автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.01
диссертация на тему: Судьба крестьянства в отражении белорусской драматургии 20-30-х г. (Конфликты и характеры)
Полный текст автореферата диссертации по теме "Судьба крестьянства в отражении белорусской драматургии 20-30-х г. (Конфликты и характеры)"
г., г Г Г 1
; < а
•
л «Л ! « ; м I . ■ -1
I Ъ ;> I
АКАДЭМ1Я НАВУК БЕЛАРУС1 ОРДЭНА ДРУЖБЫ НАРОДАУ1НСТЫТУТ Л1ТАРАТУРЫ ¡мя Я. КУП АЛЫ
УДК 882.6 -- 2.09 МАМАЧК1Н Дзштрый Леашдав1ч
ЛЁС СЯ Л ЛИСТКА У АДЛЮСТРАВАНШ ЕЛЛРУСКЛЙ ДРАМАТУРГИ 20 - 30 ГАДОУ
(Канфлготы 1 характары) Спецыяльнасць: 10.01.0| — беларуская лггаратура
А^ТАРЭФЕРАТ
дысертацьп на атрыманне вучонай ступещ кандыдата фьчалапчных навук
Шнек 1996
Работа выканана у 1нстытуце хатаратуры 1мя Я.Купа, АН Беларуи
Навуковы шраунш - кандыдат фд.лалаг1чных навук
Лаушук С.С. Афщыйныя апаненты: доктар маетацтвазнауства
Смольсш Р.Б. кандидат фшалайчных навук, дащ Садаушчы Э.В. Апашруючая установа -- Мазырсш дзяржау] педагагичны шстытут
Абарона адбудзецца ' 1996 года у/^.Зйгадзш пасяджэнш савета па абароне дысертацый Д 01.41.01 1нстытуце л1таратуры шя Янш Купалы АН Белару< (220072, г.Шнск, праспект Скарыны, 66).
3 дысертацыяй можка азнаёмщца у Цэнтральнай нав; ковай б1бл!ятэцы iivra Я.Коласа АНБ (г.Мшск, вул. Сург нава, 15).
Аутарэферат разасланы "kp-mü¡x¿,l996 года
Вучоны сакратар ¡¿^ сЛ ^¿é^T
савета па абароне дысертатщй Г.В.Кдсялёу
Ордэна Дружбы народау 1нстытут л1таратуры ím Я.Купалы, 1996.
АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА РАБОТЫ
Актуалънасць даследавання. Тэма лёсу сялянства мае новай беларускай л1таратуры асноватворны, субстратны грактар. Найбольшай шматграннасщ 1 глыбгЕП у рас-рыцщ названай тэмы дасягнула беларуская драматурпя у эршай чвэрщ XX ст. Аднак гэты аспект п.сторьп беларус-ай драматурги амаль не даследавауся нацыянальным .таратуразнауствам. А таму анал1з дынампи лдэйна-эстэ-дчнага асэнсавання згаданай праблемы драматычным [сьменствам 20-30-х гг. несумненна актуальны для айчын-ага л!таратуразнауства. Тым больш, што названы перыяд псторьп беларускай л1таратуры наогул 1 у псторьп драма-/ргН у прыватнасц1 вылучаецца выключнай юеасабл1васцю, мае фактычна пераломны характар. Мас-щкая трактоука праблемы лёсу беларускага селянша 1 :яго народа на працягу указанага перыяду штотна тран-[жрмавалася. Анал1з гэтага аспекту л1таратурнага працэ-7 20-30-х гг. мае для беларускай навуш несумненную фтасць з прычьшы асэнсавання прыватных асабл1васцей некаторых агульных тэндэнцый гасторьц беларускай [таратуры згаданага перыяду.
Галоуная мэта работы заключаецца у выяуленш вдэйна-'тэтычнай эвалюцьп беларускай драматурги названага врыяду пры асэнсавант ёй найболып агульных праблем старычных шляхоу Беларуск лёсу беларускага сялянства, зсу беларускага народа; а таксама у вызначэнш. некаторых анцэптуальных момантау псторьи беларускай драматург^ 3-х 1 асабл1ва 30-х гг. з у лжам вопыту як айчынных, так ¡амежных г1сторыка-л1таратурных даследаванняу апошшх Шоу.
Для дасягнення гэтых мэт давялося вырашаць наступ-ыя заданы:
— паказадь сутнасць 1 выключную своеасабл1васць пра-эсу мастацкага асэнсавання лёсу сялянства у беларускай
драматурги таго часу. Высветлщь дэтэрмшаванасць назва нага працэсу як переломным гсстарычным перыядам 20-30 х гг., так i агульнакультурным1 ды уласна лггаратурным перадумоваш;
— перагледзець некаторыя канцэптуальныя моманть лопш развщця ricTopbii беларускай драматурги 20-х асабл1ва 30-х гг., яе перыядызацыю, а таксама значена творчасщ асобных шсьменшкау;
— пры даследаванш. развщця мастацкай структуры тво pay драматурги таго часу выяуляць змест, праблематыку: спецыфпсу эстэтычнага асэнсавання драматург1чныз канфлштау i звязаных з гэтым асабл1васдей увасабленш мастацшх характарау;
— супаставщь разгортванне працэсу эстэтычнага асэнса вання беларускай драматуртяй акрэсленай вышэй прабле матык1 з аналаг!чным1 щ падобньгуц з"явам1 у суседнЪ л1таратурах.
Навуковая навЬзна атрыманых вынтау заключаецц! у тым, што у рабоце. амаль упершыню у беларускЬ» Л1.таратуразнаустве зроблена спроба цэласнага разгляду эстэтычнага асэнсавання драматурпяй 20-30-х гг. праблек сацыяльнага, нацыянальнага i культурнага самасцвяр-джэння беларускага народа. Акрамя таго, j л1таратуразнаучы зварот уводзяцца драматычныя творы тых аутарау, яшя па палтдчных матывах бьии. выведзены за paMKi riCTOpbii беларускай л!таратуры. 1стотна удаклад-няецца, а у некаторых выпадках i пераасэнсоуваецца месца i значэнне у ricTopbii беларускай драматурги творау асобных шсьменшкау. Фактычна упершыню сярод работ такога плана робщца спроба праанал1заваць уплыу сацыяльна-пс1халаг1чнай i палггычнай сггуацьн 30-х гг. на рэал!зацыю мастащах зад ум i фармаванне структуры драматычных творау.
Практычпае значэнне атрыманых вынтау. Фактыч-ны i тэарэтычны матэрыял работы можа бьщь выкарыста-ны пры далейшай навуковай распрацоуцы праблем ricTopbii
арускай драматурги 20-30-х гг., атаксамау падрыхтоуцы сладчыкам1 ВНУ лекцый, спецкурсау 1 спецсемшарау йа . -юрьп беларускай'л1таратуры.
