автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.02
диссертация на тему:
Лексико-семантические и стилистические особенности хикметов Ахмада Ясави

  • Год: 2002
  • Автор научной работы: Кадырова, Лейсан Кафилевна
  • Ученая cтепень: кандидата филологических наук
  • Место защиты диссертации: Казань
  • Код cпециальности ВАК: 10.02.02
450 руб.
Диссертация по филологии на тему 'Лексико-семантические и стилистические особенности хикметов Ахмада Ясави'

Оглавление научной работы автор диссертации — кандидата филологических наук Кадырова, Лейсан Кафилевна

1969 нчы елда Н.А.Баскаков «Введение в изучение тюркских языков» диген фэнни хезметендэ «Э. Ясэвинец «Диване хикмэт» исемле суфи-поэтик эсере угыз-кыпчак диалекты нигезенде язылган, узенде бик аз гына борынгы уйгыр едеби тел нормаларыныц йогынтысын кичергэн Ьэм херэзм эдэби терки тел нормаларын чагылдыра3»,— дип яза.

1988 нче елда басылган «Очерки истории функционального развития тюркских языков и их классификация» дигэн китабында «Диване хикмет» —

1 Сибгатуллина A.T. Хул^а Эхмэд Ясеви и ясевич тарикате// Мирас. - 1994. - № 7-8. - Б. 184.

2 Наджип Э.Н. Исследования по истории тюркских языов (XI-XIV вв.). — М.: Наука, 1989. — С.

3 Баскаков H.A. Введение в изучение тюркских языков. - М.: Высшая школа, 1969. — Б.55. катнаш телле эсер, анда уйгыр-карлук — d~d Ьэм угыз-кыпчак j-узенчэлеклэр бергэ урелеп бара1,— дип ассызыклап уте.

1984 нче елда денья кургэн «Татар одэбияты тарихы»ньщ I томында Хужа Эхмэд Ясэвинец кыскача тормыш юлын Ьэм иждтын чагылдырган мекало урнаштырылган. Элеге булекчэдэ «Э.Ясэвинец хикмэтлэре тел ягыннан теркилэргэ ер-яца булган суфичыл тенденциялэрне, фикерлэрне ацлату ечен гарэп-фарсы сузлэрен кулланырга мэжбур булган»,— дип язылган2.

Узенец мэкалэлэрендэ, фэнни публикациялерендэ Ьэм 1989 нчы елда язылган «Исследования по истории тюркских языков (XI-XIV вв.) дигэн монографиясендэ Э.Н.Нежип Э.Ясэви телен XII гасырдагы угыз-кыпчак теленэ туры китереп карарга була дип курсэтэ. Ул моны XI гасыр башларында Сырдарья елгасы тирэсенде иц башта угыз кабилэлэре Ьэм, алар Урта Азия жирлегенен эченэрэк кергэннэн соц, бу урынга кыпчакларныц килеп урнашуы белен бэйлэп ацлата. Шулай ук Э.Н.Нэжип Э.Ясэви хикмэтлэренец теле бик гади, форма ягыннан алар халык авыз ижаты урнэклэрене туры килэ; хикметлэрдэ гарэп-фарсы алынмалары аз, алай да «Котадгу белиг» белэн чагыштырганда, алар сизелерлек дэрэжэдэ кубэйгэн; суфичылык лирикасына караган Э.Ясэви хикмэтлэре вакыт ягыннан безнец кенгэ икенче булып килеп житкэн терки телдэ язылган истэлек дип бэян итэ.

Сонгы елларда Эхмэд Ясэвинен тормыш юлын, ижатын бик жентеклэп ейрэнген Ьэм «Диване хикмэт» эсэренэ тирэн анализ ясаган эдэбиятчылар Э.Сибгатуллина3 Ьэм Ф.Яхин4 узлэренец хезметлэрендэ суфичылыкныд (илаЬи гузэллекнен,) серлэре, тэсаувыфньщ татарлар арасында кин, таралуы, ничек итеп

3.Ясэви хикмэтлэренец Ид ел буе жирлегенэ килеп житуе Ьэм Идел буе халыкларына анлаешлы телдэ язылган бу эсэрнец халык тарафыннан яратып

1 Баскаков H.A. Очерки истории функционального развития тюркских языков и их классификация. — Ашхабад, 1988. — Б.26.

2 Татар эдебияты тарихы. — Казан., 1984. — Б.82.

3 Сибгатуллина Э.Т. ИлаЬи гашыйклар юлыннан: (Суфичылык гурында очерелар). — Казан: Кыйбла, 1999. — 143 б.; Суфичылык осэрлэре (Терки-татар шигъриятенде дини-суфичыл символлар, образлар, атамалар) — Казан: матбугат йорты нэшрияты, 1998. — 368 б.

4.Яхин Ф.З. Татар шигъриятенде дини мистика höM мифология. — Казан: ТДГИ, 2000. — С.30-63. укылуы турында бай мэгълумат бирэлэр. Ф.З.Яхин узенец бу китабында: «Э.Яссэвинец хикмэтлэре татар теленэ, хэтта бугенге татар теленэ бик якын телдэ язылганлыгы аптырашта калдыра булса кирек. Эйе, анын, есэрлэре кыпчак теленэ нигезлэнгэн терки телдэ язылганнар, дересрэге, терки кавемнэрнец сейлэм телендэ Ьэм асылда терки шигырь тезелеше нигезендэ башкарылганнар. Бу яктан ул хикмэтлэр халыкчан булулары белэн аерылып торалар»,— дип яза.[32].

Эдэбият фэннэре докторы Мэсгуд Гайнетдиннец «Хакыйкать юлыннан» дитен китабына1 кертелтэн «Эхмэд Ясэви хикмэтлэре» исемле мэкалэсендэ автор Э.Ясэвинец тормышы Ьэм ижаты турында язылган фикерлэре белэн бергв «Диване хикмэт» теленэ дэ катылып утэ. М.Гайнетдин «Э.Ясэви хикмэтлеренен, телен hep буын Ьэм hep тебэк уз чорына якынлаштыра, яцарта барган» дигэн фаразны кутэреп чыгучыларга каршы позициядэ тора. «Эхмет Ясэви хикмэтлэренец теле безнец халык теленэ бик якын. Аларда безнец суз hdM гыйбэрэ (фразеологизм) формалары, хэзерге татар телендэге фонетик, морфологик, синтаксик калыплар естенлек итэ. Гуя, арадагы мец ел булмаган да»,— дип ассызыклый ул элеге хезмэтендэ.[86].

Э.Ясэви хикмэтлэрен ейренугэ эдэбиятчылар Ьэм тарихчылар зур елеш кертгелэр.

Хужа Эхмэд Ясэви исемен бар фэн деньясына таныткан кеше терек галиме профессор Фуад Кепрулузадэ (1890-1966) булды. Аныц 1918 нче елда язылган «Терек едебиятында беренче метасаувыфлар» исемле китабында терки халыкларда ислам дине Ьэм тэсаувыф таралу тарихына кагылышлы фикерлэр, Хужа Эхмэд Ясэвинец легендаларда Ьэм тарихи чыганакларда бирелгэн биографиясе, аныц шэкертлере, иждтыныц Ьэм тарикатенен, терки халыклар тормышына йогынтысы хакында бай материал урнаштырылган.

Узбек галиме Н.М.Маллаев 1963 нче елда «История узбекской литературы с древнейших времен до XVII века» исемле докторлык диссертациясендэ Э.Ясэви иякатына да тукталып ките. Монда автор ясэвия

1 Гайнетдин М. Хакыйкать юлыннан (Эдэби тенкыйгь). — Казан: Тат. кит. нэшр., 2001. — Б.86—97. тэгълиматы, шагыйрьнец ижаты Ьом «Диване хикмэт» эсэрендэге идеялелек турында узенен, фикерлэрен ассызыклап утэ1.

Шулай ук Э.Ясэвинец тормышы Ьэм ижаты турында узбек галиме ИбраЬим Хаккуловныц 1961 елда язылган «Ахмад Яссавий» мэкалэсеннэн дэ кыскача белей була.

Татарский энциклопедический словарь» китабында Эхмэд Ясэви турында шундый мэгълумат бирелэ: «Ясави (Ясэви) Ахмад (Кул Ходжа Ахмад) (кон. 11 в.—1166), Среднеазиатский поэт-суфий. Писал на тюрки. Хикматы Я. были распространены среди татар, являлись объектами подражания для многих поэтов».

