автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.02
диссертация на тему:
Художественное мастерство поэзии Курбанназара Эзизова

  • Год: 1995
  • Автор научной работы: Садыков, Тиркеш
  • Ученая cтепень: кандидата филологических наук
  • Место защиты диссертации: Ашгабад
  • Код cпециальности ВАК: 10.01.02
Автореферат по филологии на тему 'Художественное мастерство поэзии Курбанназара Эзизова'

Полный текст автореферата диссертации по теме "Художественное мастерство поэзии Курбанназара Эзизова"

туркменистан ылымлар акадёмиясы магтымгулы адындакы эдебият институты

РГБ од

2 1 ДВГ 1995 Голязма хекиунде,

САДЫКОВ Тиркеш

ГУРБАННАЗАР ЭЗИЗОВЫН, ПОЭЗИЯСЫНЫН, Ч ЕПЕРЧИЛ ИК-УССАТЛЫГЫ

Хунзри: 10.01.0^ — Хэзирки заман милли эдебияты (туркмен эдебияты)

Филология ылымларынын кандидаты диен алымлык дереж.есини алмак учин язылан диссертациянын

а в т о р е фер аты

Ашгабат - ¿695 а.

Иш Туркменистан Ылымлар Академиясыньш Магтымгулы адыкдакЫ Эдебияг институтында ерике етирилди.

Ылмы ёлбашчы:

ТЫА-иыц агзасы, -филология ылымларыныц докторы, профессор

1. Филология ылымларыныц докторы А. МЭЛШЕДОВ.

2. Филология ылымларыныц кандидаты, доцент Б. УССАЕВ.

Иврите сын беривд гурама — Азады адьшдакы Туркмен девлет Дил-лер ве эдебият педагогик инстнтутыныц туркмен эдебкяты кафедрасы.

Typi _ _ ;ын

докторлык диссертацияларыны горамак боюнча Перителешдирилгн reue-шгшиц межлисикде гораляр.

Адреси: 744000, Ашгабат шэхери, Гоголь качесипиц 15-нжи жайы.

Диссертация билен Туркменистан Ылымлар А.кадеыиясыныц Меркези ылмы китапханасында танышмак мумкин.

Автореферат 1995-нжи йылыц < » иберилди,

А. ОРАЗОВ.

Ресми оппонентлер:

Йерителешдирилен гецеши» алым секретари, филология ылымларыныц докторы

ищ умуш хэсшншсы «

Теманнн Д§Е£айнслига- Алтмншшши Еыллармн я!ц поззиясы, нлайта-да Гурбашизар Эзйзоеыи иахирана эсерлери туркмен • шнгрыетинин "ховасшш тззелемекде" кеп кш битирди. 1урбан;-назар езгнии двредпвдлпк тематикасынын глнлигн, поэзиясынын маны-казмун чунлутн, чеперчшгак гвзлеглерине двИтги,,- сетир» лерпнян образлылагы, вепислягя билеи талавдагаларнндан хас-дв тапавутлаляр. Онуя поззиясы чеперчиллк серивщелериие ерэн ■ бай, онун эсасында клмы барлаглар гечирмек учен материаллар коп.

Сапармырат Туркыенбашн езунзщ "Туркмен халкнна йузлонме-синде": "Гадда Горкут Атадгш, Героглудан хем Маггшгулгиан, Сейдиден хем Кемшеден, Лзадндан хем Моллаяепесдсн гелйэн

гайратлн туркмен рухы бизня налбшнза девлет ве доелвтлклкк, гатаи Ее ватанлерверлшс салнцднр. Бу гун бяз аслымыза долан-мали, тургслени дунйэ танатмалы, туршени дунйэ дередесиндэкл гатнатыгслар дережескне чыкармалы диеншкзде, илки.билен, оз бейик ага-баба рухукшзи орга чыкарявдыгымызн унутмзлн дэл"* днййзр.

Тгркмони дунйэ дередеошэ чыгармадн! • ' •

Еейле дкймек—Туркмении эдебиятшы хем, тол санда хэззргга заиан эдебиятыны хем дунйэ дережесше чыкармалы диймекдир.Щу белент везипэнин ондэ дурак махали—хэзир 1Урбалназар Эзкзов ялы уссат Еахырын лоэзвясыиа.йузлбнмек, п, шрчшшк уссатлкга-нн хасал эдйэн аламаглары шин тайдан бардакак зерурлнгы, гуррунсиз, йузе чыкяр. 1

Ба^.тагнн нлмн тэзелагл. Гурбанназар Эзизов взтапч тозе-члллигл, батыргай чеперчилик гозлеглера, ашгыр дузуш техника-синин кэютллигк билет хэзирки загнал туркмен поэзиясшшн дере-жесинин хас-да ёкарн галмапша мшасып гошант гошан сахнр.

Онун зсорлеркндэки херекс5г эдйэн ляргки гахркганни хакшш кешбж, ички дунйзси, чун мади-мазмун, умумыадамзат гимматлик-ларнна лайык голйэя кдвялар, бвйлоет чеггорчилик серладолери ■д удали вврвпилмэге мшасып. Иски tim.ni тазелкгп гаахнрин деро-

дюдошк уссат-вдпши«, асерявршщэки чёпэрчмвк гезлеглор-щин

•илкннлш гезок ылмы тайдал ба'рланшмндыгандан ибарат.

1. Салармнрат Тургаснбали. Домокрэтшг;

Абадаггшлык. А.: Рух, 21-22 с.

Теманнц евреиилиши. Гурбанназар Эзнзоенн дередижилнги барада йэрите язылан нлмы ми хениз ёк. Йене, мука гарамаздан» онун .емри Ее дередощилигк барада кап язилды. Олардап ин эса-сыларынын бири хекмувде Аннабердк Агабаегин "Эзизовык эмри б ¿леи" китабыиы агзамак болар. Бу кичая «мака зхэнииде язылан болса-да, онда шахырнн уссатлыгы, эсерлеринин чеперчнлик безеглерм догрусында белетлик билеи сез ачылян сахыпалар аз ' дэл. '"Туркмен эдебиятшык тарыхшща" Г. Эзизовык доредюцилн-гине дегмшш белум берилйэр. Эдебиятчы алымлардан А. ГЬраев ■■"Ушгпоэзиямызыи донами", "Пикирлерин поэзиясы, дуйгуларык ■поэзкяоы", С. Мырадов "Поэзмдаызыя эдимлерк", Д. Ядеялыев "Эдеба пропесин меселелори", "йахсыет Ее эдеби пронес", "Шы-гыр билеп икичэк" кигалларында шахырнн дередидклиги барадакы .гурруде'улы орун бердилер. Шейле хем Р. Алиев, А. Кекилов, 9. Абдыллаев, Б. Сейтэков, К. Гурбаинепесов, X. Танрыбердиев ялы халнпа язывд-шахырлардыр вдебиятчылар хем, ^урбанназарын оз дбн-душларыднр яш галавдашлары-да дурли йылларда онун дэ-редижмлЕГи барада йериге макалалар яздилар. Иене оларын ке-пуслндеХурбашшзарын уссат гаахырдыгы ныгталса-да, онун уссат лыгыяын айратшлшшары ачшшл горкезилмеда, Шу шцде шол меселэн'и авренмек ботнча кэбир сынашинклар эдилди.

