автореферат диссертации по истории, специальность ВАК РФ 07.00.02
диссертация на тему: Развитие исторических связей кыргызско-узбекских народов во второй половине XIX — начале XX вв.

Полный текст автореферата диссертации по теме "Развитие исторических связей кыргызско-узбекских народов во второй половине XIX — начале XX вв."

КЫРГЫЗ УЛУТТУК ИЛИМДЕР АКАДЕМИЯ С Ы КЫРГЫЗСТАН ТАРЫХЫ ИНСТИТУТУ

Од

Кол жазма укугунда

Д. 07.93.08. Адистештирилген

кецеш

МОЛДОКАСЫАЮВ КЫЯС САТАРОВИЧ

XIX КЫЛЬШДЬШ ЭКИНЧИ ЖАРЫМЫ-

XX КЫЛЬШДЬШ БАШЫНДАГЫ КЫРГЫЗ-вЗБЕК ЭЛДЕРИНИН ТАРЫХЫЙ БАЙЛАНЫШЫНЫН ЭНУГУШУ

Адистиги — 07.00.02 — Ата Мексндин тары.хы

Тарых илнмдеринин кандидаты скумуштуулук даражасын алуу учуй исазылган диссертацияиын авторефераты

БИШКЕК - 19У4

Диссертация Кыргыз Мамлекеттик улуттук университетинин Туркстан, Кавказ жана Оруоия элдеринин тарыхы кафедрасында аткарылган. ,

Илимий жетекчиси

Расмий оппоненттери:

Жетектевчу мекеме:

бэбек Республикасынын иличине эмгек синирген ишмер, тарых илимдеринин доктору профессор ЗИЯЕВ Х.З.

тарых илимдеринин доктору, Кыргыз УИАсынын корр.-мучесу СУШАШЮ М.Я.

тарых илимдеринин кандидаты БЕЛРЛБАЕВ А.

Бишкек гуманитардык университетинин Жалпы тарых кафедрасы.

Коргоо 1994=ж.

Сёитаи^о саат Кыргыз улут-

тук илимдер академиясынын Кыргызстандый тэрыхы институтунун алдын дагн тарых илимдери бовнча докторлук (каидидаттык) диссертация-ларды коргоочу Д.07.93.Об. Адистештирилген кецаштин ¡шйынында болот.

Дароги: 720021, Бишкек шяары, Чуй проспэктиси, 265=а.

Диссертация мекен Кыргыз улуттук идалдер пкадемиясынын Борбордук китепканасынан таанышса болот.

Автореферат 1

тяркатылды.

Адистештирйлгон кедеытин о кумуштуу когчысы, тарих илимдеринин кандидаты

А.МАКАЛИЕВ

ЭМРЕККЕ КАШ !ШвЗД6М0

Изилдоонуя акгутлду у л.у г.у. Ь'орбордук Азия peony бликадарын-да кяшаган тектев элдердин ез ара ыамиледери, кеп кыудуу бай-ланышгари гарыхтын геречиндо гупюлуп, ар кандай 'гоакиолдук-тарга карабай едугуп, бака^далип келди. вэ алдцнчаликгарыла за болушкан азыркы учурда Аа> алзрдин байлагшанари sapuxutl калиптанган ыаыилелерге, ьлдердин ормоундагц оз ара урма нашу у салцарынын, негизинде уланууда. Твкгеш элдердин, алардын ичинде кыргыздар ыакен езбекгердин оз apa байланылгариц, ка~ рыы=каг'наштарын окуп уйрьнуу бугуику кундв взгоча кыаигууиу гуудураг.

Кыргыз, взбей элдарияин 1арыхый енугушундо вдлпыЛьшар жава окшоинуктар коп. Авар бир чолкемдв кайаиаш" жащап, бир арыкган оуу йчишкен, бир гиада суйл'ещул, бир динге оыйшшшш, ички ягаяа оыргкы дувшандарыиа каршы биргелешип куроауп, хыуоык toopyoa яардаыдащш, кубаничын тец белушуп, кудалашып, 10й=аи-1арда каиашышып терец ыаииледе болуп келилкея*. Мал чарО а чилига басыыдуулук кылган кыргыздар ыенан дыйканчылыгы енуккон бектердин ормсунда эиг-зкгин $абигый ез. ара бедуи^урулулу щ-руп, чарбалык ¿акхан яакандашуулары apiKoiu ХУШ кылимдав тарта бир хандыкка биригиат ыенан еки злдин ыаыилелери андан ары lepen да ген. XIX кылиыдын экинчи жарыыында Туркотан чвдкоыу Оруспи шшерияоына кара!ылып, кодонаалдык бвдуп=«аруу oaaoaïu кучейз:. Мындай тоокослдуктарга карабай кыргыз,: овбак алдеринин карии= катнаштары тарецдеи, бекаидале барген.

вз алдынчалыктарына кемшкаи уч гшлдыа аралвгьнда орюдогу калыптангаа байланианарды чындоо ыакоатйнда. Киргиз Республика- . оыньн президент А.Акаев ueiietí ЭзОен Раолублияаоа.шя президен-!И И.Кар;:цов торг жалу раомий жол^гутууларды егкорушуп, бир катар ыаанилуу келииицдзрге кил'кошгу. Ар бнр аолугушууда, эня злдин оргосупдагы гэрыхый байланышкзрдын негизиаде гана алды-дагы ез fipa мяыилеле рди чыцдоо иуыкуа экендигдайтылди.

Киргиз, оабек элдаринин S3 ара байланштарин изилдео илиайй аактан гана эыао, киимдукяоансий, таалии='£ар0аяяик жакхан да вор ыааниг« ээ. Ал келачек иуундарды интиааатмкка, гуца«дуул^п-ка ундец, эки 'злдин. uauиле лзрин беКаыдо^го салим кошен. îyjQ=-ицлы июнь айанда бол.уп dtköh Ош, 6зг0н коогазаиьшдагндал карм-

- -; '

маякараылыкгардын келип чагышшш тарихый негизи жокт^г^н'да-лилдсйт «пня орюдо Ol tj тяндндоу'иакаатында казылган эигек-тэрге кпршы »ООП берет.

У.зилдоонун обьсктиси юна кылнаама'лык чеги катары. Кокон ' ханднгынын' акыркы йылдаршдагы кана Турксган чолкеыул Оруоия ', империяоы каратип алгандан кийинки ыезгилдеги киргиз, оабек элдериниц гэрыхый байланыииари алииды. Ушуга байланыитуу ал-нпвмалик чеги XIX килиидыл экиачи жарцнынал XX. кылыыдыи баишиа чейинки мезгилди камгмйт. Кокон хапдыгыиш ыевгилнндеги, Оруот иапериясыньш колониэлдык ус.тоидугуиуи tjffljHÄnru чарбалик бай-ланишторынин енугууоу иэилдоонун негизги багшын tyaei. Бул на-' аеле бугунку куиго дейре мрых йлиыиндв. агайкн иаилдэого алын-бай келген. ' ' . ' • ''"'-

Теотнын иэилдепуу деигтали. Зки аядин тарыхый байландатари-на арналган атайып илиыий кзилдоолор яок болоо.да» бул проблема тоцкорулко чейкпки, хана Совет иезгилиндеги изилдэочулордун ам-гектдринде, шэкал'аларинда- учкаи айтылып кйлди.

Тщкорушкв чейинки айрыи азторлордуа дигактери, ыакалалары Кокон хаидигшыа исзгилйие'арнаЛьп, араоывд киргыздар ценен озбектердм абалы,. чарбачыдш«ары,. ез ара иамилелери 1иралуу да соз болор«5 Уындаы сыргкари бул иезгялде Кокой хандыгынии' жайпы sapuxua^, Oöpraua ороонунун экономикалык абалын чагылдыр-рви эигекгер да мрык icoproa.f Аталган какалплар ценен'змгектер-де Кокой хандыгы rjjpafljj баелуу ыотериалдар пенен бирго, бир жашф,.чаташтн иаалыиаттар дакездешег.

Тоцкоруико чейинки. аярыи'эигектер Кокоп хлидигиидаги 1873-?5яжылдпрдягы коюрулуико,. 1875—1875=5!ылдардагы иадыиалык «аза-

-Лантусбв H.H. О родатпх, и позмпиосмх, судествовапвдх в бывшей Кокоидокои ханстве в последнее вреия Х*/дппр хана //Туркестанские ведоиоол!, 1876, ü; 16; Петровокиа II. Очерки !Соканд-окого хаиахво //Веотник Европы, К75, кн.У; Kja Л. Некаюрые онедепин о фергоиокой долине //Зоа.ыий сборник, 1375, н> Он ие: Очерк Кокандекого ханство //Изв.РГО, г.Ii, отд.а, йпб.,1876; Вз;шшийО£»Зерноа ¡'аторпччохие известия о Покзадако« ханстве от Мухаиаеда Али до Х^даяр»хана. -Спб.,1655; Он »«: Команд-окоо ханошо по новейшим известиям //"военный сбораич, 1865; Ва-лиханов Ч.Ч. Заоиока о кокандскоц ханатве. йобр.соч., а пнм то-иах, т,3. -АлипвАш, ISS5; Ллибекив М. Донааипя дизнь поаледнс-го кокандокого.хпна //Е«егодпик фергпнокой облаоги.Т.Ц.ЧКЬр-гелан.ЮОЗ;' Ювачев-и.п. Хчрбаи Дглцзадгха - кяра йиргизскэд царица Алая //v'otopti4eoK;w веогник, IVO?; & локандокос ханство по «овейшна иавее8ияц //Военный сборхш,' ©63, к 7.

2Палквкан В. Краткая во тория Какандокого xaüsma. -Казань, ИС-:

•'Милдсвдорф А.» Очерки.-ферганокой долины.'-Спб.»lC8ü.

т

лоочу аскерлердин журушгэруне арналган.

Бул ыезгилде жарык керген эмгектердин экиачи тобу Туркотан чвлкеаунде Орусия империяоынын уотеыдук жургузган ыезгилине арналган.^ Падишачылцк озунун колониалдык саясатын ке^ири жзйылтуу учун ар убак чолкецдун жер шархы, жаратылыш байлыктары, чарбаоы, жашагаи калки кана алардын гурмуш=гирициликгерн хуцралуу иате-риалдарды жыйнатып, изилдов ытерин яургуздурул турган. Оаон-дукмн бул эыгвктерде падиодчылыктын колониалдык саясаты колдоо-го алынып, прогресоивдуу яакхарын кэргозууга аракеттер иаоапгаа.