Санкт-Петербург шэЬэрендэ Э.Ясэвинец тормышы Ьэм ижаты турында А.И .Пыл ев тарафыннан язылган «Ходжа Ахмад Иасави — первый тюркский суфийский поэт Средней Азии (жизнь и творчество)» дигэн кандидатлык диссертациясендэ XI-XII гасырларда Урта Азия жирлегендэ таралган суфичылык Ьэм шул чордагы терки меселман эдэбияты турында кызыклы Иэм бай материал урнаштырылган; Э.Ясэвинец тормышы, ижаты Ьэм деньяга карашы турында тирэн анализ бирелгэн.

Система стихотворных жанров в древнетюркской и тюрко-татарской литературе VIII-XIV вв. (зарождение, становление и функционирование)» дигэн докторлык диссертациясендэ Э.М.Шэрипов О.Ясеви хикмэтлэренец жанр узенчэлеклэрен жентеклэп тикшерэ. Узенец анализларына нигезлэнеп, «Терки поэзия тарихында Э.Ясэвй — классик терки телле шигъриятнец теп формаларын тудыручы беренче шагыйрь» дигэн нэтижэгэ килэ.[51].

Шулай ук Э.Ясэви турында аерым бер карашларны М.З.Зэкиев, Э.Г.Кэримуллин, М.Эхмэтжанов мэкалэлэреннэн курергэ була2.

Эхмэд Ясэвинец шэхесенэ Ьэм ижатына игътибар соцгы елларда арта теште. 1990 еллардан башлап, hep ел саен халыкара Эхмэд Ясэви симпозиумнары оештырыла, 1993 елны Теркия ДемЬурияте Эхмэд Ясэви елы

1 Маллаев Н.М. История узбекской литературы с древнейших времен до XVII века. — 1963. — Б. 23 - 25.

2 Зэкиев М.З., Кэримуллин Э.Г. Хужд Эхмэт Ясэви болгар-татар деньясында//Татарстан хэбэрлэре. —1993. — 20 май; Эхмэтжанов М. Татар кулъязма китабы (Монография)//Мирас. — 1998. — № 9. итеп игьлан итте 1юм куплеген тантаналар, гыйльми конференциялер, симпозиумнар оештырды.

Тикшерунен максаты Ъем бурычлары. Югарыда ейтелгеннерден чыгып, фенни эшнец максатын тубэндегече билгелерге мемкин: тарихи-чагыштырмалы Ьэм этимологик яссылыкта Э.Ясеви хикмэтлере телене графо-фонетик, лексик-семантик Ьэм лексик-стилистик характеристика биру; аларны хэзерге татар едеби теле нормалары белен чагыштырма планда ейрену. Бу максатка ирешу ечен тубендеге бурычлар билгеленде.

1. Э.Ясеви хикметлеренец телен системалы рэвеште тикшеру ечен Казан басмалары теле сузлек составынын, графо-фонетик узенчэлеклерен чагыштырма нигездэ суретлеу, хикметлэрнец телене лексик-семантик Ьэм лексик-стилистик анализ ясау.

2. Теп лексик категориялэрне Ьэм автор стиленде аларныц кулланылыш узенчелеклерен билгелеу.

3. Иц куп кулланылган стилистик категориялерне (метафора, эпитет, чагыштыру, жднландыру) Ьэм бугенге кенде аларныц традицион кулланылышын билгелэу.

4. Э.Ясевинец индивидуаль тел узенчелеклерен ачыклау.

Фенни яцалыгы. Диссертацияде Э.Ясеви хикметлеренец теле татар едэби тел белеме тарихында беренче мвртэбэ монографик планда тикшерелде. Хезерге татар едеби теле 1юм диалектлары, шулай ук башка язма истелеклер теле белен чагыштырма ревеште хикметлер телене беренче тапкыр графо-фонетик, лексик-семантик анализ ясалды, тел-стиль узенчелеклере билгеленде. Казанда сакланган кулъязмаларга Ьэм Казан басмаларына тулы тасвирлама бирелде. Хикметлер телене ясалган тикшеру нэтижэлэре хезерге татар едеби теленец нигезенде яткан болгар-кыпчак Ьем терки традицион формалары белен чагыштырма планда ейренелде.

Теоретик Ьем практик кыйммете. Диссертация нетиж;влэре килечекте татар едеби теленец тарихын ейрену ечен кыйммэтле мегълуматлар булып торалар. Хезмет вузларда татар едеби теле тарихы курсы буенча лекциялерде, практик дереслерде кулланылырга мемкин. Дидактик-тэрбияви максатлардан чыгып уткерелген дареслердэ Э.Ясеви хикметлере уцышлы мисал була ала.

Диссертация язу дэвамында тубендеге тикшеру методларына таяндык: чагыштырма-тарихи, тасвири, статистик методлар, лингвистик Ьэм функциональ стилистик анализ кулланылды.

Хикметлернец лексикасын чагыштырма-тарихи аспектта ейрену едеби телнец килеп чыгышын heM усеш процессын, татар теленен, башка терки теллер белен, алар арасындагы фонетик, лексик heM грамматик формалар менесебетен, шулай ук татар едеби теле лексикасыньщ усеш закончалыкларын heM андагы эволюцион узгерешлерне курерге ярдом итэ.

Тикшерунен методологик нигезе. Хикметлернец телен тикшеруде методологик нигез итеп тел белеме фененде борынгы heM иске терки язма истелеклерне куп еллар дэвамында тикшеру нетижесенде жыелган тежрибе кулланылды. А.С.Самойлович, В.В.Виноградов, А.Н.Кононов, Э.Р.Тенишев, Н.А.Баскаков, Я.Делей, Э.Н.Нежип, М.З.Зекиев, В.Х.Хаков, Ф.М.Хисамова, Г.Ф.Саттаров, И.Б.Беширова heM башкаларньщ хезметлерене таянып эш ителде.

Тикшеру очен чыганаклар. «Диване хикмэт»ке кергэн поэтик эсэрлэр безгэ терле кулэмдэге кулъязмалар heM XIX-XX гг. башларында Казанда Ьэм Ташкентта басылган китаплар аша билгеле.

Э.Ясевинец тормышын Ьэм ижатын жентеклэп тикшергэн А.И.Пылев болай дип яза: «Диване хикмэт» жыентыгына тупланып, безнец кэннергэ килеп Житкэн элеге хикмэтлорнец барлыкка килу Ьем яшэу тарихы бик узенчэлекле Ьэм урта гасырда ижат ителгэн башка «диван»дагы шигырьлэрдэн купке аерылып тора. Хикмвтлэр (гар. «акыллылык, хикметлек, зиреклек») иц беренче чиратта суфиларныц зикер ейту вакытларында туа. Узенец гади телле булуы, халык шигъриятенец улчэменэ туры килуе Ьэм тиз ейренелуе белен алар су фи л ар Ьэм гади халык арасында тиз таралыш табалар. Элеге «Хикмэтлер» бик озак вакыт халык авыз ижаты эсере булып йерилэр. Ьэм авторы Э.Ясэви саналган елеге шигырьлэрнец «Диван» жыентыгына туплану вакыты бары тик

XV гасырныц икенче яртысында гына башланган дип уйлыйлар. Моца, узлеренец максатларына ирешер ечен Ясэви авторитетын кулланырга тырышкан Некышбэнди суфилары идеологиясе тарафдарлары зур кеч куялар,— дип яза А.И.Пылев1. Лэкин «Диване хикмэт»нец бугенге кенде билгеле булган барлык кулъязмалары бары тик ХУШ-Х1Х гасырларга гына барып тоташа дип фаразлыйлар [Пылев, 2001, 19]. М.Ф.Кепрулузадэ 1105/1693—94 еллар белен билгеленген (Стамбул, Вефик-Паша китапханесе) зур кулемле борынгырак есернец барлыгы турында билгелеп уте.