Асноуныя палажэнш дысертпацыЬ, ятя выносяцца на рону:
— эстэтычнае асэнсаванне беларускай драматургаяй праб-[ сацыяльнага, надыянальнага 1 культурнага самасцвяр-шня беларускага народа на працягу 20-30-х гг. з"яулялася ьм1 складанай, унутрана неаднароднай, а у пэуных «антах 1. супярэчл1вай з"явай;
-- такая складанасць 1 супярэчл1васць шмат у чым ежала ад сацыяльна-пал1тычных умоу ].снавання бела-кай драматурги;
— гэта значыць, што у трактоуцы акрэсленай вышэй .блематьна спачатку пераважау агульнасацыяльны па-сод (драмы пачатку XX ст., 1, часткова, перыяду 1917гг.), пасля - маральна-этычны 1 культурна-г1старычны уныя драматычныя творы 1917 - канца 20-х гг., у тым у 1 фальклорна-г1старычныя ды г1старычныя драмы), э пад апасродкаваным 1 непасрэдным щекам доалапчных ржауных шетытутау гэтая творча-светапоглядная раз-тайнасць драматурги, асабл1ва у п"есах канца 20-х 1 30-?ггтрансфармавалася у адзш схематычна-цал1тызаваны' (ыход;
— апошняе вызначалася перш за усё " 1мггаванасщо", гструяваннем канфлшту твора, адбывалася згладжванне ' •шаасноу жыццёвых супярэчнасцей. Паказ драматизму нават трапзму г!старычнага лёсу беларускага сялянстг ' ' [ усяго народа падмяняецца ].дэал1зацыяй, лашроукай; : 1 бонаогуладвольным(азпал1тычнагапунктугледжання * ' 1ададзеным) канструяваннем жыццёва^ рэча1снасщ у -Матычных творах;
/
— насуперак гэтым цяжкасцям х складанасцям, нацыя-пьная драматурпя мае 1 бясспрэчныя сур"ёзныя зда-гш у асэнсаванш. г1старычных шляхоу беларускага ся-Тства, беларускага народа. Найбольшай мастацкай дас-
каналасщ дасягаж тьщ: драматурга, яшя 1мкнулхся да шы рокага мастацкага абагульцення жыцця 1 глыбокага паз нання унутранай прыроды драматурйчнага канфлштз (Я.Купала, М.Гарэцш, В.Шашалев1ч, М.Зарэцш).
Асаб1сты уклад сугскалыика. У дысертацьп выкладзе ны вышк1 уласных даследаванняу аутара, вьшананых не падставе анал1зу самастойна сабранага фактычнага матэ-рыялу. .
Апрабацыя вътЬкау дысертацьи. Дысертацы абмяркоувалася на сумесных пасяджэннях аддзелау г!сторы беларускай л1таратуры першай паловы XX ст. 1 сучасно! беларускай л!таратуры 1нстытута л!таратуры 1мя Я.Купалы АНБ, а таксама на пасяджэнш кафедры беларускай лд.таратуры Гомельскага дзяржаунага ушвермтэта Ф.Скарьшы. Некаторыя палажэнш. дысертацьп. дакладвалася су1скальшкам на II (1993) 1III (1994) Гарэцшх чытаннях
Публжацыя вынтау. Па матэрыялах дысертацьп над рукаваны тры артыкулы 1 тэз!сы двух дакладау на навуко вых канферэнцыях.
Структура г аб"ём Ьысертацъи. Дысертацыя склада-ецца з уводзш, агульнай характарыстьпи работы, двух раздзелау, высноу 1 сшса выкарыстаных крынщ. Агульны аб"ём дысертацш 113 старонак, сшс выкарыстаных крынгц займае 1, старонак 1 складаецца з 195 найменняу,
. ^СНОУНЫ 3МЕСТ РАБОТЫ
Ва уводзшах аб; рунтоуваецца выбар тэмы. Адзначаец-ца, што у працэсе 1 »йна-мастацкай эвалюцьп беларускай драматурги перша!; <грэщ XX ст. праблема лёсу сялянства 1 лёсу народа набь| ¡ае па сутнасщ субстратны характйр. Падкрэслгваецца,; а „ гэты аспект псторьи драматурги у нацыянальным л1таратуразнаустве не даследаваны. Звяр-таецца увага на тое, што згаданую праблему болып мэтаз-годна даследаваць у межах перыяду 20-30-х гг., пакольш менашта гэты час з"яуляецца пераломным момантам у
icTopbii беларускай драматурги: спачатку наз1раецца «кл1вае i аргашчнае развщцё щэйна-мастацкай традыцых раматургН пачатку XX ст. у асэнсаванш разглядаемай. раблематыш, а пасля, у 30-я гады, -- не менш 1мкл1вае ЕЙжэнне щэйна-мастацкага узроуню драм даследуемай тэ-:атык1, як i усяго драматычнага шсьменства.
У першым раздзеле " Лёс асобы - лёс народа" анал!зуецца [сторыя беларускай драматурги 20-х гг.
Напачатку даецца сщслы анал1з усталявання 1дэйна-астацкай традыцьн у асэнсаванш разглядаемай праблема-ык1. У прыватнасщ, адзначаецца, што беларуская раматурия пачатку XX ст. аб"ектыуна выканала задачу астацкага паказу (на узроуш канстатацьп факта) траплнай ол! беларускага сялянства, нялюдскасщ яго ].снавання у ежах тагачасных грамадск1х умоу. У гэтых драматичных зорах пераважае сацыяльна-крытычны пафас. Глабальны анфлжт пам!ж прыгнечаным духоуна i ф1з1чна народам i щыяльным! умовамг, што выклшал1 гэты прыгнёт, стау ля драматургау глыбшнай асновай пабудовы самых раз-астайных мастащих канфлжтау, непасрэдным зместам Kix з"яуляуся канфлпст асобы селянша i грамадства. У оле зроку драматургау трапляМ розныя аспекты сацыяль-ых супярэчнасцей, рознай была i глыбшя ix мастацкай ышзацьп. Самым перспектыуным шрункам у кантэксце 1гачаснага i далейшага развщця беларускай драматурги гау сацыяльна-бытавы. Прычым гэты Kipyimic разв!вауся I эмшрычных спроб паказу трагедьп беларускага селянша У шшым шчасщ няшчасце схавана" (1903) К.Каганца, ЗлудшкГ' (1912) Л.Родзев1ча) да настойл1вых i пленных эшукау у напрамку с1мволпса-алегарычнай трактоущ. праб-змы("Раскд.данаегняздо" (1913)Я.Купалы, "Антон" (1914) \Гарэцкага, "Пакрыуджаныя" (1916) Л.Родзев1ча). Тэта тчыць, што мастацкая тышзацыя народна-сялянскай раблематыт мела шырок1я абсяг1: ад павярхоунага асэн-1вання побытавага жьщця да маштабных сацыяльных i игасофсшх абагульненняу, яшя.з"яулял1ся вышкам паг-
лыблення 1 завастрэння канфл1ктау творау, а таксама аб " ектьтзацьп 1шдывщуал1зацьп драматурплных харак-тарау.
