автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.02
диссертация на тему: Состояние деревенского народного произношения в северо-восточной Гомельщине

Полный текст автореферата диссертации по теме "Состояние деревенского народного произношения в северо-восточной Гомельщине"

Р Г Б ОД

: " ; • •АКЛДЗМШ НЛБУК БЕЛАРУСI 1НСТЫТУТ МОВАЗНАУСТВА ІМЯ ЯКУБА КОЛАСА

На правах рукап і су УДК 808. 26-OS?-1

КУРЦОВА Вераніка Mi калаеуна

СТАН ВЯСКОВАГА НАРОДНАГА ВЫМАУЛЕННЯ У ПАУНОЧНА-УСХОДНЯЙ ГОМЕЛЬШЧЫНЕ

10. 02. 02 - б е л сіру с кая мова

АУТ АРЭФЕР АТ

дьісертацьіі на атрыманне вучонай ступені кандидата філалагічньїх навук

Мінск 1994

Работа выканана у аддзеле дыялекталогі і і лінгвагєаграфіі Інституте мовазнауства імя Якуба Коласа Акадзміі навук Беларусі

Навуковы кірвунік — вядучы навуковы супрацоунік

кандидат Філалагіиних павук А. А. Крьівіцкі

Афіцыйныя апаненты — доктар філалагіиних навук

А. Я. Міхневіи кандидат Філалагіиних навук Э. Д. Блінава

Вядуиая арганізация — Беларускі дзяржауни універсітзт

Абарона адбудзецца іУ £ 1994 года у гадзін

на пасяджзнні савета Д 006.15.01 па абароне дысертаций на атриманне вуионай ступені доктара Філалагіиних навук при Інституце мовазнау’ства імя Якуба Коласа Акадзміі навук Беларусі (220072, г. Мінск, ГСП, вул. Скарыни, 25, Інститут мовазнауства).

З дисертацияй можна азнаєміцца у Цзнтральнай навуковай бібліятзци імя Яісуба Коласа АНБ (г. Мінск, пр. Скарини, 68).

Аутарзферат разасланы ІО $-Єр.Сі£.КО. 1994 г.

Вуионы сакратар

савєта Д 006.15.01

А.А.Лукашанец

Інститут мовазнауства імя Якуба Коласа, 1994 АНБ

Актаальшсііь лделелапання. Вывучэнне сучаснага ста-у маулєння з фанетычнага боку у сельскай мясцовасці Бе-арусі у яе пауднёва-усходняй частцы да апошняга часу не ыло предметам асобнага навуковага даследавання. Між тым ддзены рзгіен з'яуляецца даволі адметным па розных асаб-івасцях свайго моунага ландшафту. Паводле сучаснай гру-оукі беларускіх народных гаворак гэтая іх частка уваход-іць у склад пауднёва-усходняй дьіялектнай зоны мясцовага еларускага маулєння^ У адносінах размяшчэння — тэта яе рьпгранічная да цяперашняй мяжы з Расіяй ускраіна. Як скраіна дыялектнага ландшафту республікі выступаюць ту-эйшыя мясцовыя гаворкі і у складзе сярэднебеларускай іждьіялєктнай трупы. Такім чынам, паводле свайго геагра-ічнага становішча адзначаная тэрьггорыя Беларусі характа-ызуецца як дастаткова специфічная мощная зона. Гэта зона нтзграцьіі моуных з 'яу. Специфіку яе вьвначае яднанне, ці палучэнне, у адну сістзму розных па характары і якасці ^аблівасцей двух асноуных, пауночнага і пауднёвага дыя-ектных масівау беларускіх гаворак, але у дадатак да іх щчэ і асобных паудневарускіх па паходжанні дыялектных ыс.

Ддметнасцю тзрьггарьіяльна-адмін істрацийнага падзелу у гльскай мясцовасці республікі, а таксама адначасова і ацыяльна-вытворчай сістзмьі гаспадарання з'яуляюцца га-эуным чынам калгасы ці саугасы (значна радзей). Гэта та-ія сацыяльна-вытворчыя мікраяднанні насельніцтва, у -слад якіх уваходзіць звычайна некалькі сельекіх паселіш-ау. Дбраныя у межах пауднёва-усходняй дьіялектнай зоны эсем весак Залєскага сельскага савета Залессе, Покаць, уклічьі, Добрьиь, Падасоуе, Гарадоука і Дубок у Чачзрскім аёне уваходзяць у склад аднаго калгаса "Звязда". Мзуная ітуацьія, якая на сучасны момант склалася тут, у сваіх ;ноуных рьках з'яуляецца тыповай для усєй пауднєва-ус-здняй дьіялектнай зоны мясцовага беларускага маулєння. атрэбы у мауленні мясцовага насельніцтва сельскіх пасе-

1. Лінгвістьічная геаграфія і групоука беларускіх га->рак. - Ми., 1969. - К.75-76.

лішчау забяспечвамць тут переважна тры моуныя сістзмь Гэта традьпдыйная мясцовая гаворка, руская шва у яе адат. таваным да мясцовых умоу варыяще — грамадскі ацзначі-статус якой вызначаецца як "трасянка” (існуюць і іншь яго абазначзнні) — і беларуская літаратурная мова -таксама у мясцовым варыянце. Ніводная з гэтых моуных сіс тэм пры арьіентацьіі яе носьбітау на іх гукавы інвентар нязмушаным, ці спантанным мауленні, не існує ізалявана. рэальньм вьімауленні має месца іх узаємадзеяннє. Таї надзвычай надзённа мець дэталёвыя дакладныя звєсткі ь толькі аб самых прыкметных і вызначальных, або, інакш кг жучы, дыягнастычных, фанетычных асаблівасцях кожнай з гї тых сістзм вьімаулєнчьіх сродка£. Важна і актуальна выв? чаць іх комплексна. Гэта значыць ведаць, якія сацьіаиьш выгворчыя групи, і £ якіх мауленчых сітуацшх, і пры як: камуііікатиушлх ушвах карнетаюцца у знос інак еродкамі ве маулєння кожнай з адзначаных моуных сістзм.

Штэшилам ласлеиавагою з'явіліся запісьі мауленчі тэкстау 139 інфармантау з ліку мясцовага насельніцтва в< сак абранага калгаса. йгульная колькасць тэкстау-узор: маулєння, якія был і зафіксаваньї ад гэтых інфарманта: складає 3553. Тэксты з 'яуляюцца вьнікам транскршцьіі маї нітафонньк запісау — іх назалашана каля 7000 метрау, • а таксама часткова непаерэднай фіксацьіі пры раз мовах. РЬ бор тзкста£ па кожнай вёсцы вызначауся колькасцю сацыял: на-вытворчых груп яе насельніцтва, а таксама у пэунай м< ры і іх складам. Наибольшая увага пры збіранні тжет, была звернута на в, Залессе, якая з'яуляецца цэнтральн. сядзібай калгаса, што зусім апрау'дана. Тут было сабрана прааналізавана 1043 мауленчыя тэксты.

