автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.03
диссертация на тему: Проблемы становления и развития жанра белорусской басни

Полный текст автореферата диссертации по теме "Проблемы становления и развития жанра белорусской басни"

БРЭСЦК1 ДЗЯРЖЛУНЫ УН1ВЕРС1ТЭТ каяла улад31шр ibahabi4

УДК 882.6.09

Правлены стана^лення i развщдя

жанру беларускай бай!«

10.01.0? - беларуская лггаратура

3

АУтарэфегат

дысертацы1 на атрыманне вучонай ступея1 кандидата Ф1ЛАЛЛГ1Ч1ШХ ПАПУ К

Брэст - 1997

Работа выканана на кафедры беларускай литаратуры Гродзенска дзяржа^пага ущверытзта 1мя Яша Куналы

Навуковы мраушк - доктар фЪгалапчных павук, прафесар,

член-карэспапдэнт НАН Рэспубл д к! Беларусь Гншамёдау У.В.

Афщыйныя апанепты: -доктар фшалапчных навук, прафесар

Штэйнер 1.Ф.;

кандыдат фмалагйшшх навук, дацэнт Адамович Я.К.

Апашруючая уставова - Маплеусм дзяржауны

ушверсггэт 1мя А.Куляшова

Абаропа адбудзецца 12 спежня 1997 г. у 15 гадзш па пасяджэпт сав( па абароне дысертацый на атрыманне вучонай ступеш кандыдата ф1палаг1чн навук К 02.39.01 у Брэсцк1М дзяржауным ушверсЛтэце /224665, г.Брэ бульвар Касманаутау, д.21, ауд.329/.

3 дысертацыяй можяа азпаемщца } б1бл1ятэцы Брэсдкага дзяржауп: ушвермтэта

Аутаруферат разасланы « (0 > лштапада 1997г.

савета па

Вучоны сакратар

па абароые дысертацый

{/.л' ' ^

кандыдат фигалапчцых павук У.А.Лебедзеу

/

Брэсцы дзярясауны ушвератэт, 1997

Агульная характарыстыка работы

АКТУАЛЪНАСПЬ ДАСЛЕДАВАННЯ. У ПРАЦЫ КОМПЛЕКСНА ВЫВУЧАЕЦЦА I ДАСЛЕДУЕЦЦА У ПАРАУНАЛЬНА-ТЫПАЛАПЧНЫМ ПЛАНЕ УЗГПКНЕННЕ I РАЗВ1ЦЦЕ ЖАНРУ ВЕЛАРУСКАЙ БАЙК1, ПГГО ДАЗВАЛЯЕ АБ'ЕКТЬГУНА ВЫЗНАЧЫЦЬ ЯГО ГЕНЕ31С I ЭВАЛЮЦЫЮ, ДАЦЬ ХАРАКТАРЫСТЫКУ АСАБЛШАСЦЕЙ ПАЭТЫЯ1, АКРЭСЛЩЬ УЗАЕМААДНОС1НЫ I КАНТАКТНАСЦЬ 3 1ИШЫМХ ЖАНРАМ1. ТРЭБА ?Л1ЧЫЦЬ, ШТО ПРАЦЭС ФАРМ1РАВАННЯ I РАЗВЩЦЯ ВЕЛАРУСКАЙ БАЙК1 МЕУ СВАЕ АСАБЛ1ВАСЦ1 I АДМЕТНАСЦ1 IIA РОЗНЫХ ПСТАРЫЧНЫХ ЭТАПАХ РАЗВЩЦЯ ГРАМАДСТВА, НЕ ЗАСТАВАЛСЯ НЯЗМЕННЫМ. ТАК, УЖО У XV - XVIII СТСТ.СУСТРАКАЮЦЦА ХАРАКТЭРНЫЯ ЭЛЕМЕНТЫ I «ПАЧАТКОВЫЯ» ФОРМЫ ЖАНРУ У ЛГГАРАТУРНЫХ ТВОРАХ (ПРЫТЧЫ, ВЕРШАВАНЫЯ АПАВЯДАШП, ГУТАРК1), ЯК1Я ПАД УПЛЫВАМ ТРАДЫЦЫЙ, У ПЕРШУЮ ЧАРГУ ВЫПРАЦАВАНЫХ РУСК1М1 БАЙКАП1СЦАМ, 3 АПОШНЯЙ ЧВЭРШ XIX -ПАЧ. XX СТСТ. СТАЛ1 ПАДМУРКАМ САМАСТОЙНАГА Л1ГАРАТУРНАГА ЖАНРУ - БАЙК1. ЛДИАК ДА АПОШНЯГА ЧАСУ, СТАРАЖЫТНАБЕЛАРУСКАЯ БАЙКА У НАШЫМ ЛГГАРАТУРАЗНАУСТВВ НЕ СТАЛА ПРАДМЕТАМ СПЕЦЫЯЛЬНАГА ДАСЛЕДАВАННЯ, НЕ BI.I3HA4AHA ЯЕ МЕСЦА СЯРОД 1ШПЫХ ЛГГАРАТУРНЫХ ЖАНРА?, НЕ НАКАЗАНА ЯЕ СУВЯЗЬ 3 СУСВЕТНАЙ ВАЕЧНАЙ ТРАДЬЩЫЯЙ.

БОЛЬШ TATO, НЕ ДАДЗЕНА ■ НАДЕЖНАЯ АЦЗНКА ВЯДУЧЫХ СЮЖОТАУ, ШТО ПАУТАРАЮЦЦА ? СУСВЕТНАЙ ЛГГАРАТУРЫ I, НЛРЭШЦЕ, ПАТРАВУЕ КАРЭКГЦРОУК1 АГУЛЬНАЯ АДМОЯ1АЯ АДЭНКА ТРАДЬЩЫЙНАГА ЖАНРУ НА СУЧАСНЫМ ЭТАПЕ. У ДАСЛЕДАВАШН ВЫРАШАЮЦЦА МНОПЯ НЯВЫРАШАНЫЯ ПРАБЛЕМЫ.

СУВЯЗЬ 3 БУЙНОЙ НАВУКОВАЙ ТЭМАЙ. Д ЫСЕРТАД ЫЯ НАШСАНА У АДПАВЕДНАСЦ1 3 ПЕРСПЕКТЫУНЫМ1 ПЛАНАМ1 I НАВУКОВЫМ1 ПРАГРАМАМ1

Гродзенскага д.зяржаунага унгоеротэта 1мя Яшп Куналы i 1нстытута лггаратуры 1мя янк1 купалы нацьшнальнай а1садэмн навук беларус1 i ляжыць у рэчышчы тэматык1 лггаратуразна^чых даследаванняу, пгго склал1ся у 60-я гг. xx ст.

МЭТА ЛЫСЕРТАПЫЙНАЙ РАБОТЫ - НЕ ТОЛБК1 РАСКРЫЦЬ ГЕНЕ31С, ПРАШЕМАТЫКУ I МЕСЦА БАЙК1 Í ВЕЛАРУСКАЙ ЛГГАРАТУРЫ, АЛЕ I 1) ПРААПАЛЙАВАЦЬ ЯЕ СТАН НА РОЗНЫХ ЭТАПАХ РАЗВЩЦЯ СЛОЭТ1АГЛ МАСТАЦТВА; 2) УСТАНАВЩЬ СТУПЕНЬ УЗДЗЕЯННЯ НА ГЭТЫ ТРАДЫЦЫЙНЫ ЖАНР ФАЛЫСЛОРУ I КЛАС1ЧНАЙ Л1ТАРАТУРЫ; 3) ДАСЛЕДАВАЦЬ ЭВАЛЮЦЫЮ АСИОУ11АИ БАЕЧНАЙ

томатым; 4) раскрыць паэтыку baiiki пара^нальна з шшым1 роднаснымг ей

ЖАНРАВЫМГ РАЗНАВЩНАСЦЯМ1, ВАГАЦЦЕ ВОБРАЗАТВОРЧЫХ СГОДКА}?, ПРЫЕМАУ ШСЬМА.

УСЕБАКОВЫ АНАЛ13 ТВОРА$ БЕЛАГУС1С1Х ПГСЬМЕННПСАУ, ВЫЯУЛЕННЕ КАРЛНЕУ ЖАНРУ, ЯГО СПЕЦЫФ1К1, ДОСЛЕД ТЭМАТЫК1, МАТЫВАУ, ВЫЗНАЧОЦНЕ МЕСЦА, ЯКОЕ

ЗАЙМАЛА БАЙКА У IX ТВ0РЧАСЦ1, IIAKA3 РОЛ1 БАШС1 V СУЧАСНЫМ ЛГГАРАТУРНЫМ Х1РАЦЭСЕ - ВОСЬ ШШО#НЫ ПЕРАЛ1К УЗНЯТЫХ У ДАДЗЕНАЙ РАБОЦЕ ПРАБЛЕМ.

НДВУКОВАЯ HABI3HA ДЫСЕРТАЦШ: УПЕРШЫНЮ IXAKA3AHA 3 НОВЫХ МЕТАДАЛАГ1ЧНЫХ ПАЗЩЫЙ УЗШКНЕ1ШЕ I РАСКРЫТЫ ШЛЯХ1 РАЗВШЦЯ ЖАНРУ ВЕЛАРУСКАЙ БАЙК1, ГЛЫБОКА ДАСЛЕДУЕЦЦА ПРАБЛЕМА УзАЕМАСУВЯЗЯУ ЖАНРА# I УНУТРЫЖАНРАВЫХ АДНОСШ, ВЫЗНАЧАЮЦЦА ХРАНАЛАГТЧНЫЯ ЭТАПЫ РЗШКНЕННЯ I ФАРШРАВАННЯ ЕАЙК1 ЯК САМАСТОЙНАГА ЖАНРУ f НАШАЙ НАЦЫЯНАЛЬНАЙ ЛГГАРАТУРЫ У КАНТЭКСЦЕ 3 СУСВЕГНАЙ.