Гэтая традыцыя 1 стала тым грунтам, на як1 абашрал1ся У.Галубок, М.Грамыка, Ц.Гартны, Л.Родзев1ч1Я.Былшау сва1х мастацшх пошуках на працягу 1917 -- пачатку 20-х гг. У эстэтычным асэнсаванш праблемы лёсу беларускага ся-лянства 1 усяго народа акцэнты перамяшчалюя ад сацыяль-на-крытычнага пафасу, што выяулялася у канстатуючай ск1раванасщ вырашэння мастацкага канфлшту, да трактоуш драматург1чных характарау у актыуным, дзейсным на-прамку. Вобраз селянша у п"есах У.Галубка, М.Грамьис1, Ц.Гартнага паказваецца як вобраз змагара, актыунай 1 дзейснай асобы. Тлумачыцца гэта выключнай своеасабл1васцю гастарычнага моманту, вырашальнага для далейшага лёсу Беларуси.. Аднак кожны драматург актуал1завау характары сва1х драм па-свойму.
Напрыклад, Ц.Гартны сваёй драмай "Хвал1 жыцця" (1918) запачаткавау у беларускай драматурги к1рунак, яю можна умоуна назвадь "сацыяльна-класавым". Драматург удакладшу традыцыйны напрамак рэал1зацьи канфлжту твора увядзеннем прынцыпу класавай абумоуленасщ ус1х сацыяльных праяуленняу асобы. У вынжу адэйны змест п"есы быу выразна схематызаваны: лёс галоуных герояу драмы С1мвал1завау сабой толыи адзша магчымы шлях для сялянства — шлях рэвалюцыйнай барацьбы. Агггацыйная ск1раванасць твора 1 вымусд.ла Ц.Гартнага падмянщь сапрауднае жадаемым.
Больш плённы з мастацкага пункту погляду шлях абрау М.Грамыка пры нашсанш драмы "Зм1трок з Высокай Буды" (1918), у якой драматург 1мкнууся асэнсаваць тага-часныя сацыяльныя праблемы не на бытавым узроуш (як пераважная большасць драматургау таго i ранейшага часу), а на быцшным. Канфлштны вузел п"есы фармуецца у межах маральна-этычнай праблематыкь Так1м чынам, размова пра перспективы лёсу Беларус11 беларусау набы-
л а у драме агульначалавечы узровень. 3 гэтай прычыны ор М.Грамьпи вылучаецца на фоне шшых п"ес дастаткова >ытычным стауленнем да адной з характэрных рыс свядо-ьсщ сялян: прага да разбурэння усяго панскага. Шсьменнш ушна сцвярджае, што прага пометы як адна з галоуных 1Т дзейнасщ селянша з"яуляецца заканамернай, але можа »ынесщ вялиия маральныя 1 матэрыяльныя страты. энав1та у гэтым творы быу зроблены першы крок да новай гэрпрэтацьй 1дэ1, якая з"яулялася магастральнай у бела-скай драматурги пачатку XX ст. — трагачнасщ лёсу ларускага народа. У новых грамадешх умовах яна энсоувалася ужо як трагедыя "вечнага адставання" ад ху гасторьп, нерэал1заванасщ беларуск1м народам свайго ава узяць вьфашэнне уласнага лёсу у свае рук1. Сваё сканалае вобразнае выражэнне гэтая канцэпцыя знойдзе сацыяльна-ф1ласофск!х драмах Я.Купалы "Тутэйшыя" Э22) 1 М.Гарэцкага "Чырвоныя ружы" (1922).
У.Галубок, чый творчы набытак у той час быу найболып ачным, аддаушы даншу плакатнай стьипстыцы у драме лошняе спатканне" (1917), у наступных сва1х п"есах йшоу па л1нИ выкарыстання прыёмау меладраматызацьп рынцьшау фальклорнай паэтык1. Так1 падыход у асэнса-нн1 стасункау асобы 1 грамадства давау магчымасць 'отна "ажывщь" 1 паглыбщь пэуную стэрэатыпнасць адыцыйнага адэйна-выяуленчага зместу творау беларус-й драматурги. У спалучэнн1 з беспамылковьщ па сацы-ьнай значнасщ выбарам канфлпету п'ес два згаданыя [шэй фактары паспрыял! стварэнню выдатных драм язвшная кроу" (1918) 1 "Ганка" (1918). Наяунасць валяй ск1раванасц! у характарах галоуных герояу творау удэнта 1 Вас1ля не здымае аднак глыб1ннага траг1зму у казе лёсу тагачаснага беларуса. Яно 1 зразумела, бо поуным для У.Галубка было як мага пауней выразщь йвастрэйшыя супярэчнасщ часу, яго драматизм 1 нават апзм. I рэал1зоувау драматург гэтую задачу шляхам казу г!старьгчнай драмы беларускага народа, беларуска-
га сялянства праз драму асаб!стую. Але настойл1выяпошу] У .Галубка у к1рунку найбольш аргашчнага увасаблення трагачнага лёсу беларускага селянша 1 усяго наро,; прыводз!л1 драматурга да пэуных крайнасцей: так, п"е( "Бязродны" (1919) шсьментк нашсау- амаль цалкам I фальклорным матэрыяле, а таму^ яна выглядае я драматургачная стыл1зацЫя фальклорнага твора. У драл "Белы вянок" ("Акрываулены падатак") (1921) крайнас: выкарыстання меладраматычнай формы выцесш.л1 сабс пераважную болыпасць асноватворных драматург!чнь: прыёмау. 1мкнучыся у найбольш вострай форме паказа1 гледачу трагачную долю селянша, У.Галубок у вынп ахвяравау унутраным самавыяуленнем характарау.
Падобная с1туацыя склалася з п"есам1 Я.Былшы "Выб ры старшыш." (1918) 1 Л.Родзев1ча "Блудшш", "Калыха ка", "У кавалёвай хаце", "На шляху да сонца" (усе -- 192С Гэтая з"ява тлумачыцца тым, што драматурга так 1 I здолел1 вырвацца з кола щэйна-эстэтычнага уплыву драм тургн пачатку XX ст., спыешися на традыцыйным эта] аплаквання дол1 беларускага селянша. У названых п"есг не было дасягнута кольш-небудзь значных мастацшх а крыццяу, пакольк1 шсьменшвд абраш. шлях наследаваш вдэйна-мастацкай плыш, якая на той час перастала актыух функцыяшраваць. Так! выбар пагражау эшгонства] акрэслщь трагедию беларускага сялянства лепш за класж) драматурги пачатку XX ст. не удалося.