Бугенге кендэ «Диване хикмэт»нец кулъязмалары Истанбул жыентыкларында (XIX гасырдан иртерек язылмаган кулъязмалар), Ташкент жыентыкларында (60 несхедэн кубрек, шул исэптен иц борынгы булып саналган (1718 ел) кулъязма) Ьем Санкт-Петербургта (ИВ РАН китапханесе, 23 несхе) [Пылев, 2001, 20], шулай ук Казан деулет университеты Н.И.Лобачевский исемендоге фэнии китапханенец сирек китаплар Ьем кулъязмалар булегенде Ьем Г.ИбраЬимов исемендоге Тел, Эдебият Ьем Сенгать институтыньщ фенни архивында саклана.

Казан деулет университеты китапханесенец сирек китаплар Ьем кулъязмалар булегенде «Диване хикмет»нен, алты кулъязма дефтере бар.

1. № 19 Т

Хужа Охмэд Ясеви. Хикмете Хужа Эхмед Ясеви. Катыргы тыш белен тепленген кулъязма дефтер, кулеме 21,5x17,5, барлыгы 220 бит, гади язу белен язылган. Кучерелген вакыты Ьем урыны билгеленмеген. Кучеруче — Шейх Нуреддин бен Гали бен Хисамеддин ел-Мегьруф. Эчтелеге — вегазь, аскетизм.

2. №441 Т

Хуж;а Эхмед Ясеви. Диване хикмет. Сейд Вахиди китапханесе кулъязмалар булеге. Катыргы тыш белен тышланган, лэкин тепленмегэн

1 Пылев А.И. Курс.хезмэт. —Б.20. кулъязма дефтэр, башы 1гэм ахыры юк, дэфтэрнец чит-читлоре кыршылган, теткэленгэн, лэкин текстка зыян килмэгэн. Кулэме 22,5x17,5, барлыгы 9 кегазь (18 бит). Эчтэлеге — вэгазь.

3. № 1275 Т.

Нэсыйхет намэи терки.. ^ . ^ ;

Тышлыгы булмаган кулъязма дефтэр. Кулеме 21x13, барлыгы 2 кегазь ( бит).

4. № 1276 Т. ^

Хуща Эхмэд Ясеви. Диване хикмэт. Тышлыгы булмаган кулъязма дефтэр, кайбер битлэре таркау хэлдэ, бер тепкэ тегелмэгэн. Кулэме 22,5x18. Барлыгы 26 кэгазь. Кэгазьлернец бишесе чиста, анда бернэрсе дэ язылмаган. Башка битлэрендэ хикметлер язылган, бит саны курсэтелмегэн. Беренче тептэ хикмэтлэр алдында «Хикмэт» дигэн суз язылган, барлыгы 11 хикмэт. Икенче тепте Ьэр хикмэтнец беренче строфасыныц беренче Ьэм дуртенче юлы бирелеп барыла, алар алфавит хорефлэре белэн саналган:

1 - с- ' - & -с - г 'Г'О

5. № 1343 Т.

Тышлыгы юк. Озын кэгазьлердэн бер тепке теплэнгэн кулъязма дефтэр. Кулэме 35x11, барлыгы 16 кэгазь. Соцгы 5 бите чиста, бернэрсэ дэ язылмаган. Олеге кулъязмада барлыгы 7 хикмэт бар. Хикмэтлэрнец юллары куп. Бу кулъязманы кемдер тикшергэн булса кирэк: дефтэр эченде кызыл калэм белен хикмэтлэрнец санын язып барганнар, э карандаш белэн дефтэрнец соцгы, битенде 1дэн 134 кэ кадэр гарепче саннар язылып чыккан.

6. №412 Т.

Бик каты таушалып беткэн кулъязма дефтэр. Тышлыгы каты кэгазь белэн тегелеп ясалган. Кырые чупрэк белен ябыштырылган, лэкин ул да ертылып беткэн. Дэфтер биглэренец кайберлере тышлыктан купкан, калганнары калын ж;еп белен тегелген килеш, тышлыкка элэгеп тора. Дэфтэрнец тышлыгында язу юк, лэкин

Вахиди китапханосе кулъязмалар булеге дип язылган кечкене кэгазь бите ябыштырылган. Кучерелгэн датасы юк. Кулеме 18x11, барлыгы 38 кэгазь (76 бит).

7. № 3586.

Башы булмаган бик каты таушалып беткэн кулъязма дэфтэр. 1985 елда Арча районыныц Олы Мэцгэр авылында М.Эхмэтжанов тарафыннан табылган. Кулэме 14x25, барлыгы 113 кэгазь (226 бит).

Казан деулэт университетыныц фен ни китапханесендэ «Диване хикмэт»нец 5 басма китабы саклана.

Хикметлэр. Хезрэт Солтан эл-Гарэфин Хужа Эхмед Ясэви».Басылыр ечен 1878 елныц 230 нчы гыйнварында бирелгэн рехсэт белен 1878 елда Казан университетыныц типографиясендэ басылган. Китап 125 биттэн тора. Барлыгы 68 хикмэт.

-t^H

Диване хикмэт. Хэзрэт Солтан эл-Гарэфин Хужа Эхмэд бэн ИбраЬим бен Мэхмуд бэн Ифтихар Ясеви». Санкт-Петербургта 1893 елныц 27 'нче гыйнварында басылыр ечен рохсэт бирелгэн Ьэм 1893 елда Казан университеты типографиясендэ басылган. 3 нче басма. Элеге китап тулырак, 262 биттэн тора, хикмэтлэрнец саны — 133.

3. • .Л Uli .-.О^- ^.л,^.

Диване хикмэт. Гауе эл-Васылин Хэзрэт Солтан эл-Гарэфин Хужа Эхмэд бэн ИбраЬим бен Мэхмуд бен Ифтихар Ясэви». Казан университеты типографиясендэ 1896 елда басылган. 4 нче басма, 277 бит, 133 хикмэт.

UJl /,\U> j1-j}- ^—¿jv

I \ß\ I

AJsüfe^¿У^з*—>—жуЗ ^

Диване хикмэт. Гауе ел-Васылин Хэзрэт Солтан эл-Гарэфин Хужа Эхмэд бен ИбраЬим бон Мэхмуд бэн Ифтихар Ясэви». Басылыр ечен 1904 елньщ 10 нчы ноябрендэ Санкт-Петербургта рехеэт бирелгэн Ьэм элеге басма китап Казан университеты типографияеендв 1905 елда басылган. Бу китап тагын да тулыландырылган, барлыгы 262 биттэн тора, хикмэтлэрнец саны — 153. г ¿а-а -<.1^9 I г" -^

Диване хикмэт. Гауе эл-Васылин Солтан эл-Гарэфин Хужа Эхмвд Ясвви хикмэт л эре». Матбуга Кэримия, Казанда. Бу китап басылыр ечен 1905 нче елньщ 17 октябрендэ Санкт-Петербургта рехеэт алганнан соц, мангышлау Тыншык нэширлегендэ Казанда «Бертуган Кэримовлар» сату йорты типографияеендэ 1906 елда басылган. 136 биттэн тора, хикмэтлэрнец саны — 159.

Диссертациянен структурасы. Диссертация кереш, 3 булек, йомгак Ьэм библиографияден тора. Кереште диссертация темасыныц актуальлеге яктыртыла, борынгы Ьем иске терки ядкарьлер телен ейрэнунец меЬим яклары ассызыклана, фэнни хезмэтнец максаты Ьэм бурычлары, методологик нигез Ьем методлары билгелэнэ, фэнни Ьэм практик кыйммете куреэтеле.

I булек «XI — XII гасырларда Урта Азиядэ ижтимагый-тарихи халэт Ьэм тел торышы. Хужа Эхмэд Ясэви ижатына кузэту» дип атала. Бу булектэ XI — XII гасырларда Урта Азия ж;ирлегенде хекем иткон караханилар чоры суретленде, шул чордагы тел куренешенэ кузэту ясалды Ьэм Э.Ясэви хикмэтлере теленде шул чор теленец чагылышы билгеленде. Шулай ук суфичылыкнын; терле агымнары тикшерелде Ьэм алар арасында Ясэви агымыныц урыны билгеленде. Э.Ясэвинец тормыш юлына Ьэм аныц есерлэренец ейрэнелу тарихьша кузету ясалды. Казан университеты типографияеендэ 1878, 1893, 1905 нче елларда басылган 3 китапныц графо-фонетик, графо-морфологик Ьэм лексик аерымлыклары курсетелде.

Хикмэтлэр телене тулы графо-фонетик характеристика höM аваз гармониясенец кулланылышы бирелде.