Müliü MäSSäSM ES везипелери ^Гурбанназар Эзизовык шахырана ' дередивдлигини шшы'эсасда сеядермекден, шахырык гоээзиясыннн чеперчилик. айратынлыгыны, езболушш уссатлыгьшы кесгитдемевден ыбарат.

. Шахырнн уссатлыгыны ачып, геркезмек учкн, клкинжи нобатда, онун аоерйершшч лирики гахрыманышч кетбшя айьи-сайыл зт-мек, эсерлеринш маны-мазмун чуклугыны кесгитлемек зерур. Онуи.поэзиясшш дашкы чеперчилик безеглерини хем аныкламак ' мехгмдир. Шахирын туркмен шыгыр сунгатьша гетирен тэзелигини такыкламалы,

йдиц теоретики ве метозологик ggacn хекмувде Туркмениста-иын Президента Сааарыырат. Туркменбашшьщ сезлэн -сезлеринк, дурли чыкышларыны, днуэрЕьшаршм ез ичина аляи "З^арашсызлык.

Демократия. Абаданчыдык." атлн кептомлугывда беян эдилен i йврелгелер, пэхвм-лайхаслар ве туркмен эдебиятчы алымларшшн . хем-де рус, Ее бейлеки халкларын эдебиятчыларыныц ишлер/. хиз-ыат этди. Шейле хеы Г. Эзизовьщ эсерлершши йыгывдылары ве онун езупин эдебият, поэзия хайда язан макалалары, бейлеки язшш-шахырларыч, дурли авторларын ол хакгшш.ятламалары,

макалалары, Гундогарвд Ее туркмен эдебзятшшн клаеснкларышч эсерлери уланшгяр.

Бшашч ШШ-ЦШШШ эжипг!;. йп хэзирки заман туркмен поэзиясшшн кэбир вакып меселелерини /лирики гахрншш, маиы--мазмун, образлы апладш серетццелерл ге оларын чеперчилик, уссатлык меселесине гатнашыгы/ ьшм тайдан барлакавда, ола-рот теоретики хем практики эхшеттш айдыгиалиырмавда пейда-лы болар. Барлагын нетицелерини 1^рбашазар Эзизоеш{ доредд-вдлиги хакында, гаейле хем хэзирки заман туркмен эдебаяты бй-рэда язылдак шили игаяерде, ёкарьг окув жайларннда йерите куро-ларда, семинарларда пейдаланьш болар.

Барлагын малим эдилмм. Диссертация Туркменистан ЫА-янн Маттшгулн аднвдани Эдсбият институтыныи Хэзирки заман туркмен эдебияты белтавнин ганелдилен йш-иаганда, шол Инстлтутич' алимлар генешнник меда.скнде ара алнып маслахатлагацйды. Дис-серташшшн эсасн иазмуш авторш ига боюнча нешир этдирен " макалаларывда хем иу автореферата боян эдидди.

Ишга гурлупы. Дйссерташш "Гиркшден", уч. бапдаи,."Петижв-ден", "Пейдаланылаи эдебиятлардак" ыбарат.

Иштн иазмутш

"Шин 2®!» мокетажасшда" текяныц дервайыелнга, евре- ■ нилипи, барлагын ылмы тззелиги, ылмы-практикн эхшетн, маши эдилша, тиин максады го веэилелеря, теоретики еэ методологии эсасы, хурйушн барада дуряуп гечилйэр.

Гиривде Турбашазар Эзизоеын дэредидилик ёлы, онун ден--Яуш галавдашары—алпжшнкы йирларш башларннда туркмен эдёбнятына гелен эехшла яш шахнрлар, оларын эсерлералин оэ-болуталылнгн, эдеби лроиесв эдеи тэояри, вврвнялйэн теманыч «хмяетн барада гуррун эдплйэр. Эдебяятта алнмларднр тянкыт-чнларцч, язычы-шахнрларыи шол двррун т поэзиясы, хусусал-да Г. Эзизоеыч дервдияоишга • барада яйдан пикирлври дегширилйор, "Туркмен эдебиятынык тарыхивда" шол двврук эдеби. гтрогтескник беяя эдилишйнв.деглип гечилйзр. Шунун ялы-да Г. Эзизовин дв-' редивдлиги барада язылан маищаларднр 'тагшптлар, белликлер догрусында маглуматлар- берилйэр. Туркменистаном Презвдентя Сапармырат Туркменбапшныи милля ядебияг барадвкы пд!»,хАаля;м-кии зсясылда пикир Йвретмек билен Г. Ззкисрнн, с.'гун дег-цу.«-'; ляршн'и двредшедагяне хем-де шу ггяка »й»хнроь-я щ-оп*:«*

' ûaxa берилйэр,- еаде кураа везкпелере назар салыяяр.

Йади ик бир ынвдк неселе барада: 1^'рбашюзар кю/лерден гаснрленипдир? Эгер-де "тэсирденмек" сеэи онат манада болса— --душнукли: Гурбанназар Омар Хайямдыр Магтымгулвдая, Путкиндир ¿ермонтовдан, МаякоЕСКидир Вознесенскиден тэсирлештдир дийш болар. А ярамаз маныда иаме?..

' А.Агабаег1, Б. Худайиазаров бу хакда янзыдяр. Йене ол ян-зытмалар Г, Взизовын ез ден-душаршшн дшишден, эдеби чекиш-. мел^рич чзгипде айдыляр. Мензош хасап эдощэн_ acepjiepgei^ujrc-^ . гала'р гетирилецде, ягш шзнтмалар делшлендиркленде, хатда ■ авторлар бу пшшряервд догрудыгы я-да нэдогрыднгы барада ез гарайыгаларшш аЕдаиларыяда-да, сересаплнлик эдйэрлер. Бу йене ) ере дэл; Себэби шол бир эсерин оз. гаде хем тэсирленмелерин, хем . шахырыц ез тапынднларыныи болмагы мтекин. Умуман аланында, бу , меселе -езбапша бир уды гурруие мынасып. Шонун учен хем шцце бу хакда йерите гинишлейин гурруц эдммеди, дине гысгача агзал-мак'билен чэклеа&лдз. . ,

Биришш бап "ГУ^банназа^ Эзизоши поэзиясында лирики гахриман" дайлип атланднрыляр.

Г. Эзизовын эсерлершши тема байлигы, eue сурйэн пшшрлери хакда-да кел гурруц зтсе болардн. Йене ташсшчы 8. Абдыллаевин: "Чепер эсерин окш;а эдйэн тэоиршшч эсасы гуйди образда щешкзн-йэр"3.диен пккириае эерилип, шу банда, эсасан, шахырык асерле-риндэки лирики гахршац барада сехбет ачыляр. Догрусы, Г. Эзи-зобын лирики гахрыманы барада свз ачмак бу меселе бабатяа' ил-кшщшгиги акладда дурмаяр/ Себэби бу хакда 8. Абдшшаев? А. Га-раеЕ, С. Мырадов® ялы бела эдебиятчыла}:) дурли йылларда энчеие

щзыклы пякирлери айдыпдыларлШодардан хэзирки задан туркмен поэзиясывда лирики гахрыман -меселесини чвнлакай селжерен эдебият-чы Q. Дбднллаев:. "Г. Эзизовын лирики гахрыманы мерт, севещен,.' . рухубелент, буйсанчлы -адам. ■ Ол евдш дурмуша шлтыдш

1. Агабаев А,- Эзизовын.эмри-билен. А.: Магарыф, 1991, с.