У ДЫСЕРТАЦЫ1 ЗНАЙШЛ1 ВЫРАШЭННЕ НАСТУШГЫЯ ПЬГГАШП: 1) ВЫЯВЛЕНЫ ФАЛЬЕСЛОРНЫЯ ВЫТОК1 ВЕЛАРУСКАЙ БАЙК1; 2) ЭТАПЫ СТАНА^ЛЕННЯ АЗНАЧАНЫ ХРАНАЛАПЧНА; 3) ПАВОДЛЕ МНОПХ ПРЫКМЕТА? ВЫЗНАЧАНЫ ВЩЫ ВЕЛАРУСКАЙ ВАЙК1; 4) ПАКАЗАНЫ SlUIblS ТРАДЬЩЫЙ АНТЫЧНАСЩ I АЙЧЫННАГА ФАЛЬКЛОРУ -АДНАГО 3 ВЯДУЧЫХ ЖАНРАУ НАШАЙ ЛГТАРАТУРЫ; 5) АКРЭСЛЕНА СУВЯЗЬ ВЕЛАРУСКАЙ I СУСВЕТНАЙ ВАЙИ 3 КАЗКАЙ, ПРЬГГЧАЙ, ПРЫКАЗКАЙ I ПРЬГМА^КАЙ; 6) РАСКРЫТА СУЧАСНАЕ СТАНОВППЧА ВЕЛАРУСКАЙ ВАЙК1; 7) ПРААНАЛ13АВАНЫЯ ВАЙК1, ЯК1Я ЗАСТАЛЮЯ ПА-ЗА ÍBATAfl ДАСЛЕДЧЫКАУ, У ТЫМ Л1КУ - РУСКАМОЛШЯ.

ПРАКТЬГШАК ЗНАЧЭННЕ. БАЙКА АДЫГРЫВАЕ НЕМАЛУЮ ТОЛЮ Я МАРАЛЬНА-ЭТЬГШЫМ ВЫХАВАННГ ЛЮДЗЕЙ, ДАПАМАГАЕ АКТЫ?НА ЗМАГАДЦА СУПРАЦЬ АДМОЙШХ З'ЯУ, А ТАМУ ШМАТГРАННАЕ ДАСЛЕДАВАННЕ ГЕНЕЗЮУ, ПАЭТЫК1 I ПРАБЛЕМАТЫШ ГЭТ'АГА ЖАНРУ МАЕ ВАЖНАЕ ЗНАЧЭННЕ 1} ВЫВУЧЭ1Ш1 ЛЕСУ САМОЙ ЛГГАРАТУРЫ ЯК З'ЯВЬГ ЗМЕНЛ1ВАЙ, ДЫНАМГЧНАЙ, ДЗЕ УСЕ ЗНАХОДЗЩЦА У БРАМОЙ Ц1 ^СКОСНАЙ СУЗАЛЕЖНАСЦ1. ПРАКГЫЧНАЕ ЗНАЧЭННЕ ДЫСЕРТАДЬП ЗАКЛЮЧАЕЦЦА ? ТЫМ, ШТО ЯНА ЗАПАУНЯЕ ГО?НЫ ПРАГАЛ У ВЫВУЧЭНН1 АДНАГО 3 НАЙБОЛЬШ ДАУШХ I ПАШЫРАНЫХ В1ДА? ПАЭТЫЧНАЙ ТВОРЧАСД1. ВЫПШ ДАСЛЕДАВАННЯ МОГУДЬ ВЫЦЬ СКАРЫСТАНЫЯ У ПАДРЫХТО^ЦЫ ВУЧЭВНЫХ ДАПАМОЖНПСА?, ЛЕКЦЫЙ ПА ПСТОРЫ1 ВЕЛАРУСКАЙ ЛГГАРАТУРЫ I ТЭОРЫ1 JKAHPAt, А ТАКСАМА ПРЫ РАСПРАЦОУЦЫ ВЫКЛАДЧЫКАШ НОВЫХ СПЕЦКУРСА^, ПРАБЛЕМНЫХ СПКП.СЕЩНАРАУ, ПРЫ НАШСАНН1СГУДЭНТАМХ ДЫПЛОМНЫХ I КУРСАВЫХ ПРАЦ.

Метая даслядаеання. Метадалапчнай асновай дысертадьп з'я^ляюцца

КАШЯЭТНА-ПСТАРЫЧНЫ I ПАРАЙ1ЛЛЬИА-ТЫПАЛАПЧНЫ МЕТАДЫ АНАЛ13У МАСГАЦК1Х З'ЯУ I ФАКТА?. РАЗМОВА ПРА АСОБНЫЯ ТВОРЫ УГРУНТОУВАЕЦЦА НА ВЫКАРЫСТАНН1 ПРЫЕМА"? ГЕРМЕНЕ:?ТЫК1.

АСПОУПЫЯ ПАЛАЯСЭШП ДЫСЕРТАЦЫ1, ЯК1Я ВЫНОСЯЦЦА НА АВАРОНУ:

1.АБАРАНЯЫЩА КАНЦЭПДЬШ ПАХОДЖАННЯ ВЕЛАРУСКАЙ БАЙК1 3 ФАЛЬКЛОРУ, 3 KA3KI ПРА ЖЫВЕЛАУ, ПРАЗ ДАЛЕЙШАЕ ПАСРЭДСТВА ВУСНАЙ, А ЗАТЫМ I Л1ТАРАТУРНАЙ ПРЫТЧЫ.

2.СТАНА?ЛШНЕ I РАЗВЩЦЕ ВАЕЧНАГА ЖАНРУ $ ВЕЛАРУСКАЙ ЛГГАРАТУРЫ, НА НАШУ ДУШСУ, ЗАЛЕЖАЛА АД ЦЭЛАГА ШЭРАГУ ФАКТ АРАУ, СЯРОД ЯК1Х ГАЛОУНЫЯ: 2.1) ВУСЕ1АЯ НАРОДНАЯ ТВОРЧАСЦЬ /КАЗКГ ПРА ЖЫВКЛА?/; 2.2) СУСВЕТНАЯ БАЕЧНАЯ

традыцыя /Эзоп, Федр, Бабрый, Г.Скаварада i шш./; 2.3) класпная лггаратура славянски; народа^ (I-КрылоУ, А.Мщкеви, А.Бартэльс); 2.4)

ВЫРАЗНА НАДЬШНАЛЬНЫ ТВАР БЕЛАРУСКАЙ БАЙ1С1 ВЫЗНАЧЫ^СЯ У ТВОРЧАСЦ1

С.Полацкага; 2.5) з самага пачатку, з часоУ старажытнасщ, беларуская

БАЙКА У ЗАРОДКАВЫМ, А ЗАТЬМ I СТАЛЫМ ВАРЫЯНЦЕ РАЗВ1ВАЛАСЯ ЯК ЖАНР Л1ТАГАТУРЫ ЭТАЛАПЧНАЙ, САТЫГЫЧНАЙ, САЦЬШЛЬНА ЗНАЧНАЙ.

3.У СТАНАУЛЕНЫЕ, РАЗВЩДЕ i расЛАУСЮДЖАННЕ ВАВЧ11АГА ЖАНРУ У XVII -XVIII СТСТ. ЗИАЧНЫ УКЛАД УНЕСЛ1 БЕЛАРУСК1Я ЛСВКТ1ШС1 С.ПОЛАЦКГ, Я.БЕЛАБОЦК1, 1.КАШЕВ1Ч. Я.БЕЛАВ0ЦК1М ЗА1СЛАДЗЕНА ТЭАРЭТЫЧНАЯ БАЗА ПАД БУДУЧИ ЖАНР, С.ПОЛАЦК1 СТВАРАЕ ПЕРШЫЯ ПАБУЧАЛЫ1А-ДЫДАКТЫЧНЫЯ ТВОРЫ НА АСНОВВ АНТЫЧНЫХ ПРНТЧАУ, 1.КАШЕВГЧ ВЫДАЕ ПЕРШЫ ЗВОРНПС ПРЫТЧАУ ЭЗОПАВЫХ НА РУСКАЙ МОВЕ. Традыцьн С.Полацкага Р XVIII ст. ирадоУжы?

БЕЛАРУСИ ПАЭТ-ЛАЦ11ПСТ М.КАРЫЦК1.

4.НаЙБОЛЬШЫ УПЛЫУ КА СТАНАУЛЕШШ I РАЗВЩЦЕ БЕЛАРУСКАЙ БАЙК1 АКАЗАУ ВЯЛ1К1 РУСК1 БАЙКАШСЕЦ 1.А.КРЫЛОУ. ПЕРШЫЯ ПЕРАКЛАДЫ КРЫЛОУСКК БАЕК БЫЛ! АБО ПРЫЗЕМЛЕНАЙ КОПИЙ АРЫПНАЛУ, АБО ВОЛЬНЫМ ВАРЫЯНТАМ НА тэмы яго твораУ (Ф.Багупгэвгч, А.Абухошч, М.Косгч, А.Гурьгновгч). 3-за шырокага Уплыву фальклорнай песеннай традыцьи на структуру байш, верш

У АСНОУНЫ.М БЫ? СТРАФ1ЧНЫ, А ПЕРАКЛАД - СВАБОДНЫ. АДНАК БЕЛАРУСКШ САТЫРЫК1, ВЫКАРЫСТОУВАЮЧЫ КРЫЛОУСКГЯ СЮЖЗТЫ, НАДАВАЛ1 ЯГО БАЙКАМ НАЦЫЯНАЛЬЯЫ КЛЛАРЫТ.

5.Ф.Багушэв1ч i А.Абуховхч - aStapu арыпнальных лггаратурных baeic,

НАЛ1САНЫХ у КАНЦЫ XIX СТ. ДА ЖАНРУ БАЙК1 У ПЕРШЫХ ДЗЕСЯЩГОДДЗЯХ XX СТ. ЗВЯРТАЛ1СЯ Я.Купала, Я.Колас, М.Багдаиови, Ядвшн Ш., В.Друцкх-ПАДБЯРЭСЮ, Я.БЫЛ1НА, М.АНЦЛУ, С.ГШЦБУРГ, АЛЕ САПРАУДНЫ СТВАРАЛЬШК НАЦЫЯНАЛЬНАЙ БАЙК1 - К.КРАПША, У ТВОРЧАСЦ1 ЯКОГА БЕЛАРУСКАЯ БАЙКА ДАСЯГНУЛА найвышэйшага УзроУню РАЗВЩЦЯ.

