автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.02
диссертация на тему: Временные соотношения между главным и придаточным предложениями в современном азербайджанском языке
Полный текст автореферата диссертации по теме "Временные соотношения между главным и придаточным предложениями в современном азербайджанском языке"
р| (ДЗОРГ^ЪчЛН елмлэр АКАДЕМШАСЫ МЭСИММ адына дилмилик институту
1 • * -- О* 1 . . т Ц
9л]азма Иугугунда
ЭЛШЕВ 9 Л ЭДДИ Н МЭММ9Д оглу
УДК: 808.2-3:809.436.2
муасир азврбмчан
дилинде баш ве будаг ■
чумлэлэр арасбшда заман у1ушмаларб!
10.02.02 - Лзэрба]чан турк дили
Филолок1ф елмлори доктору алямлик. дарэчаси алмаг учун тэгдим едилмиш диссертааданын
АВТОРЕФЕРАТЫ -
БАКЫ - 1994
Эсер. Азэрбс^чан Баш Псяагожи Кадрларын Ихтисасынын Артырылмасы по Лснллон Ьазырлаимасы Институту Азорб^чан дили по едоби^'ат тодриси методикасы кафедрасында _)'сринэ
.¡стирилмишлир. '
Росми оппоиснтлар:
-Филолок^а слмлари доктору Э.^-ЧАВАДОВ. -Филолоки_|а слмлори доктору, профессор Н.Ч.АБДУЛЛА.1ЕВА. -Филолоюфг слмлори доктору, профессор Н.Г.ЧЭФЭРОВ.
Апарычы муоссисо: Азорба]чан Донлэт Диллор Институту. 1афио ".¿й-." СР£_1994-чу ил саат М-
Мудафио "2Л." срезал 1994-му ил саат 77 - - до Носими адына Дилчилик Институту нэздиндо филэ.юкнр слмлори доктору слми дэрэчэси всрвк Ихтисасла:;.,: . ,.1лмыш ШуранынV (Д.004.07.01) ичлашнда олачагдыр.
Уиваи: Бакы 370143, Ь.Чакид пр., 31, V мортебз. Азорба]чан ЕА Носими адына Дилчилик Институту. ,
Днсссртас^а ила Азэрба]чан Елмлэр Академи]асыныи Наснми адына Дилчилик Институтунун кнтабханасында тань.ш ,олмаг олар.
Автореферат "Й—^'СХ-Н^О^ХЛ 994-
чу илдэ кендорилмишдир.
Ихтисислашдырьишыш
Шуранын слми кат иди, ' ^ ___
филалокща елмлэри доктору:^Д-п^СР^-^ Г.И.М9ШЭДШЕВ
ззогнцэ, -rl¡ " nqc<
йсойзлапп,
ДЛЛЭРДЗЯ
31Ц ХГ^ 1 ulï L
, j; ja/a^r" п тэтт*""' ап^сляю z: " J ->я~гзсгг " г 4
i « г" r 1тэззэа
к^пура гя^абагыа ксгл
„ nfjr.4„0 w-,-/ i ч 'S" 'зуа
„,„ „„^j с, _г --Y-r) г ni б' catB-
-, ч р _т" J - - riia^'t: J
S3 оугаг чзгиэдэп ара cassa заиая
----i —Ti t. "ГЯГЛ КО~'ЛОН2Н2.1Йд
t « -¡»ггазлэрая
- , с г-«. tasjaajj-
J^tííi сп= .тэта
s, ¿»aœ язе
") С T v j- п '
• C'j ~
as
л .. • * i -----
V-' -;з.
IL
ч ; рэ тсл.'ил rrcsci¿-с. taca кг'"о--......s 1:-с.с
е.. .'ГТ?-
jar габела игрзккэб чглльдэч5а;к ; будаг чпкэяэраа шзчуд сагу-асвЗа дахвлвадз нзатга-сь-шигаа. saaraje дазанарзг игагали$ §(%■>> паязрда уЗуадз винааларшш одуб 'олиадагваи кгэйэваэа-
дарцзкдзн пбарагдгр.
Бу кэгсэдзэ Зерннз ЗегЕркяизса птн аазгадзкй зэзафалар гарзьф гозулкуааур:
- Еаа sa буваг чгалалэ? араьындз зааав yjyE'-шзри гануаа-УЗгуалугуяа аса сан' мгасар Агзрбгзчаа -дидавдз та бела мгрэккэб чхша сасгеиааиа инкипзф золуну мтаЗзэалзпдирмзк j
-Li ya cap Дзарба^чац далаад-? табели мгрэккзб «гмдэлэрла иа~ лзваз гззлазана ra"jaa егыз'к;.'
- Койзонеаглэр а pacas да заван уЗузшзлзри гаауааузгунлу! яуз вша бздаг-иоехак -сгрукяурувуа зэкашаЗзя;;, чозииЗла»
53Х^Л2 ОЛ ДУГУ ну, ПОЭРЙК TBCtfjjaSEH ХЗрЗКТераЯй. 23 ДЖШ 2-рДЭ аохеасгздншш кзрчэклэздар иагэ саядэ ме"3ар олелтру :<зсгзр;.:эк;
-Вяз вэ будзг арас&"аз ззмзь" уЗугкздзра хзнуазуз-
rju^rjB б ер баглама кпыа .галлздяох pcayjîy мгэззэзлаг-
ЕДриаа; ' '
- Ксмзозэнглзр aga cus «р 'замз'а узунмадоршиш ".зкэз'с илэ сза вэ бупаг адаэлззов spaac&opuacajajja. уг?г«зса пре^езна тегуцз«; узгунлуглз асбаз егкэв;
- ïapKsas. иаллц оргаазаллйгшш кгЬафазэ едаб-алела ¿as tía m mu:оргасындз надавав га"3аэ будзг чш'зэла габела щ-ракиаб ía'htsíísps ^ зэша узу^лари гааувау^тувлугу ялэ арзадар-^згЁ
- sz бущг и/щолзр арасщиз sa¡aü yjyouaaspu гаауЕзуз-гуйлй?у ал-э дверок caja олуыиуа изЕ;алдэ -ейлэн бцдшагрш cu-serpa caja аэклоадз ейэгзиидэсааа стрпе'..'д::>01рмэв;
- Кояншзглэр грздуада ззиан уЗуьэлараны дзгаглэягшрь'з;;-Д8 Cwisicsjapgaa /""^ггардзг/ есгвфадгж* »ш«ц?эздвд«эк,
S33P2T¿ag ШЖ ва кё'ДВЭДбРЙ. Тэдг^г вагагэ гзел граили'гх, "8^222 и?« jr. сада агтовдаркш, йзютакн ca. ось •'-ffipjKïjс 'гэЬлгл прадсдгглэргндэн йстахгд^ o.ïyanyoï^'p. Ja, ïzzzz б-з"з2 кзегшелар rjaspoa с саекгдэ;; агнглавдырыл»м.г
Хзагагзг- an ¡шеи? ¿oapôajœa гдзба дал cc>jf:aí.;spiU jsaeuwaassp. Бувугла заеааи г".Е2аба Дацэ-Го-jr»vвзс-к«ш?»2й>а баадзз'аргг, иг ел? деврта бегда-аубласает
"-э.зр ндл щ иградаз! ещииав, югакхр ïrpg
зздадей sa6c;.¿ чшаалераз бакса ввпгс.;^ s, t-%:»'
rajaraja чолб одунмуздур.
?эдт2Г8Г 6ojj' проблей ело 6-j 35 ¿з дгкер дерзчэдэ бзгла олпк мэсэлэлзр бзреслндэ иегэр рус двлчвяя;}еядв за ястзрсэ дэ ггр::слокг5агз;:и изв^д елиа-пзззрг ;яглзЬгзэ нззэрдзн кечгрглдр, «гэл.паф бу $икерде»<з ??чртбэ ела яэззрадэйкя гейдеги прсн^пмэ осзслзпзраг ез ¡шагсгбатиаи ач;^ Свядкрвр.
;¿!'lC&PÍAGiJAHbH ЛА'н ¿зэрбеЗчав дапшаЗзвдэ зо
елг--:г цэ зтрксз cuajara табели (ггрэвкзб чгулздэ бзп еэ буизг -rfu-л-злзр зрэсзндэ а?!.:эн ¿'туамалэрк комплекс Ьалшзщ гиуга лэзэпл зсагктдэ влк дофэ гэдтар эдилгр.
Езрагш олзраг бзи еэ будзг чуилэ нэвлзрааан цялэнкэ гезл^а утэзЗз.члз^даралказ, 5зиэн уЗушалары гаадаауЗтуплугунз эсьеэя Дгэрбазчзн «шадэ га бела ктрэкквб чтелэ сассеюшя анка-naï) Золу тэ'\т:я в жар.
Дотру ¡от ■ к::, кгйги дал взЬада олаа габела мтрэккэб чгмлз ¿гэрбзЗчгн ашгажягЗгацв вэрэзелигадар. Яэхав буза бзхиаЗзрзг, so;ihk;í ззрбзЗ-гз:- лллчдлаЗйядз, haría гурколокаЗадз бэлэ гзбелз -пгзэккеб ■тиэлор.га кожгсвевглерая погеясазл ямкаяларн,' далая чоу, ими, дзрвв ла ¿.»аркаде донуб галиаэ мгяелаф п.рздэ теудлзра
Табеля итрзккгб чгмлэлэрдз далзя а^здэ аогеас.гл'.аа аякзр-лзззв, уев wjsapsfl аскрачк элзгелэрдэа бкра олаа за-»за yjy талера дался ctpyœrjp фувхевааад сясгемлсриадз фзализЗэт хоегэрзз вврвавглараа. игзчудлуггау резллэЕДцрыр. Бзлз ззргзаглз-
¿Í.PS2Í5 re себеЗл^н;: зрзиджзг, гер^пзздцзизг бз-
revua.'iäg гпгая у3.ук;*з;зри Ьэлледача рол ojHsjap.
Кокаеаекмср а васина заказ jjysimspa далав дэзилз гзнуя-rc.:v.4 "-Jijas кэстерар. Бо.:э кг, баг вэ будзг чп-
лзпзр tere-;'1 jс-я z¡\ " 5эггч*асйндз тясгЗЗ-згзз' eh?¡:j34ai?a эг?«зк т-г/з пл-з 1 «s ¿'¿узурлая. Ззизааз узуязн баз вэ будзг
чтялэлгр секздга ":бзг »сь-аада "рзилаггк «эйэгдэз фэрздла-гаг "онсгруксгЗзл:: _
ïaôoriî ir/pc-r Чо 'лелзрдэ s?чзз у¿х-гмзлара • ?.с;-асйезрлэрдэ : s.'Tîs csj'saa uiisi »^ajjssa за шгр^зг алзгалг-ззг » ее:с
6¡i S-ini- IÜSS u32 53 "П^ЛЭЛЗр:;;; 22ízr. traffii3
г? ингоязез^а îjï > .^ор'-лалааизскнэ' se'»к ezzp. Ьг"ачэдэ н;;гг tüajjsH gopra гя:,^орьсалазир, и&-.ч-з олупзз .£акар етус? за ¿а. дрялсЗй^аЗа se- •» чэгкр, «dsuja -зэ-$орйз зэЬдзгаадг.-'.'.
тсггалта 6apES«fiij3 герализкдэ ватгсн кгакгадгзу» еЗщшЕги зе дагпгла^ц дэ ге"ша едещир. ' '
Ьэр Шасибзр фикрк адцын, кавтаги ьа дагаг еэкйлдэ афадэ eïueK гчта габела «чгрэккеб чхыдзлэг соз двра<гз ззнкан вэ гсевив аиканларэ издикдяр. Чгвки табели мтрэккэб чтэдэдз ajpu-ajpn кщиэр га!дзн ззуюаларениз кокаЗа* илз Сйр-барааэ гзЬа иаЬаэи баглааар. Ejae запав sa в$адэ' aajáaa $вдрдэр а ¿цив вэ Задав, олур. Иккнчя бир г; рэфаон Ьэр Ьансы бар баглз*ш' ьасагаса нлэ к?-зелэн габелг иурэккэб чу ».majo зама в узузмалари бахшдындэн ¿srsa-дыгда йэион шишэрин итхггшф невлэри иеддава чшир. Баш ээ буцвг чтилэдэрда хзбарлера азиана кэрэ узушзн чшлв н'эвлэрв делан иэнхигивэ у Згу в -кэлаб интимваЗЗаг. ispeJuiHRsa канав аэхилкэ иалеодлар. Эксиыэ, ксшояенглэрЕв хзб&ра запала кврэ узузшдкгдг -Ьэшш чпшлэ bbby фориалааа бидшр. iíalia потру су, баш вэ будаг «гидэлэр е рэ сайда sa ман улуцшлари гаауяэдзгуидугунуа аозудиасы мэь-жга вэ тслуба сэйвлэрэ кэгврвб чнхгрыр.
Илк цэфэ cöapar Ааарбз з^ан дьлчвдаЗинде вэ едэта из ггрко-лохизадз коипоненглэр ара-шядэ ззще удув;лалара га зунау^ундугу-ва эсасан бзц зэ буцаг тизздеранЕрэ casa гсешд просе сана Зэвлэодгр.лмиЕКир.
■Дадчалакдз бас -ва 'будаз? чтила за&вясфгйаз -sama ^'одаЕа-рнва керэ/кодзаадырйзшз-се ¿ja
/кошягер/ -васагаад Ша Зкгрчтк© cutaa с^еззгзда^еа лгааз ..зр-аа йэ Ьэдлефт роза 'ивЗДШ&з-.
ТВШГШШ ^^КШ^лЗШЯ, o^'^JJSTH .'Ig "jargr проозсаа № ыгэлгЕ^а кгашЗа йечккгаазр шодвдэка ггбела штрэккзб чги-лавиз тарихЕ-^&кайи $aÄ?ipus еЗра£1Шасй, *Ьор bas cu батлаиа be «sueca tûfâ -¿тза'лан кабели ' ю-раккэЗ «шлзЗз езкза уЗутелары бэ хшидав ^знаддыгдв йэшцз «гададарав таяелсф Еавлэралаа uejra-us чтшгЫ'Вд ксизовезллэрад да^офсрыос^аЗа уграиаса просе са-кгя савува'уЗгуялугда асйаг евдилзся û3xlmïïzjs зезэри ейами^.1 коей едир.
Кошсаенгязр арасшш заман уЗуодвлара даллэ те|эккг'рТ2 вэйдэга ганузундая йогад сешаггк-граииагик арчнеапая ©зракелк; сан® K0t3K. егкаклэ. бэра бэр дал ез^ренанчя вкрак фэалЕз'з^иша.вэ ^стагаллиЗана аргарыб. 'оада гздлэ Ьэос^-с игкашба® горбиЗо еда Bjm ваиввщ шл еЗрэаааэ Ьэр а шит- ©s сзалзЗЗэгваэ вэзаре® едэ балмэк вмванн да вервр.
Дакар свтзефдэя дал тэ"ликшдэ табела мтрэккэб чгалэлэрдэ заман у3^г:.:глгрь.'яцк яаи» иэха-афиаа и redar гэисарияй иокедлзрдэ аяшйкаг чох взча^дар. Чгйкс табели игрзкжэб чгилэлэрэ паир за-U3a yjyavrbisça уоцзллэрииазз aetata яэ $эЗиелн олизгла дал сфэ-аэнЕэ гвфкеггр ;ss яитгияа аяккзф егяярар, еялардэ ч5гилэ ГУРИЗГ бачзрыгааы сг^зглэяцирир. S.laa замзядз 6aa вэ буцэг \шдлэлэрш: ефадэ «ккцялеры бзрзйэ енлерда ajwäa гасаввтр ззрэдып.
ítessy эсчеаздз рзспублгй ахгнсасаргырйз яастатутларындз хтсуса ^па^кеткп онуп крг^рана гортгб едалмаадар. Ьэм-чяякн «gEöj .Дге-?^Ó--3-I Ъал Певдгсяа Кэдпларыя Ихгисасьшыя Аргн-пал>зсц на ^азерлаякта Инсгагутунун АзэрбаЗчая гола за
ouaôajjaï бэлизлзрак^я щдоргигарвна .вдхял еишгаз ве-он smssa ¿yxapusup сосало rarbasnpsn?? охугур.
>а"<ц яэтичэлэриягтя "Aaspöajqaa Калинин сайгах сися15 каш куосларгз, йабзлэ Та бела играккэб 'чгмяэ" хтсуса кур суя да rtoi^îuегшк олар.
ИШ AIPОБАG!JACd ВЭ КЭШ?;-:. ßaccap'Eactija Аззрбазчав Баз U&-ssrasca Кадялариа Itera сасыаыв Лр^апылщсы зз Jeaasaa Ьазырлаяма-са йясгвгугузуй Азврба ш ээ эдэбязззг гэцраса. адгодакасы кзфздрасшзз Ьззарлаяиаицнр. Оаун бззлн'Ш- ихдцза: вэ гезяслэря "Республиканка тнумгаЬсал кзксоблз^дндо цэрсин гзкынллзяйзрешлэ-са золлзрн" иэЕзусуадэ республика ёлкичхрзкгзк хоя$рансы"нца /11-12 raj 1Э?Э-ад" ЕЛ. Бака/, ."Иакврдеарва тэ^дви вэ тэрбазэса «е?одязв«дая ^ашдлэзгаралкэея иэазус^ам XXI республик.: аеда-гсиа отйазарэлэра"яцэ /4 itaj 1931-® ил. Б^кн/, Бака Девдэт Уня-верейгзтгная "S.1MC с2Кйяа>ч"НЕа /Hojatíp, Бака/, "Мэктэб целаbarы бзхышшдзн теукз'пau мэктэблэрандэ Азарбадтан дата гз"лямк мэз-мунуяуя го кмаллэ.адар алмэ ся мэсэдэлзрсяа га ар яэзари-из'ходак са-шшар^мгззгарэ&з /25 декобр 1934-чг ал, Бакы/, "Йэкуэб аелаbata Ез Аззрбзз'^н гзлиякя эЗрэяялмэсйяйэ тзггшллэяцаралкзса ароблеи-^eiii"Ko:5.óps::cúiiaa Л4 aojaöp 1965, Взкы/, Нйгх- мэдэяизззтя мэсэ-лелэрияз hoco олушу а пзсяублака елмд-мзгодик копфраясыяда' Д8 декабр 19 37 —'т'л йл/, м'Габзл^1 мхроккэб чтила л эр ия ïsupticti иэсолэ— лзра" мзвзусунца опта мэкгэбдэ Аз^рбаз^я дала вэ эдэбизза! гэд-рисд мэсэлзлэра ярсблзилзриаз Ьэср едзлйяш елиа-мзгоцик озканар-да. /12 нЗул I98Ö-CI 'ал. Баки/, Ала иэктабдераа рус бвлмэлэрвндэ Азэрбз^'^з ддл:шей.. гвдркса мэйзлосгаа йэср едамиа семмар-мттн..-Екрздз /29-30 йаЗ-598$Гпу пл. Бака/^Tbpksja.ресц^бликзсаадз .
»jyps SiajacHHUH Сосазл, К-гг-лгрэ;. . Екоаошс- Элагэлзр гурулга-¿ыага /23-25 oKijaóp."-ISSI-îiî ил, itíjcspa/, "Ттрказэ YI Долбала« Саиаоз$}УМУмядз /21-23 waj 1ЭЭ2-2е ил, Анкара/, 'члчллзтлар-эраса ÎYpK Дкле Конгресондэ /26 cjiiijaöp-OI oaijaöp 1932-ча ил, Исгавбул-Авкзрз/, Ъабелэ. ресаублакз елиа-методик анг;шзрла рында иэ"рузэлэр е дошив, вэхкчэлор итали^ мэчмуа вэ кураадларкз аэар олунздицур.
Белзликлэ, ишин аса с нэгчуву ¿зарбаз-гав ва Ттркада Ресаубж каларандз нэшр олуаиуа 21 агар вэ "Табели мграккэб чтмлэлар бэ онлзрын хг.сусизээтлара" адлы ионографи ja дэ У'Ыаараф" иэшриззахв, Б., 1992, 190 cah./ акс олунцуЕДур.
ТЭЕГ^ГATtli ГлРШШУ. Дассердасазз кираа, 5 йасад, aawré», аста£адэ олувыув елиа-вэаари, бздаа эдэбвдагЕЩ csjatacasma, • гасалгизлардав вэ зэрзк. ахгцеарлардза ебарэгдар.
УиШ ;,',Э5-ШУ. ftaccepiacajaesiH "Кнраа"иада Азэрбаз^ядз кг-рзккеб 4XVJ10 ороблемйнаа, о чтяэдза табели мурэккэб толлэ ароблешшан адгзкга Ьэлла» Aasgôajçaa далчалэргвка иакэредилмэз . елиа «гддэалары'Яэаагл респубдакамазсз, Ьахга 'SYpsoíotcEjana öy сзЬздэ денга su-элэ icarcpwijí; шрй едадар.
Yacajjar просссандэ зарура тэлэбаг йахаяэсаздэ форыалааан табеля иурэакэб «шшэркя ДзэрбаЗчэв дыгчйдазандэ узуа. илдэрдэа,. бэрв гэдгкгаг oöjettraHs чеврпддйзи кэсуэрилар. Бу сзЬэдэ М.Ш.Ша-рзлрфь, Э^ДэиирчаззЕэ, M.h.hxcejagana, Э.З.Абцулдззев вэ б. • хацаэга зсусуса гв¿»лэглэадгридар. Вуйуада ¿знака габеда. герэЕкэй чгилэлэрдэ бзи еэ будзг чтмлэлэр ара шиз швв зфшмэлэранаа тэдригазо «нущ йшфч дузулдугу эезелаяч^аулыр.
-вдали етэклэв чу .шэ^эра <¿criMi:AübAQi вэ ксмааштдэр APA Qí;IíLh зл:АпН jJj'¿.íAj¡a?ü"- адлавав 1 ФЭСйШ авсая тэфэкетртя inrajjaa иэрйэлэсаадэ. сада -чуцлэлэриа.'иурок^аб чтилаja дотру ев-кавэ-^а г-эдраг олуаур.
Тэбгэт вэ vaHzjjax гавуалариаын гархн-игла игвасабэти'ве бпр-беркно ra"capa щл тчги да зад даЗилед. Бува кера да hoy lassen бар долга сэласяэгыэса, обра зла вз-бадак чэйэхдэа реакэ-рс-ак (Цаад таьзЬтрдзравз «злак оливсы -гшз.серлар цолавбатадз jsaa-jt-Hii гикавдэр ja pea ар.. Бу jsaa japaaaa ашеавлардан барк да ïSv3kk;7 ороes синаи езцэдэа игррккебэ дотру иакишафы ёдз„ адзга-.
-с,4
¿Ул.тт кг, едагя иеЗдана келиэш ^uajjaiaa мадда tesja-
гызан тэлебата ала баглвдыр. Цадца ¡гзлэбагы ¿аханлапцырьагэ сэ"3 кесгзрэя паса я гэфэкктрунэ гехяакзниа,' мздди элэгэлэрин вэ с. агсшэрая вякаизфа кучлу гэ*сар етиал, оауя этчэррздлэядармэ га-бяле^эгиак хтчлэядйрмшвдир. Нэгачэдэ сздэдэя мтрэккебэ дотру аддын атвлкцяднр. "Писав гэфзкхтртнтя »ягэЗЗэн иякшгаф дэврт гз-бзлв «урэккоб тома ja олан ейгаЗачы догулур. Буяун яэтичэсаядэ да сэдэ чттмлзлэрия .бар-бара илэ барлзшлэса лазим кэлир ки, бу иэгсздлэ дэ целит ез итервалгаран.бзглззичн елеиеятлар каш ао-¡гифада вдуаур".1
Teja едалnaja юша, сада дан отрэякэбэ дсрру пвкпшэф иуаЗЗэн бар гзрурэт нзгичэсиндз баа вершшэдр. Далан грашагак гурулуяу-нун а шага гага олая сада чтила итрэккэб га та дотру, j3"aa игрэк-k3w чятйлэЗэ дотру янкапзф зтмапдир. Бу про es с евззлчэ сздэ'нтх-тэсэр ХПГ1ЛЛ9, садэ кепка чгале, r-звлэоа кеяашлэяики сада чтила,
* о
табесаз ытрэккзб чпш вэ габелп мгрэккеб чтмлэ хагта тзрэ ав-капаф етмашдкр.
I. Садэ MYXïacep чтмлэ - Зэя:< чалнндц. 2. Садэ кеная чтмлэ-
- Зоак саЬэр чалаяда. Ш. Узэлэри кенишлэяшш сэдэ чушэ - Sagx 45 догига га мам одан^а чалая да. IT. Табесаз мтрзккэб чтылэ -
- Зэнк чалынды, мзкирдлэр сия$э -дахил олду. У. .Хэбела итрэккэб чтгмлэ - Заик чалаяырда ки, дакиадлзр синфэ дахил г"у.