■ 2. Худайназаров Б. Дурм^пц 'сахыпалары. Эдебияи ве сунгаг.1993, 12 март. ■";

3, Абдшшаеи Q. Бизин гталеримизян лирики гахрыманы. Эдебия! вэ суигаг. 1965, 3 ноябрь.' ■

4. Г. Эзизовын гошгулары хавда гуррун.эдебият ве сунгат.1964,

« Iv^LpT •

5* А" Улы поазйямызыч довамы. А.: Тургслелистаь, 1974,

6- К0НУЛ ,Ш11издиР- Эдебият ве

-б-

дуранок, габат гелйэн.кшчмлыга гарчм герешмэге г.щдам тай--яр. Ол дурмуша кеседон сип этмегк халаиок, озVIга дурмуитч ортасина оклаяр^ Онун лирики гахрнманн озунин хикувлылыгн* диапазоншнн гикляги билен тапавутланмага дыэаяр2" дийил беллэпди.

Элбетдо, эдебиятчы алъмни шахырш лирики гахрыманьша. бер-йэн хэсиегна'/асы билен кяалаттан болмаз. Догрудан-да, екарда . агзалян алаыаглар, хэсиетлер Гурба1шазар Эзизогнн зсерлеринин ■ лирики гахрнманниа махсус снпатлар. йане гаахырнн лирики гах-рыманына махсус ошатлар дине гаулардан нбаратдцр дий&ек хем нэдогрц болар. Себэби шахырш галамннын ашагындан чикан'эсер-лерин сэнынын йгзлерче болшн ялн, оларин лирики гахрнманн хем ерэн кэпдур, когстараплэдыр Ее дурлг-д\-рли хэсиетлере эрдйр. Оларын ичинде ин илкинвд нобатда газе илйэн образ шахирни ез шахснетине якш лирики гахрш.'япнн образнднр.

ХУрбалназарда тахырчшшк, шмлф сунгатц догрусында сеэ ач-

ян гошгуларын онларчасн бар. Ол эсерлерич даршси гахрыманлары

кепленч лахыр хошунде чнкш здйэрлер.^Шу ищде шсал готирил-йэн гошгн сет-лрлерц шахырнн "Сердарым"" китабындан алындн. Яй

ичинде.оларын сахнпасы горкезилди./

йуван гвделеркин дога урдак тагтн ,' . '

£ил баглздым галашма, сшкэи "

Белки болаи дэадид отузда багтым, .

Еэгтш дайэВкесем Доэзияма. /199 с;/

Шейле халатларда лирики■гахршганн.шах! «и езувден тапаьут-ландырайяак аксат дэя. Белки ол игакинем дэлдир! .Себэби бу лирики гахрылан гас ■ болласа иахи^ын агннкак озудяр, башгача айданывда, онун ез шахсиетию хас голай гахршгандир. Кэхалат-ларда бу гахршгац шахырш хут еза <5олмагц-да ахмалдыр.

1урбанназар Эзизоеыи эсецтерини сеДУп окзянлнгашызын ялгош-ки себэплеринпн бири—онун лирики гахриманшшк бнзии йтрапм-зе якынлыгнтщанднр. Шшфыя лирики гахршалц билон йгзбе-5тз боланыинзда, сахбет оденгагазда, бада-бат сулхумиз алнгалр.

Эйсем нэме себэпден Она /лирики гахршанн/ сулхушз аляр?

! 1. Г, Эзизовкн гошгуларн харда гурртн- Эдебкят во суигат, , 1964, 7 март. ' . .

. 2. Абдшигаев 6. БизиН ггалеримизин лирики гахрчмаин. Эдо-бяят ес сунгат, 1-965, 3 ноябрь.

3. Эаизов- Г. Сердарю/.. А.: Турге-'викстан,■ 1УЖ)4 "

Онун себэплерй кеп.

Биринквден-э, Гурбанназарын лярнки гахрыманы йерите китап гшн ниетленилип дередилен галплнвдан, ясамалыкдан, "бир-^кем-снз гезелликден"—перишдесыпатлыкдаи халас. йл хем езгаиз ялы, дурмушда езумизин гвруп, думушып, ич декутип йврен мунлерче ынсанларымыз ялы реал адам. Шахырыч лирики гахрыманы езуни хас гдеру.ен, хас акыллы, хас ынсаплы, хас ватанчы а дуд геркез-¡цек- болуп'чытрашмаяр, ягны, башгача айданымызда, езуни бейлекн адймлардан бир гез ёкарда гойжак болмаяр—езуцин эхли енишле-ринн,~шовсузлыкларыны, шаглнкларыны, хасратларыны... гнзлэп отурмаздан сенин ечкнде ачып гойяр.

Бар зат болди: Сейги, достлук, ялак сез, Будремелер, яслы гундур багтлы гун.

■ ' Асуда дузлерии гуссасы биле

.Душундик биз маиысыпа шатлыгш... /65 е./

Тереюш пурсатым икдим элеме, Бегендим, оейулдим, чецдим мен зары.

-• Hie, шу затларын менян тэлейме ■ Миессер эденне ыун^ё бир разы,—/96 е./ диййэн лирики гахрыман: "мен' багтлы яшайда, шадыян яшайын, Гам-гуооа голайьша гелмесин" диен арзуга, езем белли бир де-ревдде долы баша бармаждк, биртараплы арзуга, хам хыяла берлен хыялбвнт адам дэл. Ол дурлушы ез бол!пунда /шатлыгы, гуссасы двлен/ сеййзк, она тайын—реал адам!

Шейле хем шахырын лирику» гахрыманы ил аладасыны калбында гетерйэн ынсан. Шонуи учин ол бизин гезумизе хас гезел'кешп-де гврунйэр. Ол Дэвур дийип Адама душуийэр, Адамы биршки орувда хойяр:

Бу ерде чёзмеси кын меоеле ёк, Меселэн чезгудв сададыр сада: Дэвур— .

•бу несилдир гужур-гайратлы, Дсзур— •

бу, умуман, адаадыр адам! /36 е./ "Менин аеслим" поэтсындакы лирики гахрыманын гоеы сипат-лары шахырын бейлеки эсерлерини безейэн лирика гахрш -шларын Деврун. гечшшин, гелядагич, дэвурдлмеримизин, ата-бабаларын, нескллерин внундэки бормуцы дуйшы, ата-энэ,.север яра, огул--гнза, дост-дуимаиа,. танш-дэтанша, тебигата, дуцйэ, дурмуша,

хайванат дунйэсине, тыгрыете,.. болан гатншшга дилен yira-иш гвдйар.

Ызыма серетсем, бир гвден ушан, Онтоэ серетсем, бир гаден умман, Гечмиишн ©нунДО улы бергим бар, • .