6.НАСУПЕРАК СДВЯРДЖЭННЯМ, ШТО СУЧАСНАЯ БЕЛАРУСКАЯ БАЙКА ПЕРАСТАЛА БЬЩЬ БОСТРАСЮЖЭТПАЙ, ТОМАТЫЧНА ЗДРАБНЕЛА, У ДАСЛЕДАВАНН1 АБАРАНЯЕЦЦА

тззю пра шырокш перспектывы яе развщця, звязаныя з мастацкщ

УВАСАБЛЕШ1ЕМ НЕРЭАЛ13АВАНАГА ЗМЯСТОУНАГА ПАТЭНЦЫЯЛУ У ПРАКТЬПСУ.

АСАБ1СГЫ УКЛАД СУТСКАЛЬНГКА. АДКРЫТЫ НОВЫЯ 1МЕНЫ ШСЬМЕНШКАУ, ЯК1Я МЕЛ1ДАЧЫНЕННЕ ДА СТЛНЛУЛЕННЯ I РАЗВЩЦЯ БЕЛАРУСКАЙ БАЙК1.

УПЕРШЫНЮ УСЕБАКОВА ПРААПАЛ13АВАНА «КАЗКА» М.КАРЫЦКАГА, БАЕЧНАЯ

творчасць С.Полацкага, Б.Друцкага-Падбяроскага, Я.Былшы, М.Лнцава,

С.ПНЦБУРГА.

ДАЕЦЦЛ АДКАЗ IIA ТЭАРЭТЫЧНЫЯ ПЫТАПШ, ЗВЯЗАНЫЯ 3 ВЫЗПАЧЭННЕМ СПЕЦЫФПС1, АДМЕТНАСЦ1 БЕЛАРУСКАЙ ВАЙЮ. ТРАДЫЦЫЙНЫ ЖАНР ПАСТАУЛЕПЫ У КАНТЭКСТ ПППЫХ Л1ТАРАТУРН1>1Х ЖАНРАУ.

Апрабацыя работы. Дысертацыя выканана на кафедры беларускай

ЛГГАРАТУРЫ ГРОДЗЕНСКАГА ДЗЯРЖА?НАГА УН1ВЕРСГГЭТА 1МЯ Я.КУПАЛЫ. ПА БЫНПСАХ ДАСЛЕДАВАШЩ АПУБЛ1КАВАНЫ Í НАВУКОВЫХ I НАВУКОВА-МЕГАДЫЧНЫХ

часогпсах, зборшках канферзнцый 11 артыкула?. .Прада абмеркавана на ПАСЯДЖЭНШ кафедры беларускай лггаратуры ГРОДЗЕНСКАГА ДЗЯРЖАУНАГА УШВЕРСГГЭТА, КАФЕДРЫ БЕЛАРУСКАЙ ЛГГАРАТУРЫ БРЭСЦКАГА ДЗЯРЖАУНАГА УШВЕРСГГЭТА I АТРЫМАЛА СТАНОУЧУЮ АШПКУ.

СТРУКТУРА I АБ'ВМ ДЫСЕРТАИЫ1. РАБОТА СКЛАДАЕЦЦА 3 УСТУПУ, ДВУХ РАЗДЗЕЛА? I СШСУ ВЫКАРЫСТАНАЙ ЛГГАРАТУРЫ. НАЗВЫ РАЗДЗЕЛАУ I ПАРАГРАФА? АДЛЮСТРОУВАЮЦЬ ХАРАКТАР I РУХ ДАСЛЕДЧЫЦКАЙ ДУМК1, МЕТАДЫ I ПРЫЕМЫ ЛГГАРАТУРАЗНАУЧАГА АНАЛ13У. ДЫСЕРТАЦЫЯ ВЫКАНАНА НА СТАРОНКАХ,

Б1БЛШГРАФ1Я ЗАЙМАЕ 10 СТАРОНАК I СКЛАДАЕЦЦА СА 175 НАЙМЕННЯ?.

АСНОУНЫ ЗМЕСТ ДЫСЕРТАДЫ1

Ra Уступе адзиачаецца, пгго У беларускай лггаратуры побач з пнпыш

ПАЭТЫЧНЫШ ЖАНР AMI ПАЧЭСНАЕ МЕСЦА ЗАЙМАЕ ПРАСЯКНУТЫ ДУХАМ НАРОДНАЙ МУДРАСЦХ I 3'ЦДЛ ШАГА Ц1 ГУМАРЫСТЫЧНАГА ДОСЦ1ПУ ЖАНР БАЙКГ. ПЕРШЫЯ ЛГГАРАТУРНЫЯ ТВОРЫ ТАКОГА РОДУ НА БЕЛАРУСКАЙ ГЛЕБЕ З'ВЦПСЯ ЯШЧЭ У XVII СТ. - 3-ПАД ПЯРА СШЯОНА ПОЛАЦКАГА - ВЫДАТИАГА ДЗЕЯЧА ДЗВЮХ КУЛЬТУР -БЕЛАРУСКАЙ I РУСКАЙ. ДАГЭТУЛЬ IM ПАПЯРЭДН1ЧАЛ1 КАЗШ, ПРЫТЧЫ, ПРЫКАЗКХ, ЖАРТЫ У ВУСНАЙ, ФАЛЬКЛОРНАЙ ФОРМЕ.

Што ДАТЫЧЫЦЦА НОВАЙ БЕЛАРУСКАЙ ЛГГАРАТУРЫ, ТО ТУТ БАЙКА ВЫЗНАЧЫЛАСЯ 9 Апопгаяй ЧВЭРЦ1 XIX СТАГОДДЗЯ ДЗЯКУЮЧЫ НАМАГАННЯМ Ф.БАГУШЭВ1ЧА I А.АБУХОВ1ЧА. IX БАЕЧНЫЯ ТРАДЬЩЬЦ СКАРЫСТАЛ1 X ЗАМАЦАВАЛ1 М.КОС1Ч, Я.КУПАЛА, Я.КОЛАС, ЯДВ1ПН Ш., К.КРАПША, УЛ.КОРБАН, Э.ВАЛАСЕВ1Ч, А.ЗЭКА?.

АДНЫМ 3 ПЕРП1ЫХ ЛГГАРАТУРНЫХ 1СРЫТЫ1САУ, ШТО ЗВЯРНУУ УВАГУ НА ГЭТЫ ЖАНР, БЫУ М.БАГДАНОВ1Ч, ЯКОМУ НАЛЕЖАЦЬ ЦПСАВЫЯ ДУМЮ АБ ЖАНРАВЫХ АСАБЛ1ВАСЦЯХ БАЙ1С1 I ЛЛЕГОРЫ1 ЯК АСНОУНЫМ СРОДКУ МАСГАЦКАЙ ТЫП13АЦЫ1. ШЭРАГ ЛРТЫГСУЛАУ, ПРЫСВЕЧАНЫХ ТВ0РЧАСЦ1 БЕЛАРУСКГХ БАЙКАП1СЦАУ, НАДРУКАВАУ ЯНКА КАЗЕГСА. ЕН ЖА У I960 ГОДЗЕ ВЫДДУ ПЕРШУЮ I АДЗГНУЮ У БЕЛАРУС1 МАНАГРАФТО ПАВОДЛЕ ДАВОЛ1 Ц1КАВЫХ I СЛУШНЫХ НА31РАШ1ЯУ. КШГА АТРЫМАЛА У ЦЭЛЫМ ПАЗГГЫУНУЮ АЦЭНКУ У ПРЭСЕ. ДАСЛЕДЧЫК СПРАВЯДЛ1ВА УКАЗВАЕ НА ФАЛЬКЛОРНЫЯ ВЫТОК1 ЖАНРУ, АЛЕ Л1ЧЫЦБ, ШТО БЕЛАРУСКАЯ БАЙКА КАНЧАТКОВА НАРАДЗХЛАСЯ t «РЭЧЫШЧЫ САТЫРЫЧНАЙ ПЛЫН1», У КАНЦЫ XIX СТ., ЯК БЫ АБМШУУШЫ ТРАДЬЩЫ1 АНТЫЧНАСЦ1. КАНЦЭПЦЫЯ ДАСЛЕДЧЫКА ЗВОДЗЩЦА ДА ТАГО, ШТО БАЙКА ВИЙШЛА 3 НАРОДНАЙ САТЫРЫ КАНЦА XVI - XVII СТСТ., А V

XVIII ст. гэтыя трдцыцы1 склрыстоунлл1ся у 1птэрмедыях, г.атлеечных сдонах, ананшнай паязи. 11айболыд бл13кем1 па духу да байк1 tbopami гэтай пары aítap называв «нрамову мялешк1», «лют да абуховрга», «тараса на

Парнасе», «Энегду навыварат>. Але, як вядома, два апошшя сатырычныя творы з'явинся пад непасрэдным уплывам лггаратуры антычнай.

ЛДНАЧАСОВА ДА ТРАНСФАРМАЦЬП ЖАНРАВАЙ ЗМЯСТО^НАСЩ А1ГШЧНАЙ БАЙК1 У XVII СТ. ЗВЯРНУ^СЯ С.ПОЛАЦК1, ЯКХ УВАЖЛГВА СТАВ1УСЯ ДА МАСТАЦТВА ПЕРЫЯДУ ДЗЯЦШСТВА I ЮКАЦТВА ЧАЛАВЕЦТВА. ЗНАЧЫЦЬ, ТРАДЫЦЬП АНТЫЧНАСЦ1 #СЕ Ж МЕИ МЕСЦА Í СТАНАУЛЕШП АДНАГО 3 ВЯДУЧЫХ ЛГТАРАТУРНЫХ ЖАНРА$.

ЛРА РОСТ Д1КАВАСЩ ДА ЖАНРУ БАЙК1 ПАСЛЯ ВЫХАДУ V- СВЕТ МАНАГРАФП Я.КаЗЕШ СВЕДЧЫЦЬ ШЭРАГ НАВУКОВА-таАРЭТЫЧНЫХ ПРАЦ, СЯРОД ягах У ПЕРШУЮ ЧАРГУ ТРЭБА НАЗВАЦЬ ДАСЛЕДАВАН1П А.СЕМЯНОВ1ЧА, Р.ШКРАБЫ, ДЗ.БУГАЕВА, М.Арочш, А.Кльнша, Н.ГШЕВ1ЧА, Л.Гарэ.шк.