- ва устанауленні і характарыстыцы фанєтьгчньк мясц вых моуных сістзм — традыцыйнай мясцовай гаворкі, рзгі нальнага варыянту рускай мовы і мясцовага варыянту бел рускай літаратурнай мовы;

- у вьізначзнні найбольш яркіх дыягнастычных фанеты ных асаблівасцей мясцовых мощных сістзм у адносінах в

іулення і аб'яднанні іх у комплексы дыягнастычных фане-)ічньк асаблівасцей тыпау мясцовага вымаулення, якія вью-діаюць рэальным аршнцірам пры аналізе вымаулення розных щыяльна-вьггворчых груп мясцовага насельнідтва;

- у виявленні асаблівасцей функцыянавання адзначаных >уньи сістзм у абраным сацыяльна-вьггворчым мікраяднанні гльскіх паселішчау, якое ажыццяуляецца праз аналіз моу-.к паводзін усіх сацыяльна-выгворчых груп у розных їуленчьи сітуацьіях;

- ва усганауленні сістзмьі вьмауленчай арьіентацьіі кож-ій з сацыяльна-вьггворчых груп мясцовага насельнідтва у ціаведнасці з характарам камун ікатаутк умоу;

- ва усганауленні сацыяльна-мауленчай групоукі мясцо-.к жыхароу абранага сацыяльна-вытворчага мікраяднання :льскіх паселішчау;

- у распрацоуцы метадычнага апарату даследавання, які ічьщца метадау збірання лінгвістьічнага матэрыялу і ана-ізу вымаулення усіх сацыяльна-вытворчых груп.

Практичная кагатоунасіїь і перспектива викашстання _аг-дманых вмнікау. Штэрыялы дькертацьіі могуць бьщь выкает таны У практыцы вьпсладання беларускай і рускай моу, >ы падрыхтоуцы спецкурсаУ і спецсемінарау, пры складанні юльных падручнікау, дапаможнікау па культуры мовы.

Вывады, зробленыя у дьісертацьіі, маюць тзарэтычнае [ачэнне. Яны могуць дапамагчы у выпрацоуцы канцзпцьіі су-існай моунай палітькі і нацыянадьнага моунага будауніцт-и

Шта-дасделдшшя:

- устанавіць мясцовыя сістзмьі моуных сродкау сучаснай мауленчай арьіентацьіі мясцовага насельнідтва абранага дыяльна-вытворчага мікраядаання сельскіх паселішчау;

- адаццявіць сацыяльна-мауленчую групоуку мясцовага сельніцтва абранага мікраяднання сельскіх паселішчау.

Заданы даследавання:

- вызначыць, якія моуныя сістзмьі вымаулення (іх фор:) суіснуюць у абраным сацыяльна-вьггворчым мікраяднанні льскіх паселішчау;

- ахарактарызаваць установления моуныя сістзмьі павод

ле іх найбольш прыкметных і важных фанетычных асаблівас цей; •

- устанавіць карактар узаемаадносін паміж імі, у ты ліку, іх размеркаванне і функцыянаванне ^ межах абранаг сацыяльна-выгворчага мікраяднання сельскіх паселішчау;

- ахарактарызаваць сістзму (сістзмьі) сродкау выма£ лення кохнай сацыяльна-вытворчай трупы мясцовага насель ніцтва у розных сферах мощных зносін;

- устанавіць сістзму (сістзми) вымауленчай арыентаць: кожнай сацыяльна-вьггворчай трупы мясцовага насельніцтв абранага сацыяльна-вытворчага мікраяднання сельскіх пасе ліпіча^;

- адзначыць змены у розных моуных сістзмах пры выка дістанні іх у зносінах у вызначаных сітуацьих маулення.

Методика даследавання. Для правядзення даследават бы? выпрацаваны спецыяльны метадычны апарат. Ён складаеи ца:

- з дыягнаетычных фанетычных апьггальнікау (набор пь танняу па вьізначзнні тылу вышулення паводле яго вызнг чальных фанетычных рыс);

- з камунікатьіунай мадзлі аналізу вымаулення (набс

некалькіх найбольш тыловых, звычайных і частых у сельскг мясцовасці сітуацьй зносін); '

- з мадзлі сацыяльна-вьггворчай стратьіфікацьіі мясцовг та насельніцтва (спалучэнне некалькіх вызначальньк сацьв льных і вытворчых крыгэрыяу, паводпе якіх здзяйснялас сацыяльна-вытворчая дыфэрэнцыяцыя і групоука мясцоваї насельніцтва абранага сацыяльна-вытворчага мікраяднані паселішча^).

Дпшбаїди даследавання. Дысергацыя абмярко?вала< на пасяджзнні аддзела даялекталогіі і лінгвагеаграф: Інстьггута мовазнауства імя Якуба Коласа ШБ. Аюбныя і раздзелы і палаюнні у выглядзе навуковых дакладау і пі ведамленняу был і прачытаны на Першай усесаюзнай навуков канферзнцні "Беларуска-руска-польскае супастауляльнае м< вазнауства" (Віцебск, 1990), на навуковай канферэнц

• - 7 -

'Рзгіянальньи асаблівасці усходнеславянскіх моу" (Гомель, L990), на рзспубліканскай навукова- практычнай канферэцы! 'Ддаяекталогія і культура беларускай швы” (Мінск, 1991), їа навукова-метадычнай канферзнцьіі "Проблемы изучения и і реподавания русского языка в вузах и школах республики" ;мінск, 1992), на рзгіянальнай навуковай каиферзнцьіі, ірьісвечанай 850-годцзю упамінання Гомеля "Гомельшчына: іародная духоуная культура. Дыялекты. Тапанімія" (Гомель, 1992 ).

Структура дысертацыг. Даследаванне складаецца з увод-іінау, асноунай аналітьічнай часткі, якая мае два раздзе-[Ы, заключэння, а таксама спісу выкарыстанай літаратурьі і ;адатка да дьсертацьіі. У дадатак уключаны: дыягнастычны

ільггальнік па вьізначзнні тылу мясцо вага вымаулення, спіс нфармантау з іх асноуньмі сацьіяльньмі характарьістькамі, апісьі тэкстау-узорау маулення і некаторыя іншьія даведач-ыя матэрыялы.

Змест дысергаиыг. Ва уводзінах абгрунтоуваецца вы-ар тэмы, вызначаецца яе актуальнасць, фарміруецца мэта і адачы даследавання, указваюцца перспектьюы выкарыстання трыманых вьиікау, робіцца сцісльї аг ляд некаторых тэарэ-ычных праблем, звязаных з неабходнасцю выпрацоук! новай етадычнай базы даследавання, падаюцца агульныя звесткі ра аб'ект даследавання і абгрунтоуваецца мэтазгоднасць го выбару, прьгводзіцца сістзма знакау, якія выкарыстоу-аліся для транскрьіпцьіі моунага матэрыялу.

