автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.02
диссертация на тему:
Современная башкирская драматургия

  • Год: 2003
  • Автор научной работы: Ахмадиев, Риф Бариевич
  • Ученая cтепень: доктора филологических наук
  • Место защиты диссертации: Уфа
  • Код cпециальности ВАК: 10.01.02
450 руб.
Диссертация по филологии на тему 'Современная башкирская драматургия'

Текст диссертации на тему "Современная башкирская драматургия"

•ОН

cr /

БАШКИРСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ

Ахмадиев Риф Бариевич

Современная башкирская драматургия (природа конфликта и многообразие жанровых форм)

Специальность: 10.01.02 - Литература народов РФ

(башкирская литература)

1 i Диссертация на соискание ученой степени

доктора филологических наук

Президиум baiv foccw

)М ВАК Росс^амчвд

rVl9_г., № J2

:тепсньДОКТ@Р&

СШ < flwy^j

-Гччильпик уптэаиленля ВАК РЪсАщюг

aghjhi ВАК Уосфёбёо

1Й консультант: заслуженный науки Республики Башкорт-жадемик Академии наук РБ, филологических наук, про-Г.Б.Хусаинов

Диссертация написана на башкирском языке

S

Уфа-2003

БАШТСОРТ ДЭУЛЭТ УНИВЕРСИТЕТЫ

Эхмэ?иев Риф Барый улы

Хэ^ерге банпсорт драматургияЬы (конфликт тэботэте Ьэм жанр формаларынын, терпелеге)

Специальность: 10.01.02 - РФ хальгктары э?эбиэте

(баштсорт э?эб иэте)

Филология фэндэре докторы гилми дэрэжэЬенэ я?ылган диссертация

Рилми консультанты: Башкортостан РеспубликаЬынын, ат-ка^анБан фэн эшмэкэре, Башкортостан фэндэр академияЬы академигы, филология фэндэре докторы, профессор Р.Б.Хесэйенов

©фо-2003

ЙекмэткеЬе

Инеш 3

Беренсе булек. Драматик конфликт Ьэм тарихи теманы сагылдырыу

мемкинлектэре 28

1.1. ТСаЬарманлы-к драматизмы Ьэм героик драма 28

1.2. Жанр традициялары Ьэм социаль- сэйэси драма 54

1.3. Социаль-эхлатси драма 67

Икенсе булек. Конфликт узенсэлеге Ьэм жанр формаларыныд

терлелеге 103

2.1. Драманын, жанр формалары 103

2.2. Комедиянын, жанр формалары 158

2.3. Трагедиянын, жанр формалары 186

0сенсе булек. Конфликт Ьэм характер. Типиклаштырыу ысулдары 195

3.1. Стилдэр торлелего Ьэм жанр?ьщ яды Ьы?аттары 195

3.2. Форма Ьэм йокмэтке синтезы. Жанр-ара куренештэр 223

3.3. Трагикомедия 258

Дуртенсе булек. Конфликт Ьэм драматик хэрэкэт 277

4.1. Ватсигалар те?мэЬенэ ниге^лэнгэн хэрэкэт 278

4.2. Композицион сараларга -королган хэрэкэт 309

Йомгатслау 345

Библиографик исемлек

358

Инеш

Баш-корт драматургияЬы йэмгиэт урешенед hap этабында халтсыбы^ыц рухи кезгеЬе булды, э^эбиэтебе^ен, ижад йе?ен билдэлэне. Ул республика театрзарыныд милли репертуарын булдырзы, поэтик ЮБарылыктса, кид дейемлэштереугэ Ьэлэтле булган эдэрзэре менэн баш-корт Ьуз сэнрэтен ил, донъя кимэленэ алып сытсты.

Был удащан М.Кэрим драматургияЬы оло эЬэмиэткэ эйэ. Уныд э<?эр?эре аша терле быуын тамашасыЬы хал-кыбы^ыд тарихын Ьэм бегенгеЬен, милли характерын, милли менталитетын адлау мемкинлегенэ эйэ булды. Я?ыусыныд 'Ташлама утты, Прометей!" трагедияЬыныд ("Озон-оза-к бала са-к" повесы менэн берлектэ) Ленин премияЬына лайы-к булыуы я?ыусы ижадына, ул хе?мэт иткэн э?эбиэткэ мэртэбэле баЬа булды.

