автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.02
диссертация на тему:
Узбек тилида гап булакдарининг ноамалий манкеи масаласи

  • Год: 1994
  • Автор научной работы: Абдусаматов, Рашид Абдукодирович
  • Ученая cтепень: кандидата филологических наук
  • Место защиты диссертации: Самарканд
  • Код cпециальности ВАК: 10.02.02
Автореферат по филологии на тему 'Узбек тилида гап булакдарининг ноамалий манкеи масаласи'

Полный текст автореферата диссертации по теме "Узбек тилида гап булакдарининг ноамалий манкеи масаласи"

HSZKKCTOH .ЕЗСЕШШСИ СЛЙ 2А feiA ШСУС ТАЫИЖ Б1352ЕГИ" АЛЕН? ЕАВОИЙ НШЕШЯ C/^'i^/HÄ ЛАВЕАТ ЛПЗЗРСЁГГТй

tff и

7 ' ÍS54 УДК 6uS.437.5-55

ЩУСАШОВ РАЩЦ ШГШНРОВП

735ЕК ШШ Ш БШШР1ШШГ ЕОАШКП ÏÛ2ÏE2Ï

Ь5 А С А I А С И tï

10,02,02 — ifirandS таияр ijsöer теге) ,

Фпясдогея çaszaps еокэодп еешй дарагагиз: алии rsjH тадЕви »гвсган досертазгя АВТОРЕФЕРАТЕ

ТШ&Н^ЕЗ. — I9S4

■ Тададот Хтзавд дазда? унзаерсатеяшзвг уиушЗ га^носляд хз|гд?асгда базарагтая.

НедЗ ра^йа? - фашогия йазгарз докторя,

профессор А. ШРЗШПЕЗ

Расгсй ошсгезглар - - фыадсгдя ^авдарг доэторя, . профессор А. НГ?1ЮЕ03

- фздсдохзш фааварг номзоди 3. аиЛЗАРОБ

Етажгаг муассаса - Жаргона давдат университета

Х^шся 1594 2зд ^р^ьрАпнияр ? -к?нз соат > ^ ~ да Алалер ЕавоЕЙ номадага Са^арцанд давда? унгаерсатата зоззда- • ги К 067. Сб. 22 ракадаа ноызоддаа шш2 даразасаш фзэя учуя " диссертация здаюяса буйича гхтдссйвадтнрнгган НашЗ Кенгаш 2и-гвэдада булаб утадг. " •

(705004 Саларвдад шаз^я, Университет хизбони, 15-уй). 4

. , Диссерташиг биаан Ланарк яд даелат университета Пяшй 1 Еутубховасдда тацжда.ыуыкщ.

я Г ^

Автореферат 7994 2жа № ташшдддд.

йадология <|аал.ари додторя, профессор Д. Е. ЖТОВ

Яхтзсослазтгргсган Кенгаа авшй кстаба: ,.

т

шшнг -пошл tíBsm.

: Тдгзудут «авзтсЕКЕНг радзарбдгги. Узбег тюшуноогштада скнтав-вк'сата; зрдисадари иаълук даргжада урганьлган бултшта j^pauaS» ееег ?аг.кут;отталаб иасакаларн яна бкр и^Еча. Буздай масааагар ряи барча сштаятЕк додасаларда ыавжуд. Гап ва yrsnr дпжшз ан-азаов — додала туЕдгетахаргЕгвг Ешцгй-ыагервал í^üetí büse.?scb— н багарувчи етнкпЕоЕал^эдй .^сьсар — ran бугазаарг зды був- . ан иустарво siíac.

AssaaassS (?рэдтййгоа) гжпуноишкса ara, зэсеы; гулдвруиа, кшуловчг, 2;од кабг бугакгарни azparas ran буаатн зудадагк тамн-. ютнЕзг ас осияй талый içnapEE. Цукто. K¿pa, ;уэбек siua^ocsCTsa вы ran будакларлнн ана шу моя-пргнцш асоскда bsesj вахвяа-

кда бнр датор вааар sa Егссертагэжар сгата вег-

>ан;.(А-;?*ЗДомой, РДушнаёзов, Х.Кошш>ва, Г.А.Абдурах)«шоа, á.,, ;афоев, Д.У.¿сурова, Ф.С.Убаава, 3;.Болтабоева, Т.Русгаюв, Х.Абяу-ндмовов', 'Д.С.Оёмптарва, й.ЦушщоЕа, Е-СколтуракеЕ, Б. Егакбердв- . is, М.Баа?аев, 4.Аяраюз, О.Аыарова, Х.Абдузлаев, А.Р.Сайзузлаза, иОугатов, {¿.ШоЕааарова, Ш,С.Шоазгвсн за боаф одкщареткг нагара).

Лдрзадпрт, казкуд аяабкёгларда гад бугакяарз, узаряйттг тураа-s, гфодаг&Езша ва Tyssœsossxa змнр аюшгана гклар Ерлвагаа tíyacs-;а, гап булакгарг sasapsses бажая; бокаец özp ндгор врйзячалвошр ^аыон бартерах» этйлган ви&сК Чунанчг, гаа булагякз Bysjsra sasrs- . рувчг сштгактик апока ва СЕНтагткк кувосгбат, узарнжгг турларз, ran бугатк, мазке^ за дЬуЕщия içaapoEa ^адпд бу вдцасааарга тагэеяЕ йзяган гад булакларняЕнг воашгшй мэвг?е2 (шзфужшвсвал лсзнздясн) ' неб атадувчг /¿асана ьчахсуо ургаяюшагая3, гап óyzassapsapo ítsh яр-нункй богяаЁшкар. ва ударяг фардаов'Ш «усек беягзмар етарли дарага-да тадквд атшшаган. Kosasepca, гаа бугагЕ тукукчаснакаг ту?ра бел-

. I. Кдранг: Оьиятутсиез £. Хогкрга узбек адабгй талзща тал óf~ хазлаш тЕПолагЕЛСЕ. какает, 1ЭЬЬ} 5-с<ет.

2, Шпажзда гланде лозецея агаыаегнгнт кугрбаг вапгангх сгфзгд-да гртлаявдг.

3, Узбек гклецз гап булаглараегнг вэашляй мазв^р хаада св-ногда гзлар ÍSJ&waoB ва- А.Нушоновлаонгат özsra шълуы. Ушбт liyaiJMora СагпзгаЕган zsiapEJ^1 ksiísíct бу сройлеьа-ашг 2^ёгЕЁЛЕгзцан, унинг пяа2дггюна эданд-гшш лалслаг бергща. Бу ТУщунчашднг узбек -шгЕга кзщГб -кеетзд оевоогг-а профессор И.Ц» Ьгаадгдов езьи белая" богпгц. КаЬанг: 11§2К?Д0з Е. ФуаааЁоная ва со» йушщионал тулдгсузчЕгар ;;,ятула. — "¿зове ïssh ва &даб2етЕь, 1981, 1-сон, 43 - 46Чбеишр; ßea ндранг: дурконов А. Чгпж.сгсгаа ургаяш ва^•■ cEHraácacEzár' айваы йукозаралЕ 1дасаг^ащ.—- вУзбеа иши ва адабает", 1988,-5-сон,. 22 - 26-бегдар. . ' -

....... ...; -Л,-::'.■ :

гадайшгаадаа тшщувосазда нуззяча буяакаарнинг ха^ат шатстяЯ-ыа-твргаа (фориай) ёкz мазцугй (се?лаатаа) белгисаки 23x06га одгб, би-рана бозцаса бадан цорнатарзб куддаа, чалкаа белгЕдап (шсалан, туаддрувчжна ^адха, ^олзя анаэдовчнга ёкл а:-хшгчд) ^алларига дуч каааназя. By иуадааларкзяг ечныд ноакалзай шл^едар 'тал^яняда уз : гфолгсЕЗЗ тсшпш ауб^аеиз. Доиаа, бу ^одасааинг здмай тадгдаа кат-т'а назараЗ./ва-ашлэЗ аэ^ици касб этадз.

Тагц^акот объекта за цалбадася. Узбек тшшдагд гад бугакдапа-ыазкур •тадзрдотыднг объекта дисоблакадг, Тадк^от учуя аялззстратЕй-дададгй иатераад csjaiaaa узбак ёзувчг 'за Еонрдараяанг ггода наму-■кааарддан, публадистаи Еа тарзаиа асашаридан, халд огзака ¡шзда ва зоада. .cjasaaya иагерналдарздая фойдалакавди. -

Тадхздатнгнг максад ва вазийадарз. Мазкур даооертаЕДлнааг иаз-садл гад; оулаета|ИЕДШ?'нрамал^;швг;еа ва унжЕГ содда тая £?урилш"-(конструждя)ларига хос куранзздарлнн ^рганаш, сЕЯтактдк -бараик болтан гад б|лагааг састеи-сгруктур нуцтаа назардаа тадг^з этаидир;. Бу ыздсадга эразгзз учук Хууйадаги вазщалар ^ад этшгада:... •

— ran булааларшшаг ноаиадги иаз^еи ыагяуд.будган■содда гад sCTpuaa (структура)ларгнд аазчдаш, уларяанг шзиуЕНй-таркибий (се-' .мантак-оивтахтнк} табнатзЕИ ойдзшгадтярид;

. гзд букадлараядЕГ sí ода ва ыазыун сат^яари ноиутаносаблнги (святактад за семантгк астгизтргяся) тушйдд вуаудга капуачз ran. булакяаргяЕйг ноашязй ыаа^еи ^оддсасяы: гад:-^ р^лее;

— гад : будагшш махсус бнр аднунна бутунлшс — слстегла ца-чро-Еида урганкп; V

• —; зоад!алгй■-шатена вуаудга келтирувчз оыгллаонз авазлаы;