Бу яуцуяэлэрдан бе шя часа за мая будар чгилэли 'йЧ-дер. Ке ptHÄYjr кяиа, иккяча -сада кения чталэ/за гчуячу - за пая ээрф-яаЗ° кенвшяэншга садэ чушшэрдз зэрфлзк. рояунда чихав одэн гз-еу, беадлтдэ - »аиэк' будаг чиыэля 1Ш~дз /Ззак чалаякрды ка, вз-спрцлар саяйз цзхил олду/ будзг чтила /зэяк чалияарда/ эззз s дар. Ояа кзрэ ки,.сэдэ чзгмлэ дахгшшдзха чтила узглараная дззк-щггы нэак.Ъэна ВАЧ-дэ буцаг «з¿epaná 'Буаа кора д?
будаг'чгнлзлория öejYK бар гиска истэнялэя за юн ф2"ла с;:фэг, фэ"ли баглаиа вэ ыэсцэр' тэрккблэра одэ. чгалэ'тзвлэранэ чекралир вэ снларын суалларкя. шваб ^зрир. Бу фшрэ аса ела на рас бэ"зея будаг чтилэлэрин фе"ла са^от, багламэ вэ чэсдар тэркаблэ-
раядея эмалэ калдадп кэсгэрилар. Мэсэлэн, З.Х.'Гагызадэ Зазцр: "...Будаг чтмлапэр бардэя-ба^а Зараднлмзмизцнр, будаг чшлэ ha-тчяа кечиэздэн эввал о, сэдэ чгилонпн С'"ли си.Тог зэ фз"Л" бзг-
1. АбдуллзЗев 9.3. гЛтасар Лзарбалчая далиядэ тзбзла L' рэккэб чтлвлэр. "...заршр" на-., Б., 1974, сэЬ.370,
2. ГеЗд:' Т-бесаз в? габзла мгрэккаб атилоларяя иякпи^а аэта>*">-саядэ дэ кухтэлаьр.'-яовлар формзлавыр.
- б -
ЛЗКЭ бИрЛЭШЭО! ЕЭКЛЙНЕЭ 0ЛМУ21ДУР KB, Ó&3 ИНДа ДЗ 2С8ЯЛЦГЛЗ -ела
будаг чпшалэри садэ таила 'тзркибазлэ барлэямэЬадыяда ашлэде
Э.к1.дэмврчвзад& чшлз гурулу?шарщзыв додиалашиасиаи, садэ-пэи мхрэккэбэ дотру инкашф просе сана эсасэн дггктн вэрй егар. лакан о да буцаг таилечэран тэркабларден japamacu гзнаетавэ кэ-ларэк js3up: "Фе"ли баглаиаларыв чох хабэ? вэза^ашдз олав фз"-ж бигишэрэк «талана будзг «умлэ Ьзлааа салыб озз чгаззлерэ бегла кзг тчтв иалэшюзлвд. "Кагаба-Дэдэ Торгуд" цзсхаяларшш да "le---ла< тв^и^а^^аларан «галэлэр ара сын ¡щ влаге зарэгизг тчтв su
И2ЛЭК 53 рэнхзрэлк ЕЭСВХЭ К0ИК В'стидзэдэ ОЛУВИЭCU бЯр ,Д8Ьз СТбуТ ескр кк, хтс.уоза га бела мгрэккэб чгазалэрк дузэлгмэк тчуй кзлэ-Н5Н эса с морАолакй вэ&'Л'э елэ эвБелдзк да &е"ла бзглзиалар ол-uj'2'дур /чызыг мэнииез? - З.ы.Элазев/".''
Эввэла, оку гедц едэк ка, будаг «ушюиав чтила тззларк .елэ сангакгак синении олыасы вз дилдэ tapa лея иадезивсв, ejsa гакав-да Ьэр ики койсгруашЗавыв бйр-баушз» збзз eiraes Ьзч дз.базэ harr веркар ка, бунаг ргмлзнан эиалэ к эл ив сини фз"л ■ гэрквблэрвн-да ехтараг. Бу, фе"л гэрккблзра алэ будаг 'чпмалэра е^Еалоидар-иэкдэн банта бир aej дезалдар,3
■ "у Ьагдэ З.Э.Злазада зазир: "За гадай дзврлэрдэн, бетэлак-ла, эееэлчэ сада чзияэ, ссаралар .Ьэиаа сада санхакзак струкгур сахлавиагяа табесаз, Bsbsjar, табели мгрэккэб «галэ нетлэра-¿а-? раниыа вэ гапалк cavujja еларгг Дэзртотзэ гэдзр-кэлиб чагивш-дир".4
М.Чафзрзадэ ¡табеля «граккаб ^тмлэларав тч Зояла. екадэ кал-
дизкви кестэрпр: "I-'Табелзлак влагеся зсаскадв билавасать садэ
«пыэлэрив барлзаиаса; 2. (к да' «щлэвав хервцбвядэ as "ли гэркк-.
бав будзг чгилээз чеврикэса; 3- Бэ"з<? хобе.ссз и.рзгисзб чпгилзла-
рав габела цурэккэб чпгкладэрэ ч(-^слмэса".и "1. Тагвзадэ '¿Л. Табела ихрэкаэб чпи® Ь?ггинда. "Лзэрбазчзн кэксэби" адр., 1352, Л 7, сэЬ.ЗЗ.
2. Дэшрчазэдэ Э.ОД. "Квгаби-Дэда Горгуд" дасгавлзрывыв дал-. АШЙ-Hiffl Esspa, Б., IS59, сэЬ.139.
3. Чэлвлоз Ф.А. Мтрэккэб талла сангаксаса. "Маараф" нэп., Б., 1983, сэЬ.54.
4. Злаеадэ З.Э. Мтрэккэб -етилэлэуая ^.^.^втурува' дзар бз"за гэ^д-'. лэр. "Азарбадчаа дялавдэ табела иурэккаб стнлэ.мэсэлэлэра", АДУ-вавра, Б., ISS3, сэЬЛ7.
5. йка фар заде М. Об ■ ода ом пуга возваковавая слоаоаодчанелннх
' аредложенаа в т рксках нзцках /на иагервале' дазлекгоз с роео-ров агербаиашаского языка/. CT, 1978. Л 4, сэй.54-62.
Табели ¡лрэккзб чшгаларая змэлэ калиэси &ЗЕГыадэ И.А.Эймэ-доз-да нараглы •Здкирл'эр соЗлэьлаишр.*
Табела мурэккзб чунлзлэран форкалазадса йзггавда астэр рус далчалазичдз еэ астэрсэ дэ турколоказзда итхталаф фикирлэр иэв-чуддур. Бело ка, Н.й.Греч2, АД.Зосгокоз3, Ф.И.Бу слабев4 гздд ешшер ка, кузз $з"ла сяфат вэ-ф9"ли баглаиа таркаблзри будяг чэтлэлэран гысэлцылиз еы'нэтачэсяндэ зараниьшдыр. Лакан А.А.По-тебнза тэрахи фзктлзра аетгшэд| едррэк бу аэзэраЗЗэна. тэягад ег-ша вэ дугкуп олараг кестэркия&р ка,. Ьзч Дэ фэ"ла сафэт вэ фе"-ла баглзет тэркаблапа буцаг чгклэларцзв змэлэ. калиамаадир. Чга-ктл дахалавдз гэркиб слан сздэ -ргмлэдэр• арендами вахг бупэг «ш-лэлзр Шло форма лзшаказдыр.
Тэ'Х-экхтртн инкашзфа вз фгкран юпэккеблэадаса арансааанэ астанад эт^г^- .А .Потебнзэ ШЧ-лэрин гчэлэ кэлмэеана далчалик-дэ мэв&ур е.:эя "Яка 30:1" нэзараз3аса алэ ш-аЗЗвйлеадармашдар.
Аззпбазчап далчалаЗанда да "Ики 30л" нэзэразззсааа и стана д едалмаидар.0
Зввэлз сну'гез'ц етмэлззак ка, "йка 30л" нэзэркз'зэсаяин би-раяча араасааи дотру, дузкун олдугу Ьалдэ, икинчи прянсапа-"саде чумланан таркабанда бар узвта зсешалздэр.эк чумлэ аакла злиаса" мубаЬасэладар. Ока ¡сэра ки, бу .аразсапэ к'зра фа "ля сифэт газета® едэрэк, гасриф олунаа- сакланэ кг аур. "Турколска эдеба>-загдэа из"луцдур ка, иякаЕэф еросэса эк сана олмушдур. Габагчэ $е"лая тэсрйф олуззя фориалзрн 'азрашаз, сонра аса фё"л кеклэ-рандан фе"ла сафэг фораалара аякаааф етшвцар".®
З.З.АбдуллаЗез Ьаглв олараг хвсгэрар ка, мгррккэб чгшшак изЬяззэта сну гэзкал ейэа сздэ чушшарин механика суротдэ гоа-
1. ЗЬкздов И.А. Табеля мурэккзб тиэ ввказифыныд банлычэ эк: . "АзарбаЗчан даландэ табела мурэккэб чуилэ мэсзлэлара", АД>-яун нэара, Б., 1983, сэЬ.56-60.
2. Греч Н.П. Практаческая русская грамматика. СЯб, 1827, § 410, 412, 414, 418, 419, 462, 469, 593.
3. Востоксз А.Х. Русскзя грамматика, Шб, 1831, § 112.
4. БуслаЗез О.И. Истораческаи гпаииатам русского языка, Кз-.. пятое, 1,1., 1В81, §135, сэЬ.342.
5. Шарэладвз М.Ш. Муасас Азэрбззчан цаланца иураккаб чумлэ жэсз-лэса. йизама а дина Здабаззаг зэ Дал йястатутуяун Эсаслзвд Аззрбазчан ЕА ней., У ч., 1953, сэй, 35-36..
6. АбдуллаЗев 9.3. Мгасар Дз^рйалчза даланда табели мурэккэб чуилэлэр, ^аараф" взи., Б., 1974, оэй.373.
лавмаса илэ елчтлктр. Кошюнеатлэр арасаада за чох ез дала из -spr, сэбаб-иэтичй, иэгсэд, зидвдоээг, ктзэвт, аЗцкВлвацкриа вэ с. елагэлэр олур. "Бу элагэлэр пса es ифадасвш стххелзф граммагик фориаларца, гурулуидг, ифадэ таранада гасшр.. Бела алзгалэри ифа-ца emaja сацэ чтклэлэр KaJajaT esuap вэ бу ейтиЗача тэ"иин ет-мэк гчха гецрачэй вэ т^баи сурэгцз ajpH-ajpa итпокхэб чталэ гип-дэ?:: liejuaaa чихыр. 9з аралзрьшда 1лэ"яз, гурулуа вэ isrosacaja бврлэаэа баш вэ ^удзг чягшшэр дзйа зла вэ&адлэрк - га бела ыурэккаб чзгмлэлэри эмала кэтиряо"
Аззрба Зчан долинда мтрэккаб чтила сйстемикгн цйкйвзф 30ЛУ-ну Ф.А.Чзлклов аэрта олараг ¿еда мэрЬалэЗа болгр. I. Саде чтила; 2. Цзхклкнгэ тэркаб олзк сздэ чгдлэ; 3. Икк сада «шланга врцачал бардеаиэеа; 4. БапдаЗычысаз ?збесаа чурэккеб чумдэ; о. БаглаЗасады габесаз кгрэвкэб «гтклз; 6. БаглаЗачысаз габела «урэккэб чтила; 7. БаглаЗачяды га бела итрэкхэб чтилз.^
Та бела мтрэккэб. чтил'алэрин сздэ чталэлэрдзн эмзлэ хэлиэса ¡irröb е си. з дир.
Бу барэдо j.m.csjkrgb ¿азыр: "Мэ"лумдур кв, к^.чклаадэ my- ' раккэб чтилэвкв аиэла кэлиэса вэ ивкивз$ешдзк бэЬс ед^ркая акг Зол гсзд едалар: са'дз «шлаХаркн адагэланиэса вэ оздд чтилэа'аа дахЕл^а иякнЕэфи нз-гдчз с;-шдз шгрэккзб чтклзкаа ааэлэ кали: га де-Зэяда, яазардэ гугулур сад& чтилавшз ¡¿--еЗЗая бар згезт дакй-аз J нэрЬалэсивдэ чтил ige - будз-г чу!ллэЗу vespaiz^ïô йгвэДДвг дахкл оддугу сздэ «ййлгф -габа олур» 35вдолккл&, Säölösü йгрэхкзЗ чтила акала кэлар"..^
ДаЬз счгра чГ-Л'л.СеЗйдоа кэсгэрир ки, aap гарэфдэн,буюг чги-лзнан кхгйеар йлунмуя фориаса-, докер гаресяэв :*сэ оалар будаг «Тренев а сайг-,, ид к варпзагц, иавишаф ма;,»зЗи Ьесабиолувуу. ;3ap¡» д,ч«йрчва шзкар адэн шее неггеЗи-яэзэр? ошсыза вьавналв, Ьг-сы-нц ¿эбул егиэли?.. АзэрбаЗчзв ' даливив цзв ала ¿ахав ояаа Зазнла абадэлэри бу сэйэда база *»аддь бар магарз-л вера
Kf-pàCâH, дахолаяк! гаркиб сшав сада чтила itjatcarp аякаиа-Us асы RSBpYEe .'ааадвр? Лай гадамлэрк-эа бела бир просе с баи
ГГТбйуллапез 9.3. Мтасер Азэрбапчав дклиндэ хабвли штрэккзб чтМ«-лэдэр, !'уазриф" ваш., Б., 1971,' v3ù.377-378.
Чалялоз ф.А. MitgeRKatí ^тылэ сиягаксй'са. "¡.Саара®" ваш., Б», 1983, csíi.54.
3. Vío2 J.M. ¿эаобаЗчав едаби далаяда саз бЕрдэшалэри. "Mat-к ¡¡-за,, Б. г-'1066, C3Ïi.206. -
4. J.M. Квсгаралаа эсари, еэЬ.207.
эерэ белэрд-ла? влбзг^з, -jcx. Она хврэ ей, фе"да сафзг, $з"ла баглама, «эсдэр бэ онларин ¿apa г нега гзркаблзрай фориалааш сы гефэкктр авкаязфшш сон дэвртяэ ааддяр. Чтгяка '$з"л яэркаблзра дзш чох иучэррэнлак балдармэх акхаяшза малакдар.
Иканш бар гзрафдэя, зраздырцзлар хвсгэрар ка, ансаяларыа алк оэзлэра кэ"наз?. кара чхала характера дазшмаздар. Дз'па догр:;-су, лап га да мл эр дал Ьзр' Ьанса бир сзз еэ ja и^адэ бир чшлэяа балцяриаздцр. By да тзбккдар, чхяка елк деврлзрдз сззлэр чталз'.'с йеч бар дэЗсскклаЗэ уграыздзн яаявяказдар. Чтмледа аптврак sдан оэзлзр грашзиис мэШгдзн бар-бара алэ зла га дар олиамнадар. Бу тзбгл просос абгидаи йнсаялэрыя еиэк зэ а драк Ьзалязз'этя ал? элз-гдцар ада. Лэвсш аяяэр качдакчз змзк. фэаззЗЗэтвяаэ 'олая яясая елава, беЗканс еяхаязф егдярдакчэ, да чалала«ыиднр. Ин-
сгщ ¿эзлиззэга идз баглы олая бу просе с «хрзккэблзагякчэ, аясэн ssi^saTpT дэ каудллэашадир, Дэйа догдусу, ha ja г Еэраагаяая дз-азгадасондэ инсзялзр тзбкэга эграфяа дэр» еткэк мзчбу-раЗЗозгаяйэ галккздвр. Наткчэдэ г-зЪзккгр, факир вез цгзитздзгр. Тафзккуртгя кекз^а ала аясая часам зэ Ьддасздаран гавраншшЗзя эяагэ зэ игяасабэтяэрияя Дэ дзрк егмазлзр, Белзлаклз, аясая, йэ-З'аги таумалоЕдархэяэра афзда a «»ja ?здзц rojwytnnyp.' Бу вахгдаа да садэчзн ;лрз;и;збз дотру вяквааф «арЬэлзса ба вдаяиыадыр.
Дезалэяларз эшсзн АззрбаЗчан гшздэ- -сабала игрзккзб отэ сасгежяая aasasa.]? эолуяу ака мэрйэлэдэ .эвагиззка кака urajjeii-лэадармэк олар.
I мзрЬзлз:
сада етхгэ сзо
4YV.T,Г}'
баглапычасцз
гзбзсзз мурэкЕсэб стыла
бзглазычасаз
гзбела МГрэККаб чтолз
I сядд ] 3 МЯПЙЗЛЭ í i Й03Я2
Lhí^LT
¡баглззычылн табеса?!
1 ьагзэниаб чумлз i
.и кядэ ' тзркаб ола а сздэ чумлэ
Убагладычалы га бела } »¿урэккаб чшлэ
Схемлсрдэд кзртттз'т кама, б^глззачыла гдбасаз игрэквдб чТ!.аэ, дзхал«шдэ 'тзркаб олая садэ чуэдэ вэ баглазычьшы габела эдрзккэб чтмлз ззяц !.'.г;::злздэ, ааралел сурэтдэ Зараниыадыр. Ja-раяднгй. цззрдзз дэ'фо'"л эдвц&юде алэ буи г чтмлзлэр грата та-саяояим каш ййлзя'.'ййядр. " ..
- 12'-
Табела итрэккэб чтмлзлэрдз бза вэ буцаг чтмлзлзр бар-ба^к илэ дзйз сых баглаяир. Бу, баа вэ будаг чшлзлзр араеиндз мзнтп-ги-семаягак элзгэная мевчуддугу илэ багладыр.
E.h.h3C3H0Ba дтдагн олараг кэгаэряр ка, габела мтрэккзб чы-лэлэрия комаоненглэри я^асиндз эсас изнтаги-сешнгик мтнзскбэг-дэн баara, бар нечэ мтз'ядаг едэн'иэ"налар да олур.*
Чтылэяая ез' двхала сема ягика сын дан эарэнэн бу мунЕсибзтлэр, элгалар бая вэ буда,.' чгклэлэрин дзЬа сых барлзлизсина тэ"иа» едкр. Баи .вэ будаг чтилалэр араиыядэ заман yjy-Емэларк бв^га эл -гэлэрэ яасбэгэя даЬз йэллецичвдир. Чтнкс заиая у зу-алалэры коипо-нзнтлэрдз факарлзрая элагзсана, гариалыгли мтяасабзгана кфадз. егиак, зя Оаплача cu асе hap йзнсы баглаьа васвтееа клэ дгеэлзн чтилзная мухгэлаф варкангларнякя иэвчудлугугу реаллвадырыэг вика я ан а мзлякдар.
AsaptfajiaH двлаядэ габела итрэккэб чтмлэлэрая баи зэ будаг чтмлвлэра 60 мтхтэлаф форма да yjysrar имканы взряар.
I. Фе"ла хзбар узрз: ,1,. j|i3 р иддаа заизн - кзлао: 2. Кю -атЬуда кечмаш за.йзя -/нэл'ца;''3/*Кв - яэгли кечмаш &ааа - кэл-иашщр/Двлабшр; 4. Кг - гзти кэлэчэк за из а - кэлэчзг-дяп; г. 5. Krr-rejpa-rara кэлэчэк замаа - кзлэр; 6. Зф - гмр фориасы -¿зл; Лф - лазим формасы - кэлзекдиз; 8. Вф - вачзб фор-асы -кзлкэладар; 9. Аф - арзу формат - кзоэк кэлз; 10. Шф - шзрг форыасн - кзлсэ; II. Дф - дзвам форкаси - кэлкэкдэдао; 12. Ии-анцйки ззмзяыя tiesa jaca - кэлио цч; 13. Кнй - нагла- кечикв замай нва йекз jsca - дг:; 14, КгЬ - тэта кзл&гэп зада-
ния besajac" - кэлэчзкцк; 15. Кггй - геэра-гзта кэлэчэк задания Ьекзоэск - калэрцн; 16. ДфЬ - лазил фориасынин heítajsca - кэла-сиди; 17. BíL - вачаб форма сын ¡¿я hSKajacs - кзлмэлада; 1Ь. ДюЬ-арзу ^оршсьшин Ьекзцэси - кар эк кэлз: да; I?, ШфЬ - сэр? форщ-сыная Ьзкз^эса - кал ca .i да; 20. Дфй - дзвам фор из сан шз beKsjsca -кэлызкдэлда; 21. Изр*- видака замаяна рэв^'эта - Колаокаа; 22. Кнр - кечмап задания рзвздага - кэлшшш д//кьлаб?дищ;23■ Кгп-геги кэлэчэк за из выя pssajara -' кэл'эчзкш.д; 24. 'Кггр - rsjpa-rs-га кэлэчэк заманая р-эваз'эта - кэл-зрмим; 25. Лфр - лазам формасы-яча рэваЗэги - хэлэсалмид; 26. Вфр- взчаб форкзсыяня pssajstn -кзлмэлапмаа; 27. Афр - арзу фориасьшак yojajaia - кэрэк кэлэл-щ; 28. Шфр - шэрг формасыншг рэвз^эга - кэлсэлмид; 29. Дфр -
I. йэсэяова Б.Ч. Итрэккэб чтмлэлэрия полкпре.дакагавлиЗа, АДУ, 1986, сэй.Э.
■давам форкз сазан равззэги. - кадцэкиалкад; 30. Изи- иадака замаши парта - каларса; 31. Karl - итПуди к$чмип замзйыа парт -кэлдасэ; 32. Кйз • вэгла кечмйз ззиэвыз ээрхй - кэлтзишсэ//кэ-лвбцярсэ; 33. Кга - гэги кзлачэк гзмзшв шэрхи - кэлэчакдарсэ; 34. Кгго - гззрц-гэгя калэчзк' ззизявн пэрхя - г-сэлзрсэ; 35. Лфз-лазим форкзсаваа йэрха - калагяДир-СЗ'; 3S. Вфя - взчаб форизсыаы aap га - калиэладярса : 3?. Щч - давай $орУэеаввв аэрти - калмэк-дэдарсэ; 38. Изп+са - «ядяка ззшааа ijefâjaca тсгакал -са//-са адзха - калаздй-са; '39. Кяй+са - нэгли кечм&й заманив пеказа си y стакол —ей//-сэ ацаты - чалиаздисэ; 40. КгГн-с-э - гати й&лэчэк замзава Ьваззаса тсхакэя -сз/Асз' адзхц - -кэлач-экааса ; 41. Кий+ сз - гезра-гэтй !<злачэк загнан franjara. тстзкэл -са//-сэ ацзты" -калардасэ ; 42 .¿Iíh+ca - дззцм fiera зэса тсхакал -сэ//
-сэ адата - s:-; ласа im cas Çpjj-ca - взчаб $юркггсавыв öd кз jaca тсхакал -сэ//щ эЫта - кэлиаладясэ; 44. Ш/Йн-са aap? форизсине» й5Кз,7зс> тогдкзл -са//-сз эдзха - калеэзздеэ; 45. Д5Ь+са -девам фрркэсетын hssajacá усгэкэл -са//сз эяэгн - кзлмзкдэгаез ; 46. Изр+сз - ивдака бзизаин pasajara тсхакал -сз//-сэ эдаты -кэлирмззеэ; 47. Кнр+са нэгла кечииа зэманыа 'рэвазэхи тсхакэл -са//-са amss - галкадмиасэ//кэлабикасэ; 46. Кгр+са - гатя кэ-лэчэк заизasa рэза$эха тсхэхаЛ -са/.'-са а даты - калачак.мааса ; 49. Кггр+са - гезр-д-гэга калэчэк ззмання. paaajaxa тсхакэл -са// -гсз'здзуй - аэлэриаасэ: 50. Яфр+са - -лазам фордасанвн раваЗахи уехзкэл -СЗ//-СЭ оыха - кэдэгаджай; 51. В£р+са - Ea«i(< форка-силая рэаазэхи усгэкэл ,-са//-сэ эйзга - калаэлиАгазсэ: 52. Шфр+ сз - аэрг форма иынан рззззэга усхггсал -сз//-сэ эдзхы - налезу-' ШШ» 53. йфр+сг « дзззи феркзеннял рагаЗата тсхакал -са//-сэ здэха - кгалиэкДэл'мааса. П. Исая хабар тзрэ: I. Предакзгив хар^к-херли сэзлер- - вар, дох, аатал, лазам вз е.; 2. -дар4{ 3. ада /-да4/; 4. кгша /-ksbV; 5. -адр'Чсз^Т б. ада /-ш4/+са2; 7. чиас:/-кет4/*сз^.. - - *
Без "s -1уш? одмлзлэр зрасаадв-' ззмзя ^зурмаяз-риваа чохлугу, p.aîf*3p«!S>,r:0 АзарбаЗчзя лялг^ав Еэшслш^ая* то ехдараа эла-чах^эртегзр*
Баз вэ будзх? т^г -гтзс'^'з алия
эсзса . • t- - -с? рлюор пр-з-^д-1» чрхдзв ас-
ба? олу-мулзуп . 3W. -з ys ойдакхав ..
,резл «э.-о-" al ЩЗ& tiaxe-
рамадан абзратдар. fejara йарэк^, едай иатеризаюя байга Ьеч бар maj зохдур вэ Ьарэкэг едэн uarspaja. аячаг иакая вэ заизя да-халкадэ йаракат еда балзр.
"Демак, штурунуздзя асылы олма japar, об^ектав алэман азтвдэ замэн объектив сурагда иевчугодр. Чтгнка о, даима Ьэракэгда олан laiepajanaa мавчудлуг форкалзрьшдандыр.