II булек «Э.Ясеви хикметлеренец лексик-семантик узенчелеклере» дип атала. Бу булектэ тикшерелэ тортан хикметлернец лексик-семантик узенчэлеклэре хэзерге татар эдэби теле белэн чагыштырма планда каралды. Андагы борынгылык, гарэп heM фарсы тээсире heM диалектларга менесебете кузэтелде. Тикшеренулэр исем суз теркеменэ нитезлэнеп алып барылды. Бу лексик катлам 2 теркемге (1. терки чыганаклы сузлэр; 2. алынмалар) аерылып ейренелде. Тикшеру барышында терле лексик катламга керген атамаларныц туры Ьем кучерелме мегънеде килулэре, Э.Ясэвинец элеге терминнар белэн индивидуаль уцышлы фразеологик берэмлеклэр, чагыштырулар, эпитетлар уйлап тапканлыгы уцай бэялэнде heM традиция булып бугенге кен татар поэзиясенэ узгерешсез яки кайбер узгэрешлэр белэн килеп житкенлеге ассызыкланды. Хикмэтлэрдэ кулланылган синонимнар heM парлы сузлер аерым курсетелде heM тулы анализ ясалды. hep булекче ахырында нэтиж,е чыгарылды.

III булек Э.Ясеви хикметлеренец лексик-стилистик узенчелеклере» дип атала. Элеге булекте хикметлерде кулланылган язма heM сейлеме телнец кузге артык ташланмый торган иц нечке нюансларын табып алырга heM аларга анализ ясарга тырыштык. Авторньщ индивидуаль стиле билгеленелде. Иц куп кулланылган стилистик категориялер (метафора, эпитет, чагыштыру, символлар, жанландыру) табылды heM бугенге кенде аларныц традицион кулланылышы курсетелде.

Йомгакта hep булекке нетижэ ясалды. Хикметлер телене кагылышлы теп фикерлер ейтелде.

 

Список научной литературыКадырова, Лейсан Кафилевна, диссертация по теме "Языки народов Российской Федерации (с указанием конкретного языка или языковой семьи)"

1. Абдуллин И.А. Система графем, передающих гласные звуки в тюркских текстах// Старотатарский литературный язык: исследования и тексты. -1991.-С.4-27.

2. Абилов Ш.А. Новаи и татарская литература// Итоговая научная сессия Казанского ИЯЛИ АН СССР за 1963 г. Казань, 1964. - С.24-27.

3. Айдаров Г. Некоторые сходные слова памятника Туньюкук и современного туркменского языка// Изв. АН ТССР. Сер. обществ, наук. 1961 -№4. - С.73-76.

4. Алимпиева Р.В. Семантическая значимость слова и структура лексико-семантической группы. Л., 1986. - 182 с.

5. Апресян Ю.Д. Избранные труды, том 1. Лексическая семантика. - 2-е изд., испр. и доп. - М.: Школа "Языки русской литературы", изд. Фирма "Восточная литература" РАН, 1995. - 472 с.

6. Арабско-русский словарь (сост. Х.К.Баранов). -М., 1958. 1186 с.

7. Арутюнова Н.Д. Функциональные типы языковой метафоры// Изв. АН СССР. Сер. Лит. И яз., 1978. Т. 37. № 4. - 334 с.

8. Арынов Т.А. Лексико-семантические и стилистические особенности языка старокыпчакского памятника "Китаб аттухва": Автореферат дисс. . канд. филол. наук Алма-Ата, 1983. - 23 с.

9. Асамутдинова И. Названия одежды и ее частей в узбекском языке: Автореферат дисс. . канд. филол. наук. Ташкент, 1969. - 26 с.

10. Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. М.: Сов. Энциклопедия, 1966. -607 с.

11. Ахметгалеева Я.С. Исследование тюркоязычного памятника "Кисекбаш китабы". М.: Наука, 1979. - 191 с.

12. Ахметзянов М.И. Новые археологические материалы и их значение в исследованиях по истории татарской литературы: Дисс. . докт. филол. наук. -Казань, 1998.-347 с.

13. Ахметьянов Р.Г. Общая лексика духовной культуры народов Среднего Поволжья. -М.: Наука, 1984. 143 с.

14. Ахметьянов Р.Г. Этимологические основы лексики татарского языка: Дисс. . канд. филол. наук Казань, 1969. - 203 с.

15. Базарова Д.Х. К этимологии некоторых древнетюркских названий птиц// Советская тюркология. 1975. - № 4. - С.11-12.

16. Базарова Д.Х. Семантика наименований частей тела и производных от них в тюркских языках: автореф. дисс. . канд. филол. наук. Ташкент, 1967. — 27 с.

17. Байчура У. Звуковой строй татарского языка: в 2-х т. Казань: КГУ, 1959.- 185 с.

18. Баскаков H.A. Введение в изучение тюркских языков. М.: Высшая школа, 1969. - 332 с.

19. Баскаков H.A. Каракалпакский язык: в 2-х т. M.-JL: Изд-во АН СССР, 1951. Т.1.-411 е., 1952.-Т.2.-544 с.

20. Баскаков H.A. Очески истории функционального развития языка караханидского государства и их классификация. Ашхабад, 1988. - 140 с.

21. Баскаков H.A. Роль уйгуро-карлукского литературного языка караханидского государства в развитии литературных тюркских языков средневековья// Советская тюркология. 1970. - № 4. - С.13-19.

22. Батманов И.А. Древние тюркские диалекты и их отражение в современных языках// Древние тюркские диалекты и их отражение в современных языках: глоссарии, указатель аффиксов. Фрунзе, 1971. - С.25-28.

23. Баширова И.Б. Слово-образ в татарской поэзии. Казань: КГУ, 1971. -24 с.

24. Баязитова Ф.С. Говоры татар-кряшен в сравнительном освящении. -М.: Наука, 1986.-247 с.

25. Бертельс А.Е. Лексиколизация поэтических метафор и терминов и ее значение для процесса формирования лексики// Проблемы семантики. М., 1974. - С.54-65.

26. Благова Г.Ф. "Бабур-наме". Язык, прагматика текста, стиль. М.: Наука, 1904. - 404 с.

27. Боровков А.К. Лексика среднеазиатского тефсира XII XIII вв. - М.: Изд-во вост. лит., 1963. - 367 с.

28. Будагов P.A. Слово и его значение. М.: Наука, 1974. 234 с.

29. Будагов Л.З. Сравнительный словарь турецко-татарских наречий, тт. I-II.-СПб., 1868-1871.

30. Бурганова Н.Б О татарских народных названий растений// Вопрос лексикологии и лексикографии современного татарского языка. Казань: ИЯЛИ, 1976. -С.125-141.

31. Вафина Э.Х. Названия животных в поэме Мухаммедьяра (XVI в.)// Историко-лингвистический анализ старописменных памятников. Казань: КГУ, 1983. - С.32-39.

32. Вахидов X. Просветительская идеология в Туркестане. Ташкент: Узбекистан, 1979. - 156 с.

33. Веселовский А.Н. Историческая поэтика. М.: Наука, 1940. 74 с.

34. Виноградов В.В. История русского литературного языка. М.: Наука, 1978.-320 с.

35. Виноградов В.В. О поэзии Анны Ахматовой: стилистичекие наброски. Л.: Изд-во фонетич. ин-та языков, 1925. - 164 с.

36. Виноградов В.В. О теории художественной речи. М.: Высш. школа, 1971.-240 с.

37. Виноградов В.В. Стилистика. Теория поэтической речи. Поэтика. -М.: Изд-во АН СССР, 1963. 255 с.

38. Виноградов В.В. Сюжет и стиль: сравнительно-историческое исследование. -М.: Изд-во АН СССР, 1963. 192 с.

39. Виноградов В.В. Язык и стиль русских писателей: от Карамзина до Гоголя. М.: Наука, 1990. - 386 с.

40. Виноградов В.В. Язык Пушкина. Пушкин и история русского литературного языка. М.: Академия, 1935. - 457 с.

41. Винокур Г.О. Филологические исследования: лингвистика и поэтика. -М.: Наука, 1990.-452 с.

42. Вознесенская И.М. Метафора в системе словесных изобразительных средств рассказа// Художественный текст. Структура. Язык. Стиль. СПб, 1993.- 142 с.