— лдсонш гезамшшк (ддегвпстик экономия) ва сртш$чалгк ту-' аунчзлард, эксшшцит (цоддей ёкд таща)'ва ттмплщят (нокоддай.ёка■. япЕрзн) ифодзлар, ударят:кг вомутаносиблак,аа■нрамаля! мав^ега ку-носабагини курсаткз,

Тадкдкотнгнг методология асослари ва тздкякот усулз. Ыазкур тадаадотйанг методологии асосн дщалектака ва уншг аднун-а;оЕДала-ра зззсоблазада. Гад булакдард ноаыалдй шв^еинЕ белгалашда.биз "Хаётгй" даалектйкавзшг 15уйид'ага цояуЕ ва категораядарига таян-дяк: аяэ^а ва муврсабат, шакд ва гззмун, з;одяса ва :ло:^ият, yuy-:.тзйлдк ва Хуоусийлйк, шдаак ва ашщлик (абстрактлжк ва кон- . креишк) з^аьща иякорнн иякор. ■

■ Гас '¡0?Лаклара..ноаыали2 ШЕ^егвв ургакиида даадайдир бир тадщи-■ г,от '¿етрдаяанг узигина етарли эглас, албатта. ' .МуазашнзЕГ узага хос

усусдлтдард iOâzprE замон тдлгудоогдгдда с айкал гсяган гурллча ие-одаарга ыурсжаа:: sjusmsz талаб этаян. Цуне хкообга сшгб, вдда сно-eJí-сгруктур тахлдн егакчн иетод- сдйатзда цулдацдд, тракс^ориацня^ ■валктда ва сшгетак, одпозщея, сдвгагшткх ва дарзддгаатдк гах,- . зи, хрёсй хавда anryai дабгдардаа брдвмчн иетсд ыа^скеда

(ойяалааяяяи.

луйвлт&я муашлони таддкд яигязда цу&алзфндш* вахсд£ куавтйака-щ ва уларнанг ддтдЕ&дард ганщск тксуноаларддЕг фадр-уудохагада-is бддаа бсйдтдхдд. .

. ?ддатг. едьв£, янгддкв» Ю^рад'агЕ муашовгнг узгй^. каздур ¡tassy-снг рус тдкпуаоадегдда ^аы, е&вдга, уаркуркЕй. ва узбек телеу-ЕоагЕГЕДа ^аададв Еа1ш1аш«ага5шст.ан дьжслиг óspaxjt. Укйу тсудз?.-;ог asa шу шсададаркд ургаджкга баггплЕДган дастхабдз ypüEssap-даздар.. ■ • , '; . ■

V йздатд иаггй дкгдлек ^¿ддатдча татаг^аиадд: ''

—■ ran öjiaiuiapa ноама<щй «звдев |$гаштсд ysóes tese идхвраад-iaps асооЕда бгрннчн шрта JpraHEsasaînsj .

— шуякцдя, дознцЕя ва гад б$дайаара ту^Е^ахарз з^щца угар-шнт. узаро ьзувосабатд сдйтеиа- ва унддг уксур-^лйШЕ^л-арадтддг уваро лудосабагд сафатяда IpsrasasE;

— едЕтактад цудосабаг, унддг гчяа ва таигщ деб йталуэтз гур-харж фуЕишоаал-а!дал2£ ва гагасноинд-агйавдё барлд^дар бддав бот— lasraE хддда, хал булакдардЕднг ешянй ва доашядл швдак (фудк -вгодал ва вофункцдонаг доздцдязд) а ккобатлакада; .

-— доа&куша швдйеекг -иокутаЕОСЕблакЕгяг СЕПтатиагвд да пзра-зптагдк сднгард. турлард бддан алодаан белжгавадд;

-V ycsaua дредддашшзшр эвазнга хдаадглбласган садда гджгар аазцунпй даыровцда.гш! екн уадав орте* дродоздхсдя (объектдз шз-'¿Уя)едег бнр сднгшгдн б^тунддк дацроздда бердддап ва унд дзага кедтируачд ■ оиаиар анкдаанадв.

Тздкддогедкг дазардй ва аиагсЗ ахшлдятд. Еаяшзларз-

п,ан гад будаддардЕднг янгдча вазард£ ызсалаларг буЬд^а цуях.анг,а ва дармдзлар spaTESsa, елн£ у^э Ертдара-сгудеЕыггрг'учув нахсуо курслар туздлза фойзаяаншг ладнее. Маэдур гадгдщот ва укдят иегол-лард бсзд-а дй-рдоз за дардос бушаган szsssp сдетаксяснагдт ада вукдад иасададардни гадкдд з?дпда апдаза 1эдоцЕна'утазя шубдаодв. ■

.¡teaяг sopsfesaHEsa. Ifissasr швзусд ХуЕгдд давдат уннверсдгест ¡1шгий кеЕтаящца тзядщдаяган ^игда мазкур уннверсстет умуынй-тазг-аувослдк ьа узбек «гЁ^унЬсащго. 'кйфед^шаданннг ^тзт-Йгатотшда

- б - ■:

ыуз;ояаш 1ршшгб, зршояга тебснл атадган.

Тэддаотшшг асосий ыазыунн ун турттз матова ва тезасдарда уз афодасиян топтан. Тадандот натлзалара 1узаяд дазлат университета арофессор-у^гтуз'штрякакг ан-аакаглй шщнй-^дааг!! анауиаяларвда за такуносддк яафедрасн чоовда дошей ааад/чалувча дщгвзи-наза-рдй сеьянардарда (1590, 1991, 1322, 1393,: 1994), ^збеккстоа ва То-жаядстон раепубллаалара Зщ Лзумларднанг £д.а^-назарг1 акцууаадард-да (Тсзседг, 1990, Леняаобод - 1990, Тоинент - 1991, Толкея? -1932, Тазсент - 1993, Тсскеят - 1994) , дундягдак, фрши за%рдда бу-либ $тган Узбек гшш доньей ангушЕнаиаг-изкаячи йлгшшпвда (1993) ■«£50733 гдадягая.

' Идкяяг .тажд ва тузедеш. Дгссертацзя суз боаг, кираи, : гкйи бобдая пборат асосиЯ дрсы ва хуаосадан таикдд тоятая. Бувдан гаш^а-ри, диссертадая ааовасяга иада куллашаггав-атамалар изо^и, фойда- ■ лашздган ндюй адабяётдар руйхати ва ¡зартла фсяартиалар каригаятащ

• Идванг о^з бош ва тапка, кисмада ыаззунинг долзарйгига, дашжнг; объекта, парада, вазафааари, текааргш ыетоди; назаргй ^амда знала! а^аликта авдй асослантан; узбед талдукослигада гая будаклари-. нивг ургангдст даразаса баён этидган; гад буаагдняш? 'з^дтадаб яна ... бозда ¡псалалара хусусада факр аратадган.

. Сунггн йнлларда тащуноотакнйаг барчаг сатзрарвда будгавд каби, * сантактав сатз; зддасаларитант дам газцуя тс^оаи (семаЕтакасг)га ' : эътабор кучайда, ыазыунгЯ синтаксис (сешнтжх синтаксис) г^стадзш /■ йуналаш ьадбшда Ьзага каддд-. А2ящса, ту ходиса балая алокддор с састеи-структур таутал тадбада - (цетоДЕОга цурозаат килинит2 , тал саятакхшс цуралашанаяг цазцуад2-аамш2 нрмутаносабддгд . (сеглангшс-. сантактдк асжшетраясл)^ хавдасиятактик яуралдалар дарадашатака- ■

I. Кдранг: Нуриоыов А., Махмудов Н., Ахмедов А.., Ссшщуааеаа С» Узбек твлаяанг. ыазыуний синтансаса. Топкект, 1992, -215-бет.

'2. Каранг: Нурыонов А; Проблемы системного исследования синтаксиса узбекского языка. Пэ-эо "¿ад", Талкент, 1982; Неи^атов X. Кдй-, та хмурая стратешясп ва ^бек синхровнк таишунослигашнг вазааалари (тал ва нута; дяффереяяиацияси)« — "Узбек тила ва-ад&биати", 1987, о -сон, 27 - 31-оаглар.

.3. Едранг: Махмудов Е.М. Сешятлко-сантаксаческая асш^етрия в простом предложении узбекского языка, докторская диссертация. Таи- : - кент, 1984.. "■.'• ■'.

- ? - •

e sa CEBTsruaiEsacE кабЕ шсаладарга дул уршаш^ узбек твлу. ^аза-Kîi синтаксиса учув катта Ео^еа бузди. Сдвгаксдс ее укгпг. >гга кнгдча ёндопкш тшй тадаэдзтягнг бгр кагор бопг^ szppanaprju: ,ам очзб берди. Ава иулардая озрн гад будаиларш: оестоы £усшцщ prosea шеалаевддр.

■ "Фгшам. .позедя ga rsn бугакядт воамзддй ¿гадкек" но;г.а-¡увчи .одвикчк ^оОда гад булегх! туауичасЕ екстех^-структур ну^аи ¡азардан ёрнгдледв. Бунта Kfpa, ran буладларг кфода ва назцуя сатз;-lapsra зга булгая раьй (бедгг, агора) СЕфатгда г,араяЕб, униат сак-шй ва. иазиуний унсур-алеиентлара ^авда ухарюшт'узаро цуносвбатда-ш урганидада.

Маълуыка, тел бугаяларг объектов бороздикгг еноон та^апура ерзали ЕНЪИКОС этЕлузчп алеметмЕдасиларгни ыоддзйлаятаруй'та íap хисойяанжб, *гап сивтагтгк 1фкре>вига ку^еу фушяшокад бзргак г&-гашасавв утайда.- . . ' ; i.