Гел«егвн ечунде улы бергим бар— /67 е./ дяййэн лирики гахрымаи езтеин битнрен хызматларына аша-ёкарн баха берип, гевцуни хопшал йорен адам дэл. Ол езуне талабе-Двдилик билен газаплн дараяр. Шан гтнлеринн емрун майдагез." элегинден гечирип гврйэр. бмрунин маннлн гечмеги барада чин лакай ойланяр. Шол алада билен яшаяр. ' . '

Шейлв пурсатларыи усгундэ девнеыек билен Гурбанназарын

лирики гахрыманынын довур билен, дурило, демгнет билен бир хогадан дем алян, онуц дередосинэ, акымнпа, кануналайнклыкла-рьша ашл етирйэн, интеллектуал /^урбашазарын езл кысмы/. адаадигаш лыгтамак иследш. ,

Танкытчы А. Гараев б. Абдыллаевин 1Урбаяназарын лирики гахршаны барадакы ликярини есдУрип: "Автор озупин романтики гошгуларында газаплн асырымызьш цкбалыны ез ыкбалы сайян лирики гахрыманыннн образыны деретмэге етищди дийсек, хакыкаты. ёйдугымнз болмаз"^ диймек билен лирики гахршаны« тазе, езем эсасн оплатларыны ачып геркезйэр, хас-да аныклыга таран йнк-' . гын эдйэр. • Йене гуррун мунун билен гутаркаяр. Себэби шахырнн лирики гахрыманн ерэн чшшшрышн' организм. Онда хэзирки замай адамына махсуо аламатларыч кодуси баг. Онун херси айры--айрн гошгуларда,' айрн-айры сетлрлерде йузэ чыкяр, кэте газе каклшяр. Кэхалатларда болра ол аламат ерэн гизлин берил-йэр—сетирлерин анырсында йенокйй гезе геруймэн галяр. Бу, нлайта-да, Гурбавназвр ялы, гопгуда генумел гурлемегя.хала-маян, мпжинчилигин вн ёкары чэглна ченли образлы гурлеаэге сынанышан шахыр бабатда швйле.

Лирики гахрыман барада гурртн эДиленде, онун ягия ниатла, онаг пэлли, хош хняллн ынсанднгшш айтмак герек. ' .

Ынсана багт гчин нэмелер герек? Ат герек, ёл герек, хош хыпл бнлен. /95 о./ Я-да: : ' \

Онарсан •

бар задн онатлыга ёр, . ,

. Велкя-дв ёргудын ерине дуптр.

1. Рарпср А. Кэмиллиге тпряп ¡;л. Cofpt ядо^ичт»», .У 4;

Икибавдан, г уц до гарда гун догар, .• Иквбавдан, гуцбатарда гун шар... /123 е./

' Ярамаз дуйи герта йерме думанда, ' Ярамазльпс болмаса сеч куйУнде.

^ •••■■•'. Ханка, йшщыз суйвди гитда аоыанда,

Чага догды гоншымнзын ейгнде. /124 е./ Бусегирлерв оканында: "Ягшы ниет—ярым двэдег" диен ата-лар. сези яда душйор. Шахьф бу пикири хас-да есдурш: "Багтлы болмак учли герек загларын бири—хош хыял, ягш ягшы ниет" диййэр. Хатда мл ичшиэки: "Йылдыз суйнмеги—-бир адамын емру-нкн сбилашагнны аламатлаидыряр" даек ырдаа-да кэнбир эерш дуранок. Она догап хеюшзде: "Аеманда йылдыз сгйиди, эмма гон-щышзыи -ойгаде чага дунйэ ииди!" дийип, оны хем хои ниет билен гоЕлуга ёряр. Шахыр шейле диймек билен ягшы ниетден адама хич хили эыяныч ёвдугыны, гайт&ч онун ёлуны, ыкбалыны ревшен-ленди'рйэндигини ене бир гезек выгтаяр.

Шахырнн лирики гахрыманы ынсаи хэсиетлерщшн к« гезеллерв-нин бири.болан садалыга айратын сарпа гойяр, адамлары садалык белентлигине чагыряр. !

' Шшютдарлнк сези сада боларшш... /143 е./ Сада боя айларын догушы ялы... /113 е./ Сеййэн Бэшим Буралыпын ишгарин. . Сеййэн -аадалитш. Йенекейплгин. /175 е./ Тебигата аявлы чемелешели диен «емгыетчшшк пвкири хениз эсе-боя галмшша, Гурбанназар ез эсерлеринде бу меселэ окывд-ларын унсуни чёкипда.

. Яиасын адамын хем гебигатыч Арасшда гу'цлэп дурак сазлапшк— /145 е./ Диймек билен оларын бири-бирине хемаят бермелидигиыи, дунйэдэ-ки яшайышын хем еол всасда. гурландыгнны айдыпды. Лирики гахры-ыанык гарайшнча тебигат писаны рухы тайдан сагдынлащдырмага, ягны онун ке быны пзклемэге, дуРгуларыни терландирмэге,.гам-' гуссадан сапламага хшаят этмёк билен бир ваггын'езунде адаыы • фиалки тайдаи хем бе^ермэге, дгрди дертдея, шикеотден хьлас этмэге-де укыплы.

Шоп учинеы гусса батан чагларым Кеселми бежерйэк тебигат биле. /158 е./

Г. Эзизовыи Эне, сейги, гелин-гыз барада сез ачян готгула-рннын лирики гахршакы хакда хем якнмли созлери айтмак мушсин. Себэби гсахыр бу тема йузлснен махали онун лирики гахршаншын гезел хэсиеглери хас-да эшгэр йузе чыютр. Энэ, гсжи-хизп, сей-' ги дуйгусына мукаддеслик хештаде середйэц лирики гахрыман езу-

нин хошгылавлыгн, беленг адамкэрчилиги, бай ички дунйэси билен-скыаднн озтее имриндирйэр. Шейле гозел хэсиетлер шахнрнн уруш темасындан язан эсерлеринин гахршанларняа-да мах су с. Бу ала- • мат " Мукаддес ялан" поэмасында хас-да тевереклейин йт'зе чыгар. . Шунуи ялы-да, Г. Эзиэовын шахнрчндык уссатлыгшш немала гетирйэн алалгатларын бири—гахршаньщ вчки дунйэсшш, рухн ахвалатим ачшт геркезмёкдэки эзбершадир дийилсе, ато гечшвдигя болмаз..

Шзхырын "Урута гидип отырды..." диен сетир билен баншанда гошгусы урушдан долаяып гелен йигит ве онун тэ гелйэнчэ одагыны caiman гарашып отураи яры хакда. Адамсц урша таден гелии iундиэ а кип экйэр, оряр, гидасше шс эгирйэр, яшлыгнны, герк-гормегини 'агнр зэхметин пвдасы эдйэр. Бу агыр ягдайда она сойгулисюшн дирллиги, дирилиги'хавдакы углцды кувват. берйэр. Ол хяч хили. ягдайда-да .ярукын дирвдигинв шубхёлешдейэр. Гелии кивдир бири-нин. "гелмез" диен сезуне-де ынанмаяр, дще ез калбына—йурек сесине ннаняр. Себэби адамсынын урунщан доланып гелмеги—онун йурек арзуззы. Ол тол арзув билен яшаяр—шол арзувындан дат .душеси гелйнйэр. Аслывда ынсаннн тебигйты шейле: ол хеше зады ез йурек арзувнна—гевта иелегине лайнк гетлрмэге чалыляр. Шахнрнн уссаглыгы шсад калбшдакы шу mm ду;£гшш шыгра сашга бшгеилигивдедир. Иейле хек нихнр пыгрын д^вамында голнич "яныя-да ятанын днридигине ынанып билыейнт" барадакн калл ахваяатынн ачып геркезыек билен окмдошн йурек тарларына кемсиз какяр.