ДЗЯКУЮЧЫ ЗНАЧНАЙ УВАЗЕ НАВУКОЗЦА? ДА ПРАБЛЕМЫ РАЗВ1ЦЦЯ ЖАНРУ БЕЛАРУСКАЙ БАЙК1, БЫЛ1 ВЫРАШАНЫ НЕКАТОРЫЯ ДЫСКУС1ЙНЫЯ ПЫТАНН1. УСТАНОВЛЕНА, НАПРЫКЛАД, ШТО СГАРАЖЫТНЫ ЖАНР МАЕ ПРАВА НА АДРАДЗКЭННЕ I ПАСПЯХОВАЕ ФУНКЦЫЯНАВАННЕ ВА УМОВАХ СУЧАСПАСЦ1.

АДНЛК I ДА ГЭТАГА ЧАСУ ДАСЛЕДАВАННЕ БЕЛАРУСКАЙ БАЙ1Я ЗВОДЗЩЦА ДА АУТАНОМНАГА, 13АЛЯВАНАГА АД ЛГГАРАТУРНАГА ПРАЦЭСУ РАЗГЛЯДУ ТВ0РЧАСЦ1 TATO Ц1 1НШАГА байкашсца або ГРУПЫ БАЙКАПТСЦА?. пА СУТНАСЦ1, НЕ ЗАКРАНАЮЦЦА ТА1С1Я ПРАБЛЕМЫ, ЯК УЗЩКНЕННЕ БЕЛАРУСКАЙ БАЙК1, ЯЕ МЕСЦА У КАНТЭКСЦЕ СУСБЕТНАЙ ЛГГАРАТУРЫ, ПСТАРЫЧНАЯ ТРАНСФАРМАЦЫЯ АСНОУНАЙ БАЕЧНАЙ таМАТЬШ J НАП1АЙ НАЦЫЯНАЛЬНАЙ ЛГГАРАТУРЫ, ГШ ВЫЗНАЧАНЫ ПРЫЧЫНЫ пэунага ЗАНЯПАДУ ЖАНРУ НА СУЧАСНЫМ ЭТАПЕ.

СЕННЯШН1 СТАН БЕЛАРУСКАЙ БАЙК1, ЯЕ ПСТОРЫЯ I НАДЗЕННЫЯ ПРАБЛЕМЫ, ЯК1Я РАСКРЫВАЮЦЦА НА КАНКРЭТНЫМ МАТЭРЫЯЛЕ РАЗВЩЦЯ БЕЛАРУСКАЙ I СУСБЕТНАЙ ЛГГАРАТУРЫ XVII - XX СТСТ., АБУМОВ1Л1 ВЫВАР ТЭМЫ ДАДЗЕНАГА ДАСЛЕДАВАШШ, ПАСТАНОУКУ ЯГО АСНОУНЫХ ЗАДАЧ.

Як ВЯДОМА, ЕУРАПЕЙСКШ ЛГГАРАТУРЫ МЕЛ1 ВОЛЬШ ЧАСУ ДЛЯ ВБПТРЛЦОУ1Я БАГАТЫХ I СТАЛЫХ ТРАДЫЦЫЙ I НАЗАПАШВАННЯ ЗДАВЫТКАУ ЖАНРА? I ЖАНРАВЫХ

формам. Беларусь, у илу пстарычных abctabiha^, як i многм славянскш

НАРОДЫ, АПЫНУЛАСЯ ПАД ЧУЖАЗЕМНЫМ ПАНАВАННЕМ, ТАМУ ПРАЦЭС ЛГГАРАТУРНАГА ЖЫЦЦЯ # РЭСПУБЛ1ЦЫ ЗНАЧНА ПРЫТАРМАЗГ?СЯ, А БЕЛАРУСИ НАРОД, ПАЧЫНАЮЧЫ 3 ДРУГОЙ ПАЛОВЫ XVII СТ., БЫ$ ПАЗБАУЛЕНЬГ ЭЛЕМЕНТАРНЫХ УМОВАУ ДЛЯ РАЗВЩЦЯ НАЦЫЯНАЛЬНАЙ КУЛЬТУРЫ I ЛГГАРАТУРЫ. АСНОУНЫМ СРОДКАМ МАСТАЩСАГА АПОВЯДУ 5 ГЭТЫ ЧАС СТАНОВЩПА ФАЛЬКЛОР. 3 РАЗВ1ЦЦЕМ САМАСВЯДОМАСЦ1, АДЧУВАННЯ СВАЕЙ НАЦЫЯНАЛЬНАЙ ГОДНАСЦ1 БЕЛАРУС1САЯ

штэл1ге1щыя Усе рашучай змагалася за свае правы, у авангардзе рэтай

ВАРАЦЬБЫ 1ПЗЛ1 МНОПЯ БЕЛАРУСКШ П1СЬМЕНШКХ, ЯК1Я КРЫТЫЧНА АЦЭНЬВАЛ!

грамадск1я з'явы, высмейвал1 лхберальныя «свабоды». i вось тады на шляху байк1 стала непераадольная сдяна цэизурных ггерашкода? i мнопя 3 ix не змагл1 трашць у друк з-за вострай сатырычнай наюраванасц1. па гэтай прычьше большасць масгацкгх творау 1снавала пераважна у рукашсах, 3 цягам часу знпсла, i, магчыма, назаусвды, як, напрыклад, байк1 а.абухов1ча, я.коласа, б.друцках'а-падбярэскага, а.пшчолк1. Кнш мнопх беларуска-руск1х байкап1сца? знаходзяцца яшчэ i сеш1я у суседшх крашах, а не у беларус1. Таим жа складаным аказауся лес «няскораных» п1сбменн1кау: частку 3 ix рэпрэсавал1, частка была вымушана выехаць за мяжу.

о'яуленне вайк1, яя i шшых недастаткова даслвдаваных да гэтага часу жанрау у новай беларускай лггаратуры XIX ст., стала яшчэ адным-сведчаннем сапрауднага адрадзкэння надьп. пасля ананшных сатырыч1шх творау XVII ст. I анан1мнай сатырычнай паэзп XVIII - пач. XIX ст. у беларускай лггаратуры 3'яуляюцца 1мены, як1я стануць добра вядомым1 у славянскш свеце. сярод ix i шены пачыналышсау байк1 ф.багушэв1ча i а.абуховгча. У XX ст. ix сцежкам1 пойдуць Я.Купала, Я.Колас, м.багдан0в1ч, к.крашва. дзякуючы ш i мнопм 1ншым шсбменн1кам, а праз ix пасрэдства i байцы, беларуская лггаратура 3 цягам часу змагла узнндца да узроуню лггаратур еурапейскгх.

у першым раздзеле - «фармраванне байк1 як жанру у сусветнай лггаратуры* - раскрываюцца асноуныя этапы развщця жанру байк1; характарызуецца развщце беларускай байк1 у ХУП-ХУШ стст. i паказваецца уплыу на яе традыдый антычнасц1, а таксама спадчыны 1.А.крылова. акрамя гэтага, устанаулшаь'цца гене31с, гнасеалапчныя каран1 жанру, вызначаюцца факгары, як1я уздзей1пчал1 на станауленне i развщце беларускай байга, яе вщы iпадв1ды у беларускай лггаратуры.

Байка мае старажытную i багатую псторыю. Таму аУтар разглядае

пытанне аб месцы i часе яе узнпснення як самастойнага лггаратурнага жанру, прасочвае шлях1 яе развщця £ сусветнай i нацыяналыгай лггаратуры, паказвае яе выток1, м1фалапчную, прытчавую, прыказкавую аснову.

У мнопх навуковых працах сцвярджаедца, што байка як самастойны жанр узн1кла у VI - V стст. да н.э., а яе заснавальшкам быу фрыпйск1 раб

Эзоп. Але пазней было даказана, пгго байка юнавала задоуга да Эзопа, больш чым на тысячагоддзе райей, i што ведал1 яе яшчэ шумерыйцы #III - И стст. да н.э. духоуныя сповед31 1суса Хрыста усцяж перасыпаны дыдактычныи1 байкам1 - прытчам1. Выкарыстаушы прыемы канкротна-аналггычнага i псторыка-параунальнага мвгадау даследавання, аутар

дысертадьп прыходзщь да вываду, щто байка спачатку узнпсла у фальклоры як казка пра жывела?, во геиетычшля кара1п вядомых нам усх0диеславяиск1х казак пра ix уваходзяць у сгоую даушну, кал1 пачьшала першыя kpoki людская цыв1л13ацыя, кал1 паляваш1е сталася гал0унай жыидевай патрэвай першабытных людзей. менавгга падчас паусядзеш1ай працоунай дзейнасщ чалавек непасрэдпа сушкауся 3 жывельным светам. Яго ан1м1стычныя уяуленш i стварыл1 $мовы для з'яулення жывелы1ага эпасу. пазней, пры дыферэнцыяцы1 гэтага эпасу, вылучыл1ся казка пра жывела? i байка. але кллг ?л1чваць, пгго казка - жанр найбольш старажытны ( а гэта пераканауча даказана фалысларыстам1), то байка ?зшкла пасля ka3ki, што нарадзшася i узрасла на аспове антьгчных мгфау пра MlHATAÍPA, крыцкага быка, нямейскага льва, каней дыямеда, саеаку кербера i 1нп1ых, i як1я вальтэр называв байкам1. takim чынам, iia першьтм. старадаущм этапе станаулення казачна-ваечных жанра? на м1фалапчнай аспове узшкаюць фальклорныя творы пра жывелау, чарадзейныя i бытавыя. У жывельных казках упершышо рысы характару персанажау пераносяцца на чалавека, што i склалася запачаткаваннем баечнага жанру у прасцейшых формах, аднолькавых для ус1х народау свету, у тым л1ку i для беяарускага. сюжгугы народных казак пакладзены у аснову i мнопх пазнейшых па часе баечных творау.

на друпм этапе станаулення жанру байга не апошшою ролю адыграла прытча. доуп час тэршн «байка» атаясамлшауся 3 тэрм1нам «прытча». але прытча л1чылася болып сур'езным жанрам, ды i пстарычна яна болып старэйшая за байку, а тлму, в1дацб, i адыграла ролю «перак1дн0га мосту» ад

фальклорнай КАзга да ЕАйи. Вось чаму творы прадстаУнпсоУ дадзенага

перыяду магоць жанравае вызначэ1ше «прытча»: ад кн1гт «прытчы эзопа фрып» да твораУ А.Сумарокава.