Бегенге баш-корт драматургияЬы эзлэнеузэр, табыштар юлында. YFa конфликттар уткерлеге, жанрзар сагыулыгы, формалар терлелеге хас. Хэ?ер куп миллэтле тамашасыны баш-корт э?иптэренед ер яды пьесалары менэн таныштырыу урындары премьералар, гастроль спектаклдэре менэн сиклэнмэй. Эрэр:?эр?ед кэрэклеЬен баш-ка театр?ар уззэре Ьайлап ала, сэхнэлэштерэ Ьэм тамашасылар, белгестэр иггибарына тэ-кдим итэ. Уларзын, бэгзе берэуЬе ("Ун есенсе председатель") сэхнэгэ сьшарылгас, дискуссия cbiFaHaFbiHa эуерелде, икенсеЬе ("ТСы?ыл паша") халы-к-ара фес-тивалдэрзэ -катнашыу хо-кугын яулап алды, есенсеЬе ("Бибинур, ah, Биби-нур!") Рэсэй^ед ид ioFapbi дэулэт наградаЬына лайы-к булды. Баш-калары, шул идэптэн йэшерэк быуын драматургтары ижад иткэн пьесалар курше республикалар Ьэм елкэлэр театрзарыныд репертуарында урын алды. Бындай драматургия Ьэр я-клап хуплауга Ьэм ейрэнеугэ лайы-клы.

Баш-корт драматургияЬын ейрэнеу э?эбиэт Билемендаге теп пробле-маларзыд береЬе, Ьэм ул Ьэр са-к тикшеренеуселэрзед игтибар узэгендэ. Сэхнэ э?эбиэтенед Ьэм уныд жанр?арыныд барлы-к-ка килеу Ьэм удеу юл-дарын {\9;2\\21-,1\\9в',\22),1 поэтикаЬын (25;26;180), куренекле Ьу?

1 Эзэбиэт исемлеге хезмэттен, а?агында килтерелэ. Текста йэйэ эсендэ китаптын. йэ мэкэлэнен. рэт Ьаны, етер аша биттэр Ьаны, нектэле втер аша артабангы Ьылтанмалар курЬэтелгэи.

одталарынын, ижадын (142;178;54;70;74) ейрэнгэн хе?мэттэр менэн бергэ, 70-80-се йылдарза сэхнэгэ тсуйылып, эзэбиэтебе? Ьэм сэнгэтебез тсазанышына эуерелгэн пьесалар шулай уте кулэмле билми эштэрзэ урын алды, тейешле 6ahaFa лайытс булды. М.Рэйнуллиндын, "Баштсорт драма-тургияЬынын, уреу юлдары" (0фе, 1984) исемле монографияЬында улар те-малар терлелеге, проблемалар уткерлеге, конфликттарзын, тормошсан-льшы кузлегенэн баЬалана. "Драматургия Ьэм драматургтар" (0ф©,1986) китабында Т.Килмехэмэтов трагедия жанрынын, узенсэлектэрен тикшерэ, билдэле драматургтарзын, ижади портреттарын бирэ, эзэбиэтебе? есен яцылытс булган политик памфлет менэн трагиком едиянын, теоретик мэсьэлэлэрен конкрет миралдар?ан cbiFbin дейемлэштерэ. Шул у-к ав-тор?ын, "Поэтика башкирской драматургии" (Уфа, 1995) монографияЬында баштсорт драматургияЬынын, у<;еш этаптары индивидиуаль жанр форма-ларынын, Ьэм драма теренен, поэтикаЬы кузлегенэн сьшып тикшерелэ. Р.Хесэйеновтын, "Мостай Кэрим: Шэхес. IIIaFHp. Драматург. Прозаик" (0фе,1994) тигэн хе^мэтендэ э^иптен, драматургик эрэрзэре унын, ижад эво-люцияЬы менэн тыбыз берлектэ тсарала. Шул у-к ватсытта, Бал им, пьеса-ларга комплекслы анализ биреп, уларзын, йекмэтке Ьэм форма йэЬэтенэн тсабатланмад художестволы берэмлек булыуын дейем э^эби процестса, мэ?эни-рухи урешкэ яЬаган тэьдиренэн сьшып билдэлэй.