Умутлан, бир сез билен айдан махалында, Г. Эзизовыи лирики гахрнмаиыннн /гахрш.'вншшн/ ички дунйэси билен скшшнын ички дунйэсишш арасында нэхллидяр бир ягаишж, уыушлнк, бгрлик бар. Ше, шол якышшк, умумыльпс, бирллгс хем олары бйрл-бирино нсншдыряр.

1ЁМ232 ''ЙШЙЗйЦа-ШБ Эзизовта поэзиясщын мага-маэмщ чуилугы" дийлш атландырнляр..

Молим болш ялн. Омар Хайям хем ез деврунин перзенди, Маг' титулы хем. Эдил шонуп яла-да, 1Урбанназар хем ез деврулнм

■ оглн. Оларын херсшшн шруни, дередидалигини яшан дерртадеп узне гвз енгае гетирмек ыумкин дал. Оларын хеммеси-де, хернэ-че акыллы-пайхаслылыгына, даналыгана, ылымлы-билимлилигине гарамаздан, ез девруне, яшан кемгыетине махсус ак-душтащэ, акыл етириш дережесине лайыклыкда пикирленен шахырдардыр. Башгача айданында, оларын херсинин даредищилигинде ез яшан деврунйч кегабшшн, дэвурдешлеринич ан-душгащесинин герунйэн-Диги, оларын эсерлерине деврун ез мехрунк басандыгы гуррунсиз-. дир,' ' ■

; Гур^анназар Эзкзовык дунйэгарайшшшц формирленмогинде ве 'кеыала гелмегинде онун яшан двгрункн сыясы-щемгыетчилмк, ыкды-сады дуркдтшннн улы рол ойнавдыгы беллидир.

" Гурбанказарын дередиад адам—шахыр хвкмунде кеыала гелш уг-ран ве кэмиллешен деври кошунистик вдеологиянын, Ленин, Октябрь идедаарыннн дабараланан девруне габат гелйэр. Шонук учии хем.онун дередютлигинде коммунистик вдеалларыч вне сурулмеги, онун артвкмачлыкларшшн,, ецклмезлипшш вагыз эдилмеги тебигы ягдайдыр, Йене бейле дийшдагв £урбанназарын дередилдалигше белли бир вдеологиянын вагызчыоы хвкмунде серетмели дийнлдиги дэлдь-р. щ^хырвд дередивдшггшшп философик эсаслары хас гиндир

Ее чундур'. Ол умушадамзаг гыаматлыкларына даякяр ве хакыката хызмат эдйэр. ...

. 1урбанназар дине бир эдебиятдан дэл, эйсем бейлеки ду^ьеви бшшмлердек хем онат тайярлнюш, ылмш ве техивнанын етен де-рекесинден, тэзеликлершоден гоеы хабардар адам. Ол Гундогарын Ее Гунбатарнн бейик шахырларыннн эсерлери бнлеи бир хатарда белли-белли фзлософларын шпле^ини, философияньш тарыхыиы онат взлешдирен, шунун нвижесивде-де кэмил дунйэгарайша зе болан шахыр. Бу ягдай онун асерлеринде айдыч гврунйэр. Еашгача айда, ньгвда, шахырьм эсерларв фалософики пикирлерин, ватансейУжллик, ынсанперверлнк, адаяатлшщк, тебигата, зэхмете, ылым-бшгаме, сунгата сайги,■ынсан гезеллиташ ве ондакы говы хадиетлере гу-ваич, дуйгы арассалыгы, аХлак белентлиги... ялы прогрессив пи-кирлерт топлумвднр.' • "

Бу ДУиье дуршуна совалды мака, Шо соваллан жогабына нзк бердам— /61 е./. диййан 1урбанназар дунйэ ве онун гурлушы ■, адамчн дунйэ гатнан шыгы барадьлы соваллар хакда чыилакай ойланан шахыр. Ол

"250 ООО ООО" позмасында езунин Ер, Элем, Адам во оиун т-балы барадаш ойланмаларыны meto беян эдйэр:

Бахар дурнадар суруси геченде ШУр мысалн Я-да алгыр чал бургутлер тапанда гэкде рысалы, Адам диен нэма учин Нэме учин rere бакяр, Земишч чазгуди асманда ялн. Нечун ганат беклэп адам хыялы, Учурды асмала Икар, Дедалы, Учурды--халы. /376-377 е./ Сонра шахыр ез совалына ези жогап берйэр: Йене ерин дердии селэдермек учик Эктек хас беленде галмак герекди. /377 е./ Хава, шахырын айдышы ялы, ерин, адамын дердини билмек учин хас белеитлиге галмак герекди. Узем дине ховалы, хоеэ-сыз элем гииишлипшдэки белентдиге дал, эйсем акыл-дайхас, ылым белоитлигине галмак зерурды. Кие, ахыры бир гун адамзат бу белентлигин хем бир басганчагына гетеридди: Шейдип хайран этди бкр гун ер шарын

Йенекей рус йигиди Юрий Гагарин. Гадцы бир гун песлшслерин устунден, Гклатчшаж, меслшслерич устунден. Галди!

Герое Зешн—бир "рахат раят,

Не серхет герунйэр, пе-де бир бейик хаят..? /377 е./ Аслында белентливден /пайхас белентлигкнден/ серетмеги башарсац, Ер еке-тэк хем-де бутеви экени! бзем Энемлзин еке болшы ялы еке-тэк! Йене шахырын: Сонра, Хао -сокурак Ерлер бел шип,

Планетан йузи чызывдаи долан. ...Шейдид.багт гурмак болупдыр када Башга бирнин хесретшган устунде— /370 е./ дийип язышы ялы, бкз—ерде /песде/ йеренлер оны белеклере ' белйэрис. Егсам, Ер еи тутуш .гавре экени. Ылмш, техниканын, адаызат пайхасшшн белентлиганден серетоен, хэзир хем шейле:

х % сетирде ики богун артык. Мукуч. ези китап чала тайярланан-да,гиден еэвлик болмагы'хем мгакин.

Герди—

бир-бирине гыслынмп ятыр Магшук кммин Ерропадыр Азия.

Аморикац кенар сюклары бар, Африканын кенар оюклары бар, Эмма биршдарсвн, Гошсан олары,

Ген гашалы, бир материк дэрейэр. /378 е./ 1&хырын пикириче, дине материклер дэл, эйсем адамзадын, ягнц дурли ре или, дурли дилде геплейэн адамларын хем анырсы бир. т1унки тарами, ак, сарьмы, гонур, Ачык гвв'унлими, тугукмы, гычыр, Йитип овнук тапавумар-гнлыклар,

Топрагы агдаран, она чан берен, Чаганын устунде ганатын герен, Еир дилде догульш, бир дидде сезлэн, Бир дилде бегешш, бир дилде' бозлан, Шахына уранда эвдамы сызлан Бугеви Адамзат ербойна галди! /379-380 е./ Бу оетирлерин анырсындакы Ер тогалагьшык бгтевклиги, адамларын ганыбир доганлыгы барадакы фию.софиядаи бшага-да оларыч гелчекки нкбалларнныя хем бири-биринден узие дэлдиги барадакы пикир хем ятяр, Шахыр Ер шарьшвд бутевшшгиаи тутуш адамзадын ыкбалшын бирлиги бнлен параллел аляр,

Дртрусыны айданывда, шейле; параллелизм шахырын дередивдли-гшще нэп габат гели«р. Шахыр хайсы детали я-да образы алса-да, Кепленч онун анырскнда ене-де-бир шона.кыбапдаш душунж'эни гез енунде гутяр. .