Грамчэтак за чая вез баздея рсылы олмзззраг, обзектав алаидз мэвчуд сшзв ззизнын'инсан тэ^кЕстртндака тззаЬуатятн далдэка а^дэсацарЛйайа допру су,' "граЕяиглкз езтяш з.акэ8 заратмыр, о залныз кяса'н-'вгурундаекс'-олуш, я объектив замани дялда ез хт« суса форазл эламаглэрк ала гезд едко вэ буа^нлз оау хезла креглэшцарир".^
Бу бахшдза гзбеда «грэккэб чшлэлзрдз бан вэ будзг чТ4ЛЭ» лзр ара сайда грамматик зэизн ¡.ияасвбзглэра дэЬз coqsijjэва хтсу« саззэтэ ьалакдир. •
Баз вэ бугзг чтилэлэр авасанда тамэн узушалари нэвдкв Азэрбг^зя далчалаЗаяда, Ьзгта гурке ;о;<аз'адз бела шшя тадряи»-га ептлзачы олан сайэлардзндар. Дялчогак эдэбазззгыр.цз бу cahaja ззляаз бу еэ ja дчкэр мунзсабарлзрлз юхунулмуадур. Бела кз. K0W-понеяглэр зрзсалг^к'ы зацэя уЗушаларыяьи: 0э"зе яавлэра /бая чш* лэааа хэбэраяав - present _ шздака вэ ja £utu3? калача]; ззиавда вчра олунан яэвлэра/ Е.О.Костегсказ'а за В.И.КардзКцзсдз^ тзрз~ .¡мцп,з.: бу вэ ja kiks? чзйзтдэн aigph еддл'иазгшр # В.СДалаззева- -да бу- косэлэ Ьаггннда сэйбэг ачмылдар.. В .А .Груявяа" езбак, X.U.Ea>aas6 газах, И.З.йачызева7 Азарба^чан дцлшгда т'змлыг бу-
1. дхуидоэ а.а. де"л;:н замэялзры, Б., I3SI -сэй.4. •
о uapaajeB П.л. Азэрбэзчэя далия да те "л, 'эараф" кал., Б.,
2. Ахундов д.а. лостроалзя эсари, ceil. 4.
3. Косте кая 3-0. а Кспазазвскиа В.И. Tpsi- з~ака с&рэн узевого «зяке. Чад. лз?-да яа кяоогр. языках, и,, 1959, cab .308-303,
4. Хзлагръз B.C. С coosaossaaa врешшах ц;гзяоз главней а 'р соч. с в сг-с&аеаодчанеяаои аремо.-знаа, "фел, i ,i„ ',
Iv.t. ccb .21-31.
ь- Груя,. . -.а. Некстораз вопроса санхэк'"-слолеододчj, » 5 ¡.jxvoeaa* в ссвреизняа; лахерагурясч узйгкейоя язякз,
• -Л1 .а , 1У51, СоЬ.1Ь4, .■'■,-.'■■
•j, Lсенов их. ись-озааз cdcscsbs сааза ксузсаеятоз' ело tсисд гзя-
ьыс взедлозояаг/яа >а?ераалё совпеизяаего казахского и/, „ ркологан", 2972, К I, ceh-W. . ,
«'• ¿1» " 'j ¿.<3. •Тваоло^йя ара точных ера длояенав в Су ; к у он '.тт. ,,цдгнскоа Йсся&доваявя по сазвяагзл яо/ *р
а, сгг.^::саг. Изд. Ш. И,, J96J, сsh.
даг чгмлзла ЩЧ-лэрая кЬипоаеазлэринев баглааиасияда баглаэ'ача нзсягэ квма хэбэраа афадэ форма сна дав бзЬе едэркза б у иэсэлэзэ тсхувиуадур.
Баш вэ будар чтлэлэр арзсыяца заизя удуикалзрн иэсэлэсанэ Э.З.АбдуллзЗзвав "Мгасар Азэрбзз'чза далавдэ габела цурзккэб чти-лзлэр" а дли эсэрандэ гасмэа олсз га, cehtía? ачалмапдар. Ытэллаф h?ига хтсуса азрг аэкли ила айда олуаав шзрг будвг чгилэса ала баз «стала ара снята ■ мгэээзн за «за узуэлзлараяая олдугуну хэстэр-
Кокпонеаглэр ара сия да заиаз узуамзларн бтгуя ' диллзрдо- кэв-чуддур. Нэ оз лая, фар о далия дз вйлэнаа тгталш? будар чтяэлэри йзггввда Э.Щэфва.-Зазвр: "Баа чтгмлзяая хэбэршш! лекспк «а^ааса бй„. иная кэлэчэкда .атра олувмэсшш галэб згса, будаг чтаяэяиа хэбэря .нлгазаи формасаада'' олур".2
Мтасар Азэрбззчзя далаядз бая ва буцзг чтмлэлзр арасаадз заман узуамзлары проблема; сса аллэз зтрафла тэгбит.олуяур.
Баа вэ ' будэг чпаалэр а равна да saisaa узувшари эсасэя фе"л-язрпя сэкзнтакасашав, коиояеяглэрдэкп иялэрия ичрасаяда зэхсаа бхяагагатз езтарак здиб апэиэскясэя дэ аснягднр. Мэсзлзя, Ззяк '.чаланмадпн ка, упэглар тома ада чгилэи1яз даггэг ¿згарэк.
Бу ЗМЧ-дэ кошсваяглэрдэаг Ьзрзкэгаа ичраскзи аэхс иитирак ií.-.p. "
Бу яэв чталэлэрдз бвраяча коипояея-ая хэбэрая;; Из+h, Кя+h, Яф+й, Дф+b, акая'чи кочпояентиа хзбэрана аса Ка вэ тзбеедича като-ivjbija ало апздз сггакцз комзсязнглзр занзн йудзг ч?алэла Е«Ч из клав дэ узуиур; ¡¿эс. : Ззяк /чэлияарды; чалаяиаадн ; чалаяачагда; чзлааасы ада; чалыаыалы ада; чалан'цагда ада/ ка, уааглар гоплаа-
Ш-
лакая хэбэр, баранча тэрэфдэ Из, Ka, Ка, Кг, Дф, АФ. Щ, ■■ ■ акаяча гарафдз аса Зф, АФ вэ габеедача uaroaacaja илэ ифада олуя-дугда ксшояеяглэр югсэд б^да. чталэла азкдвядз yjyayp; Мэс. Зэнк /чалыяар; чалая да; чаланыб; чзлаяачзгдкр ; чалаяасадар; рэа чалина; чалнямалацар/кв, уааглар /гоплаасая, гоплзаа/.
1. Абдулла^ев Э.З. Мтаса'р Азэрбадчая дгчилдз та бел« чурэх»эб чти-' лэлэр. Азэргэдрасаэар, Б., 1964, сэЬ.342-347.
2. Шзфэн Э. Твмамлиг буляг чтнлэла табела «трэккэб чт.лэлэр. "ïe-заслэр", АД- иэари, Б., I960, cali. 172..
- 16 -
Хэбэр, бкркяад зеэрэфдэ Из+h, Кя+ft, Кг+Ь, Кгг+Ь, A*+h,
Bin-h, икинчя тэрэфвд нЬэ Щ, Щ вэ табеедича йвгойасада"ила ифа-дэ'олувдугда комаонешглэр йэгсэд будзг чуидэли №¡4 шэклинда yjy-аур; ыэс.: Зэнк /чал: aapди; чадын^швцы//чвлцныбад; -чзлыначагды; чзлынзрды; чалынаса идя; карзк чзлнвапаы; ■чалввкэлн ада/ ка, ушаглар /голлашсыв; гсгдааз/.
Будаг чгедэдэки Ьэрекэтиа ачрасында зэхс ишгирак етиэззя Jg-йд кэсялмкшда ки, "шлвр евдэн чихдылар гиади чшлэдэрэ яэзчр ¿еткрэк.
Бунэвдэ хэбэр, баркате коми овен г дэ Из+h, Кя+1з,5.икиячи компонент дэ-псе .йаязэ..*а0еец£<щ. га-рэЛлес зама в будаг чгмлалз люкляв дз • yp^ÜQ} 1Лэс.: Jaraa /кэ-силир ди; кэсцдксыци/ ки, ойдар евдэн;,ч^уд'ыл1".
,i3кия 'хэбэр, бц.рйнчч рм^оаеятдэ Krj Лф, А&, Вф, цкпвчи комповенгда исэ Эф-вз- табеедачи Ш^йшсиЗ^;'илэ ифадэ одунцугда гэрэхдэр вэтичэ будаг чуилвлн ШЧ иэкдивдэ $ориал.»шр; Мае.: Jarua /кэсклэчэк; кэсилэсядио; кэрэк кэсилэ; .касилкзлидср/ кя оялар евдая чихсынлар'-. '
Кошшеагдерав Закаяа карэ удузшэсыяа баа вэ буда^ чгмлэ-лэрдэки иаяарав ичрэ ол^в^Ьяувдйцасцнкв да öojyk тэ"гари вар-дыр. ''•",.
Будаг чпдлэдэжа .овив ичраси гаизидакднгн Ьалда, баз. чтилэ-дэки вш ичра одурая Удаглар керуакгзег .кп, автобус кэддя вэв..г за мая будаг чтмладе ЗЩ-за даггэг едэк.
Б у еэедэ xsöspt берйвчи тэрофдо К"а, Ка, Из., К", krr, Кф, Аф, Зф, икакча тэрвфдэ аоэ Ки,Эй адэ вфадэ одувцугда кошозевг-лэр узушур; dsc.i Усзг-дзр /kopyoy ; кертауо ; коруатр; iceinm-чэк; кэруаэо; кеагаатедко; ь:эпэк карущэ; керузмэлядкр/ вв, авго-бус /кэлди; калсан/.
ЗКЧ-лэрдэ эсас.иэ'"яадзв байта ыгхгэлаф здавэ ко "вала р да одур. Лухарыда ягмуяэ кэтирадша ШЧ-да до rpataiaiuvc чэйэгдзв сабэб-нахичэ ыэ"взсц.ьасс одунур. Лакиа икшзчк кс^лгаентдэк'' к вин ачрасн J... автору с /кал пи; кэлсм/ ¿ц'ркячи ксиаолентдэкя ВЕИН /у S3глз Р /кэdyaPf; k9py3iy6 : керуяур; коруиэчэк; коруяэп; кр.пудэсйдцо; кэрэк картиэ: керудмеладир/ вчрасывдэв а силы дэ^л-дхр. .
ДаЬа дегрусу, икенча кощонеятдехе ит, бирцяча KoanofjaBxj©-ки ашв ыэятеги нзеичэсч дозкддир.. Бува.кара да ковдоиеаглэр
УЗУШУР.-
Дакая хэбэр, баривча тэр^фдэ Из+h, K3+ÏÏ, Дф+fr, Аф+Г),
икаачи гэрэфдэ ас=> Кш вэ гзбаодйча авхонасй^э ала Bija да олуядуг-ЕЗ комаоневхлер зз)лзн будзг чгялзла 1МЧ йзкландэ yjyiiyp; Mac.: >'шэглар /кертнтрдг; кэртсшгздт; кэртпзси". ада; кертдмэла ада; кеотдмэкдэ ада/ кз. автобус кэлди.
Бав вэ будзг чтш5аЬ~р йядсанда ззта удудшларынын эмэлэ кэлиаСивдз фз"лая гэсдиг ва анкарлаг ка^сраззскнив да wrajjaa , дэрачэдэ го"снра эардыр.
Комасяеятлзраз 2а:лзятгэ узупшзсивд $в"лав нэв кэтегорадасиная чадда гэ"сара вэрдыр. Бела ка, баз ^тйзсжшиа'хэбзра иэчЬул . фе"ллэ' rççasa олуваа отбтзда бущр чцмлэ^' ШЧ-дэ^Ьэиин хабэрая мэ"лум $о"ллэ S3-33 es пак да- чгалэнав' вззт ' J® дзудшар. Нэтачэдз игбтэда будзг шиэла Ш гз«зэднг будзг «najjwa' BW-jg чевра-лар. Mac.: Saftaa едзлап sa, оалзпьш хэлаба^оэдналсан ваоли игбгэ-53 бувдг чталэлв 'Ш-дэ ó дала р фэ"лана кз^&уд'вевдэв чыхарыб мэ"-лум нова салсзг.^ман чтмязйив" Яозт к$зи.иаб ДаКап едарик ка, оя-ларнн талаба едана леев/1 ^иаилш? йчщр чтмлэла ШЧ-дэ чезралэчэк-'дар.Бу яез чтмлэларай'Дэ'коглдЬа^нмэра арзеивда итхтэлаф заиав уз'уяшлары ззрдыр.
Аздшздар ка, ззкзн ^йасзбзглз:аЕа, .задев се^нгакасывш залныз фе"лив-граш.шгак з'аиза Kaxaropajaca вфадэ ёхмар. Б£лэ ка, saœfia аялэзйакна-ба^ фориларанда, Фапла сафзт, фе"ла баг-
яагалардз на с. цсэ'. задщек» ' ^ ■ ■
"Фо"ла сафзтлар зшдзна рювкрег идадда билвдраэЗэ jax, зад олдугу сэзт зама ала бз^лы олараг ^ла^злаядармазэ хадиах едар".1 ф'е"лая лазеи, врзу,. йз^аб, .язрх и за и §<$риаларывда за-нвя озтйт кэлэчэк гака а аалззааывна ашадэчзса каца касгарар. 5з"-лан бу фермалзршш колэчэк загая сзкавтякасы подал итяасабэтлэр $овуада, mía чох субззкгяв аезеаддз se?дай олувур вэ объектив грамиатак г.глзвдав фзрглэвгр. Дзкан бу фэргланиз овув заиав се-кзвтзкасына пфада егкэслва во заиав муяаезбэхлэраяия аЗдаялавиа-сандзкы 5<>луйу amata егчар. Чтвки хэбзр форшенныа азкалчи^эрк сбззктиз алзидэ кэвчуд' олаа saisйц-трашлатая; нэЬэгдэн дэгаглэш-дардаза Палда, фз"лая л?зvsi, адзу, зâci6, àsjj? вэ давам $оршларн субзакгвл йзрзкзха игзззлпф•«тваедбэтлэрава бзлдарйр. Цогрудур/ бунлзри да.^злзчэк га^д- зйдзднзи гзрДЕП'. ^зяидда Еа'хтыадая
''íssiной., Б.,
- IB -
сонра ачра олуаачзг Пэр Ьаясы бвр л ва ja hapatcasa ифадэ едар-лар. Дакин бунларда обдекгсь кэла^зк запав анлйзьшыядан даЬа чох суб^екгав ез йэракэгаяе за ja худ калечакда ачра олуначаг йэр haaca бир Ьэракэтэ cyôjeKisœ цгнасйбатлэрв ítaha ктчлгюгр. .
Икавш бар тэрэфдэн, йэрзкэтва crpaooaja, ичрз олунан вь ¡ja олуяиаЗав вшларан бвр-баринэ щяасабата дэ за га2 уэушьшларсш-да ктээЗан рол ojsaj^p.
Баз ва будар чтшззлзр арасыя^; Слав бу гаяунаузгунлугуя-закав уЗуЕдгларь®ы.й аозулйаш йэта^эдэ иэяхагЕ вз тслуба сэйвлэ-99 KSr£pad чнзарар:
Тэдгагата чзлб олунан 20.000-э захш MSL-ин -ераадаралиаса косгэрвр ка, ьггасар Азарбаэчан делан дэ гШЧ-ларин ыиэямэ Еезли-ja тэхиояэн авагвдаки' тлакар.
"?Г
I П
ш
п.
Y
•ал
вевларв
и.
L''.-бгэда будаг чгндел:* ХЯ ¿эбзр будаг чшллэла Твизилиг будзг ишлэяа' 'Щ Tonj'¿B будд г школа Tv¿4 Езрйлак букзг ■ «гадала '¿МЧ
1. Тэрза-Ьарэкэг-будзг.-чтклала ИИ
2. ,8зиав- будаг - агклала Ш Ъ. «Зер 6sДЗг чгмяала 'ЗМЧ'.'- .
Сёбэб • будэ.г. Ш.
5. Цзгсэд буэзг чгмлэла ШЧ
6. Keaajjss будзг »отчала -ШЧ
7. Нэгачэ будчг ^таяэла Щ. 6. Дзрече буег -гпллзли ЗЩ 9. Шарг бувдг чшлала ЪМ
10. Г«рйЛыр-ктзааг буцаг «гшшв -ЗШ Гсаулвй. будаг дааэла 1МЧ
ИшЛ'Зяма
¡ja:.;: /100 /-лз/
II 0,6 i.
35 0,6 •/„
0,4-А' •0,7 '•/. 0,5 % 0,5 % 0,4% 0,5 % ОД % . 0,1 % 0,4 V» 0,2 V-0,2%
Чэма: 100 %
Э_ссра^ UK га та $гсла rïrf5TcE;, ВЭ ХЗБй? БШТ ЧШ1ЭДК ЗМЧ-- " J J jtl-.tAJIA?, .TJ а вдаанр. • Цяссерга oaja выя бу Ьассзсаядэ • ■ . -i- i ' лз бэр бу:;:- ■лг.глэла '(УП-лэрва зчав уэушалаг^ап;.:;
- 19 -
А. Мгбгэдз будзг чхилэлв ЗМЧ-ларая аз из я yjyai'-злзры.
¡пубтэдэ будд г чгилэли ШЧ~лзрая ввзгидакы кевлара далаиаз-дэ кззии вдяаяар.Бап чтила будзг «унлэвдя еввэл палаяир. I. Бу-дэг чтила- баз чталанса тиума суалнва чззаб олур вэ онуа игбгэ— даса ^зраядэ^ аалавар. Jô"aa, бая чгклэяэ иубтадз гзыаиилэ азги-рак еклар, будэг чтила'баш чталоагн иубгэдэсааи еваз едар. Баз sa будар чтмлэ бар-бараяа ка табездяча баглаjumaca ала баглаяыр, ka с. : Маяаи лея ¿зхен ja дал да дар sa, cssa'ajsh 29-дэ харшгиэи ./Аяар> "¡.!оллз Нэсрэддан-бб", IS70, 10/. Дтз ол ¿едда алдар ка, ояу херигрэмД'.Мусз je3. Сзч. эсэплэра, I ч., 1966, 18/. Бар д-э-фэ ¿эта келяпр ка, бар jspa взхтвнда чзгэг Дяар. А да пня асами, 1377, 242/.
Бу вез губгэда будаг чушши "Щ-ларая а загаданы за из я yjyaiasiapKaa. гэсадуф олунур.
1. 5зи зз будзг чуилэдэкя япларан кчрасы таиаиланиаздыр. Хзбэр, fcw чумлздэ ясам'тсгакзл -дна хзбар шэквлчвса, будзг чш-лодэ а со Ka, Кя, Ха+Ь, Кг+Ь, Кгхч-h, â$rtj» ВфЛ вэ га бее дача asroaacaja ала а£адэ олувдугда коиаоаеяглэр yjyâyp; Wae. : Иона« лаа :'а:;зв па да«aap ка, Саза здет 29-дз /kspirm; квркгзз'л: ШВаЗШг кврачзк' túgt; кэрардам;: Кзрзса, адка; карёк кара,Д дам;
кэЕКалаДшл/.
Бу вэзаз'ззгдэ будаг'чшшяия хзбараяа Из+îi, сдэ'афап егдпкдэ яоиоенеатлср у.зусаур; Мае. : Неняилап Зэхзи г'здкпглинп ка, Саза ajas 29-дз /--^рурйуч; яериокцэ.Щви/.
Я.38ая'хобэр,'бзч -.галотп ?{еан ?сgarni; -дар хзбэ? вакалчаса, будзг чумлэдэ аса Кг+р, Лф+р, За+р гз габьодача алгола®ja адэ ефайэ олундугдз. йоипбязвтлор yjyàyp; Udo.: Уеяаи лза Ззяс'Задам дэдвр кз, Casa с vin 23-дз Лгеаата.1э.!э;пз, гаЗамааа; ЩИЗг HdâMES/-
2. Ваз за буодг -■тилэяэкп аплср ejaa saxtná ачра олунур. Хабар, баа чталзда i 7.11 yeruts -дыр хебэр пзквлчага, будзг чги-лэдэ асоКа.Из, Кг, Л а, BS, Из+Ь, Kr+h, ЛфЛ, ВфЛ вэ та бо» дата aatoaacaja ила 'кфа-мэ олундугйз ш-шонеаглер у^упур; Use. i биртмда бариача дэфэдар ка, пая оиу /керцги; кэрурэи; кэоэчэлэи; ■•эрэсалая; кормала^эм; кергр дун : керэул'дии; керам.^дки; чэт-^-ли.1дам/.
Буяов да будзг m*j'j.jaaa xa бэра Ka в-э Кгг с рада олундугй криосненг..эр yjymivni Ыос. : еируцдя;бвранча дэфадар ка, иэя ояу
/кермтдам ; карарам/.
Хэбэр, баш вэ будаг чтмладэрдэ вой хэбэрдэ ирадэ олуадуг-пэ ксдшовентларин хабара -дыр хабар аакалчиса ва ja ада, и.иаа-и габуд едаб бир-бирадлэ yjyayp; Use.: Ов ил дав /чох дур; чох иди; чвх кмад/ ка, /кеологсая. кеолог един ; кеолог иыкш/.
о. Будаг «тмладакч акан ачрасц бзи чтмладаки адав кчрзеш-дав Э2ВЭДЭ даагр. Хабар, бзш «тыл а да Кв, Кн, Из, Из+h, Кгг+Ь, бутаг чтмлада аса ас.;а хэбэр вэ та бае дача кнгонасаза ала ифада олуядугда кошонеятлар у ЗУ аур; Мае.: Ыаяии je дыма /юг зет; Дтзт 1 ; дтдтр;^дудурду; дтаарди/ к-, Мирза Чэлидла вэхеав ?з вазам /давр, А да ада ■ -аазi,ït:,;¡T97t7;íбзш чтмлаяиа хабарияа Кгг за ¡даны ифзда олундугда компояенглэр удуандр ;*ГЛэс'. : ¡лэнам' ja дана дудэр ка, Map за Чэлаллэ/ща^сэй 'тздав?м,
Хэбар, баш чумлэдэ иакзп Щ"л, Кв, Ка, Из, Кг, Ärr, будзг «уклада аса тасдиг é¿ м х^ееоду" aaroüacaja ала ифада
олуамугда когаоаеягд^р ^оур-; Мае*. : П'адвзЬаа Ьеч аглusa m /кал из да ;-^кэлм8лл1б;- кэлмар ; уэлйалачакг радиэв/ sa, хэзбэлараа jaTfc¡6-jarí.iauíírHHK лбхдасан /Авар. Адааав адама, 1977, 15ь/.
Хзбэр, баа чтила да -авкар $е"л, Kíh-Ь, Krr+h, будап чтило да аса Кг.'Кгг, Лф, Вф-лзри зэ rsóeeдача âaroaacàjs гдэ кйада олундугда ко;.щоаентлэр yjyayp; Mac.: Bp доз hua йзч еглкаа дз /¿алма-гдзди; кэлмазда/ ка, тззбалэрая 'Ззгцб-^хшдагаав Z¿22£i2áS¿Lí р'охлзлзр ; л'охла.jaca дыр; ^охдеиалидыс/.
Bj в es да хэбэр, баз чУ'Дладз- Hs-i-p, KiHp, Кгг+р, будаг чгудэ-дг té Кг, Кгг satas re tcíüq^u-s; ^rogac^a слуяцугпз
ксивовенхлз- yjyoyp; Нас. Цаца» í¡aa Ьэ.ч аглааа 'да /щ^абцае!. калкариид ; кадиэвюи/ кц, Урз&лзпгн '3агвё~3а?шдагше /.ji^u»*-Ж^г; лохла.,ар/.
Уабэр, баа чткдэдэ дока? фа "л, Kg., Kb, Ив, L?, Кгг заказ, Аф, Вф, Кв+й, йз-1-h, КА-Ь, Кгг-' , ЛФгЬ, Bœ-rf], бург чтадз.дз аса ала афа'да олундугяз"Кодооаёввдэр'уjypijp; E'jC.: Падгайыя Ьеч аглtas дз /кэлаздя; калаэлибдир; кэлиар; кад...а.1эчзкдгр: калказ; калка ласа, дар; халмамодасар; уэозк кэлкэлз; ь'элмэ^абдз; кэлшрда ; кэлсалэцзкда; „чэлиазка;' калиэлэса да кэлизиэла да ; кз-гчк калмалалди/ ка, таабэдзраа jag ¿u- ja g¡a дагнв a jox лз мз г да дыр.
Хэбэр, баа чталэдэ Ка, Кв, Из, Кг, ж.гг, Аф, Лф, BS, Kc+ñ, Кв+h, Кг+ïi, Кгг+h, JIïH-h, Bg+й, Кз+р, Кгг+р, А^у, бумаг
чтила да аса аши хэбарлэ афадэ олувдугдэ комаоазатлар yjynyp/i
Мэс.: hace /одуяду; сшуямуа; алуяур; одувачаг; олуяар; кзрэк Ьасс сйуяа ; олунасыдыр; олункзлыднр; олуаурду; олуяцуаду; ощ-яачйгды; олунасда; кэрзк йисс олуяаЗвд: одуяасы апя; олунмзлы ада; олунурмуп; олувдриаа; кзизк Ьисс сщува.1шя/ ка, бу кэмияая сшвы бачарыглы /зллэрдэдар; аллэрдэда/.