Шши газлзел дьсергацьіі "Сацьшльная структура мясцо-ага насєльніцтва" вырашае питанні сацыяльнага характару даследаванні. Гэты раздзел складаецца з дзвюх частак. У астцы 1 "Сгщыяльная характарыстыка насєльніцтва вёсак'1 азглядаецца мясцовае насєльніцтва абранай групы паселіш-ау, аб'яднаных у склад калгаса "Звязда", паводле яго злькасна-дзмаграфічньк, гюлава-'/з росгавых, нацыянальных, ьггворча-прафесійньїх і адукацыйных сацыяльных адзнак.

11а характары дзмаграфічнага складу насєльніцтва, у ум ліку і ÿ адносінах яго занятасці у сфзрах вьггворчасці зсцовага калгаса, гаспадарса вызначаецца. такімі асаблі-

васцямі. Яктыунай працоунай дзейнасцю займаецца тут 67 чалавєкі, або крыху больш 40% усіх мясцовых жыхароу. Дру гая, колькасна большая за першую, частка мясцовых насель нікау, 889 чалавек, ці амаль 57% іх агульнай колькасці, непрацаздольныя вяскоуцы. Ддны з іх, 590 чалавек, 37.8% агульнага ліку мясцовага насельніцтва, не удзельнічаюць вытворчым працэсе з-за свайго сталага веку. Гэта тда асо бы, шго знаходзяцца на пенсійним адпачынку. Другія — яш чэ маладыя вяскоуцы, дзеці і падлеткі. їх налічваецца гаспадарцы 299 чалавек, игго амаль у 2 разы менш за лі асоб пенсійнага ¿/зросту. Гэта складає каля 19% усёй коль касці мясцовых насельнікау. Як бачым, у калгасе має меси непрапарцыянальнае суаднясенне яго насельніцтва па заня тасці працоунай дзейнасцю. Перавышаюць тут па колькаси непрацаздольныя вяскоуцы.

Сацыяльная структура мясцовага насельніцтва у адносі нах яго полава-узроставага складу характарызуецца некатс рай перавагай асоб ланочага полу, іх тут 873 чалавєкі игго складає каля 56% агульнай колькасці усіх мясцовых жь харо£.

Мужчынская група насельнікау калгаса налічвае 689 чг лавек, ці 44% ад агульнай колькасці жыхароу. Дднак абед: ве гэтыя групы істотна адрозніваюцца паміж сабой узростг вьімі паказчьїкамі. На долю жшчын сталага і старога векз 403 чалавєкі, выпадае прыкладна 26% усёй колькасці не сєльніцтва калгаса. Мужчынская група гэтай жа і?зроставг катзгорьіі з 'яуляецца нешматлікай. У яе складзе 187 чалг век, ці прыкладна 12% агульнага ліку насельнікау гасла даркі. Другое месца па колькасці займаюць асобы сярэдн: і етальк гадоу. У дадзенай узроставай катзгорьіі колькасі мужчьи і жанчьін прыкладна аднолькавая. Яе мужчынская жаночая часткі налічваюць па 216 чалавек, ці амаль 1< усяго мясцовага насельніцтва. У групе маладых вяскоуцг маюць месца некаторьи колькасныя разькоджанні паводле пс лу. ІСолькасць мужчьы такога веку складає 127 чалавек, і некалькі больш 8% ад ліку усіх насельнікау гаспадарс Група жанчын налічвае 114 чалавек, або прикладна 7%. 1

рлго дзяцей 1 падлеткау у гаспадарцы прыпадае звыш 19% 1гульнай колькасц! мясцо вага насельнидтва, итго адпавядае >99 чалавекам.

Нацыянальны склад мясцовага насельнщтва з'яуляецца «аналз/гным. 3 агульнай колькасц! ус!х жжароу, 1562 чала-?ек1 — 1531 чалавек, або звыш 98%, карэнныя беларусы па гаходжшт. Другой па колькасц1 нацыянальнасцю у калгасе > цятгерашьй час з 'яуляюцца руск1я. Зараз тут 1х жыве 23 галавекз., або прыкладна 1.5% хыхароу гаспадаркз.. Вельм! гешматлздсая група укра!нцау. Прадста$тк1 гэтай нацыя-гальнасцз., 8 чалавек, складаюць каля 0.5% колькаец1 ус!х <ыхароу калгаса.

3 шшых сацыялъных характарыстык насельн!цтва вельм1 1ажным1 з 'яуляюцца прафзсзйныя занятк! 1 адукацыйны узро-;ень чалавека. Дднак дадзеныя сацыяльныя адзнак1 нас цз.-:авз.л1 найперш тольк 1 £ г руле мясцовых жыхаро£, якгя зай-гащца актыунай працоунай дзейнасцю.

Па характары прафгс±йных заняткау самай шматл1кай ¡'я^ляецца у калгасе група паляводау, у тым л!ку агарод-:жау, зльнаводау г шшых работы1кау ручнай ф!з1чнай пра-;ы. Яе складаюць 238 чалавек, або 35.4% усяго працаздоль-ага населыпцтва. Другой па колькасцх групай выступаюць ут вясковыя мехатзатары. Гэта механ1к1, трактарысты, аферы, слесары па рамонту сельскагаспадарчых машын, айстры-наладчыкз г прадстаунж1 некаторых шшых тэхн!ч-ых прафесдл. Доля вясковых механ1затарау ад лжу усяго анятага у калгаснай ЕытворчасиД насельнщтва дасягае 94 алавек, што адпавядае прыкладна 14%. ймаль такой жа у дносшах колькасц1 — 93 чалавек1, цх каля 14% ус1Х пра-аздольных жыхароу, з'яуляецца тут таксама група аперата-ау машыннага даення (даярак:) 1 аператарау свллагадоучых омплексау. Колькасць, удзельная вага 1 месца шшых выт-орча-прафес з.йных груп у структуры калгаса значна адроз-хваюцца ад папярэднхх. Прыкладна аднолькавы л!к харак-эрны для мясцовых настаун1кау, 35 чалавек, або 5.2% уся-

о працаздольнага насельн!цтва; спецыял!стау сярэдняга вяна, у тым л!ку бухгалтара?, рахункаводау, агранома?,