Шахнрын "Суратчы оглэя" гошгуоы шейле сетирлер билен баш' • ланяр: .

Четам оглан дат суратш.адама мензега, • Чекди оглан баг суратын адгша мензеш... /106 е./ •Оглан чекен суратыны мугашшмына геркозйэр. Мугаллым: "Вах', сенички шел бир зат—

Гунем чексеи—Адамзат, - '

Гудем чексен—Ддамзат." /107 о,./ .адйаи зейренйэр. Сонра шахыр,бу ваканыч доьамнны шейле.беян ядЗэр: ; ' . ■

Кэз::* чхемал шахаларда чалш отыр сыкылык,

Бчряр оглак ейлертш,.депдершде"екилик... /107 е./

Йоне суратчн оглана мугаллшасн дуиупмесе-де, туту,-, паш--теверек, тебигат дуйгуданшык билдирйэр, Суратчы оглал ар-теся ене-де адама мензеш Гун чекйэр.

Бу сетирлерид усти билен вэма дпйилщек болуняр? Шахир

дунйэде эхли задай мвркезинде адамын дурянднгыны, тебигатын

эхли яраданларынын найбашнсынын адавдыгыны, галыберсе-де,

тебигатдакы эхли затларда ынсанын бир зеррежигинин /хэеие-

тшшн, аламатыныч/ бардыгдаы ныгтаяр. Иыгырдан гелип чыкян

икинди маны:' хакыкы сунгат дине адамы беяш этмели, сунгат

эсеринин. езенинде адам, адам образы, адам ыкбалы ятмялн дий-йэр. Шыгнрдакы учунвд маны болса шейле: хакшш зехине, сунгат эсерине хемише душунилип дурулмаяр. Ока хер ким оз гезьетим

мумкинчилигине гврэ баха берйэр. Умуман, дине бир сунгат эсерине дэл, эйсем адам бири-бирине хем хешшс душунип дурмаяр... Инв, бир дегалын аиырсында ятан уч ве ондан хек кен маны! Шука болса маны чунлугы дийилйэр.

Хеммелери хемише гызыкландырып гелен: "Адам дунйэде бир гезек ягааярмы я-да шсиьщи гезек дунйэ инйэрми?" диен совала Гурбанназар:

Кэмил болул.аклым етди бир зада: Мыдам кенул арзувына етол ёк. Бир гезек сеймек.бар ягш дунйэде, Яшамагам ики гезек берленок— /352 е./ дийия жогап берйэр. Элбетде, бу пикир дущнукли! Йепо шахырын: Эрэн айдын хем чум бир хакыкат бар: Дирилер елуйдир. Дирилер вл$э. Йене шол'еленлер вггн йыллар еггп, Башга бири бо„,уп инйэр бу дупйэ— /66 е./ диеи ялы сетирлери-де бар. Эйсёи муча иэхили душуимели?

Бу ерде шахыр ез никирини:.

Бейле болса кимкэ мешш гечмитам? Шахырмыкаи?

Ашкшжаи?

Я дайхал?— /66 е./ дийип доешл этдирмек бмен "эгер-де гечмишш шахыр болса, говшак шыгырларым учхн, шпик болса, сеймейэн гыздарыма сей-Йэн диеним учш1, дайхан болса, тонравдак алып, она бермейэним учин янып-бишйэндир" дани нетищэ гелйэр, ИЬхыр елен адамын мун йыллар егенсоц, башга. бири болуп дупйэ инйэндигипе ына-нандыгы учин шейле диймейэр, эйссм шу душундонин кемеги би-леп башга бир пикири—езунш, ягны хер бир адамкн ©тон

ата-бабаларнн рухуиш, шейле хем гелвдгш, гелдвк неслин

;енувде улы боржунын барднгнны ятлатмак, шахыр хекмунде езунин

!говшак эсер деретмэге хакынын ёкдутшш ныгтамак ислейзр. Шо-

нун учин хем танкытчы С. Мырадовыи ту шыгыр эсасында шахырын дунйэгарайшынн ганкыг одишини ерлнксиз хасапламак болар.

Шахырын дунйэгарайшы барада гуррун эдиленде, онун вне сур-йэн пикирлеринш энчзмесинин философия ве бейлеки ылымларын белли-белли канунларына лайык гелйэндиги, кэхалатларда болса шол капунларыи маннсшшн гошга гечйэцдиги барада айтмалы бол-яр. Меселем, шахырын:

Ьашангыч боландыр шахырлак бары, Йене бар башлангыч шахыр болыаяр— /340 е./ диен сетирлери бизе логика ылмнндакы: "Эхли бутдай есумликдир, йене зхли есумлик бугдай дэлдкр" диен мшшдакы кануны ятладяр, Шейле пикири "Параллвллер кесишмейэр хлч хачан" гошгусы бара-да-да айтмак болар. С. Мырадов бу гошгудакы пикирин геометрия-дакы теореыаларын /аксиома болмалы!/ бирине габат гелйэндигини айдан махалында мамла,2йене гогагудакьг пикирин г/ргадьггшщ ай-данда велин мамла дэл.

Гысга шнгыр сетирлерине кеп манн сыгдырнп билйэндиги, эсасы маиыны пикирлерин анырсындакы чунлукларда гизлин ерлевдирмеги

башаряндыгы ве бейлеки бирнэче хэсиеглер боюнча Йиз Гурбанназар Эзизовы уссат шахыр дийип хасаплаярыс. Иене шахырана дередшци-ликдэки бу усул кэхалатларда онун эсерлерине дшунилмезлик 'ёдилмегине, шоиун нетищесинде-де ерликсиз танкыда сезевар бол-магнна гетлрйэрг'

Учукжи бап "Гщбаниаза^ Эзизовыи поззияешда чеперчилик ■г§злеглери"- дийлш атландорыляр. [Лаш-мазмун чуклугы, лирики гахрымашя-гезедолылыгй, пдкир йеретмелерин реаллыгы, эсасн пикирин, эсасы аламатын ныгталып геркезилмеги, акыл-пайхас гоязылыгы... буларнн бары шыгры шыгыр эдйэн шертлер. Йене бей' ле дайилдиги шахырана эсерин дашкы безеглершич, биртонар че-перчшшк серишделэршин шитаки плана суйшурилйэндигини анлат-маяр. Нлайта-да, бу Г. Эзизоеын поэзиясы барада гуррун эдиленде шейле. Сёбэби Гурбанназар эсерлеринин формасы, дшш, оваз-лылыгы, образлылыги, чугдамлыгы ве бейлеки чеперчилик безеглери.

1. Ыырадов С. Диле гелен сазлер кантл нагшыдыр. Эдебият Ъэ - сунгат, 1974, 17 апрель. ;

■¿, Ыырадов С. Яплар поэзияеннет. шугунке рухи. Совет эде-. блят.ч, 1967, у 9. ' " .- ■';'••••"'..•

С. Мщядоеыч агзалан какалалары гез енунде тутуляр.