4. Баа чгилэдеки ивая ачрасы г^ргарднгцая сояра будаг чгм-лэдакв вш ачра сдунур. Ёела чтилзларцз баа чгмланая хабара Из+й, будаг чтилэвия хэбэри асэ Ка, Кн, Из, Кг, Krj?, Дф, Вф, Из+й, Кг+Й, Лф+h, Вф*й, Из+р, Кя+р вэ га бее дачи aaroHacaja алз афадз олувдугда ксшонеятлёр удушур; Мэс. : йасс сщнурду ка, кзяч мт-вэггид бу сейбэтэ /да рал да; дарылаб; дзрылыр ; ддралачаг; дар"-лзр;' Дарила са дыр; дарылиалыдыр ; дарылысдн; да рала ча г да; дзрала-сада; дзрнлмзлада; дэрылырмаа; дзралц^кыя/.
Хэбэр, баш вэ буйг чгилэ^ Kat Ka, Из вз табеедяча ангона-! cn¿o цлэ нфадэ олуядугдэ кошюяенглзр yjyayp; йасс /одунду; олу-олуйур/ ка, кэ^ щвгрд бу сайбэтз /да рыл да; дарылаб; да-рдар/. ' '' ' ' , _
^збэ.р, бащ чталэдэ Кг, Лф', Вф, будаг чгилздэ асэ Кн за из в вэ ййаедачн иягонасиЗа алэ афадэ олуядугда кошонеяглэр yjyayp; Mac.: йасс /олуаачагдар; рлува-сыдар; олунмзлндыр/ ка, кзяч ит-вэггвд бу сейбэгэ дэралаб. '-
Дакаа хэбар, баы чтмлэдз Кг., Щг Вф, будаг чгмлэдэ аса Из, Ка.'Заианла афадэ олуадугда коипонеатлэр yjyauyp; Мэс.: йасс /олуначагдцр; олунасыдыр; олунмалыдыр/ ка, кэвч мтнэггад бу сейбэгэ /дзрылар ; даралда/.
Й. Будаг чтила баа чталэдз азэйа ейТиЗачы олан о эвэзлаЗи алэ д£адэ егщлэя' ¡.ттбтэзаяод суалняа ?щрб вернр вэ ову тамамла-jap. I. Баз чпллэ будаг чтилэ'дэа ззззл вшлэяар.
Яачзг о З&дымдадыр ка, нэп оЗававда йэлэ эграф гамэмалз га-рааад зда /атл Веря. Архнпзлог злозланнр, 1969, сэй.242/. Бар-чз о За ЗУ:.! да дыр ка, йэр дэфэ профессор ацаяа чэкэндэ дздаклэри-t'.a с дат л ó v-uj да /Ч.ЭлабэЗоз., Эзтит ахтарырам, 1969, 249/. Соя чзизалэс о к нэзордэя гачккрцц ки, бар capa философлзран, гтсу-еэя A-asrs, ада Зэрбэлаяан далии Дэн яуматрдг /Ч.Багар. Ёолес-Канг, !:Дзэоб8,у.э;:" гур., 1974, Л 12, 190/.
'-'^sca будзг чталэсандея эввэл калея бу яэв мтбгэдз ШЧ-лзраа бая ^шдлэспядз чох захг'буиаса. саасы -акл^рц цэ '.:тб-зда вгзв^эсциэ аодааар.; Бу вазаЗЗэгдэ öyiar
чтила, бап чтиледэ ааланэя бура си,-¿заса итээ^эндазэн сэзлзра вззй''eiitöje хи.дкэг вир. Msc. : 'Opaca ззхшыдыр ка.халас кзядча гкзыдыр /М.Ибрайийов. Сеч. .асэр.., Л ч., 1972, 280. Б.урасы дз Езр кв,...бу вада сэдр да, Ьесабдар да ктва'пкар идя /Э.ЭЗласлк. Адзилзр на агзтау, 1972, 173//. Аячаг бурасы Захаы задн«еэдыр
, бабви тчтн канолар тч чгрз еда /З.Эзласли. Адаилзр вэ агач-лар, IS72, 180/.
Бал чтиласиндз о, б.у.ась'. орзсы аизрэ аьээлЕклара -вяленая ктбгэвд буйзг «тйлэла. ШЧ-ларая кокайвзнтлэра арзсыяда .'мгх-гэлиф зэ«зя узуакалзры ueàwgsjp-; ';.
¿эоэр, Öse чгаладэ аша хабарла, 'будзг:ч*илэдэ асэ Ки, Кн, Кз+b, Кг+Ь, Ка+ь, ЩМь ва:мбеедача aaioascaja ала афадэ олундугда кошояенглзр узуиур. Мзс. : Бурасц о, opa си/ Да пз дни дз дыр ки, о кгв ййшзла каша ja акаята гарз кагыз /кал да: кэдудядап; каяепда; .кэя&чзк~-ata:; 'келмаяда; кэлесд кда; кзякэла ami/. ..зкан öy ЕазаЗзатг?; CjSár-чтс..з;Щ хабара Кг, Лй, Вф, Am, Д$ иль клздэ олуядугдз yjysayp; кас. s Бураса /б£, •
о, onsjto/ да з'адиидзднр ет, 01К^гИ::~азла казадз акзара rapa ка-гиз /кавачаадаргкэяэсядаЬ;,кзл»зл&;лп; tacas кала; кэлиэкдэдар/.
£абэр, баа'гоглзда-вар еззг, усгэхз.;. -сап ;:эбзр аэкалчаса вэ ja ада, g или, будаг.%Ц?здэ.'цсэ иска хабар вэ тгбаадача авго-89 caja елэ aja да олуйдуг^а бойцов еаглэр у jy аур; Мзс. Бураса /о, ' öj, ораск/ ва /взрг-зпдап; взрдн;• .¿армад/ па,- бу азда сэдр да,, йоезбьэр дз /уувяЬкардчр':"'к*йаЙкарца; " ктяайкэр та/.■
лэбар, бза «вклада bis розу, тегэкол—дао хэбзр .аакалчаса ва За идя, кипя, будзг чгиледз аса анкар Кз, Ки, Кн, Krr+h' ала nía да сяуадугвз щшояеятлэр узузур; ils с.':. Анчзг. бурасц /бу, о, opaca/ /вап; нарпчо ; взр да; варим/ кг, ездэдадвгшщзын ба"за-лэриаа кеа сан.^е -iksush дамгаса 'баскаг /ананасам: а сг а из сам; исгзкзтаазц: ксгаказдви/. . ' -
Бу ваакЗЗзгвд будяг с/чл.эвая.■ хабара Лф*й. ВфНз, Д^й iws к$адэ олундугда комаоненфр• у&явд : :iàc. : Авчаг бурасц /бу, 'opaca/ /вар; Bsnaao; ьзадцувзрщщ/ , '.езцаладвгваазаа бэ"-. вьяэраяэ мае c^i^îi дгакзя дайте cu Caaag /«сгэцзззчзкдак; pgga-астамзлк цзЗилдац; ^асга^зкда дег'илпдм/. . • ÍU '¿¿даг чтила са^зл, баг. чтила ссагу кэлар. Бусаг чть'лз баз о еаэз¿-.rjz плэ гфеолунаа йгбгэданы азай ешр.
■ Пах. ôsuçtaKKi?, г., pres.-.-wíís? /бьочбаДюа хадт кзеелг/..
Камин т jaxau досту вар, о, хспбзхтдзр /М.ИбрзЬакоз. Сеч.эсэр., I ч., 1966, 98/. КтяаЬкар hap шшядрсэ, о да чэззсаны алиадыцар. /Ш.Эссэров. Мгстэнтиг Чзбразылоз, IS66, 6/.
Бу нев кгбтэда будаг чтададк 1МЧ-лэрия будэг чгмдэгаядэ rajpa-uxajjaH овэзлаклэравдав та., та ка. Ьэи кям. Кзр кэс оэз-лзри кадэнир. Будаг чумлэдэ чыхаа едэн Ьэиив эвэздихлэр исцан terra Ьалларинда аилвнг-дзи Ьэл.да, бап чумлэдэ чвхвш едэн о эвэз-лио'а э'алзвз асгаг адлыг Ьалывдэ олур.
Бу йевдз бая вз бупзг чшлэлэр арасыада ззагыпзкы зз»ан узушадара Еардыр. . .
Хэбэр, будаг чумлэдэ Из, Ка', Кн, Кгг, Шф, баа чтадэдэ исэ Из, Кг, Кгг, Зф, Аф, Лф, Вф, Кг+Ь, Аф+й, ЗфЛ вэ тзбееДп-
чи MToaacaja илэ ифэдэ олуацугдз коиповеяглэр yjyayp; Мэс; Ким галаб /геэлкп; кал па; кэлиб; кэлэр; кзлсэ/. о, eKtacypcajaja /ке-вйр ; кэдэчэк; кэг.эр; кат ска; кэзэк кеда; кедэсадио: кегиэлядао: хсдэчакаа; кэрэк кедалдз; кецасз аса; кетцали адч/.
Хэбэр, будаг чтазэдэ Из+з, Кдн-з, Кв+а, Кг+я, Кгг+а, бая чуи-1эдэ ссэ Из, Кг, Кгг, Дф, Аф", Вф, Jtr+h, Лф+h, Вф*й вэ'габеедачн ивгоаасаЗа алэ ифадз олуядугда коиаоаэвтлэр yjyayp; Mac.: Ки« талиб /кзлирсэ; кэлдаса; кэлибсэ; калэчэкса; калэрсэ/, о екскурся-33ja /:<едир, кедачэк; кедэр; нздашддр; кэрэк кедр- кегмэлиддр; кедэчзкди; кедзсадз; :-:•:• г>.:эла.~д/.
Хэбэр, баа вэ буазг чхаладэ Из, Кп Кв, Кг, Кгг заказ вэ табеедичи narcaacaja'илэ ифздз олуядугда ксмаоненглзр yjyayp; Mac;: Ки« гзлиб /¿селид; толдя; кзла'б?' калэтак; кэлэр/. о, екс-курсизаз'а /кедар; кетдя; кедиб; кедэ^эк; кеаар/. .
Хабар, буяэг чтияэдэ Шф, бзп чгмладэ исЭ Кг,' Лф, Аф, Вф, Кг+й, Лф+й, hfybh, Ba+h ва табеепдчя аахоазсазе.адэ афадэ олун-дугга .кошозевтлэр у.1удур: Мае. : Каи галаб кзлсэ, о, екскурсязз-¿з /хадачэкдяр; хедаоазир;' кэрэк кедэ; кетэладир; кеяэчэкла; кедэсада; кэрэк -кед5.|си;• кеиэлши/.
Будаг чтмлания 'хзбзра Из, Кв, Кн, Кг, Хгг заизя, баа 'чгчлэ-ваа хабара аса Дф илэ л^адэ олуздугда коцаояеятлэр узулмур; Мэс.: Ким галиб /кэлдр; кэлд"; калаб; кэдэчэк; кэдяр/, о, еко-rypcajaja хатмэкцэдип.
Бу нэвэ авд ^э"эен елэ ыубтэдз будаг чгилэля H..J -лэрэ тэса-дуф едалир ки, оауя бая „шдэишдэ отбгэпа озг "3juttun захс эвэзлази илэ ифадэ сдуяур. Мэс.: Кгаш теггяэ агыдса, езг чаглб
вериэлацир /Э.Ничат. Гызылбашшр, 1983 , 50/. Кииив хошу калибр, эзт чахыб кегсав /М.ИбраЬаиов. Пэрванэ," 1971, "21/. Кии залав да-выиыр, езу алчалыр /B.r.Jaa. Чивкиз хав, 1983/.
Бу нэв \ггмлэлэр!_н езунэмэхсус замав узуашалары вардыр; Хабар, будаг чталэдз Кв, Из, Из+m, Шф, баи чтилэдэ исэ Из вэ табе-едача автонасаза илэ атвдэ олундугда'коиповентлэр yjynyp; Mac.: Ким ¿алан /дзнышды; дзнадар: дааышырса: даныдса/. езт алчалыр.
Хэбэр, будаг тлэдэ Из+ш, Кв+ш, Кв+ш, Кг+ш, Кгг+и, баи чгмлэдэ исэ Из, Ки, Кв, Кг, Кгг замав вэ'табеедичи антонасаза илэ ифада олувдугда кошов.яглэр yjyrnyp; ыэс. : Кии залав /дады-дыр са ; данвдцбс^;-шттрзг^ дз^идэрса/, дзу /алчалыр i алчзлйб; влча'лды; алчзлзчзг."алчалар7.
' -~~ . О -о о
Хабар, будаг чгшюдэ.Д^^^^Ь^ > "rrh+ca , КнЬ+са ,
баи чгалэдэ исэ Из+Ь, firfí+b'4^ табеедача автонзсаза
илэ aie да олувдугда'-кМаовеи^лэр yj^ayp^vitec.i.KaM. ja лав Удав дардьсз"; ,даны.дмыддыса двныдзчзгдысз ;" шныддр'дц'сз/, езг /алча-лырды; алчалиыдды; алчалачагда; алчалзрда/.
Хэбзр, будаг чтиэдэ Из+р, Кн+р, Кгг+р, Изр+са2, Кнр+са2, Кггр+са2, баш чумлэдэ исэ Из+р, Кн+р., Кгг+р вэ табеедрча ивговз-сиза'алэ ифадэ олувдугда кошрнентлэр yjyàyp. Mac. - Kau ¿алан /дзйагчрмыа; дзяыдырмыдса ; цзяыаыбиыа: цэвызыбиыдса ; дздширцыа; дзвошармишса/. езт /алчалирмша, влчалкбмыш, алчалармьш/.
Будзг чтилэси бав чтвдэдзй задал ааланан елз тиз.злэрэ гнезду,!) ол1*вур ки, будаг чтила баш чтилэдэ эз варлыгшш Ш езхс совлугувда га пак вэ исгзяклан ззизя барда еддлз бзчев 'цгбгэдэнка суалыва чзЕрб верар, ояу авэз вэ аза£ едар. Мае.: Камин ка аглы вар, бар га 3 да да jaiaajHP ^ДбраШпо?. Сеч.асэр., I ч., 19о6,' II/. Каи 4aBaj3T едабсэ, чеззсыз гадар /й.Раза. Даглара арха-лзн/. Ъэр кэс кв озгвз гэсд егмдк аетэ^ар, «зЬзр—afca'p ranü-aaa-чарэна бассын /Б .Ба з'раМОЗ. ФэЬлэ гзрдри, 1975, 17/.
Мтбтэдзса баи чтмлэеа ез варлыгшш Щ тэхе совхугувдз га пав вэ и ставил ев замав барва едалэ билэв мтбтада буда-' чпмэли ТШ-лэрая аиагыдахы заман узуямалары азрдыр,
Хэбэр, будаг чшладэ Из, Кш, Кб, Шо, Из+и, Кв+а, Кгг+п, Лгн-ш баи чтиладэ исэ Из вэ габееднчь EBroaacâja ил? афэдэ'олуя-дугда кошоневглэр УзУЯ?р{ Каи чняаЗэ* / ¿дар; егда; еда б;, ехсэ; едареэ; едибса ; едэреэ; едзсисэ/, чззасыз га ливр.
Хэбэр, баш вэ будаг чУМЛЭДа Из+Ь, Kfl+Й, Кгг+Ь вэ габеедача
ns2c:!ac2ja ало яфадэ ол^ядупу кеапснаетлер уjyayp ; !.'эс. : Kau чавгфт /еизрди; етюшая; ёдз\.гл/, visззсаз /гзжапды; галмзиак-да; гализзпи/. ■
Хзбэр, будзг чталэдэ Изр+сг, Кар+са , Кггр+са , бая чтмлэ-59 чсэ йз+р, Кн+р» Кгг+р зэ 'габееглча. интоа?caja 'ала афаде олуи-дугдл кошс.:ен?лэр yjyâyp; Mac.: Кйм ктчлт чагиа jaa бар яадэя /Зепздврикасз ; Дапизнбшаса ; лзаарзризаса/, чзнааты эзунз /кул-д?о?р:.!та; югдагртбигн; кулдуйор'ДИ/.
'. Хзбэр, ь'удаг чуилэдэ ваз сззу, баз чгалэда асэ Из, Кг, Кгг, Лф, Аф,_:-:г-й, Кгг+Ь, Лф&, Бф+й, Хгг+р бз ?а бее драй иятова- ■ с:;:',;- ¡^з вфэц= олуядугда компсазвгяэр yjyayp; "iac. : Кидая ка зг-ли взс, бар кИцэдз /:1зазЗнз; г.зазлзчзг; лзталз?.; Ззаалашаар; tesa'griatagq: :<зазк За sa ja; ,1з2з.3зчзг-,ы; ,1зяа.1з сады; Дздзкзлыда; ЗадзЗиоиыд/.
Б. Хэбэр будаг ч?;ллэла ШЧ-лэрал setas узушмаларя. Хэбэр будаг чшлелк ТПЧ-дэ будаг чт'длэ tías чтазаиа о дур, будур, б£ ада, о ада, елэдио, бела .час. сада дар, бундазко, оозенядааао, б£-ззсаяZ3дна авезл;:клэрв, с аемзккш, о пакак ада, о аемек ama, он из я абарзтдаз, бум газ абзрэгдар, о ода;;, d.v олду квка игрзккзб хэбэрларава ягзй едйр. By да ©зуят гка вззиЗЗзтдэ ко старар. I. Баз чшлэ аваэл будзг чглла сояоа аалс-лар.
Хзбер, баз тг'ллз дэ одур, буду а эвэзликлэрк, будзг чтилэдз Из,*'Кн, Зф вэ sa бее дача aaroaaczja длз 2фадэ олуадугда компоаевт-лор yjyayp; Мэс.: Эсл аясзн одур /будур/ кй, яофсаяэ галгб кэл-мзда /бачарар; бзуарибдцр//бачар»аааар» бачзрсыа/.
Бу вагзЗЗчтдэ будаг чзшлзния хзСэрс Из+й, Хг+й, Кгг-гЬ, Афгй, Вф+й йТздв олуядугдэ кошонеатлзр yjymjyp; мае.: Зол кн'езн одур /будур/ ка, 1э$салэ гглаб кзлмэЗа /бачэоыпда; бачгпз-¿=saä&M» к-зрзк бзчара.1нп; бзчзсасалдя; бзчзрмзлалдц/.
Хзбпп, бза чяпглэдз о, ó¿ эвэ'злкклзра иди, будзг чтылэдэ в со 5Ъ, Кг, Вф, Aï:, Кг+Ь, Яф+Ь, 3/$*h, Аф+п алэ афада олуадугда ксисоязат.-эр jjyayp; Hsc. : 'Ашащ SBjjaiû б.у а да/о ада/ ка,
бурагз аэг нг-г.-стяш с?дтядэя за бвсирялаб /верилтав; вегалэ-y?itaao ; взозлэчзкзз; епалэсаию'; .верялзс:! кда; зееялиэладир ; геоаяизли иди; язгек :-.евклэ; нэрзк верила ада /Ф.Кэракоадэ. Худз-фзрг.ч кэрцгет, 19Б2. 20/.
Хг^зр, бза чт1.'лэдз орздз, бурзна егазлаклэри тстэхзл -дар хейу аэхалчяса, óvssr -ггалэдг-ясэ Из, Ха гэ гзбведачп пят она га-
а.уйГгух'ДЗ .yjycyg ; i•.'¿Ла",О?Ей : >
/бузгацар/ sea, пзр сэазга i г зл /отэзякрлав.* •г.ЗзЛЕЗвЕ. ÏVû3^Cb!jS кедзя зол. IC-7г3.
ЧГМЛОДЭ 003 ДО ; " -rJ, 'fr
23 KC«C05Í
'б j
~> Il
/f
буоадэ езэ8Л2КЛ5ри, C4Ç Д"» " •*
-■-;..^w.. . м-,-. . ■ , , CJ "
амаи,
гч-i r-i'iïosûŒ-
iîC3f
чтилзиз оягг . буч-а :-::алчас;, будзг чг а со г
Vi;
Кн-гЬ,
лг;-^., Kír+p bô за íes дача ^:;гсаза:1з r.:.ô и|:ааз ««¿йвугзз ксцао iiacV: Чгл::л ¿з^здгулуззлмля ¿ûJrKJujï бар дэ . 6.yHrgr.L'rJ /слдовдр/ xa', с, «.".зрзохза'* ¿-збагчздгя
/хз-л'б; i кергригя; ;
çrî; да ; кэрзртад/.
£э0эр., баи чголзS3.--Q'jgvásry.a /о п-.ау.: , е./д. и -.¿v.r<ôûs асз Из, Кг, Зф, нз тебаедачг. eHtouacaja ^.r.¿ •а.^ад ел;;::--
к?!;лонентлз? ¡¿зудур; U&c. : В;; о д^лд::,; /-Саз азмазг дуй;«« г^зккл /одапс.^мз; 7 Л;-;; гдзчэу.сзаз: ечталасаназ;- этмэкдзТ.-Л.'У:З/.
;1эбзр, баз т-лэдз бундов afoparssn /садза л^рссг'.-.; ; дая аб^подда; садзн абзрэг;■.-./ сэдсзрч, -¿zs? r.iwi ".i^.
'..у-ч-г;, üh, у.-.иь, лг, kr+îï, 2;, д.; —
;.3uijü v.zo слундугз калэгюлтлэ-;- .1 vл: -p : ', .o
С.-;ДЗВ абарэгдар ка, еиртпш! сан зллграздс- Чзл'ал 'зэдз з-Угаблэр, авлэзалмэзлиг ззрзагани-IS» Зазагивашп; .^эрвг^зд'-; .Дара^ч-.-г«:^;
■ -nr-yr-'V
дзсадкз; ríapa досады: ларапдлыдыр ; .1аозд'.аяад'л/.
п.. Бусаг, чгкла (fea чгададэв аввэл нялэвар. Буцаг чгиаэ чуцлаз'з sa«, аам «в. hep кам.. fe, g как на. Кэз кос, hap кес кат
5SLSÏP sa с. бзглз;ичы сэзларяз баглвяар. Бу явв хоСод'^ глг чт.1дэла *П:ч-лэраа когаюяевтлэра арасьшга -ggiga
.•ЗУ^злгркяа racawj едала р.-
1 3
•6-у-
г с т
■ ' ;ï;tс:-::--• гсз /паг;
-tV-
-up yjy-yn; ""ÍG3- It
>h*ca'
3
si „зпг_
v "p, Cy~ С"уНЛГД"
•■ тгз/на^крги-рьун;гу-р,
пзхиладси бэ
ürnn a_3353;nïjï:
х K-í-зда
с ? ix-vii h w ; о J-'нуд/вар; ОЕШЯХ'^ ^ « №'сгу и/.
yjyr"
jap ее-г: r.n-re: чг.-.'лэдэ ууолл. г:ок;-ячкс»: зз -хзОсздк
улушур > ;>c„;n¡¡:
го i;';--:--.
ASÖep, будаг чг;.:лядэ тэсдпг е.-з"л, ils, liana, Km, wa+ш, Kr, Kr-из, Кгг, Rrr-Ku, баз чумлэдэ not- гэхо оээглпли,ис-
текал -дур хэбэр asKjaWHCu. вэ табеодши jiaroiracxja нлз йфадэ елуццугда компонаптлэр y.iynryp; Мое»: Кгг.: п,э;адзн va ¡ctj®; .'i5SS§S13ES§; Лёшашц*» ЗеШШШ? ^¿^.'¿SSSiiliPSä;
;;S£B2S2BÎ fisiaasapss/ .ку Ksftítap взулге.
Airear будаг ч»млэглш хабара
л дз олу!£угда кс!.ШОКОКХЛОр V«"iy -P'-ISBÎ ЯВД9ВОДШ83: . 1
лг «Pi К-Ук..здэ ¿м ,
—2 ircnuraic;: вз ja 1
YCT0,c.v: хобоо аз.ч..
л- t г У, ^ ,т с~> у
i--.,:-.-: ï dwr eî
* дэ PTV ф. Е/ ! * 1 „ \ ' со*., pi
тт"? л^-т t—-tr^tí t'.-r-s т
с азн ^
- • -.uz
. г-
~ сосг "i . v..г
Х1ДЗ ¡'ГС 1 Û3-
' TiY>' , /го
' EÍ
■Га
j
Бах чумг.эси в-лигя
3sv>sH yjyu¿*<ar.ap'
будаг чуиг,апн -i^лалг^ки
ксстэрэн ЧЭДа9Л
("•jpa I
Л*.
Баш чумлэиин хэбэрц
ФС*.-: ' .xnGtitv
и. 12.
душмэк
огличЪ. калмэмэк аглича
о глин а кллмэмок
13.
16. 17.
IS. i 9.