На трэцш этапе разв1ваецца больш вобразная народная moba, з'яуляюцца дасканалыя трапныя выразы - ha3ipahhi як вын1к слоунлга асэнсавання жыццевага вопыту i набываюць форму прыказак i прымавак, як1я i складаюць зшгстоупую i структурную аснову болыиасц1 баек

Г.А.Крылова i К.Крагпвы.

станауленне i развщце байк1 у веларускай л1таратуры, безумоуна, трэва разглядаць у кантэксце эвалюцы1 сусветпага лггаратурнагл працосу: спачатку яна «вырастала» 3 традыцый а1гтычных байкап1сцау эзопа,

Федра, Бабрыя, затым прайшла школу С.Полацкага, Ж.Лафантона, Г.Скаварады, А.Кантэмгра, А.Сумарокава, I.Крылова. (XVII - 1-я mui.XlX

СТ.). ЯКАСНА НОВЫМ ЭТАПАМ У ЯЕ ЛЕСЕ СТАЛАСЯ ТВОРЧАСЦЬ Ф.БАГУШЭВ1ЧА,

А.Абухов1Ча. Я.Купалы, К.Крашвы (2-я пал XIX - XX ст.). Знлчны Уклад у

станауленне, развщце I пашырэнке названага жанру у XVII - XVIII стст. унеслх беларуск1я ACBBTHIKI С.Полацю, Ян Белабоцкг, 1лля кашев1ч, якхя у мнопм свае творчыя 1нтарэсы звязвал1 3 адзшым 1дэалышм тагачасным узорам - антычнай байкай, наследаваш яе традыцш.

можна лгшць бясспрэчным i абгрунтаваным тэ31с пра toe, што руская еайка сфарм1равалася У эмбрыянальным выглядзе яшчэ У творчасц1 асветн1ка-гуман1ста С.полацкага, ям сур'езна захашуся алегарычным жанрам у беларусш пкрыяд свайго жыцця. Несумненна, што У Маскву паэт «звез» усе свае задумы i щэ1, дзе паступова ix рэал13авау. ен стнарыу першыя дыдакгычпа-павучалшыя вайю на аснове эзопавых, па-новаму гнтэрпрэтавау старадауш тэкст, давау уласную трактовку так званай «вечнай» марал1 3 пазщый эстэтык1 барока.

тэматычна вершы с.полацкага, бл13к1я па змесце i форме да байк1, падзяляюцца на 1) творы б1блейскай тэматык1 («рыбак»); 2) пра сям'ю i

выхаванне («Завет», «Нос, скушенный отцу», «Согласие»); 3) пра

чалавечыя заганы («клеветник», «мухи», «лакомство»); 4) на тэму паэта i

паззп («Погребение», «Симошвд», «Симошад, спасенный богами»); 5) рэшшсцшщш античных баечных магываУ («Сребролюбие», «Пособие»); 6)

эмблематычныя г геральдычныя («крокодил», «слова не слушающим»,

«Слон», «Смиренномудрие», «труд», «Обновление»). АУтарам дысертацьп

анал13уюцца найбольш значныя мастацки творы адзначаных тэматычных груп.

Заслуга С.Полацкага заключаецца У тым, пгго ен займаУся вайкай,

кал1 у еурапейск1х kpaihax узрос попыт на яе, стварыу гх на чвэрць стагоддзя

раней першага амсгзрдамскага выдання баек Эзопа на рускай мове 1700 года. Тольш амаль праз паУстагодцзя «узаконяць» у мастацтве слова гэты жанр Кантоми>, трэдзшкоУсш, Лашшосау i шшыя аУтагы. А затым спатрэбщца яшчо звыш стагоддзя на стыл1стычную апрацоуку баечнага верша, яго зместу I структуры I-Крылову. Творчасць патрыярха рускай нацыянальнай i агульначалавечай культуры адыграе ролю своеасаблшага пггуршка для разв1цця самабытнай арыг1налы1ай беларускай байк1, найперш у асобах Ф.багушэв1ча I А.абухов1ча.

паозц барока у во гуле характерна байка 3 бл13к1м1 ей па с8нсу прытчай i парабалай, вядомай яи1чэ 3 часоу Арыстоцеля. Парабала часта 1дэнтыфпсавалася 3 «рацыяналы1ай» байкай, дзе персанажаш з'яулялюя люд31, abo парауноувалюя непадобныя рэчы. длдзенае паняцце пашырае i гобщь больш канкрэтным ян белавоцк1 - паэт i ф1лосаф XVII - пачатку XVIII

ст. Вучошш пра байку мы знаходзм у яго рыторыцы «Паука проповеди».

Для вызначэыня групы 1нп1асказалы1ых жанрау ен выкарыстоувае паняцце

♦ параболическая притча», якую л1чыщ. параунаннкм г алегарычным тлумачэннем адной з'явы праз другую. падобны тэ31с не што 1ншае, як першая спрова ВЫДАТНАГА асвеггшка тэарэтычна абгрунтаваць мастацк1 прыем пераносу асноуных уласц1васцей паводзшау жывела? на чалавека ужо на уласнай глебе i вылучыць гэтыя уласцгвасц1: авечка, паводле яго трактола, с1мвал13уе лагоднасць i пакорл1васць, бабер - непадатлгоасць, павук - мудрасць, мурашка - працавггасць, паул1н - ганарлшасць i г.д. так1 падыход быу, несумненна, станоучым укладам белабоцкага у працос зараджэння будучага жанру байю i грэтгганауся на засваенщ i навуковым асэнсаванн1 вопыту антычных байгсашсца?.

У прадосе эвалюцы1, прыкладна каля сярэд31ны XVIII ст., у перыяд росквггу класщызму, байка канчаткова выцясияе прытчу, што было пас1сорана першым1 перакладам1 баек эзопа. першы так! зб0рн1к на рускай мове надрукав.аны у расп У 1712 г. па загадзе пятра I веларусам 1ллей кашевпам, i, верагодна, пера1сладзены 1м жа. выдаушы вайк1 эзопа на рускай мове, кап1евгч зравг? ix здабыткам шырокага кола руската чытача, што сведчыла аб бясспрэчнасц1 яго пстарычных заслуг i став1ла яго у шэраг

ПРАГРОС1Й1ЫХ дзеячоУ шнУЛАГА, нрадаУжальнгкаУ трдцьщый Ф.Скарыны,

С.БУДНЛГА, В.ЦЯП1НСКАГА.

Байш Эзопа, Федра, х, магчыма, Лафантэна значка паУплываж на беларускага паэта-лац1шста, доктара ф1далош мххаша карыцкага. У дысергацш анал13уецца яго «казка», перакладзепая 3 лац1нскай мовы

Ю.Срлркам I Я.Парэцкм, ягсую А.Жлутко снравядлша называе «Байкай». Гэты твор параУноУваецца дысертантам з байкамг I.Крылова «ВоУк на

псярш» i м.танка «Во$к у капкане». вщавочна, што усе тры байк1 узаемазвязаны памш сабою i тэматычна i агульнай 1дэяй, рознща тольи у адлюстравапш пстарычных падзей у розныя перыяду жыдця народа^ свету.

Аналш творчай спадчыны дзеячаУ беларускага барока С.Поладкага,

я.белабоцкага, 1.кап1евг1а, м.карыцкага сведчыць, што менав1та яны

стаял: ля еытокаУ станаУлення жанру вайю. След, пакшуты нашымг

суайчыншкам1 у разв1цц1 i пашырэнн1 вудучага сталага ясанру неадэнны, а ix спадчына заслугоувае самай глыбокай лггаратурнай намяц11 павап.

11а станауленне жанру байш i баечнай творчасц1 беларуск1х шсьменннсау ПЛРПЛЫВАР вялж1 руси вайкагосец 1.л.крылоу. на веларус1 яго вайк1, бл13юя i зразумелыя народу, карысталюя вял1кай папулярнасцю. Менавгга таму, што Крылов змог зрабщь вершаваную мову даступнай I бл13кай кожнаму селян1ну, рас1свецгу свае творы пры1сазкам1 i прымаукам1, падказаныя людзям жыццебай мудрасцю i вопытам. т1сторыя зарадясэння беларускай бай1с1 так ц1 1на1сш звязана 3 1мем I.крылова. першыя байк1

I.mahkebi4a, Ф.багушэв1ча, Л.Абуховсча, М.Костч, А.гурынов1ча, Б.ДрУЦКАГА-ПаДБЯРЭСКАГА, Я.купалы еыл1 а$тарызаеаныш перакладам1 ягоных ваек. рэдка каму 3 перакладчыкау удавалася дакладна перадаць вагацце крылоуск1х моУных адценняу, дыялогау, гутарковай мовы i таму не

выпадкова В.Р.Бялшск! папярэджваУ: «вайК1 Крылова нельга пераклададь

HI на адну замежную мову, IX можна тольк1 перапрацоуваць». на пачатку СТАНАУлеННЯ беларускай нацыянальнай байк1 так i атрымалася: «непаэтычны» вольны верш i.крылова часам заменьвауся вершам кяас1чна-суразмерным, традыцыйным. Перакяадчьцщ прыем «вольнага наследавання» у XIX ст. парупгьг? дойля, bacbmi i шасц1стояныя, а таясама i каротюя • двухстопньш вершаваньш памеры байк1, таму i страц1лася шуткасць i дынащчнасць верша, як1 у асноуньш быу страф1чным, а пераклад - свабодным. да гонару беларускех паэтау, выкарыстоуваючы крылоускш сюжэты, яны надавал1 яго байкам наш нацыянальны стыль i каларыт, набл1жал1 змест яго творау да рэальнага жыцця беларускага народа- першыя пераклады крылоуск1х баек был1 або прыземленай кошяй арыпналу, або вольным варыянтам на яго тэмы. паЧЫНАЛЫПКАМ зауседы цяжка. IX «бш1», крытыкавал1, але MEHABITA падобныя пераклады працерабш1 шлях да болып дасканалага мастацкага перакладу ваек i.крылова, змест яих перадал1 па-беларуску м.клщковгч, а.як1мов1ч, М.танк, А.Бачыла, К.Крашва, В.Таулай. Першы найбольш поуны збор ТВОРаф рускага байкашсца t перакладзе на беларускую мову «1.крылоу. байк1. пераклады 3 рускай мовы пад рэд. к.крап1вы» ВЫЙШау 3 друку у 1950 г., куды увайшл1 творы амаль з усес 9-ц1 яго кшг. Сучасныя тсьмЕннна

таксама звяртаюцца да неум1ручай спадчыны крылова! байк1 перакладаюдь М.лужан1н, Я.брыль, Э.валасеб1ч i 1нш. пераклады крыло^скгх баек досыць дасканалыя, i трэба думаць, што выказванне вялшскага аб немагчымасц1 takix перакладау сграц1ла сваю актуальнасць. 3 разв1ццем лггаратурнай мовы, выкарыстаннем яе багатых заласау 3 народных крышд адыход ад страф1чнага верша да баечнага, апавядальнага узбагадгу не тольш слоун1кавы запас, але пауплывау i на форму байк1. цудоуныя беларускамо^ныя пераклады творау крылова i уласныя сачьшеши беларуск1х байкашсцау касыц1л1 беларускую л1таратуру новым1 вовразамг, пашырыл1 яе тэматыкай, г1аспрыял1 разв1ццю беларускай лггаратурнай мовы.