43. Вопросы татарского языкознания. Казань: КГУ, 1971. - 186 с.

44. Ворожейкина З.Н. Описание персидских и таджикских рукописей института востоковедения. Выпуск. 7. М.: Наука, 1980. - 158 с.

45. Гаджиева Н.З. Глухое начало слова в тюркском праязыке// Советская тюркология. 1973. -№4. - С.34-40.

46. Гаджиева Н.З. Проблемы тюркской ареальной лингвистики М.: Наука, 1981.-303 с.

47. Гаджиева Н.З Тюркские языки. Сравнительно историческое изучение языков разных семей. Современное состояние и проблемы. М.: Наука, 1981 -133 с.

48. Галяутдинов И.Г. "Тарих нама-и булгар" Тазетдина Ялсыгулова. -Уфа, 1990.-238 с.

49. Ганиев Ф.А. Образование сложных слов в татарском языке. Казань: КГУ, 1982.- 150 с.

50. Ганиева Р.К. Восточный ренессанс и его традиции в тюркских литературах: Дисс. . докт. филол. наук. Казань, 1992. - 325 с.

51. Ганиева Р.К. Восточные ренессанс и поэт Кул Гали. Казань: КГУ, 1988.- 173 с.

52. Гиганов И. Словарь русско-татарский. СПб., 1804.

53. Грунина Э.А. Учебное пособие по османско-турецкому языку. М.: Наука, 1988.- 155 с.

54. Дмитриев Н.К. Грамматика башкирского языка. M.-JL: Изд-во АН СССР, 1948.-276 с.

55. Дмитриева Ю. К этимологии названий травянистых растений в чувашском языке// Исследование по лексикологии и фразеологии чувашского языка. Чебоксары, 1982. - С. 16-25.

56. Дмитриева JI.B. Название растений в тюркских и других алтайских языках// Очерки сравнительной лексикологии алтайских языков. JL: Наука, 1972. - С.151-223.

57. Древнетюркский словарь. М.: Наука, Ленинградское отделение, 1969.-676 с.

58. Дроздов В.А. Исламский мистицизм и его влияние на население СНГ.- СПб: СПбГУ, 1995. 106 с.

59. Ефимов А.И. Задачи сравнительной стилистики восточнославянских языков. М: Изд-во Моск. ун-та, 1963. - 25 с.

60. Ефимов А.И. О языке художественных произведений. М: Учпедгиз, 1952.-304 с.

61. Ефимов А.И. Об изучении языка художественных произведений. М: Учпедгиз, 1954.-288 с.

62. Ефимов А.И. Стилистика художественной речи. М: Изд-во Моск. ун-та, 1961.-519 с.

63. Зайончковский А.К. К изучению средневековых памятников тюркской письменности (XI-XVI вв.)// Вопросы языкознания. 1967. - №6. - С.80-89.

64. Закиев М.З. К вопросу о периодизации истории тюркских письменных литературных языков// Развитие гуманитарных наук в Татарии. Казань, 1977.- С.94-106.

65. Закиев М.З. Некоторые вопросы развития татарского языка// Вопросы татарского языкознания. Казань: Таткнигоиздат, 1965. - С.5-37.

66. Закиев М.З. О взаимоотношении татарского литературного языка и диалектов в различные периоды их развития. Ереван: Изд-во АН Арм.ССР, 1976. - С.313-318.

67. Закиев М.З. Татары: проблемы истории и языка. Казань: Таткнигоиздат, 1995. -464 с.

68. Ибрагимов К. Некоторые древнетюркские названия диких животных в современных тюркских языках// Советская тюркология. 1977. - №1. — С.45-51.

69. Ибрагимов К. Некоторые древнетюркские названия птиц и их параллели в современных тюркских языках// Советская тюркология. 1974. -№6. - С.37-47.

70. Ислам. Словарь атеиста. М: Изд-во полит, лит., 1988. - 256 с.

71. Исламова А.И. Исследование языка тюрко-татарского памятника XIV века «Достан-и Джумджума Султан» Хисама Кятиба: Автореф. дис. . канд. филол. наук. Казань, 1998. - 18 с.

72. Исследование языка древнеписьменных памятников. Казань: КГУ, 1980.- 166 с.

73. Исследования по исторической диалектологии татарского языка. -Казань: КГУ, 1982,- 154 с.

74. Исследования по семантике. Уфа, 1983. - 144 с.

75. Исследования по сравнительной грамматике тюркских языков: в 4-х томах. -М.: Изд-во АН СССР, 1955. Т.1. - 336 е., 1956. - Т.2. - 336 е., 1962-Т.4.-128 с.

76. Исследования по татарскому языку. Казань: КГУ, 1977. - 158 с.

77. Историческая лингвистика и типология. М.: Наука, 1991. - 172 с.

78. Историческое развитие лексики тюркских языков. М.: Наука, 1961.467 с.

79. История народов Узбекистана. Т.2. - Ташкент: Фан, 1993. - 220 с.

80. История Узбекистана (XVI первая половина XIX века). - Т.З. -Ташкент: Фан, 1993. - 476 с.

81. История Узбекской ССР. С древнейших времен до наших дней. -Ташкент: Фан, 1974. 584 с.

82. Исхаков Ф.Г. Об отдельных фонемах татарского языка ИСГТЯ. ч. II. -М: Изд-во АН СССР, 1956. - С.208-262.

83. Кадырова Э.Х. Поэмы Мухаммедьяра «Тухва-и Мардан» и «Нур-и содур»: лексика. Казань: Фикер, 2001. - 232 с.

84. Колесникова В.Д. Названия частей тела человека в алтайских языках// Очерки сравнительной лексикологии алтайских языков. Л., 1972. - С.71-104.

85. Кондратьев В.Г. Очерк грамматики древнетюркского языка. Л.: Изд-во Ленингр. ун-та, 1970. - 65 с.

86. Кононов А.Н. Грамматика современного узбекского литературного языка. М.-Л., 1960. - 254 с.

87. Кононов А.Н. Грамматика языка тюркских рунических памятников. (VII IX вв.) - Л.: Наука, 1980. - 256 с.

88. Кузьмина Х.Х. Лексика поэмы «Кысса-и Иусуф» Кул Гали. Казань: ДАС, 2001.- 104 с.

89. Кузьмина Х.Х. Лексико-семантические и стилистические особенности поэмы XIII в. «Кысса-и Иусуф» Кул Гали: Авгореф. дис. . канд. филол. наук -Казань, 1998.-20 с.

90. Кузьмина Х.Х. О принципах изучения лексики тюркских письменных памятников// Татар теле, эдэбияты, тарихы уткэне йэм бугенгесе. - Казан: КДУ, 2000. - Б.213-218.

91. Кукляшев С. Словарь к татарской хрестоматии. — Казань: Таткнигоиздат, 1859. 305 с.

92. Курбатов Х.Р. Метрика «аруз» в татарском стихосложении// Советская тюркология. 1973. - № 6. - С.83-90.

93. Курбатов Х.Р. Татарская лингвистическая стилистика и поэтика. М.: Наука, 1978.-219 с.

94. Лексика и стилистика татарского языка. Казань: КГУ, 1981. - 102 с.

95. Максимов Н.В. Парные слова, приложения, слова двойного назначения// Языки, духовная культура и история тюрков, традиции и современность. Казань, 1992. - С.205-207.

96. Маллаев Н.М. История узбекской литературы с древнейших времен до XVII века: Автореф. дис. . докт. филол. наук. Ташкент, 1963. - 106 с.

97. Маллаев Н.М. Узбек адабиети тарихи. Биринчи китоб. Тошкент: Укутучи, 1976. - 664 с.

98. Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности XVII в. (Истоки и традиции): Дис. . канд. филол. наук. Казань, 1982. - 184 с.

99. Махмутов М. Фонетическое и грамматическое освоение арабских заимствований в татарском литературном языке: Дис. . канд. филол. наук. — Казань, 1966.-358 с.

100. Махмутова JI.T. Татарский язык в его отношении к древнеписьменному памятнику "Codex cumanicus" по данным лексики// Исследования об исторической диалектологии. Вып. 2. - Казань, 1982. - С.68-153.

101. Миннегулов Х.Ю. Татарская литература и восточная классика. -Казань: КГУ, 1993.-384 с.