аглыка кэлмэмэк аглыш
КЗЛМЗК
ол уймаг
Ьисс олуим-й'г
hü« олуам&г
Ьйес
слуим^Р *
il иге £Лун.ч*ЗГг
21. I З'нсс
i (Myi¡Vt¿r * 31. \ ' - '
Исми хгз&ар
Aíysii^u-
лошэн
сеэ
Xofop шокьлчисм ¡a хз5арл»: •: ja-радап ьасп-голэр
Будаг чумлзам.ч хабори
Фе'.щ хэбэр тэсдиг
накзо
iL'««
Хэбзр шэкнлчиси па ¡а хабэрлик ja-рздач ваенталар
ЙСИИ ) .-у.
исим -SBP , кер«эк Кш, Кн. Кн + h, +
— кермэк — Kr+Jj. Krr+h,
Лф + h. Лф+h,
иф-i- h
исим — -дыр — Из+fc, Дф+h —
исим — •лир кпрчэк - Kr+p. Лф+р. +
мены •дыр кяриак Из+р. Krr+P. —
иски — •дмр . KflPMSK Л',, + р Кш. Из. Кг. Лф,
1'СНИ _ -Д!*'Р кермэк -- К,i. Krr —
caí __ -.СУР —. Re; м -сан +
Ka. К», Из, Иэ+h — ЦСКМ -и +
Krr+h
— _ Krr — UfiîM -м —-
■ — — Ks:'. Kit, Из, Кг. •(, - ¡охлзмаг Эш +
_ Kit-,-h, Из+Ii,. ipx.iat.iar — Зш +
_ - КГ-+ fi, Krr+h Кг. Krr, ЛФ. ш;>
— _ — K>: + h, Krr+h (охламаг +
__ _ Ki! + P, Из+р, ¡охдамаг — К:, Krr +
Krr+p
— — Кш, Кн. Из, Kr. ¡охламаг — ДФ —
Krr. Л 4. АФ. Бф.
Kii+h. Из+Ь,
Kr+h, Krr + h,
Лф + h, Вф+Л
Лф+h .
_ Кш, Kil, Из. c.r. — IICItM •д:£р, лди, нмкщ +
Krr, Аф. Лф. Вф,
Ib+h. KH+ÍI,
Kr+h, Krr+íi,
Лф+ft, Лф+Ь.
Сф + ЬИз + р,
Krr+p, Аф+р
ы. Kr+p. Лф+Р, ОСПУ. -д"Р. |!«ц. ииаш —
Вф+р Кш, Kit. ИЗ. КГ,
__ S-Í3Í h +
Кгг, ЛФ. Вф.
Из+К Kr+h.
Лф + h. Iïô+li,
Лз+г Кп + р
— Kia. К1:, Из дари.- Кш. k Ii, Из +
— дгру.Т.:-..- Из, Из + h. Гз+р +
- Кг. Лф. DÍ1 дЬгилч ■ ' — Кн . +
_ - Из. Кш i -1
Кш. Кп. Из-г п. i +
Kr+h. 'i' + h. j
"Ф+1'., £14.1 , 1 ■
__ Кг, ЛФ. V f. Л*. j
д* /
_ Кы, К.!. ; ■.. у ! t
Оф, t\(.
— Из+р . i i
Кгг, ;
Л(!>+г, - - Í1 -î - ; ' i
i.. ■Д"?' : n
_ Из. Кн.'. Kit. Кг, !
Л,К -, ЗД.
Пз + h. -, j. '. ■
Кг+;.; V+:> •
лф+:.
Вф+ii
9
5
2
3
4
7
в
Б
15
-ÄS'-
"•¿''-'i'. сгвэя !• лтэчрн Суглг т:5?пн
li/jar »уылэнрн хгЗг^а Eaiy s?Сэрs
то-
Снм ■íi-ca Хжг. • Г..'-'- ispui^ii Hcvri «бар Myyïiw- C« SWKVÍ Г.» is 7^„>nTt:K /зрзггн м- сктслэ^ -
3. 4. ■ О. Ï. г. н. п. 12. 13. че.тмгг < чвтмчг i ; чатмлг ; чйтмгг Ч2ТМЗГ cxynar ; . охуиаг . Iímsmok : ' ¡-.-МЭМСЧ д=пдгг«ак . Km, Кн. Кг, К™, Лф, ''.ш + ы, Кн-t-U, Хг4 .У, Кгг-иа, Лф+Г!. Ш$> Пз,Вф, Яф 'Сг+h. Лф-~Ь УгЬ+с», ЛфЬШ tiíh+t». Krrh + ta. I: ф h-fea, flíh+ta Кrj. Из. Ш;-Kr. Krr, Kr,. Лф. АФ, Вф. ДФ Ки. Ил Из, Krr Ки + в. Ки+п, ИМ с, Кгг+ш Яг, Кг+п.Лф+и.Л4. ЗФ, Бф + ш. ДО.Д4>+й ■д:.'п, -дк-р + сз l-.r.sí. .ïmîull Из, Пз + га. Ka, R>:iE, И!Ф ейзз-тук ••г^з-ип: згэзлнк vrivt.'.îl^ 3'J ."ЗЛИ К Г-ЛЗ'./И.К О О о о О О О о О О о О ■дур -ДУГ -ДУР -дур -ДУР •ДУР -ДУР -ДУР ■КЗ -ДУР -ДУ? -зур + 1-+ + + + +
к. 13. дэндэрмэл • : Кг, Kr-rL'.1. К гг. Кгг^-п, Лф, Лф-ш:, Е4>, Бб+я, ЯФ+Ш -г.йз, 1 и 02Т с.*-? -.м'р •дк? —
IS. - гечэ +с?. чдя+е» сл. . •i'if +
17. — из «y¡> г.-»!.-;, п.кс+са - -. 1 •л: > 1
a-îèfflji "тлылмаг вэ гамш ву&г чмх&а шдкча'Л! зд^Да beca сяупмузцур. ïatîatisçp будзг чг клала Т.П-гг^чщ заде я ¿•¿уа.гзлз^а. Тз!ши-5 лет иуззг «тадзси бза чтилэяпц • бз"заа «1о:'л;:, 0о"зэи. а<т хобзра-ка lamwjajsp вэ ч>о"з~я дз баз 'л-млог.э яззйа о*:Т!фчи олап rai.a«-.. лугу злкшлаыпчрнб снул еуадшз олур. ' Бза' чгнлэ буглг чсмл^цеч онврз кэяив, 'Гайзилиг будзг тагмлз-
*" са бзп'•чЫлзнсз >3з"лл .-.-зборшш и:пан зсили олу^.
..>= í: 7t с
i'JpT&ps •CT.IS82,
i.J.'¿-,-.!, ^¿'i'+t ,
1, Iríú'p, cor.!-:: V С ¿>,!ЛЯ£ L Je ^
! '03 ÎJ.IKÏJ Çj"i;, . ¿Jí.;.::. ГЗОО
йд9 олу.чдугцэ кошпадслзг v ; :'зс.: О /б ~ " b„-ùimv ; карги бзлэ: б'лду.эл'.-:zt*п/ '.','., " '.у ~ : 1 _ /б»-.лк8,|э<акд5р ; балмазлап/ /i.Ker^t^, ,:з. X эр» íaY. Х^бзп, баи чг.узэдз iís+íi, 'ívíhl: ;
; .---л, Афгу, В^ч-Й, Щ'гЦг будзг tí es Kr-j Kit с.чщй вэ' îs^s-
Í¡uiïoascuôa алэ'а^эдэ слуяд^тда коипойона'льр ;;; Пзс. : * /икларвя ; б.¿сдабиак; баланда ; сш---.гк;:к; çigma.im; кзрэк б;: л a j »а в;' ' бял'ьГэл;0'ка1.' Soy
но ~í'ücys rypiapfi .v-чзклэр ; ó и
*-ак!Ш ör.-я вэ букгр'теплэлар^з хабар. Кг, Кгг sgtaust иг&е.дз i- :;'-s дуг до кензозавтлар yjymyp; Mac.:' О /балачзкде;ч б'-лер/ ка, ¿•.■,, Сгадзг дедтистз гургарз /балиаЗачакл-р; бвлиэзлзр/.
..зо;'1, бак чтила да йз+й, будаг чшлэдэ Кг, Кг:, Л,,, BTi, Ц+йг В+й вэ та бее дача aaroaacaje ила кфзд& ед^зугкз «dut-* yjyayp; Мзс. : Бал и р пи и ни, б£р аечэ cai'ajD^ai. сонра 'сзй дй ут.уг,гуа? - Tajjapa угултусуау /едадэчезэ»; еспЕзвои- еаадэск-ЛвГ, •затез-л-.лэм; еидагсэкцищ ешадэсапдак; Дяас.
М'-ц-т 5CPHL, 1877/.
2. Хабар, бзк чтмлёдэ $а'"л, будаг чтила-, й'еыа х&бэр.-.: «-еаЪэг, сел, евэ'ажк зэ гогла'алэ ЕфЗга -^уйурч ХаСь: , 6¿.
^ ^ Г', Кн. "г, Кгг, Jty, ¿I, Вф, Из-,Г Гн*й, ,.r+î , Кгг м i i г-чй, Из р, í- о, Кгг-р, 4$+р, В 8удл лглэг с""тс -¿л -rj'l XiCoñ т k'i>ci вэ таб .ч" a., olí саз - * '" ^.izyrra vp ЗЗУгур; Wat /Бал~р; оали;
" ' _ //б "'¿идур; Ü112JLL б'лдр; кэсэч С/ iarg"", 1 -
- í- "" г» .пда; 6f ISi _ _ -; Jiuop- • -
i; í H.UJT ' L ¿v
' ка, .c>, ишера:-сч- с::зндкр. ::, ТЗ/. Зу :-з£: j.. -o Jas' Жл,: "¡:
:. uir.a. : .vjy;
f.-iRnij .¿Í: ^.'ЖЗС'Л'йгЖ'' » ■
бтй i : ' ' ?! Г
i -> -, • o if" т
л- г
ur : J. i'.
..¿•*.!. i^,. ... .. -Ij . . . . . ¡w. , ; » - ЬЙ f ' ' » V i* ,
>j» очгидядэ ff/v? ci'hñ'v ví*"g-ДЯр ^'^бзр .îTîftB«-
j- s it * *;:r л «up илэ г здэ ^лув-v'jjai':; - •. : Ópc. ь - аглк~:а .^тарг /£.__
• S.
балищеша! ¿¿seeíij.':.-
.„isa:; Флтлщгг^ш/ ки, <$y /pf/Jl-Sxí '
/Злтак г^айчуд зг Mop ja t.: : ж. ISX/.
Бу Пйлга 0з"Л чглдзу.и; "-Cts, Лу, Дф ¡tya yy::,-,
• 'луядуггэ :'сиася?:гг.лэр yj.y^'.yí : Ы-уз.: 'Is.jps;; ':'..;■: л^лляа >:э-г".'.".л •чдке.-' • луг;//бШЕтзаяз ; бллос;! з«.г;-ч.у> .цз^ил;
' ' :uagOJ¡S.vius/ бу гсдгп 2'. _
"yj/.
УчгУ . 'Г-'-'-лапч ^Э-"""." , 2:1, 2;У , ..
J-a Í:-!2, ;Cr-h, 2:«у ; ^.уг-кл, л??-:-.,
w Bíip, 2;;--1~у ^УЧУ. Сузл
с jC 1'2бзк. ry.v,: ::Hi'Cii3Cv:j3 л;:.
«эр ...DO.: /дз.гггао
_2si> 52222:152 > Д?,лэ;У1ж;1Эр ;.j ; ss.jsc.:-I _ - , Д ; Д5азкда.т.1з;:5р ; азг.ЦЕЕгг.ол s
r Ü2~ сМэзэклеомсз; дэ.лвздцлзр ;
A ^__aansr; дзуодзлзр ; язрэк с.елэ.'л у-
_ __лл;;длилллл5й ; аоцзг.а^лзз&м;
_ - л.:с-:?/ л:, :селсн сэнсэй /¿.Сглелщчл'ц
! "сдгтууз"^ — , Ka, 'ЛJ., 2г, Krr, Ai,
"'i, Ks+p, Ir-:]!, I-чр, Кгл-кз, лгг'-у, JIy~í¡.
-, , ¿-ко", Kj-мл'.. йу-:~з ; лез
_ V лр"z5z:vn:<Cíi зс- табезгяча апгсяа.aás zia
"""10 -1 i y.jysyp; Кас. :
, __^и /б дгg//:••-:• с >лтaд?п ; авсачакеко; 12222»
_ ; караэкаэг:!! ; "эргл::: ; ..; ;
- - —2Д5 Kop«ssa.1saa; аасизаЕаг'Ея; Kgçjmrqçi-
. / 3" уз дурпз гагдрк какашр /«.Кэ'тшзч'». Хуг,л-
""" " 1 ' . -, £3/,
-3 . ^ "рдэ ^е'-уз-лэ, будаг ч?г.зо.х;э исэ асмя хэёср-
2 -2. _ 2, 'продикагиз сззлэр:-: клэ яфздэ олунур.
J лаг. -эсдвг"фэ"л, KL, КЯ, ИЗ, КГ, КГГ, Лф, Аф/вй,
И^н-h, Кя+Ь, KT+Î3, ,<yr+h, лф+ь, Afrh, Вф*Ь> 0У.ВДГ чгилэсэ всэ дсх аредккахаз' сойг тсгакз7/-дур ззкилчйса но табеедяча аатша-сада ила кфадэ олуилугда кшаокэвтлар узу'иур; Мэе. : û' сссузуб •/ojggHM; твя^/влдзашэдЕ-; алрэнзг; елрэнэуэк: едрокз^"; e¿~
рэнэсаедг, кэпак епрзнз; g*oss«8?mgspî gäSEBEM» ÊQSBSiSS^Ç епоенэчэк едя; eioeflaora; е^евшж« каоак вЗоавзДва: §дреяю-галд:'./ ка, Аразцзв из 6sjr;: Кур 43jaaaa карат ¿2ШД /'й.Карамзз-дз. Xycagapaa аоратсг, I9S2, 355/.
Хэбер, баз -згазздз Из, К:д, Кн, Кг, Кгг, АФ, Л§, Bfi. будаг чтилэдэ аса ке^ав aporoiKsssB сэзт, тстекал -¿Ел -эбер аэкилчаса еэ ja ада, аиаи адзтлзры зэ табэс.дкча isfoaacsja ало айда олув-цугдз ксипсшеатлар yjyayç; -'с j, : йаШуд 6зез /£Щв; еузду; Sr дуб s? р //ду s;-уд сур ; еупзчз^Д":" ; jtrgegi каоак дт?:а; дгаэсадав. дтггэлквяэ/ ка, адэилар ;:оудгклэря гаше Удалел; ¿LáHií-ú» ¿®S¡yr да; Д8залкаа//Злч£Е.МзШуД вэ î.îenjau. 1934, 2В/. Бу ьзздэ баз «náoaea хэбзрааа ü¡í>, Еф ала' ¿§ада егдакдз sobarca ьаглэг. yjyssayp; i-ас.: i.;3h«yд баса /дуесз; .дузнакдадар/ ка, ацэмлзр кэрятклэрг какг /додал, двлалдип; сеЗадда: пеЗалшд/.
Хзбэр, баз -гпглада йа, Ка, Кн, Кг, Кгг, аф, bis Иг+Ь, Кы-гй, Кы*р, Аф+й,.Д§н>', Зф+h, SiJ.-rp, будзг чтпллздэ аса лазал" аре?-дакагав "озт тсвакал'-дцр хабар шзкалчаса еэ ¿а ада езгв аз тс-бе^йис tasoaacaje ала ефадэ олуадусцз ксшоаеатлаэ yjyayp; iíac. : Coi а бзсз /дудуо; дтвдт; епгт6дтр//дт£1муздур ; дт-зочзк ; • дузар ; дузэ са да» ; кэрэк /бэта/ дтдэ; дтамэладяр,- душус ду ; еувусстд; иг sara ду ; дудтбитк; кара к /бзда/ дтгалди i кэрак /6зез/ дтдэг'ь'-ад; стэдапсз: дудиэлалтд/ ки.'барчэ sa бела висриадаа -хера чапиаг /лззд'.:дци; лззш.;ды/./£лчав. ИгШУД зэ líapjau, 1334, S3/.
Хабар, баз чтила да '/1з, Ко, Кв, Кг, Кгг, А$, Лф, Bï, Из+й» Кн+Ь, Кг+й, Афйь ¡Цн-b, ВфА, Из+р, Ка+р, Кг+р, Кгг+р, Аф+й', .'Цч-й, Bj-i-p, будзг чтиладз ксэ sa¿ иреддкзскв" оэзг на ja gал. тстекал -дир'кабэр ЕэнЕЛчасц "э ада. ими s sa ?абосд«ча аагозас(ф ала к£едэ оду в дуг да ксивоаеаглэр у jyayp ; Mac. : Cos Kraja ¿з /кэ с-
ko старабсзз//¡reэтгг-!-'■'• а сад ; ï ;
ко erspar: coa: кзпэк ко стопе-с?.1; ; ке сгэрссасан ; кэстэпкедка ; кз ст эр v.r. ^ да;: ; хэ сг-з-рэчэкдав ; касгэрардаи; ;<зрок кэстгрзр^-); костз-gt'Cgjaa-i: кесгзр^алц^дан; хаогэпяпсэаст.а: кестлпмбсаниаа; коега-рг-чаксаву-са: старэрсавиаз; карак кастарэДсэвгд'л; стадасаоав-НЗ; jç?cf3gцэлаерчкаа/ ка, бу топ- -т сз саЬаба Два; взргчп; гзези; ззтлыд/ /а.Качаг. Гызилбаалзр, 1983, 15/.
г^днг чткла бзз чтилэага г cita хабариаа гзэй еддр. Бзи чт-л-лз:^.-; "сб-зрд a eau ьз ja ваг;, ¿os, лазы« оредакагса сезт, будзг чтадзаан дзбзгд кса $е"лле ago да апувур.
-'33-
Хэбэр, бап чплладэ асимтстэхэл -дар хэбэр аэкилчася вэ оз. иди, будаг чтилздэ асэ аякар фе"л Кг, Кгг, Лф, Кг+й вэ табеедача ип г она ся 33 алэ ифадз олуадугда кошорея'тлзр узуяур; Мэс.: Че^ран гамам /а мин дар; адов иди/ ка, йеч бар хои хэбэр /кзлизлэчзкдар; кэлшзз; кэлэса делал; калиэл'эчэкди/. Бу вззизээтдэ будаг чтилэ-вав хзбэра Кн+й, Из+й, Кгг+й, Лф*й, Вф+й, Аф*й, Дф+й йлэ.аЗадэ олуя.дугда ксшонентлзр узуамур; Йэс.: Челрав* тачай' /экаядао; змва ади/ ка, йе-; бар хои хэбэр /хэлиэмшда; кэлиаода; кэлэса делил да; кэлмэла де.1алда; кэрзк кзлмзлэл'ди; кэлмэмэкдзда/.
Хзбэр, баа чуплэдэ взр предакатив сэзт, усгеаэл -дыр -хэбэ? ыэкалчаса.вэ лз ада, .бу^даг ;гемдздэ; аса гэс^у Ка, Кя, Из, Эф, Аф, Йз+й*, Йз+р вэ'ха'бее дичи антона сада '¿лз и|адэ олунду'гдз' кс...аонзяглэр узуяур; Уэс.: Артелая ахтадары /вар; взр дыр; взрда/ ка, мзЕэниззэг езивдэ вшлэмэЗамазэ тара аиакктят /верда; вераб-Е1р//вермашдир; верар; версан; вер.э; зврарди; верармаа/ /Л.Эфэя-да^ев. Сеч. эсэр., 1972/.
Хэбар, бза чтадэ^э лазкц предакагвв сэзу.тсгэкзл -дар хэбэр . ■пэкилчаса вэ за ада, амид. будаг чшлэдэ асз ¿ох предикатив сазг усгэхэл -дуд хзбэр зУкилчиса вэ ¿а еда.; инии £э гзбёедича сагона-саз'а ала и-фадэ олундугдЗ коиповеяглэр узуяур; ¡¿эс.; Бтрокраглара аялагмаг /л а за» тор; лззнмда; яазыииня/ ка, дэвлэх теги снсзадза бе^тн, явсавдай га^тла' сёрвэт /лохдур; л'охду; Доьиу.г/ /М'.Лб^..-Шисв. Сеч.эсэр., Г/ , 1866/434/.
Будзг чгнл9 бЗИ чтмлэдз муз лзэялэшэн 'сазун /бунз, сяа.буву, сяу, бусзсц.чн, оззягяк, бунда, сядз, бунда», спдзя, буну.чла, он .у яла гамаилыгязрыаия юзиуну а дданлаадцрараг оалары иззй едау. Бу аавдэ бза вэ будзг чтил эл эр ара сын дз кухголаф запав уэуаиала-. ■ рана гасадтф едалар.
Будзг чтила бза чтилэдзя эвлзл аалэнир. Будзг чгИлэса баа чтмлэден зввэл кэдэя, будаг чтмласиадэ та/т/, йэр ка«/ка/, йэр кзс/ки/, нэ/кя/, вэу нэ/ки/ ве с. багла^ачи созлэр иялэяэа гз!,а«-лыг будаг чтилоДа ТшЧ-дврая авзгндзки заизя уЗупмзлэра взрг-р.
Хэбэр, бу пах* чпмэдэ К^, баа чуилэдэ асэ Ка, Из, Кг, >*гг, Лф, Аф, Вф зз габевадчя ватсасаЗз ялэ афада олуяд\тда компонент»-' -зр уЗуяур; Мае.: Кяидэа ки щака^ог ел гнлзз, оялзра азд-ч /чи-харгдыг; чыхардыр„г; чыхарДэчэгиг; чыхардзпцг; чнха^ля^тыг; оэк чыхардаг; чыхаргиль.^аг/'/У^аа бар кечэ", Т,у?3, I й, 167/.
. Хэбэр, будаг баа чпшэдз 2г,'Кй, Кг, Кгг, Лз+й, Кв+й
- -•' -
Кгг+hi Из+р, Кгг+р вэ габеедача ийтснзсаза-ала е$адэ олундугд« юшонеиглзр уЗУаур{ мэс.: Каидэи'кй ейкалег Уёлэларлэр; елэпао-лэр ; елалэчаклэр ; елэлэрлэр ; еле лир пг.лзр ; елэмаидалэр ; елэлэрда-лэр ; елэ.japдермаа; "ел^лэрлэрмаа/. салзры кэд-эн /чыхаддипнг; чиха рилааыг; чыхардзчагыг ; чыхзрдарыг1; чыхз'р дырдклар ; чихзрзкцддыг ; чахарпардыг; чахардцрлапша; чяхардарлзрти/.
Бу невдэ зла 'таиаилыг будзг етилала МЧ-лзр иплэнар ка, оаун бэт чпшэсввдэ о эвэзлгЗи гакзчлыг кама нэзэрдэ гугулур. !'зс. : Кимав Baja гагмавы ччтыр, vaöbaja зерардя /Ч.Элабэзаз, Bsnsr ах-тзрырам, 1969/. Каи Ктрда дз^аз 3e? таназыр, чагирыв /Э.Ничзу. Гизылбазшар, 1983, 174/. Бу нгмуязлэрдэ хзбэр, будзг в? баз чги-лэлэрдэ Кз, Ки, Кн, Кг, Кгг, Из+h, Кн+Ь, Krr+îi, Из+р, Кн+р, Кгг+ р вз гзбеедичи EHToaacaja ала и£здз олундугк комаояевглэр уду-* аур; Mac.: Капан Baja кшаны Уча гад; чзтда; чзгыб; чзтачаг; «з-гар ; чзтц'рды ; чап.шзцы; чзгарды; чзтырмыш; чатыбмни; четарша/, чэбйэзэ /взрар ; вер да ; вериб; верэчэк; верэр; верзпда; вэриашди; взрэрда; веририаа; верибииа; верэрииш/.
Будаг чтилэси бал чгилэдан эввал кэлэв,■ комаонеьглзри -мы клэ баглзвзв гаыаилиг будзг чшлзле КЧ-лэран акагадакг за из в уз'ушэлара ыевчудцур.
Хсбэр, будзг.чтлздэ тэсдаг, баа чтилддз-анаар, îiap ш.лсав-дз Ки, Ка, Из, Кгг зашы вэ laöeeдаш. щговаcaja влэ афздэ олун-йугда кошовзнелэр узушур»;Мэс. Азии /квчда, кечпб ; кечар : ке-чар/, чохыу, буву Орхан /балиэда; ■билмэлаб; бялиар; балгаз/ /З.Ьзчизадэ. Tajjspa кэлкаса» 1974, 185/.
Лакав б; дэг вэ баи лотизэнав хэбэра Кг, Лф, Вф, Дф елэ афадэ олундугда кшаонентлзр УЗУШУ9; Mac.: Йзмы /кечэчэк, кечасадир ; кечмалидир; кечмэкдэдар/, чохму, буну Орхан /бвлмэлвчак; бялэса дезал; балнэла дезал; билиэкдэ дезал/.