ДоУГА ЛГШЛАСЯ, ШТО ПЕРШЫ ПЕРАКЛАД БАЙК1 I.КРЫЛОВА НА БЕЛАРУСКУЮ МОВУ БЫУ ЗРОБЛЕНЫ Ф.БАГУШЭВ1ЧАМ. АДНАК, ЯК ДАКАЗАУ Г.ШСЯЛЕУ, ПЕРШЫМ КРЫЛОУСК1М ПЕРАКЛДДЧЫКАМ СТАУСЯ IBAH ВОС1ПАВ1Ч МАНКЕВ1Ч - РОДАМ 3

Рагачоускага павету. Менавгга ен пераклау байку 1.Крылова «Демьянова

уха», тэкст якой, пра?да, да гэтагл часу не выя?лены. Лдначасова 3 Ф.Багушэвгчам перакладалн з Крылова пачынае займацца выдатны веларуск1 гпсьменшк А.абуховгч. Яго байк1 «Старшына» i «воук i л1с1ца» (паводле крылоускк «мирская сходка» i «волк и лисица») паглывляюцъ гдэйны змест арыпнала?, прыстасоуваюць творы славутага гасьменнгка да беларускай рэча1снацг, канкрэтызуюць ix змест. у адрозненне ад крылова у байцы «старшына» уведзена многа новых мастацк1х дзталей i падрабязнасцей, як1я выразна падкрэсл1ваюць палггычны змест i пафас ТВСРА.

Першая спроба пазнаемщь беларускага чытача з творчасцю рускага

байкашсца ? цэлым належьщь беларускай шсьменнщы-этнографу m.koci4. «пералажэнне некаторых баек крылова» толбк1 умоуна можна л1чыцв «пералажэннем». Крылоускш сюжэты абраны шсьменнщай у якасц1 зыходных пункта? для стварэння асаб1стых арыпнальных творау, павудаваных на мясцовым матэрыяле. ва ?с1х 11 байках крынечыдь народны побыт, наказана 1шлегкае стан0в1шча беларускага селян1на, бязлггаснасдь пано?, раскрыта недасканаласць тагачаснага грамадства i некампетэ1гп1ай к1руючай улады. байка «кляветчык i гадзюка» наогул не была прапушчана цзнзурай. 1 хоць большая част1са л1таратуразнауца? аднеслася да творчасц1 паэтк1 не бельм прыхшьна, абв1навац1?шы яе ? паэтычным ня?мольстве i недасканаласц1, адсутнасц1 належнага вопыту, аднак малавопытная мастачка слова мужна ?зялася за добрую справу ва ?мовах жорсткага ггераследавання царызмам беларускага друкаванага слова, абараняла права народа на вольнае жыдце.

больш удалым i дакладным а казался пераклад крылоускай байк1 «стрекоза и муравей» пад назвай «казельчык» маладьш беларуск1м паэтам

А.Гурынобгчам. Яшчэ лепш гота атрымалася ? Б.Друцкага-Падбярэскага,

3bectak ав як1м, на жаль, захавалася вельм1 мала. 3 неаф1цыйных крын1ц а?тару дысертацьп вядома, што eii служы? адвакатам у навагрудку, бы? арыштаваны органам1 КДБ i сляды яго наза?седы згуб1л1ся. адна 3 кн1г

иаэта «Бдйга /па Крылову i щшых/. 3 рысункам1», вьщадзеная 9 1926 годзе ? Вшьш, там i захоувалася. Другая кшга - «Байкг, Сатыра, Гумар» (1928) -

па некаторых 3bectkax захо?ваецца ? варша?скай в1бл1ятэцы. у беларус1 i суседн1х рэспубл1ках яе няма. хутчэй за ?се а?тар бы? арыштаваны за 1шпадумства, а яго кшга канф1с1савана i знаходзщца ? архгвах КДБ. байк1

Б.Друцкага-Падбярэскага - выдатны прыклад таго, як у першыя

дзесяц1годдэ1 xx ст. наб1рала сшу перакладчыц1сая справа, як мацнела, ажывала i прыгажэла беларускае мастацкае слова. а?тару у мног1х выпадках удалося перадаць не толыя сатырычны дух баек крылова, але i

адденш жывой беларускай гаворк1, i тонкую 1рошю народнага гумару. разам 3 тым сатырык аддае даншу павап «вольнаму» перакладу i уносщь t асобньш творы рускага аут ai'а свой асаб1сты погляд на жыцце, свае асаб1стае разумение закранутых уix праблем.

Я. Купала - першы з перакладчыкаУ пачатку XX стагоддзя, хто не пайшоу па шляху «вольных» перакладау» а ВЫБРаУ дяжю, але ад31на правмьны шлях: уважлша адносгуся да арыгшалу, яго асаблпзасцей,

беражл1ва захоувау мастадкую форму. але першыя яго пераклады баек

1.Крылова «Леведзь, Шчупак i Рак» г А.Мгцкевгса «Мужык i вужака» не зусш удалыя. Хутчэй за Усе юта была спроба самасцвярджэння у галгне перакладу, своеасаблшы прыем адточвання пяра.

Многае 3 tato, над чым смяяУся эзопаеай мовай 1.крыл0у, канула У Лету, сгращла актуальнасць, во значна змяншся як асновы жыддя

грамадства, так i народнае светаразуменне. нездарма У савецк1 час Усе гучней пачал1 разданатща галасы пра вымгранне жа1п>у байк1 наогул, во шбьгга У' развггой сацыял1стычнай краше, якая шырошм кронам 1дзе да камушзму, няма каго x дгго крытыкавадь. 3 развщцем гап0спасц1 i дэмакратьп стала ясна, што усе ранейшьш выказванш - падман. гер01

Крылова аказалкя, жывучымг, бо заганы грамадства дзвюх давол1 далекхх

эпох не змянхл1ся. бюракратызм, падхалшаж, хаваршцтва, блат, балватня жывуць i не пам1раюць i сегпхя. вось чаму i сучасныя байкашсцы часта звяртаюдца да неум1ручай спадчыны крылова, скурпулезна i дакладпа перакладаюць змес7г яго баек, выкарыстоуваюдь многш ягоныя вобразы i с10ж0ты, часта спасылаюцца на вялгкага еайкашсца i г.д. крылоускш традыдьп У сучаснай беларускай баечнай творчасщ адметныя тым, што гер01 i сюжэты яго баек, як правша, «падагнаны» пад сучасную эпоху i разгортваюцца У новых абставшах. усе готыя асабл1васц1 выразна выяуляюцца У байках К.крашвы «ВоУК i яппок» (па-новаму), УЛ.корбана «дзям'янава юшка», Э.валасев1ча «пашляк», м.скрыш2 «iib прыкмецгу», «свш1ш пад дубам», «квартэт», «моська i «зубры», Ц.карап «Кандратава памылка», «м1колау п1джак». 1накш кажучы, спадчына 1.А.крыловл - юта набытак л1таратур мнопх народау былога СССР: ен стау агульным кум1рам, бо змог выказадь самае валю чае - народныя мары, спадзяванш, надзе1 прадстаушкоу 11ншых нацыянальнасцей.

цяпер у навуковай лггаратуры ф1гуруе мностба назвау вщау i падв1длу баечнага жанру: вайка-казка, байка-сатыра, байка-маналог, байка-пародыя, вайка-фельегон, байка-алегорыя, байка-анекдот, вайка-жарт, аптадыйная байка I г.д. НА нашу думку, у беларускай лггаратуры найболынае распаусюджанне атрымал1: 1) байка-расказ (характэрна ус1м

БАЙКАП1СЦАМ); 2) САТЫРЫЧНАЯ БАЙКА (ТАКСАМА); 3) БАЙКА-КАЗКА (М.КАРЫЦКГ, M.Taiik, Э.ВАЛАСЕВ1Ч); 4) БАЙКА-ПАРОДЬМ (Г.ЮрЧАИКА, Н.Г1ЛЕВ1Ч I шш.). Як ЖА1П> НЕ ТРАДЬЩЫЙНЬГ, А АСАБ1СТЫ I 1НДЫВ1ДУАЛЫ1Ы, У БЕЛАРУСКАЙ ЛГТАРАТУРЫ СУСТРАКАЕЦДА ВАЙКА-САНЕТ (А.ЗВОНАК), БАЙКА ВЕЗ МАРАЛI (Х.ЖЫЧКА), ВАЙКА-КАРАЦЕЛЬКА (П.ШЫБУТ), М1КРАБАЙ1СА (К.КАМЕЙША, М.С1СРЫПКА) I ПШ1.

друг! раздзел - «веларуская нацыянальная байка» - прысвячаецца раскрьгццго праблем станаулення арыгн1алы1ай беларускай байк1, анал13у творчых наеыт1сау кандрата Краппзы як стваральшка нацыянальнай вайк1 i разгляду ваечнай творчасц1 на сучасным этане.

першаадкрьшальншамх у галше жанру нацыянальнай байк1 у беларускай лгтаратуры XIX ст. стал1 ф.багушэв1ч i а.авухов1ч - саыыя каларытныя пос7гац1 у нашай лгтаратуры tato часу.