- 10 -

заатзхнікау, асємянатарау, ветэрынара? і інш. — 39 чалг век, ці 5.8% агульнай колькасці занятых у вьггворчасі. гаспадаркі; асоб, якія непасрэдна не звязаны з сельскг гаспадарчай вьггворчасцю, наприклад, будаунікоу, цесляроі мєліяратара? і прадстаунікоу іншьк правееій — 33 чалаве кі, або 4.9% ад усяго працуючага насельніцтва; а такса*, рабочих тутэйюых лясгасау — 32 чалавек і, або 4.8% ліі-усіх занятых працоунай дзейнасцю. Група мясцовых жыхаро$ задзейсненьк у сферы абслугоування, — гэта кухары, няні к і мясцо вага дзіцячага садочка, паштальеньї, прьйіральигчь цы, варгаунікі калгасных сельскагаспадарчых і інш. аб'ер та? — налічвае 45 чалавек, або 6.7% колькасці усяго пре цуючага насельніцтва. Параунальна невялікай па ліку, еи вельмі важнай па характары сваіх абавязкау выступав калгасе група вяскоуцау, якія працуюць у мясцовых кулі турна-асветніцкіх установах, гандлі, медьпдьшекіх устанс вах і інш. Гэта бібліятзкарьз, кіраунікі творчих мастацк: калектывау, медьщьнскія работнікі, прадауцы. Група склг даецца з 28 чалавек і займає некалькі больш 4.2% ліі усіх працуючых. Самая малая па колькасці вытворча-прафс сійная група мясцовага насельніцтва зараз — вядучыя спс цьіялістьі калгаса. Гэта галоуныя бухгалтар, зканаміст, аі раном, заатзхнік, ветэрьнар, юрыст і інш. їх 14 чалавеї-што складає крьку больш 2.1% усіх працуючых. Такой ; нешматлікай — 22 чалавекі, або каля 3.3% агульнай колі касці занятых у вьггворчасці, з'яуляецца тут і група даі лядчькау кароускага статка, пастухоу і прадстаунікоу не каторых іншьк прафзсій, звязаных з жывёлагздоуляй.

Такім чьиам, самай вялікай па колькасці у выгворч^ прафесійнай структуры мясцовай гаспадаркі выступае груї паляводау. Іншьи значна адрозніваюцца ад яе як сваім л: кам, так і характарам заняткау.

Склад мясцовага працуючага насельніцтва паводле яі адукацыйных характарыстык з'яуляецца у некаторай ступеї адбіткам ягоных дзмаграфічньк адзнак. На тзрьггорьіі гасгс даркі вяскоуцы, якія маюць пачатковую адукацыю, з'яулякл ца самай буйной па колькасці групай. Яны складаюць 15

- 11 -

лавекі, або 28.7% у адносінах ліку усіх працуючьк. Дру-е па колькасці месца — 178 чалавек, ці прыкладна 26.5% інятьк працоунай дзейнасцю, займає тут група мясцовьк каро?, якія набьілі агульную сярэднюю адукацыю і сярэд-:-прафесійную. Лаволі значная доля — 146 чалавек, або ля 21.7% агульнай колькасці працуючьк, належыць групе

об, якія атрьімалі няпоуную сярэднюю адукацыю. Парау-льна вялікай згодна з лікам усіх працуючьк, 98 чалавек,

. каля 15%, выглядае у гаспадарцы група тутэйшьк насель-кау, якія маїоць сярэдне-спецыяльную адукацыю і адпавед-то кваліфікацію. Зусім нєвялікую колькасць ад усяго пра-точага насельніцтва -- 58 чалавек, або прыкладна 8.6%, у •о адукацыйнай структуры належыць асобам, якія атрьімалі іплом спецьіяліста з вьшвйшай адукацыяй ці маюць пакуль X) няпоуную вышэйшую адукацыю.

У частцы 2 "Сацыяльна-вьггворчая дыферэнцыяцыя і гру-іука насельніцтва вёсак" вызначаюцца крытэрш сацыяльна-ггворчай дьфгрзнцьіяцьіі і групоукі мясцовага насельніцтва браных сельскіх паселішчау, прапаноуваецца мадэль яго іцьіяльна-вьітворчай дьіферзнцьіяцьіі і групоукі, ці мадэль 'о стратьіфікацьіі. Групоука мясцовага насельніцтва у ад-изеднасці з характарам яго вытворчьк занятка? тычыцца «лькі працуючьк вяскоуцау. Згодна з крьггзрьіямі, якія явіліся грунтам распрацоукі стратьїфікацьйнай мадзлі, :танауліваєцца, іігго мэтазгодна вылучаць сярод мясцовага ісельніцтва сем сацыяльна-вытворчых груп (СВГ). Іншьія ггворча-прафесійньїя групы мясцовьк насельнікау, не звя-іньїя непасрэдаа з сельскагаспадарчай вытворчасцю, разг-сдаць як дадатковыя да наяуньк СВГ.

Паводле прапанаванай мадзлі был і дыферэнцыраваны і 'рупаваны жькары ус іх вёсак калгаса ''Звязда". Найбольш >унай і багатай з 'яуляецца сацыяльна-вьггворчая дьферэн-іяцьія і групоука у вёсцы Залєссе. Тут установлены Усе їм СВГ, а таксама яшчэ адна дадатковая. У тым ліку, пер-ія "механізатарьі", другая "паляводы", трэцяя "вядучыя гецьіялістьі", чацвёртая "цесляры", пятая "настаунікі", >стая "спецьіялістьі сярэдняга звяна”, сёмая "тзхнічкі",

дадатковая "рабочыя".

У іншьк паселішчах калгаса як колькасць СВГ, так і склад у адносінах ліку членау істотна адрозніваюцца ад з Залессе. Тут былі установлены наступныя СВГ, В. Покаць шэсць СВГ, з іх: першая, другая, чацвёртая, пятая, шс тая, сёмая. В. Куклічьз — шэсць СВГ, у тьзм ліку, перша другая, чацвёртая, пятая, шостая, сёмая, а таксама дада' ковая. В. Добрынь — чатыры СВГ, з іх: першая, другая

чацвёртая, сёмая. В. Падасоуе — тры СВГ, у тым лік? першая, другая, шостая. В. Гарадоука — дзве СВГ, з і: першая, сёмая. У в. Дубок не вьіяуленьї-прадстаунікі ні а; ной з магчымых СВГ. Насельнікі, якія жывуць тут, зар знаходзяцца на пенсійньм адпачынку.

Вьиікі сацыяльна-вытворчай дьіферзнцьіяцьіі і групо?! мясцовага насельніцтва паселішчау у екладзе калгас "Звязда", трансфармаваныя і абагуленыя у зводных табліцг па кожнай вёсцы і па гаспадарцы цалкам, далі магчьімасі вызначыць становішча і ролю кохнай сацыяльна-вытворч^ групы як унутры асобнай вескі, так і у сацыяльнай струї туры гэтай сацыяльна-вытворчай адзінкі наогул. Яны пах вердзілі, што становішча в. Залессе, цэнтральнай у гэть калгасе, з'яуляецца адметным як паводле асаблівасцей сг цьіяльна-дзмаграфічнай, так і сацыяльна-вытворчай структз ры.