.Тшцшвт'шкд за цазуун дахддор барпа тузунчазар

"ж.аётн'да хдр ззя узгарсваар -цузгаск содвр ôfjœô турада. Бу пар-га ran булакларг учун заы тегггшгдар. Гад буяаккарз £яаан öorzsr, бундай зусусЕЯтлардан бзрк уларпан? ноаиалгй швг,о (нойунщпоз.ал . ■ cossaza)ra вга будкжкир. .

Гап булакааргнгяг воакапй каэдев тадЕнэт сшгтгктгя ва eeirsa- , гвк ^ркшщда юз бэрузчи ЕоьутаносЕ&шс (осаАдетртя) тухрЛта зу-гудга келадз. Еоаиалш¡¿анце иасадаск гаппинг тли natuurfi, .чаз-иушй. cariyiaps бдлан алЫ;адор бултаЕллгд у^ув ^zu спнтаксдс наза-ргяыз узуи ах^циятлкшр. iiap^ajçs^T» ■ закялй га' 1лазц;ппй томоаяар баравар фсобга оетнгяЕлявша,. егктакткг казарм jçarçaiçpS назаргя буяа слали2.

Систем içppaizua скфагкда гая' tíyzarzsa свод а дганс( (сжктааслсг), ыгэмун планк (семааггпася) sa ran будагпЕаяг 'пуаЁлн яутг, вазЕягдда оладпгаа шьноса '(прагиаглкасг) а^эда ударнкпг узаро алочаса ósp-бутушгЕкда' аиал ^лада. Удар - бярчйгрпдан ^арг^ганадн ва иаъвуи да- -ршкда L^cTSi-^л булада . Liysgts, öy у-: тупунча бнр-бкрг б^дак у §2п бу тарзда Саглоггая ófjmó,. ran булагдшшг ^isiíya toiäihehe ургаиЕ&да улар баддьган гдеобга елгнадд.

1. ÄapaEr: -Бврдикшев А. СекангЕхо-сп^нгфшсатшшая дарадгоптв-» ка и спя?аг!.-лгЕческЕе отнопенкя к конструмшяг сложнолодчанёвного дредяозення узбекского дггерагурного язг^ка-Доя.гвсс.Таавенг^ХйаЭ.

2. -Караат: ¿Гатаанскай Г.З, Некоторые гоаросы секадтикз яЕКЕа. в гносеологической-асдегте. —Е кн, : лркшгидн s .метода сеиавгз-чеекдх всследованЕй. Ы., 1976, c.2S. ; : - .

■■ 8 - —

Гап/булагкнаиг ноацаял2 иавцаа позакгя,. функцая, ran будаги ур-тааадага. ыотеыгдщг, номутаыосийддк вузухта келалд.

Сянтацтяк цавке. Гад igpimicra манка., фуякцзл ва гал будага ту-яунчааард асосвда техашрилади. Тал зрддсадаргна ургадипга структур (<$ор«аа) ёадоашя бу туаунчааарни лдсошй ащатдаа тудид бахолал од-ыаодз. %нка гад адвдаги хдд каадш! хаыдыотаинг асосана иуайлн назцундЗ ва таркабай Таиров (сеиадтад ва схштактдк структура; таи-ХИ2 этаеи иундай экаа, гадяанг агементар^оддий сснтактив бардак-' ларн ^.собланган улвпе. фунхцдл ва гад будага туаунчадара та^ладн-да ^аа-'глзцукга Зад- таркдбнД да^ровнанг ёдрдз узднл дасобга олшз о::р Зг^алалдкка- аддЗ келада. 1*ун2яг.учук хри.аввало. гад .будакдара-

белгглап, ударял гад 1^ров2да тутра ва объектдв тайдя этдада сняхажгдк седзаягахадзн — сднтактдк иав^е (сднтактдк позгпня) ту-'ауычасйяаа'- келмб чигуа ¡ацсаята ыувофшдар^, .■*■.'..■■■-.

Салтадтзд aasi?s туауачаса гаа сдстеи-структур ■ 1{урилиашшаг. узнай уксур-злеыентд санаддб, адзкур ^уряишнинг Шакдда Сфорыад) бедгидара дягадвсздан дбораг. швв;е туауачася к^счаддк ты-цуносдар тсшонддан баъзан •эдеиентлартшг гад заыроввдаги гойдаш-аа тарзида з;ам туаунвдадд. Eapoij ran буяаккарн иавцепна бедгвдаа-да злеыентдаряЕяг гад да^роввдата уриняаеши бадан чеклашти етар-лм эчас» бадш бунда ran будакдаринаяг паккдй белгидардЕн.^аи зр-собга одна ыздаадяр. Гап булакдара шакдпй белгпдаря йиатщдаоа ыаа-jje деб атадар экая, ran булакдарпнв тутрн тайка, этиэдда ана шу ша-цс тунукчасадан кеддб чязрзл ^одисаниыг шздозтпш туда акс эттдрада Гад оулагаяднг газцунд эса ушшг' куаШш • ыав^еи (такой сдстекасы)'. ор^адв реаллаиадд. Чунки х,ар цандай гад элемента? -сянтактяк ва се-мантшс бардаклар (секадар ва архпсеыадарг)дая пборат яхлат. цамров-Л2 взгридма Сдознцноя структура)днр. Гад таркдбднпнг ана шу эдэмеы-тар сдатактях ва сенантшс бирлккларшш ургаяяд гап булаклари даги анъаяавдй таълдкотняяг юзага келязига.сабаб болтан. Гад бу-дакдарЕНЕНг иуайян шакд ва муакян цазыун жабд;алари бйрлдга — ыаз-муася экаылига гап булакдара ^ададаги таъддыотнанг асосинз ташкил этада.

Fan булакдара синтактик зурплишшшг мавцелард ьгуносабатн асо-снда, ЯХД2Т гап язщтая назарвдан бах;оланмоги йерак. Чунка. синтая-

Г. Б)аванг: Х,оя2ев А., Ыахдоцов Н. Семантика за сшхтактик дози-цяя. — 1!Узбек тязш ва адабиётя", IS83, 2-сон, 33-бег. .

2. Бу тушунчадар. сдЕтактгпс сатзда дастлаб АДбядав Еа Н.ч'.Та^глу-довлар тсмонлдая 1>улланган. Бу у.аэда шуэтщдаги ьщодага гарант.

- S - / -

ir. 62ргаа (ran булата) еекг сшуге5 тококнвя гесшд д^уата суэ пая-I скнтак'хкк дурклалщан тащардда ' сзштактдк г.!уп осабагяарн;'. зфздагаа :гкондя?лга зга будуайззг.

Систем-структур тзхлал метода вудтан назаргдап хдр г,аддa?, а г,амров (позшноп структура) бдр г,алча сантактак изгналарквпг уу-Зян снстешсд бзрлягддая иборатдяр. Ллахгаа слалгок хзр cap was?,е s», "/з вавбатнда, иаъяуи саятактак сагЛ (саатаггаг фориа) sa œv- . ум-'сеглаятая зфода бзрздклардлая гепкнл тсдгал свсгеш бухай, блат у задан вдора кавдели какрог таркабдла сднтактад :гуносабат алай одаци. By ^ол зса ударнанг ran булакларп ваэпфааЕда келапага гкокият яратада га бу акнсшаят- угар iras б$з&вяар8}!Я савтаЕгдк .агврввиаг ковструотав-фунаяаонад здеиелтЕ дараазсдга дутарадд. асзлан, Аёл сартугага куланл арта-аста. гг^зоета аврзб;ас-тда ЦЛуд-■абоев) гада яхяат'цавдаза ?,aapoEflzp. Бу яадроз узадшг дзчад еде-•актпк цавделар балая ■ таяцл структурзл ауноеабат (йердрхдгад ззуно-;абаг)га ддрдпгад: эга (а§л), кеей!. (кардб хеки), уран хвлд (дчка-ота), раваз холи (фартугзга \фшт ерта-арта} ciutrapiî "дч^ггаву,©-. cap "таща" — 6дркк ыазщз дацрогага уяигг aseueuwipa : сЕ^атгяа сдргая (дерархгяза-сдлсшзвдд кааде}»

Хухлас, ran буяаклара кза^еи састеуз таркгбада чдгуэча 5ламэ2тларнанг гакдай белгддгрз булаб, удар ¿зата zoo <зд corrp иютеиаяп тагкзз этадд. * - .