Б. Те"заа будаг чтмлэли 'ззмав узушзлзрн. Тэ"зан
будаг чгшша ЫЧ-лэрдэ бу.даг чталэ яечз? ..э чур? Ььнси? суалла-рына чаваб взрэрэк бая чумлэяйя вошла ифадэ олуяьй Ьзр Ьавсы узвунг asan едиб аздыалаадырир-
Бзо чгилэ эввэл, будаг чтила сояра ишлзякр. Баш чуилзсж as-Bai кэлэа вэ баш чтмлэдз елэ, елэ бир, бела, о, Ьашн, бар UYp-j-зэвлашэв сезлэри гэ"зив ¿еравда иолавзн хчг'звя будаг чталэла ЗМЧ-лзрия (.пгхгалиф зэман узушиаларыза гэсзигф едалар.
Хабар, баи чтзэдэ асиц гсгакэл -дыр хабар шэкалчаса, будаг
с:
«илшдэ йсэ Кг, Кгг, JIj, Аф, Зф зз табеепдча внтояасаза ила ифа-дэ олуня>гзв- кодасазнтлэр УЗзг-УР» Мэс.: Иска^ал ела бар аейрздаа ка, о öajyjTö гол-гзязд агаядз келкаса бугтя Езкана /тугачзг; гугар ; туга сндыр ; кэрэк ryra; гугмалыдко/ /Ф.Карвмзадэ. Худафэ-рин керптст, IS82, 234/.
Хэбэр, бзв чуйлздэ а ¿ли гстэя-зл ада, будзг чгмлэдэ аса Ки, Кн, Из+h, Кгг+Ь, S'1+h» Б.'Тз+ii, 'Аф+й ва габеедача инг она caja ала афада олуяругдз коа-зовгязлзр yjysjypj Mac.: Kcaajua ела бар пейрэ ада ки, о öajrjrö гол-гаеад №пда кэлгсэсг бугун влкеяа /тутду ; гуту б; тут'-pgy; фар да; t у гз сил аа// ту та са я да ; тутмаляпды/Луд-- малы аде ; кЬуех r.yi's.iдц/Д:з'рдк гута иди/.
Хэбэр, баз чтмлздз cca;.t усгакэд виза, будзг чгмладэ аса йз+р, Кя+р, Кгг+р, Iííh p, .Айч-р, Вф^р вэ та бае дача аягояасаЗа яла чездз овуя дугца*кешойеаглвр yjyayp; Мэс. : liaajaa елэ бар лайпэ ашз ки, о i'sjrjYö гол-гзязд згзлдз квлхэ'ёя бугтя алкала /г.угур-муа: тут .у бота; -тугарина, г?гас:-тыа; казак"^.ygajiaq; гутизлыл-
Хэбэр, бас чтелэдэ лазай продавцов созу уехзнэл -дар хэбэр изквлчаса, будаг чгылэд© исэ 8$, аф 2э табзедзчя аятояаеаЗа илэ айздз олуяяуг из компоаеямэр yjyayp;4M-3c. : База елэ -саз лазай дыр кк, дгвмэйэ... явфрэтаказа барэ-дуз /зпгырсыв; карзк аргцраА Бу Ьэлда. бая чтняэвоа- хэбара лэ зап.. пйеддкагив оаэг тотэкэл в да, акай эдзглары за габездача ¿Ha-oaacaja илэ ефзцз'олуядугда кошо-яонтлэр yjynyg; Мэс.: База-елэ cas /лазы« пца; дазаа амао/ ки, довода. •. »нифрэгиизаа барзг-jys :/а?тирсУя ; кэрэк ангара/.
Хэбэр, бая чгмладэ асам'тстэкэл -дар зебэр Еокалчаса, будзг чтмлэде.исэ вал продакзтяв сазу вэ ja sag гстзиэл -дар, ада, ииз апзглзра ээ .аСзадачз aasosacaja алэ афздэ олуяцугда кошо-яеятлэр yjyaypj »sc.: Xoaöass о халгmm /zasг идя, л'алг иид/
ка, ояуя даз ка йэ^гинц, олиазля jasR- 5$*кзй asta к учуй кяфззэт
P9nsp. башли,- чэсур, fasaßap: sé бачзрыгда огуллары /вар, вар дно.
взпды. 33д!£'3/. '
Бугаг чумлз азззл, бза дама соярз аалэвир, Бу в8а го"лан будзг чуилзла ВД-лэр бзглаз'ичи с^злорлз гурулур. Je"aa будаг • 'эдмлэдэ баглаЗячн 'оззлардэн бара аитараа в jap, баа'чумэ© всэ Ьо«ан бзглаЗачы casa rapsu о вэ ja baiaii asaps звэззаклэра ашле-нар. Баз вэ будаг тт-лалэр бар-бара илэ габаодача аягсяасаЗа а.пЭ бзглаяар. Мэс. : taren "хэбзшзк,%.к8й-игд7р8г, лэвэ, яагао-
лак вар, о аасаалар'аалэравдзв кг ода; А> .Караиза из. Худафэраа кэротгст, 1982, 295/. haaca билета ад узадырдьшоа, о балегая ча-вабы о caaï беЗагмдэ Ьазцр олурду /3.8 Зла ела, Килаяар чачэкдэ-ззадэ, 1983 , 25/. Бу вев атиувэдарда баи ва будаг «гшшэр ара-савда «гххздвф ззиав уЗувмадарн вараар. By иг «гмдэдэка ваш ач-рас» бап мпшдааа ишазв в сала олур.
Хабар, будаг чтвлзда Шф, баячтилааэ в« Из, Кг.Кгг, Дф, ¿ф, Вф вэ табеедича антоай caj? ала ирдв cajaдугю ксадсвевтлэр yjyayp; Пэс : îâsa ôaya аоэтасыйдза lysyö Ьайсн.харэфэ jgBISlM» о гэрзфз дэ /кеДгр; кедэчэк; tronar.; ■ даоиадо: Kffias кода; кег-иэладар/ Л-.Караазадэ. Худафэраа корпусг, 1982/198/'. Лакаа бу К02ДЗ бая .чшлаяяà хабэрк Ka, Кн, Шф, йф ид^фадз сйуадугда f.on-аоденхла? уЗуаы^р; Wae.; iáaa сдув tyryö Ьаасы гарэфа
дзргса'ц. о гарз&з да Аетдй; кедаб; ^ёумакдэдар/.
Хзбзр, будаг чшдадэ Ки, Ки+са, daç'fnetajrç исэ Из, Кя, Аф, Кг -з табеедача garoaacaja иле вфздэ озуя'цугда 1\ошюаевглэр узу-■адр; Изо. : îiaa онуа ноизсшздав гуг-уб Ъзаоы тарэфэ /рзогдыи; ЕЗртдыиса/, о гзрафэ да /кедзр; кегди; кадэчзк; кэрэк кеда/.
Кршовенгларазке аилар ejua езххдз ичра олунур. Хабар, баи вз буцзг чпшэдэ таьдаг фе"л, lia, Ksi, Кн, Кг^ ,Kír, Лф sa saöae-дач2 ангонаса.За ^ а^дэ кошс^нтл^р yjymyp's Мрс.:
Каи ка йзасц п^лгрву тагдям /еадр;.et да; едиб; едэчэк; -еда¡а; едэсадлр/( q Ь^«^ пзягояу да /адао; алды;' алыб; алзчзг;- алар\ здасцдып/ /Анар.' Авдмцн ада.ьш, 1977, 105/. ' J ! 'f^j ¿¡J 'ffjfí
Хабар, бусэг вэ баш чумлэдэ Аф, Вф, Шф, Щ цлэ а^вцэ олуя-вдгпд ксшюаентлар узушур; tJap.j; ity« ки hsii Ati'^алгон^'тэгдаи /кзрок едз; егизладар; егса; егмэкдэдпр/. ' азлтону дз/кэрзк злз ; алмзлцдцр f елсз ; алкагда^ыр/.'
Хэбзр, бущг в:, баи чшлздэ йз+h, Кн+Ь Кг+й, Кгг+h, Лф+й, Из+р, Kü-i-p, Кг+р, Кгг+р, Лф+р вэ га бее дача тона caja алэ афадэ слуад^'Пй коивЬагвулар у^узур; Мае. : Кии ья -.знси аалгону тэг дам /еа:-.та; ещйая; есэчэкгл; s rap да; едэса к дуг ; е дарива ; s дкб-.гл:и епэчок?.аа; е дзртд ; е дэ к; аг.аа/. йаиаа na.vcuy па /алыпдц; еяиб-ллачагди; - г.д/.; а Ларина; алыбкад; алёчзрнцд:
■■ <::ч«лэ бзв ч^--олзсан оргасиада хокзиар. Тэ"лая бущг
i-лэраа <Jy'-;:.r- эввзлкг «.ки нэв.мг зсаслн сурэгдэ . ъела К"j d^iu.-i« нзвг.;- 5SR чталз езвзл, будаг
ссзра, акпнча навда будаг чгмлэ эевэл, бай чтаЛз соара, тчтячт й&здэ будзг чтила баа чшдэнан ортасында йалэякр. йэс. : 0 сззлз-ра ка, мэн сзяэ демзлаЗэиу сэа иэаэ дезирсэя /¿.Цбрайииов. Сеч. эсер., IY ч., 1972, 2355/. Вир шам ки, Ьагдая ¿аяа, Ьзч бад ала сеякэз /Э.Начаг. Гызалбзвлар, 1383, 23/. О саз ка, газ кзчтртб, сгул езлэздаршр,...яэ ja лазамдар /Ш.Незэрла. Вургуя начласа. "Здзб. зз азч." газ., 1984, !' 20/.
Азэрбз зчая далаядз бу язз тз"зан будаг чгшша ЕЧ-лзраа форьзлата тараха чох гэдаидвр. Масалая, аашгндакы агзлзр созлз-ранэ деггэр зегарак. I. Бар акай ка,.сзЬзр ¿алая дааыада, .ахааиз-чзя ¿злая дгныиэр. 2. Бар эрха ка, су кэлаб, ктмгя ззр ¿зяэ кзл-«ш. 3. Бар .бак.ас,., óajrs ола, tja^. jspa сигиаз /"Агалэр сэзт", 1С32, 169 , 349 , 350/. " ' -
Бу язв гаи3аа буиг чтшша ÎU4 Азарбарчэя дилаяая гэгаш ja аила абадаоа, <аз ейгазатняыя зеяшшЗа, сангзктак и£ацэлэраэ злэзялкга, хзлг да^аи тарзаявя тэбпилазй ала сачилоа, ©я Зазлкчэ-сз аса доаитшз бэдак ктчтяг езтядз чэнлэлцарзя "Кагаба-Дздэ Гсргуд" дасгаяларшая дзлшздз да аалаашадар. Мае.: Ол заазядз бар сглая бза язе:.1э~э, гая теккзез, ад гезмззларад. Огуз ззш-якзда- бар з'акаг ки, евлэясэ, ох агарда /"Катаоа-Де::.) Горгуд", Б., 1962, 43, 52/.
Лакая асгар гтркслохазада зэ вегэреэ Азарба jea Д".лчала j. ада АэорбаЗчза дклнндз баи чгилзяая ортгеазад азлзлза WjaH будаг чгилаля ТИЧ-лээва £зрс далавдэа кэлдз ja roja- едали?.-1
Ban тзвэз цеяа о?? хечь'зс;-, гэя^.чзузгуя Ьзллг?. лэдпя
"игрэкк'об чтклэлзр бар уэлгвн гэ$эк§тртадэ гэ далаяда сдаасз, казардзя кэлпб дзхвл ола балмаз...'*"
Бае чгилзяая оохасында йвлэяаВ ra"jaa бу~эг чткзолв 'A'fl-ja а г. д Ол гзкзяса бар стлан бзз аэагэсэ, гая иэак зез, зд го.т;ззлз.р-лк взял? егклэларв лу^унэ хзгврэз К.Н.Взлазаа ¿эзыр: "Бу гасла
1. ¿'.врзззздэ h.И. А~з?-бв:|чэя млиявя тариха сяятаксаса. "2зэраф" вза. ,Б., I9S8, сэП.141; Гадчяевэ п.З. Gíht8KOs.c слоззоист-яеязого ярадйодеяп з азврбэадхсая^ои- языка. :.-зд.АН ¡Ù, ,'.¿63, can.191; Ï94; Сэдзгсв Э.Ш. Азпба^ав. ааладая ¿ззнла збгдзло-раядэ аалаяказ r3"ja« бут чп:лала габела чунлзная ♦ XYcyca бао кзвт Ьзггыядв. АзэрбаЗчз" ЕА Хзбзрлз/л, Эдэбазззт, вал га аачзегкэг ceyajacs, I¿7G, х, оэй.71.
2. АбдуллзззЕ 3.S. РзУдхторуя rejtóapa. п.-"врзэзздэ. »Азоабэл'-гая даланая та^аха .сач^эксаса.- ";»1аараф" яаа., Б .., 1968, сэЬ.о-9.
- 3d -
та"дан будэг чгвдоашав фзрб далияцэв аливиа олдугупу тая е«загар сэйв едарлзр. АзэрбаЗчая дэянзаг. щи5и вэ .фЬлклор дала os багли олан бу конструксазз гурк (.¡энгалидир".*
Тарахэн милли ор..»авалдигыяв игЬафазз едаб сахла'Зав бай шэнан оргасияда вашэвев бу ков Тг.1Ч-лэр фолкдор гвлаадэ зе эдаба просесдз кевав вшлзвчр. Дшш дахалавдэз дога в бу ганунзузгук Ьалы hap haflca бар тэсаюгфлэ элагзлэвдйрмэк сэЬвдар.
¿зэрбэз'чан далавчЭ бзп чтидэнив оргаеивдз к алан за гз^ан буцэг чтмлэла Tffi-лэран коиаовевглзра a pa сан да итхтелай рэкка-ревк запав узуаьэлары вардир.
а. Буцаг чгмлздэкв ка баа чгклэдзкв иядэй эвьел Espa олуаур. Хэбэр, будаг чтылздэ тэсдаг, баи -чгмлэдэ ввкар фв"ллэ дз олу-вур. Будаг чгилэвав хэбзра Из, Ка, Кн, Кг, Кг?, Лф, Аф, Бф, 12л, бав чунлзввв хабара асэ Кгг зэизн вз тзбеедача внговасаЗа алэ арзда олундугда коапозеяглэр yjyayp; Mac : Бар oaa ка, Ьагдэв /лакеи ; панда; ланыб; fe начат; ,.1авэр ; лзнасыдып ; р'зва, л'звмзлц-дыр; лзнса/, йеч бад иле .сэн.аэз,
Хебзр, будаг чумлзДэ баи чуылэдз 'ИСэ Кгг заиаялз вфздз олуядугда ксшовзвглэр удуодур; Mac.VБвр.иам ка Ьагдаг Даашг-дадар, йеч оад алэ саямг.?...
Хгбэр, будаг чталэдэ Ка, Кн, Из, бав чуилэдэ аоз Ккг, Хг+й вэ габездача аягска caja ааэ. с^адэ одуйдугдз кошовеатлэр yjyayp; ¡лас.: Бар вац ка, Ьагсзн пвниЗ/* йеч '<5ад-олв/^1-
мз^эчзк;-' свяцэлэчзк.дд/,
Хзбер, будаг «ruSeSo S^+b^.XÉs-b» ion чгклздэ. res .îs, Ü3tó¿ Кгг+й, Кв+й, Кг+й, Лр+й, Êçfrft £з íútíessroi алгола raja алз нфздэ олуйцугда' К0иасйвлгл0 -'.«©b-'¿.^Sâp"iiá, йэгдзв. /п&'внр-
2ä'> .¡аяшпды/, йеч 8ад «йэ /'озвтася; оевмгрду; оэп^азта; тевмз--ыашда; еэвмэлачзкдк-: с&вэсй дападди/;• ■
б. Баи чгалэдэви es, будаг чпг-эдэаи turnos аввэл счра олузур. Будаг чгилзаав хзбзри евкар фе"л, баа.чгмтшз хэбз^и лазыи ерв-дикагав С03Т иле ифадэ олуяур.
Хебэр, будаг чгплэдз Из, Из+й, Кн, Кн+h, Кг, Кг+Й,бай чтила* дэ исэ лазык предикатив оазг устэкзл -дыр хебзр пакилчаса вэ ja ara адат вз табеедача авгонаcaja ела ифадэ олувдугдз коцпоаеяг- .
I. Вали зев К.Н. "Кигаби-Дэдв Горгудиув дилияаз габела ьггрэккэб чгмлэ систеьщ, "Азэрбазчзв дален да табели ш-рэккаб «умлэ'цэ-сэлалара", АДУ-вуа взшра, Б., I9S3, сэй»41-43.
лep yiyraypVisc.: О см ки, газ кочгргб огул /Ш1ШШШШВэ §1223-
дшшга; gs£2®ip¿siei; ешаашЗвбок ешшиш§;иэ§а; assssz
ДИШ1Д§2§ШШ /лазщшго; зазгощ*/.
Бу вэзиззэтдэ баш чгылэгаш хэбзри Кгг, Вф, Аф,Лф, Дф, Еф илэ кфадз олуту^гда уксмпонеотлзр узуимур; Мзс.: О саз ки.гыз кечгртб огул /§ШШШШ22*. ёШШШ1ай-2§Ш*» K§2'§S-§SS§ÔSSEîi§iâ»ê§3i3-
ffiîS)iiç§v ssasusuBasa-sêiss Л /шш&ив'» зазшгда/.
Хэбэр, будаг чумдздэ-Из*р. Кн+р, Кг+р, баш чумлэдз исэ лазым предикатив сезт тстакэл кет вдатн ва'тайеедичи шгонасиза илэ ифадэ олуюугда кампонеи-'щар y.iyaçpv.Mac,i 0 саз ки, гыз кечуруб огул / ашшш-гвшз; /»
naja лгзт^у-л.
Будаг чулакян хзбори Из, Ки, Кк, Кг» Из*а, Кп*а, Кн+ш,Кг+ш,
Н>, üS-'íríj Лф*п, Epfa. Jan лгетзшн хзбора пса иски устэ-'.сзл ~дч2 xr,6i4' вэ .is. пли адата еэ табоодичи интонз-Cïija
:до кфзда с«/гда/гда sc* т - р лущур; Мзс.: Еир мзняокаэда ки, элл габарлп ¿к:::-;::, б1 - к гзрлэк учтк зол кэсыэзэ ыэч-
бур /о-ш", &тпг; - ûimzs't SSSQSS'ÍEÍ олшшшр;^** ■
2-IIBS§; 25.К53; JSiöS.^- _ * SaSHS^Si °2ййШШй1 ГЛ-ЗЗ-Л о чзл « ХС£Х1Щ2ДЦ//Ф-Кзримзадз. "Худа-
Ггоряк я эр лт с V: ' f I CS 2,111 /. •
лзбор,будаг '-л»лздз Из-i-h, К"чл, Кг^Ь, Лф+h, Eífh, ИзЬ+са,КнЬ*са, !'ггп~са. Jilhtoa, бал чп'лздэ кеэ.кзкм гс?акзл идх эдаты вэ табео-ду.тл nHTOHaci-r.ja улэ пуадз олушу/гда кеьтюкэнтлэр y.iynr/p; Мзс.: Блр «змлакв'гдз тс:, эли г&бррлз ßatnm, бялаларнка терок взрлак учгн jo л K8Cv.8ja иячсур./с-Ш^; о^^ШШЛ 2352§ЕГЙ"» олакндн; олмя-ЛЕ2Г» 2-ISSS£3lí23í 22£S»5¥SS; 0
¿кглзкот чан тй£у Л Ш.ШЩ*
"я'.тан будаг яябэрк Кгг+h, Açf-h, Дф*Ь ило ифэдэ олундуг-
да г'.омпсь-зн-глор yjyr'.r/p; .'Лзе.: Вир мэ'изкзтдо ки, зли габарлы акин-: чи,<5алелэгл*а чэрзз аерлэк тпгв зол хзснэзэ мзчбур /олардц; кэрэк 23D3SS» ••ла.ила/» 0 мэгазкэт чак хйзхиазди».
Е'злзлжлз дсомпонзнтлзр^' араскигд зоман узуималары аздын кестзрир ки, бас чч'.:лг.шн ортасннда йшланан' тэ"эин буда?. чумлзли ТМЧ-лэр чохлазrr-i, чсжахалидаф.Ch^H кеьгта познавал имканларн- вардыр.
Лзор^а.]«ак даиикик tî^îa-nciT'® Cïp/ncypyiyH загааоиэтдвсивдв вэ поетик уксиззэтин бу r.-э чумялдардзк лап гадам за-
ма'.-ларл^' кстг.фадч оорт:сгя?с^лыгй малик, слан бу нэв. "П"'-.лзг" б'-;га д-ллат-.и -у.'Ьгз.: еяагслзнднрл$-шзр зашлырла;.
tew чтммся lii»n *шязи?и Е*айг ч
&б«лм мгр»кюб чумлалзрла илия
Кэш чумдишщ laüjyu Б уд а г чумлэинн хэ&фя
(up J .\ïat Фе'лм küftoft Нем» BlCHi СЬЗ Xuöup иэкнлчн- Фъ'ли хэбэр Игич Xaûap ш^кмлчц-си tra ja xjûap-лик }арчда» eacfrr»A>q
тис Д ИГ »iHKai» дше васиталор тэсдиг ипкар X369D
1 2 3 4 5 6 7 * ,
' А •
В-S
i tvxMaf - ем 1з
2. •ммаг - сл-V Кш. Ка, Кг, Кгг
г 4 6, млиаг »л маг •иыаг Uill^jr - СЛ.! ели ш ма . Лф. Л.' Пф, Дф. Шф. «3+11.Ш+Р, К»+Ь. Kr l h. Цг-ts. Кгг + h, Кгг+р Из. Hi+li
7. lüMUúar ело , Кш, К». Кг, Кгг
H. ил ми г « J еди Св(| Кг. Лф. Аф, Бф
'J. 0.1 »1Ú г -г ело 6|¡p Кш , ,"4
Ml. Il CUV IwMV'í «fj , ,
il. - ИС>|Н hJMiui ?IUU':i 1
II. Map CVÎV> 1
I.I. swp »•л»
II »an ГА» иди
IS. на - с.г» —
Hi. нар II-щш
17 HC H и CA-I См 11 -дир
1.4 l'I Л) ИГ «и (К'ПЫ IK'H M t.tj Л<||> iv»-! frnp Ûnp -.nif) ИЛИ IUU
-Ч * luttx v/V» ÍHH»
•л ¡ IVUU l.VI f>n¿» •'«НИ
л a iu> гл.. •дир
л - M Ш ^ -JÜÜ
вр UV.IÍ 0 о иди.
■il V! II J,"4 »AlV II Jt •> v u Хкч ft р i» Kí f. К»г+h Ai Пф
i'.1 (iv H M с •ды?
TÍ ÎÎV .! 4« и и.:н
; о «дн -
j О
Í" I ««i"» 4.. •да? •ли»
мзыи
ЫЛМа*
лазыи
К9ДЫЭК
Лазии
(ЦкДМЗК .laitjsí
лазив'
Калмак
вурмаг лз&з
ОТРЧЗГ
Mciitan WS ar ueiMW tMYftar
ÍJÚV.1
ешак габм
стмэк
ет мэк
гадагаи eTsWfí
гад-гаи
a'th.lk
гадами
PTtt^K
ТуТМЗГ lyrwar
i утиаг
lymar
IVI ■
T V ,'МХ -
аргиразг
apiwp-'ü'
rati 1
I Jil>..l'i J
iKir L-..и ei míi.
i <.•«!»>
iur
Из
Кш. Кв. Kr. Kit
Лф. Аф, Бф, Дф. Шф Кз+ti. ш+р.
Кгг:1- ¡i. iCrrtP Ш, Из+Ь, Из+р, Кн. Kii+h. Кн + р Ки, Кг. Кгг
Зф ,
Кш. Оф
К». Кя+í .
¡I
Kil+h.
Из, Кш. «и. Кг. Лф. A4. ?ф Кгг. Шф.'Дф
.tjailtWlOi + h,
ВФ+b i, , К kU.U'0-lU. ДФ(-1> '! Ib+v. Кг;+-р. Кгг+р. Л [> i р, ЛФ+Р, Bjk+l> Кг, Кгг. Шф, Аф. Пф I Кш. Ки, Й1ф. Дф Km. Ku : 11л- Ii. Kir+k ЛФ+h, ÍM>+U.. ВФ + h
¡t t-bp. Ки t p, Кгг + р, Лф'+р, ВФ + р, Аф + р Кг + р.Ш+1-p.
ЛФ+Р-' I. Оф. Лф
III. К.Ш. Ко. Кг, Ktr, Яф. Иф. Шф. ЛФ : аф ■> Из. Кш. Ku. К--Кгг. Лф. X. ПЛ. Дф < K« + h. Кг + h Кгг. Кгг Vil Из
Из, Kl». ГКг. К/1. О,S
лф. А.),, ui>. т. ■
Из. ÍÑr. Кг/, К«, о.!» К»г. Лф. М. РФ.
Кн. Kf£t:<
: "i"? -ЙДК. bK^iu ода. »uvi 1
+
+
+
+
+
Еуды ««rwtecw festîrt «татанвн т»*}ня <rSw «»ушяэп* гвбепя «урвккэб «гумлэпврхя ими у}гш*«яеръшм
KScf^ptm W.tan.