Разнастайнасць 1 разнапланавасць творчых пошую беларускай драматурги у асэнсаванш гастарычнага лё беларускага сялянства да пачатку 20-х гг. не адмаул наяунасщ агульнай глебы, на якой грунтавал1ся усе б выключэння драматурга, што распрацоувал1 анализу ему нами тэматыку. Гэтае агульнае асабл1ва яскрава выяуляещ пры супастауленш творау беларускай драматурги з русш: 1 польсшм1 п"есам1 аналагачнай тэматыт. У рускай польскай драматургаях з прычьшы зус1м шшай ступе гастарычнага развщця гэтых нацый трактоука тэмы лё(
ялянства не выходзша на узровень агульнанароднага, гульнанацыянальнага маштабу. Сяляпсгая праблемы азглядашся з пункту погляду агульнасацыяльнага щ агуль-ачалавечага (маральна-этычная праблематыка), а у ускай драматурги — пераважна з сацыяльна-палллычнага ллях сялянства у рэвалюцьпо). У беларускай жа драма-урги праблема йстарычнага лёсу беларускага народа, еларускай нацьы. вырашалася пераважна у рэчышчы ся-янскай тэмы. А таму ёсць усе падставы назваць падыход еларускай драматурги да асэнсавання сялянскай тэматыш ультурна-гютарычным. Найболыпвыразна ён увасоблены драматычных творах пачатку 20-х гг.
Пачатак 20-х гг. - гэта 1 пачатак аднаго з самых плённых гапау у псторьп беларускай драматурги. Тады быу час здыму нацыянальна-культурнага жыцця пасля атрыман-я Беларуссю пэунага аутаномна-дзяржаунага уладкаван-я. Новыя грамадсшя умовы адбипся на стратэгп 1дэйна-1тэтычных пошукау беларускай драматурги у распрацоуцы ародна-сялянскай праблематык1. Пры даследаванш [старычных асабл1васцей л1таратурнага працэсу таго часу ыявится, што галоунай задачай, што паустала перад ггачаснай драматурйяй з"яулялася стварэнне маштабна-1 мастацкага ийфа, у яшм беларуск1 народ выступау бы у касщ суб"екта псторьп. 1шоу працэс мастацкага пошуку у ыяулешп глыбшных асноу свабодалюб!вых пачаткау са-асвядомасщ народа. Акцэнт раб1.уся на актыуным, змагар-ым пачатку народнага духу. Вобраз-тып беларускага зляшна уяуляуся як вобраз барацьб1та за волю 1 долю усяго арода. У прынцыпах мастацкага паказу гэтых вобразау-Зшау пераважаюць буйныя рамантычныя абагульненш, ;лянш выводзщца ужо не проста як ахвяра сацыяльнай эсправядл1васщ, а як вольналюб1вая асоба з моцным 1 езалежным характарам.
Пачалася гэтая маштабная 1дэйна-эстэтычная пераары-етацыя з узшкнення фальклорных драм "На Купалле" .921) М.Чарота 1 "Вяселле" (1921) В.Гарбацэв1ча. Гэтыя
(
драмы (у прыватнасщ, твор М.Чарота) сам1 па С£
з"яуляшся традыдыйньпш п"есаш у плане выбару канфлгк
1 рэаМзацьи мастацшх херактарау. Аднак яны вызначь
новы шлях, па як1м 1 пайшш. наступныя драматурга: вьп
рыстанне паэтык1 беларускага фальклору. Выбар быу гл
бока заканамерным: мастацк1м1ф стварауся на духоун
аснове сапраудных м!фау, таму што прэтэндавау на 1х ро;
у грамадскай свядомасщ. У мастацк1м працэсе гэта прывя
да узншнення у першую чаргу фальклорных драм з яр
выражаным сацыяльным канфлпстам у якасщ асноуна
("Машэка" (1922) I "Каваль-ваявода" (1924) Е.Маровг
"Апраметная" (1925) В.Шешелев1ча). Пры ус!х адрозне
' нях, уласц1вых падыходам гэтых драматургау да маставд
га асэнсавання праблемы гхстарычнага лёсу беларуска
народа, 1х яднае адно: у спосабах трактоук1 канфлгк
;тсьменнпи аддавал1 перавагу маштабна асэнсаванай сад:
яльнайсупярэчнасщпам1жуладай1 народам, персатфшаць
канфлдстау д.шла па лшй узбуйнення вобразау-тыпау сял?
змагароу. Характеры Машэк1, Каваля-ваяводы, Янш ме
адначасова грашчна абагульнены, народны 1 канкрэтв
тытзаваны сэнс. Звесщ гэтыя дзве шастай, вобразау галоуш
^ герояу у адно цэлае дапамагло шсьменшкам выкарыстан:
- ф1ласофска-эстэтычных прынцыпау фальклору. ЗаплаЕ
»» »1 •ванаяпершапачаткова легендарнасць матэрыялу здым
ла' шмат праблем канкрэтна-гд.старычнага характеру
паказе,;лёсу беларускага сялянства у мшулым. За ко1
гэтай 1манентна уласщвай абранаму жанру умоунасц1 др
матурп. мел1 магчымасць бесперашкодна надавадь мастацк:
характерам грашчна узбуйненыя рысы змагарнасць На
; больш яскравым характерам у гэтым сэнсе з"яуляец
Машэка з аднайменнай п"есы Е.Шров1ча.
Пескоранае развщцё л1таретуры пачатку 20-х ] аб"ектыуна ставша перад драматурпяй задачу паглыбле ня г1старызму у асэнсаванш лёсу беларускага сялянстве мшулым. Узшкаюцьфельклорна-гастарычныя драмы "П( Сурынта" (1923) У.Галубка 1 "Пансю. гайдук" (191
.Дылы.-Гэтыя п"есы з"яуляюцца прыкладам плённага мб1ёзу фальк лорххыХ йрынцыпау мастацкага паказу чала-;ка i метаду канкрэтна-пстарычнай дэтэрмшаванасщ мас-щкай тышзадьп сацыяльнай рэчшснасщ. У вышку канфлхкт imîhc сялянам1 i панствам выяуляецца ужо у характарах, *1я маюць большую г!старычную i жыццёвую верагод-хсць i могуць прэтэндаваць на ролю жыццёва тыповых lay люк Байстручэня, М1шта Цыга, Вщька). Прыгожыя ггенды аб змагарах за чалавечае права народа змяняюцца ipoôaMi пстарычна абгрунтаваць тэзхс аб змаганш сялян-■ва з панамь Прычым, асабл1ва у драме "Пансш ггьйдук", )бщца плённая спроба аб"ектыв1заванага паказу унутра->ix супярэчнасцей сялянскага светапогляду (характар лмона).
JIoriKa жанрава-стылёвага разв1цця заканамерна »1водз1ла драматурпю на жанр г!старычнай драмы. 'яуляюццап"есы "Кастусь КалшоускГ (1923)E.MipoBÎ4a, >карынш:сьш з Полацку" (1926) М.Грамыш, "Рагнеда" 923) i "Здрада" (1923) П.Крэчэускага, "Bip" (1925) .Раманов1ча. Да абранага нам! аспекту даследавання гэ-хя творы маюць тольк1 апасродкаванае дачьшенне: у сэнсе хяулехшя у вобразах г1старычных асоб глыбшных твор-.IX сш беларускага народа. Непасрэдна сялянская прабле-хтыка у гэтых п"есах не знайшла свайго прамога адлюс-авання (за вык лючэннем xi6a драмы " Кастусь Кал1ноуск1 " ).