Егща ran будаддарв наз^енлнзг уч боечта дарзчазаясз ^е^ада ír?í!$ceh çekp ирпталадв. . •

- Тдляугос К.БозиовозгНЯЕг дагкЕадэяг«а, гад булагз'лтняг гаклЕ (формзег) састбы 1Щ52лш.. ХЕСо<канаб, у акгз увсур-здекектдад —-зубстастсдаг*закл (суз форма) 22 фуддакодад пзяк (аозягя)дап аборат буладе. Бу ягклиЗ унсур-зге^а-гдар едкташкгдк на яараддгаа-¡гвк иузеегбгтлзрда акал дагадд. Субсгапдгопаг падл гзка г^тераад асос, фуЕкадонал сёкл эса нззпур штарсал асоойкдт тагрг :;оСд?д сд-|атзда деггоЗд бухадп2. * -

' Ноа'лалш: aasr^m хал буладдари хаи гуддп фухпепонад гад будаз-ларага ухааб куайян какл лфор:з)гз зга будаб, ceotsu зурадца iî2î;o-iisïï олада. ï<fe.3Eyp састе:.< sjypaxiia бара бспг,асг:сгз шлал дпдка£дагая

1. Яна даранг: лсягеЕ Л., йгдгдаов Н. ^рсатпдтап ¡ждала, 29-6,

2. Дасгяг: Баиыанов И. Изученаа шевов лродаозапая узбгкекого язнка в дахстоиш "язык-т>ечь". Уровень язнаа. Автореферат ааяд. дисс, Ташкент, 1991, с, 13 - 15. •

zszz элемент субстаяшюЕад аакд (суз шаялд) ва фунхцдона

сакя (г-Еггча)даз ибосат булада. ПЗушшгдек, бу ваюшй унсур-элемеят-лар нчкн (синтагаатяк ва дараддгыатдк) ва тала^д (иерархиями) струн-тур ыуиосабатллрда богланада. 1!агде учун асос булгаа фукетспонал ззгл суз пакдашшг та^гщ добита сп^атвда Еаиоёк буладя ва ыуайян спстоц тарш&ляи :;осшг гфдадя. ¿¡ав^е систем дурклиа сихатдда унсур ,алеиеатлар йяривдасздая тагагя топтав .булаб, мазкур унсур-элеыент-лаз jßii кч?лг структур ыуносабатларга кирииади. Бу ыуносабатларда • £ункшш даразасага кутарададя. Катиаада гаа булаклариндяг но :/ЛЕ^ел а.\алцй (¿ункпяонак) сяфатяда даралаверади. Ад-

сатта, ноалйлял ¿¡ащекляг фуЕкппоЕаллагува — функционал швде да-pajxacara кутарглд^з' ндсбдй характер касб этада. Бу. ^одасааарнинг -г,а.'.';.-лси цанк.е,' функция га ran булакларя куносабатлариклят ноглугано свблпггга асосланадн. Худай ала яу ноыутаносябдик ноаыагяЗ -лазденд донуппятга-. айдаятарадд.

Ыавде гад булаяларнЕннг сантактик шаклдна, функция аса уларнин ¿азь^няня тапяял этадп. Турли сатзра хос бу шскж параметр 'битта сдатактак бпрляк (гад булата) доирасдда туташди. Бундая таацаря, •¡лаЕ^е у ёки бу функционал' гаьнониЕг катерлал добыта ^уклада ran бу дакяардш: азратиада шазлий аоос кщоькни оладд.

Оункяня л'УЫ'Унчася хадота. Функция синтаксЕснянг ьарказий дробленой ;<£собланадаг. Ашрзка хшгзунося Л. Блуисадд телеияг шакл ва каънодан тащаоа ша функцяя деб аталуэтп'учиЕ-гг аспзхтга з^ам эга экаялигаяд зътдрой эгадл^. ■■■'..■

Зуяяцзя тел бдрдЕкларятяг глаъносд бидая богди^ туиг/яча. Azes урпнда, функция ва глаъяо бяр хдл аддисалар эмас. '0.Есперсен грамматик функцпяян алозрда тушунча сгйатгда фа^ллзган булса-да, увл маъно билан цорлзджряб. вборадд,' 7 граыглакш зрдасаларни ггчкп ва таигрг йуналяшар асосдда ургакгш зарурлЕГЕНз курсатада. Тапщп 2^Я2Д£лненг гаклдая глаъно ёкп функпдяга (Ш —*У); етвт йуналш-Bzzr эса, аксляча, иаъзо ёки функдаддан пакдга в;араб боража а£-тпладп (U —

1. Ь^оаяг: Маотлле к. Основы общэ2 леегзпстнки. — В'сб.: Новое в ЛЕНгвЕсгпке, вне, 3, Ы., IS63, с. 366. ^ р ±+

2. Ь;чо=нг: Bbo^fuli I. ,ACtc-JbUa. — Зк.: "'Лс^а.ЫЩ^ jiir Se^Uc^Ltrt VhStrrLcAtf1 з5г S.i°3.

3. Бдраяг: Еспеосея 0. фйлососия гпагкатккя. LI. 1958, с. 41. '

Шаклй иаьно (шаля шъпосп) оЕстгы ш-ьаara г^гуз гусусиятдлр. 7 ЗЕОграгвягвЕстЕк додисалар бняая кувэсабагга ггретадЁ. Фукяшя тушуячаси яаа бош;а тзшдагв сгсгеыага тайялузсш бухала. lip&uz иуЕдаich, хар зандай вщкягнт каъпооа унгнт фунмшясЕ багцш бврга-дшсца ыавгуддир. Бгрод уз дункцняегга sra Оульшгая у Sks бу asja баъзан ггаьнога ara була оладн {маемая, ноакзга» кавкзгн булахдар). Буадай сакллар бугувякк таритбкшшт гта сжетем ваъаосп ajyiaízsa ^аралади.

Дгссертацаяда фувздгйййкг у? гаг гарегадаявгя га удар tíz?.aa' • бокощ fia5,зо игунссабаетаря звдвда атрсфагча шьгуга? бсряягак.

Ноашлвй кавцала тал булагкялнг фужлЕОвадлааугн "фувакзя гзй-лагз функция" тарзсда руёбга 'зщадг. üy беге tíyazaS лапуз бгрор-бгр кнкротнзш (гсзрогоЕструзют) вгаш. гатлзгг сзп-гактан ^акровпга икс батан коз^-ляей характер каеб стащ:. Улпрпст фувэтвовзаааазта гпп! сгятажгк 'куносабатлар' отказа яиаяга сзаая."

Боаиазшй иавдедл булаглер гфодадагаи "сет" ва.'архзеегааар" функционал булакяаряяЕг "сега*' sä "архясекалар2" йзгал ^гдклЗжв:-sa гга: фувгггионаз буааявар беиавтгхаедда зфодагаккш- "cesa" sa ' "архкеекалар" -ноФлалгй бузшквар сеаавгнзасзда здаы бэнадоя sfojs^ лававерисга иуктх.' I^sc^aca, вошяшй швцеяз буаахзрм иуаЗгз <tep секангЕка зфогаеи узун иосяшгРан бугада, ¿же *озда, бу бяргстар' . казрогЕгзгз ?аркгбгаз айяя Сир сндган:г2К crsaacS оя^ае

едз. 2у dasas 0ир г^горяа, soamssá иазщрхг ¿уняш газ булнгв-■еезг асосЕй (вклдзй) йунздйяйн- тазйзпр огдаа б§гзб, тпдаа у^яга кфодзланиЕз. гщетв буэтая nBpxsc5aa''si:Ki' гдш^г.ггЕга nfpa фар?,-лаяала. » _

НоаиаляЗ табели гаа • булаглзрз нэьвссл з^гк спсз-аа тур'з.ятз разтереда бриш. Увда еггоагиатаг за ааракггцатяц цувосабатларда богланувчз субстгвдлонал ва Функционал иаъно унсур-аяеггзкгаарг «аэ-гуд бугадз. фупзВЕЯ угун асос бултан фунгацгогзл нагло еуз г/дъяссз-япнг .таэрз жебггг ссфатгда накоез бугхадг ва ууайяя спсгегллг дос-г-" ípíiajnz^,

I. фугкцнонал кавз^елг гая буяшаарг гагзоекпшг c:tcts¿3 ся-йзатстарк* 7ТсусЕяглааг. • унгнг суостаизйсяал шько га фувзгцвсзан йаъг.о Сфукктгв) унсур-зй;ег.',енгл.а"^гак тапкгл. »ошиз< хазда Miasrp каъно увстр-ал.екбктласиЕ2ШГ сзнтагг'ЛТЕК на хгарадгаатяЕ í'jEoca-батхарда з:,-ал jjBizac хусусгла sjiisíí ясегдан чузщ), зз-

хатдан асослп егкрчдуло^азалат) гйлднрзлгар..

Бу xai-дэ гЬзи; иаълукоз1 у^гун з?аранг: ¿апганов L!, S^oarsarai • авгорэйасах, Ife - 28-безяао.. * ' • :-• . .

Хугааз, фушишя систем ¡g-ршша сифатзда увсур~аяеы?ятлар йнгад-ддсяааа tsssss топтан булаб, йазкур унсур-злйыентлар хзы ггтаз (син-гзгьзагая за варадагыатак) ва таяг{и (аерархаяла) структур муносабат-дарга кврвладЕ. Бу иукосабатларда аоааагй. суЕЗщая ¿ыалай фушйая .-, даряглстта к^тарагадд, Яатзжада гаа булаалараяакг ноадалай йункдая-cs ашдай фукюда: сахатпда г,арадаверадз. Албагта, ногиалай йуакцая-аглг аиалай фушщаа дарааасита нутаршшпа насбай характер касб з тает. Бу зфскадарданг з^уцася функция, шщв ва гас буяавиари муко-еас&тларгийЕГ ноцутаносабгигага асосланадн. Еошцача Гупдяб а£тганда, ^ушивя, шэдз ва гад сулага тутпунчалара узаро тент ва ыутаносаб з'лс; бтлка улар уртасада иуайяа. номутгаяссиблак казжудддр. Саптак-снк. ¡щ:аиадагя;шьауи бар т^ля-с "сантаятак щавдэгана фуакцияга тент ва мувс£а^ келзст зраза тущ ыав:-;е ва. муайяа фунацаягаиа гад сулагпга теяг келззв едгаак. Бопз^а барча лолларда улар уртасада но-мутаносаблак ааал ^гяагг. Худдд аяа 2оаута^нйшс_ао!гшгЙ1 шалела гад бугакдаранднг "граздздлак" зузддаял белгаьа2дд.