Кыргыз, озбек элдерикин тариу.ын ивавдеа *вчкеруииен кийинки ыезгилде ар гарапган изилдег.ип, жа.'?ы гарыхый булакгар и линии ай-лампага салынди. Буд ыезгилде коцтдгон ийгиликтер манен катар айрыы кеычйлдикгер да кеглей коябоду. Анткеяи тоталитэрдык баш--каруунун туш^нда тарпх илиии катуу коьомолга алыиш\ саисатпш кетегинде калып нелди. Реопубликалар учун тузулгон чек аралар гарых илииинв да гааоирин типгиани, кылыыдар бою бврге жалап ке-лишкен тектеш элдердин окшоа тарыхш) ыДараны. Киш,>на элдердин ортосундаги маиилелцр изилдеэге алинбай» устс-идук кылган улут ценен болгон байланишгарды изилдво негиаги орунга иоюлд^. Бирок, нындай тоскоолдуктзрга карябай киргыа, езб^н элдеринвн ез ара маиилвлерияин айрьш аса кт ары кыйыр гурда боле о да изилдене берген.

%оголнбов А. Очерки войны в Средней Азии //Военный сборник, 13ВО, te I; Корытов Н. самозванец 11улат хан //Ежегодник Фергаа-окой области; т.1, вып. 1902. -Н-Маргелан, 1902; Тереятьев М.В. Иатория завоевания Средней Азии, в 3 тешах, -Слб., Й05; На память о Фергане I87&-I90I гг., -Й-.1аргелан, BOI; Покорение Ферганы, ffii„o,oA> исполнившегося 19 февраля присоединении Ферганы)

2Талызы1 А. Пишпе.чский уеьд. Исторический ичеук (Ш5э-18613). //Памятная к пилка С'емиреченокого обл.стат.киш-.тата на 1ъ89 год. Т.Н. -Весьjи, 1898; Наливкин В.П. Туземца раньше и теперь. -Ташкент, 1915; Gj ¡ке: Киргизы Намангаыркого уезда //Туркестанские ведомости, 1В8Х, ?Ь 20. Наливкин В.П.. Наливкина ?i. Очерк быта менщин туземного оседлого населения Ферганский долины. -Казань, 1886: Белявский Г.М. Материала по Туркестану. -Слб., 1834; Волоков A. Искусственное орошение и его применение на Кавказе и в Средней Аз<)и. -у., ISJ4; Ыеликвсаркноян С.А. К вопросу о положении хлопкового дела в Ферганской области и «еры к его упорядочению. -Cud., 189?; Нахназапов А. Очерк сельокого хозяййтео в Туркестанском к,.аи. -Спб. ie98. Сн же: Сельское хозяйство в Туркестанском крае. -Спо.,1908; Конопка С.р. Туркестанский край. -Ташкент, 1912; Сток1:сиись Ц.П» ферганский райоь. -Ташкент, 1912;. ., Васильев В.А. Сеыиречеаокая облаоТЬ как колония и ролг в ней Чзйзкои долина. -Пг.,1915; Масальский В.И. Туркастэнскйй ^¡«ай, -Спб. ,ЫЗ, и др ' ■

- б -

Кокон хандыгщшн мезгилиндеги эки элдин карыы=катнаштары, аз ара бзйланыатары кандайдир бир децгзалде Б.Кацгирчииовдун. А.Хаоановдун2, К.Усонбаевдин , В.М.Плоскихгин'Ч Р.Н.Набиевдин , Х.Н.Бабабековдун6, Т^К.Бейсеибиевдин7 жаяа башка илимпоздордуя эмгектеринде6 изилдеогэ алынган.56 Туркотан челкоцун Орусия ии-перяясы каратьш алгандан кийинки падышачылыктми колониалд'ык саясаты, адиинистративдик аймактык ыактан башкаруулары, дерги-ли к т/у элдердии абалы, ягрардык ыаоелелери жалпы жолунан ийги-. ликтуу изилденилип келди. ХИ кылыыдын вмнчи карымы XX кылыи-

^-Джамгврчшюв Б. Присоединение Киргизии к России.,1959; Он же: Очерк политической истории Киргизии ХЕС века, -Ф. ,1966.

^Хасанов А.Х. Взаимоотношения киргизов с Кокандскиы ханствоы и Россией в 50-60 гг. XIX в. -Ф.,1961; Ой ке: Народные движение в Киргизии в пврцод Кокяядского ха.ютва. -М. ,1977,

^Уоенбпев ¡С.У. Присоединение Ювдой Киргизии к России. Ф., i960; Он не: ОЗцественногэконбиические отношения киргизов в . период гооподотва Кокандского ханства, -ф.,1961; Он же: Это было в Чокпнде. Похоядеииа Пулат=хана (Моадо Исак). /Дут билии, 1993, 16 февраль; Oiaouju эле: Тарнхтин ка^аал яилдары. Кокон ко!ярулушу //Эркии Тоо, 1993 , 30=июнь, 7=июль.

плоских В.!1. Очерк земельных отношений в Южной Киргизии накануне вхождения в состав России. -Ф. ,1965; Он ке: Очерки патриархально*,»',еод?льиых отношений в Югной Киргизии (50-70=е го-ди)Х1Х в.). -Ф.,1968; Он ад: Киргизы и Кокандское ханство -Ф.,. 1977.

г • ' ■

Иабиев Р.Н. Пз истории Кокандского ханства (феодальное хозяйство Худаяр хана). -Ташкент, 1973.

'Блбябеков Х.Н. Народные движения в Кокацдокоы ханстве и ах соцмяльно=экономичеокие и политические предпосылки (ХУШ-ХИ вв.). -Ташкент, 1990.

7

Бейоеибиев Т.К. "Та-'рих-и Шахр.чхи" как исторический иоточ-' ник. -Алма=Ата, 1987.

^Взаимосвязи киргизского народа о народами России, Средней Азии и Казахстана (конец ХУШ-ХП вв.)« -Ф.,1985.

л змгектер тууралуу диссецрзцияда кенири айтылд».

9Халфия H.A. Политика России в Средней Азии ( 1857-1968 гг.). -М.,i960; Он не: Присоединение Средней Азия к России (Ш-е -90-е гг.XIX в.) .-U. ,1965; Аминов АЛ. Экономическое развитие Средней Азии (колониальный период).-Ташкент,1959; Аминов А.М., Бабаходйаав А.Х. Эконоыические и политические последствия присоединения Средней Азии к России. -Ташкент, 1966: Каотельская 8.Д. Из истории Туркестанского края (I865-I9I7),-М., 1980; Джамгерчи-нов Б.Д. О прогрессивной значении вхождения Киргизии в состав России. -Ф. ,1963; Ильясов С.Земельные отношения в Киргизии в конце XIX - начале XX вв. -ф. ,1963; Сапелкив A.A. К истории феодализма в Киргизии в конце XIX - начале XX веков. -Ф. ,1358; Он ие: Аграрные отношения в Киргизии в начат XX в. (1900-191? гг.). -Ф.,1977.

дын бшиндаги кыргыздардын j.ûouâ^к=эконоыикалык шмилвлири, ювардык чарбанин паида бола башгаьи, соода=сатык!'ин внугушу, Бишкек, Ош шаарларынын оопиалдик=эконоиикалик абалы, Кыргызстан-дын калкы жана аныя составы, кыргыздардын OTjpyKïaajjjra охуу ыаселелери бир катар илиаий элгекгерде ез ордун тапты.1

Кыргыз, озбек элдеринин XYU1 кылиидын аягындагы ыаьшлелери Д.Сапаралиавдин дисоертациялык ишинде, XIX кылиыдагы аз ара байланыштари А.Ш.Абышкаевдки чакаи аакалаоьнда чагилдирылгаи,^

Ошенгил, жогор^дагы изплдоолирдон корунул т^ргандай киргиз, езбек элдеринин тоцкорушке чспинки иаиилелери иалпылапын, ар тарапган изилдвого алшбай кзлди. Бугунку куидв экл элдин орто-оундагы коп ropÄjj байланытар ачаиын изилдеону галап килат.

Изилдоонун ua.tcani дана милдчП'цри.. Твиаиыи жепншжтуу изилденилбегенин эоке алии, топтолгои цатериалдзрдин негизнндс XIX кыль'мдын экинчи карьшы XX нилиыдын башындигы киргиздар .менен езбектердин ез ара ыашш.лерин, ар тарантя байланиитарцн, нлар-дын ©нугууоун изилдоэну.члдцбызга нагизга максая кшши ко;вдк. Коюлган ыаксам» оррдоо учуй тблоидегудей ыилдеттер чечиалоову галап кылат:

- Кокон хандыгынш! ¿аяоий турмана кыргыздардын актиьдуу катышкандыгын ачып Оерууну;

- бир хандиктагы клргыадар аенон вабвктердин дайканчилыusara, цал чарбачылнктагь аана паданий тураэ^ндагы байданштарынин енугушун коргозууну;

- хандив эа/уго tana паднюалак казалоочу аскврлердии журуи-гэруно карты биргаленкен боштондук курешторун чагылдырууну\

%сенбаен К. У. Общеотвенноазкономические отношения киугккоь вторая половина XIX - начале XX вв. -ф., 1У80;\ SjHvmeB 1С. Ôkuiio-иичеокие предпосылки возникновения товарного хозяйства в дореволюционной иг из ни. -î., 1962; Возникновение- капиталистических отношений а Киргизии в конце XIX -1 началу XX вн. -Ф..1У70; Дка-ианкараев А.Б, Развитие торговли в Киргизии в конце ill - начале XX вв. -Ф., 19г,5; Галиикий В.Я. Иотория города Шшпека. 1У70-1917. -Ф., 1980; Галиикий В.Я., Плоских ВЛ1. Старинный Uia. --Ф,, I9Ô7; Крсшгэрдт Г.К. Население Киргизии в последней трети XIX -начала XX века. -i.,№S; Ьактыг^лоп Да.G. l'a илории перехода киргизского îfjjsuть/jiiuтьа к оседлости и ооцьалистичееккш способам хозяйствовании. -Ф. .1971.