' Буляг ««^лэти!» xnfj'pîi Gam wyttjtauKu кзбдрк г, rj
f.Mp-3 j\>-CII <РС*Л1< Хэб»р moiiJWtö-cii из xetap. лик ¡apaüán вгпггзязр x.Vop Хлбйр ШЛКИЛ'ШСН вэ ja д»б9р.и<к )эрадз!1 яасптал.тр ''i X >. g-к
тэсди!" • хэйор ТЗРДНР c« т —
.twttap мгкар и: Я
1 is.: 3 4 5 . 8 7 8 . 9
•2.
3.
4.
5. G. 7. S.
9.
л! 12. 23.
И. ífi.
\7. 19.
ÎL
дартааг
лартмаг дар-таг
у^атйаг
'
узатмаг •• узатиаг узатмаг уэатмгг ysatwar ! узот«вг
V3ÍTMSP
узатиаг узаткэг
24.
ТЭГДИМ
стмэк
ГЭТД1ГМ
CT MS к
ТО ГЛ>?Й
{гтмэк Í
!гэгдчм
j CTMÍHÍ
í T¿T."I'V . ;CTWC4
вар sap
втр aap вар
£3. -
-
.II- r. i - : - -
IS. -
74. -
за K3.1V1K -
ai. «
\
iî. ХЗЛн;;; -
î\ - -
Si. КЭ.1-Г-К ' -
Й. i jo Г
л. ! f
Шф Шф
Кш, Кш+с» Из, Из+ш
КЙ. Кн + иг
Кг, Кг + ш
Xrf, Кгг+ш
Нз + h, Vkh-Vca»
Лф, Аф, Вф, Дф
Иэ + К Из1) тса*
Кгг, Krrh+ca«
Шф+h
Иэ4 р, Кг+р, Кгр+р. Кп + р, Лф+р, Еф + Р, Дф+р
-Д'-'Р, гд»
вар+са
-дир, или им ига
иди+са\ • trnvui+ca' На. Km. K;i, Кг4 Кгг, Лф
Аф. Оф. Лф
Ma + h. Kif + h, 'Кг+Ь. Krr+h.
■ле-'-îî
Пз + г. K'-'-vp. Кг + p« Кггч-р, ЛФ-+Г
Аф + h, Лф + р. Рф+Ь. ЕФ+р. ШФ+h, Шф + р, ДФ-' ЛФ + Р 1 Кк. К:яч>ш, •Г*+аг
К и, К »t. l'ui + щ, Кк
ш*
Шф Кш
К«». Кч. >и. Кг, Кгг. №н Ь, Hj+h, . rtr+h. Krrfh }Л*»4 -" ..S s-h Л t. И\ Вф. * h, ЛФ l-h И» + п. Кк+Р j Кгг f p
IK^-Í f ел»
bV.'p. ЛЛ4 p, «А И Кг f ?»
лстмэк kçtmmi
haswp (1ЯМЯГ ha.TWP глмаг Ьазыр pnutf hanug
ОЛМПГ Ьазир олмаг Ьазмр и.-.маг Ьазыр олмаг Ьазрр олмаг h а лир олмаг
KYCM9K кусмэк
кугмэх
кусмэк
КУСМЭ*
алыаг алмзг алмаг
алм«г
}<ржгя
icTUpu-l*
jr чи jç, игмзк itpHiia (еткрмак ¡егниа
jepHnj
{«тирмак
tepvtti iefif«»
jepHH»
icpníi^ jPTRpWt'K .
ланий»*;.
ti ta
1:эмшг ha« mi bawint
l'OUliH. h.7H»»
ОЯуЛ OHyií OH)H Ott)« Oí!\H 0»>M
r»>)íí
CUVK Citvw
OH\H
Из. Кг. Кгг. Лф.
м. n^
Km. К». ШФ. Дф 11.1. Кш, Лф
и, Ки Kr Кгг.
IÍ4Í. +
Лф+li. Лф + ь. Иф + h Лф, лф. Ulf. ЯФ
/lÍJ+li
Из-th, Krr+h
Kr+h. Кгт+h. Лф+h. Лф+h. Вф + h Hi 4-р. Кг+р, Кгг + р, Кп + р, Лф+р, Цф+р. ДФ + Р
Оф
Кс. Kr+h. Лф. Лф+h, Лф. Аф + h, Цф, Вф + h Kr. Kr+h. Лф. Лф+h, .ф, Лф1 h. 1)ф. НФ i h Ils, Кш. Ки. Кгг. Дф Кн. Kii + i'. Кп + р Кн. Kii + h. К« +р.
lh Киц Кп, Кг, Кгг. ЛФ
АФ. n¿-, ДФ
íl.i + h. Kn+h, Kr+li. Krr+h. Лф+h
í1.i + p. к к + р. кг т ,.
Krr+p. Лф+р
ЛФ+ft, Лф + Р. вф +Н. Цф + р, Шф + h. Шф + Р.
ДФ + h. ДФ + Р
Itj. Kul. Кк. Кг, Кг<, ЛФ. Аф, Вф Шф. ЛФ
Кг, Kr Vh, Кгг, Кгг vn. Лф. Лф+h, Аф.лф +h.
!1ф, Гф) h
If л. Кш. Кк, ЛФ
К» с ' КЧ h. Кп +Ь .'!ф ( К А !> г 1'. М- ' Ь Кш. К». Hj. К'. Кп, Кк+fc Ч»+Ь. Kr I 1ч
Ktr+ I.
ЛФ Лф t К АФ, Д i h Г+К I>¡i.+ Í* Л;\ Л'Р+ h
Ил р. К* ♦ Кш р.
Hl f p, p. Krr tp KrJp
Лф 1 p. Л-ii J f, Пф f p. K'i i, о. Дф J p И'Л, Гг. Kir. Лф, АФ. Вф. ¡Ij» h, Кч + h. Kr + h. Kir th. Лф t 4
+
I.
d
+
о
+
¡6
f
ИЗКНМ Из+р охумаг i. Ка+р. Кг+р, Кгг+р, —
кссклмэк Лф+р, Аф+р, Вф+р.
в ЯФ + Р-
2tí. 27 0 о перилмак пер ил.«эк — Из. Кш, Кн. Кг Из сыхилмамзг сихылыймаг - Кгг Из. Кг, Кгг, Лф. Лф. Вф +
иерилмак ьерилмак _ Кш, Кн сыхьыиамаг _ Кш, Кн ' +
— Кг. К гг. Лф. Аф, Вф, Дф сихылмамлг -Кг, Кгг, Лф', Аф. Вф. ДФ
о оернлмэк всрилмэк — Из+h, Кя + h Кн + h сыхылмамаг сихылмамаг - Из+h, Кгг+Ь Из+h, Kr+h. Krr+h, Лф + h, Аф+h, Вф+h - + + .
<:> V i i иерплмэк перилмак >1' *>)!лч1пк - Кк+h Из + Р Из + Р сыхилмамаг сыхилмамзг сихилмамаг 'I 1 1 1Иф+Ь, Дф+h Из+р, Кгг+р, Аф+р • К» + р. Кг + р, Лф+р, Вф + р, Шф + р, Дф+р + .
" ropvja бнлмэмэк - Из, Кш экиб-бечор-мэ}э — Кгг т
о ropvja — К гг. Кн, Лф. Вф, эки6-&ечэр- — Кгг
билмэмок ШФ. ДФ Môja дэ]кэз Krr+h
ropvja — Из+h. Кн + h. Kr + h акии-бсчз? —
+
СЮ мэчб\'Р — Из, Иэ + ш. Km, — МИМ -дыр. ид«
ол м а г Кш-, из, K«, Кн + и,
Шф. Лф, Лф + ш
•i'.r M.J4ÜVP JlJ+h. ИзЬ+са. __ ■ +
СЛУДГ Ki'. + h. + Kr+h, Кг h-*-ca. Лф + h, ЛфЬ 4 ca. ВФ + h, Bjih + cí
•'О. б»<? «94ÖVP — Кгг-rh. Аф-hh. — ксйм иди
ол vir ЯФ + h
- f'V. и мэчСур олмзг - Иэ + р, Изр+са. Кк-fр. Кнр-fee — üC¡:M Ю1 MUÍ +
Г. (>'л? _ Kr-f-p, Krp-rc¿, »сим пихид —
олмэг Лф+р, Лфр + са. Бф+р, Вфр-*-сл.
п tt ек.юнднр- momVik Kr+h, Кн. Kif+h — лазы м ■дур. ÍUH
; о cb.vii:ü«p- — Кш. Лф — лазы^ •дир, иди +
МО it SK — — лаз WM •дыр. ган —
О MïMSK
4'" о ев.-индир- — ita-bh. Kfi^h — r.D.'WM кдл +
KSUet.
í7 •> eic.^'o» P? vt¿K — s— цел M им uto Ч- \
1У Ф8СИЛ "ЗЗШИК БЭДАГ ЧШЭШ ТМЧ-ЛзЛврин SMÀH УЗУйШАЩ" адланыр. Зврфлик будаг чтмлэли да-лэлэрда будаг чтмлэ ба^ чтмлвдэки hsp-экатин ичра вэ з'ахуд ыездана ццх&зд «ераини, jepsreiij&jiaœaa1 ,сэбоби-ни,1йэгсвдини,кем^зэтини',нэтичэсини,дэр9чесини,шэртяни вз с.билцирир.
I. Бал: чуыладэки b зрака тин бэ ja Ьал-зэзидзетин ичра терзшм бклдиран терзи-Ьэрзкат будаг чшлели ТМЧ-лэрин компонектлэри апасывда атагкдаки заман yjyi .¡аларына тзсадтф едилир.Баш чгмлС буд'_.л чтмлвдан эввэл кэлир. Баи чшлвде_елэ_эвэзлиза ипшэдшшр. Хебэр, баи ве будаг чтылэдэ Из Кш, Кн,Кг,Кгг,Из-Ь,Из-р,Кн-Ь,Кн»-р,Кг-Ь,Кг-р, Кгг-h, Кгг-в вэ табеедичи ик-тонаемja ила ифадэ олуццугда кошонентлэр узушур;Мэс.:Елэ ¿щщиснр.1 ЕШШЗЗЕё i ШШШРнб^щшгыруышднр; гЩЕШШёГ » Ш2ШЧ î ГШ?ГШЙ"22Ш Î ГЫ'^ГЦ-ШШеЗ*» » СШШШбмнш • ЕШШгМШ^ШПЕьштааЕдц;
ештдзкеш/ки, 6ytyh нэкзр- наибдэр a-iara ^ажхыщ гагощы; галхмык-£Ы2» EMSS2 *, CêïïSSSS « CâffiSEffiJSî'ËiSliS®"? ʧ2ÏÏÎÇE
1.Гезд:Мгеляк$ "Мгасир А серба j чан далиндв баш вэ будаг Чт:.:лалэр араогщца заман узушаларым/заман будаг чтмлеси узрэ/1975-чи илдэ наказэдлик диссертасизасы мгдафиа етшшдкр.
мыв; гадхачягды; галх^чзгмы'а;. галхзрды; галхариыа/ /Ф .Кэрашза дэ. Худафэран керсхтот, 1982, 258/.
Баш чумлэдз елэ эвазлаза, будзг чуилэдэ csHtfo, елэ бил свз-лэря ишлэ.дилар. Хэбэр, баз чтила да Ка замаяла, будаг чумлэдэ исз Из, Кг, là, 3§, Цф, T/i2+íi. Из+р, Кг+р, Вф+îl, Вф+Р, ЛфЛ,.Лф+Р, . Дф+Ь, Дф+р вз тзбеед-дчй яахоэа raja ' ала афада олуя'дугда комповеат-лэр yjyni'p; Mac. :*0, гэркнадэха абасша елэ бтруядт ка, санка /ела бал/ гаравлигдан бар чтз эл узавыб у шаги оадаа /гоазрир; гопзрачаг; гопэрасидир; гсдаотгдадыр; гопарыадн; годзрнршз; t гопзрзчагда; гс^эаачагивз; гопазталыпда; гооаР1,'.злыл^аа; гопзра-сы.1 ды ; rogaba салива; г опз раз г да л да; гопарязгдз лиыз/ /Э.Ничат. Га-зылбашшр, IS83, 19/. Хабар, баа чуилэяэ Кз+h, Из+р, Ka+h» Кн+р, Jíp+h, Кг+р, Кгг+Ь, Кгхч-р'г Щ*Р. будзг'чтмледэ асэ'Кг+h за ?збеедача кнгсзасзЗя ила афадэ олуадугда кошоаенглар УЗУВДР ; i.iaç; 0, гарздшдеки эбасьша ела /бтртнтрдт; бтртвтритз? бтрунита-ду; ¡бурунубстп; бтруяэчэада; буртяэчэккзд; бтрунэр да, бурунэр-вд; буртаиэкдзбда; бтртвмакдэзшз/ ка, сзнкз /елэ бал/ гарзялыг-дзя бар чу? ал уззяаб у шага сядзя годэ■рачзг да.
Вал чтэдэдэ §лэ ззэздязп, -КЩШ Ща. д-з^эсэн сез-
Лэра.дщлэнар, ХэЗзр, бза ва будрг чтщэдэ Й.з, Ка, Кн-замза вэ та-беаетча иягонзаф ала кфздэ олуядугдз ксвдокенглзр учу аур ; »«ас. : Yçaja елэ /купаулва^аа ; купп.улдз ды ; здодулдэшадка/ ка, дздзсэа /куда/ фугбсл гоауяа тапик /вурурлар;; вурдудзр ; вурмуддурлар/. Хабзр, бзз чгмдздз fe-th, Иэ*р, бущг чгцввйэ аса Йз+Ь вэ га бае дача катозаоф йлэ зфздэ олуядурдэ кс,\ксйзяглзр yjyayp» Mac.: Урэ-3*а елэ /зушхуляз.1кпгаг ку^пулгз^арцкр/ ка, дезасэа /куза/ футбол ïoayaa гвкяк вупуряулар. /"йдиза" газу/.
5уцзг чтилэ 03п- етмладэа аввал кадар. Будзг чтиладэ нзчэ, пета ка, бзгла^ч^ сэзлзрз, баз чгмладэ асэ елэ, ела дэ, елэчэ дэ еэзлзра адлэделар. Хэбэр, будаг вэ бая 'пплод? ".1г, Ка, Кн, Кг, К?? saisn и габдедача íiHScaacaja яда яфздз олувдугда воигонвнг-yjyaypî "эс, : 0 вачэ /терзала .jap': гзоаылзды; гаряыламыздыр;
|ja_o/, .бдз дэ елэ:/атаршс"Г'агяак; emgs; ЩЩ! 2Дзпка/.'^э0зр, будаг чгнлздэ Из, Из+й, Из1н-са адзты, буддг Títvi?ao ИСЗ Бф, Дэ, ÂÔ, Вф+ö, Яф^й, km', Из+ь,'Кгг+й ва saiçeçsc; аягонзсхз'а йла ифздз -олуядуггз кктаонззйзр уjyàyp ; ••1эс.: О г^мдшды; гзранлал'чрдпса/. баз дэ
.е/: >ijryt sjiscilaf.: nSJSL^x; eg^^oR; оастдддк; чсф.
рак едзЗшс: ешошк; ецз.рьак/ /Г*;зуаизадэ. -Худа^арив корпусу, 1952, 19/. Хэбэр, будзг «ruaзra Ks, Кв+h, КвЬ+са эдага, öaat чум-лэдз аса Из, Кш, Кв, Кг, Кгг, Вф, Аф, Из+Ь, Кг+'п, Кн+h, Кгг+ h, В.р+М, Jl^ti, A®fh за тэбеедада EH-roflacaja' ада а|здэ олундугкз' коиаоиевглзр узузуд ; ?Дзс. : 0 вечз /гарашлзмыядар ; ггадиламнадн; гардылвкцздысз/, баз да ела /едярак; етдак ; егиашк ; еда та.ja к; едэриа; етмэлйл'ик; е дэси пи к; кэрэк ёдак ; е дар да а; едачэлдяк;. ег-гаадак; едзрдак; егмэлудак; е-дзрлдак.; кзрак адэпдак/.
2. Bas чуилэдэка Ьзл-йзрэкзг&в зарин балдарен вэ - Марала? hapana? йарегеа? оуаллзрывдав брраяэ чаваболав jep будаг чумлз-ла ТД-лэрин кокасненхдзра арасында. аиагыдзка зэиза узуаизлары кевчуддур.
Буцзг чтилэдэ hapa, lr.apa.ia, Ьзрздзв баглазг'чи сазлэра, баа чтиладэ аса осада, орадэ, орадза иаэрэ эвэздаклс-диадзн- барк.аялз-далар. Хэбэр, будзг чшлздэ' Из,'Ко, Кв,.Кг, Кгг, Кз+М, Из+р, Кл+ h, .üí-p ; Кгг+й, Кгг+р Еа габзедича кпговасазз илэ ифада олуядуг-дз кошсязнглэр yiyiyp; f-aç. i Чэ.мшнг* кечу-ha pa /чатыр ; чагды; чзткб/Дапщздыр; чзгзтаг; чага'р ; чз гарды ; дэтвпшя; чатыбдн; // чаткиздц; чзтыбмит; чз гарды ; чатармыя/.' а ива а Дз opa 7взр(]р;взр-са; _Еер'.;б//вермардир ; взрэчэк: sepan; веда ; верипиид; верибда //зер;-:кдгя' ; заакбаяа;вврзрЕи ; верэрияд/ /Л.Мачщэв. "Даглар jyxy-!.!3 керир", 1975, 149/. Лакав, хабрр, будзг вд Çaé ргвдздз Л$,Аф, Вф, ала ирда олувдугдз кошоненглзр УзУшглур; Мэс. :"Чэмалав' KY4T ïapa /чагасыдцр; кэрзк чага ; ча^малидар ; чзгыз-гдзднр/, -ет-аа цэ сра /вгрэслдхп ; кзрэк веоэ: ведала дат) î вериэкцэдад/. '
Хэбэр, будзг чтцлзда ШЙ, бая чурэдз . ^'Зф, Из,' Кг, Кгг, Лф, Вф, йз+h, Кг+М, KiT+ÎU Л'Ь+h» Вф+й, Ег-.-р; Кгг+р вз д-абее дача Еятозаса;За"ил& (фдз олуя'дугда кошсаенхлзр yjyaayp; Mac.: Чзьз-лац кга йзра чзхса, вояк да opa /верив: г-;пир ; верэчэк; вепзр ; Bsp3Cís.'.n; Bepv-.3r.ii3ig; веранда; азрэчэкди; лзрэада; взрза'.гн; веруэлкда: весяпюш; зепэпиия/. Хэбэр, чуилздз Кз+a; Ksva;
Ki!+:i; Кг*a; Егхч-üt, öss чуплздэ вез 9.J вэ г«?^ецяча aaroäacüjr-* слй а|ад0 олувдугдэ ^окпоаавглзр УЗУЭДРг :.i¿o.: Чзивдан' \хчх Laps /чатнзеа : чзудч&з ; 4s?u-5ca : чатачагса : чзгэпа?/, вшива m op2
L" ' " i : 'V '
Byr-.r- ч-гилэяа £j2.nM-4¿ Сзглззача с\.зх, баи ^уилзг.з слэ эзэачазр садкар. ¿ysm- -^шадз Из, К:;, Si;,
~ 2С0 sí »бзедач?- suiçcàacc^ ела слукдуггй ..v^ui^^p О зсодз Ci ^з-лзрвн, ^рг^гла»
í i
pía реЬберлэрв илэ чиддп чэя /лзвдарарлар; лзндарыблар; л'звдыр-кагсаэдрлар/, срака баз чндда ирэлвлэЗиЕ кэрурук /"АзэрбаЗчзя" гэз., 1988, К 193,2/.
Хэбэр, будзг чшлаЪэ Ка, Кя, Кв+й, баи чтилздз исэ Кг, Кгг, 2$, а$, щ еэ лвбеещта загона caja ала ифзяэ олуяцугва ксипояаяг-лэр узуаур í Мае. : 0 jepsa кв рзаоялзрын, гэсэррт^глзрЕЯ рэьбэр-.л.азк швэ-чвдда чза /лаядырдалза ; лвяаырвблар//^знцырцаадцрлзр ; ¿знл^лгнтылэр/, зряцз баз чиадя ирэлилэЗва /кэрачзлак; карзрак; кэр;.;з.ла.лак; мдэшдкк; карэа кэозк/.
3. Буда;1 чгмлэси бза чумлэдэки йал-Ьзрааэган'вэ ja Ьзкетн сэбзСакл бйлддр?а бэ>вэ учуй? кз озбэбэ? saja? ввл'з 'ле-рв? seдзн эгру? суалларезэ чззэб олзя сэбэб будзг чтилэлц, ХД-лэрая ¡couao-не..глэ?г злзскяаз мухгэлий геьая узузизлзры варцкр.
Бза чумэ алвэл, будзг чтилэ сонрэ аетэяар. Бзл чуняэцэкя ей будзг чталэдзкг издан ссяра ачрз олунур. дзйа доррусу, будзг чгалв езбэба, баи чгшга нэгачэяа сфадэ ездр. Хабар, баи что лада Кз, Кз, КйтЬ, ôyj&v чпгледа исэ Из, Ka, Ка, Из+îj, Sari) гзбез дата шгонаснЗа клз афяп.э одуядугдэ кокаонеятлэр'yjyayp; ".зс.: Узуа Ьэсза бор дэ ofij кэрэ гзлаб /калта; кэлизздзр ; кэлшззд/ ка, шун архасыацз Аззрбззчан хзлгы /дурур ; дурду; дурцуадур; дурмуаду; ду дурду/ /Э.Кшаг. "Гызылбзвлзр", ISS3, С/, лобэр, бза чталздэ Из, Кг, Кгг, Щ, Лф, Аф, бупзг чтелэдэ асз Г.з вэ : -бее дача енгонасяда илз сфэдэ олундугдз "омаояанглэр yjynyp; гас; Узуя Ьэсэн бар дэ ояэ кара гэлиб /келзр; кэлачэЕг; кэлэп; хэлиэлй-лк.уî хздогегид; капза кэлз/ кп, снул зрхзскяга .5.?-?"бз зчзя хзлга дуру р. Хэбэр', бэш чтьнэцз псам, усгзкэл -дыр ззбзр пэкилчаса ез ja мя эдэты, будзг чталэдэ исэ Ка sa табаецичи кнтовзсазз илз афздэ олундугцз ксдаоаейтлер yjyayp; iäc.:' By зна кара /гзЛчрт-ладяр; гйдуэтллш/ ка, ону Эмир Те^мур взу Табраз усгзлзрьшз агзэлтвйраб ДчКараюэад.. Худзфэрия корпусу, ^¿32, 23/ вэ с.
Будэг «гилэ бэ- чтлэд&л .авэл иалэяар. Хэбэр, будэг чшле-дэ Кз, Ка, Кя, Кг, Кггг ВЬ, Лф, Дф, Шд>, бая чушэдэ исэ Кг ззизй вэ TQÓQsmm wemaaijá ала ифздз олукдугдз кодаонсаглэр у ¿узу? ; Мае.: Игаэр ки бела /не дар ; "огаи; кддцб//хзг'здаддя ; кз дэчак ; • 1.дар; кехиэлядлр ; кеда та дар ; кет!д;л-.д-з..,лп ; ко^сз/, Дгго^улу ха-кэдаяа дагылачаг..
Хабар,' будЗг чгдлайа Кз, Кя, Кя, бза «г«лада г.сэ деле ареця-кагвв еззу усгэкэл -дур аэкилзд са вэ -гэбеедича шггоааса^а ил? :
к$з дэ олуадугвз комаоаевглэр yjyayp; Mac. : Герата ка /шварак; кашею; мткдэц/, иэвэ завал ,1охд,уп /"Корсглу" щетана/.
Хзбзр, будзг чгддздз Из+Ь, Кн+h, Кгг+Ь, бэи «шледа аса jox аредзкзгав тазу тсхекзл ara адзга'вэ хабеецгта акюяа caja алэ к^эдэ олуидугда ксшонаетглз? yjysypî üac.: rapase кй /ма-laaazggiu; шяарцаи; йяккэгсдэ.Ш'л/. mza.завал fox сдк
БЭ С. - ,
4. Буга г 'чпмзса бза то тедгвв йал-Ьэрэкэтаа ¡дэгсавава <5ял-с;:у2н вз аа «apta алэ? не учуя? нэя.эя е!грт? на ja? суадлзрнзз чз-23 d олз.ч ¡л-згсэц б J из г чуыззла ШЧ-лэран асггадакы yjyxa йалла-ранэ гэсаатф олуаур.