Гап булаядарг ноаиалзс.: иглщеа ^ау функазонал Masías гаа булак-лара саагарл тас^а тоьшндая пераргаяда нунссабатга караэдсг. Бунда? ¡¿унзсгбагдарда улар бар функалонад .награда мураяааб гад булата— .щдротгзЕлзЕЕГ тараибай r^ciffi си^атада, уз навбатяда, цдкро-íasasasasr уза зса. йарщ^ссятаетязс бардак — гадяанг таркдбай кдс~ ж св&хгда а^агвапада; аоаааяй кав^здЕ б^лакдарнанг Ягящдиси/на-тягасада аузудта келувча .мааротазам коа&асий шщеяа буяакларнанг-.' ЕЕтетраля:Ссастемаса),. какротазды ва боаца. функцаоаал буягяяар 2а— гавдаси ватаэсасща лзата канув за сджсактадс • бугувзшк -г- гад ниш? интеграла тарэнда озага чацада» "

, Дяссертацаяда гаа будаклара аоааалай каз^ешпнг шакд га иазкуя ' шганаара бадан. богдщ • аэрархЕкдЕ-сисишли ыуносабажяари ?аэда агрсдлача фаар эраталтан.

Тип будаклата воаиатгаЗ мавкейййкг. вуаудга келнпх омзллагж" тасзида воклавувчя еккянчя бобда гас зураяааашщг шункиаонал-а^а-лл£ ва таксономпк-ашёвай бнрлакларя, тадгрд ва ичка сантактан ыу-аосабатлар, устака дредакатавлЕк, вомуганоснблак TycgE^acaHEiír сантагштак z^i^sa аарадигштак плаалара, уларнанг вор(з • булла оглшлара ургадш^ан,

I» Гад ва унннг булаклашарс иерашжяла (аатегратав) ь:уноса-. батлар ^af>anaja«-sk2nobob цяумятлв цаълуаотлар берг&н. Бу з^ахдта касааг: Башманов М.. Курсаталгаа авторефегаг, ЙО-бег.

Гзл ..куряжйш. ва уязшг йтезд^оезл , тещia, raKsosot^a бгнкздгард. а сдятадтяк даировд одагда такс Gacim-easaJÖ sa çyssmiOEau-ajua-2 деб ата^чи бдрдгаяардав тазкдд таледп. ^аксокомдп-оаёшй да ккцпоЕал-амаЕДй здськар узаро алокадатд дар хнд ^сдцсакардкр. атдагд гад буладдард таи тарддбднднг ¿ТЕдддоЕал олрлдддат®. с&-дадд. Алзёхшй бдрддкшр фудкд2оназ барггадарЕзиг штердал ддскг. 5з?лда ддзмат ддледд. Таясоноша-ааёЕдЗ бдргдд ьгзгйаск бгрор-р лс-кодд-гра'л.'атЕк категория бдяан хослаЕыабдя, стелет у^ук бун-й ваги:-р,яд гсустадал «аьнмш сузлар дай. ёрдак*и cjsaap з^а бажа-вервдк. 1\исг,асг, В,Б. Касевдч так>дря бддаи айггадда, тадооксцдп ¡ркцк гад структурасднднг корЬенадав £дрдк.з^р ^анда2 днидгддр-. - Газ структурасдшгвг тадсодоцЕд ва йузпдданал бдриадард куао-¡багдда. ¿путаное дблддда (сд?д.!егрдяга) ндсбатан зокугаяосдйгЕк юздшэтрдя) яу®-лз будада. Газ струдгураодддзг ¿у гккя бдрдхгд яу-юабатЕдахд нокутаносЕбидк однтагаатдк характер дасб ггадд. Се~ штпк-сднтактзд пз^та кмгутаносдб. гадларда нд§вг£ да суддддсплл " фзшкгар ^аирога- гркадв —«aaSsifi Ctepzzrjcap шпрюрл >л бдрлздлар кпдортдая д?п буладк, Бу фард екдд хвл будддл 2t: бдрднчд 2;зд£з í&P&asa тардсбддя граи'лтгк иаъяо д£сдз srtB^s эдают суз ШЕЗЕ57Х буладд. Масалан, Калан удзы rgyg. олдддк гздют зта ёундцводад барж (ara, восдт&лд лгутадрувчз ва веска) га" f-ртта алГёвгй бдрядк (цадац, удам,, угун, слдндг) в2ддуд. Bj упдв-а ашёндй бдрлгк зг-дЗасддд дам иусгщхп иаънвлз (дзла;?, yseu, ггддз), дам ёрдаэтя суз (узуЕ)лар. бЕдар^-эдда; екдеяхе хслда сдн-аетик здгрддма ггретбгнгнт цустеди каъналл е^зяара апёвй бдрддд азз^асвда':çau дздатзладд. Касалак, Саотп: енхтад сатазн . гнд отдан, поддон {Lianas) гаддца етти -essbeS бдрлдк, rfpr сунксдо-ал ,бирл2К «авзуд.. Букда iaeggg. ва ештан, "тхтднд ва дстак cfzzs-а ашёддй бдрддкдар характерна эга 1.^д?,0Едагд пепяз едггая да аз-дднд иггав кабд §уазщдояал бдрдндзар доирасдда бдрдндан.

Ашёддй да фундцдонал бдрядддар швдорднннг ноьуятараклдгЕга дослакган воЕ5УтазосгйШ5 нагдзасдда гад булагларДЕзет ноа?галдй -EBiçeE вудудга кэдадд: хгаъно ва граглгатна г^ёфаоа гапйгзг таълум ísp булагкнд тадозо эгувчн доходен? (ледсдд бдрддк) yss иаззуд ¡улган eässs п»у гот'вгдада гаанкЕГ упа булагн 15лк>8янл- цусгег^ш ра-itraa эгаллай аа'лйдз; узвд2 (довструкткв) бзрядд гарддбзда гобе

I. К&ранг: Касезпч В.Б. cteeueETU oóqeS лднгадотккд. H,, 1977,

от *

жрси вазщрасннд багарузчз сштактяк бирдяк, Г.А. ¡Болотова таъбяр .бадан айтганда, III фуакадддага сантаЕтак бардак т^оавда будадя Бу ^од, айнщса, таркабяда уста1и. предзкацдяза вдрзизадар мавзуд судгад содда гаядарда куп учра2да.

Устава аредзгакашз иоддайлаатяразда феъдяант функагояад шак. дарз сафагдса, равяндоз ва фарада? вош,. эушшгдек, ешг алр-; изЛлц $опь!асд бадан сакдданган оборотдар; бор, яаби ыо-дад с^здар бздая сакдлаягаз аурамшдар ххшат кзлада. Уста;.» пре-ддкааайдд ^урпдизлар содза гасларда ыураккаб гад булата вазифаса-зд саззрадл ва улар таркдбкда ноа^аддй иаздедя гад будаклара шя-Т^СОЙ зтадз. ' , ;

Се^антак-сантактак заката цутаяосдб бнрлгкларда ашёвнй баряаз <5злаг сунгазонал бирдзк нейтралдзацдяга учрайдд —бар дозащгдца тутаздда — тент келадд: касидао х,ал; ас-ззай, функционал бардак буда одадд. ¿¿асадая, Бурун, колхоз угтблда янгн ^адьм,,к|рсатао дп ^урддиасЕда ударникт функодонал барданларн (сайт здда, дарат-ез£чзд аещдозчд, урдд х;саш, скратдовчн аядроата, эга-'ва кесш — 8* та) Дадсак-ааёвЕИ Сардшшар (бугун, кодзсоз, кяубдца,' яш?а, йзяьа.'-куроатадда —6 та) бшган мдздораа тент, .

Фгиожоаая ва аяёзай бирддк тупушюдарн тел. сштактак зургаш-ш&язе боа ва царказяй. цасакаеа — сЕнтадтик' аяо^а ва сзгтактйк вднсоабгт «ушушалара бадан ашщздор буладз.

Гад будаклара хда екятактпк аяо^а ва сднтактзгк цуносабагаар асссдда белпианада. Щу ¿оде улар гад будаклариндег ашлиЗ ва но-ацадпй маш^еларака балгадазда з;аи ирут роль у£найди. Зга, кесям, «^дддрувчд, аншуговча, зря каба буяакдарга азратзджшлда ва бу екЕгактяк кагегордзааряннг узаро барлкувэда, вдшма гад функцао-нал щюьаардлднг бедгЕдандэдда ва уларшшг узаро барккузада сан-тадЕшг ало:^а вг святаатаг ¿уносабатлар боа роль ^ЗяаЕдг.

Ноа^адгй- ызвдеки вупудта кедтдрувча дастлабка огпд мураккаб гад булакяа дурз-иэдар (бярзкшяар) ^аоойлаяади» * - Хдр ь;андай фая каба, тидшуносдакнинг х&л боы шг,садя тел що~ .гсйсадарияпш? заказ ва шзмуна уртасидагя муносабат ^онундятлара-дд азлал! ва дзо:^ааздан дборат. Теп б2рдпклар;шднг иаети ва ыаз-ыунд уртаеддагя ыуносабат'эса ыураязабдар^, Бундаа иурашеаб ^о-

1. франт: Золотова Г.А. Отеке Функшшяадьного сдлтаксаЬа русского языка. Ы., 1873, с. II - 12^

2. Гарант: Лй^цудов Н. Узбек тшш синтаксисннЕЕг долзарб ма-сададари. — "Узбек телн ва адабиёта", 1990, 2-еон, 23-бет.