Другі разлзел "Фанетьгчныя сістзмьі моуных сродкау маі ленчай арьіентацьіі" складає Уласнамо?ны напрамак даследг вання. Ён мае тры часткі. У частцы 1 "Мясцовыя моунь сістзмьі фанетычных сродкау вымаУлення" раскрывазоцца з фе нетычнага боку тры асноуныи, пашыраныя У зносінах мясцс вага насельніцтва моуныя сістзмьі. Гэта мясцовая традыцы? ная гаворка, беларуская літаратурная мова — у яе мясцс вым варыянце, рзгіянальньї варыянт рускай мовы — таксал У мясцовым выглядзе. Вызначаюцца тут самыя яркія, дыфе рэнцыруючыя мясцовае вымауленне дыягнастычныя фанетычнь рысы гэтых моуных сістзм. Пры характарыстыцы мясцовых бе ларускага літаратурнага і рускамоунага тыпаУ выма?леш-Указваюцца толькі адрозныя ад мясцовага дыялектнага вь

- 13 -

иулення гукавыя асабл!васц!. Фанетычныя рысы у с1стэме :ансанантьгзму 1 накал 1з му, як!я складаюць дыягнастычн1=н саблтвасц! трок асноуных тыпау мясцовага выма?лення, [ыялектнага, беларускага лз.таратурнага 1 рускамоунага, 1стэмагызущца 1 падащца у абагуленых табл!цах. Канк-отна гэта мае так:! выгляд.

Табл1ца 1 Комплексы дыягнастычныя фанетычных

• асабл1васцей мясцовага вымаулення

Са.стэма кансанантызму

Гук1 1 1х спалучэнн! дыялект-нае вы-ма?ленне бел.лз.т. вымау- ленне рускае вымау- ленне

1 2 3 4

г, г' + +

И + + 4

ш, ё' - - +

в <--> g - - +

я <—> у + + +

X, П, ХВ, КВ <—> Ф + - -

х', п', хв', х'в' <—> Ф' + - -

ф, ф' - + +

ф < — > В - - +

дз' <—> д (у запаз.сл.) + - -

ц' <—> т (у запаз.сл.) + - -

л + + +

1 сярэдняе + + +

л <—> $ з', с' перад б', в', дз', +

з> Л', м', н', п', с', ц' + + -

з', с' перад г', к', х' + - -

н 'с 'к' + , - -

1

4

б, г, д, ж, з, да, б', г', дз', з' перед глухімі, у капцы слова

прыст. в перед націск. о, у Л у няпэуных .займенніках і такіх жа прыслоуях ад- перед б, в, л, м, н, р дз', ц', з', с', л', н', З, ч, ж, ш паміж галосных

да, да'

шн <—> чн

с' с' с'

з' с' жч м <—> у наз.,

Ц

Ц'

Ц'

Ц'

<—> <—> <—> <—> <—> <—>

с : шс' шс'

2Щ'

С'Ц'

гч

м' у канчат. -амі прым., лічзб.

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

у Т. ск. мн. л.

Г, Д, 3, К, С І ІНШ. зычныя перад націск. галосным у канчат. дзеясл. у I а.мн.л.

Р'

Р'

ч'

ч'

т у канц. складзе у канчат. дзеясл. у 3-й а.адз.л.ц.ч. а у канчат. -вд, -іо у

Н. ск., адз.л.,м.р. прым. б', п', в', м', Ф' у канцы сл. Д', т'

+

+

+

+

+

+

+

+

+

“Ь

+

+

+

+

+

+

+

2

3

- 15 -ТаблЛца 2 Комплексы дшгнастычныя фанетычных асабл1васцей мясцовага выма^лення С1стэма вакал1зму

выма<?ленне фанетычныя умовы 1 стало-вшча гаяоснага гука дыя- лект- нае бел. лл.та- ратур РУС- камоу- нае

1 2 3 4 5

а (аэ, аы, ъ) 1-ы склад перод нацаскам пасля цв. зычных пры е, о, ы(з.), у пад нац1скам + + -ь

а — // — //— пасля + + -

е, ы зацв. — // — - - +

(аэ, аы, ъ) 1-ы склад перад нацаскам пасля цв. зычных пры а пад нащскам + + +

е, ы а(а5, аЬ1, ъ — // — // — пасля - - +

) зацв. — // — + + -

аэ, аы, ъ) 11-1 склад перад нащскам пасля цв. зычных пры е, о ы(з.), у пад нащскам + + +

е, ы — // — // — пасля - - +

:(аэ, аы, т>) зацв. — // — + + -

аэ, аы, ъ) паслянащскны неканцавы склад пасля цв. зычных пры е, о, ыЦ), у пад нащскам + + +

е, ы — // — // — пасля - - +

.(а3, аы, ъ) зацв. — // — + + -

аэ, аы, ъ) паслянащскны неканцавы склад пасля цв. зычных пры а пад нащскам + + +

0 > Ы — // — // — пасля - -

(аэ, аьг, ъ) зацв. — // — + + -

(аэ, аы, ъ)

е, ы а(аэ3 аы, ъ)

(аэ, аь!, ъ)

е, ы а(аэ, аы, ъ) а

е(1е, е1, ь)

а .

е(1е, е1, ь)

хС Iе, е1, ь

е(1е, е\ ь а <—> е

канцавы ненащскны склад пасля цв. зычных пры е, о, ы<д), у пад нащскам

— // — // — пасля зацв. — // — канцавы ненащскны склад пасля цв. зычных пры а пад нац1скам

— // — // — пасля зацв. — // —

1-ы склад перад нащскам пасля мякк1х зычных пры е, о, ы(1), у пад нацаскам -- // — // -— // — // — пры а пад нащскам — // —

— // — // —

— // — // -—//— пры е пад нащскам у асабовых займеннаках 1 асобных словах —//— Пры е, о, ы(1), у, а пад нащскам у складзе адмоуя, прыстаук! без—//— пры нащскным канц. о у дзеясловау у 2-й а. мн. л. ц. ч.