КурЬэтелгэн тикшеренеузэр драматургиянын, 6biFa тсэ?эрле урешен тарихи-э?эби материал буларатс системалаштырыу менэн генэ сиклэнмэй. Айырыуса hyHjFbi ике монография э^эбиэтебе^ед теоретик юрытстарын асытслауза, драматургияны артабан ейрэнеу офотстарын билдэлэузэ оло эЬэмиэткэ эйэ. Шулай за бер-нисэ мэтсэлэне (14,53-65; 16,44-57;55,96-143;56,58-67) ирэпкэ алмаганда, драматургиянын, hyuFbi утыз йыл эсендэге торошон тулайым рэуештэ, ер-ян,ы э?эби-эстетик куренеш сифатында мах-сус ейрэнгэн хе?мэттэр элегэ юте.

©с тиртэ йыл ватсыт арауыгы эсендэ баштсорт драматургияЬы конфликт, жанр Ьэм стиль йэЬэтенэн Ьи?елерлек байыны. Эдэрзэрзен, тарих

Ьэм кеше, йэмбиэт Ьэм кеше менэсэбэттэрен ейрэнеугэ тсоролоуы ошо ьщгайзан конфликттын, социаль-психологик йекмэткегэ эйэ була барыуы пьесаларзын, поэтикаЬын байытты, драматургиянын, дейем интеллектуаль кимэлен кутэрзе. Ошондай куренеште драматургия урешенен, айырым уреш баркыры итеп -карау елгереп еткэн проблема булып тора.

Проблеманын, тсатмарлылыБЫ драматургиянын, сагыштырмаса -кыртса, эммэ эузем уреш кисергэн этабын ейрэнгэн хезмэттэрзен. ютслыбы менэн генэ билдэлэнмэй. Ул шулай уте бьша теэзэр сэхнэ эзэбиэте эрэрзэрен классификациялаузын,, уларзы анализлаузын, анытс принциптары билдэлэнмэу, жанр-стиль менэсэбэттэрен асытслаузын, тэжрибэЬе аз булыу менэн ацлатыла.

Беген бапгкорт эзэбиэтенен теоретик тарихын я?ыу мэсьэлэЬе кен тэртибенэ тсуйылган сатста, драматургиянын, хэзерге осор (1970-2000 йй.)2 эволюцияЬын жанр формаларынын., уларзын, структураЬынын, терлелегендэ Ьэм узенэ генэ хас нескэлегендэ тикшереу кэрэклеге бэхэс тыузырмай.

Ин, меЬиме, бынын, есен драматургиянын, эске уреше тарафынан эзерлэнгэн алшарттар етерлек. Алдагы осорзар менэн сагыштырганда, башкорт драматургияЬынын, хэзерге торошо, бер касан да булмаганса, жанрзар тулыльты, жанр формаларыныц терлелеге Ьэм стилдэр актив-лыбы менэн айырылып тора. Шатстай бай ижад тэжрибэЬенэ эйэ булБан, башлыса, драма менэн комедия Иэм уларзын, жанр формаларынан торган драматургия гаилэЬенэ трагедия, трагикомедия кеуек традицион жанрзар ертэлде. Бер ук ватсытта, театрзар репертуары жанрзарзын, жанр формала-рына айырымланыуы, бер-береЬенен, тукымаЬына "утеп инеуе", синтезла-шыуы ЬеземтэЬендэ хасил булБан политик памфлет, "монЬоу комедия", публицистик драма, романтик драма, водевиль, фантасмагория ирэбенэ тулыланып, байып китте. Беген драматургик жанрзарга кино менэн теле-видениенын, fi0F0HT0h0 кесэйеу, сэхнэ техникаЬынын, камиллашыуы,

2 Баш-корт драматургияЬынын, ян,ы осорон ошолай булеу (периодизациялау), ниге??э, "Баштсорт эзэбиэте тарихьГ'нын. 6-сы томындагыса (бфе, 1996) башкарылды

хэзерге заман тамашасыЬынын, абстракт фекерлэугэ ынтылыуы артсаЬында, сюжет -короу алымдары узгэрзе, драматик хэрэкэттен, диапазоны кин,эй?е, уны ватсыт Ьэм арауьпс йэЬэтенэн терле roiaHFa кусереу мемкинлектэре артты. Ошондай куренеште, йэгни осор драматургияЬы э<?эр?эрен конкрет жанр сиктэрендэ, жанр-ара менэсэбэттэрендэ, жанр-стиль бэйлэнештэрендэ, драматургии хэрэкэт ойошторолошо йэЬэтенэн cbiFbin тикшереу, беззецсэ, тэтсдим ителгэн диссертациянын, аюуаллеген билдэлэй.