- i'o -

дисадарни урганшда А.К. Федоров скятактак семантика дояунаятл'ара-га таянгая, ундан фойдаяангак на язда натажаларга эршггая1. Uaaisj-яей синтаксис ^ояунаятларага мувофав;, гэдиккаб булакларна компонент tsûçusji метода асосида луздая кечлрсак, бу булакдарннЕг шакла ва шъйо узви уртасдда сянтагматад ноцутаносиблакяанг амал дллпзд-га ryao:ç буяаииз. Ада шу комутаносаблак туфайлл бу :ол буладлз микродуршалалар, бираячидая, узидан йирак бугуюшк таркгбада сал-сшгала-аорархаяли муносабатга каршса, енкзн'шдая, улар уз ачада дродшсат асосзда бнрлапгая маълум таадаги сантактпн струхтурана — блокнз ^осял дяладд. Мазкур блокда цуайда казмунай- глуносабатлар лфодаланган булада за у, юдорзда курзб утгакамаздек, гаа таркаба-да бир бутуа з;оада фужщяяяаоадя. Бу эса дреднкатлп йгаяня т задал згган секаязяк актант (уасур-эдеиеят)дардинг ^авдедард лчдд сянтавтяд муносабатга кура ноаыалей, уларлднг уустадал казкега зга булЕпа айна шу шйротнзпшгаг уза yiys soc эканлагана дурсатадд.

Уотама прддакзстя ттаун^ася даетлз. Гаапй гаа далпб туззган энг асосий белга яредакативлак тупгуяч&гядир. Прэдоатдаин — преда-кат ва уяанг сэдзантад адтаят (казмуааЗ уасур-здемент)дардигнг ■объектив борладда ¿улгал кукссабагйяд- вфодалойчд зааллар оасгема--02 хрсоблаяада. Профессор А. Курмокоз .туда тугрд даид эягаяддзк, система казарияса ну^тап назарддая, дредлватавлла узаро :дуяоеа-батда булган таодад-анкорлдк, замод, саадс, шдадддд дабд зле;.:еяг-додасалар маамуасп, уларнинг барллгадлр. АШхд ду злекэнтлардза бироотасияднг датнашласдагд састемага яутуо етаазада, п^заааатпз-ликдая шцарадаг.• Предикат вдорддагз белгадарга эга.булган тзд-

о тг-тг.-'j -

дарда, предикация афодаланадп. Бу з;сл бар карашда полапр; содда гааяардагн дредЕкатяЕЛдадд дннор зтаатгаддек дурднздд. Ai,".мо содда гаялардагз уетаиа лредзнацдя дам цакгуа асссга эгоддр. Тугра, бундай гаплаода бир преда:;ат адданяз дреддкатаднг тик актанта (аргумента) маздезда яелддд. Натаззда дредддатдар-вннг узага дос дараноащши юз берадз-. Предидатяар даразала;пгд-да актант позкцдясада кздган аредакат устава .предзЕат* устава предикат тидддагд актантга эга Оузэаа йЬгдакат accciii предлог соблаяадп.- Шувдай ^аллб, долаародзгтдв :д"р^тг.-£ларда уст-ззз др-з-

1. Ь^раят: Федоров А.1С. Трудные зодросц салтдхспоа.

2,- 1{аранг: Нурионов А. Гаа хадпдагп сдатактад наза ССтудедтдар inун мазвус курс). ïossoht, 1983/ 79-бзт

а и.

ддка? асосий дредшкатвЕЯг-устига .^уршади.'Бу sea гаанинг шзмул .• тузелеедее глуракдаблаштирадд. Натикада синтактик Е22;атдан содда, секадтдк пз^атдак мураккабжашган содда гаадар юзага -кащци; Буадай гадларда еекн ёки ундал оргид. дролоздцдя сдЕгдшбдц, яъни ^оркшадд. ПрзпоЕЕцвялар кдцдорд, чцусЗ^асЕз, гаддатд .лредажададар «дддордга текг буладд. • -

Куп предакатлп'СпоашредикатЕв) содда гадлардагд устама прели-' КЕ.ТЕВДЕК мустацгя гапларкЕДг трансформацдясЕ датЕжасида-тадляадада, 1.®уаЁян гад трансформацвя дилдвар эхан, устама предика гош тралефор^ •ыациядая олддкги дуста^дл гадда асосдй дреддкадия вазЕфасдни ба-гаргав буладд. Лдсоник 'трансфорыахщяга^Еура. -л^устадЕл хацдагд шахс-лд феъл. кесакЕЕЕГ вахссез формата узгарше туфаЕди. «устшщд газда берЕдган ахборот (информация)еевг м^.ъаум .чисш йу^сладв, ш,аушцгт разннща Лдддрдн хрлаэда); дфодалалацд. Ахало.. ыустадЕЛ геддатд дродо-зпддя трансформация асосдда каглланган казкур дреддкадзшш дурил-. саларда тулалдгдча са^яанадаС Масаяав, адабдётнд касбга 'ц£лак-тгдрдб стаев. (А, Каздор)

гаддда Еккита -пропозиция кфо дал ангел: ■ I. Ёзувта адабиёткд.касбга г£яаятзриб елди. 2. ¿зув'ВД, олкага тутяган куотдан фар^ ■дгдгла£дЕ. ' ^á? дккада ^осида гад маъдум бир дродозгщиянв вфодалаб, тулид дрй-ддкаДЕЯга эг'аддр (касбга айлантдрнб . шщд; фард дшшайди)Бдрия^и гадяд дуйддагдча традефориахг делен ыуькдн:. АдабЕ.ёт^.кад.б^а, ай-лантЕргб олгав ёзувчи. ' : ; ■

Децак, долЕдродозитив семаятик структура. долддредЕкатЕВ -содда гадларда дфодалаыар гкан, албатта, а!лш дурзашада. вфодадаяган дро-дозеддя гсосн£дродездцаята дисбатан ёрдамчг "здсоблазаДЕ. Табний- . , kz, буддай ^елларда долидредвкат бдлед предикация уртаедда дег^у- ■ таЕоедблдк вугудта келадд. Бу зол'зйкд предадацшщрда хфодалан-гак Ейформацдйшдг 'нотугрд тузуштшлига ёки'сузловчк (ёзувчд) куз-да тутгаяд дарагада ту^акиасдпгдга, уларндяггад коь^ядаащуюд

• учун лродехз булЕб цеяЕюта олдб делмайдд. Профессор Н. Маэдуяов . дуда урддлд зтгандцек, '-'тде казкун узв (Еомюяент)дарддад

• адрш-яаринднг pssoámr Ефсдалала олдш .дшс.оддятщанг иавндгдлдгд''^ устава др§дш-:ациянднг асосд£' дреддкадия бетак баб^-баравар "шах о^ддшлд" таылдн этадд,

Касдасд, дредЕкатЕвяяк бклан куносабатдЬзшща уданг тарквбЕй

spam, зрсоблангая .тасдпд-дпхор, замон, аадс, шдаллан дабд унсур-элемеатлардан баьзяларязшзг яыштцит ифодага эга булашз ареддка-тявлик систшасига х,еч кдЕдай путур етказыайде, •дредикатлалжкдан чздарыййда, балки, аксзнча, уни бойитади..

НоамалиЗ^ мазкенв:. в?££удга келгарувчи, сиятактид дурилмалар.

Полшредзкатшз содда гаслардага полипропозатив семантга структура хдм гая булаклард ноакалЕй' :гавв;взШ1 вузудга келтирувча асо-сай окшслардая бара ^исоблакада.

Усхама предикадаяш турди хал цтряйкалар бадан муракдабдашгая содда гаплар таркнбвдзгд ran булакларз ноаиаддй :лавдэи (ГБВМ)яи здЗийагота куриншшарга дарчалаи агуикин: I. Сийатдоз оборотлар бдлан мураккабдаогаа содда гапдар таркибдда ГЕЕМ:- Юзлда-бпязшар-бЕЛпалас чечак. уони долгая ... журналист аодрга бдр г-;а?аб ",у2дд (С.*Анорбоав'). 2„; Разшдош оборотлар бдлан ыуракнаблалган содда гаддар таркибвда ГБ2М: Бар куадтонгдаionaoff сочзшгсз тараб, дд-лангдз аогзрдлик.вадган 'чумсалди (3. Волддоэ). Лара::ат hoísks тдралмалар баяан иурзкдабйгиган содда rarLiap таркзбдда ШШ: Наго раяивт аламяз ооцишд,дзтдрсб чекдш мени уйлактирг.б içfXûii \ Л. Еррзев'). 4. _%рт ыайлл шакдд'баяан мураккабдашган содда галлар таркабвда ГШМ: Одам бпр~йула да;.; мухаббатидан, дам дус?ддан а5» рияиб кодсау .огзр буларааа (У.. Robemos) , 5.- Бор, йуг, каба шдзл сузяар бшган шакддангаа зщжшалар таркпбпда ÎH-1Î: Бдо уЛ хотда аундоц ^обихг угли, -дунда£ кадрдбсн кадикхх бор ка'лклрга :цззае б::-лал боклиади (У. £ошмоа). 6. Белгн Ейодалоз-чз сузлар бадан-пакя-лаягая дурадмалар таркябпда Г5ЕИ; Дедин ар?га маздур шодрдак к:-ра Бшшнгзз, аз чандон сиз аопородедз (3. Возрдов)..Оклсзлаадз заразна ( дрономинализацдя) на боздаа кечараётгаа сузлар ддтсрох ат-гаа цурзямалар таркибдда ГЕНЫ: : Темур" тпгд егаагаз дойад долге.; бадан оддз Аддаор" (А. Оряаов). '8. ¿разеодоггзаодядаЕгш гараеаддагд бу1ушшвдар тархдбида ГЕШ',1: Огир чззаинг оизггд одчз (".ачол). 3. Кумакчили цуршшалар гаркдбада ГЕШ-. йуеллг.:: Кдтоб чуккаяча афсуп уддрдд (Исфаяддзр).

' Диссертапшща усташ средикатяга эга буягаа бунцсй yçjbzzizi- ■ ларанзг шаклланизида акал ддлувчд за улар таркдбдда ГБНЫагдг га дал дзета сабаб булуачи кояуа-доодадар ^аврда аа^а^сад гланду-■лот берзлгая.