2

Сапауаииев Д.Ь\ Изаииоотношенин киргизов с ооседииаи парадный и о РосииоеИ в xlfli в. Автореф.дисс.на ооиск.уч.щ.канд. ист.наук. , 1987; Абышкаеи A.b. Л.э истории взаимоотношений киргизского и yjöt-iwHoro народов в XIX в. //(Границы иочории и культуры Кирглзогана. -Ф. ,1975.

- Орусия иыперияошын колэниалдык ыезгшшадеги эки элдия -чарбалык байланыштарын аныктоову;

- табийгатгын оор кыроыктарыва дуушар болгондо эки элдиа бири=бириде коргозген кардамдашууларыа ачып берууну.

Диооергациянын увулдук аана теориялык негизи болуп гарых алиминдеги топюлгон алдынкы ганрыйбалар» тарыхый акыйкаттуу-лук, калыогык кана салыштырмалуулук принципгери эсепгелди.

Булактар» Диссертациями назууда тарыхый булактардын кецири чейрооу колдонулуп, алардый нагнзги озегун архивдик ыатариалдар гузду. Ал ыагериалдар Оруоиянын Борбордук иаылекеттик аокер га-рыхшши архивинан, Орусиянца Борбордук ыамлекетхик тарых архивиней, Орусия ииперияоыяын географиялык.кооаунун архивинен, Ь'збок, Казак, Киргиз Реопубликадаринын Борбордук иашшкеник архивдери-ивн ныйналдц.

Орзоияныа Борбордук ыаилекемик аскер тарыхшша архивиндеги ВУА фондусунда (Тарихый докуыенттердиа кийнагы кана аокердик окуу архвиинин карюграфиялык ыатериалдары), 400=фондуоунда (Со-гуш миниогерогвооунун Байки итабынын Азиялык белуыу), 1396=фоа-дусунда (Туркотан аскер аЙыагшшн Башкармаоы) .сакталгаа.'Турк- ' о тан чолк.еиупо гяешелуу тарыхый докуненттзрде кыргыздар иенен '"•збектердии байланыягары гуз айтылбзса да, айрым ыаселелери туу-ралуу маалыиаггар арбын учурап, зор кызыгууну гуудураг. йыидай материалдарда СанклсПеторбургдагы Ору сиянии Борбордуй-ыамлекег-так тарах архивации 391=фондусуаан (Келгиндер башкариасы), 398= .¡¡он дуда и (Жар боиача Департамент), 1395=фондудан (Туркстан чел-коцуи текаерутг® алгаи секатор К.К.Палсндин иалериалдары) капа Заика Туркогаи чолкоиуне гияипгуу фондулардан аыйнап, изилдое-' до кепири колдондук.

ХК кылыыдын авги XX кылыидын баишдэгы кыргыз, езбск элдеринин уйоздордв кайгаакаы, алардыы сугаг иигери, диппнчмликтари •

пал чарбачылыктари, табигый кыроикгарйна ка5ылми:анда оа ара лардаидатдо лары 1'ууралуу ыагериалдар. бабе к РеспуСпчпснанн Борбордук иамлеквиик эрхивиний 1=фоцдусундп (Туркстан генерал-гу-о'еркагорлугунун каниолярияок), 336=$ондзсднда (Турками облусу-пун аскер башчысы ааиа .оогуи губернатору), И-715=ф0ндуоундл (Туркстан челкемуиун басип алуусунун тарихы учун полковник Серебренников тарабынан ар кайсы архивдердеа .хы?налгон ыатериал-дар), 19=фондусунда (Фергана облустук башкариасы) жана пнин /

- э -

уйоздорунун фондуларцида толтолгон. Бул фондуларда -иакталган падышалык тебэлдордун ар 1'урлуу. иазмундагы билдирууло^унон, жергиликгуу элдердин огунуч напарить зки элдин ка!лл1=катнащ~ тарын, байланыытарын чагылдырган баалуу маальшат поди жыЯнай алдик.

Пяшпек, Првовал уйоздорулдо &ашашкан езбектердпн иыргьид(1р иене и Оодгон иаиллелерин, ооода=оагык, дыйдаичшши иыгерлн чагылдырган изтериалдарди Казак Республикаоьнин Ь'орбордук иаиде-кеттик архившшн ^фондусупал (1ети=Суу облуетук баакардаон) иргеи алыл, изилдоодо пайдаландик.

Толтолгон архиндик булактар падц'лачиликтис ьилошшадик гилилдеги лш кагаздаршти тузулгоадуктт!, алар иигелии, талдои-дои вгкорулуи, аидаи осц гааа шшинш айлаипага оаьинд», Наши • ланилган архив иатериалдаринин айрымдары бизге чошш бе лги л у/ болул, колдоиулуп колилсе, копчулугу илииин айлашшга биринчч ирет тувту.

Архивдик булактардан сирткары ючкорушко чилин жары к корпи; копюгон отлтиошкалык ыатериалдар, ойлуоттардин аба ли тууралл' обзорлор, ар кандай изилдоолордул дцйиавтарн, В.и.Меков тараои-нан дийналып тузулгон " Тур ко о та по кий обориик" аыйнагынын иаш-риалдары, баоиа она бепарпне, айрцк'Ш "Туркааталок;.и ведомойти|!. "Свнирвченокие областные ведомости" гвэинеринс ларцяланган ча-калалар изилдоодо ке>щри пайдалаяилдц.

Изилдоонун идяиий дацылыгы Сааринан аурда диаоортацилда «о-юлган аилдеи'врдин орундалуу децгззлина яарязд мун^адолот, ушух'а байланышгуу изилдоодо кокон хандыгонын кооудук=саяоиа турмуа^ш' кыргыздардын ишкердуу катыткацдиги терецдетшши, .иатиядадп Кикол хаидигы киргцздардии, озбактердин, кылчактардин кандчйдар бир децгзэлде орток иамлаиануулугу болгандугу белгилаад«>. ¿- Бир хандыктин карзиагийдагы киргиз, озбек элдортиш дцйкаичыликтагц, ыал чарбачилыктагы аава паданий тураулундаги баплайиътары яэлпи-яаиил, коцири изилдоого плинды. 3. 1873-1Ь75лл£иидардаги хжадык эаууге аана 1075-1876=яилдардаги падишплик дазалооч^ аокирлерд;ш нуруаторунв карты зки элдин биргеле -Шел. аурой юр у пйрыи /сактан толукталып изилденди. 'и Орусип ишюри.кш.нш «олоидалдук саяаа-гынын тушундагы киргиз, езбек элдериииа чарбалык байланыи тирииьт онугушундвгу тоокооладктар аана иигилйнтвр биринчи жол^ кецири

- Ю.-

ачылш берилди. 5. Табигий оор кыроыкгарга .кабылышкан ыеагилдер-деги эки элдин оз ара жардаидниуздары диосе'ргацияда биринчи ирег ойгылды» Зки элдин Орюсундаги байлаиыштар,- карым^катнаитар Фергана обяусунда гана змее, Кети=Сзз облуознун айыагында да болгон-дугз изилдэо'нуи вдиыигыгинда Оелгилуу болду. _,.'.'.

У!лимий=гурмуииук цааииои» Диооер.гациялык ваши ыатериалдары кана кыйынгыкгары кыргыз, езбек злдеридйн юлпияоочу- гарыхын на-зууда, Кыргыз,-бзбек реопубликаларындагы когорку окуу «айлардыИ гарнх факулыеисрин'ин с^давпериаа ахайш Kjpo катары вааа Ата. Некен гарихын окугууда кецири паидалааылса болот. . 1990=)£ылдэгы Оа, Сзгоп коогая/щиндагыта экя ал дан карама=каршылыгын ту у дур-гаи окуяларды йлдый алуу учув 1арбвялыв, йшгорди аургузууде, код-шула» '¡¡шашкаи эки алдин, ынгишгын бекеидоодо кана республикалар . ормсундагы ар ïapanïyj байланиш гарды енукхурууде тарыхнй такрый-бп катары колдоаоо болот. . .„■'... • , ' , . '•

'.йилдо-энун талку.чландаы. Дисосрвддиянын нсгизги яоболору.'аа-на кыйынтикгарц яыл.сайын болуй tjpjï.4J {1988,. 1989,' ,1Э90=жя.) аопираниардын плиния соасипларшда,' Кыргызстан ¿аш Тарыхчыязр йамаатыныи илимий жийындарында *авв тпкууларында билдиридгев. Киргыаотандыи Орусипга кшауау}'су»уы-125=«'илдип1аа арналган илини'йа крактйкалык ковфсревциплврда (29Ê8=s. Фрунзе ваарыида,' 1989=йыяы Он шаарында), Киргиз УИАйий кор.-иучооу, проф;А.Х.Хаоановдуа 75 жцлдыг'ына врналган илншш окууда ( 3D89=s.. isaîi.' Фр^нзё йаары), Па-, йышачилцктыи Орто Аэияга/Еасагви баакыичыдик Еурущгбрупо вана ко-лоаиалдак саяоатына аряадган конфереицияда (ЕШ=я. июнь, Тамкеиг иаарылда), Курцаакав йаткааш! 160 ацлдыгыыа ( 199 Х^к., август, Ou ' maapu) капа КМУУнул БО^алдык ыааракеоиие арналган (1993=к. Бишкек) ллиииа коафереицияларда доклзддар жасалган. Диоосргация Кыргыз Маилекепик Улутгук ушшорсигетияия Туркотаи, Кавказ кана Оруоия■ эддеринии гарцхы, Совег кооиупун харихы, Кыргызстан тарь хы кафедраларшш! Оирийкен'яыйшишда ( I99S=a.), ¡Сыргыз улунук Пяшшр академияашьш Кыргызогоидкн тарьжы плотигутуиун ]ьацы доор-^-Догу Киргызслацдыа тарыхы белуаунуа здй^иьшдэ ( 1994=д.) 1алкуула-цып, коргоого сунуи кылынгон, Оноадой зле roua га байланышгуу ча-!.ши бир китенчд каиа aasu итшийапопулярдуу накаЛалар кары« кэрду,

Дисоераациппын тузулуцу кириа оездеа, эки бапгон, коругундз-дан, колдонздаан.адаЗияиардыа яана тарыхвй бзлакгардыа гизнеаи-нен ту pat.