) 11-1 1 наступ.склад перад нащскам пасля мяккгх зычных пры е, о, ыШ; у пад нащскам

) - // — // —

—.//— у складзе прыстау-к! пера- — // —

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

і(іе, е1, ь) — // — пры а пад націскам — // — +•

е(і®, е!, ь) — // — // — - - 4-

І(і / е1, ь) нєканцавьі паслянаціскньї склад пры е, о, ьі(і), у пад націскам 4- 4- +

і(іє, е1, ь) —//— пры а пад націскам 4- 4- 4-

а <—> є — // — пры е пад націскам у прозвішчах 4- — —

а канцавы адкрыты паслянаціскньї склад пасля мяккіх зычных пры е, о, ьі(і), у пад націскам 4-

е - // — // — // — - 4- 4-

а —//— пры а пад націскам 4- - -

е - // — // — // — - 4- 4-

а у складзе постфікса -ся -( + ) 4- "( + )

і <—> є у наз. у Д., М.ск.адз.л. 4- - -

е у прым. у Н. ск. мн.л. 4- - -

а у пачатку слова - 4- 4-

і і прыстауны перад лрына-зо?нікамі к, з 4- — -(+)

ьі(і) у інфінітьіве дзеясловау з асновай на зычны 4- "(+)

а <—> ьі(і) у прым. у М. ск. адз. л. м. р. і н. р. 4- _ 4-

а <--> у у прым. у В.ск.адз.л.ж.р. 4- - -

націскньї о <—> є пасля мяккіх зычных у кан-цавым адкр.ггьм складзе у дзеясл. у 2-й а.мн.л.ц.ч. 4-

націскньї у прым. у Н. ск. мн. л. е <—> ЬІ(І) 4- _ — '

- 18 -

У частцьі 2 " Сацьіяльна-вьггворчня групьі і сістзмьі моу ньи сродкау вимауленчай арментацьіі" даследуецца вьмаулен чая арьіентацьія мясцовнх жькароу кожнай СВГ. Аналізуючи моуньїя паводзінн прадстаунікоу усіх СВГ у некаторьк раз моуньк сітуацьих. Гзтьи мауленчьи сітуацьіі аб'яднаньї камунікатьіуную мадзль аналізу вьімаулення у СВГ. Яна уклк чає па трьі найбольш частьія і тмповьи для сельскага каму нікатьіунага асяроддзя мауленчьи сітуацьи (С.) у сацмяль на-вьггворчай і сямейна-побьггавай сферах, а таксама дзв іх у грамадска-палітнчнай сферьі.

Назапашванне камун ікатьіунага матзрьилу шляхам фікса цьіі яго у вьізначаньи сітуацьих зносін дазволіла устана віць сістзму вьшауленчай арьіентацьіі усіх СВГ. Грунтуюци гзтьи вьюадьі на аналізе вьімаулення паводле мауленчьі тзкстау, запісаньи ад абраньк прадстаунікоу у кожнай са цьіяльна-вьггворчай групе. Ахьіццяуляуся аналіз з вьдсарьк таннем камп 'ютарнай тзхнікі. Дбагульненьї асаблівасці вь: маулення па кожнай сацьильна-витворчай групе у вмглядз табліцьі тьк асаблівасцей, якія характаршавалі вьімауленн іх аутарау.

Згодна з вьшікамі вьшучзння вьімаулення вясковьіх жька роу усіх СВГ у абраньк сітуацьих зносін бьшо встановлена што у большасці з іх має месца неаднастайнасць. Таму пер шая, трзцяя, чацвертая, семая і дадатковая СВГ бьші па дзеленьї кожная на дзве падгрупьі а і б. У пятай СВГ бьіл вьиучана трьі падгрупьі, адпаведна а, б і в. Вьмуленне другой і шостай СВГ па асноуньк сваіх асаблівасцях з'яу ляецца адносна аднародньїм. У сукупнасці вьмауленчая арьі ентацьи усіх СВГ мясцовага насельніцтва характарьізуецц наступньїм.

йеноуньїмі сістзмамі арментацьіі у винайденні перш СВГ "механізатарьі" вьктупаюць мясцовьш дьилектная і рус камоуная сістзмьі.

Сістзмай вьшауленчай ариентацьіі другой СВГ “паляводь; з 'яуляецца мясцовая дьилектная сістзма.

Пераважнай сістзмай арментацьіі у вьімауленні трзця СВГ "вядучьія спецьилістьі" вьктупае рускамоуная сістзма.

Вьшаулєнне у чацвертай СВГ "цеслярьі" характарьізуеи

(а арыентацыяй на дзве сіетзмьі фанетычных сродкау — дыя-іектную і змешаную.

Мауленчую дзейнасць потай СВГ "настаунікі" вызначае [рь!-?мтацыя ÿ вымауленн і на мясцовыя бєларускую літаратур-іую, рускамоуную, дыялектную і змешаную с 1стэмы.

Вымауленчуго арыентацьяо шостай СВГ "спецыялхсгы сярэд-гяга звяна" характарызуюць мясцовыя дыялектная, рускамоу-¡ая, а таксама зметаная с!стэмы.

Арыентацыю ÿ вкмауленні сети СВГ "тзхнічкі" вызначае жгванне фанетычных сродкау мясцовых дыялектнай і руска-юунай сістзм.

Дздатковую СВГ "рабочьи" вызначае арыентацыя ÿ вымау-:єнні на фанетычныя сродкі мясцовых дыялектнай, рускамоу-гай і зметанай сістзм,

Устанауленне с.гстзмы выма^ленчай арьгєнтацьіі паказала, гго ÿ мощных паводзінах СВГ мяецовага. насельніцтва калга-а "Звязда" мае месца як падабенства ÿ выбары імі сродка? ¡ымаулення, так і адрозненне.

У тза.сті-Р 3 ' ' Са цыя лъ на -маулен чая rpynoÿica мяецовага асельніцтва" на падставе падабєнства і адрознення ва жванні гукавьк сродкау мясцовых тоуных сістзм вымаулен-;ай арментацьіі рознымх СВГ устана^лхваюцца сацыяльна-мау-енчыя агульнасці (CMñ) з ліку мяецовага насельніцтва, дзначагоцца некаторыя фанетычньи асаблівасці іх маулення, ызначаецца роля уплывовых і значымых для моуных паводзі-aÿ сацыяльных фактара? на характер маулення.

У абраным сацыяльна-вьггворчым мікраяднанні сельскіх аселішча? у адпаведнасці з асаблівасцямі арьіентацні іх ыхароу у вымауленні был і встановлень! наступныя СШ. Бер-ая СШ. Яна аб'ядноувае членау другой СВГ "паляводы",

. таксама падгрупы а першай СВГ "механізатарьГ, чацвёртай ВГ '’цеслярн" і сёмай СВГ "тзхнічкі", Першую СМА. у адно-інах сістзмьі гукавьгк сродкау ма</лення вызначае паслядоу-ая і галопным чынам нязменная арыентацыя ÿ вымауленні на ыялектную моуную сістзму. Па гукавых асаблівасцях сванго ьмаулення да дадзенай агульнасці набліяаецца таксама і адгрупа. б чацвертай СВГ "цесляры". Члены гэтай падгрупы,

як 1 першай СМ, у пераважнай болывасц! з абраных с!туг цый ма?лення арыентуюцца у вымауленн! на фанетычныя срэ/ к! дыялектнай моунай с!стэмы. Дцнак у С.З у вытворчг сферы, С.З у сямейна-побытавай сферы, а таксама у мауле^ чьи с1туадыях у грамадска-лал й-ычнай сферы у вымаулень дадзенай падгрупы мае месца арыентацыя на моуную е!стэ!»

