автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.05
диссертация на тему: Адам Плуг - писатель белорусско-польского литературногопограничья

Полный текст автореферата диссертации по теме "Адам Плуг - писатель белорусско-польского литературногопограничья"

УДК #84.09.

Хмяльніцкі Мікалай Мікалаввіч

щт ППУГ - ПІСЬМЕННІК БЁЛАРУСКА-ПОПЬСКАГА ЛХТАРАТУРНАГА СУМЕЖЖА

10.01.05 - література замеянюс краін

А^тарэферат двїсертацвіі на атрнманнв вучонай

ступені

кандидата філалагічннх навук

Мінск - 1998

Навуковы кіраунік - до.ктар філалагічньїх

навук

прафесар Шаблоуская І.В.

Афіцьійньш апанентыг доктар філалагічньїх

навук

прафесар Мусіенка С.П.

кандыдат філалагіч'ньзх

навук старвш навуковы ' супрацоунік Мархель У.I.

Апаніруючая арганізадня: Беларускі

дзяржауны універсітзт культуры

Дарова адбудзедца и чзрвеня 1998 года У '/у.ОО на пасядзганні савета па абарон© дысертацый на атрыманпе вучонай ступені доктара навук Д 02.01.12 у. Беларускім дзяргшуным універсітзцв па адрасе : (

220030 г.Мінск, вул. К.Маркса, 31, ауд. 62.)

3 дысертацыяй можно азнайміцца у бібліятзцн Беларускага дзяркаунага універсітзта

Аутарэферат раз&слаиы ЛІ мая 1998 года

Вучоны сакратар савета _________ ^

па абароне дысертацый А. X .Бельскі

АГУЛЬЕАЯ ХАРАКТЛРЫСТШСЛ РАБОТЫ

Дктуалыздсдь.__23.КЫ дысертацыйпага даследавапня. У

сучасным літаратуразна^стве, як сведчаць навуковыя публікацні апошніх дзесядігоддзяу, адным з найбольпг складаяых і актуальных пытання^ з'яуляедца вывучэнно асаблівасцєй і заханамернасцей літаратурнага узаемадзеяння. У дадзеным кантзхсде асабліва вылучаецца пеабходнасць усебакозага гісторьїка-літаратурнага і культурнага асвятленяя феномену беларуска-польсхага сумехжа. У дисертациі зроблена спроба даследаваць адметнасць такога літаратурнага узаемадачынення па ыатэрыяле творчай спадчыны польскага і беяарускага пісьменніка 19 стагоддзя Адама Плуга.

Вашіасдь такога даспедавання абумо^лееа, зрзптн, векалькімі прьічняамі. Па-першае, неабходнасц» правесці сістзміш апаліз сукуігаасці зяепініх і унутраных сувязей Адама Плуга з сучасним яму літературна-грамадекім працэсам, характарыстык і узаемасувязей вобразау у адзінстве трох галоупых аспекта^! тэарэтычнкм, зместавым і канравым. Па-другое, аналіз той ролі, яку» адыграу пісьменнік у літературним зиіцці Польячы і Бєларусі другой паловы дзевятнаццатага стагоддзя сваімі творам!, дзейнасцю, перапіскаго, публіцкстьїкай, у як іх выя^ляу уласнае разумение праблем, яячэ не має больш-меип цэласнага выгляду. Па-трзцяе, супаста^ленне асобы і творчасці Адама Плуга з іншнмі прадста^яікамі бєларуска-польскага літаратурнага сумегска садзейнічае выраиэпню пекаторых вайбольш актуальных тэарэтычпых і мастацкіх пытанияу: аб нацыянальнки статусе

пісьмепнікау, народханых дзвюма культурным! традьїцьіямі, аб фуикцьіянаванні у творах польскіх і беларусхіх элементау, аб іпдьівідуальнасці і непа^торнасці стыл» таго ці іяиага творцы. Менавіта „спроба спасцігпуць гэта на даследчнцкім узро^ні ... каблізіць нас да гістаричнага усведамлення мастацхіх страт і здабктка^ бепаруска-польскага сумеааса" - , як слушна заквакає У.Мархель.

Акрамя таго, у беларускім літаратуразпа^ство, на фоне хутхага росту нацшшальнай сзядонасці, недастаткова распрацаваны яшчэ адзін аспект пазванай праблемы - пры якіх умовах мастадкі тэкст, створаяы на польскай кове, мока лічьхцца фактам роднай для пісьменніка літаратурьі. Агляд і супаста^леппе адпаведних літаратуразнаучьсх прац дазволілі зрабідь вьгаад аб правамернасці даследаваяпя пери за усё тэкста^ мастацкай літаратурьі, яісія адлюстравалі глибокую генетичную ці толькі фрагментарную далучанасць і дікаваедь таго ці іншага а^тара да беларускай культуры, тзматьікі, ненталітзту. Своеасаблівасць польскай і беларускай літаратур у многім вызначаецца развіцц§м 61-

лінгвізму, звязанага з сізрагам фактарау грамадскага хптапту І, перш за усё, з неабходнасцю выяулення у література — як форме асэнсавашш садыяльных і падыянальпых патрэб народа. Такое даследаванне, дуиаецца, паглибіць нашы уявленні аб творчай івдьтвідуальнасці Адама Плуга; яно актуальнее і у плане акрэслхваыня пэуиых закаыамернасцей, сістзмпага апісання феномену беларуска-польсхага літаратурнага суыеюса, што дасць магчымасць при-унесці нешта новае у яапдзпцыю творчасці Адана Плуга.

Сувязь___работы___з__буйнкмх ... кавуг-овыш._прагрзмамі^.

Тзиані. Даследаванне праводзілася у ранках каардынуемай Ахадзміяй навук РБ агульвакафедральнай тэмы „Замегспыя літаратурьі 19-20 стст. Паотыка жанру", а • таксама харзліравалася атупъаиых накірупхамі Праграми

абпаулення гуманітарнай адукацьгі РБ.

Кзта_.А__задачы.. даследаванпя. Мзта дысертацыйнага

даследаваноя - внявіць і прааиалізаваць мастацкія адметпасці пазтккі вернаваных і празаічньїх творау Адама Плуга у каптэхсце гісторьгі псльскай пітаратури другой паловы 19 стагоддзя, у каптоксце беларуска-польскага літаратурнага сумекка. Для дасягнення готай мэты ставяцца і выраиаацца наступныя капкрэтвыя задачи:

— прасачыць творчую овалюцыа Адама Плуга як паэта і празаіка на прикладзе ыайбольш паказальных у гэтьш сзнсе творгУ;

- - на аспове вядомых гісторнка-літаратуриьпс і выяуленшс бібліяграфічнкх матэркялау вусвєтліць, што азпачала Беларусь для Адама Плуга і што азначау пісьиегшІ5: для граыадска-літаратурнага руху Польичы і

Веларусі;

— раскрьщь творча кантакты Адаыа Плуга з беларускімі і польскіиі пісьиеннікамі другой паловы 19 стагоддзя;

— вкзначыць ролю Адама Плуга у развіпці рзалістичяай прозы Польичы;

— абгруытаваць прыналелпасць творчай спадчьшы Адама Плуга дзвзок Еацыянальвкх літаратурам - польскай і беларускай.

Дб'ект і прапкет даследавапня. Аб'ектам увагі у даследаванні стала літаратурная, зпісталярная і публіцистичная спадчьша Адама Плуга.