- Ii-

ДИССЕРТАЦИЯМИ НЕГШГИ МАЗШУ

Кирил ооздо ïeuaauii чандалып анылшшшь, ании орчуидуулугу, ыаксаты кана иилденери, или1шй=пракгикалык ,мааыиаи, изилденуу денгаэли, илиыий жацшшгы, невизги булантарц, диссергацияныи галкууланшш тууралуу соз ооло!.

Биринчи бап - "XIX кщц.идын Здчеирегинде кыцгыа=озбек мами-лелеритш онугушу"- ден ат>лып, ыа;.цуну бовнча бири=0ирин юлук-гаган tops параграфтан ту pi т.

"Кокон хлндыгунын кроидук=оапоий уурцуд.уна кыргыздардын кагы-иишц" - деп аталган биринчи параграфа хандыкгын негиздил.ини, админиотрашвдик болунуулору, баикаруу аппараггары боюнча киокз-ча айгилцп, ногизги баоьш кыргыздардын ордодш'у аэлеген oj«jn ачып берууго ¡sacaiiai. Биз карап асавкан XIX килымдЬи opio чеииаец баш van, кыргиздар хандшП'а оз алдынчал'игьи дззрлик oaicxau калу у ценен бирге, уотеыдук аургузуучу тааоирлерге эз болгону, эордук= зоибулугу кучоп кеткен хандарды бииликген четгагяп, ордуна езуле-ру тешдаган мураонорду коюп алып гурушкани белгйлуу.* Вииликке коюлган хандСЗардин ннргиэдяр ыенен гуугандык байланши болгон. Шаралы хан ( Iü42-I8't5»«.»..) жана анын балдарц Кудаяр хаи (IÖV5-1858, 1862-1863, 1865-1875«=*.».). Мала хан ( 1850-1802=«.«.),' но-бераои Султан Сеид ( 18 эЗ-1865=д.й.) f ¡¡аореддинбзк ( 18?5-18?6=«л.) буга и ун езду у иисал болуп берэ ала г. Бийлшге'е адгав учурда энела-ри аркылуу бул хандар даяииа мргыздар ценен гууганднк иаыилвла-рии-чьидоого аракеттеншкен. Ал эии 1Судаяр хан niiacru ¿аркин а{шм-ды ese зриат1агандиа*:ан, апасцныи сезун аии кылалчу эцео. Кунуго эртец иенеа алаоинын ал=яайин оуратнча кедeatHH алып гурган. SapKUH айыи когорку баикаруучу геболдордуц араашда зор урнакка ээ болуп, np.no иитерине да аралгшып syprnii.^

Кыргыз/црдын хчндикшн коои'дук=оаяоик гурмуыуна ишкердуу _ itaïuaKiiiu аларднн эц жогорку бййлик ор^нДярин ээлел журганынпн да кврунгон. XIX килыидын opto ченннен баш rati, ордодогу агалык, б?ьи-ки увазирлик, мицбашилык, наиб, ынак сцякгуу ногйрку биилш: "р.ун-

%оландокое ханство по иоаейиии aaaeowiu.-C.Vû; Ху^-кеаган-окие аедо.чооти, 1876, l¿ 25.

^Кокандеиое xancïno по новейший Исиеоупн... -U.-'û; Алиби ко*) M. Доиа^ии« нгазиь последнего-кокпндекого . Набиев Р-Н. ш

-йогерии Кокзндикого. хансгва. -G.«?. ■ ■

дчры нвгизцнен кыргыздардын колунда болгон. Бул тууралуу белги-луу тирыхчц К.Усжбаев да: "XIX кылиидын 40=жылдарынан баштап, Ндшсш хпндигы кулаганга, псе болбояо 70=яиадарга чейин хандыктагы ляшкср (аокер башчыоы) киэнатын кыргиа, кыпчак ири феодалдарынын окулдеру ззлеикен",- деп аязат.* Буларга Жусуп мицбашы, Каоьш мтбяшы, Алымбек бзшкы увазир, Алимкул аталык, Атабек наиб, Шарады ынакты писал келтироек болот. Ушундай эле мицбашылык орунду аэлсген Муоулианкул капчактын да кыргыздар иенан туугандык бай-даны'ду болгон. Аныя апаоы кыргыз урууларынан боло о, озу [{етмен= Тоболук ири фаодалдарга куй©е баш болгон? Ошондуктан ал дайыма киргнздардан колдоо алш Еурган.

Миндвн оирткари кыргиздш белгилуу уруу башчыларына, таасир-луу мдомдаргп парвайачы, датка, пацсад оыяктуу даракалар'берилип, кер=«орлсрдеги акимдик, бекгик кцзыат удуштару ыйгорылган.^ "Тур-каоуанокие ведомости" гсзитин Да кыргыздардын хандикга взлеген • ордуИ коргозгондо: качан.орустар Орго Азияяц кездой терекдеп здла1 бааиагандп, Кокоцдо кыргыздар уотецдук кылып турушкаип,-дсп ззазган»^ Келтирилгеи аарихий маалциаттардан ула и бул па parpa ф~ viiн оаинда, кыргыздар Кокон хандыгында кез карандылыкга кана ! комуоко пбалда болууга макуя бодуыпай, ордорун ички, сыргкы на-селелврия чочууго дайыаа какердуу аралшшашп» бийлкктин гизги-ний кыпчак, озбек баикару^чу, геболдару ценен бирге кармашки, xamunmui dsoh да болуп кслиакен,- дзгсп кыйштык чыгарыллт.

Эк ивчи парпгрчФняда - "¡(цргызаозбск элдерияин чарбчлпк.изданий боушнишгдрц" ксцири ' гарыхий маалиыаутардыя негизинд-' изилк дзэге алы nuil, оки элдян гигыа ыаиалелсри, рз ара какындошу улары чагцлдырилды'. '-'.■• .

Ь'ир хппдивтиа караиагиида болуп, бяри=бирине иреголеи, пра-лпаа кашап келисш, бирйвбиринея гер Кшхетуунуи» иая багуунун, кок: онорчулуктун оырларын, икиалар'»>н уирвнуцуно, ондургон продук-у\иМарин пйирзаатап одгпйлуу карт хузгзн. Хаооо иуктак-

•'.^Усвнбаев К. Присоединение Bsaoii Киргизии к;России. -С.50.

'*Вс иьяьшнов-Зеряов В.В. Исторические известия о Кокчндокоц salióles от Мухаииеда-алк до Хугояр хана. Спб.,1856. -С.2Ч-.

"Плоских ВИЛ. Киргизы и' кокандскоа ханство. -С. 161-162. 1

'ЧШндай дараа-зга, бийликко зэ болгон инсаядар тууралуу дне-осртицтда кецярп бсрилди.

^Т^ркеогайокив ввдомичти, ТВ72, Й 4,

дыктарынан у лай туптолга^ мындай чарбалцк байлаиыштар, алыы=0'е-р ид тер алардын тил, дин, аадт, издании .мгинаи еакиидаи^уларина 1ааоирин гийгизип келген.-

■{ошуна озбек элинин тааоиргшен ¿лай, XIX кылшмын ортоаула!! тар та Л1кшш, Лксы, Ала а кыргыздарынин араоинда ог^у ктаыи, «ал чарбачилыгии дийкпнчалцк иенчи аала^штцра чзуба кургузгоцдардун аана оао багсаган» Хандыкгын учуруидаги кыргиэдардыи итурукуашуу-оун падыиалык тобэлдор да иллктеиип, Кокон укозундэгу Исфара, Нойгут=Кылчак, ХаниЗадаы, Леилак, Ваалан, Кудаш болущуотарындагы кыргыздгзр, Мчргадац уйэзунон з ту'х'уи кыргыздар, Ои уиоэуиун Ак=Буура болуатуг^нда 1431 сугун, Пуляк=Башыда 350, Ниокагга 1210, ¿еле=Кудукта 200 тутун кыргыздар ору отар делгеиге чеяин эле рукташып яашап турушканыи иоргозуаат. * брчзндвргв келип отуру».1<ш~ кан кыргыздар лер одтетууд*>, эзгочо оугат ирыктарын иайдиланууда взбекг<зр ценен бирге аракеттеншакан. 1868-18? 1=ашлдарда Фергана эреенундогу з 1{ ар и оугаг арык Улуянар казилгаы.^ Бул ири вуга» аиогеыааын казуу учуй Анжыян, Шарихан, Маргалац бекшктеринен ар кылы кузундэ 4000 адаы эки ай иштоего ыакбур кылынып, баш= аягы 720000 кумуш.куну оарпгалгаа.3 Бул оор ишке кыргыздар, оз-бектер, такиктер н.б, элдар 'гаргылгаа. Ал эыи академик А.Мидден-дорф 0» ту и айланаоыидаго кыргыз избекхчфдии оууну паддаиануу ыкмаларына коцул бурул: "Сугат арыктарын зл тзрабинаи шшьшуган арык аксакалы ба^карып, анын алдында кбк башылар турган. Бир эле арыкты пайдаланган кыргыз, взбек дыккандары эки кок л5ашыиы: бирое-иу кыргыздан, экинчисиа езбектен шайлаакан"'',- деп ¿йзган. Хан-дыктын ыезгилиндеги озбек дыйкаидярынын кыргыадарга тиигизгеа »ааоирине Ч.Валиханов да байкоо салыи, Фергананын туштук=чыгы-шьшдагы вол канат кыргыз урууляры езбскгер ыенки арала^а тшяп куруп, ала{ дин бэрдигы згин згзэрин, квнчулугунун бакчаоы лапа жашылча=.«еы..-:1Гйри болгондугуи жазат.-5 • ,

*ЦГА Республики Узбекистан, 4?. 19, оп.1, Д.334?, л.4-У. 2Ивяноа II.П. Очерки ни иотории Средней Аэ^и. М., 195Б.-СЛ82. • ^Петров II. Об ирригации в Туркеотанокоу крае. -С. 182. ^/иддяндорй А.1. Очерки Фергэ.юкоя долины. -СЛо8. 5 Вали хан о и Ч.Ч. Собр.соч., ТЛ, -С.45.