Еоеттааосаблпа тупглгчасп хадяда. Сднтадтдк но^ухацослйлдг. моя-цринцшз таай!щи ссгдда гад булакларя цураккаблагддд — tsn:-ротазим дарадтеринд касб этадд. Вир [Еггрсгазди доирасида.хар-хдл. .

--is-

гаи булакдаря доамадай ллащега 'зга буладд. Уларшнг едчее ыавдея (кикродозацаяса) мустядзл шадазй да мазыушй $рг£матга- эга -будмаида 1ду боне шкрогизЕм таряабвжагя "гад булакдаря" мадией *доамала2 характер касб этади. •

Сантактак Ходисалар иакдк ва мазмуна вомутадосайпагд дкка zee буладщ: I) дарадагматдк нсмутаносаблшс; 2) еддтагматдн домутадосаб-таг1. .......

ПарадкгштдЕ догдутадосаблакгад будзддариденг фуджкояал иав— ■ к,ей бдлан-богданади. Характеров тойона шуддана, гад таркябанянг * фуЕЕЦдодал маздега эга болтан булакдарадав бдрд айда ураяда дккл ва ундая ортав; сдЕтаксеыага хос хусусаятларяа ¿рода этада. Маса-лан, У макгабкдак гзядрда гапдяи шиш ш адглаа 'ктаязш: а)субъект 2,аракаг-д,олатандЕг маълум бир маконда поце булатая; б)субъект %ара-кат-^одатаааЕГ объекта. Гая мазмувдввнг бувдай акая ззш тасаввур этялашага ""мактабадан" суз щаклЕнвдг всдЕшушщдояая-лоддселягк енк-тадтак мав^ед сабаб булаётцр (...-. макгабидаа• гагщрмоц:. i-кгкгабн- ■ дан — шкоя; 2-мадтабидай — объект).' АЁдя ту гая мазцуд ва-* афодз аабх^дарвЕЕЕг всцутгдосабЯЕгдяа вудудга келтярган.

Парадаплатап Еовдтаносдбдак сдагаятик бЕрдакдаряанг куд каьно-делеге_, о&онемлегд,- сянояаылдгя сЕДгара хусусаятлар бялан хараятер-лададя.

Гая шзмун ва вфода. ааб^д аоггутааосиблщ'ивЕНг вшшчгса — сантагматдк довда-ааоедбддк гаа бухакларг^двт ноамалай шв'цед бялан аяокадер булада. Сгнгагтзжк лоыутгвосябшсаа тал тарквбддагв ' сузлар КЕгдора бдяан гад буладлард мшдорз музофнц яеашаЗик. • 1.1а- -салая, Куя тр-ттган кул сгшадг тападаги «ушаларда гаднаяг мазгдщ за- яй'ода длаядта хос докутанооЕбягк давауд, Гая мавмун дягдвда й? мазиудна зреил датуячн ыаъяояяй ■ барликяар (субъект. унавг атрибута; дредакаг, уяянг атрдбута) ьпщдора. rjprra буляяяга ^арамаЁ, теякг яйода жаб^асд еккд. §уккигоаал зрговдан яборат: sra за кесяы. Тар мазнув ^saposssjjTE субъект' атрабутд- ва дредааат атрябутя ту-шуахаларяна яодил1лал!тарувча лексяк бирлякдар мзвжуж оулса-да (куп: куд уддгад; жуп: дуя бяладя), улар (лексак бдрлаклар) цгета-яял §ушяоаал кавг,ега sra suae: субъектяявг атрабута, яредакат-ВЕ2Г атрибута шьдолараап бшцаФУЭТЕ лекедк, барлаклар еганянг ва кесг.'.-.някг еддтактдк казк.еларяга тертялган — гая иазглун ва яфода саб^гсаДЕнг садтагиатак характердагв воаутакоскблЕга- вудуда кел-

1. Sy адда яараяг: Гая Б.Г, -Теоовтетеская ггшмагдка ©оанцуз-сдого яздда..Садтаксда. й., IS3I, с. 16, . .

гая. Деыак, саятагматях вомутаносаблах бу таксоногдзк-ашёзгй ва функцпояал-аыалЕй бярлшиар уртасадагя яо/лутаносайпаздар.

Сяятагыатан яомутаяосабяик принципа тазйахя остада гад булак- . лари мураккайлаиада, шкротязш характэрияи касб этадн. Бяр' макротазам доарасада здр хшг гап булакларя ноаыалий тарзда мав.худ була-щ, 7ларнанг мякроиав^ед ьг/стахрл шакдяй ва шзшуяпЗ цвйцатга эга булмайда. Щу боас макротазам таркабцдага "гая буландара" главная яоамаяпй характер насб этадн. Бу шиконият сянтактак даялглаяардггд ыазмуяяй-таркибяй номутаяослбликяя цояукаятга айлантарадя.

■ Ноаыаляй кавделя гад булаетара мавяуд булгая зушаяарда яому-таяосабдязшявг акйи хал тура саякрет-санхроя тарзда яфодадападя. Бириячадая, мурайяаб шикр содда пгакл (содца гап)да яфодалаяса, яя-данчядая, бар кеча гап булаяларя ноалгалай тарзда амаяай кавяедага бар булак вазкбасяда биряаш^ди. Айяя уризда бу гусусйят лясояай теяамшшш (лиягвготик экономия) учуя хам хосдир: содда гаяяаяг уза ундаги мазмунга шсбатан "тежалгая" шакл зрсобйанса, унакг яч-:ш Гейдара ячш касиларяга нас батан "тезазган" заяй ггсобданадп (аераргаяла-салсалада тэжашаляя).

Дясояйй.теааыляяза ва лгсонвВ ортвкчштк ярянггаплара. Содда гапдар здридмага хос, теяаьзиишккинг вузужга келиаз йаадуа :;онуна-ятларга асослаяадл. Лисоний тезампшсш гаа зурдляяияянг сянтактак плазига хос -ноамадпй мавдезня юзага келтирузчя огладдардая бард .ут-сОбдаяади, Чувка уяда бар яеча гап'буладдари бйр главке г^амровяда бирлашади.' Масалан, Эски ттштп ба?шн уягая, йудсял дардя. учун куигая, Зупл тахтзга утлао куйган.-йащ йпгятяднг балагпддр (Да- . мая Олшхон) гапида уя беата -таксонотк-аЕёвзй биплан атаги' а::;ся-та гап булаги таркпбЕга тортялгаа. Мазаур гая бпрлюлаяд згала? (Эска турмут багрян уЪхт, йу^сяд дардгу#н'яуйгав, Зула тахтагз утяар ву£гая) хамца несш (Нард йягптяпнг бнлагпдяр)га адратада, х6лос7- 9га ва кесткар'т'аршгбглш С§ункцпонал булакларга а^ратяд ьзгмяан эмас •— гашганг ыазкун томонпга путур етадз. Буядгя сэз::-дадаки, гаа мазиунгап». тълум комаунязатяв аадсадда т'угпа аягдалда гаа буяазларп ноа!.:алг£ ыаэ^еяняяг сезялардд а:?г121дтя бор. .

Лпсонпй тедалшияи глойсанпЕГ ^арат/а-цаиад ллссгпг: ''ог— тяг)чалгпс"булаб, содда гадлардатд :/лз1.?уяпй-таркаба2 псяг/зс:^ аза ну моя асоспда цагл эзага! кедадя. Оркиравпс :логсяяяяг тгга кура, содда «азмун 1дураккаб аакд ор^адп агодадаи-дг.. Адй.ат~' та, бу холат ыаатя!^ равпзда 'таркябпИ з;одасадаря22а? :.:а-з:.:уд да шавла мунссабатада глуттаспп содпр булаб

."-•20т ' -на юзага нелтарада".

Содда гаалар дамровада яортЕДчалвнпНЕНГ акал дадша ПШрнг ^ юзага келашана нарт дзиаб'^уяда. 1уиедасд, ласонай ортадчалаг: да^; гаа дуралашананг сингактак алаыага хос воамалвй мааделарза юзага келтарузчЕ омзл хдсобланада. •

.Дёрам тЕаппунослар. содда гаддар дамрсзадагл иазыуний-таркибЕй Еоглутаносиблакнияг ортидчадак иояса асосада дак юзага келшза мук-квЕЛЕгака анкор зтиб, уни шадат дута ran даырэда учун soc деб баладплар^..

Баз такадган фактик матерааллар табаага эса содща гаалар дамрс аада zpis ортадчатшк коясенпнг бемадол швзудедгиее 'тасдзп$да2ди. Содда гаалар датовага zoo сртщчалнкшшг зудудга келшш накгум дс нунаятдарга асосланада. Бунта купрод, одатда, дрзноманал (олиовла-шазтган) бЕргцшлар позадаясд билал боглнд а;одвсадар сабаб булада. Бунда "ер", "sei", "карса", "одам", пкап;п", "тойон", "Tapai" каба отлнр 'самоалалатз,гараён^нп.бояаан хечдраЗтган булада. Бунда?: бар» дда (суз)лар андд семанзик ддйиагга зга б^залайдп. Еу сабгбдг' содда ran таркабадзгл буддай -лэкее;.:аларншл\ датто мазкур дексеглалг а£рзм бдоЕшаларшшг тал цаарсэддага сакла "орищча" булада. йаса-дае, Боауздазнанг . бадт-саевааларЕЕЛ куролкаган хасадчЕ квдп доимо г.г^гу-ада'л 'остдда,. бтладк (" сз ургапаб доко 'булур")'.' Мазхур гап-да сродомЕдад суз "дЕ22"'дексемаси ердала Бйодаданган. Худда аяа , щу срзаогшвалЕзадпяга у^раган "капа" дексемасдЕДЕГ содда ran розццага пгклий птодасд нортщча"ддр.