Иетадалогія і метады______даследааанвя. Кетадалагічнай

асаовай дысертацы! з'яуляюцца працы па тзормі польскай і беларускай літаратур 19 стагоддзя, спецьіфідц нацшшальнага у пригорни пісьненствє, працы гіа гісториі беларуска-польскага літаратурнага сумекзса; у аснову даследаванпя пакладзепы сістзмна-тьшалагічам і гісторика-супастаулятіьпн падыходы.

Навуловая____навізна.___работа. Навізна дусертацні

заключпеппа у тин, ито Уперипаїт У беларускім і попьссім

літаратуразнаустве зроблена спроба манаграфічнага вывучэння творау Адама Плуга, іх ідзйна-мастацкіх і жанрава-тьгаалагічннх асаблівасцей; па-новаму у рабоце канкрэтызуюцца ідзйная інтзрпрзтадші і праблемы пазтьпсі вертаваных гавэнд, апавяданвяу і рамавау Адама Плуга; істотна перагледкапа месца пісьменніка у хаптэксце беларуска-польскага літаратурвага сумежжа; з улікам новай капцэпцьй творчасці Адама Плуга як польскага і беларускага пісьменніка разгледхана пытанне пацші-нальнай пршіалекнасці творцы, што дазволіла па-новаму ацаніць напісапае ім. Упериыню на матэрыяле ранніх творау Адама Плуга праведзена даследаванне бегіарускіх эпементау пазтьікі, што дапамагло вьіявіць іх нацыянальную специфіку, сувязь з бєларускім культурным асяроддзем. .

Практичная______значнасць вьтікау дысертацыйнага

даследавання у тим, што яго пэуныя тэарэтычныя палажзнні і фактычны матэрыял, высновы могуць быць выхарыстаны пры напісанні работ або пры внхладанні адпаведных лехцыйных курсаУ на гісторьіі польскай і беларускай літаратур, а тахсама пры падрыхтоуцы спецкурсау і спецсемінарау, падручяіхау і вучэбных дапаможніхау для філалагічньїх факультэтау ВНУ РБ.

Внпіхі работы могуць мєць помпую цікавасць для далейшай распрацоукі тэарэтычных і практичных пытаппяу феномена беларуска-польскага літаратурвага сумехжа.

Зканамічная .зпачнасць' лгрямаиых_____вшіха^Праца можа

быць„камерцыйньгм прадуктам.

Дсноуныя . палажзнні __ дьісертацьіі, якія выносяцца па абароиу:

1. У гісторні польскай літаратури другой паловы 19 стагоддзя мастацкая спадчына лдама плуга уяуляе сабой важны і заканамерны этап. Адметнасць паэтычных і празаічньїх творау пісьменніка можна акрзсліць толькі у кантэксце сучаснага яму літаратурвага працэсу, актыуным удзельнікам якога єн з'яуляуся.

2. Мастацкія пошукі Адама Плуга мокна пахазаць як шлях ад рамантызму да станаулення і пашкроння элементау рзалізму у яго прозе 50-60-ых гадоу. Глибока разумеючы тыя задачы, якія стаялі перад літаратурай, і бачачи пісьмеїшіцкі абавязак ва уздзеянні словам на грамадства, Адам Плуг ніхолі не баяуся у сваіх творах яскрава выяУленай тзндзнцьіі („ідзі"). Тым самым ён стаяу ля вытокау польскай тэндэнцыйнай прозы. Гота засведчьші некаторыя апавяданні і раманы „Дух і кроу", „Афіцьіяліст", „Бакалауры".

3. Творчасць Адама Плуга неабходна аналізаваць перш за усё у нацыянальным аспекце, у якім яе каштоунасць вымяраецца гісторьїка-літаратурнай роляю пісьменніка.

4. Вершаваиыя гавэнды Адама Плуга у хантэхсце польскай лхтаратуры 50-60-ых гадоу уяуляюць сабой адметпую' з'яву. Явы, маючы у аснове павучальны пафас, вылучаюцца мастацкімі вартасцямі, цапкам адпавядаюць патрабаванням гэтага ханру. А вобраз апавядальніка спалучыУ усе узроуаі гавэвд, надаушы хм аутэнтычнасць і непауторнасць. .

5. Беларусь стала неад'емным кампанентам мастацкай вобразнасці Адама Плуга. Гэтая якасць знайыла свае выяуленне на розных уэроунях творау пісьменніка, адметным чынам сфармаваушы іх стыль.

6. Творчасць Адама Плуга - вьшік працяглага

мастацка-эстэтычнага працэсу узаемадзеяння дзвюх нацыянальных літаратурних традыцый. Вьіявілася гэта найперш у стварзнні своеасаблівага нацыянальнага свету і мастацкай вобразнасці. Беларусха-польскае

узаем'апранікненне у дзевятнаццатым стагоддзі было пастолькі іптзнсіуньїм і пленным, што многія пісьмєннікі, у тим ліку і Адам Плуг, апьщуліся у широкім міжнацмянальпьм хантэксце і налекаць адначасова і польскай, і бєларускай хультурам.

Асабісти уклад_________дисертанта, даслєдаванне і

анублікаваньїя работы вьїконваліся аднаасобна.

Апрабацыя. дысертацыйнага даслсдавання акыццяулялася у розных формах. Работа абмяркоувалася на пасядхэннях кафедры замехнай літаратурьі, кафедры славянскіх літаратур філалагічнага факультэта Белдзяржуні-версітзта. Асобньгя палакзнні дьісєртациі был! абагулены У . навуховых дахладах на Міжнародних навуховых каыферзкцыях: „Польская мова і літаратура у хантэксце

славяаскіх культур" (Гродна, май 1994 ), „Два Міцкевічм'' (Мінск, красавік 1995), „Огода до wzajeшIгo^ci" (Белая Везка, ліпень 1995), „Славявсхлє литературы в контексте мировой" (Мінск, лістапад 1997),"Тэория і практаха павучаная мовам,літаратурам і рыторкцы у сярэдняй і вышэйшай школе" (Мінск,снекань1997).

Апубдікаванасць . вьшікау. Па тзме дьісертацні маецца шэсць публікацьій. Агульная колькасць старонак апубліхаванага матэрыялу - 33 стар.

Структура___і____аб'ём дьісєртациі. Агульны аб'йм

даследавання складає 98 старонак, з іх 85 старонак займає асноуны тохст, які ухлючае уводзіїш, агульиую характарыстыку работы, чатыры главы і эаключэнне, дадатак (3 старонкі). Спіс выхарыстанай літаратури уклвчае 183 найменні.

Змест дисєртацні

Ва уводзіиах аргументуецца заканамернасць звароту да асобы х творчасці Адама Плуга у хантэксце бєларускай і польскай літератур, ахрэслхваецца кола праблем, раскрыць якія неабходна пры даследаванні ■ заяуленай тзмы.

У першай главе „Агляд літаратури па тэме даследавання", з аднаго боку, асвятляецца пытание асэпсавання мастацкай спадчыны Адама Плуга польскай

літаратурнай думкай (працн А.Бєма, П.Хмялбусхага,

І.Мацяеускай, А.Макавецкага, Ст.Бурхата і інт.), а з другога - прааналізаванн працы беларускіх даследчыкау, якія звярталіся да асобы і спадчьшы пісьменніка у тым ці іншим кантэксце (А.Мальдзіс, Ул.Мархель, Г.Кісялеу,

А.Лойка, В.Каваленка, І.Навуменха і інш.). Звернута таксама увага і на тыя публікацьіі, ито у той ці хншай ступені прысвечаны аналізу беларуска-польскіх літаратурньїх узаемасувязей у XIX ст. (працы Ст.Стаикевіча, М.Яніон, Т.Грабоускага, С.Утіяпа, Б.Белахазовіча,А.Барщчзускага, А.Мальдзіса, Ул.Мархеля, С.Мусіенка, С.Малюковіч, Ул.Казбярука і інш.).