- ЗА -

Мал чарбачылыгы кагынан киргиз алинде ыол таярыйба топтолуп, кап артыкчылыктарга ээ болгон. Хандыктын мазгилинде отурукташ-каи овбек калкынын мал багууга, аларды кармоого иуикунчулуктеру ' аз болгондуктан, эреендэгу эч бай доган озбектерд'ин короолорунд бирден жилки, бир«зки егуз, уч=терт уй жайа кеп эмео ыайда аан-дыкхары болуп-1-, кедейлеринин колдорунда малдар кокко эое болчу, Болгрну баш=алты чарбага бирденунаа, бир иаалага бир.уй кариа-иып, ¡.¡айда кандшстары болгон эмес.2 Ошондуктан А.Миддендорф: "оарпар (озбектар - Н.К.) кеп оандагы жылкыларды кыргыздардан ал.ышып, озулору кылкиларды аз карцашат",- деа жазат. Бул ¡¡шлкы-Дарды озбектер согуштук журуоюргэ, дыйканчылык иштерина, алыокы ооода иштерина «ана арабалары учун пайдаланышкан.'

Кокон хандцгыкын акиркы иезгилинда эки элдин ортооунда ооо-¿а=оатык мамилелери кучогоидон улам, кой чарбаоы биринчи орунга чыгат. Кургыддар баг»шкан куйруктуу койлор ценен каракул сортун» гмгн койлор хан Дыма ганя эыео, кошунл олколчрдэ да ипгору баа-лаигян, ^нпгыздчш кпчлпруоуз озбек элипин зЬпмдуу т^мяк-аагаРыч< уери, жундон ласалгаи кооз бушдарын элестехууго болбойг эле. Озбек элинин кой этине, майына, аунуно, тарисине болгон иуктан дынтарды Фергана ореонуидо каааган кыргыздардан тышкары Нарын, Чуй, Ь'оык=Кал, Талао кыргыздары канаапандырып 1урушкан.^

Кнргизвозбак алдерпнин клиник, дянинпа окшоштугу, кьшзак-1'аршшн аралаша вайгашашы, кар ишетуудо, нал багууда,''ооода иы-гсриндеги оз ара терец мамилелери алардын матвриалдык жана руха-пий ыаданинтннын накындаауусуна'алып келген. Бул тууралуу; 'Чуг каотанокие ведомости" гезити 1874=жыли: "...алар (ферганалык ииргыздзр - МЛ.) Токиок, Ыоык=Кел уиоаундо «шашкон таза тип

кыргыздардан бир топ эле алысгап кехишкои. Коаенг кыргыздары муаулиан тибиндеги иааоону кабил алаякзн: алар кийимдери дана салттары аагвнан оарпар (гаеиктар - ИЛ.) ценен езбектер-

-«акындоаып калцакан'^- доп жозат. Хандыктын мезгилинде кыр-гыздардцн арпоинда иолам дипин хайылтзуда эзбек молдолору негиз-

•■Шиздвндорф А» Очерки..., - С. 157.

'-Г.чбаева О.С. Нас еле ни е Ферганской долины в конце XIX--начали XX в. Ташкент, 19Э1. -С. 17.

т; '

.-Миддсндорф А. Очерки.., -С.284.

'¡Галнвкин В., Яаливкина Й.Очерк быта каняины оседлого туземного населения.., -С.31.

'Туркестанские ведомости, 1874, ® 41.

ги ролду ойношкон. Экинчи жактан кцргыздар иечит, иедреаелар-де араб арибин уйронушуп, сао'аттуу, билиыдуу болу у га муакуичу-луктор тузулгон. Ал гана турман, ыедресе оалдырган, анда саоск берген инсандардьш аоимдари тарыхта белгилуу. Алсак, алацлык Алымбек датка Ошко медресе оалдырып, анда киргиз балдарын окут-са*, Полот хандын (Молдо йсак Молдо Асан уулу) атасы Молдо Асан Кокондогу "Туикатар" (Тункатар - М.К.), Маргалаидагн Ак иедресенин мудариси болгон, Цолдо Ысак да ушул ыедраоолердан билии алип, кийин Охно, Амжыяндагы мечиттерде имаадик килат.'* Эл арасынан Молдо Нияз сыяктуу ясазиа акындар чиккан. Уолди Иияз каш кезинен оабатин ачш, ир вазып, кыргыа каринни бардик булуц= бурчтари:.'а чеяин сапкат здсап ырларш! окуп аургон.^ Ал Яокоя хандыгында кыргыз, арап, фарой, зеки тур к тилдарин о'илип капа ошол тилдерде эркин жаза, философиялык терец ойлорду айта ала турган иудариа катары кецешчи болуп куугон ете белгилуу, каднр« баркгуу инсая -акын болгон.^ Анын чыгармалары оз ыезгилинде ез~ бек элинин арааинда да кецири яайилып, эки элдин иаданиятыи о'а-йыткан иаанилуу чыгарыалардан болуп эсептелет.

"Киргиз, озбек злдеринин 1873-1В75=«илдардагы кетэрулушу"-учунчу параграфга изилдеэге алынып, эки элдин биримдиги, жакын-дашуусу хандык згуугэ каршы бул куроштэ чыцдалганы иенмтуу ча-гылдырилат,

Кеторулуш башталганда эле анц талдоого ала баш таган генерал-лейтенант Колпаковский: "Огурукгашкан калк акырыядык аенея кетерулуике тартылууда. Кокон ¡¡сана Анвдян шаарлары-нда кучтуу толкундоолор болуп, киргыэдардын гана келдойн KyiywyyAo,,J,-дзл бшишрет.. Кийияки 1874=»шш' кеторулуш тун башина йокак Молдо (Полоi* хан) келип, кеторулуш ггацы ийгилик|герг0 нете башта-ганда "СснткаПети^бургскиа вадоности" гезити: "кеторулуш малпы элдик иуноаго айланып, ал кыргыз мацен кыкчактарды биривтирди, ал гана эцео ханга баш ийген отурукгашкан элдер да квгорувушчу-

-—т------

АГалицкий У.Я., Плооких В.П.. Старинный Од. -С.73-75.

2Корытов Я. Самозванец Пуяат=хан.., -С. 19-20.

31)нусалиав Б.М. Отражение диалектных особенности в санатах Молдо Нияэа //Торкологичеокие исследования. ®рунзе, I970.-C.49,

^Соороноь 0. Молдо Вия» кыргыз иаяла нурасыьын кеч башы //Кыргиз Руху, D92, й 9.

5ЦГА РУз, И-715, оп.1, д.58, л. 180. .

лор тарчЗыяя rio ба.шташты"1,- дел жаэат. Тоолуктардын кегорулу-мун чолдуктордун колдошу, иалчнлар менен дыйкандардын, кол енор-чулердуц кана ханга нааразы болгон бардик кахыардагы калктын биргелешкан аракеттери Кудаяр ханды 1875=кылц 22=июнда Коноиду гаштап, орус аокерлеринин коигоооуида Оруоия каратып алган Ко-staHtite качууга аргаоыз Кылаг. Ошентип, 1873=кылдан 18?5=жылга чейии аозулган кыргиз, кипчак, езбектердин биргадешкаи коюрулу-щ Кудапр ханды йиИликтен четтатуу. ценен аяктаган.

"Оруо аокерл'еринин баокмнчалык куруигчруно каг-аia кыргыз=оз-tíeit элдеринин бизгелешкен куреатеру"- канири архивдик ыатериал-длрдкн негизилдв тертунчу параграфта ез бааоын алат.

Кудаяр хан бийликгеа куулуп, Орусия империясыяын карамагына качып кетиии ианен хандыктагы котерулуш токтогон змео. Хандык-?пгы кеторулуштуИ зор эпкини Туркотан челиомуидв колониалдык чийлигин туп тел каткая падкшалык тоболдердун да ушуя алып, дур~ иолоцго оалган. Анткени курваty Оруоиппын карацагындагы.квргилик-ууу элдар да сыыызии колдой башгашаг. Бул тууралуу надышали» офицер Л.Боголюбов; "бвздия .аергиликтуу элдер толкундай башгашкы. )'пакен«еги абял да ол^ттуу боло бпштзды" деп казоа, фон Кауцшн: "Муоулыан кыйыылыны-н яалыны мага ишенмлип берилген Ее-перал=гу5ернагорлукгун Чыгыш тараЗында албагандай вор мейкиндик-озуно каатыды. Ал Оро=Тобо, Ташкент гана Самарканд аралыгында-!'н почта аолдорунан Олуя=Ата, Токмок удездорунэ чейин'жетти"^,-íi.en ¿casar. Акнрыкдя фон Кауфман: "Маселеии тынчтык кол манен чечууго sacaran ыении аракетии ийгиликкс кетпеди"*,- деп, ко-'горулуиту куралдин кучу ценен баоууга аскордик куруиторун баа-гпйт. Падыюалии асазалоочу аскерлердин биринчи курушу 1875=жыл-;аш 12=августунан 28=оенгябрга чекин оозулуп^ эц чщ бегтешуу £0=авгуоттан 22=августка чейин Махрам чебкнде болог. Бул чета .чотерулуичулёрдуд саны 50 иицге, яйрыа мэалымаггар боюнча 60 минге кетип6, бирок'эки кундук кэгуу беттешуудо 5 кицдей адамы-

Журкестанский оборник, Т.75. -0.48.

^Боголюбов А. Очерки войны в Сьедней Азии..,- С.153.

¿ЦГА РУз, ф.Й-1, оп.27, д. 1Г28 , я. 17.

¿Ш РУз. ф.И-7Б, оп.1, д.63, я. 136.

Покорение Ферганы (По поводу исполнившегося 19 февраля присоединения Ферганы. Спб.,1901, -СЛ.

б?аренгьов U.A. Котория завоевания Средней Азии..,-С.358-

J59.

- 17.- .

нан айы;>ап, кецилууго учурайт.* Орусиянын караыагына Сир=Да-рыянын о?( жээги, андягы Наманган, Чуог ааарллры егуп, яергилий-гуу калк 2 нлн ооы доого жыгылат. Бирок ноторулуш токюбой!»

Хандьчтгы кетэрулушту басууга карата ушгурулган пздышаяык жазалоочу аокерлердин экиячи журушу 28=оеягябрдон 8=октяо'рга чейин созулуп, аны генерал=ыайор Троцкий жатектеген. Котерулуш-чулердун бяшында кайрадан Полот'Хан турул, ири салгылашуу 1=ок-мбрдяи 3=октябргл чейин Анжыяи шаарыида,. 5=окгябр'дан Ханы=Ха-ват (Хаааватта - М.К.) кштагында жургон. Полог ханжарадар 60-луп, падышалык лазалоочу аскерлзр Намангапга кайра •кайтышаг.