барада чынлакай алада эден шахыр. Онун айры-айры гошгулары, гошгы бентлери, сетирлери кэбир чеперчилик тапындыларына дэл--де, эйсем чеперчилик тапыаднларынын топлумына мензейэр. Шол бир готгыиыи, шол бир бендин, гаол бир сетирин езунде чеперчилик серивделеринин бирнэчесине габат гелмек боляр. Шахырни "Мыхманчшшкда айдылан тост" гошгусы шу зеймлли эсерлерип хи-линдендир. Бары-ёгы уч бектден нбарат бу гошгынын илкин«и се-тири бада-бат унси чекйэр:

Энтек садалыкдан зыян чекеа ёк... /138 е./ Бу сетир манысн боюнча аталар сезуне чалым эдйэр. Догрудал--да, ыисан садалыкдан /улумсы, гедем, гопбам болмазлыкдан/ зыян чекенок. Догрн, кэте садалык—йенекейлик, песпэллик зерарлы татчнлыжлара дучшагы мушош. Эмма, умумаи аланында, садалык зерарлы адамын ахлак кешбине зепер етмейэр. Адам сада- . лык зерарлы кынчылыга учраса-да, ол Адамлыгнна галлр. Шахыр хем шупы назарда тутяр.

Шыгрын илкикжи бенди шейле сегирлер билен тамамланяр: Гечсш язларыныз херекет билен, Берекетли гелепн тнлла гуйзуниз. /139 е./ Бу сетирлерде шахыр "Херекете—берекет!" диен накилы дуй-Дурмаздап улаляр. ЭДунун ези ички капыя хошупде се'тирлерик овазлнлыгнна-да онайлы тэсцртш етнрйэр. Шейле хем шахыр йуз-утра гуйзун "таила" ренюши хек шыгра синдирип етэгидйэр. Мундан хем башга бу сетирдердэкя "течеин", гелсин" ялы сез-лердэки ве яз, гуйз ялы душуиделердэки контрастлар хем олара чеперчилик безегиш чайяр. •■

Терунизде хеь-лшелик гуралаи Шшак салланчагын ятмасш бады. Сачагнызда черен, дуз халтада дуз, Сенмесин ояокда одарыи оды. /139 е./ Шахыр саллаичак, сачак, черек, дуз, очак, от ялы мукаддос душ пвделерин усти билен той тутяна кеп-кеп огул-гыа, бол-элин дурмуга, машгала абаданчылыгыны арзув эдйэндигини кемсиз аиладяр.

Хемише болшы ялы, шахыр шыгрын сонкы бенднне хас-да улы уно берйэр: бу бентде пикир «емленйэр, озом окыда учин гарашлма-дык тэзе пикир айдыляр.

Лулуныздан гелии баксын Ай бодуп, 'Гуйнугнизден гелин болуп Ай баксын.

Яман ниет билен ишикден гирен—

Ягшы ниет билен. гаикден чыкенн. /139 е./

Башкы ики сетирде гелник Ая мензедклйэлжги дэл-де, Айын гелие мензедилйэшшги—тэзелик. йене бу сетирлер дине тэзе мензетмэнин хатырасьюа язылан сетщхлер дэл. Бу сетирлерин .эсасы безеги__оларШ, маш ¿айлигы. Шейле хем шахыр "дул", "тушук", "ишик" ялы милли калоритли сезлердир ердэки гелнин бакышы во асмаддакы Айын бакыгаы, шин ниетдир ягшы пиет, ишик-ден гирмек ве шикден чыкмак ялы контрасглар билен бу сетирле-ри безейэр. Муг.дан башта-да, бу бевдш иякшщи ики сетвринин янлытмач ялырак хэсмети хем-де тугуш бенднн айратын тэсир эдиш гуйвд барада-да гуррун этмек мшкин.

Сезлери тыгшытлы уланмак, пикири аз свзде чугдамлап беян этмек, сеткрлорш мацы йукушн етиклиги, дыкызлыгы Г. Эзизовын дередитеилигшин айратыплыкларшшн биридир. А. Агабаев шахырын ноэзияснндак^бу аламат барада: "Туркмен поэзиясында эййэм отуз--отуз бэш ягпларында бехлк-белли свтирлеря аталар сезтае чалым-дашлык эден шахыр аз-азмыка дяййэрии.- Рурбашазар хем шоларын бирвди, Онун эячеке сетвряершш ят тутуп, гайталап айдян оки-вдлара мен аз душамок"1 дайш языпды.

Биз нэм болоак шо болалы, Еолса боляр эзиз Батан. /59 е./ ' Айдылян пикирин дайдарлыгы хем-де.беян эдшшш уссатлыгы бу ■ сетирлере ганат берйэр.. Эгер-де шыгарда шу хэсиет болан.маха-

лында, ол*дашкы безеге шейле бир мэтзч болуп хем дурмаяр. Йене муча гарамаздан, Гурбанназар'шыгнр сетирлерини дурли чепер-чилик серишделери билен бзземэгв улы унс берен махыр. Шол че-перчшгик: безеглершшн бири-де' шахырын ез пикиршш образлы айт-мак Сабатдакы ■ сынаныжщ'ыдцр. Меселем, ол: "Дурналар асманда ганат какып учуп барярлар" диймэге дерек "Асманы гулачлал ет-йэр дурналар" /144 е./ дайин, езуче гурлейэр ве шол бир вагтын ©зундэ дурналарын'ховада галаг какып учуп баршынын адамын сувы гулачлап йгзушше чальы эдйзндагини янзыдкр,. . . ' ■

Образлы гурлемэк диймек—дайдар мензетмелердир децешдлрмелери тапмак, шолар аркалы пикирини хас анык, хас ягда га¿ада беян этмек диймевдир. Аслында беян этиегш бу тэри туркмен поэзиясы учш тэзелик дэл, ол Маттымгулвда-да» овдан енки ве. сонкы.классы ¡старда-да йэргунли. йене бу' бабагдг рурбшшазар ве онун де-гурдеашери айратын ыхласдылык геркэздилер.

1. Эзизое Г. Соряай. А.: Туркменистан. 1978, 13 с.

Цнха, барян, умццына буд/рэп... /112 е./ "Гермексиз гыз" атлы гошгудан алнан бу сетирде ынсан умы-ды абстракт душунщелигшщен даш ялн конкрет зада еврулйэр. Хакыкатдан-да, тукат, гамгын хыяла, уиыда берлип, вз дунйзси . билен гтора болул йерэп барян адамын будремек эхтималлыгы ёкары. Эгер-де гау ягдай барада чунраи хшкирлеиап герсен, адамы будредйэн задач ёлда ятан даш дэл-де, онук оз хыялыднгына дуптшек боляр. Ягны адам ез хыялына гумра болуп, ёлда ятан дшпы я-да чаркандагы гермейэр, шнун учин хем будрейэр. Ме-селэ шу нувдай назардан чемелешеен, шахыр сезуч долы маиысын-да мамла бол-гп чыкяр: догрудан-да, гермексиз гнзы будредйэн

Зат—онун хасыл бол?кагШолмащагн нэбелли дщ"ип хасап эдйэн ве оны гусса батнрял умытлары! Эгер-де шахырыч шол сетиринин

акырсыпда хакнкатнн ту дэнежиги ятмаян болса, онда ол сетире

биз инанмаздик, онн образлы айдылан сотир хасап хем зтмездик.

ГУрбанназарда башгача айтмак, ялш езуче айтмак оидиги

гуйчли. Ол хещ-ше диен ялы, гэзе сез дузумлерики, злмыдама

уланарликлц болмаяпда-да, шол шыгрвд бир болегипи безэп бил-

дек гйтгешик сез дузгмлершш'эмоле гетиркл гидкп отнр.