У другой главе „Польскае ці бєларускае" даследуецца пытанне аб пацшшальнай прьшалежиасці таго ці іншага пісьменніка, які пісау на польскай ковє, у прьіватнасці Адама Плуга. Адзначаецца, што самасвядомасць беларус-кага этнаса пісьмова выяулялася на працягу многіх стагоддзяу не толькі родным словам. І як бьініе, у скарбонцы нашага прыгожага пісьменства адметнае мєсца займаюць творы на лацінсхай, польскай, рускай мовах.

Літаратура, ито узнікла дзякуючы свайму беларуска-польскаму узаємадзеяннм, мела специфічная асаблівасці, абумоуленыя найперш той прасторай, глебай,якія нарадзілі і узгадавалі яе. З'яуляючыся неад'емнай частхай як польскай, так. і беларускай мастацкай сісарбонкі, яка увайшла f сферу іх гістармчнага быцця у выглядзе адметнай „падсістзмьі", якая валодае істотяьа>їі Унутраньїмі сувязямі, а таксама сваёй атрыбутыкай у сінхронним і дыяхронным аспектах. Творчая спадчына пісьмєннікау беларускага паходкаиня па сваёй глпбіпнай прыродзе амбівалентная. Кантамінацня дзвюх культур спрыяла акыуленшо двухбаковага эстзтычнага руху у літаратурах з пэуным! здабиткамі для кокнай.

Большасць творау, ато узнікла на такой глебе, была звернута менавіта да разнастайных праяу жыцця тагачаснай Беларусі. А паколькі яны існавалі у моцньтм мастацкім і культурным полі Польшчн, то у мастацкіх токстах непазбехна прьісутвічазіі яго пласти і

вілмяронпі.

Каб абгруптаваць ідзю пра абсалютпую прппалезснасць пазтау і празаікаУ, сфармаваных культурай сумекяа, да польскай мастацкай схарбонхі, даследчьікі Полынчы часта выкарыстоуваюць словазлучэпне „польскі піцвін", забывавчы пра тое, што ключавым для разумения гзтага феномену з'яуляецца слова „ліцвін". Польскія рзаліі,якія прьісутпічаюць у тіні ці іотшм твори, не заусёды суадносяцца з яапяццем „польсхасць" у широкім зпачзнні і кантэксце. Па нашу думку, „ліцвінскасць" -катэгорыя у значнай ступені гісторьїка - сацыяльная*

з'яуляецца інтзгруючай, чьщнікавай частхай, ступенню „бєларускасці"•

Пісьменнік, які нарадзіуся на Беларусі у 18-19 стст., сутьншууся з іншай мовай, натуральна, яшчэ у дзяцінстве. Таму у яго творчай свядомасці на першым этапе літаратурнай- дзейнасці памік дзвюмя мовамі павіиен быу адбьщца выбар. Тут мы маем справу з бізтнакультурньм феноменам. Магутны струмень польскай культуры у тутзйпшх умовах атрмшіівау пэуныя зменк, сутыкаючыся з рэальным кыццём і духоуньші запатрабавапиямі насельніцтва, якое складалі самыя розныя нацьшпальиасці.

Не зусім прьшальным для нас з'яуляецца і тггзіс пра тоє, што нацшшальпую літаратуру стварае перш за усё мова. Самой практыкай сусветнай літаратурьі даказана, што існує рзальная магчымасць паунавартаснага захавання нацыянальнага капарьіту у яго иьгрокіх якасішх параметрах У творах па нероднай мове. Нацыянальнае глыбей зтнічиага і таму j вияуленні нацыянальнай сама-свядомасці спрадвечная мова не мае вызначальнай ролі. На якой би нове аутар ні стварау мастацкую карціну пра свой народ, мьгсленне яго найперш сілкуецца нацыянальнай свядомасцю; яна нярэдка інтуітьіуна звяртаецца да сферы роднага свайго.

Гэтая выснова має пракое дачьшєнне і да творчасці Лдаиа Плуга. Ен добра ведау беларускую мову, прьіхільна ставіуся да тых пісьмепнікау, што пісалі па-6еларуску. Акрамя того, беларусхі менталітзт А.Плуга выяуляецца па розных узроунях мастацкай тканіїш яго творау, дзе пад пластом бачнага польскамоунага тзхста існує слой нябачнага і адчуваецца натуральная двухузроуневасць.

Двухмоупае мастацкае мысленно зпайшло выяуленпе у адметгшх тынах літаратуриай творчасці, па-рознаму фармаваяа мастацкую прастору творау, што у кногім залежала ад специфік! развіцця пацыяпапьпык літаратурньгх сістзм, у яхія уключана творча сіць таго ці іншаї’а пісьмешііка сумежжа. Література сумєжжа па-розааіг/ развівалася у пэуныя перыяды, меля свае ад-метньтя форму і змест. У ёй функция! і авалі шматлікія тэмы, ідзйна-мастацкія праблемы. Даслєдчьікі

падкрзсліваюць інспірацьлйньї уплыу беларускай культуры па развіцце польскай літаратурьі, у випіку чаго была створана своеасаблівая філасофія, кастацкая

вобразнасць, яхія узбагацілі дзве літаратурьі.

Уплыу беларускага фальклору на творчасць беларуска-польскіх пісьменнікау-рамантнкау вкявіуся не толькі у тым, што яны творча внкарьісталі ідзі, матьгаьг, вобразм, жапрьг, але і у непасрэднай роднаснасці характеру света-Успрыиання, светабачання пісьменніпау і таго народна-беларускага погляду на рэчы, на свет, які знайпюу cnafl иопапрялнпе адлюстравапне f фалькпорм. Тут напілатуку

универсальны закон тзорчага узаекадзеяння: пригохаа

{беларуская народная творчасць) плюс пригояае {польская мастацкая традыцыя) далі у вьшіку цудоуна прыгозсае -літаратуру польскага рамантызму, якая У значнай ступені была яароджана на беларуска-польскім сумекжи.

Неабходная умова для творчага засваення пззтам ці празаікам інпіамоупай паэтычнай культуры, і асабліва для творчага уваходжанпя у яє — прьгтрнкліванпе агульнапрызнаных узорау стыло. 3 таг.сй задачай сутикнуліся творцы, зто нарадзіліся на прастсрах сукежжа. ГЗатрэбен быу новы шлях — і яго знайплі. Дарога вялікіх пісьменнікау ідзе, як правіла, па лініі дзкана-кізацмі. Такой сцехкай пайшоу і Адам Міцкевіч, павёущы за сабой цэлую кагсрту творцау, якія зкйелі з земляу сумекжа. .

Катэгорыю „нацыянальнае" ми схільнбія разумець не як зканоміка-палітьічвую субстанции, а як этнаэстэткчну» сутнасць пэунага народа, як найболып стабільну» і акрзсленуа сістзі-гу. Нацыянальнае — гзта устойліви, гістарьгчпа стзораны комплекс разнастайных рыс і прикмет. Яно зкаходзіць сваё вияулеппе пери за усё у мове, рзалізоуваючьіся у нацыянальным характары, звычаях і традициях, у сістзме мастацка-вобразнага мыслевня. У дачілнепні да твсрчай спадчыпы Адама Ллуга гэтая сістзка моха зыглядаць наступним чынам:

- нацыянальны каларит (побыт, традицій,

таповімн...}; '

- беларускі катиу як элемент мастацкага тэксту;

- прксутнасць беларусізмау, прыказак і пркмавак „беларускага паходкання";

- „патрыятычнн канон пейзазсу" (Ул.Калеснік);

- выкарыстапне фальклсрпага багацця народа;

- актуаліззцкя у часе і прасторц беларускіх архетыпау (рака, курган, балота,лес);

Прапанаваная сістзма хампанептау беларускасці мае, канечне, умоуны характар. Але менавіта яяа стаяозіцца вызначальнай у творчасці Адама Плуга.