Эзэбиэттен, айырым уреш этабын, баштса терле мэсьэлэлэрен ейрэнеу, улар?ы деред баЬалау Ьэм Ьыгымталар яЬау тейешле тикшереу алымдарын тсулланыу?ы талап итэ. Был йэЬэттэн системалы-льгк,"системалы анализлау тарихи-эзэби тикшеренеу?эр?ен„ тэн-кит эштэренен, бер елеше буларатс, э?эбиэтте ейрэнеузе ян,ы бартсыстса кутэрергэ мемкинлек бирэ" (271,109-124).

Сирек быуат элек эйтелгэн был фекер э^эбиэт белгестэрендэ телэктэшлек тапмай тсалманы. Куцры арала баштсорт поэзияЬыньщ (274; 109; 110), прозаЬыньщ (98;99;125;126) формалашыуын, эволюцияЬын Ьэм драматургиянын, поэтикаЬын (180) системалы ейрэнгэн монография-лар менэн бергэ, э?эби тер?эр:?ен, айырым осорон (23; 193; 194; 195), шул ирэптэн хэ^ерге торошон (110) шундай уте принциптан сьпып тсараган хезмэттэр я?ылды, докторлытс диссертациялары ятсланды. Баштса э?эбиэттэр:?э лэ драматургиянын, кенузэк мэсьэлэлэрен ятстырттсан, уреш тенденцияларын асьгклаган тикшеренеузэр барльпека килде (206;130;76;86;145;287).

Баштсорт драматургияЬыныц бегенге торошо ла жанрзар эволю-цияЬынын, Ьэм художество принциптарынын,, шулай у-к стиль тенденция-ларынын, куеэгилешлеген тэьмин итеусе процесс, эзэби формаларзын, уз-ара менэсэбэтенэн тыуган асьпс система буларатс тсаралырга тейеш. Сенки "хэ?ерге кендэ тэуге плашка теге йэки был структураларзагы эске нисбэттэрзе, уларзын, состав елештэре, компоненттары араЬындагы

менэсэбэттэрзе cbiFapbipFa кэрэк. Был удайзан Ьуз компоненттарзыд бер-береЬе менэн тьшыз менэсэбэттэ булыуы тураЬында Fbrna тугел, э бе-реЬенед икенсеЬенэ тсарата буйЬоноусан характерна булыуы, уларзыд эзэби куренештэге урыны Ьэм роле хатсында бара" (273,360).

Тимэк, системалылы-к реаль ысынбарлы-ктса, шул ирэптэн, эзэби терзэргэ Ьэм жанр^арБа билдэле бер тезеклек тип кенэ тсарамай, э художе-стволы структура элементтарыныд иерархия рэуешен алып, бер-береЬенэ карата ассимметрик менэсэбэттэ булыуын таный. Жанрзарзыд, жанр формаларыныд барлытска килеуе Ьэм уреше, ид тэуге нэубэттэ, уларзыд тукымаЬында ертенлек менэн файзаланыусы, тоторотсло билдэнед, йэгни доминантаныд узгэреуенэ бэйле.

Ьэр осор узенэ генэ хас, тсабатланмай торБан жанрзар йыйылмаЬын ойоштора Ьэм шулай ук жанрзарра буленеузед критерийзарын билдэлэузе талап итэ.

Баш-корт драматургияЬыныд бегенге торошон бетэ тулылыБында ейрэнеу уныд типологияЬын асы-клаузы, классификацияЬын булдырыузы, жанр формаларыныд узенсэлектэрен барлаузы куз удында тота. BbiFa -кэзэр эзэбиэт белгестэре жанр формаларын теркемлэгэндэ идея-тематик кузлектэн cbiFbin эш итте (4,6-24;72,388), айырым жанрзар теге йэки был языусы ижадындагы эзэби факт буларатс кына -каралды (9,154-189). Шулай у-к бэгзе эрэрзэр сэхнэгэ сыгарылранда, йыш -кына режиссура тарафы-нан деред баЬаланманы, тсайЬы бер авторзар уззэре ижад иткэн пьеса-ларзыд жанрын ядылыш билдэлэне. Бындай осра-кта, жанрзар урешендэге узенсэлектэр дейемлэштерелмэне, драматургияныд образлы мэгэнэЬе, жанрзар сиктэрендэ, жанр-ара менэсэбэттэр планында 6apFaH эзлэнеузэр, уларзыд Ьеземтэлэре иггибарзан ситтэ -каллы.