Октябрь айында хандыктагы элдз'р Наореддинбектия бййпигина , сана орустар гарабынан карашлып алнягаа аерлерди боиотуу учуй , жапырг куреакэ чыгышаг. 9»окгябрда Нэсреддинбек РСокондон куулаг Квюрулушту баоуу учуй, падылалык аокерлер. тарабнпаи учупчу экспедиция уюштурулаг. Курешту басуу учун 23=окгябрда вдзалоочулар Наманганды «зртюшог.2 2=воябрда Кене, Тапбала, 12=ноябрдо Балцк-чы, 18=ноябрда Ашоб, ,30=нон0рда Гуртобо,. 2-декаэрда Олжобай,' 4=декабрда Байбача кышгакгарынын .калкы зц ырайкыопз жолдор'напев яазаланип, кодчулук кыштактар тупятамирыцан' бери ертеэлат,-5

Котерулушкв чигушкаи кыргыз,' озбек элдёри'падишалык казалоо-чу аскерлвргв каршы зг< оор курвату 1875=янлдын 25=де«абрШ1ан 187б=£ылдын 30=январына чейин 'оовулган Кьшкы экспедиция дэп атял-ган тортуичу журуштуи аезгилинде бяшгарыйаи яечпркшет. 8тв опр вогогууларга, болул'кербегондой кыргынга .яаЗылыиаг. Нышкы экс-педициянын учурунда бир эле Анжыяа шаарыада 20 мщ ада«, гиакисыз замбирвктердин аткылоосунан кийин пабыт болушат.^ 27=яиЕардав 2В=яиварга караган туну Уч=Коргондогу Полах хаядыя колувун тал-каланыЕы'иеиен кышкы экспедиция аяктай*."'.'Ал зии февраль айынми башнда Петербург да Кокон- хандыгьнш га г дыры чечилип калган ' лот. .' •

^оругоз Н. Самозванец Лулагахам..,-С.25. X

"^Боголюбов А. Очерки войны в Средней Азии..,-С. 154.

•'Военный обораий, 1876, №8*-С.120; Усвнбаев К.Приооедиииииа .той Киргизии..т -С.113.

4ЦГВИА России, ф.139», оп.2, Д.93, л.327.

%8ревгьев Н.Л. Йй тория..,- С.339.

- 18 -

Хандыкши Оруоия иыпариясына бирикхирилиши ценен Фергана »реонундэ алдик юлкундоолор басылып налган эыео. Фергана об-1усунун аскер губернамру Д.с1.Скобелев 1877=аылдыц 7=январын-т 1згы билдг.руусундо: "...ханяыкш зэлоо ыенен кара киргыздардш ■^кыргыздардын - и.К.) арасында бирде иында, бирде анда манда Зашалаыандиктар болуп гурду. Охуруктаакан злдер, озгечо при шаарларда, аларга идгикгуу кагьгашах'аны пенен, аралзшпай кагыл алышкан ¡сок"*,- дел элдйк кийлылдардын болул гурганын жокко чы-гарбайт. Ал эыи Алай кыргыздарыныа козголоцу генерал Скобелевди его иааакатгуу эки аакердик куруш жасоого аргасыз кылал. Бирин-чи «урушу 1876=асылдын 20=апрелинен 27=апрелге чейин соаулуп, кийингиги Кацырык калчыгайыидагы кегврулушчулердун нецилууоу иенен аякталсз^, экинчисн 1?=июлдан 5=августка чейин созулган Алай зкспедициясц иенен аяктайг.3 Бул аскер дик- ¡куруд юрден ки-Вин Алайдагы кемрулу» бироголо басы/Ш!, андагы эл дадшалак бииликке ыоюи оунуша!,

"Орудия империяоьщин усгемдугу мезгилинде киргыз^езбек ба^~ лааиштарцнын тене^деши" - деп аталган зкинчн бабы да герт пара-графган турув, Орусия иапери^оыныв Туркотан челкеыундо яургуа-ген колоаиалдык белуп=каруу оаясашныв юскоолдуктарына карабай экл элдин мамилелери онуге бергени далилдуу архивдик иатериал-дардын нагиеинде изилдене*. ■ , '

"Падцшадык гарабинан аацы башкару.у айыакгарынын тузулушу, калкгын кайгаащо.у" агайан лараграфга карадыл, адошшсграгшздик на на айыаклыа кайра йелуикуруулер кыпериянын эконоыикалык кызцк-чнлыгына шайква келгени белгиЛанет.

1В65»яцлы ащи каратылып алииган лерлер Туркотан облуоу болуп тузулое, 18б7»»щ1Дьш 11=иялунда падыша тарабынан бекинилген "йе1и=Суу «ана СыргДарыя оСлумарып башкаруу иенундегу аойонун" неги?инде обЯуо ее алдынча Туркеган генерал=губернаторлугу болуп кайрадан хузулэг,'' Ал адышшетрагивдик жакган 1е*и=Суу, Сыр=Да-рнй| С^ыарканд, Фергана кана Ваваслии облуотарына б вдунул, об. рЦГВИА России, Ф.Шб, ип.2, Д.Ю1. л. й об. . . ЭДГВ'М Ророив, 1396, од.2. Д.97, Л.31 об«-б4 об.

¿ИГА 1Уа., ф,6-715, 00.1, д;б8. л. 182-238, . ЖИА Радоап* 1, л.50,

лустар уйездерден турган, Кыргыздар ненен езбектер Закаспий об-лусунун башка терт облуска карагаи тогуз уйоздэ аралаш жашашка^

1870=жылы Токыок уйезундэ кыргыздар неаеи аралаша 1358 0з~ Зек ташаса, Ыонк=Хвл уйезундэ 155 озбек жааагая. Ал гаи XIX Кызыл дын аягында Пишпек уйезундо 4 мин 200, Пряевальок уйозунда 3 ивд 200 езбек кашап турган.1 1913=вдлдагы цаалыиат богача йт-пек уйезундо езбектердии саны 5-428 re, Пряевальок уйезундэ 3894 К9 неткен.2

1883=колдагы'архивдин «аалимат боюнча Фергана облуоуаун . уйоздоруцдэ зки элдин сандик катнашц яенендегудой бояуагон:

|Маргалач [кокон I Чу а? ~|Еаманган[лн5ыян f Рр{|ДЙ""

Кыргыздар 16.430 8.800 8904 14270 34082 2Ю48 103534, Йбектер 51 551 120500 66006 27132 19268 II274 325731J

1897=яылдагы аалпы зл катгоонун ныйынтыгы боянча Фергана об; луоунда 201579. кыргыз,- 942 769 езбек жайаган.-^ Барок, бул галДа< ru эл кагтоодо Ои уйэзунун калкы 174I кыргыз, 588 езбек яашаган , деп гуура зиео керсэгулгон. .

1908=йылдаги граф К.К.Палзндин йатериады боаача Фергана об-луоунун уйэздерундэ 423639 кыргыз, 828080 езбек гашаган.5 Велгй-луу гярыхчы К.Уоэябаевдкн' иликгэесу бвюнта ]Э13=йнлы Аязыян уйезундеЦ5774, Коков уйезундо 26421, Наманган уйезундо 12029?, Оа уйозунда 143571, Скобелев уйезундо 87532 кыргыз етиап, аалпы. оаны 495595 ке кеткен.6 Зки элдин уйоздердо догорудагыдай чогуу кашаиы , ез ара карыи=катнзшта болуп туруусуна гуртку Сергеи.

"ДыЛкянчылык тармагыддагы бзйланыштардын оорчуму"- деген экиичи параграфында кыргыз, • езбек элдерйняа оууну биргелеиип пайдэлайуусу, жерди идтетуусу, зигвк иайыандарнн колдонууларыt далилдуу архивдщс материалдардын яегивиндв короогулот. Йадьдоальк

^Кронгардт Г.К. Население Киргизия а последней грегп Ifî ~ начале XX века. Фрунзе, 1989', -С.52-53.

2Уоекбаеа К.У. Общественно=зкоиоцическиз отношения киргизов вторая половила ÏIX - начало XX вв., -С.'f8-49.

|ЦГА РУз., ф.Э, оп.1, Д.П70,. л.421.

¿ЦШ России, ф. 1395, on.I, д.444, л.6.

-ч)гчет по ревизии Туркестанского края,произведенной ао выспс чайшеиу повелении сенатором гойиейстроа графой К.К.Палевоа. 4.1, Отд. II, Саб,, 19II. -С. 62."

%сенбаез К.У.Общеогвенко^зкономические огноиен'ия киргизов.. Ci54. " •

Оруокр дыйканчылыгы иыкты онуккон Туркотан челкемуно, кергилик-туу 8 ядер дин *ерди штетууоуно урунтуктуу езгортуулорду киргизе албаганы, геокериоинча алардан коп нерселерди уиронууге ра келгени ыианыидуу ыиоалдар'дан негизинде айтылат. Дыйканчилык-таги эки элдиы ынтиыактиги бааринаи иурда cyrai арыктарии чогуу пайдалануудаи керуиген. Алсак, Ош уйезуаун Ак=Пуура болуштугуи-дагы 27 арыктын И арцгын кыргыздар ценен озбектер чогуу пайда-ланышса, Булакбашы болуштугундагы Г? арыктын жетиоин чогуу пай-далашркан.* Арык казуу, газалоо иштермнде дайыиа биргелевип аракеггенишкен. 1909=едлы Фергана облусу боюнча 9837 чакьрыа арык овдолуп, анда 287371 адаы эигектенген,2

Каргиздардыи огурукташууоу бул ыезгилде ылдаадап, алар озбек дыйкандарындай але кар китатуунуи оырларын оздвштурв башташкан. О» уйезунун башчыоыиыи билдиргени боюнча 1883?жылдан 1892=жылга чейин Ак=Буура болуитугунда 431 тутун, Булакбашы б олуш тугун да 290 тутун, Ноокат болуштугуида 480, Желе=Кудук болуштугунда 55 тутун ил аайлоого кэчпвй, отурукташып кальшкаи.^ От^рукташууга в!в баштаишан кыргиздарды бул ыезгилде бардык уивздердоц лолук-sypyyra ыуыкун болтов« Бул тууралуу дисоертацияда кенири сез , болот.