змешанага тылу- Другая СШ. У яе склад цалкам увахс

дз!ць трэцяя СВГ "вядучыя спецьшасты", а таксама падгрг, в пятай СВГ “настаунакГ1. Дздзеную СШ характарызуе выкг р&станне у якасц! сродку вусных знос!н гукавога !нвента1 мясцовай рускамоунай с!стэмы. Трэцяя СМА. Складзена яна падгруп а 16 пятай СВГ ''наетаун!кГ'. Самай яркай 1 ад метнай асабл1васцю мауленчай практик! трэцяй СМА выступг тое, што дадзеная мауленчая агульнасць — адзаная з усй

у вкмауленн 1 якой мае месца арыентацыя на гукавыя с рода

мясцовай беларускай л1таратурнай моунай с!стэмы. Якрс вькарыстаннем сродка? вымаулення гэтай моунай с!етэш яь супрацьпастауляецца гншым СШ з мяецовага насельнз.цтвг Асрамя гэтай моунай скгтэмы, у вымауленн 1 дадзенай С? мае месца таксама ужыванне фанетычнага швентару мясцовь рускамоунай 1 дыялектнай моуных с !стэм 1 с1стэмы гукав! сродкау змешанага тылу. Чащзёргая СМА. Яна аб'ядноувс цалкам шетую СВГ "спецыял1сты еярэдняга звяна", а такс; ма падгрупу б дадатковай СВГ "рабочьи". Карактар марле! чай дзейнасц! чацвёртай СШ вызначаецца вькарыстаннем мауленн! гу1савых камун1каты?ньк сродка? дыялектнай, рус камоунай 1 змешанай с !стэм выма?ленчай арыентацы!. Пз тая СШ. Складаюць гэтую агульнасць члены падгруп б пез шай СВГ “мехатзатары" ! сёмай СВГ "тэхн1чка.", а такса! падгрупа а дадатковай СВГ "рабочия". Аб'ядноувае дадзенг СШ так!я СВГ, карактар мауленчай дзейнасц! яках вызн; чаецца вькарыстаннем у вымауленн! гукавых сродкау мясцс вых дыялектнай ! рускамоунай с!стэм,

Сацыяльна-выгворчы склад ма?ленчых агульнасцей а, люстроуваецца у абагуленай таблхцы.

- 21 -Табліца З

Сацыяльна-вытворчы склад сацшльта-мауленчьк агульнасцєй абрандга мікраяднання сельскіх паселііячау

нумар С Ж

І

II

III

IV V

Сацыяльна-мауленчая групоука СВГ мясцовага насель-іцтва калгаса "Звязда" па спосабу аркентацьіі іх на срод-

і ужывальных тут моуньк сістзм вьивіла, што амаль усё ясцовае насельніцтва реалізує у вьімаулєнні гукавы інвен-ар фактычна дзвгох сістзм мощных сродкау — дыялектнай і ясцовай рускамоунай. Вьключна у вьгмауленні трэцяй СМА аюць месца беларуекамоуньїя літаратурнш фанетычныя рысы. ыкарысто^ващца яны надзвычай абмежавана — толькі у С.1 вьггворчай сферы. Косьбітамі мясцовага літаратурнага выселения па-беларуску з'я^ляюцца члены падгрупы а пятай ВГ. Шсцовш дьшгектная і рускада^ная сістзмьі асаблівас-ямі свайго гукавога складу адрозніваюцца у вьмауленні эзных СМА мясцовага насельніцтва. Найбольш по?на самыя ркія і вызначальныя асаблівасці у якасці рзалізацьіі гу-ау, пашыраных у традыцыйнай мясцовай гаворцы, перадае гршая СМА. Моуная сістзма дыялектнай вымаЗ’ленчай арыен-ацьіі, камунікатьі?нш сродаі якой вккарьктоуваюць члены рэцяй, чацвёртай і пятай СМА, адрозніваюцца </ некаторай тулені гуїсавкм складам ад дыялектных сродка? вьзма?лення эршай СМА. Тут назіраецца імкненне пазбавіцца пэунай асткі прыкмэтнкх дыялектных фанетычных рыс. Дастаткова цалая спроба адмеаавацца ад тыпова даялектнага у вьмз$-

_сацыяльна-вытворчыя групы_

1_ _2 3 _4__ 5 _6„ 7

б а |б а |б а б їв а |б

дадатк. а І б

4- + 4- 44-4- 4+ 4-

4-

4-

4-

+ +

ленні членамі пералічаньк агульнасцєй падтрьмліваецца немалой меры, відаць, сацьіяльна-лінгвістьічньїмі фактарамі Яны вшуляюцца найперш у розным узроуні адукацьіі прадс таунікоу, з аднаго боку, першай, а, з другога боку, тре цяй, чацвёртай, пятай СМА (члены дадзеньк СМА у адпавед насці з гэтым характарызуюцца неаднолькавым назапашванш с істзматьічньк моуньк ведау), у іх дзмаграфічним адрознеї-ні і 9 некаторых іншьіх сацыяльньк адзнаках. Гэтыя фактам таксама — у існаванні рознага камунікатьіунага асяроддз* спектр уздзеяння якога як крьшіцьі вуснага літаратурнаї ма^лення на еучасны момант значна шырэйюы у маяадога пг калення вяскоуцау у параунанні з інфармацьйньм вькаваннс яго старэйшых прадстау'ніко?.

На камун ікатьфтаи сродкі мясцовай рускамоунай сістзї арыентукцца у выма?ленні члены другой, трэцяй, чацвёртг і пятай СМА. Гукавы інвентар дадзенай сістзмьі выма^ленш які выкарьтстоуваецца гзтьзмі СМА, паводле сваіх асаблівас цей з'я^ляецца таксама неаднародным. Аднак неаднольк; васць фанетычнага складу хх вымаулення мае для большасі мясцовых носьбітау маулення па-руску пераважна сітуацьійі характар. Найбольш поуна і паслядоуна фанетычныя рка дыягнастычныя у рускамо^ным тыле вымаулення, выступаюць С.2 у грамадска-палітьгчнай сферы. Значная частка гукаві асаблівасцей, у тым ліку і нарматыуных у рускай літар турнай мове, має месца у С.1 у сферы вьггворчасці. Адн, апопіняе характарызуе толькі вымауленне падгрупы б пят, СВГ. У сукупнасці фанетычны склад мясцовага маулення гі руску у немалой ступені залежыць ад моунай кампетзнцьіі агульнай лінгвістьічнай падештаванасці яго носьбітау. II малы уплыу і значэнне на яго якасць аказвае камунікатьі нае асяроддзе, у якім яны вькоуваліся.