102. Мумедов И. Из истории развития общественно-философской мысли в Узбекистане. Ташкент: Фан, 1957. - 216 с.

103. Мусаев K.M. Лексикология тюркских языков. М.: Наука, 1984.228 с.

104. Мусаев K.M. Лексика тюркских языков в сравнительном освещении/ Западнокыпчакская группа/. М.: Наука, 1985. - 359 с.

105. Мусульманский мир в средние века и в новое время. Ч. 1-2: Очерки исламской истории и культуры. Пособие для студентов. Казань, 1996. - 212 с.

106. Наджип Э.Н. Исследования по истории тюркских языков XI XIV вв. -М.: Наука, 1989.-281 с.

107. Наджип Э.Н. Кыпчакско-огузский литературный язык мамлюкского ЕгиптаXIV века: автореф. дис. . канд. филол. наук. -М., 1965. -94 с.

108. Наджип Э.Н. Тюркоязычный памятник XIV в. "Гулистан" С.Сараи и его язык. В 2-х кн. Алма-Аты: Наука, 1975. - Кн. 1. - 210 е.; кн. 2. - 301 с.

109. Наджип Э.Н. «Хосров и Ширин» Кутба и его язык// Тюркологический сборник. М., 1966. - С. 80-91.

110. Насилов В.М. Древнеуйгурский язык. М.: Изд-во вост. лит., 1963.122 с.

111. Насилов В.М. Язык орхоно-енисейских памятников. М.: Изд-во вост. лит., 1960. - 87 с.

112. Насилов В.М. Язык тюркских памятников уйгурского письма XI-XV вв. -М.: Наука, 1974. 102 с.

113. Нигматов Х.Г. Функциональная морфология тюркоязычных памятников XI-XII вв. Ташкент: Фан, 1989. - 192 с.

114. Нигматуллов М.М. О некоторых огузских чертах в фонетике и грамматике татарских диалектов// Структура и история татарского языка. -Казань: КГУ, 1982. С.73-79.

115. Нигматуллов М.М. Огузские элементы в татарском языке// Формирование татарского литературного языка. — Казань: КГУ, 1989. С.96-100.

116. Нуриева Ф.Ш. Из лексики «Нахдж ал-Фарадис»// Формирование татарского литературного языка. Казань: КГУ, 1989. - С.91-96.

117. Нуриева Ф.Ш. Исследование языка памятника XIV века «Нахдж ал-Фарадис»: Дисс. . канд. филол. наук. Казань, 1993. - 214 с.

118. Нуриева Ф.Ш. «Нахдж ал-Фарадис» Махмуда ал-Булгари. Казань, 1999.- 190 с.

119. Нуриева Ф.Ш. Норма и вариантивность в языке тюркоязычных памятников Поволжья XIII-XIV вв.// Татар теле, эдэбияты, тарихы -уткэне Иэм бугенгесе. Казан: КДУ, 2000. - Б.34-36

120. Остроумов Н. Критический разбор мухамеданского учения о пророках. Казань: Таткнигоиздат, 1874. - 68 с.

121. Очерки истории татарской общественной мысли. Казань: Татгосиздат, 2000. - 190 с.

122. Пенковский A.M. Вопросы методики родного языка, лингвистики и стилистики. М.: Наука, 1930. -158 с.

123. Поварисов С.Ш. Сравнения в татарском языке: Дисс. . докт. филол. наук.-Уфа, 1965.- 154 с.

124. Принципы и методы семантических исследований. М.: Наука, 1976. - 124 с.125. проблемы лексикологии. Минск, 1973. - 240 с.

125. Проблемы лексикологии и терминологии татарского языка. Казань: КГУ, 1994.-141 с.

126. Псянчин В.Ш. Термины родства и их происхождение// Башкортостан укытыусыйы. 1978. - № 10. - С.31-33

127. Пылев А.И. Ходжа Ахмад Йасави первый тюркский суфийский поэт Средней Азии (жизнь и творчество): Автореф. . канд. филол. наук. -СПб., 2001.-26 с.

128. Радлов В.В. Опыт словаря тюркских наречий. Тт. 1-4. СПб, 18931911.

129. Рамазанова Д.Б. Термины родства и свойства в татарском языке: в 2-х ч. Казань: Таткнигоиздат, 1991. - 190 с.

130. Расулова М.И. О возможном подходе к функциональному исследованию лексики тюркских языков// Языки, духовная культура и история тюрков: традиции и современность. Казань, 1992. - С. 117-120.

131. Рудяков H.A. Поэтика, стилистика художественного произведения. -Семфирополь: Таврия, 1993. 143 с.

132. Русский язык: Энциклопедия (Гл. ред. Ф.П.Фелин). М.: Наука, 1979.-404 с.

133. Рясянен М. Материалы по истории фонетики тюркских языков. М: Изд-во иностр. лит., 1955. - 222 с.

134. Садыкова З.Р. Говоры оренбургских татар. Казань: Таткнигоиздат, 1990.- 159 с.

135. Садыкова З.Р. Некоторые названия птиц в диалектах татарского языка// Материалы по татарской диалектологии. Казань: КГУ, 1990. - С.47-57.

136. Самойлович А.Н. К истории литературного среднеазиатско-турецкого языка// Мир-Али-Шир. M.-JL, 1928.

137. Самойлович А.Н. Среднеазиатско-турецкие надписи на глиняном кувшине из Сарайчика// ЗВОРАО, 1913.

138. Саттаров Г.Ф. Топонимика края и некоторые вопросы этногенеза казанских татар// Татар тел белеме мэсьэлэлэре. Казан: КДУ, 1969. — Б.32-37.

139. Саяпова A.M. Дардменд и проблема символизма в атарской литературе начала XX века: Дисс. . докт. филол. наук. Казань, 1998. - 325 с.

140. Севортян Э.В. Этимологический словарь тюркских языков (Общетюркские и межтюркские основы на буквы В, Г, Д). М.: Наука 1980. -395 с.

141. Севортян Э.В. Этимологический словарь тюркских языков (Общетюркские и межтюркские основы на гласные). М.: Наука, 1974. - 767 с.

142. Серебренников Б.А., Гаджиева Н.З. Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. М.:Наука, 1986. - 301 с.

143. Снесарев Г.П. Хорезмские легенды как источник по итсории религиозных культов Средней Азии. М.: Наука, 1983. - 112 с.

144. Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. Лексика. -М.: Наука, 1997.-800 с.

145. Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. Фонетика. -М.: Наука, 1984.-488 с.

146. Стеблева И.В. Поэтика древнетюркской литературы и ее трансформация в ранне-классический период. М.: Наука, 1976. - 216 с.

147. Стилистика художественной литературы. М.: Наука, 1982. - 187 с.

148. Структура и история татарского языка. Казань: КГУ, 1982. - 156 с.

149. Суфизм в религиозно-общественной мысли. Казань: Татгосиздат, 2000. - 97 с.

150. Сюкийянен Л.Р. Шариат и мусульманско-правовая культура. М.: Институт государства и права Российской Академии АН, 1997. - 48 с.

151. Татаринцев Б.И. О происхождении общетюркских названий тополя и березы// Тюркологические исследования. Фрунзе, 1985. - С.36-42.

152. Тенишев Э.Р. К понятию общетюркское состояние// Советская тюркология. 1971. - № 2. - С.13-16.

153. Тенишев Э.Р. О методах и источниках сравнительно-исторических исследований тюркских языков// Советская тюркология. 1977. - № 5. - С. 119124.

154. Тенишев Э.Р. О наддиалектном характере языка тюркских рунических памятников// Тюркологика. Д., 1976. - С.164-172.

155. Тенишев Э.Р. О построении истории народно-разговорного и литературного языков// Тюркологические исследования. — М., 1976. — С.230-232.

156. Тенишев Э.Р. о языке поэмы «Кысса-и Йусуф» Кул Гали// Поэт гуманист. Кул Гали. К., 1987. - С. 133-137.

157. Тенишев Э.Р. Принципы составления исторических грамматик и истории литературных языков// Советская тюркология. 1988. - № 3. - С.67-78.

158. Тенишев Э.Р. Система существования древнеуйгурского языка// Функциональная стратификация языка. -М.: Наука, 1985. С.61-78.

159. Тенишев Э.Р. Строй сарыг-уйгурского языка. М.: Наука, 1976.307 с.