Трзцяя глава „Адам Плуг і Беларусь" прысвечапа аналізу сувязей ' пісьменніка з Беларусс», беларусхай літаратурай, вкяуленна пацыяналъных рзаліЯ у зерпгазапых і праэа ічпг.гх творах. Адзпачаецца, сто Арам Плут мае істотную далучапасць да беларускага spas. Гэта пацвярдхаецца і біяграфіяй, і поглядамі, адлюстраванммі У лістах, публхкацыях, зверяутыя да прадстаунікоу тагачаснай беларускай культуры. Прасачьщь акрэслепуо далучапасць когспа і пепасрздна у яго літаратурпих творах.

Нарадзіугаьіся па Беларусі, Адам Плуг мепавіта на гзтай з.ямлі пачау фарміравацца як асоба, як творца, а багатыя і непауторпкя культура, побыт, традыцы! родиага крас жьгаілі ягоную творчасць доУгі час. Згодна з

назіранняш. некаторых даследчіїкау (Г-КісялеУ), сраведзеыым дасяедаваинем, Адам Плуг б&у иенасрздна далучакы да стварэння беларускага пітаратуриа-асветиіцкага гуртка у Варшаве, падтрьшлівау цесную сувязь з пісьменніхаиі беларускага паходхання (наприклад, Ул.Сьіраконлєм, Ю.І.Крашзускім, І.Ходзькам}, цікавіуся праблемамі станаулення і развіцця каладсй беларускай літаратурь», сам далучкуся да гэтага складанага у гістаричнш* кавтзхсце працэсу, напісаугзьї апавяданае „Кручаная баба", якеє стаяла ля вшгокау беларускай празаічнай традыдых- Адам Плуг прьіхільна паставіуся да тьорчасці Б.Вуніна-Мардінхевіча, пра пто сведчыць і верш „Да В.Дуніна-Капцінкевіча,. аутара творау на беларусхай гаворцы", у якім ухваліу спроби пісьменніка ствараць сапраудную літаратуру на „сялякскай нове", і заакамітьі „Піст Адама Плуга да Фелікса Оятхевіча". Пра пастаявную Увагу Плуга да праблом станаулення маладой беларускай літаратурьі сведчкць і артыхул невядомага аутара (криптонім А.л.) „Пан Тадзвуи" на Беларусі", змеачанг» у часопісе „Тыгоднхк ілюстравань;" за 1837 г. Аутар, аналізуючи пєраклад паэыы Адама Міцхезіча, зроблены В.Дуніккм-Марцінкевічам, сярод тых, каму такое творчае здзяйсаенпе будзє нєабходнии і цікавим, називає і імя Адамд Плуга.

Значная частка літаратурнай саадчыць; Адама Плуга, могсна скела падкрзсліваць, прама ці апасродкавана звязана з Беларуссю, з жыццём яе народа. Усе гэтыя творы, ханешае, не выхлючаюцца з агульнага рэчыича польскай літаратури, а наадварот, упоравень са спадчьшай інаьис пісьмеаніхау-ураджзнцау Беларусі, у творчай дзейпасці якіх вельмі вьлхукльїмі балі бєларускія рзаліі, узбагацілі новьліі тзмамі прыгожае пісьиенства Польичьг 19 стагоддзя.

Творы Адама Плуга, заснаваныя на аутабіяграфічньїм матэрыяле, вылучаюдца сярод астатніх мекавіта мастацкімі вартасцякі х своєасаблівай вобразнасцю. Рзаліі жкцця, успркнятыя пісьменніхак яшчэ у дзяцінстве і внацтве, з'яуляюцца для яго невычэрпнай крьініцай натхнення. У некаторых гавэядах і вершах, празаічких творах этнахнфарматыуны сзис иногіх радкоу узбагачани ялчэ і яскравай эмацкянальна-ацэначнай. окспрзсіяй, што сведчкць пра асаблівня адвосінн аутара да аб ехту расповяду.

Творчасць Адама Плуга адлюстравала нацыязальаа-кастацхі вопыт і культурная асаблівасці узаемадзеяння дзвих зтнічнііх сістзм, таму канхрэтнае увасаблепне беларускасці вьшвілася у ягавых творах на разных узроунях.

Вьшікі суіснавання двух вародау — польскага і беларускага — выразна відаць на Узроїпт моунагп

узаемапраніхнення. Малады паэт і празаік зваходзіуся усе ї' такі у беларусзіамоункм асяроддзі, якоє жьгаіяа тшг псіхічпші каардыкаты, ито арганізуюць аеабовы свет чалавека і кірувць яго свядомкмі і падсвядомнмі дзеяняякі. Вось толькі асобныя приклады баларусізмау з пазткчішх і празаічньгх творау Адама Плуга: аяыпы,

сівуха, кулєа, брусніпи, ваухалак, раскола, кісел&, кроспы .

У сзаіх мастацхіх творах пісьменпік часта свядома лдлюстроузае нацыяяальяия бєларускія рзаліі. Прыхлад таму — тлумачзнні беларусізмау, якія уключае Адам Плуг, робячк адначасова спасалхі непасрэдпа на старонцы разам з тэхстам ці пасля яро {папркклад, „Розр^ізіл/о па Ц.1л?іе ЬаЬЗсаш. г VI є rnotyle". Адзначанкя рзаліі і аутарскі хамеятарый да іх — адзін з узроуняу нацшшальнай адметнасці творау беларусха-польскага літаратурнага сумехжа - гзта адкыслозая галіна славеснай мастацхай дзейнасці.

Харахтзрна і тое, пто кясгія персанаха творау Плуга маюць типовая бєларускія ікбіш і прозвішчн — Астап, Засіль Гуляка...

Адяой з вьгразнкх асаблівасцей беларускасці у літаратуркай спадчыне Адама Плуга з'яуляецца наяупасць у ей разнастайпих приказах і прымавагс „беларускага паходхання"Выкспвапчы ролю адметнага вобразна-вняу— пенчага сродку, яіш адлюстроуваюць культурны вабытах беларусхага народа, непауторпа фзрміруюць нову і стыль, садзєйнічашдь стварэпна нацыянальнага каларыту У творах, своеасабліва далучаюць да мудрасді продхау, пєрадаюдь специфіку їх кыспення, самабытнасць і вобразнасць (наприклад, „аігдер Зміцер — ды і Кузьма не дурапь", „як мядох-саладох на стале, то й размова весялей", „пустая льжха горла дзярэ", „рада б душа да раю, ды грахі не пускасдь” і пасат інших).

Наяунасць у творах Адама Плуга тахіх герояу, як Зазулевіч, суддзя Гарбузок, назодзяць на думку аб фунхцкяніраванні пэунага типу л іта р а тур на га персапака у аутарау кепавіта беларускага паходяавпя. Гэтыя героі генетична і типалагічна вельмі блізкія, наприклад, марцінхевічаускаму Навуму Прыгавсрху. Тут ёсць падставы гаварыць і пра сувязь з беларускай фальхлорпай традьщыяй апавядальпіцтва, якая перайшла часткова у пркгохае пісьиенства Польшчи, ато сприяла закацананн» У ім рзал1стычных тэлдэпций.