Отурукташууга ргушкен кыргыздар дан эгиндеринеы оиргкары, каишлча=адишгерди, гехиикалык ооуыдукюрду еотуре башташкан. Аларды осгсрууд® кошуна еабек дыйкандарынаи коп нероалерди уй~ рецууге туура квлген» '

"Карцц=катна1Дтардын терецдешине ыал чацбачылыктын ээлеген ордч" - деи аталгац учунчу параграфында кыргыздар мвйен взбок-тердин орюаунда чарбачылыктыа бул туру боюйча ¿аиилелеринин терецдешине коцуд буру лат. ' . . '

броендердегу озбектер кар иштвтуу учун куыушчу ыалдарга', уцаа кучторунэ, всашооятиричилигинде ыал чарбачылыгынын продук-дияларына дайыыа цуктаадыкта Ьолувкан, Бул ыукгавдыктарды ыур-дагыдай .эле кыргыздар юлукгап турман..

XIX «ьишидын аяга XX нылиыдыы башында Фергана ероенундэ

■ рЦГА KP., Ф.2, ori,2, Д.1, — Л", I-2I. . cGiai..oтичеокий о($8ор Серганокой облаоти аа 1909 г, Ско-бедак, I9II. -р.б0-$1., г; .

' :3ßTA РУз.,^.!?, 00, Д.33^7, -Л.5. . •

калктыв осушу, яер иштетуунун, уотаддук .колыши «ал чо^ба продук- , цпяларына болгон толплш кучогот. броондо гяргыйтик кучоп, эр-., • тин бпасшшн осущуио алый колет. Эгтии баасы 1Б?5=яь>'лда.1 1912» кнлга чешш 20 эоегетескен. * Муну билгев .езбей ооодпгерлерп б'етяг Суз облуоундчгм кыргыздардьш мдл'дярын' оз .баяоааай 50 паяызга прела алышып, Фергана ерронунэ айдяп квлшяп, эбег'ейсиз. ппатз глбь-й-чу? Бара=баря кыргиздзр да' ооода=оагиАка прялашйп, ыалдыа бааоып бплип, Фергана ороснупо-'оз иалдарын айдап келз баигашсая. гилв Нети=Суу облусунан Фергана ороппуно 248 и'иц баш нал аядалуп •'колов, 1Р98=вдлн, 19 <й а»? ба'й мал ацдалып колвг.3:Бирок Оруаия ииперияоы'йыв коловиялдык оапозты !кучеп, кИргыа/ирдин' иал ялиитга-р«,-киигоолбру тартылып алы'нган сайин облуоуида иалдып

саны киокара баагайт. Бул Фергана облуоуна мат, а'шлып келилиио кедергиоии тийгизген; Оаол учун 1У03»здли' 2еи;=0у|( оЗ*„-оуааа Фор-гана ерснун» 104205 баа гана. мал-яйдалып. кел'га'н* Бул ЮУ£?=«ыл-дагыгч Караганда 13^8730башка аздык ючлгяя. ,'

■ Бирок, мал чарбачылыгиндагы'канялелер Фергана ороонуидо улайа, . берген. АитиЛуу А лай, Карй=йоро, Дрл'о, Ц^шп йанз бавкз дайлоо-лорго ныргы'эдар иенан бирга езбвктер'дэ нплдзрна багш&ь'п, чогуу пайдяляяышчу.. Архявдшс ыаалша* кайарлагаидай Анаши у1;озуие карла ту у яайлоолорло кыргп'здардшк'иалдаршгая сыргкарц коауна уй«з-дордогу элдердиа, ал гана эиео Самарканд,,'Сыр=Дария облусгарыииз да наядары багилгай^ 'Си уйозумун адалоолоруна 'Чирикая Дк=ьуура, Куриаб, Еяикзр=Кивтак нона башка бо'луатуктарынцн кыргысдлри лзул« ру язвен-, ково ороонд<згу' сарттарДш! (езбеЬерДйЯ - М.:С.) кдлдадия ала к ах и шип багип берэз'рйн П, Федоров деган оруо торосу хпаах.-1 А.Нилдейдорф' кубо болгондоП жакыттардун буд.жеринде сауттгрдыи (озбектбрдин - УЛ.), шшн арыраак 'кыргиздардын 'иалдари каяилий аур о берген. ¡Гыргыздам одровач да,, сартгэл '(взбвктвн - М.К.)1„пу{ш-'4 оаи да: "Бардыги .жа'кшы, чарача'гак кок",- Двгвн"аооп яйгнлчу.' Будардыа бярдигы "кыргиздар иелан.озбпитер- ' - '. : ,

^Схокозиаоа Й.П» адганйкйй'район, Таикенг, -0.15.

ЗДГИА России,• фЛЗУб, оп.1,--Д.50. -Л.Й9 ОЗ..

■чьаыанкзраев А.Б, РозвиХие торговли-л Киргизии-в ко^з XIX-чале XX зв,, -С.ЮЗ. ■ .'_'-.-

еСмимгичвски'а обзор'Ферганской области за 002 гчд,. ,-а.38.

?ЦГМ Роосии, ф.391, оп.4,'д. 1635, -л.18 об.

«Туркестанские зедоыоохи, 1900. ¡й 58. . ,

'Ииддендорф А. Очерки. ^ - С.341»

дин аайаттардыбирге пайдаланывканын, иал чарбачылыгында бири= бири пенен тыгыз байлаашга болгондугуа далилдейт.

"Каратылыш кироыктарына кабилгаида аа ара аардацдзьпулары"-' деген акыркы параграфта жутка кабылганда, оуу таикындарында, нер титироелэрдв бири=бирине жардаыга келишкени архивдик мата-риалдар ианен бышыкталыл; эки элдин ыаыилелеринин дагы бир бол-гисиз вдктары короотулот.

1883=«шлы Анжыян. уйэзундвгу суд гаикыныиан Сузак ютагннцц 4 ниц saaan вари, Чынабаддын 20ищ ганап жври иаракоыз болуп, Бургенду, Майгир, Дминабад, Гуркуреэ, Сарай жана башка .кыштактар-дчн 95 ищ танапайдоо- керисуу,алдында калин,* кыроыкка карты бут уйеэдун эли кардан га тар ты лат. ' 18Яб=вдвдагы Шарыхаа оай, Ак^Буура жана Араван-сайдын тащкыныаан Чиыион, Карагена-Чаукент Язявин дана башка болувтукгэрыный 2131' танап «ери, ондогон шш-тактары оуу алдында калат'.^ Оор доготууларга дууиарланган ыындай учурларда кыргыз, еабек злдери дайына бириидикто аракеттенищсен.

. 1502ч«ылы Задекаэрда Анаыянда катуу иар. титирео болуп, Ан-«ыян иаарында 1016 адаи, раздогу 158 киштактан 3342 адаи, Маргалач уйовунун 106 кыыагынан 285 адаи елет. Аавднн, шаараида 10 Ьч уйдон 9626 уй, кыштактарында 17913 уй, .Маргалач уйозундв j522 уй, От уйезунун Булакбаиы болуштугунда 795 уй кашосгс карак-1цз болуи, 6725иал влгоц. лзр «гироедец тарткан.галлы чыгыыды „ »кчага когорроадр 12 игр сомду тузгон,

Бул гягяреоден йабыр гар1каядарга алгачкы нардаиды Оа /цвзуиуи эха 'яоргозог. »Гурлес1анокие 'гедоиооги" геаитинин ааз-гааы бовнча sep гитирегеадин spiaoa куву ала От; Маргалач уйез-вд дерунод ачка калган анишдцкгарга 40 ыщ нан кеткирилзт. 5=де- . кабрда Оатон Ан^ыянга 300 вдаа Еардаига 'кедип, алар кер sumpee-до урандыда калган адаадарды чагара Оааташат. Гезиикн ушул' ада срнинда: 2алал=Абад.учаоз:кааы бомча кыргыз старчьши ашшяндик-тар учун ваикча каргыз уйлерду чогудтуп чыкты"деп кыргыздар-дин. коргфзгоа аардаиы дазна айтыжи', ЕЮ2=ешли 9-ннварда 5ул газит: "Алгачкы еле куру ¡¿аргадан» 0« уйездзрунон Анкыянга кыр-

~ |цгг"ГУэ.,.'ф.19, р'п,1, д.919, -Л.1-9.

îЦГЛ РУз., а. 19, он• X, д.23680. -Л Л, 12. -Ткбадь Ачдкадяа ^/Егзгодщж Ферганакий области,.,, -С.225-

2Л6

рлестзадкйО ¡çeâwjep?«,' 1902, к ЮО.

гыз уйлэр жеткирилип, мукта« болгондорго берилди",- дзп билди-раг. * Иындай, жардамдяр Нарыл, Чуй, Ыоик=лэл' киргиздарынян да келат. Ллоак, Т902=жылдан декабрннан 1903=зшлдын 28=пП:варына чейин Пржевал уйезунун Кан=С1уу, Туп, Улакол, Ton, Курмонту, Барс-коон,.Кети=9гуз яана башка болуштуктарыныв зли Анаыянга 1123.00« чогултуп кэнэтувов, Пишиек уйозунун эли'730 сои, AnsEaiim участ-. касынын эля 29=январдан 13=февралга яайин Г?5 oow жыйиап аенвту-' нот? '' : ■ t . .' ■■

19Ю=жыли 22=декабрда &ети=Суу облуоукда «ер титирэе болуи, иындан Потаен уаозу 20II39 соц, Пржевал уйозу Г?9Ш' ооцго зыян тартып, киргыздардан 370 киши элег; 794 адаа оор наракат алат.^ t Негизги кыйроого Чоц Кеиикдин зли дууишр болуп, андагы Тылай, 1 Атаке, Сарибагш болушгукгариная' 251 адги набцг бйлгон.^

Киргиз элинйя башына гулкой мындай аор кундердо биринчй кар-да'цды.оруо, казакгар мелев катар взбей "эля лоргззот. Лркиздик ■ • аагериалдарда кар титирдгеа, лет=Суу, облуоу'иун злила Сыр=Дария, Самарканд юна Фергана облус гаршш калкн гардам ирегинда-ар каадай- олчемдо акча хыйнап пепотуакону аИылат.^ Иындан ofjpf'k'apu Токмок, Бишкекте ааиаган езбакгвр.жар мтиреодо яегт. калган ба4-дарды уйлэруне алып багышыл, 1аиак=аийнан. .айр^лган .элдерго Ток-iioitro бекар гамак уюзгуруша!.6 Ннндай аардалдар ез'л'&агилиндв оор яогогууларга кабылган киргыэдарга двм бёриа,'* кайгцсын яецйл-двзгквнгв кэшэк болгои. " _ ■ ' .-"'."' ".'■■' ; V. '

• Корунд.у да ХРС кылывдыя зхинчи ¿арииы - XX" килиидын ¡Jaoyi дагы кыргцз=озбек элдеран'пн тарыхий.байланишын изйлд&энуа нагый{ гаоинда томондэгуя^й шйвлгыкгар тега'рцлды. „:. ■ <"\ ;. J

Бириячидви, аыргыздардин хандыкгий по6нду'к=оггао'йй гурауиуна' катеаукУй ар то pan газ тзлдоого алы л, аларлиа-'яшкврдуу аралаака^ нына таяикп, киргнздарды-озбек, ■ ¿Hiraittap иенёй''. Tenasa хаядкк-та бвшкаравнав эл Kasapu кароого болог. ' '

Экиячидеп, янргиз, езбак злдзршшн ,бир яаядыктын аймагында ' коадлаа жавап да лгал, алардин ортооуда'г!Г чарбалык кана иадаявд байлапышгпрыния энутушуи тёздетяп, бириввяряив твавирларг: отуик?-ау йзилдеэдо белгилуу болду.