160. Тенишев Э.Р. Функционально- стилистическая характеристика древнеуйгурского литературного языка// Социальная и функциональная дифференциация литературного языка. М.: Наука, 1977. - С.237-245.

161. Терентьев М. Грамматика турецкая, персидская, киргизская и узбекская, кн. 1.-СП6., 1875. С.157-159.

162. Томашевский Б.В. Стилистика и стихосложение. Л.: Учпедгиз, 1959.-535 с.

163. Тримингем Дж.С. Суфийские ордены в исламе/ Под ред. и с пред. О.Ф.Акимугикина. М: Наука, 1989. - 117 с.

164. Троянский А. Словарь татарского языка, тт. 1-2. Казань: Таткнигоиздат, 1833-1895.

165. Тумашева Д.Г. Диалекты сибирских татар. Казань: КГУ, 1977.293 с.

166. Тумашева Д.Г., Усманов М.А., Хисамова Ф.М. Об особенностях развития старотатарской деловой письменности// Советская тюркология. -1977. № 3. - С.51-56.

167. Усманов М.А. татарские исторические источники XVII-XVIII вв. -Казань: КГУ, 1972.-75 с.

168. Усманов Х.У. Древние истоки тюркского стиха. Казань: КГУ, 1984. - 149 с.

169. Усманов Х.У. Тюркский стих в средние века. Казань: КГУ, 1987.143 с.

170. Уфимцева A.A. Опыт изучении лексики как системы. М.: Наука, 1962.-287 с.

171. Фазылов Э Староузбекский язык. Хорезмийские памятники XIV в. -Тт. 1-2. Ташкент: Фан, 1966-1971. - 223 с.

172. Филин Ф.П. Истоки и судьбы русского литературного языка. М : Наука, 1981.-328 с.

173. Филин Ф.П. Очерки по теории языкознания. М.: Наука, 1982. - 152с.

174. Хайрутдинова И.Х. Название пищи в памятниках старотатарской письменности// Некоторые итоги и задачи изучения татарского литературного языка. Казань: КГУ, 1992. - С.49-69.

175. Хакимзянов Ф.С. Эпиграфические памятники волжских булгар и их язык. М.: Наука, 1987. - 101 с.

176. Хаков В.Х. Кыпчакские письменные памятники как источник изучения истории татарского языка// Археография и лингвистическая текстология Южного Урала. Уфа, 1977. - 66 с.

177. Хаков В.Х. О методах и источниках составления историй тюркских литературных языков// Советская тюркология. 1988. - № 3. - С.86-91

178. Хаков В.Х. Развитие татарского литературного языка и его стилей: Автореф. дисс. . докт. филол. наук. Алма-Аты, 1971.- 60 с.

179. Халидов Б.З. Учебник арабского языка. Ташкент: Укитувчи, 1981.651 с.

180. Халиков А.Х. Происхождение татар Поволжья и Приуралья. -Казань: Таткнигоиздат, 1978. 178 с.

181. Халиков А.Х. Татарский язык и его предки. Казань: Таткнигоиздат, 1989.-222 с.

182. Хальфин С. Русско-татарский словарь. В 2-х т. — Казань, 1785 (Рук).

183. Хасавнех А. Этико-эстетические воззрения поэта-суфия XIX века Ахметзяна Тубыли: Автореф. дисс. . канд. филол. наук. Казань, 2002. - С.2-10.

184. Хисамова Ф.М. Роль типологических исследований по истории литературных языков и изучений функционирования старотатарской деловой письменности// Татар теле, эдэбияты, тарихы уткэне Иэм бугенгесе. - Казан: КДУ, 2000. - Б.180-186.

185. Хисамова Ф.М. Традиции средневековых тюркских памятников в татарской деловой письменности XVII-XVIII вв.// Языкознание. Ташкент: Фан, 1980. - С.56-57.

186. Хисамова Ф.М. Функционирование и развитие старотатарской деловой письменности XVI-XVII вв. Казань: КГУ, 1990. - 154 с.

187. Хисамова Ф.М. Язык татароязычных дипломатических актов, отражающих русско-иранские отношения// Некоторые итоги и задачи изучения татарского литературного языка. Казань: КГУ, 1992. - С.79-90.

188. Хисамова Ф.М. Татарский язык в восточной дипломатии (XVI -начало XIX вв.)/ Отв. ред. Э.Р.Тенишев. Казань: Мастер Лайн, 1999. - 408 с.

189. Художественный текст: Структура. Язык. Стиль. СПб., 1993. - 200с.

190. Черкесский М.А. Тюркский вокализм и сингармония. М.: Наука, 1965.- 142 с.

191. Чичерин A.B. Идеи и стиль. М.: Наука, 1968. - 2 изд. - 20 с.

192. Шайхуллов А.Г. О принципах тематической и симантической классификации апелятивной лексики// Исследование по сематике. Уфа, 1983. -С.119-121.

193. Шанский Н.М. Лингвистический анализ художественного текста. -Л., 1990.-415 с.

194. Шарипов A.M. Система стихотворных жанров в древнетюркской и тюрко-татарской литературе XIII-XIX вв. (зарождения, становления и функционирования): Автореф. дисс. . докт. филол. наук. Казань, 2001. - 82 с.

195. Шахматов A.A. Сборник статей и материалов. М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1947.-476 с.

196. Шпитцбардт Г. Слова, заимствованные из санскрита, в национальном языке из Индонезии// Проблемы лексикологии. Минск, 1973. -С.213-218

197. Штрейнберг Е.Л. Очерки истории Туркмении. М.-Л.: Гос. соц-эконом. изд-во, 1934. - 168 с.

198. Щербак A.M. Грамматика староузбекского языке. М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1962.-274 с.

199. Щербак A.M. Грамматический очерк языка текстов X-XIII вв. из Восточного Туркестана. М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1961. - 204 с.

200. Щербак A.M. Названия домашних и диких животных// Историческое развитие лексики тюркских языков. М., 1961. - 220 с.

201. Щербак A.M. Сравнительная фонетика тюркских языков. М.: Наука, 1970. - 204 с.Литература на татарском языке

202. Абдуллин И.А. Эдэби тел тарихын йэм чыганаклар ейрэнунец теп концепциялэре// Некоторые итоги и задачи изучения татарского литературного языка. Казань: КДУ, 1992. - С.8-25.

203. Бакиров М.Х. Шигърият бишеге. Гомумтерки поэзиянец яралуы йэм иц борынгы басмалары. Казан: Мэгариф, 2001. - 343 б.

204. Бэширова И.Б. Эдэби норма йэм вариантлылык// Некоторые итоги и задачи изучения татарского литературного языка. Казань: КДУ, 1992. - С.59-97.

205. Бэширова И.Б. Эдэби тел тарихы ейрэнунец кайбер методлары йэм методологиясе// Татар теле, эдэбияты, тарихы уткэне йэм бугенгесе. - Казан: КДУ, 2000. - Б.223-226.

206. Бэширова И.Б. Суз белэн сурэт ясау. Казан: Тат. кит. нэшр., 1974.176 б.

207. Бэширова И.Б. Татар язма текстларыньщ лексикасын ейрэну юнэлешендэ// Фэнни язмалар. 2001. - Казан: РИЦ «Школа», 2002. - Б.7-11.

208. Борынгы татар эдэбияты. Казан: Тат. кит. нэшр., 1963. - 578 б.

209. Габдрахманова Л.Г. Борынгы терки соматизмнарнын, татар телендэ саклануы// Проблемы лексикологии и тюркологии татарского языка. Казань: КГУ, 1994. - С.61-67.

210. Гайнетдин М. Хакыйкать юлыннан (Эдэби тэнкыйть). Казан: Тат. кит. нэшр., 2001.-3196.

211. Гайнуллин М.Х. Татар эдэбияты. XIX йез. Казан: Тат. кит. нэшр., 1968.-317 6.

212. Ганиева Р.К. Кенчыгыш традициялерен устереп// Татар эдэбияты тарихы. Казан: Тат. кит. нэшр., 1968. - 3 Т. - Б.523-537.

213. Ганиева Р.К. Терки едэбиятларда ижат методы мэсьэлэлэре// Хэзерге татар дэбият белеменец актуаль мэсьэлэлэре. Казан: Тат. кит. нэшр., Тат. кит. нэшр., 1979. - Б.97-105.