Практична у больпасді празаічшіх і пазткчпьгх творау Плуга мастацкае дзеяине адбываецца па тэрыторы! гістаричаай Літва, ато пэункм чинам арганізоувае прастору („Пра тое, як. лпдзі час марпугць", „Няня" ,"Хршзавьг мірт"). У пітаратурпай спадчнне пісьмеапіха сустракаецца мностаа беларускіх тапонінау, якія як бы

метафарцзавалі гістарьічки і культурны вопыт той супаль-насці, ито мыла і югве на акрэсленай тэрыторы!.

Літва („Беларусь") у мастацкім свеце Плуга - гзта і пзї'ная прастора, дзе разгортвавцца падзеі і дзе жьгауць героі шматлікіх творау, і канкрзтныя краявідьі, і народ, са сваім адметныы побытам, нацыяяальккм характерам, што вилучає яго сярод інпьгх зтнічньїх супольнасцей.

Вахну» стылёву» ролю у стварзшіі нацыянальнага каларыту выхонвае такі мастацкі элемент, ях партрзт. Апісанне зиеснасці моха бьщь заявлена як вахная дэталь у визначанні нацыянальнай псіхалогіі. Сучасыы чытач знойдзе у творах гідама Плуга падрабязнузо інфармацию пра тое, якое адзенне насілі тагачасныя кляхта і *сяляне, што елі, чье* займаліся.

Своеасаблівую ролю у літератури беларуска-польскага сумехха выконвае пейзах, вепьмі часта рамантызаваны. Ематлікія . творы пісьменнікау, ураджэнцау Беларусі, — гзта паэтычнае увасабленне пригахосцї свайго роднага краю. І Кіцкевіч, і Сырахомля, і Плуг зкилі і творча сфармаваліся якраз у мясціпах сумехха, таму тутэйиая природа смат у чым• прадьызначыла будучыя пейзахныя замалеукі. Кепавіта вось гэтае духоунае суладдзе, гармонія з роднай прыродай адрознівае Адама Плуга ад вехаторых тагачасных аутара 5', якія таксама імхнуліся паказаць прьігахосць ваднєканскага краю.

Уха самыя раннія літаратурішя інтарзсьі Адама Плуга балі звязаныя з роднай зкмлёй. Адлвстроуваючы нацыянальную рзчаіснасць, пісьмеїшік, як правіла, звяртауся да дэталёвага апісанкя побиту і звычаяу парода. Пры гэтыи актыуна ухывау у самым разнастайным функцыянальккы вьіяуленні традьщьгі і змест нацыянальнага фальклору, які арганічиа увабрау у сябе у дзіцячия і снацкія гады. Сувязі творау пісьмекніка з вуснай пароднай творчасцю знайплі увасабленне у аспоуным у двух напрамхах: а) апрацоука адпаведыых фапьклоря&іх

тэи, катьгвау, сюхэтау; б) выхарыстаяне паэтыка-стклёвых Бобразних олементау вусианароднай творчасці. Усё гэта надавала творам Плуга саецьіфічну» афарбоуху, лахальньг нацыянальпы каларыт. У пазнейиай прозе і паззіі, прауда, такі струмень будзе прыхметна паслабляцца, што тлумачьщца і зменамі у хьщці аутара, і эвалюцыяй названая іи акалявчага свету праз мастацкае слова.

Ухо у ранніх творах Адам Плуг звярнууся да народных вераванняу. Ясхравьш доказа м гэтаку можа слуккць апавяданне „Вігілія святога яна" (1847 г.). У ім

сісьменнІЕ выкарыстау легенду, якая у фантастычнай форме зафіксавала адвєчвую мару народа аб счасці і звязаиа непасрздна са святам Купалля. Беларусь у гэтым твори паустае адначасова як еміпча иясцовых, лакальных фапьклорных уяупенняу і фантастьіхі рамантызму.

п

Моцна заязаяая з адлястразаннен народнага пабыту і традыцый беларуса? таксака і зериазаная гутарха „Урызах з успаміпау вашмосці пана Якуба :$*. у свхзтпае

дзеянне яхой удала уплецены апісаяяі традыцБгёных абрадау - хуцці, пчадровак, купалля. У творы прыгадваюцца пайболыа вядомыя паданні і казкі, песні. Тут паэт, перадавчы аутэптычпасць парадных свята®',

.чзрпау матэрыял, бясспрэчна, з уласных назіранняу і ураканняу.

Ддам Плуг звичайна, калі выхарысто^вау рознші

варыянты вуснапаэтычяага твсра, або сінтззава^ катшзы, блізкія да пэ^нага фалъхлорнага сюхэта, у падзагало?гу падкрзслінау, што гэта „народнае паданне".

У аповесці „Спозедзь", ях і ? „Вігіліі Сзятога Яна", пісьменніх но раз звяртаецца да цытавання беларусхіх пєсепь. їх спяваюць і сяляне, і пляхта, а пепасрэдяая функция тахога 5’ключэння у творы — паказаць настрой героя ці дапамагчы у развязны сюзсзта.

У мадзляванні мастацкай прасторы творау Адама Плуга сумехжа адьгграпа бєльмі істотную рола. Ненавіта

азпачаныя вкзэй творы выразна вьіявілі падвсеныя — беларусхія і польсхія - карані, непауторнае сзетаад-чуваїше аутара на розных узро^нях пазткхі: у -рзаліях, гістаричньгх і побьгтазых, пейзажных і геаграфічнкх

виявах, праз вобразнасць, моватворчасць, зварот да фалъклорных хрьшіц, пранікненне асобных слоу „малой радзімьі".

Чацзертая глава „Творчая спадчына Адама Плуга” прысвечана пытанням мастацкай специфік! тзорау пісьмепніка, ідзйна-зстзтьічньпс асаблівасцей яго вершаваных гавэнд, прозы, публіцистичних артикула^ і складаєцца з трох раздзалау.

У першим раздзеле разглядавцца адметнаспі пазткхі верпавапых гавэнд, яхія увайплі у асноуным у два зборяіхі - „2Ьіуг оЬгагк}^, да^ксї і £газгек гуто«стусіі і піегуітю’«гапусЬ." <13 545 , „Кісгу г гсйгіппе} пі>/у" (1856). Яны, побач з творамі Ул.Скракомлі, А.Лдьшпа, В.Поля, рэпрэзэнтуюдь сабой значна набытак у польспай літаратурьг дзевятнаццатага стагоддзя.

Росквіт гавэнды як ханру (у беларуска-фалъклорпай традыцы! яна мола назву гутархі) пркпадае на сярздзіяу 19 ст. (1340-1856 гг.). А бользасцв вериаваных гавэпд Адама Плуга была нал!сана якраз у ахрэслеяы прамеяак. Храналагічна иеяавіта гэты перыяд — час заняпаду рамаптычных светаадчування і зстзтикі у полъскай літератури. Заханамерна ваязілася неабходнасць у абнауленяі мастацкага арсеналу паззіі і прозы, іх ганраиай пераарвіентацьіі.

У спасціжзяні народнага мікрахосмасу Адам Плуг, як і іяшчя рамантнхі, звярнууся да фальхлорнага матэрыялу, які мсхрмваУ пазнанне этнасам акаляючага свету. Таму

погляд пісьменніка часта быу сісіравагш да традиций, звичаяу, веравааыяу народа,

Першьі зборнік вершаваных гавэад Адама Плуга вызыачаецца своеасаблівай спробан паэта спалучцць фальклорны і рзлігійкьі струмені- £н мае стройную кампазіцийную будову. ідзі, вьікрьшіталізавааьш з

біблєйскага тэксту, праходзяць праз перпш і другі зборнікі, надаючи творам тон павучашш, наставления,• які тс прыхаваны, то надзвычай выразыы. Адам Плуг, звяртаючыея да гсаару гавэады, знайпоу магчкмасць увесці У кантзкст сугучныя яго асветніцка-рамантьічнаму

і-шсленню дыдахтычяыя парады, асиоуыая сутнасць якіх вьіяулена у звароце да хрьісціянскіх матьшау.