Працэс паглыблення анал1тызму мастацкага даследа-ння лесу сялянства, лёсу беларускага народа знайшоу сваё сыць своеасабл1вае выражэнне у сацыяльна-ф!ласофск1х ïaMax "Тутэйшыя" (1922) Я.Купалы i "Чырвоныя ружы" 922) М.Гарэцкага. Гэтыя п"есы цшавыя тым, што стаяць лёка у баку ад развщця щэйнай дамшанты беларускай ïaMaTyprii пачатку 20-х гг. Я.Купала i М.Гарэцш был1 лёк1я ад думк1 ствараць аптым1стычную карцшу анаулення магутнага i баявхтага духу беларускага сялян-ва з намёкам на здабытую на той час свабоду. Высновы сьмеххнжау аказал!ся ледзь не супраць леглымх щэйнай
«араванасщ усёй тагачаснай бел ару-лай драматурги:' гедыя народа працягваецца, сг,вярджаюць аутары п' Асабл1ва выразнае 1 канцэптуе д>на завершанае увасаб; не гэтая щэя знайшла у драме "Тутэйшыя". "Хва| тутэйшасщ" сялянства, асновы народа, фактычна пазбау беларусау магчымасщ удзельшчаць у тварэнш улас гасторьп, уладкаванш уласнага лёсу. Усе без выключэ геро1 н"есы вымушаны быць залежным1 ад пэу "полатычна-эконом1чнай сытуацьп", якая усталёувае: па-за1х жаданнемщнежаданнем. Пстарыясофскаяканг цыя М.Гарэцкагакрыху шшага плана, аутар паглыбляе: у даследаванне трагачнай па сваёй сутнасщ кал1зп: стаго, ущску накалил у сялян вел^зарны зарад нянав1сщ да па! як1я вырошчвал! "чырвоныя ружы"" свайго дабрабыт^ мужыцкай крыв!. Рэвалюцыя дае сялянам магчыма пакв!тацца са сва1м1 крыудзщелямъ Зноу павшна л! кроу у грунт псторьп пад "чырвоныя ружы" лепи жыцця. Так!м чынам, гэтае жыццё зноу губляе маралы падставовасць. Вырашэння гэтай трапчнай супярэчнас] драме М.Гарэщи не дае, абмежаваушыся тольш пастаноу] праблемы.
Побач з п"есам1 "фальклорна-пстарычнага цык узшкал11 творы традыцыйнага для беларускага драмат] нага п1сьменства сацыяльна-бытавога шрунку: "Змр (1926) В.Шахпалев1ча, "Пад вшшёвьпуй. садкам!." (1£ В.Гарбацэв1ча. Гэтая традыцыйнасць у беларускай дра турги азначала перш за усё наяунасць сацыяльна-крытз нага пафасу у творах, а таму нядз1уна, што у п"е В.Шашалев1ча 1 В.Гарбацэв1ча асновай мастацкагаканфлг! выступал! сацыялъныя 1 маральна-этычныя сунярэчна тагачаснай вясковай рэча1снасщ. Твор В.Гарбацэв атрымауся неглыбок1м: час дыдактычных псторый ] здрадшкау-жашхоу для беларускай драматурги мшуу у дауно. А вось драма В.Шашалев1ча выразна вылучаег глыбшёй мастацкага спасщжэння супярэчнасцей сялянс га светапогляду. Канфллст пам!ж старым! жыццёвьпш. пр!
цыпам11 новым поглядам на перспективы развщця вёсш В.Шашалев1ч штэрпрэтуе як канфл1кт маральны. Для драматурга галоунай кропкай адл1ку у чалавечых адносшах з"яуляецца маральная чысцшя жыццёвых стасункау. Пастаноукай 1 асабл!ва вырашэннем вострага канфлжту М1халк1 Храмёнка з вясковай грамадой 1 сва1м бацькам, селяншам-бедняком 1ллёй, драматург праводзщь адэю пер-шаснасщ рол1 марал1 у вырашэнш ус1х грамадсшх праблем. Вельм1 щкавую гнтэрпрэтацыю атрымау характар бедняка 1лл1 Храмёнка. Драматург адмауляецца ад класавай трактоуга вобраза бедняка 1 сцвярджае, што сацыяльнае паходжанне не з"яуляецца вырашальным фактарам правЬпьнай жыццёвай арыентацьп чалавека. Жьщцёвай трагедыяй 1ллг Храмёнка тсьменшк выразна сцвярджае ролю маральнага 1мператыву у жыццядзейнасщ грамадст-ва. Такая пастаноука пытання у кантэксце далейшай щэй-най овалюцьп беларускай драматурги з"яулялася несум-ненна змястоунай 1 вылучыла драму "Змрок" у шэраг самых арыганальных драматычных творау 20-х гг.
У другой палове 20-х гг. адбываецца складаны працэс змены асноунага ддэйна-эстэтычнага вектара беларускай драматурги. На першы план паступова выходзщь задача паказу у драматычных творах росту рэвалюцыйных наст-рояу у асяроддз1 сялянства у мшулым, шляху сялянства у рэвалюцыю, а таксама сацыялд.стычных пераутварэнняу на вёсцы. Складанасць гэтага працэсу заключалася у паступо-вай нарматыизацьи партыйным шраушцтвам щэйных прынцыпау натсання мастацюх творау.
Беларуск1я драматурга 1мкнул1ся ул1чыць запатраба-вантчасу, выканацьтак званы " сацыяльны заказ": адлюс-траваць у творах праншненне у асяроддзе сялян рэвалюцыйных настрояу ("Хвал1 жьщця" 1 "Сацыял1стка" (1923) Ц.Гартнага), а таксама прасачьщь шлях сялянства у рэвалюцыю ("Перамога" (1926) Е.М1ров1ча). Гэтыя творы з"яуляюцца своеасабл1вым1 вехаш., ятя пазначаюць пача-так 1 развщцё тэндэнцьп у станаулешп беларускай драма-
Typrii 20-х гг., што атрымала у лд.таратуразнаустве н "сацыялап.чнай". Маецца на увазе тое, што тсьмен дакладна прытрымл1вал1ся сацыялаг1чных палажэк балыпавщкай 1дэалогп пры трактоуцы сутнасщ сады ных працэсау на вёсцы. Так, Ц.Гартны выводзщь вобр сялян, HocböiTay перадавых рэвалюцыйных поглядау ( Драеу, Палута), a E.MipoBÍ4 у "Перамозе" наргул ctbí маштабную карцшу nepaMori рэвалюцьп i сцвярджае, беларускае сялянства змагалася за рэвалюцыю шраунщтвам рабочага класа. Мастацшя канфлжты у матьгчных творах Ц.Гартнага i E.MipoBÍ4a маюць я выражаную класавую аснову. Зразумела, што у характг дзеючых асоб таксама пастаянна падкрэсл1ваецца то] шшы класавы пачатак.