Эйтергэ кэрэк, эзэбиэт белгестэре араЬында жанрзарзы аны-к билдэлэргэ таянып классификациялау буйынса фекер уртатшыры юте. Y? ва-кытында, мэдэлэн, Л.Тимофеев, Г.Гачев менэн В.Кожинов, Г.Поспелов жанрзарзы теркемлэузед универсаль моделей булдырыузы куз удында то-

топ, тсыйыу фекерзэр эйткэйне. Был концепциялар эле лэ гилми-теоретик пландаБЫ эЬэмиэтен югалтмаган. Шулай за, эзэбиэтте ейрэнеу фэненен, бегенге торошонан, бигерэк тэ жанрзарзын, йылдам рэуештэ узгэреш кисе-реуен идэпкэ алганда, жанрзарзы классификациялау буйынса тэтсдим ителгэн тсараштарзын, бер ятслыратс булыуы асытсланды. Шунлытстан "композиция" (Л.Тимофеев), "жанр йекмэткеЬе" Ьэм "жанр формаЬы" (Г.Поспелов), "формаларзьщ йекмэткеселлеге" (Г.Гачев, В.Кожинов) кеуек категориялар эрэр тутсымаЬында ниндэй тсиммэткэ эйэ булмаЬын, жанр формаларын баЬалаузын, Ьэм теркемлэузен, берзэн-бер нигезе була алмай.

Драматургия жанрзарын классификациялаузын, нигезендэ яттсан теп билдэ итеп Балимдар драматик хэрэкэттен, узен (В.Хализев, В.Поляков, В.Фролов), унын, айырым элементтарын (М.Кургинян), ватсигалар йыйылмаЬын (Н.Табачникова) тэтсдим итэ.

В.Фролов, мэдэлэн, жанрзарзын, тоторотслоро тураИында фекер йереткэндэ, комедияньщ, драманын,, трагедиянын, типологик узенсэлектэрен куз уцында тота. Лэкин уларзы айырып курЬэтмэй, тубэндэгесэ фекер белдереу менэн сиклэнэ: "Хэзерге ватсытта жанрзар тугел, э Ьуз ортаЬыныц конкрет жанр сиктэрендэге матссаттарынын, Ьэм бурыстарынын, берлегенэн хасил булган структур тсушылмалар эЬэмиэтлерэк" (264,21). Шулай за ул, икенсе бер осратста, Ю.Тыняновтын, жанрзьщ (эпос менэн лириканын,) теп принциптары (Ьурэтлэу Ьэм эмоцио-наллек) хатсындапл тсарашына телэктэшлек белдереп, хэрэкэтте драма теренен, теп билдэЬе, тип танырБа мэжбур була.

М.Кургинян сэхнэ эзэбиэтенен, жанр формаларына айырымланыуы-нын, теп курЬэткесе итеп сюжет элементтарын тэшкил иткэн сиселеш менэн башлангыс ситуацияны, уларзын, 6ep-6epehe менэн тап килеу рэуешен алырга тэтсдим итэ. Лэкин был фекер менэн килешеп булмай. Сенки сиселеш менэн башлангыс ситуация драматургия эдэрзэренен, тыштсы билдэлэре генэ. IIIyFa курэ жанр формаларынын, структураЬын ойоштороуза хэл иткес роль уйнамай.

В.Поляков менэн В.Хализев драматургия тэжрибэЬендэ купселек ос-ратста интригана тсоролган, тыштсы хэрэкэт менэн "эске хэрэкэт"тец (К.Станиславский) булыуын айырып курЬэтэ. Улар кеуек, Н.Табачникова ла фабулага тсоролган, йэгни тыштсы хэрэкэтте ватсига (событие) кеуек структур елештэргэ булеп тсарай. Шул у-к ватсытта, В.Поляков менэн В.Хализев билдэлэуенсэ, хэрэкэт категорияЬына сюжетты тэшкил иткэн ватсдоалар сылбыры Fbina тугел, барыЬынан элек персонаждар эшмэкэрлегенен, нигезендэ яттсан мотивтар системаЬы инэ.