Еахарда гул ягды,

Гыища гаршыз... /154- е./

Барян

еиил здип

• тротуарлардан,

Йыгьш

адамларнн йнлгьгрышларцн... /68 е./ "Гул ягмагы", "йнлгыры!нлары йншак"--буларш бары бизин учин тэзе, олар шахырын оз тапылдылары.

Шахыр образлшшга ерэн унс берш, хас хем езболуталы гурле-

мэге чалшан хадатьшда адаты болмадык сетирлер, сез дузумлери эмеле гелйзр:

Эдимлерш билен элхенч еакавлад... /86 о./

Балерина сахна чыкып, галдырап, влйэн гув окруни аякланшща, Мэн сна диййэрия талант сен, талант, Гуллёр бигеин нэзик... аякларына! /177 е./ Г. Эзизобын шыгырларындакы,шу зейилли батыргай гездеглер, адаты болмадык пикир йеретмелер барада Туркменистанын халк языжылары А. АгабаовЧ X. ДиЕангулиев2 ве бейлекилер дурли

1. Эзизов Г, Се'рпай. А.: Туркменистан, 1978, 11 с.

2. Дивангулнен X. Гурбаннавар Эзизов. Туркменистан,1994,27мпи.

йылларда язан макалаларыдыр ятламаларында белетлик билен гурртк этдилвр.

. Икхыр образлылнгы эмеле гетирмек учин адаты болмадык сез

дузуилерине йузленйэр, гечме маныда ГУрлейэр, мензетмелерден, улалтмадыр кичелтмелерден, ассонансдыр ашштеращшлардан, ан-титезалардан пейдаланяр, баигача айдяр.

Г. Эзизовык рифма меселесине дахыялы шейле сезлери бар: "Маяковский дине бнр реЕОлклшяни васп этмэцди, ол шыгрыетде, шол савда рифкада-да революция дэредивди."*

Гурбанназарын рус шахыры барада айдан бу евзлерини туркмен поэзиясынын мысалында хут онун езгав детали этсек догры болар. Себэби ол рифма меселесине хас кед унс бврен шахыр.

Гурбанназарын гошгуларкнда. капыяларнн дурли гернущлери—до-лы ве долн дэд капнялар, оваз капыялары, ички калыялар, гоша капыялар... дуй гелйэр. Щахыр тэзе, Уйтгешик капыяларин гвзле-гинде боланлыгниа гарамаздан, кэхалагларда калия меселесгаде ез-езуни гайталаяр, гониак капнялары-да шьггырларшща кеп уланяр.

Шахырын форма гезлеглери барада свз ачиланда, онун зркин форма кеп йжгнн эдендигини беллемек билен туркмен эдебиятына сонетлер чемонкнк—хэзе жанры гетирендигини айтаалыдырыс.

"Нетищеде" Г. Эзизовыч туркмен здебиягаада тутяп орны, поэ-зиямыза гетирен тэзвлкги, туркмен нигыр меденнетинин есмегине

гошавды, шыгрнетимизин яш векиллерхшв тэсири хакда «емлейжи пикирлор айдыляр. ' ■ -

Диссертапиянын мазмуны ашакдакы макалаларда беян здилйэр /туркмен дшшнде/ .

Х.Девур хавда, шгар хакда. Харагум,. 1993, Л2,135-141 с.

2. Поэзияца тэзе овусгин. /Туркмен дийинин ве'эдебиятынын ваадп меселелери. Ял алкмларын ылмы конфероншясына док-

ладларын тезислеринин йыгындасы. А.: Ылым, 1994,105-107 с/

3. Гезлеглере бай поэзия. Гарагум, 1994, /Л 7-8, 135-144 с.

4. Халкыны бираз бейгелдш билдехс шахыр. -Гарагум', '1994, /У; 11-12, 161-179 о.

5. "Дурмушын тагамна гошуп асалы..." Яшлык, 1994, /Л 12,

• 40-45 с.

6. Яш поэзиямызын рухы кервенбакнсн. ТЫА-нын хабарлары, 1995, Н'- 3, 23-29 с. ■

7. 1Дахирьи эдаби гарайшшары. Дияр, 1995,/* 3, 30-32 с.

1.' uoiSKi а:«сетшш1 совалларыаа Г.- Эзизовын жогаляарындан. Совет эдеоияты, 1974, i« 5, 89 с.

АННОТАЦИЯ

на диссертационную работу Садыкова Тиркеша на тему: "Художественное мастерство поэзии Курбанназара ЭзизоЕа", представленную к защите на соискание ученой степени кшщидата филологических наук по специальности 10.01.02.—Современная национальная литература /туркменская литература/.

Актуальность. Курбанназар Эзизов оставил глубокий след в современной туркменской литературе. Его произведения отличаются широтой тематики, глубиной и реальностью мышления, образностью и новизной поэтических строк. Его поозия специально не исследовано и богата интересными материалами для научных исследований. Этим обусловлена актуальность иссле-. дования художественного мастерства его.поэзии.

Научная новизна. Творчество К. Эзкзова всегда находилось в центре Е-нимания читателей, писателей, критиков, ученых. О нем и о его творчестве написан рад воспоминаний, статей. Вышла книга А. АгабаеЕа "По велению ЭзизоЕа" /"Эзизовыи змри билен"/. Но до сих пор кет специальных научных исследований о творчестве поэта. Данное исследование—первая ene-, циальная работа о его творчестве. В 'этом и состоит её новизна. -

Научно-практическое значение. Диссертация может быть использована в подготовке научных трудов и учебных пособий по современной туркменской литературе, а также в специальных лекционных курсах и семинарах, занятиях на филологических факультетах ВУЗов, па уроках по туркменской литературэвшко-. лах и педагогических училищах и т. д.

Работы. Диссертация состоит из "Введения", трех, глав, "Заключения", списка использованной литературы.

Б общей характеристика 'и введении обосновывается выбор, актуальность теш, её цель и задачи, методология, значение работы, показывается творческий путь и современность поэзии Курбанназара Эзизова.

В пергой главе—"Лирический ге^ой поэзии Кщбанназара Эзизова"—характеризуется лирический герой поэзии поэта, его художественное мастерство в раскрытии психологии героя.

Во второй главе—"Смысловая глубина поэзии Кщзбанназора Эзизова"—говорится о мировозрении поэта, связи его поэзии со временом, о её смысловой глубина, душевности, высокой идейности, а также о некоторой неуместной критике о его творчестве.

В третей главе—"Художественные поиски поэзии Кщбапназара Эзизова"—анализируются художественные средства произведений поэта. Раскрывается новизна- поэтических форм его поэзии.

В заключение делаются обобшащие выводы о месте поэта в . современной туркменской литературе, о его вкладе в развитие искусства туркменского стиха, его влиянии на поэзию молодых •поэтов.

в Специализированном совете по, защите докторских диссертации Института литературы им. Магтымгулы ЛИ Туркменистана по. адресу: 744000, Ашгабат, ул.ЛЪголя, 15.

Запрта состоится

Л/

■1995 г. в часов

Тираж ХОО

Заказ № //у

Индивидуально«' предприятие сГАРЛАВАЧ» 744012 г. Ашгабат,- ул. Советских пограничников, 92а.