Йзркеотанокие вадоаооги. 1903й 6. ■ • 4 WA РКаз. ф.44, ол. 1,д»Г?40» -л.45-46: 79-82; 127» ¿ДТПА России» Ф.39Т, оп.4, д.920. -Я.21Г-215, ¿Ш'А Рооойй. <5.391, ол.4, Д.920, *Л.50. ¡UTA Р/э, ф.Г-1, оп.гв* Д, 1202, -Л.216. " • °Се«йречваскиз обласгныё ведоиоагп, 19II, й 8.

- 24 - .

Учунчудеи, аки элдин оз ара шпиле дери, наш) дай у у лари ич'кикаиа ouptf . душмандаprа карши курэ&тордо чицдалгани 1873-1В?5«щядардагы К о гор уд yuro даана корунду. Кыргиздьр баштагаи курорту ороеддогу озбек.калкы коэдои, эл араошши чиккан ¿¡окак-Молденун (Полог хаидвд) айланаоына биригишип, алгач Кудапр хан-ди, пндан сщ Наоредциибект бинликтен чеггетишин биргилэлкен apaicevniH нешыи «asapu баалоого Солок.

Торгунчуден, 1875=жылдин 'авгуотуиан 1Ъ76=£и«дин аьгушуна ч^ив ког орудуй ïy баоууга Оруоиз империяси алш иол^ оогуштук куруиюрду jaaiypfly, Биргелешкен элдик.которулушгу баоуу оцойго турбтии.пздилплш гонералдар моюидаршм алиаги. Бул ирийиыси& оогуитук Kypyjiropro карай uy poult эр до аки улдин бириидиги кучен, какиидащууларн артч

Белшчадеи, Оруоия иупериноинуи Туркптаи-чолквиундо ¡¡¡ургуз-гои колоииалдцк бодупякарлу оапоатн киргиз, -озбек элдершшн ыаии-лелеринин онурушуие. тоцкоол боло ялбади. Уйоздерде ар а лай лашаи-«ан 8ки зад}« чарбалук байланьмари арта бергев, Алар oyras арии-tapuu казууда, оцдол'тазплоо-иьлер.инде, керди илтетуудо, учаа кучгору«, эг^к иаймандарыи пайдалавууда бири=бирине »ардаыдачшл, алгоо Hâ-îs'pnH. apïmiJa беришкен.

Алши.чыдан, НЗШ1Д00 коргввг&ьдвв sk.í влдин кярии=катнашга-риньш херецдешнйе нал' чарбасыншг да орду болгон. Эки эл аайлоо-лорду бцргв ¡itañHauitíji, кыргцвдар нал' чьрба иродукциялары, 'унаа= sy^ïôpy UQiiea ероеядогу'озбекмрдин иукхаадыкгарш каиоиз кылыл-lypycuuH. Чу ft, Нарцн ,' Uoljk=Kob киргьзд'дри да .иал чарбачшшгиида Фергана орэоаундогу алдер ыаиец гигыз иааиледз болуикап. *

Йегиачидбн, &бак дцйкандары оуу ' гаикыидаршшв, киргиз ыалчы-яари думал, эки ел гец жцр"тироолердон оор аогмууларга учу-раган убакгарда'бирй=бирн9ей вардаидарин ачшпагаи. Уындай èa ара аордамлаауулардан .ака .алдин iiHïuiiaru кучоп, иаии^едери члцдалган.

Оаимгип, даргыадар ^енан еэбиатор бул ые&гилдв кошуна жашап, бир а рык fail оуу ичил, бир.даоюркондон даа« оизып, какаилыкта да кэмандиоа Да баа .коауиуй.'^иаярн да, иааари да бир болуп, iiiP^,itapMMaKaïHaiaià'KfiBân.tjpyui'Kftu. Тарьхгин далай оыноолору~ нал' ¿jyii, бекеш .гаиар'кайган'иаыилелари бугунцу ,-;унде да оерчуп, енугуунун оереоине кэгорулул, ар-ta^aniaa уланууда.

- 25 ~

Дисоертациянын теыасы боювча теыэадегу энгдктер зарь)к

тж

1. Акындын абак кылдары //Кыргызстан маданияты 1389, 20, 27«июль, 2=6.г. '

2. Токтогулдун Нолдо ТоЙч^га ка8деыууоу //Кыргыаоган мйда-Вйяты, 1989, 5=октябрь, I 6.5.

3. Из история эконоыичеоких взаимоотношений киргиз ой й 1 узбеков Ферганской области во второй пшювйне ХК века //Тезисы докладов-и сообщений научной конференция, посвяпепяой 125-ле--гип добровольного вкоадения Киргизии в аоотав Роаоии, Ов, 198$» - С.22-23. • " . ' ;

4. Киргизско-узбекские торговые связи во второй половййе XIX века //Исторические чтения тезисы докладов я сообщений пл-учной конференции, посвященной 75=йетяв чл.корр.-АН Киргпзоксй ССР профессора Хасапова'АД. Фрунзе, 1989, -С.28-30.

5. Полот хан /Д?Урас, 1991. .6 1, 16. г. . '

. б. Капоолснгоа аам -чирак //Алй=Тоо, -1991, Й 7,- 0,6 б.?. ■

7. Киргиз, озбак досгугунуя башати //Саясвд трибуна, 1991, » 4. 72-77=66. I б.*. ' . , • , _ ,

8. Зыйнат - Курианнаябы? /Дыргнз маданяягы,. 1991; й Г?, 0,3 б;г. ■ •

9. Курнанпандын кез ааяш. Бганшк: Кыргызстан, 1991* 2,5 б.г.

10. Йзбдандыи Петициясы ге 1916«жилкн кетарулуытуй тупк';' оебептери //¡1!а5дан бяатыр, Бишкек, 1992. 103-112*6.5» I О.т.

11. Иабдан: Саатырбы, чыккымчыбы? //Кыргыв о^ху, ©У4, й 17, 0,4 б.г.

Wyas S. Moldokasymov

Development of historical ties between Kyrghyz and Uzbeks during the period from the second hall of XIX century till the beginning of XX century

Kiyas Moldokasymov investigates in this thesis social, economic and cultural ties between two nations, that Inhabited Turkestan - Kyrghyz and Uzbeks during the period from the second half of XIX century till the beginning of XX century on the basis of archives of Moscow, Saint -Petersburg, Tashkent, Alma-Ata.

The first chapter deals with the role of Kyrghyz In the governing of Hokand khanat. The Kyrghyz together with the Uzbeks took an active part in the social and political life of Hokand khanat. It describs their dose friendly terms in agriculture, stock-breeding, mode of life, cultural development. The author widely researches the joint resistence of Kyrghyz and Uzbeks against Russian expedition troops.

The second chapter shows relationships between Kyrghyz and Uzbeks during the colonial domination of Russia. Using great volume of materials, researching Kyrghyz' anc( Uzbeks' cooperation in agriculture, stock-breeding, changes in their life, dis to their «lose political end economic ties, the author, stops on showing of strong support to each other during hardships.

МОДДОКАСЫМОВ КЫЯС САТАРОВИЧ

Развитие исторических связей кьфгызско* • узбекских народов во второй половине Х/Х начале XX вв. (специальность 07.00.02 Отечественная история) .

■ В диссертации впервые .с привлечением широкого фактического материала (извлеченного из фондов ЦГИА России, ЦГЕИА России,ЦГА: ; Республики Узбекистан и Республики Казахстан), комплексно исследуются, экономические,, политические и ■ культурные сея пи киргизского и узбекского народов, во второй половике.XIX - начале XX йв. многие аспекты которых еще не.были предметом самостоятельного научного анализа. В диссертации доказывается, что эти связи - балл развиты особенно'на юге Кыргызстана и сопредельных районах Ферганской долины. В ней также отмечается, .что в основе взаимоотношений кыргызского полукочевого скотоводческого « узбекского оседлоаоемле--дельческого населения лежала хозяйственно=зкономическая двухсторон-*няя заинтересованность, их многовековой симбиоз.

Б первой главе, где было отражено активное участие- шцзгызов Ъ решении внутренней и внешней политики Какандского -Ханства, диссертант лришер к выводу, что Кокандское ханство было общей государственностью народов Ту£кес£эна, в т.ч. кыргызов и узбеков. Больиээ внимание уделяется к изучению восстания 1873-1875 гг. и совместной борьбы кыргызского и узбекского народов против экспансии Российской империи, в т.ч. против акспедйции царских карателей в 1875-.1070гг

Во второй главе данной диссертации рассматривается вопрос о ' взаимоотношениях Ц-ыргнзов и узбеков в период господства кслончаль-Н1го ргжима цчриэкп в Туркестане. На основе сведений широкого круга источников были отражет связи кнргызов и узбеков в хозяйственной жипни (й частности, в яемледелии и .скотоводства). Аптлр обргт^т кя фактах взаимной попдержкй двух братских

нярпаос в г.ср-.пд различных стихийных .природных кэтакляг.уов.