Бындай фекерзэр тарихи поэтика, жанрзар теорияЬы мэсьэлэлэренэ традицион булмаган, заманса тсараш белдереуе менэн айырылып тора. Шунын, менэн бергэ, драматургиянын, форма йэЬэтенэн универсаль курЬэткесе булБан хэрэкэтте жанр яЬаусы доминанта тип ацлатырга ты-рышыуы менэн дередлеккэ тап килмэй. Нуз юте, драматик хэрэкэт бегенге сэхнэ эдэрзэрендэ персонаждарзын, физик хэрэкэте менэн генэ тугел, э актив телмэр эшмэкэрлеге менэн дэ билдэлэнэ. Уларзын,, бер ятстан, диалогтарга, икенсе ятстан, композицияга туранан-тура йогонтоЬон курмэй булмай. М.Поляков хэрэкэтте дейем тамаша кимэлендэ тугел, э персонаждарзын, эшмэкэрлеген куз уцында тотоп, драманын, композицияЬына бэйле тсарай.3 "Драманын, композицияЬы, - ти ул, - хэрэкэттэ тсатнашыусыларзын, бер-береЬе менэн ауаздаш, йэ тсапма-тсаршылытслы булган позицияларынын, бартсыс рэуешендэ Ьурэтлэнеше" (216,266).

Элбиттэ, персонаждарзын, эшмэкэрлеге драматик хэрэкэттен, фор-маЬын Бына тугел, йекмэткеЬен дэ тэшкил итэ. Хэрэкэт узе, унын, физик Ьэм интеллектуаль эшмэкэрлеккэ тсоролган формалары, уларзын, эрэрзен, композицияЬында Ьэм диалогтар тсоролошонда, монологтарза сагылыуы шулай уте йекмэткене acbiyFa хезмэт итэ. Лэкин жанрзарзын, асылын улар FbiHa билдэлэмэй. Драматик хэрэкэттен, был структур элементтары, тото-ротсло, традицион булыузарына тсарамартан, драма, комедия Ьэм траге-

3 М.Поляков менэн В.Хализевтын,, шулай у-к баштса тсайЬы бер галимдарзын, драматургии хэрэкэттен, структураЬы, унын, диалогтарга, бигерэк тэ композицияга менэсэбэте менэн бэйле фекер?эре диссертациянын, hyh.fbi "Конфликт Ьэм драматургик хэрэкэт тип-тары" тигэн главаЬында фай?аланыла

диянын, икенсел билдэЬе. Драматик хэрэкэттен, йогонтоЬо эрэрзен, баштса структур елештэренэ ни тиклем кесле булмаЬын, уны барыбер жанр яИаусы теп Ьэм бер?эн-бер принцип тип тсарап булмай. Сенки хэрэкэттен, айырым элементтарыньщ жанр ойоштороусы функцияЬы бары тик эдэр нигезендэ яттсан тормош коллизияЬы Ьэм уны художестволы сагылдырыу рэуеше менэн тьшы? менэсэбэттэ генэ асы-кланырра мемкин.

Куренеуенсэ, драматургия белгестэре жанрзарзы формалаштырыусы теп, ертенлек менэн фай?аланыусы билдэне асытслау мэсэлэЬенэ карата бер терле тсарашта тормай. Шуга тсарамартан, улар жанрзар классифика-цияЬынын, нигезендэ типологик билдэлэр ятыуын таный. 'Типтар эдэрзэрзе билдэле бер эй^эусе билдэ буйынса rpynnaFa ойоштора" (JT.Чернец). "Жанрзар?ын, тоторотслого тураЬында фекер йереткэндэ, бе?, барыЬынан элек, ижад тэжрибэЬе Ьэм практикаЬы Ье^емтэЬендэ барлытска килгэн (трагедия, драма, мелодрама шикелле комедия - ул Ьэр сатс комедия), жанрзар йыйылмаИынын, (э?эби тер - Р. Э.) ниге?ен тэшкил иткэн типологик билдэлэрзе куз уцында