Асудкэнае сувкзі людзєй з „пячьістая" сілаіі

знаходзіць выракэыне у гавэадзе „Зачараванкя скарби"; Бокая кара за непаслухмянства, сквапнасць і жорсткасць

— у гавэвдах „Птахі-мсціуцьі", „Святочная праца", вера чалавека 5' магічную сілу святога слова — у

„Святатацтве". Рацыякальвай дуккай-павучапнен

закаячваюцца аь:аль усе гавэнды: Плуга.

Цікавьі і другі зборнік вершаваных гавзнд пісьмеаніка. Свабодная, маналагічная будова гавзнды

адкрызала ковыя магчимасці. Такая форма дазволіла не толькі паказаць гістаричнн фок, вьіявіць суб'ектыупы погляд апавядальніка, але і увесці у мастацкую ткааіпу твора багатия па фарбах апісануя побытавыя рзаліі і народныя святы. Аб складакых жыццёвых выпрабавапнях і перкиегкях лесу чалавека ідзе размова у гавэыдах

другога зборніка: сгговедзь бязрухага героя-старца аб

пакаранні яго Богам за кркуду сіратн становіцца цзнтральнай у гавэндзе „Бязрукі", кара за нєсправядяіва

прксвоенае багацце — у „Боскім прыходзе", тзмл

сялянскага бунту гучкць у гавэндзе „Казікеї: вялікі,

кароль сялян". Еаватарскае у зборпіку — гэта болыпая лаяунасць рзалістмчннх малвнкау, якія па-свойму

аздобілі тэкст гавэнд, пасунуукы рзлігійни струмень на другі план.

Найбольи папулярнай сярод польскіх чктачоу стала вервіаваная гавэнда „Сарока" (1877) - цікавь?, аанісанн у легкай манеры твор, у якім распавядаецца пра аднаго шіяхціца, яго прыгоды, каханне, заручьшк паладух.

„Сарока" зшшчае шмат пейзажных закалёвак і ааісаааяу, блізкіх да фальклорнай пазтьїкі.

Гавэнды Адама Плуга у польскай літератури з'яуляюцца узораи жавравай спецьіфічпасці вершавапай гутаркі з характэрнай для яе разкоунасца інтанацкй, мапалагічяай скіраванасцю каипазіциі і разнастайшш каларитам жьшой гутарковай ковы. Арсенал мастадка-пазтычпих сродкау у гавзндах А.Плуга невяліхі. Можна назваць некаторыя рэфрэны, яскравая зпітзти і парауванні. Анапаія -

і >. ‘

пайбольи распаусюдханы троя, причин ёп часдей груатуецца на народных фразеалагізмах І выслоуях.

Вобраз апазядальніха - мастацхая §-дача вершаваных гавэнд Плуга. £н ста у тым злучальньсм звяном, якає дало иагчымасць спалучыць дыдахтычнае, а^тэнтычна-народяае, рзлігіііяае і паэтачяа-вобразнае §■ гавэндах.

Другі раздзєл главы - даследаванне ідзйна-мастацхіх асаблівасцей празаічпьіх творау Адаї-га Плуга, у як іх аутар узнімау шгганпі, блізхія поглядам перадазой частхі грамадства Польичы. Пача^иы з творау, у якіх вкхлтная роля на шляхах маральнага удасханаленяя чалавека адводзілася рзлігіі і асзеце, падхрзслена ідзапізавалася весна, Адам Плуг у 50—60-ия гады за-ханамерна прьгходзіць да заиацаваняя у сваіх творах яскрава бачніїх реалістичних замалёвах тагачасяых Беларусі, Ухраіни і Полыпчы.

Першае апавяданне, пад наззая „Пра теє, як людзі час марнуюць" засведчыла цікавасць маладога аутара да иаральных і сацыяльних праолем. „Вігілія святога Яяа" — апавяданне, у яхім пісьмєннік, з аднаго боху, імхнецда перадаць сткхів веравзппяу, спосаб матьпзадні падзєй і з'яу, уласцівах народяаму мксленаю, а з другога, навідавоху яунае і часам не зусім апрауданае аашырзнне таямлічага, часдей не фальхлорнага паходгчанпя, пто было У духу лхтаратурных традиций рамантызму.

Новыя этапы у творчай дзейнасці Адама Плуга пачыяаюцца з 134 5 года (аяавядаяні „Забойца дзяцей", „Госць з трупы", „Споведзь", „Зараза"), з 1853—1854 гг. („Хрывавы мірт", „Святое дрэва") — гэта перыяды пасту-повага пераадольвання аутарам прынцкпау раиантычяай зстзтьікі, узмациеяня патрыятычнага пафасу.

Па характару свайго талеяту Плуг быу иенавіта апавядальніхам. „Распозед" і складау самую істотную яхасдь мастацкай формы: гэта - перахазаныя, а ое

„яапісаньїя" творы. Мова усіх апавяданняу і аповесцей, пазэачаяых тытулам „апавяданяе", — гэта свооасаблхвая

хамбіїїаваная форма перахазу.

Адам Плуг бку аднмм з пачьшальніха? 'гэндэпцийпай прозы у польсхай літератури другой паловы 19 ст., яку», нягледзячы на схладаны і супярзчлівьі харахтар, адрозяівалі грамадзяясхасць і схіраваяасць да рзалістачнага адлкстравання рзчаіснасці. Пацвердханпек гэтаму слукаць раманы „Дух і хроу", „Афіцьіяліст" і „Бакалавры".

Раман „Дух і хроу" — першая спроба творчай рзалізацні ідзйяа-зстзткчяьсі яопухау пісьменяіха. Адам Плуг стваруу пырохуи панараму паусядзённага хещця гапяхепк.іх засцеяхау, дзе і зяаходзіу прататкхгау сваіх герояу. Твор ухлючае у сябе і элементы сямейяай хрочікі, і даволі дахладныя фрагменты тагачасяых

и

сацьіяльна-зканамічнага стаиовіпча і иарапьна-дсіхалагічнай атмасферы Полыпчы.

5агуміл — галоуны герой раиапа - ішснєцца сцвсрдзіць натуральнае права чалавека па признание па дупэунш: і духої'нкх вартасцях. Вакол гэ'гага групувцца усе астатнія праблеїш: сям'і, дзядєй і бацькоу, мастацтва. Мастацкі катад А дама Плуга у «Духу і крьхві" - сілтзз рзалізму і рамантьізиу. Взалістьічвая тэыдзнцыя відавочная у памхненні аутара падхрзсліць у партрэтньш апісанні маральва-псіхалагічнь: і сацыяяьны зиост серсанажау, у наказе тыловых умоу рзальнага побыту.

Раманы „Афіцьіяліст" і „Бахалауры" — лагічаьі прадяг праблематкхі ранейшых творау Адама Плуга. Галоуиші героі — афіцьіяліст Відскі і кастаунік Ясь — персаыахы, ато мелі многа рэальных прататыпау у тагачасішм хьщці. Раскрыццю іх характарау спрыяе акцэнт па апісанпі гграсторьг,іі: побыту, інтзр'ерау і экстэр'єра5-. Рзчы

спадарогснічаюць героям, вызначаюць іх пашшенні. Характарыстыка герояу як пзуных сацияльпых тыпау, расгфыцяё ханфліхта асобы і асяроддзя, барацьба розных граиадскіх сіл, пошукі праУды - план рзалістьічнага адлюстравання у творах.