працуючы над склада1п1ем беларускага ф1лалапчнага слоунпса, Ф.багуш0в1ч зб1рау прыказщ I прымаук1, што, магчыма, i сталася прычынай звароту шсьменшка да адзначанага жанру. Ф.багушэв1ч - аутар вядомай байкх «ВоУК i авечка», - першага узору арыпнальнай беларускай байк1. есць усе падставы сцвярджаць, што паот iie абмежавауся нащсаннем адной толыс1 гзтай вайк1. магчыма, мнопя 3 нап1саных 1нпплх творау гэтага жанру не дайшл1 да нашага часу. адну 3 takix баек «ilah i блыха» аднавгу паводле

УспашнаУ былых кушлянцау шсьменнгк Ул.Содаль. Але, на нашу думку,

надрукаваны содалем твор - скарочаны варыянт вай1с1 «блыха i пан»

Я.Былшы.

Л.Абуховгч - аУтар арыпнальных баек «Суд» i «ВаУкалак». Першая з ix

нашсана пад непасрэдным уплывам «шнскай шляхты» в.дунша-марц1нкевгча, другая падказана паданням1 3 айчьншай псторы1 i айчыпнага фалыслору, у прыватнасц1, ав усяславе чарадзею - полацк1м князю, ваукалаку - пяроваратню, якому адцавал1 даншу паваг1 аутары

«ап0весц1 мнгулых часоУ» i «Словапра паход 1гаравы».

Ужо на першым этапе ваечнай тв0рчасц1 зауважаецца гмкггешге аводвух веларуск1х пюьменнпсау да самастойнага творчага п0п1уку.

Я.купала i Я.колас звярнул1ся да жанру байш, кал1 У Pacii настушла

наласа чорнай рэакцьп. Тэмы i 1дэ1 ix твораУ цесна звязаны з жьщцем народных mac, ix думкам1 i памкншняш. Але аспоУнае месца у спадчьше абодвух паэтаУ займае тэма нацыянальнага ад рад линия. байк1 Я.купалы «Два мужыкг i глушэц», «Лякарства», «Груганы», як i Я.Коласа «Cbihhi пад

дубам1» i «св1ная фшас0ф1я», прасякнуты гарачым пачуццем нацыянальнай i чалавечай ГОД11ЛСЩ, на1с1раваныя СУПРАЦЬ пераследаванняу беллруск1х дзеячоу i беларускай культуры у гады рэакцыг пасля паражэння рэвалюцы1

1905-1907 гадоу. Правда, абодва мастам не здолелг перастушць мяжу, што аддзяляе тыпова баечны верш ад звычайнага страф1чнага. ix байш у асноуным залежал1 ад песеннай традыцы1 фалыслору, был1 быяуленча-ашсальным! творам1.

У ПАРАУНАНШ 3 ВЫШЭЙНАЗВАНЫМ1 ПАЭХАШ, М. БАГДАНОВ1ЧУ УДАЛОСЯ ЗАХАВАЦЬ СПЕЦЫФ1ЧНЫЯ.АСАБЛ1ВАСЩ ТРАДЫЦЫЙНАЙ БАЙК1. I ХАЦЯ ЕН ПАКГНУУ ПАСЛЯ СЯБЕ ТОЛЬК! ДВА ТВОРЫ («ВАРОНА Г ЧЬШ», «1КРА»), АЛЕ ЯНЫ СТАЛ1СЯ

Узорам мастацкай дасканаласщ i захавання жанравых адзнак.

Пэуным этапам станаулення рэал13му у веларускай дакастрычн1цкай прозе стала творчасць ядв1пна Ш. 3 яе багатым фалькларызмам. нагоуна, гэтую акал1чнасцб меу на увазе м.багдановгч, кал1 назвау свайго таварыша па пяру кроуным баечшкам.

найвышэйшага развщдя беларуская байка дасягнула у творчас1ц К.крап1вы, як1, па слушнай заувазе Я.казе1с1, выкарыстау вопыт ф.багушэв1ча, Я.купалы, Я. Ко ласа у гал1не сатыры. Менавгга Крашва становщца сапраудным стваральшкам жанру беларускай байк1, якая пад яго пяром набывае глыбока нацыянальныя рысы i назауседы замацоуваецца у народнай свядомасц1, пачынае карыстацца вялпсай папулярнасцю, знаходзщь прыхшьнага чытача у самых глух1х весках, становщца надзейнай зброяй у барацьбе супраць палггыканства, бюракратызму, невуцтва. паэт стварае арыпнальны баечны верш i пвраадольвае уплыу фальклорных песехшых традыцый на гаты эталапчны жанр. У параунанш 3 папярэдшкам1, яго байка стала болып сщслай, адточанай, афарыстычнай, пабудаванай па дыялогах, зарыентаванай на увядзенне у аповяд вобразных i трапных выразау, народных прыказак i прымавак, дасц1пнага гумару, фальклорных сюжэтау. шсьменшк патрабавальна став1уся як да сябе i сва1х творау, так i да творау шшых лггаратарау.

Сучасцая нацьшнальная байка У творчасцг Ул.Корбана, Э.Валасевгча, Ц.Карал, М.Скрыпю, В.Маеускага, А.Зэкава I пил. РАЗвтлЛАся I развшаецца У рэчьппчы навыткаУ прызнанага майстра сатыры К.Крашвы. У дысертацьп

анал13уецца сучасная палггычная, бьггавая, лггаратурная, фшасофская байк1 у творах вышэйназваных аУтараУ, а таксама Н.Гшевхча, Ул.Правасуда, В.Вггк1, В.НСуковгча, А.Вярцщскага I шшых. Есць у к

ц1кавыя знаходк1, але час з'яулення на л1тарату рпай арэне новага крапгвы

япгчэ, вщаць, не прыйшоУ. Акрамя Ул.Корбана, Э.Валасевгча, М.Скрыпю,

ужо сталых «кроуных» баечшкау, да жанру байк1 звяртаюцца i

малдцзейшыя, i Усе ж зрэдку, не так часта, як хацелася б.

Недахопы, уласцшыя У асноУным сучаснай байцы, на нашу думку,

наступныя: 1) сатырыкг слаба паглыбляюцца у жыцце i не шукаюць новых

тэм i вобрлза?; 2) многи сггуацш у байках надуманыя, творы часта

адарваныя ад рэальнага жыцця; 3) тэкст «падганяецца» пад папярэдяе схсанструяваную мараль; 4) штучна пераболыпваецца I не апраУдвлнцца роля гратэску; 5) дрэнна падбхраюцца тыпажы i часам уяУляюцца выпадковыш алегарычныя масю; 6) мнопя вайи празмерна дэкларатыУньш

i дыдактычныя; 7) па$тараюцца сггуадьп, добра вядомыя У лггаратуры; 8) у байках, часам, адсуппчае смех; 9) пад час сграчваецца сцгсласдь i афарыстычная мудрасць радка; 10) адбываецца фельетах Г13ацыя байк1. можна было в дадаць япгчэ i звужанасць тэматык1, залпшшю арыентацыю байкашсцау на веску, на31раецца захшдбанне прынцыпау мастацкай тьппзацьп з'яу, майстрам жанру не хапае агульнай культуры, творчасцг г майстэрства, таму i успрымаюцца мнопя байкг не болып як аднадзенкг.

магчыма, па гзтых прычьшах узшкла у лггаратурнай крытыцы думка, падтрыманая аф1цыйпай 1дэалопяй, аб адм1ранш жанру. але прых1льн1к1 падобнай канцэпцьп не маюць рады1: байка # нас 1снуе, есць усе падставы i глеба для яе далейшага разв1цця. У сувя31 3 распадам СССР, пагаршэннем агульнага экакамчнага становппча у рэспублщы, заняпала выхаваучая работа 3 моладцзю, жыцце чалавека пастаулена у залежнасць ад рубля ц1 долара, з'явшася беспрадоуе, павял1чыл1ся злачыннасць, бескультур'е, сямейныя разлады I Г.д. Цх не магла в дапамагчы У выхаван1п людзей у такой стгуацы1 беларуская байка? фронт работы для яе сення вельм1 шырок1. менав1та трапная i праблемная, байка ппсол1 не састарыцца.

11а наш погляд, доуп час незаслужана замоучваллся творчасць рускамоуных байкапхсдау пачатку XX ст. М.Анплва I С.гпщвурга 3 В1ЦЕБСКА, кнхп якхх зпаходэяцца у суседнхх дзяржавах. няхай сабе xx спадчына i не дасягнула узроуню хоць бы спадчьшы Я.купалы i Я.коласа, але гота наш нацыянальны здабытак, i грэбавадь ш не варта.

Не вывучана спадчыиа Б.Друцкага-Падбярэскага i Я.бьшны, хоць ix

творчасць, на нашу думку, патрабуе спецыяльнага даследавання.

У заключэн1п дысертант падагульняе асноуныя вы1пк1 працы. праведзенае даследава1ше па праблемах сгана?лення i развщця жанру беларускай байхл паказвае, што гэты традыцыйны лггаратурны жанр, ягс1 узн1к у фальклоры як казкл пра жывел, ва 9се эпох1 адыгрывау вы1слючну10 ролю у «карэкцгроуцы» духоунага i маральна-этычнага статусу грамадства. ГЭТУЮ ж фун1сцыю ен выконвае i у нашы дш. аутар дысертацых прыходзгць да вываду, што у фармавахпп жанру беларускай байк1 рашаючую ролю адыграш так1я фактары, як уплыу вуснай пароднай творчасц1 (казк1 пра жывь'лау, прытчы, прыказкг), сусвегнай ваечнай традьгцьп (эзоп, федр,

бабрый, г.скаварада i 1нш.), клас1чнай лггаратуры славянскех народа?

(I.Крыло?, А.Мщкевгч, А.Бартэльс). Пачынальшкам жанру байш ста? С.п0лацк1 - прадста?нпс дзвюх культур: беларускай i рускай. На беларускай глебе байк1 з'явглюя тольш ? апошняй чвэрц1 ХГХ ст., дзякуючы таленту ф.багушэв1ча i А.абухов1ча, але сапра?дным стваралыпкам надыянальнай байк1 бы? iзастаецца К.крап1ва.