Сам па сабе TaKi падыход, як i кожны 1ншы, меу п] на1снаванне, аднак менав!та у другой палове 20-х гг. ён< вызначальным i адзшым для усёй беларускай драмату] Вышкам гэтага стала звужэнне i збядненне базы "дазв ных" рэча!снасных канфл!ктау, як1я з"яулял1ся крыш стварэння драматычнь1х творау. Уся разнастайнасць лянскай праблематыш зводз1лася тольк1 да анал1зу i naj класавых сутыкненняу на вёсцы. Менав1та так1м1 рьк характарызуецца 1дэйна-мастацк1 змест драм МЛльшсь "Рунь вясновая" (1929) i "Лес цёмны" (1929): унутраз pyxaBÍKOM дзеяння драматуричных характарау гэтых 1 pay з"яуляецца класавая прыналежнасць. Драмат iMKHyycfl "ажыв1ць" схему, 1ндыв1дуал1зуючы характ некаторых дзеючых асоб, аднак вялжага поспеху не да« нуу, хоць п"есы i вылучаюцца на фоне драматург1ч1 ariTaK 1927 - 1929 гг.
Адным з самых змястоуных i шматгранных твс беларускай драматурги канца 20-х гг. з"яуляецца п' В.Шашалев1ча "Воучыя ночы" (1929). Вясковая тэм драме займае не першае месца, аднак, нягледзячы на гз п"еса характарызуецца глыбшёй i неадназначйасцю г, тацкага асэнсавання лёсу селянша. В.Шашалев1ч
1тушоувау вострых сацыяльных пытанняу, ён давау маг-лмасць "выказацца" ус1м сва1м персанажам-сялянам. яскоуцы у п"есе не выступаюць носьб1там1 адназначнай ласавай прыналежнасщ да "кулакоу" Ц1 беднякоу. Драма-фг паказвае вобразы сялян з самай плённай для беларус-ш драматурги традыцыйнай пазщьп, якая разглядае тлянства як ад'зшства сацыяльнае, культурнае 1 з1халапчнае, а крынщай непазбежных у любым соцьгуме-дшрэчнасцей бачыць маёмасныя праблемы. У творы хоць эск1зна, але дастаткова выразна акрэслены канфлшт [тарэсау Савецкай улады 1 сялянства. Прычым пазщыя глянша у гэтым канфлшце з прадвызначаным зыходам адаецца В.Шашалев1чам макс1мальна абгрунтавана 1 [матбакова. П"еса "Воучыя ночы" заключав сабой перыяд 0-х гг. у г!сторьи беларускай драматурги.
У друг1м раздзеле "Змена арыенщрау 1 "крызю жанру" аследуецца г!сторыя беларускай драматурги 30-х гг.
Перыяд 30-х гг. разглядаецца як час вялисага крызд.су еларускай драматурги. 3 прычыны 1дэалаг1чнага 1 эпрэс1унага прэсшгу на шсьменншау катастраф1чна вуз1ла.ся тэматычныя 1 щэйна-сэнсавыя абсяг1 беларускага раматычнага шсьменства. Вышкам гэтага сталася шыро-ае распаусюджванне аптп"ес 1 шсцэтровак праза1чных ворау, а таксама в1давочная, у параунанш з 20-м1 гадам1, эградацыя 1дэйна-эстэтычнага узроуню беларускай драма-урги. Сялянская праблематыка разглядалася у кантэксце екалыих дазволеных тэм: калектьтв!зацыя, псторыка-эвалюцыйная тэматыка, выкрыццё ворагау 1 шшёнау. атэрпрэтацыя мастацкага канфлшту драматычных тво-ау мусша быць тольш у рэчышчы тэорьп класавай бараць-ы. Падмена рэчалснасных супярэчнасцей як асновы мас-ацкага канфлшту сацыялаг1чнай схемай вьиплася у мае- , ацкую безжыццёвасць пераважнай большасщ драматыч-:ых творау: драматург!чныя характеры выступал! у якасш оунай сацыялапчнай пдастрацыь Менашта 1м1тацыя мас-ацкага канфлжту у пераважнай большасщ творау на
вясковую тэматыку 1 з"яуляецца прычынай заняпаду гэ галшы драматурги 30-х гг. Рэальныя супярэчнасщ аснова пабудовы мастацкага канфлжту падмянял1ся пэу] щэйыай схемай, у вышку чаго мастаща твор частков! цалкам губляу атрыбутыуную якасць эстэтычнага асэ! вання рэча!снасщ.
Вынпа гэтай з" явы прасочваюцца шляхам разгляду и ' на тэму калектьппзацыь На прыкладзе псторьп стварэ] аднаактовай драмы 1.Гурскага " "Балыпавщкая вясна" (19 разглядаецца творчая рэал1зацыя тагачасных поглядау мастацкасць як на "фармальны" вышк пэунай су сиецыф!чных уменняу 1 навыкау. Вывучэнне эта] фармулёуш1 рэал1зацьп. канфлшту двух варыянтау п"( дало падставы зрабщь выснову аб бесперспектыунасщ та га вульгарызаванага разумения сутнасщ мастацкай тв часщ, бо гэты выпадак разглядаецца як тыповы для та часнага л1таратурнага працэсу.
Творчыя няудачы спасщгал! 1 прызнаных майст драматурги, што наказана на прыкладзе анал1зу п"ес "Рс (1931) В.Шашалев1ча, "Лета" (1932) К.Чорнага 1 "Каса горская дарога" ("Камяш на дарозе" (1931) Я.Раманов1 Драматургам не удалося паунавартасна ажывщь адэйн схемы, пакладзеныя у аснову творау. Пры вывучэнш гэч з"явы шляхам анал1зу мастацшх канфлштау п высветлится, што агульным недахопам услх гэтых др з"яуляецца дэфармацыя прынцыпау мастацкай тытзаи жыцця. Апошняе, у сваю чаргу, было вышкам пал!тычш прэсшгу на драматургау. Гэтая выснова пацвярджаецц доказам "адзваротнага", на прыкладзе п"есыМ.1льшск£ "Любоу да "бл1жняга" (1930). Названая драма вщаво^ пераузыходзщь шшыя творы на узроуш рэал1заг драматурп.чных характарау. Адбылося тэта у вышку ч тковага прашкнення у працэс пабудовы с1стэмы дзейсв арыентацьй характарау некаторых традыцыйна-мастаци палажэнняу: па-першае, пры нашсанш твора драмату ~ ул1чвау ]дэйна-мастацкую традыцьпо нацыянальнай дра»
■и; па-другое, у адрозненне ад шшых аутарау, здолеу с1мальна выкарыстаць клас1чныя прынцыпы латурггчнай творчасць
1ры разглядзе п"ес г1сторыка-рэвалюцыйнай тэматьпи оуная увага засяроджана на анал1зе драмы дькаушчына" (1932) К.Чорнага. Адзначаецца, што гэты > з"яуляецца самым глыбок!м сярод гасторыка-рэвалю-[ных п"ес, але яго эстэтычную значнасць 1стотна зшжае ж щэйная шаблоннасць, якая з"яулялася тормазам пцця усёй беларускай драматурга 30-х гг. Праз эвалю-э характару Леапольда Гуппи К.Чорны 1мкнууся дака-¡> тэз1с пра няухгльнасць шляху сялянства у рэвалюцыю. М13 развщдя характару Л. Гуппи у драме, а таксама аунанне п"есы 1 рамана "Бацькаупгчына" высветляй тнуго пал1тызаванук> схематызацьпо 1дэйна-мастацкага сту твора. Даказваецца, што гэтая ж асабл1васць уласщвая гым йсторыка-рэвалюцыйным п"есам 30-х гг.: "Вайна не" (1931) 1 "У пушчах Палесся" (1937) Я.Коласа, фтызаны" (1937) К.Кратвы.