Раманы Адама Плуга - своєасаблівая трилогія, дзе хакпазіцьія ВЕлеонвае адносна нєвялікув роли, а вахнае і адмксловае значзнае набывакщь пазасахэтвыя сродкі: скрупулёзны пераказ генеалогіі герояу („Захалаурц"), адлюстраванне грамадскіх і гістармчньїх падзей, фактау („Дух і зсроу"), партрэт, дэгалёвае апісашае побыту, хатняй абстаноукі („Афіцняліст"}.

Вакнуа эстзтычну» і сэпсавую рол» вьіхонЕає у раканах Плуга пейзої:. £н становіцца рауяапраункм вобразак, схладкіхак хгкпазіцш., фонаг-г.

У трзцім раздзеле ахцэитуеццг увага на пэуних публіцистичних артикулах Адама Плуга, яхія паводле іх тзкатьіхі уноуиг модша аб' ядваць у пяць груп: 1)

храязнаучыя; 2) зтиаграфічния; 3) літаратурна-

Ерытычныя; 4) хультурна-іифармацшшия; 5}

хсіхцц еапісальпьш.

ЗАКПЙЧЭЙНЕ

Праведзєяи аналіз творау, кесца і ролі Адама Плуга як цісьиенаіка у кавтэксце польскай літаратурк другой паловы дзевятнаццатага стагоддзя, а таксапа беларуска-польскага суиехзса дазваляе зрабіць иаступиші дялснову:

1. Адам Плуг, ях паэт і празаік, сфармавауся пад виразним (часам складанык і недауторным) уздзеяннем разнастайних фактарау. Гэта - канкрэтиа-гхстарычцыя абставіни, своеасаблівасці развіцця польскага і бела-рускага прыгохага пісьменства саракавкх-шасцідзесятих гадо? 19 ст., самабытпая культура і традициі

насельпіцтва Беларусі, сярод якога аісьмеинік правёу пэуную частку свайго хыцця.Значны уплыу на фармаванне яго творчай індьгвідуальнасці аказалі адмс-тпкя

традьіцні польскага рамантызму, прьшамсі тзорчасць Адама Міцкевіча, а таксама пісьменпіцкая школа

В.І.Кратэускага з яе внразннмі рзалістьічнкмі тэндэн-цьіямі, рзгіянальная спецнфіка беларуска-польекага сумехха. Арганічнаа спалучэнно усіх гэтых фактарау узбагацілася асабістммі мастацкімі пошукані пісьменніка [1,3]. .

2. Творчая індьівідуальпасць Адама Плуга внявілася

перш за усё у навізпе і актуальвасці праблематшсі яго творау. Пісьменнік. настойліва сцвярдзяау, што творчасць абавязкова павіана быць надпарадкавана сацыялыгам запатрабавашіям. Імкненне Плуга даследаваць сучаснае

яму грамадстка, вмявіць прглчьшиа-вьтіковмя сувязі, якія дзєйЕіічаюць у ім, узаемаадносіни шматлікіх сацыяльных слаёу насельніцтва нарадкае рамашл «Дух і кроу", „Афіцмяліст" і „Бакалауры". Яны пацвярдкаюць паяунасць і функцыянавапне мастацхіх тзндзнцнй, уласцівнх польскай прозе другой паловы дзєвятнаццатага стагоддзя. З адпаго боку, раманы напісаян у рэчьшзчы рамантычпай і асветпіцкай традиций, а з другога - сцвярдзхаюць вовк этап у развіцці польскай прози, рзалістачиьі, Пэуныя

мастацка-эстэтычныя дасягненпі. Адама Плуга бнлі

успрьшятыя і творча пераасэнсаваныя польскімі

пісьмепнікамі-рзалістамі [3,4,5].

3. Адаму Плугу, пачьшаючы у ко з ранніх літаратурнмх

спроб, была уласціва глибокая вєра у виключную

грамадзянсхую місію літаратури. Йп стаяу ля вытокау развіцця і станаулення тэндэнцыйнай прозы у польскай літератури другой паловы дзєвятнаццатага стагоддзя. їворчасць нєкаторих пісьменнікау, Адама Плуга У прьшатнасці, што атркмала уздзеянне пазітьгвізму у яго

літаратурньгн вьіяулєпяі, садзєйнічала у пэунай ступені замацаванню рзалістнчньїх тэндэнцый у аповєсцях і

рамаиах З.Ажошкі, Г.Сянкевіча, Б.Пруса [3,7].

4. У гісторика-літаратурямм плане зиачэппе Плуга

акрзсліваецца, па-першае тым, што ён быу десна далучапы да працэсу станаулення і развіцця рзалістчнага мастацтва. Па-другое, меназіта дзякуючы творчасді Адана Плуга і інших пісьменніхау польская проза узброілася пзугшмі приёмам! з іх арсеналу, пагльхбіла грама дскую зпачнасць і эмацыйна-сэнсавую емістасць аповєсцей і

раманау. Новае, пїто прыпёс сваімі творамі празаік, было не толькі тэма, алэ і рэалхстычна яскравае

адлюстравапне узаемадачынепняу характара і асяроддзя, імкпенне сцвердзіць прыпцып сацыялынага, часткова

псіхалагічнага дзтзрмінізму. У творчасці Адама Плуга

пыразна акрзсліиася рзалістьічная канцэпцыя иастацкага робрлзу. Сродкамі характарнстьікі персанажаУ У пісь-

менніха нярэдка виступає іидьівідуалізаваньї партрэт, моуныя асабпівасці, аутарскі камеЕїтар, інтзр'єр, экстэр'ер [1,3,8].

5. Творчасць паэтау і празаікау - ураджэнцау Беларусі

- складає адметную з'яву у гісториі культурнага жыцця двух суссдніх народау. Літаратурная спадчына Адама Плуга, побач са спадчывай іпшьіх пісьменнікау, дазваляе зрабіць Еьіспову аб виключна важпай, па-свойму пават уніхальнай ролі земляу Беларусі у гісторьїка-літаратуриьш прагрсе Польшчьз дзевятнаццатага стагоддзя. Як пісьмениік., публіцист, Адам Плуг быУ звязаньг з культурным і літаратурньїм рухам на Беларусі у сярздзіне - другой палове дзевятнаццатага стагоддзя, нягледзячы на фізічиую адарванасць ад роднай зямлі што пацвярджае яго мастацкая, ну6 ліцист ычная і зпісталярная спадчына. Няогія твори пісьмевніка заснаваныя на фальклорна-зтнаграфічяай аутэн-тнчнасці у паїсазе х<ьтцця беларусау. „Беларускасць" як шматаспектная катэгорыя вьіявілася на розных узроунях пазтнкі їворау Плуга: таматычньа*, в об разным, стылёвым,

моупым. Пры перадачк нацыянальнай стьіхіі, пісьмеппік удала уключае f агульную стилістику польскамоуыага твора беларускія выяуленчыя сродкі: наражанні, метафары,

прнмаукі і праказкі, розвага роду рзаліі. Гзта заханамерны працзс, пакольхі аутар знаходзіцца у сферы двухкоунага мастацкага мыслення. Надагачк цацьіянальває аблічча літаратурньїм героям, Адам Плуг у сваіх творах перадае асабпівасці. народных традыцый, зъычаяу, выкарыстоувае фальклорныя матывы. У сферы масгацхай вобразнасці япы, з'яуляючыся у той жа час эса-этычнай хатзї’орьіяй, уяуляюць сабой цікавьі приклад уключэния у польскамоуны токст беларускіх элемента^, якія у дадзеным вкладку набываюць асаблівую пазнаваучую, сеглантычпую і сэнсаву» значнасць [2,3,4 ,8 ].