парэшцв, еыказваецца i абгрунтоуваецца прагноз на будучыню. не сакрзт, што на сучасным этапе перад байкай паусга? цэлы шэраг праблем, але кал1 мець на ?вазе зварот да яе шсьмешпка? маладзейшага пакалення (напрыклад, А.Зэкава I Ш.), то есць пэ?ная надзея, што перад баечным жанрам адкрываюцца больш шырокш перспектыбы i надалей.

Байка, думаецца, будзе адыгрываць не апошнюю ролю ва Узбагачэнш

паэтыш сучаснай лггаратуры, у насычэнн1 яе м1фа-11аэтычным1 элементami; у вьгпрацо?цы новых 1дэйна-мастацк1х парадигма?.

прапанаваная а?тарам канцэпцыя асно?ных этапа? развщця байш, тлумачэнне гносеалапчных icapahe? x разгляд сучаснага становшча i сучасных праблем, новае прачытанне мнопх твора? не прэтэндуюць на ?н1версальнасць. у дысертацьн прапануецца адзш 3 мажл1вых варыянта? стварэння цэласнай карщны ?знпснення, росквгту i часовага загшпаду ? разв1цц1 старажьггпейшага жанру.

асно?ныя палажэнш дысертацьн адлюстраваны ? насту1шых

публшацыях:

1. И.Крылов и белорусская басня //»Шануючы спадчыну Я.Карскага...» -Гродна,1992.-С. 146-150.

2. Исследовательский метод обучения на практических занятиях по русской

литературе XVIII века (на материале темы «первые басни И.а.крылова»)

//Проблемы интенсификации обучения студентов университета. Материалы научно-практической конференции.-Гродно,1993.-С.24-27.

3. Байкг I.А.Крылова на беларускай мове //Взаимодействие литератур в мировом литературном процессе. Материалы межреспубликанской научной конференции.-Гродно,1993.-С.95-98.

4. Творчасць А.Р.Шпчолш ? беларускай крытыцы //Шануючы спадчыну Я.Карскага. Чацвертыя навуковыя чытанш.-Ч.Н.-Гродка,1994.-С.167-171.

5. я1суб колас - байкап1сец //каласабшы. матэрыялы навуковай канферэнцы1, прысвечанай 35-годцзю лггаратурнага музея якуба коласа,-мшскд994.-с.120-127.

6. беларуская байка: выток1 I ?плывы (Ф.Багушэвгч, А.Лбухошч) // узаемадзеянхш еурапейск1х лггаратур: праблема тборчых метада? XIX-

XX стст. Матэрьшлы мшснароднай навуковай канферэнцьп.-Гродна,1994.-с.70-75.

7. лггаратура э1гох1 сярэдпявеэта. прлмоунгцкая проза //нлвукова-метадычныя роклмендацьп па вывучэнш беларускай i сусветнай

Л1таратуры.-Гродна,1995.-С.27-43.

8. лггаратура эггох1 Лдраджонпя. Францыск Скарына //Навукова-метадычныя рэкамендацъп па вывучэнн1 беларускай i сусветнай

лггаратуры.-Гродна,1995.-С43-60.

9. чалавек, як1 апярэд31? час (да пытання аб узшкнещп жанру вайк1 у беларускай лггаратуры) //узаемадзеянне лггаратур у сусветным лггаратурным працэсе. праблемы тэарэтычнай i пстарычнай паэтыкх. матэрыялы м1жнароднай навуковай канферонцыт.-гродна, 1995.-с.23-25.

10.1.а.крыл0у i сучасная беларуская байка //взаимодействие литератур в мировом литературном процессе (проблемы теоретической и исторической поэтики). материалы международной научной копференции,-ГР0ДН0,199б.-с.84-87. 11.школьны тэатр веларус1 XVIII ст. (матэрыялы i метадычныя парады да урока лггаратуры у x класе) // беларуская мова i лггаратура.-1996-вып.4,-с.13-22.

Рззюмэ

каяла улдц31м1р 1ванав1ч. праблемы станлулення i развщця жанру беларускай вайкг.

гене31с, гнасеалапчныя кара1ц, парабала, казка, прытча, байка, прыказка, прымаука, страфгчны г баечны верш, архгпжт0н1ка, трансфармацыя, эталапчны жанр.

у дысертацы1 «праблема станаулення i развщця жанру беларускай еайк1» разглядаюцца праблемы вытоклу, гене31су жанру байк1 у сусвбггным i нацыянальным лггаратурным працэсе, прасочваецца псторыя яе развщця у беларускш моуным масгацтве, раскрываюцца оадачы, як1я стаяць перад традыцыйным жанрам на сучасным этапе.

грунтуючыся на калкрэтна-пстарычным i параунальна-тьшалапчным метадах даследавання, аутар анал13уе праблему гене31су беларускай байк1 У кантэксце шшанацыянальных творау падобнага жанру, раскрывав яе стрястурна-томатычную трансфармацьпо у розныя эп0х1. У працы даследуюцца ва узаемасувяз! такш роднасныя наняцц1, як «казка», «прытча», «байка», паказваедца ix дынам1чная эвалюцыя i кантактнасць. У нол1 зюку даследчыка - праблема выяулення рол1 байк1 у выхава1пп маральных чалавечых якасцей, анал13 лепшых i не зусм удалых творау ввларуск1х сатырыкау, у т.л. нащсаных на русскай мове.

Байка Узшкла У кожным нацыянальным фальклоры з 1сазак пра

жывелау. У беларускай лггаратуры глебу для яе у31пкнення «рыхтавал1» такш жанры як прытча, прьпсазка i прымаука, аловяд у вершах, гутар1са. менавита узаемасувязь i кантактнасць эшчных, л1рычных i драматурпчных жанрау авумов1л1 нараджэнне новага, у мнопм «сштэтычнага» утварэния. беларус1сая байка мае шэрар спедыф1чных нацыянальных адрозненняу: у вышейшай ступен1 адлюстроувае менталггэт беларусау; яна больш простая i дастуш1ая па складу, у цэлым вытанчана, адточана у фармальных адн0с1нах; беларуская байка разв1ваецца у некальк1х мадэфшацыях, разнав1днасцях, у той час, як у некаторых нацыянальных лггаратурах (у першую чаргу - лггаратурах У сходу) - у адным-дзвюх, аснову як1х складае дыдактычная прытча. асаблшасцю беларускай вайк1 з'яуляецца i той факт, што 3 самага свайго пачатку яна разв1валася як жанр лггаратуры сатырычнай i захавала гэтыя якасц1 да нашага часу.

у дысертацы1 упершыню вывучэнне нацыяналы1ай беларускай вайк1 арган1чна звязваецца 3 гене31сам еурапейскай байкап1снай традыцы1.

Резюме

Кляло Владимир Иванович. Проблемы становления и развития жанра

белорусской басни.

генезис, гносеологические корни, порабола, сказка, притча, басня, поговорка, пословица, строфический и басенный стих, архитектоника, трансформация, этологическкй жанр.

В диссертации «Проблемы становления и развития жанра белорусской басни» рассматриваются проблемы истоков, генезиса жанра басни в мировом и национальном литературном процессе, прослеживается история ее развития в белорусском словесном искусстве, раскрываются задачи, стоящие перед традиционным жанром на современном этапе.

Основываясь на конкрэтно-историческом и сравнительно-типологическом методах исследования, автор анализирует проблему генезиса белорусской басни в контексте инонациональных произведений подобного жанра, раскрывает ей структурно-тематическую трансформацию в разные эпохи. В работе исследуются во взаимосвязи такие родственные понятия, как «сказка», «притча», «басня», показывается их динамическая эволюция и контактность. В поле зрения исследователя - проблема выяснения роли басни в воспитании моральных человеческих качеств, анализ лучших и не совсем удачных произведений белорусских сатириков, в т.ч. написанкх на русском языке.

Басня возникла в каждом национальном фольклоре из сказок о животных. В белорусской литературе почву для ее возникновения ♦готовили» такие жанры как притча, пословица и поговорка, рассказ в стихах, «гутарка». Именно взаимосвязь и контактность эпических, лирических и драматургических жанров обусловили рождение нового, во многом «синтетического» образования. Белорусская басня имеет ряд специфических национальных отличий: в высшей степени отражает менталитет белорусов; она более проста и доступна по содержанию, в целом изящна, отточена в формальном отношении; белорусская басня развивается в нескольких модификациях, разновидностях, в то время, как в некоторых национальных литературах (в первую очередь - литературах Востока) - в одном-двух, основу которых составляет дидактическая притча. Особенностью белорусской басни является и тот факт, что с самого своего начала она развивалась как жанр литературы сатирической и сохранила эти качества до нашего времени.

В диссертации впервые изучение национальной белорусской басни органически связывается с генезисом европейской баснописной традиции.

SUMMARY

Koyalo Vladimir Ivanovich. «Problems of Formation and Development of Belarusian Fable Genre».

Key words: genesis, gtiosiologica! roots, parabola, tale, parable, fable, saying, ■ proverb, strophe and fable verse, architectonics, transformation, etiological, genre.

The research deals with the problems of origin and genesis of fable genre in the world and national literary process. The fable history development of Belarusian wordy art is traced

Using concrete historical and comparative-typological methods the author analyses genesis problem of Belarusian fable on the bases of national literary works and describes fable structural-thematic transformation of various epochs. The research also touches upon such related genres as «Tale», «Parable», «Fable» and their dynamic evolution and contact. One of the objectives of the research is to reveal the role fable plays in upbringing of ethical human qualities and also to analyse the best but not very good works of Belarusian satirists written in Russian.

Being independent genre fable has passed a long development way in the world and Belarusian wordy art, its origin being associated with totemistic and animistic ideas of primitive man. It is known (hat fable is based on animal tales in every national folklore. As for Belarusian literature the sources of its development are parable, proverb and saying, «gutarka». It is interrelation and contact of epic, lyric and dramatic genres that caused the appearance of new and mostly «synthetic» formation. One can find out a lot of specific national features of Belarusian fable. It vividly conveys Belarusian awareness. Belarusian fable appears to be simple, intelligible, refined and finished. Belarusian fable has been developing according to several modifications and varieties that distinguishes it from other national literatures first and foremost the Orient ones based on

didactic parable. The development of Belanisian fable as satiric literature genre is considered to be its peculiarity.

The research describes national Belanisian fable in correlation with genesis of European fable tradition for the first time.