Сщсла характарызуюцца драмы на йстарычную тэма-су. Адзначаецца, што настойл!вае 1мкненне мастацк! пзаваць щэю рэвалюцыяшзацьп. беларускага сялянства птурхоувалася на неадольны супращу рэальнага гарычнага матэрыялу. Так, у п"есе "Салавей" (1937) ядулП драматычнай паэме "КацярынаЖарнасек" (1937) ЕОпмков1ча наз1раецца грашчнае асучасшванне, алюцыяшзацыя свядомасщ сялян. У вобраз беларускага янша ХУШ-Х1Х ст.ст. укладвауся светапогляд вяскова-1ктыв1ста 30-х гг., а у вытку атрьпшпвауся таш кангла-зат, як! немагчыма назваць не тое што драматургачным >актарам гастарычнай драмы, але 1 проста сапраудным гьным мастацк 1м вобразам.
Сапрауды этапным творам для беларускай драматурги х, ды 1 пазнейшых гадоу стала драма М.Зарэцкага эгмон Карызна" " (1935). У йстэме характарау 1 пастаноуцы юунага канфлжту п"есы асэнсавана рэальная сутнасць
трагччных для беларускага сялянства падзе) калектьтзацьп. Востры канфлжт калектыв1затарау Ка рызны 1 Пацяроба з сялянствам, абагульненым шдывщу а л!заваным вобразам якога (сялянства) выступа« характар Г ал 1 лея, Ы.мвал1завау сабой глабальны сацыяль ны канфлжт на тагачаснай вёсцы: пам1ж разбуральна! матэрыяльна 1 духоуна дзейнасцю улады 1 ус1м сялянствал наогул як этыакультурным баз1сам нацьп. Праз жыццёвун трагедыю Сымона Карызны драматург паказвае не толью амаральнасць 1 дэструктыуны у маральным 1 матэрыяль-ным сэнсе характар калектыв1зацьп, але i антычалавечы змест йстэмы адносш асобы 1 балыпавщкай дзяржавы Гэтая драма у г1сторыка-л1таратурнай перспектыве уяуляецца нам творам, як1 апярэдзгу свой час, што само па сабе ва умовах 30-х гг. было з"явай фенаменальнай.
Высновы работы наступныя:
На працягу 20-30-х гг. адбывауся супярэчл1вы 1 унутра нанеаднародныпрацэс асэнсаваннябеларускай драматургаяй шматлйах праблем нацыянальна-культурнага адраджэн-ня. Гэтая праблематыка у драматычных творах рэал!зоувалася пераважна у межах сялянскай тэматыю. Што датычыцца супярэчл1васщ згаданага працэсу, то пры-чынай таму был! асабл!васщ гастарычнага характару: ка-нец 20-х гг. з"яуляецца мяжой, што падзяляе два розныя перыяды г1сторьп беларускай л1таратуры. Сутнасцю працэсу 1 яго супярэчнасцей з"яуляецца наступнае:
а). Да другой паловы 20-х гг. у асэнсаванш гхстарычнага шляху беларускага сялянства 1 народа наогул национальная драматурйя у асноуным грунтавалася на творчым засваенш адэйна-мастацкай традыцьп пачатку XX ст., пераважна выкарыстоуваючы культурна-гастарычны падыход: беларускае сялянства разглядалася як сацыёкультурная з"ява, якая мае усе магчымасщ рэалхзаваць нацыянальна-культурны патэнцыял беларускага народа. У межах гэтага падыходу Знавала два шрункь
У першым канстатуючая сацыяльна-крытычная
аванасць традыцы! пачатку XX ст. як правша штотна :ладнялася дзейснай, сцвярджальнай фармулёукай 1 1зацыяй мастацкага канфлшту. У п"есах ствараюцца я характеры сялян, змагароу за справядгавае уладка-[е лёсу Беларус11 беларуса. Гэты шрунак характарызу-ьразнастайнасцю 1 глыбшёй З-Дэйна-мастацтх пошукау:
- у пераважнай болыпасщ драм так званага "пераходна-арыяду" (1917 - пач. 20-х гг.) назараецца неглыбокая, 1мерная трактоука мастацк1х канфлистау, у выншу чаго )Ы набыл1 уласщвасщ "плакатнай" стыл1стыкк «атург!чныя характары п"ес вылучаюцца зал1шняй аснасцю I з"яуляюцца увасобленым заклшам да лунага сацыяльнага дзеяння. Большага поспеху дасяг-I драматург!, як1я 1мкнул1ся паглыбщь 1 завастрыць гацшя канфлжты сва!х творау, абашраючыся на прын-[ы фальклорнай паэтык! (У.Галубок) 1 на традыцьп шейскай маральна-этычнай думк1 (М.Грамыка);
- у драмах так званай "фальклорнай плт>-"~:" паспяхова ашалася задача стварэння маштабнага мастацкага м!фа, к1м беларусш народ асэнсоувауся у якасщ суб"екта орьи. Трактоука канфлжтау драматычных творау поцыяшравала ад легендарна-казачнага да паглыблена-¡ацыяльна-гастарычнага ракурсу. Вобраз-тып беларус-а селянша уяуляуся як вобраз брацьб1та за волю 1 долю го народа. У прынцыпах мастацкага паказу гэтых вобра--тыпау пераважаюць буйныя рамантычныя абагуль-ш;
-- у межах традыцыйнай для беларускай драматурги (ыяльна-бытавой тэматык! вылучаецца драма [Гашалевхча "Змрок". Канфлшт гэтага твора характары-цца сапрауднай глыбшёй 1 шырынёй мастацкага аба-ьнення, бо грунтуецца на вострых супярэчнасцях сацы-,на-фшасофскага 1 маральна-этычнага плану. У вышку .ыяльна-бытавая канкрэтыка твора натуральна спалу-цца з маштабнасцю асэнсавання шэрагу сацыяльна-сасофск1х 1 маральна-этычных пытанняу. Вырашэнне
некаторых з 1х мае прамую сувязь з праблематыкай твор; другого, шрунку.
ДругЬ мрунак, сацыяльна-ф1ласофск1, з"яуляеццаца кам адметнай 1 арыгшальнай з"явай у тсторья беларуск; драматурги. У драмах Я.Купалы "Тутэйшыя" 1 М.Гарэцкш "Чырвоныя ружы" была зроблена спроба новай штэрпрэт; цьп традьщыйнай л.дэ1, якая з"яулялася мапстральнай беларускай драматурги пачатку XX ст. — траг1чнасц1 лё( беларускага народа.