6. Узаемадзеянве і узаемапранікнєнне дзвюх нацыянальных культур, моу і ідзйна-зстзхьічішх традыцый, пто забяспєчшгі нарадхэнне і развіцце своеасаблівага свету мастацкай вобразнасці, дазваляе сцвярдкаць аб прьіналехнасці творчасці Адама Плуга дзвюм суседізім культурам. З'яуляючыся а дії ой з адметпых праяу разві.цця польскай літаратурьі у асобных рзгіЄках, польскамоуная літаратура Беларусі фармавалася як неад'еміш чьіішік мясцовага літаратурпага руху ва умовах беларусха-польскага білінгвізму, у даволі інтзнсіуішх сувязях з творчасцю беларускіх і польскіх пісьменнікау дзевятнаццатага стагоддзя. Творчасць Адама Плуга -яскравае сведчапне гзтага, яна арганічна уваходзіць у вапыянальны кантэкст ызвюх культуи Г2,3.4.8?.

Спіс апублікаванмх работ па тэме дмсертацні:

1.Хмяльніцкі Н.М. Апавядальніх у зершазапьгх гавэкдах Адама Плуга // Веснік Беларускага дзярта^пага уиіверсітзта. Сер. 4, — 1994. - № 2. - С. 6—9.

2.Хмяльніцкі М.М. Беларусхія рзапіі §■ •творчасці Адама Плуга // Веснік Беларускага дзярха^нага універсітзта. - Сер. 4. — 1997. — № 3. - С. 3-7.

3.Хмяльніцкі М.М. Адам Плуг . як пісьмениік

беларуска-польскага літаратурнага сумехзса // Польская нова і літаратура 5 кантэхсце славянскіх культур; Матэрыялы III Мішіароднай навуховай канферзнцьіі 16-19 мая 1994 г. /Гродзенсхі дзяряа^ны унівєрсітзт. -Гродна, 1995. ~ С. 61-68. '

4.Хмяльніцкі М.М. Нехаторыя аспекты вьтучэпня

творчасці беларусха-пояьсхіх пісьменн.іхау-

рамаптыка?//Тэория і практика навучапня

мовам,літературам і рыторыцы у сяродняй і выягойшай школе $ Матэрыялы міхнароднай нпвухова-тэарэтычнай каиферзпциі 15-17 спежня 1997./Бєларускі дзяржауны універсітзт.- мінск, 1398.- С. 121-225

5.Хмяльніцкі М.М. Аснкк Адам // БЭ. - Мінск, 1996.

- Т. 2. - С. 353.

6.Хшшьніцхі М.М. Бой-Жалепсхі Тадэвуя // БЭ. - ’ Міясх, 1997. - Т. 3. - С. 244.

7.Хмяльніцкі М.М. Час у рамапах Г.Сянхевіча „Патоп"

і Ул.Каратхевіча „Каласы пад сярпом тваім" // Матэрыялы 49-й студэнцкай канферзнцні БДУ /Міністзрства адукацвіі РБ. - Мінск, 1992. - С. 90. '

Принятия да друху:

8.Хмяльніцкі М.М. Беларусха-польскае сумежка $ мастацкім свеце Адама Плуга // Славянские литературы в контексте мировой. Материалы международной научной конференции 10-20 ноября 1997.- 5 С.

Рэзюмз

Хмяльніцкі мікалай Мікалаевіч

Адам Плуг - пісьмеинік беларуска-польскага літаратурнага сумежжа

Ключавыя словы: сумехска, беларуска-польскія

$заемасувязі, нацьшнальнае, білінгвізм, кантзкст, этпас, каларыт, баларускасць, аутэптычнасць, апавядальніх, гавзнда, рамантызм, тэндэнцыйнасцъ, рзалістьічння элементы.

Аб'єктам даследавання з'я^ляецца мастацкая, зпісталярная і публіцистичная спадчьша Адама Плуга.

У дьісертацні разгледжаны аспекты беларуска-польскага літаратурнага сумежжа, прааналізавани адмєтнасці пазтьікі вершаваных і празаічпьіх твора^ Адама Плуга, сувязі пісвмєнніха з Беларуссю.

Унершыню разгледжана значная частка спадчыны Плуга У кантэксце беларускай і польскай літаратур, выявлены праявы беларускасці на разнастайных узро^нях у творах пісьменніка, зроблена спроба акрзсліць чьінмікі наццянальнай аксіялогіі, абгрунтавана прыналехнасцв Адама Плуга дзвюм кацыянальным літературам.

Вьшіхі даследавання могуць' быць выкарыстаны у практыцы выкладаппя гістормі польскай і беларускай літаратур, прм падрыхто^цы спецкурса^ і спецсемінарау, падручніха^ і вучэбных дапамокпіка? па гісторьіі славяясхіх літаратур, а таксама мець пэ^ыую цікавасць для далейшай распрацо^кі тэарэтычпых і гісторнка-літературних пытавня^ беларуска-польскага сумеїжа 19 ст.

Резюме

Хмельшщхяй Николай Николаевич

Адам Плуг - писатель бепаруссхо-польсхого литературного

пограничья •

Ключевые слова: пограничье, белоруссхо-полъскне

взаимосвязи, национальное, билингвизм, контекст,

этнос, колорит, белорусскасть, аутентичность, повествователь, гавенда, романтизм, тенденциозность, реалистические элементы.

Объектом исследования является художественное, эпистолярное я публицистическое наследие Адама Плуга.

В диссертация рассмотрены аспекты белорусско-польского литературного пограничья 19 века, проанализированы особенности поэтпхн поэтические н прозаических произведений Адама Плуга, связи писателя с Беларусью.

Впервые проведено исследование значительной частя художественного наследия Адама Плуга в контексте польской н белорусской литератур, выявлены черты белорусскости яа различных уровнях в произведениях писателя, сделана попытка вывести когшонеяты национальной аксиологии, обоснована принадлежность Адана Плуга двум национальным литературам.

Результаты исследования могут быть использованы з практике преподавания истории польской н белорусской литератур, при подготовке спецкурсов и спецсеминаров, учебников н учебных пособий по исторшт славянских литератур, а тахг?е иметь определенный интерес для дальнейшей разработки теоретических и историколитературных вопросов белорусско-польского пограничья 19 з.

Chmelnitsky Nickolai Nickolaevitch

Adam Ploug ic the writer of the Belarusian-Polish literary boundary

Key words: boundary, Belarusian-Polish

intercommunications, nationalism, bilinguism, context, ethnos, colour, Belarusism, authenticity, narrater, talk, romantizm, tendentiousness, realistic elements.

The object of the research is Adam Ploug'p artistic, apistolary and publicistic herritage.

In the thesis the aspects of the Belarusian-Polish boundary of the 19th century have been examined, the poetic peculiarities of the theory of poetry of the poetical and prosaic works of Adam Ploug and his

connections with Belarus have been analysed.

For the first time the research of a considerable part of the art herritage of Adam Ploug in the context of the Polich-Belarusian literature has been made, the features of Belarusism at different levels of Adam

Ploug's works have been revealed, an attempt to

determine the components of the national acciology has been made and Adam Ploug's belonging to both Belarusian and Polish national literature has been grounded.

The research results may be used in teaching history of Polish and Belarusian literature, in

preparing special courses and special seminars, various textbooks and training manuals. The thesis results may also be of certain interest for further elaboration of theoretical historic and literary problems of Belarusian and Polish boundary of the 19th century.