214. Гарепче-татарча-русча алынмалар сузлеге. Казан: Тат. кит. нешр., 1965.-353 б.

215. Гобейдуллина Г.Ф. Г.Исхакыйныц башлангыч чор иждтына караган сенгатьле прозасында тел йэм стиль узенчэлеклэре: филол. Фэннэре канд. Дисс-ция. Казан, 2000. - 24 б.

216. Дэулэтшин Г. Терки-татар рухи мэдэнияты тарихы. Казан: Тат. кит. нешр., 1999.-512 6.

217. Зекиев М.З. Терки-татар этногенезы. -М.: Инсан, 1998. 624 б.

218. Ибрайимов С.М., Сафиуллина Ф.С. Практик стилистика. Казан, 1978.- 144 б.

219. Идел буенда суфичылык тарихы Ьэм узенчэлеклере. («Иман» меркезе оештырган «тутерек естэл» материаллары). Казан: Иман, 2000. - 80 б.

220. Кепрулу Ф. Турк едебиятында илик мутэсеувифлер. Анкара, 1991. -286 6.

221. Курбатов Х.Р. Иске татар поэзиясенде тел, стиль, метрика йем строфика. Казан: Тат. кит. нешр., 1984. - 164 б.

222. Курбатов Х.Р. Хезерге татар едеби теленен стилистик системасы. -Казан: Тат. кит. нешр., Тат. кит. нешр., 1971. 86 б.

223. Мицнегулов Х.Й. Казан ханлыгы чоры язма меденияты// Мирас. -1993.- 10, 11, 12 саннар.

224. Мицнегулов Х.Й., садретдинов Ш. XIX йез татар едебияты ядкерлере. Казан: КДУ, 1982. - 142 б.

225. Мицнегулов Х.И. У рта гасыр Ьэм XIX йез татар едебияты (урта мектеп ечен дереслек). Казан: Тат. кит. нешр., 1994. - 335 б.

226. Насыйри К. Лэйжэи татари. Казан, 1895. - 20 б.

227. Нуриева А.Х. Мехеммедъяр поэмаларыныц лексикасы// Исследования по татарскому языку. Казан: КДУ, 1977. - Б.99-114.

228. Нуриева А.Х. Татар теле тарихыннан материаллар. Казан: Тат. кит. нешр., 1975.-97 б.

229. Нуриева А.Х. Татар теленец лексикасында угыз, кыпчак элементларын билгелэугэ карата// Исследования по татарскому языку. Казан: КДУ, 1977.-Б.115-127.

230. Поварисов С.Ш. Тел куцелнен кезгесе. - Казан: Тат. кит. нэшр., 1982.- 160 6.

231. Рэхим Г., Газиз Г. Татар эдэбияты тарихы: беренче ж;илд. Борынгы дэвер. Икенче булек. Казан: Тат. кит. нэшр., 1924. - 175 б.

232. Саттаров Г.Ф. Атамалар деньясына сэяхэт. Казан: Тат. кит. нэшр., 1992.-240 б.

233. Саттаров Г.Ф. Казан шеЬэре топонимиясенец болгар катламы (Казанньщ 1000 еллык юбилеен каршылап)// Татар теле, эдэбияты, тарихы -уткэне Ьэм бугенгесе. Казан: КДУ, 2000. - Б. 193-207.

234. Саттаров Г.Ф. Татар топонимиясенец алтай теллэре гомумилегенэ карый торган географик терминнары Ьэм топонимнары// Фэнни язмалар. -2001. Казан: РИЦ «Школа», 2002. - Б.82-92.

235. Саттаров Г.Ф. Татарстан АССРныц антропотопонимнары. Казан: КДУ, 1973.-223 б.

236. Сибгэтуллина Э.Т. ИлаЬи гашыйклар юлыннан (Суфичылык турында очерклар). Казан: Кыйбла, 1999. - 143 б.

237. Сибгэтуллина Э.Т. Суфичылык серлэре (Терки-татар шигъриятендэ дини-суфичыл символлар, образлар, атамалар). Казан: Матбугат йорты, 1998. -368 6.

238. Сибгэтуллина Э.Т. Татар эдэбиятында суфичылык (чыганаклар, тематика 1юм узенчэлеклере): фило. фэннэре докт. дисс. Алабуга, 2000. - 380 б.

239. Сибгэтуллина Э.Т. Хуж;а Эхмэд Ясэви Ьэм ясэвия тарикате// Мирас. 1994. -7, 8 саннар.

240. Сенгатов Г.М. Татар диалектларында тартык аваз вариантлары// Фенни язмалар. 2001. - Казан: РИЦ «Школа», 2002. - Б.311 -316.

241. Сенгатов Г.М. Татар диасистемасында сингармонизм// Татар теле, эдэбияты, тарихы уткэне Ьэм бугенгесе. - Казан: КДУ, 2000. - Б.233-236.

242. Татар эдэбияты тарихы. Казан: Тат. кит. нэшр., 1985. - 2 том. - 573б.

243. Татар теленец ацлатмалы сузлеге. 4 томда. Казан: Тат. кит. нэшр., т. 1. - 1977 - 47 б., т. 2 - 1979 - 726 б., т. 3 - 1981. - 831 б.

244. Татар теленец фразеологиясе, макаль Ьэм эйтемнэре. Казан: Тат. кит. нэшр., 1957. - 244 б.

245. Тумашева Д.Г. Кенбатыш Себер татарлары теле. Грамматик очерк Ьэм сузлек. Казан: Тат. кит. нэшр., 1961. - 240 б.

246. Тумашева Д.Г. Хэзерге татар эдэби теле морфологиясе. Казан: Тат. кит. нэшр., 1964. -Б.78-80.

247. Узбек адабиети тарихи. Алты томда. Т. 1. - Ташкент: Фан, 1978.328 б.

248. Хаков В.Х. Татар эдэби теле тарихы. Казан: КДУ, 1993 - 326 б.

249. Хаков В.Х. Татар эдэби теле тарихы буенча очерклар. Казан: КДУ, 1965.- 120 б.

250. Хаков В.Х. Татар эдэби теле (стилистика). Казан: Тат. кит. нэшр., 1999.-304 6.

251. Хаков В.Х. Татар эдэби теле тарихы Ьэм этнолингвистика// Некоторые итоги и задачи изучения татарского литературного языка. Казань: КДУ, 1992. - Б.25-32.

252. Хаков В.Х. Татар милли эдэби теленецбарлыкка килуе Ьэм усеше. -Казан: КДУ, 1972.-224 б.

253. Ханбикова Ш.С. Татар телендэ синонимия Ьэм сузлеклэр. Казан, Тат. кит. нэшр., 1980. -120 б.

254. Хангилдин В.Н. Татар теле грамматикасы. Казан: Тат. кит. нэшр., Тат. кит. нэшр., 1959. - Б.73-74.

255. Хисамова Ф.М. XVIII йездэге татарча эш кэгазьлэренец тел узенчэлеклэре. Казан: КДУ, 1981. - 163 б.

256. Хисамова Ф.М. Традициялэрне ишэйтеп// Татар теле, эдэбияты, тарихы утквне Ьэм бугенгесе. - Казан: КДУ, 2000. - Б. 177-180.

257. Хосэенов Г.Б. Суфичылык эдэбияты// Башкорт эдэбияты тарихы. Алты томда. Уфа: Башк. кит. нэшр., 1990. - 1 т. - 267 б.

258. Яхин Ф.З. Татар шигъриятендэ мистика Ьэм мифология. Казан: ТДГИ, 2000. - 265 б.

259. Эдэбият белеме сузлеге. Казан: Тат. кит. нэшр., 1990. - 240 б.

260. Эмирхаков К. Тэварихы Болгария. Казан: Вячеслав матбигаханэсе, 1883. - Б.31-32.

261. Эхмэдиев В. Поэзиябездэ традицион образларю// Агыйдел. 1994. -1 санэ.

262. Эхмэтжднов М. Татар кулъязма китабы (монография)// Мирас. -1994.-9 сан.

263. Эхэтов Г.Х. Хозерге татар теленец лексикологиясе. Казан: Тат. кит. нешр., 1979.- 138 6.

264. Дэлэй Л. Татар теленец тарихи морфологиясе (Очерклар)// Л. Дел эл. Казан: Тат. кит. нэшр., 2000. - 287 б.