Абедзве гэтьи мясцовыя моуныя сістзмьі, дыялектная рускамоуная, у мощных зносінах сацыяльна-мауленчых агул насцей вяскоуцау рзалізуюцца галопным чынам згодна з х рактарам мауленчай сітуацьіі і той сферай, у якой яна м месца. Выступ ленні публічнага характару — гзта перавад: зносіньї у грамадска-палітьічнай сферы — арыентукць гав

- 23 -

чага на выбар у якасці сродку маулення мясцовай руска-Унай сістзмьі. Яе фанетычны інвентар выкарыетоуваецца кеама у асноуным пры размовах гаворачых, садыяльны стас якіх вызначаецца як адрозны (С.З у сферы вьггворчасці С.З у сямейна-побьггавай сферы). У іншьк мауленчьи сі-ацыях, што уключаны у склад камун ікатьіунай мадзлі, мяс-вае насельніцтва аддае перавагу дыялектным па характары аіх асаблівасцей еродкам вымаулення. Такім чынам, са-яльна-мауленчая групоука насельніцтва абранай групы вё-к у складзе аднаго калгаса "Звязда“ паказала, шго яго сцовае насельніцтва у адносінах моУнай сістзмьі маулення рактарызуецца неаднароднасцю. Дыферэнцаваны выбар сіс-мы сродкау вымаулення мае месца у розных па сваіх асаб-васцях еітуацьіях маулення. Неаднолькавым паводле скла-і фанетычньк рыс з 'яуляецца таксама і гукавы інвентар уньк сістзм сродкау вымаулення.

Аднак сама сацыяльна-мауленчая групоука насельніцтва ранага мікраяднання сельскіх паселішчау і шэраг тых аблівасцей, што прадвьізначьілі і характарызукць яе, яуляецца, зразумела, адноснай. Сацьнльны характар мау-нчай дзейнасці асобы, уплывовасць стэрэатыпау на моуныя водзіньї, роля індьівідуальньк патрабаванняУ да маулення інш. значна Ускладнящь магчьімасці дьгфгрзнцьіяцьіі сельс-га насельніцтва на падетаве асаблівасцей яго вышулення.

У заключзнні падагульняюцца вывады і атрыманыя вьиікі следавання.

йсобныя пал аж нн і дьіеергацьіі адлюстраваны у наступных 5лікацьіях:

1. Стан і праблемы беларускай сельскай гаворясі (са-ялінгвістьгчньї аспект) // Беларуская лінгвістька. -п.38. - Мі.: Навука і тзхніка, 1990. - С. 50-58.

2. Аб некаторых праблемах функцыян іравання рускай мо~ у сельскай мясцовасці Беларусі (сацыялінгвістьічньї ас-

<т) // Беларуска-руска-польскае супастаУляльнае мэваз-уства: Матэрыялы їїершай усесаюзнай навуковай канферэн-

і (17-19 ліпеня 1990 г.). - Віцебск, 1990. - С. 134-

3. Мзсца і стан традыцыйнай мясцовай гаво їжі у сіст: ме сельскіх мауленчых зносін (сацшлінгвістьічньї аспек' // Рзгіянальнш асаблівасці усходнеелавянекіх моу: Тззі< дакладау і паведамленняу (26-27 кастрьічніка 1990 г.). Гомель, 1990. - С. 69-71.

4. да. праблемы фарміравання сацыяльна-мауленчых гр; у сельскай мясцовасці // Дьіялекталогія і культура бел; рускай мовы: Тззісьі рзспубліканскай навукова-практычн, канфгрзнцьіі (10-11 снежня 1991 г.). - Ш., 1991. - С. 7! 84.

5. Лд некаторых мєтадалаг ічнш праблем вывучэння ру<

кай мовы ва Умовах нацыянальна-рускага білінгвізму // Ті зисы докладов научно-методической конференции “ Пробле; изучения и преподавания русского языка в вузах и школі республики” (20-22 мая 1992 г.). 4.1. - №., 1992. - і

167-169.

6. Традыцыйная мясцовая гаворка у сучасным даялектн мауленні /У Гомельшчьиа: народная духоуная культура. Ды лекты. Тапанімія: Матэрыялы рзгіянальнай навуковай канф рэнцы!, прысвечанай 850-годдзю летал існага упамінання Г меля. — Гомель, 1992. - С. 56-58.

7. Стан і развіцце мэунай сітуацьіі У пауднёва-усхо няй Гомельшчыне за чарнобьільекі час (фанетычныя асабл васці мясцовай гаворсі і мясцовага вымаулення) // Наву зб. "Гавораць чарнобыльцы”. - Мн., 1994. - С. 116-157.

Р з з ю м е

Длсергацыйнае даследаваяне "Стан вясковага народнага ымаулення 9 лаУно’зна-Усходняй Гошльшчмне*' прыевечана омплекснаму вывучэнню корнай сітуацьіі у сельскай мясцо-асці Беларусі у не пауднёва-усяодняй частцы. Дня дасле-авання абрана група паселітчау, якія уваходзяць у склад днаго з калгасау у гэтым рзгіене. Устанауліваїоцца моуныя істзмьг, на якія арыентуецца у вычауленн! мясцовае на-ельніцтва. Аналізуюцца моуныя паводзаны усіх сацыяльна-ытворчых груп мясцовых жыхароу у самых вадсных для сельс-ай мясцовасці сферах вусных моуных зносін і найболыи астых і тыловых для іх сітуацмях маулення. На падетаве ызначэння сістзмьі вымаУленчай арьіентацьіі кожнай сацыяль-а-вытворчай груш.і устанауліваїоцца сацыяльна-мауленчыя гульнасці з мясцовых жыхароу абранай групы сельскіх па-эл1шчау.

Резюме

Диссертационное исследование “Состояние деревенского ародного произношения в северо-восточной Гомельщине" освящено комплексному изучению языковой ситуации в эльской местности Беларуси в ее юго-восточной части. Для ^следования избрана группа поселений,входящих в один из 5Лхозов в этом регионе. Устанавливаются языковые систе-л, на которые ориентируется в произношении местное насе-гние. Анализируется языковое поведение всех социаяьно-эоизводственных групп местных .жителей в наиважнейших для гльской местности сферах устных языковых контактов и шболее частых и типичных для них речевых ситуациях. В гзультате определения системы речевой ориентации в про-шошении каждой социально-производственной группы уста-шливактся социально-речевые обищости из местных жителей ¡бранной группы сельских поселений.

Summary

The dissertate investigation "A state of village folk pronunsation in the north-eastern part of Gome] Region" is dedicated to the complex study of linguistic situation in a countryside of Byelorussia. The group ol settlements from one of the collective farms located it this region was taken for the research. The linguistic systems, which the local population is guided by, arc established. The investigation analyzes the linguisti< conduct of all the social-production groups oj inhabitants in the most important for a countrysidi spheres of verbal liguistic contacts and in the mosi frequent and typical vocal situations. As a result o. system of every social-production group's voca orientation determining the social- vocal communities o: inhabitants of chosen group of country settlements an

defined.