Диссертацаяца лгеоааи ергадчаликна гуг^дта келтарудчп буэда£ г,ояундяк:ар бакан боглш? дузагдшдар батафспл баек этеятаз. • • :

Кдкаст хулоса тсл.щв. тадщддот юзасадан асосан факрйар уиув-лаптдрздсДЕ, уларга тегдкдв .дулосалар бген даланада.

Тазйрдотнснг асоеай казкуни эъкон далангаа дукадатл isaijosaaap-да уз афодаедна тоагаа.

1. Гаа булакдард .кофуЕкдошад дозщшюдга, додр багзн цуло^аза-лар // Республика ёв Фидолог слшдарЕНинг анъанава£ 'длынй донфе-рэндпясЕ ттерааллара. "Фан" Еакраёта, Топкенг, 1990.

2. 0 некоторых: вопросах теорш ■таенОЕ предложения (в соавторстве) /'/ Материалы, реоду&мжанской научао-практаческоа конференш

1. Бу дадца тулад ьиаълутат у^ун датзанг: Махмудов Н.К. Ыурса-тилган асар, 13-бет.

2. Яна дарадг:.ЗВу «уадллф,'Уша асар, 143-бет.

олодых ученых и специалистов Таджикистана.Леяаяабад,1990,с.70-73.

3. Нофункционал позиция ва сявтактЕк-сеыаятдк номутаносдблдк // 'еспублдка ей филолог олимларининг акъаяавдй илмий конфереяцияся ¡атериаллари. Тошкент, 1991, 73 - 74-бетлар.

4. Синтаксзсда позиция, функция ва ran булакларл тушуячалари ia уларяинг узаро муносабати // Узбек тилаунослигига осд таддидот-iap. Жумдаият ёа тшхиуносларинияг анъанавий ппмяй кояференциясп «атериаллари. ГГ чпдпа. Тоикент, 1992, 45 - 46-бетлар.

5. 'Зункцдонал ва таксономия бирлик тупунчалари ^дда спдтадтдк луносабат масаласа // Узбек тшш тарадаёш. ыуашояара {ПяшЙ,-асарлар'туплаьи). I-китоб. Тошкент, 1992, S? - 100-бетлар.

6. Гап булаклари балая боглид баъзи масалалар // Та^ясм бу-гияларяда она тшш удитяа мазмундня янгялаш ассслард дгавзуцдагд-Узбек Тиля ДоЕшй'Аяяумаяа иедднчи идрияяяянг тззпсларя (1SS3 йзл 8-9 апрель). Г^арши,' 1993, 64 -'65-бетлар. •

7. Лисоний тежшлялик ва гап булагсларияияг яоаыаяка мавдэд _ масаласн // Узбек тилшуяослигига одд тадк,ддотлар. Республика ёа тшшуносларашшг анмнавий илмлй кояфереяцяяся материалларя.

7 чидгд. Тошкент, 1993, 30 - 31-бетлар.

8. Аяиклозчиларният ашлий Еа ноамаляй мавдеи масаласяга дояр // Узбек .тшкгунослягя на адабиётпуносддгянйнг долзарб гласала-лари. Хужаяд, 1993, 9 - 12-бетлар.

9. Тдя.Ва'тафакнур диаггзктинасдда семантлкаяянг роли // Узбек тилшунослигя ва'адабнётшунослигияинг долзарбмасалалари. Хужаяд, 1393, 43 - 45-бетлар. ..'■:■

10. Лисоний тежамяялик гап буяа&даря яошаляй славленая гузуд-га келтирувчи омал сифатвда // Туркий тиллар тараддкзта муакшолара (Илмий асарлар туплада).I-яитоб. Тспнзнт, 1993, 127 - 130-бетлар.

11. Сиятактак алодги. усяятактик муносабат ва гап булакларянддг яоамалий мазней // Узбек тядиуяослигзяииг долзарб масалзлард (Илмий асаряар туплами). I-китоб. Хузсанд, 1994, 77 - В4-бвтлар.

12. Гад булаклари яоамалий швдеининг систеи-струдту? талд,ддд // Узбек тшиунослигянияг долзарб иасалзларп. Ишяйх мддолалар туплами. 2-китоб. Хулшяд, Т994, 31 - 35-бетлар,

13. Синтактик маадв систем чуршша сдфатяда // Узбек тапуаос-лдгининг долзарб шсалалапа. 3-кдтоб, Худаяд, 1994,22 25-бзтлаэ.

14. Лисощй ортп^чалик ва гад. б^лакяаринлаг поакалгй 'isasxpz // Республика ёш тдлшуносларпнднг аяъаяав5й глмай конфэренддясд :/д- . териаллари. II чщиш. Тошдзят» IS94. :

. —22 — РЕЗВМ Е

■■"Проблема функциональной лсзицш членов •-предложения (Ш) была ■объектом исследования шогах узбекских языковедов, но. нефункциональный е>: аспект рассматривается впервые. В настоящей диссертация на основе материалов узбекского языка исследуются сбане вопросы нефункциональных позиций, которые встречаются в составе комплексных (слоеных) ЧП. Нефункциональная -возводя характеризуется как сяределеняая форма слое, самостоятельно не внстудакцая-в функ над какил-дябудь ЧП./ '

Диссертация состоит яз введения, даре глав я заключения.. Во введении обоснованы актуальность я новизна ясследуекоя проблемы, ояределенк объект, целя'я задачи, метода я методологл-ческяе основы исследования; имеется краткий обзор по. изучению ЧП е узбекском языкознании.

• 3 первой главе - "Функция, позиция я вопросы аефуякцаов5Лыа&: позиций 433" - речь идет о взаимосвязанных лингвистических понятиях функции, позиция, ЧП: Нефункциональная позиция рассматривается как одна аз органических частей составного, комплексного ЧП. Она .определяется' через понятая внутреннего синтаксического- отношения. Внутреннее, синтаксическое отношение - это связь медду частями материально-субстанционального характера внутри целого -функционального ЧП. ■ ■ "

■ Бо второй главе - "Основные факторы, порождающие нефудкцао-яальяне прзтеай ЧП" - 'аналг- -руигся некоторые лексаЕО-грашлатачес кие средства, являющиеся основной причиной возникновения нефуяк-цаонадьЕШ: дозсЕий ЧП. Появление нефункциональных позиций тесно связано с асимметрией' медду сдетаксхгеесюаш а сеиавтпчесЕаыв!дка-••Еами ЧП. Основания разновидностями такой асимметрии является аска 1,:е?риЕ парадигматическая к асимметрия синтагматическая. Негоункцдо - нальная позиция ЧП возникает под закономерным давлением асвшет-. рая синтагматического плана. Асимметрия синтагматического характе ра определяется через понятия лингвистических принципов' экономна я азбнточностя. ■

Данное всаледоэаяве. шест' большое теоретическое д практическое значение» Теоретическая его■значимость заключается в-том, что око обогащает георш ЧП. узбекского .языка еще одцдм новым понятней додятаеи йеСтшшЬдалышх возецеё.- Практическое значение наблада-¡ется'е процессе шального а вузовского', обучения при сднтаксдческс : разборе чяеяов предложения е. структуре простого дредаодеяия. .

annas

The problem of the functional positions of tha aerabera at a san-ince (MS) baa been the object of investigations of men? Vsb«k J3gyista,but their nonfunctional aspwet is tains studied for the Lrat tiae.In this dissertation general question» of the nonfuncti- «, ial positions,*hiah appear in the structure of soapier (eonpaund) 5 ara analysed on tto basis of tha material of the Uabek language, nonfunctional position ia characterised as a definite fora of the ord,not used independantly in the function of any »esiber of a aenten-8.

Tii« dissertation consists ot. an lntrcduction,two chapters and conclusion.

tha actuality and newness of investigated irobleas ar« scientifically grounded,the purposes and tasks.aethods .ad BMthodaiogieal basis of tha research are defined;here ia gi^en t short review about the study of MS la Uabelc linguistics.

"functions,positions and questions of non-runctional positions of US "-is devoted to autually connectedlingu-Lstic notions of afunction, a position, a sembar of a sentence U!S). Jha nonfunctional position is dealt with as one of tha integral part sf-th« coaposite>coiaplex MS« It ia defined through tha notion of aa internal syntactic relation. The internal syntactic relation ia a jonneation between the part» of a eaterlailjr-suhstaneial unit within the whole functional MS.

" '"-¡'ke ®aia factors,reanltin^ in the nonfunctional positions of ¡13 herai sob!« lesico-granaaatical neans, serving the raain couae~ of arising nonfunctional positions of iS are analysed. The appearance of nonfunctional positions ia oiosalj connected with the asymmetry between the syntactic and semantic plana of MS. The main varieties of such a ay esse try are paradAgsatic and ayntagaatic asyometrias. 'The Nonfunctional position of £¡13 occurs under the regular pressure of tha aayEsetry. of ayntagaatic plan. The asymmetry of ayntagaatic plan is defined through tha action of the principles of linguistic econosy and planty.

This investigation ia of a great theoretical and practical significance. Its theoretical iaportancs la.thai it earicfcsa the .theory of tha meabers of a sentence of the UabcSc language ^Ith oas ssn new notion — the.notion of nonfunctional positions.Xhe practical

value of the work can be observed at schools and unlvaraitisa s?hi2» analysing tha liS In the syntactic 3tmctuxe of a atspla sunt?net.

ЛенянсбЪд яилояти статистика боап;армаеи • кошдагк "ШОР" кичкк корхонаскда бооилган. Буартца 400 ' 100 цуеха. Босигга рухеа? этилди: 23,05,1994 йкл,.