б). У другой палове 20-х 1 на працягу 30-х гг. адбываещ складаны працэс змены асноунага адэйна-эстэтычнага ве! тара беларускай драматурги. На узроуш. мастацкай метад{ логи укараняуся класавы прынцып. ТаЕимчынам, прэрагг тыва асэнсавання гастарычных шляхоу народа адыходзш да творау сацыяльна-класавай страванасщ, а сялянска праблематыка разглядалася у межах гэтага падыходу я: сукупнасць прьгеатных з"яу. На першы план выходзщ задача наказу у драматычных творах росту рэвалюцыйны: настрояу у асяроддз1 сядянства у мшулым, шляху сялянс! ва у рэвалюцьпо, а таксама сацыял1стычных пераутварэння; на вёсцы. Уся разнастайнасць сялянскай праблематык зводзЬгася толыи да анал1зу 1 паказу класавых сутыкнення; на вёсцы у кантэксце некалыах дазволеных там.
Па тэме дысертацы! апублшаваны наступныя работы:
1. Сацыяльная праблематыка драмы Вас1ля Шашалев1ча "Змрок" // Беларуская лз.таратура. Рэспублшанск м1жведамасны зборнш. Вып. 20. — Мшск: Ушверсггэцкае 1992. -- С. 138-142.
2. Канфлжт 1 мастащая характары у драматурп-чных творах М.Гарэцкага "Антон" I "Чырвоныя ружы" // Гарэцюя чытанш. Тэз. дакл. канф. - Горю., 1993. - С. 87-90.
3. "Мой вораг -- эпоха". Лёс драматурга Васьл* Шашалев1ча // Роднае слова. — 1994, N 9. - С., 11-17.
4. Праблема лёсу сялянства у беларускай драматурги пачатку XX ст. (Усталяванне традыцьп) // Весщ АН Бела-
.а-, ■
. Сер. гуматт.навук. - 1994,, N 4. -- С. 88-94. 1. Лёс асобы г лёс народа у драме М.Гарэцкага "Чырво-ружы" // Гарэщая чытанш. Тэз. дакл. канф. - Мшск, 4; --С. 147-14-8.
РЭЗЮМЭ
Мамачкт Дзлптрый Леатдав1ч. "Лёс сялянства у гдлюстравант беларускай драматурги 20-30-х гг. ! (КанфлЬкты г характары)"
1^раматург1чны канфлшт, персашфпсацыя яатург1чнага канфлжту, драматург1чны характар, шщуал1зацыя драматургхчнага характару, пихалапчная зтвацыя драматурпчнага характару, драматычнае дзе-5, мастацкая тытзацыя.
Т дысертацьп даследуецца працэс эдэйна-эстэтычнага :савання драматург!яй 20-30-х гг. адной з асноуных тэм .рускай л1таратуры першай трэщ XX ст. -- лёсу сялян-1 гштарычнага лёсу беларускага народа. У тамм фее гасторыя беларускай драматурги 20-30-х гг. у эгянальным л1таратуразнаустве даследуецца упершы-
^сноуная увага у даследавант удзелена майстэрству габлення щэйных задум драматычных творау. :арыстоуваецца традьщыйная методыка такога анал1зу: ючваецца працэс складвання 1 рэалпзацьп структуры ^лжтау праз барацьбу драматурйчных характарау. У сз! з гэтым разглядаюцца шлях1 тышзацьи характарау, ;носшы агульнага 1 шдывадуальнага, аб"ектыунага 1 ектыунага.
1адкрэсл1ваецца, што канец 20-х гг. размяжоувае два их перыяды псторьп беларускай л1таратуры. Паказа-яепасрэднае уздзеянне гэтай з"явы на дынамжу 1 асабл1васць ддэйна-эстэтычных пошукау беларускай атургп у мастащам асэнсавашп тэмы лёсу сялянства,
лёсу беларускага народа. Анал1зуюцца асноуныя складн гэтага неадназначнага I шмат у чым супярэчл1вага працэ
Змест 1 высновы дысертацьи могуць быць выкарыста у якасц! матэрыялу як для даследчыкау Л1таратурн1 прадэсу 20-30-х гг., так 1 для выкладчыкау ф1лалаг1чн , факультэтау ВНУ.
РЕЗЮМЕ
Мамочкин Дмитрий Леонидович. "Судьба крестьян ства в отражении белорусской драматургии 20-30-х г (Конфликты и характеры)"
Драматургический конфликт, персонификация дра! тургического конфликта, драматургический характер, I дивидуализация драматургического характера, психоло] ческая мотивация драматургического характера, драма! ческое действие, художественная типизация.
В диссертации исследуется процесс идейно-эстетиче« го осмысления драматургией 20-1Ю-х гг . одной из основа тем белорусской литературы первой трети XX в. — судь! крестьянства и исторической судьбы белорусского нар о; В таком ракурсе история-бел ору сской-драматургии~20^ х гг. в национальном литературоведении исследуется впе вые.
Основное внимание в исследовании уделено мастерст: воплощения идейных замыслов драматических произве,я ний. Используется традиционная методика такого анализ прослеживается процесс складывания и реализации стру туры конфликтов через борьбу драматургических хараш ров. В связи с этим рассматриваются пути типизац] характеров, соотношения общего и индивидуального, об' ективного и субъективного.
Подчёркивается, что конец 20-х гг. разграничивает да разных периода истории белорусской литературы. Показ но непосредственное воздействие этого явления на динамик
юеобразие идейно-эстетических поисков белорусской латургии в художественном осмыслении темы судьбы ;тьянства, судьбы белорусского народа. Анализируются >вные сл£1гаемые этого неоднозначного и во многом гиворечивого процесса.
Удержание и выводы диссертации могут быть использо->i в качестве материала как для исследователей литера-юго процесса 20-30-х гг., так и для преподавателей о логических факультетов ВУЗов.
SUMMARY
Mamochkin Dmitry Leonidovich 'The peasants fate in Byelorussian drama of the 20th -30th years. (Conflicts and characters)".
"he drama conflict, personification of the drama conflict, na character, individualization of the drama character, hological motivation of the drama character, drama ac, artistic typification.
"he thesis considers the process of ideological-aesthetic prehension of one of the major subjects in Byelorussian ature of the 1st third of the XXth century, that is the ants fate and the historic destiny of the Byelorussian >le. It is for the first time that Byelorussian drama history le 20th - 30th years is being treated in such a context. ?he main attention in the research is focused on the analysis le aesthetic perfection degree of realization an artist"s logical intention. Traditional methods of analysis are g used in the thesis: the process of defining and embodi-t of the conflicts structure is being observed in the light le struggle of drama characters. In this connection the •ее of typification of the characters, correlation between general and the individual, the objective and the subjective Deing studied.
t is underlined that the end of the 20th years demarcates
two different periods in Byelorussian literature history. T] peculiarity directly effected the dynamics of the ideologi aesthetic searches of the Byelorussian drama in its artis interpretation of the peasants destiny, the fate of the Byelorv sian people. The main items of this heterogeneous and contj dictive process are being analysed too.
The contents and conclusions of the thesis can be used material for the 20th -- 30th years literature process researc ers as well as for higher education philology teachers.