лэбзр, бав чхмяэдз Из, Ка, Кн, Кг, Кгг, Щ, Лф, Аф, Из+î.» '..о+р, Кн+h, Кн+р; Кг+Ь, Кг+р, Кгг+Ь, Кгг+р, Дф+Ь, М+р,
kl+Ъ, /rj+р, ' будзг чтязцз вез ЗТувэ табеавйча ингоаашЗз ;:.:з гЛа sâ одул дуг да кошонекглэр у^узур; Нас. : 0, ¿заказа с-..;: аеаазда; ; ганаазчзг; шиза; Езнааа-
¿¿¿j-2; дзказейдаэ : у.зззк tgaaiss; дгйазапда; двщззрказ; двкы- . toKurufcua; езиызачзгш; гаиавзчзгмка; ювавзрак; езна-zsnuaica кд^; "igngsaou ama; еэнвышлы идя; 1вввв:лзлз xsiok зпи^адк;; капзк да заданна:/ ка, онуя здзилзры eair-c,:;¡ /¿.Кэ;:;:пз2Цз. КуцзХэряа корлусу, 1312, 2£С/. Хзб-эр, ба2 чу:.:-.'■зв лазу.: преягйа.тйв сезу усгэ:-:зл -sap хэЗэр Езкшгеася ьэ ja
уотзквл ада, к'.:г.я, будзг щшздг ссэ 3¿ sa гзбездача вагона «¿з алэ a-Jasa слуадутдэ вешоаэаглэр уjyayp; нас.Чалиашаг /га.зкгаип; лазщ в'дг: лазай к'лсяЛ.. падагоай усталЕгызкз артв-Рк-г-^cü it-iinc пар' т;угс,у-Г./"Дззпб. дала зэ а изб. иг ал. агшршш кисцак к ал ара цзар", 1S67, 4/ зэ с.
5. Будзг «пшэск бзц чуыладэкз 1ш-йзрзкэгиа .ичрзсынин ха-бзрааа оалдарз'н вз ка геезп? суаланз чзввб ол?а будгг чуилзла ИДЧ-лэран ваз гс S3 s a yjysaa Ьаллара иэвчуцдур.
Буг^г чтилэдэ кэ гедг- бзглз jasa сазу, баа чтлага о га дао «.агэ^эалзвза сэз аалоаар. "¿збар, буааг «гилэцэ Ка, Кн, Из, Щ, бнз чг.1ладэ аоэ ¿1з вз saßes дача aar ou a caja клэ из;эдэ олуидугда ь-а.:аш2н?лэ? jjyayp; Mac.: Зэ /иста ля; geranV-o : acigjatf: ilSâS/, о гэдзр ne rao /СЛ^Ргуа. Эсэрлэра, i ч., IS6I, 551/. "~¿Zíi ъ öyisr чу).'Лэа;:н xa бэра Кг, Кгг, Вф, Л ф, Аф, Дф клэ олун^тда' ко^озеитлар yjyaiyp; :.*.ac. : Нз гэдзр /асталачэк; 2ШШ: астэ^асиад; кэоэк acra.ia : кстдцэксадка/.
- 4f -
о гэдэр n's-i^p. лэбэр, бупэг'зэ бза таияадэ Кгг, Кн, Из+й, Цз£р, Кя+Ь, Ка+р, Кгг+ä, Ягг+р за габведшш ия юна caja тэ с|адэ олуи-дугда коЁшсавагйэр yjj&yp; Мэг:.: Нэ гэдэр /пстэлэр; цс?э^аб//'ло-тецкзшер ; зсгапавяз; йсгэ.1цсишз: вегэЛзбди: кстэ^абииа; истала?-асгэЗэпиаз/, о гэдэр /лелар ; лз.1иЗ//лз1лаяякр; .js.jup да; .Isfei-ыиз; л ел:; б а:; ¿з^ебкяп; л'ал-зра;;, ле.1зриаа/. лабаз, будзг таилэдэ Кз, Кгг, бза таилздз есэ cxÇsr тстекал -дар нэ ja ася eisrs зэ габезл;:-;«; катала ала афздэ олундуг^з ¿солозеяглэр УЗ^ЗУЗ; ¡,1эс. : Зргаячзва на гэдэр тез /леглздак; З-згазэркк; ¿зт^зозк/, 0 Г8Д5Р /fy-хкщпо; .1зх2вдв/ /Э.Ни'аг.'Тьзыгбэалзр", 1963, 50/. Бу зэглЗЗэгдэ бувд таалзяшз хэбэри Кгг+ш, Кгг+са; Дф+а; Лр>сз Ефздз олуядугдз комиойвйЕлэр yjyayp ;*;.;эс. :' Эргазчана яэ га дар ге. /легаазскксэ: Лагквэреигсез: легишэта^аксэ : летизэсл,';д;:ксэ/, о гэдер /Ззхзк сдк; лзхзыцаз/. Кзбэр, б$в$г Ев das та ¡¿лада зз~ врздгкзхкэ созт йлэ каяэвдскдэ з^агвдзкв yjyaua Ьзллзршю хэ саду g едидкр.
Дувдзцз кэ гэдэр нзезн /вздяи; ззрды, взрцнз/; о гэдэр да -злэ /вар&во: ззрда; взрмаа/ /Ч.ЭлЕбазс®. Эзуиу ахтаркраи. IS53, 140/, Д-пфдз на гэд„р он сан /ззрдырсэ; вардасэ ; взо;.шзсэ/. о гэдэр дз сале /взркар ; взрды/ бэ с.
6. Будзг ташася бза чгмлэдэа доган ггэгичэяи <.'„;;;-д?ая напиэ будаг таклела ТлН-дериН аизгидзкы за из я узузмала^йьз pce г кола ар;
Баз таилэдэ о гэдэр, ш еззлери. и"чэнир. Мое. : Багы о га дар сэЪбэгэ гарашкшца кк, Феэзуддзйшз нэ взхг кетпяздхш бцлиэша-ш /Ава?. 4дзмка ацаиз, ÏS79/. 0 гэдэр ©ран факра кегказдз кн, знасы Сэра Хагузуя кз;аб онун дз^зншеыаа бцлмэшиш /ф.Каршза-дэ. Худз;Т;эр:я корцтьт, 1982, 10/. Ъ/ атед'йэлэрдэ будзг таила бза таила дэкн Ьэрзкэгвн кекаЗЗагла яэгачэсяяг балпрар.
Хобар, бая таилода гаедцд, букэг «галэдэ авнзр фе"ллэ, иар якйсаяда Кз, Ко, Кн, I'-Згй, Ка+Ь, Кгг-Ш вэ габеедача ннтонэснЗа илэ ишадэ олуядугдз :сщонзьгл j УЛУЙур; ;.'эс. : Бзяы о гэяар сэй-батэ /гцзыднр; гызыагы; гызызнб; газыдцрды; гызаднбдн; газадар~ пы/ ки, Федзуллзннн вахз кетдал'ййи /бмиар ; б^иэдк-; ;
биллирдк; билмэЗвбдд ; билкзз^я/ 2э с.
'Hau суэл эвэзллз« бза толлэкэ ха.'эр.вазифэсаядэ aar аир. By нэвдгз хэбер, tíuл таилаr.o'жим суал авэзлвЗа tcsqkwJ 'гая хэбэр вэкалчзт во ja иг^, ашу, 'dyjap. таила да Из+а, Ка гэ габз-е'дача аягс^аса^а цжздз олуицугкз коиаонёаглэр'улуаур; îîa'-.;
Сэн /кемсэз; каи ansa; как aliar- бела грэкла /данызырсзн;
дзишиардын; ювапабсав/ №.$>Лхз&Ш>в, "йачы Га ça"/.
7. Будаг чгвласа баи чгылэйала Ьал-вэзаз ззтаа вэ ja елаиздана баядарзн дэрэчэ будзг топала КЧ-лзран коыаоненЕЛзра арэ-сазда ааагк.дзкы узуша йаллзрека тэсадтф олунур. Бза отиэдэ
о дзпэчэлэ; о дэззчздэ, о лерэ, о гэдэо сэзлэра аалзкар. Будзг чтила баа чтязцзз догза нэ дэра-эдэ, на дэрэчэ.лэ суаллзрннз'ча-23 б олур. Хэб'эр, баи зэ буда: чтила да Из, К а, Кн, Кг, ^гг.^Из+Ь, Кв+Ь, Кг+ti, Кгг+h, 'Кз+îi, Кя+й, Кг+h, Krwh вэ табаецача аатона-саЗа кла" клада Ьлsaдуг да кощонзвтлэр у jyayp ; :.'зс. :_;Дэылэеэ:гдэ аа /о дэрэ%гз;'э, о jepa/ /чзтыа, чзгди; чзтыб; чзтачзг; чатэр; чзгцрдц; чзуккзаа; чатзчзгдя; чзгарды/ ка, йааы йсиазылы кар ¡да к /асгзлар ; ксгэдд; ксгз.т/.б ; ксгзлзчза; асгзлао ; ¡ютапзадя; иста-маздв: встэ.1эчзк; иста,jэр/. Хабар, бзш вэ будзг чзгцледэ Из+ç, Кв+р, Кгг+р вэ габеепячи анзсна caja влэ и$адэ олуядугда койпо-аьйхлзр узуоур; lise.; :>'г;.',л;кзтдэ ис. /о дзрзчззе, о ¿ера/ /чзтю-каз; чзгзркыа: чзтабшш/ кц, йаиа цаадылы ¡ce pua к /аевзпаоиаа; -ксгэл'зэикя; астэлибта/ вэ с. i
8. Будзг чтклзса бэт чгмлздака пал-Ь^рэкэувн пзртааа .балда-рэн capí будзг чгилзла КЧ-лзран kokíich-í омара . аргонад^ эшагада-кы узужа Ьалларв швадддур.'
Баз чталадэка йзрзкахая ачра-'олзауб-олуйкадыгаяа.-керэ бэи чтгклалзр бар вечэ гругса бэлувгр. Бз'у чталэдэр йзрэкэтаа ачрэ олундугуиу бклдарзнлзр, бэр чгилздзкв йэрзкегеш ачра олуяма цыгана балаасаалар, бал чумлэдаки йарэкагин ачрасавш еЬхшдо олуна- ■ чзгшм бвлЕлрзнлз?.
Бза чгалэдзкк аа ачра слунцушцур. Хобзр, будэг-чпшайэ гзс-даг ШЬ, Ш^-й, баа «гилэдэ анкар Кгг+h ва га бее дача aascaacajà клз кДздэ олункугва кошонангл-р узушур; Мао. : Зкзр /балезм: балсэДдвц/. бу ааа. квриаэдйм Д.'йр. Адамыа а дама, 1977/.
Бас чгилэцака авав ачра олуначзгн eh*-мал олунур, Хэбэр, будаг чгалэдз Щ, баи «теплада аса iCr, Кгг, Дф, Щ, AS в& tsCee-дачв aasoaatóija влэ и^ацэ олундугда ко^сненглар уладр; «lac. : Бар веча .юга бала кегез. Узда Ьэ.сэяая- оэт зола /душэчэа; дгдзп:' Н21Е5ЕЕ; .цуакэласаз ; кэрэк ^ к из/. Хэбэз, будаг чумлэдэ , 1Сгг+:;6 Xrrb+ts, ба. чтцлэдэ аез Kr+îi, Кгг+Ь, Дф+h, B|+-h, гз 7 дача аа гада caja ала а;гдэ. Ьлувцу^'вв кокаонааглзр yjyayp; ' sc.; Вд3 неча кта ¿ела /mSZtë&i-Mm&l кедардисэ/.,Уауя На-
сэяив esy оолs /дтшачэкди; дтзэряз; дтзэсилда; дтилалалдя; кэраа дта-элда/вэ с.
9. Баз бэ будаг чгмлэвив изsкуну бар-бари илэ гараалаздыры-лаз гараылагдириа будзг чтилала ЗТ.К-ларан к otra os эа мэра зрасавдэ авзгацэкв за да я узуниаларыва гэсацгф олувур.
Будзг чунлэдэ на гздэр, Ьзсчэад баглазычы саз?, баз чтилэдэ зпчзг, .лакая, з].;?,:з гараалаацврш баглзЗвчиларыадэв бара ввлэвкр. Будзг чтила бае гтила^в -сз дз, -сз да адага йлэ бвзлаэар. Хабзр, будзг чтилэдэ тэсдиг $а"л Ка^са, Кв+са, бза чтилэдэ асэ -внкзр ¿е"л Ка, ¿ís за ta а зз табаедзчз аятокзсаза ала аЗздз олувдугдз г.с'лдокенглзр yjysyp ; 1"эс. : На гэдзр /сойуздуса. сору зуб сз/, Sej-зул5з чзззб /зэ шла да, вериэ.^еб/ Авар. Адашш адзш, 1977 , 57/.
лзбэр, будзг чтмлада снаар фз"л Ка+й,- Ка+а, Кн1нса, бза вклада аса Кв, Кя+л, iísr-h га гзбегдача'аягояаслjs ала й^здэ олуадугдэ кшпаче-ятлар уЗуаур:, Мае.:
Хтзоа пэлэ /багизпезезз .багкаиызда; бзгизмнздыез/, гараалыг эз гзкздлБрива /чеудцдар; кериводк; карго дз/ /С.Гэдарга дэ. "Ул-ДУЗЛЭр СЗЛрЫЕЗНДЗ "/ вэ с.
Y ^ЗПЩЭ, "ТАБО MYPSK;ÍS5 БАШ ЧЪШШг 1?АН0£С?-
ШCKJAJA Ш" ' пр облени араддкрылир. Киссэ^гаспз'здэ елца
зезеларз дззенарзг кзегзралар ка, Азэрбззчэя дал;::;.,: габела >.пг~ реккэб чгмлэдэ-баа вз будзг чтилэлэрая грансфор:.:.-/4 3333 уграиэ "»а /¿э"яа баз вэ будзг чтила олкаг кедфаЗзатава агариб бздга взкла дтеяэси/ проблешнан'гедтЕГзга чидда аЬта^ачн' вэрдыр.
Дегрудур, Т^Ч-л&яа травсфоркзсз^асйадая бу вэ^э дзкар шг-аасабзплэ Г.!.И.Ад;1лсзд, Э.З.Абдуллаз'ез~, В.А.Асланов1*, З.З.Злазз-дэ"1, S-.A .Челвлсв5, Т.М.Ьзч«зевь, З.^.ШэЬбззоза7 вэ б. соЬбат ач-
1. Адчдоэ *{.й. Аггзбаз'чая далаядз скатайгек г. чрзрлар, "йли" ваз., Б., 1974, csii.Sûi.
2. Абдуллдфв 3.3. Нтзшр Азэсбззчза далее дэ' габела итрэккэб чти-лале-р. '';.'азраф" яг i., 1274, сзП.401-413;
3. Асланов S.A. К сусЛлсив тезиса .опого дз г;:соз слагвшозча-- аёавого првдлояеиая с прадзточаам доаол дятел ака.-1Г, 1971,
' j; 4. '
4. Э лаза да S.a. Мтасао Аззрбззчзя '¡клаида иодзл еззлэр. *«ааркф" аза., Б., IS35, csfi.87.
Чзледов Ф.А. Цтвэккзб чтила савтзксасй, '"лазра.Ъ" sos., В., 1У83, csn.c5-5i,
6. Ьачазев T.L. Табели м»рэккэб чтглэтш -ípaacjopiacEÍscu. "Азэр-6ajv3a твлаадг -гзбела мтрэккэб чтчла иэиэлзлара í¿ли:: а^арла-.-рая гуизгак тч^осч/, Б., -I9S3, cab.92-93.•• •
7. ШаЬбазова 3(.Д, Ытасап Азэрй?и1чз1.„дцлкялз. врв ^з, ара. сэз бир-
лгэдэлэ^л
- 5û- '
г.цадыр. Буя s Öaxisjapar Зояэ' цз чох ¿ерцз тзркибсадэ ара cos, "рэ KcacrpyKuijs вэ spa та.:лэ кшлэвов са'цэ чглйэ цлэ 2Ш ja rs-рыяцврилыр, ja m баашв а©калда аэрЬ едалар. Бу влк яевбэдэ эзу-HY ".'ans елз кзлар км, сэн йз га и сан, Она еле кзларда ка, бзалз-диглзрь: а а цутлэг швафЗэгвЦэглэ нзгачзлвяэчакдар. Paya geoi.lna-дз:-: бзмв чахир кя, бу 1'апэрдэ Ьэр ве.л ьзр гапла ктбгэдз будзг чтилэлк ТДЧ-лервв бая чтиласанин вэлЬандз ;сестэрао. Бу harm ал-ш:- •'эззра вэ иегодак ^дэбаззатдз тч итвлвф фккар кввтгудсур.
йэиав нуцунэлзр'гзрзк-йзрэкэт будаг чгилэла 'й'Ч*, садз чг'-лз^ва йезыркк вззаЗЗэтдэ итйгэда будзг «алела капа тагдш олунур. Эввэлз, барявда $ккир гэмзислэ ¿з я л an дыр, чгаев Ьзааа яуиуязлэрдэ аалзаэн елз, белэ сззлзри кэлуэк; чюсшг фе"ллзра ала аалешб. Фразесможв бгрлэшй jaрзнцыгана "ере Ьзл-Ьбрекэгея кчрз тзрзана бал да риал. Кккача факрэ кэддакда оау дгмзк олар ка, Ьэр Ьзнсы сез, саз барлзшаса вэ чуилэнан дилцэ ьтэз'ээн кшовкий-яз зс^слзнцб ояуя бздга tcarsropajsja мэхсуслугу гзпзркяз кзлизк ззтят о гэдэр дэ доррул-тцур. ЬэркаЬ бу праасавз зсаслаяклса, ся-да далдэ TU4-h¡:h кевчудлугу атбйз «лгыаэ цгшар. Чтнки будаг чпл-лэлзран öejrK бар гвша .¿а"ла шфэт, фе"ла. бзглаиа вэ подэр гэр-кабдэра илз ашздэ олуяав чтила узвлэрвяан мгрзккэб .•зияоаайлзра
1. Гз слева H.S. Гепологая арадзгочз'ых'предложение в совре^ннад ззерозЕДлсэнскои кзыке, Исследования по сравякгеЛ нем здмввса» ке г ркскЕХ языков, Ш сингзйсас. Кзд. Ш 'Л-.-, I96I-, càfc-.206,
дазадэ 8,Р, -Имла кючйузоа,,' "Павпкгл1., Б,-, 1971, c=.i„II8-
ШЭ ленда зэдз 3,?, Орте MâRïô'6'Sâ вила. "йазраш" нэа,-, Б, -, , csn.i75-l?6> ■*...;■■
2. Чзвэвдз S.í.'í-.--íi¡3í:ccas 'таайз'.ч/.уэсар йзэрбзлчзи да,д1. Сентакскс, II катзб, / sepse дра'снздр, Б,, 1262, ■ csü.I60; ЭШздоз Б .Д. Jeaa • арограилз элагэдзр <50*8влшха«гв».авяа5нялзпвя кэакисэд: лиэ-са Ьэггьшлз. Б., 1972.j cah.ïOO-Ifô; Элаьэцэ З.Э. Liyacap Азэр-6aj43H цвлййКз кое@л: Ьззлэп.. 'Чазараф" на а., Б., IS65, ceh.87; Ьэсэнов М-.-, Рзз¿ев й. йроблемлв 2эяжл'Ьзэрбаjv н дала дэрслэ-paiîLJ сэмзпэлалаокни ■зргирая-васмгал^рдэв -барадар. АДШ1-най • нэа., Б-. -, IS83., сэЬ-.4б'.
3. Абдуллал^в 3.3ч liyacap Азэрба зчвн далва-:.э is бела лтреккэбi чтм-лзлэп, Члаара£'\ Б., ÏS74, с-эл.170-Ш; ¿бдулл2]евз я.Ч.Шта-CED Ä33Q6aj43ö далаяая саягаксаса узрэ хтсуса саьиязр- tiai-pa-зллаоы.' "Ыаарар" вэе.. Б., 1975, оЬЛЭЗ;'Шайбазова Ь.Э. ГЛта-сар Ä33p6aj\3H далкядэ ара сез, spa соз барлэлмэлэра. АДУ-яуя л вешрк, ISS5,. сэЬ.36-37;
1991, Ц 73, сэй.165-168; Э.М.ЭЛ"jsb. .абала куроккэб чтмлзлзр вз^ондарын хусуса^дэглэри. "^лаараф" яеи., Б., IS92, сзй.155-
- Si -
эда^у T4YH аотзнолза озта йэмая шгрэккзб тзвлзрз чззрилэ бялар вэ онларнн сузлЕна чзваб зеркь. Зн бзвлычзсц исэ ксшояеиглэрая хзбэрлэра зраскада закаа узузчзлзры иавчуадур. Бу асз о цемзкдир Kg, йэман -гл'.лз нэзт йазаркц вэзаз'з'зтдз кгбхэцз будаг чталзла Е.'Л-лзран баа т-ш.:лзс.1 олазг Штугуну и?Ьа|взэ едар.
Баи тоиэ саван хзбэри-ело, болз сэзлэра зз кэлмак; чкхмзг фз"длэра алэ апланаб фразеолскг бярлзикэ Зарэдая мтбтэдэ будаг «етллэла ТКЯ-лзраа кошовеитра ара сында ашэгнязка зама н yjyaia-лзрц ЕардкО'
Хэбэо, бзы чгелэдэ Ка,' Из, Из+h, Из+р,- будаг. чшлэдз асэ Ka, Из, Ka, Кг,'Кгг, Яф, В§, Щ, Пз+й,"Кн+й,"Kr-fh, Зах-й, Нз+р, Кг:-р дз табоаддчи aar она caja илэ аоада олувдугдзЧомдсяентлэр уз'ушур; "ас. : «esa i-лэ /нал па; кзлао ; кзлзрда;. кэлашза/ ка, колаэыг дгз-trrà бар кс ' Лгзадек; ?г,пысэм ; гасмкззм; гз аз чарам; гз~
Езсги; гзгга<~ -от ->чы1зм; гэкзгдз&ш ça пир дым; гапинадш; гаозчагди»: гзеизлапдш; gactrataigat тзазчагз¡яша/.
Хэбэр, бза чпиздэ Из, йз+й, Из+р, Ка, будзг чтвдэдз асэ Ego црвдйкзткз сззу тсгэкэл--якр хэбэр' нэкалчася вз ja зга, saaa эгамэра вз тзбеецняг аятсязскза илэ и^адз олундугда кишонзнз-лэр узуаур ; Mac.: Овун дздазаядэв бзлз /чыхар ; чнхарды; чшеаоикз; чахдн/ ка, б у азаэрдэ 'пэр- дез /ззр, ; ваздке; зарды; ваялвл/.
: Каи билап вдчэгрз gapaxza лзвы /С.Вуррун/. Kau балар. уезг-лаг--дос?лзрш йзпздздмлзс, нэ вдтолзп Д ,Шзиг/ гасли гамзчлыг будар чтилзла кии. бклар ксизояентд йэдэлак баа чгмяз ол-
Ш кэ®;1з"зэ1акз" щ ли к. дар. Чуйки хэбзр, бза чуилздз Из, Кя, Кгг, За, будзг чуздздо'а.сз ээ.ззлак тстэкэд -пiß хзбзр вэкалчиса бз га-бдздача днгсязшз'з длэ ашадз олуяцугда кошонзнтлэр yjyayp; Пэс.: Каи /билар ; бклаб : балар; билеая/ зечэвар тауахин заяы.
Хзбзр, бза чгалэдэ Из, Кг, Кгг, Э§, йз+Ь, Кг-гй, Кгг+й, бу-дзг чшлздэ асз судл ззэзлаз'а тегзкэл- -aag хэбар ззкалчдта вэ за $з"ла хэбзр -Из зз тзбэедача аяхсдэсаза алэ а-|адз олуядугда ком-птазнглэп- уду аур г Уэс. ; Kmv/бялщ, бдлечэк: билзд; бал сад: 6g-балзчзкеяа; бклэпда/ угаулвд достдарым Парададнплао. -:э едирлзр?
Взгллаклэ, бза вэ будзг чп'-лэдэр ардсаяцакы замав уз'уага-лзр« ганунгузУуялугуяа эезеэв там траяс^ормасизз аяагвщкы йал-ларю ипг^пдтр. Бап таллэ олаа кешющ* X. суал гэлэб егшреэ: 2. $акрэ оубЗзкт 3» будаг.чшлааия хэбэ-
ри-.плз sism toap^,- «йзэ'ЪпИД Цросзса (Заsa чат-
шшдяр. Isha догрусу, о «з-сад» ¡ri -а «тмяэ сдан ксипснаяг <?уг,л галад sïuap, факрэ cyôjsKïEa aras-^Oas юпатдтр, эи бзялачаса ses вкаввд гэрэфия-хабара ало yjyœ балиир, opa да йзшя кошо-HS2X бзв чхшвмк фуз к caja сына ихараб, • jsaa кеэфвЗзэг гззанша одур, j3"Hä Ьаша коь'лонеятин ара. сэзэ кечиэ просеск гамашшвы?. Иэсэлзн, Kodybyo, яазЪзт asms о га дао да Зати аБзртаикасяакз /ЬЛеЬпя/ чталэссадэ карта'"? casv ¿за «rua ornar ьэзафэсана sau втарииа, ейсвиаД' зз анам ".as$¿yay бал дар арак ара сэзэ гаи кечкаадар. ЫаЬз буна кара'да кэ'-гнтп сазт мтхгалиф заквшйрде вкшга гарз^ан хабара ала yjyaa ¿ллмар. •
Äaccapracaja ase э.иэраа 6ïtyk фасадлзраяа е'пвтз- виза гаса, зкпчзи 3 езЬифэлак аагача ила таиарзяыр. "На1вчэ"дэ хэдгагагла disc иуддазлара ^иуиглэадаралар.
Ваа за будаг чтлэяар ара сын да заиан у jy шит лары гаауяауз-гуалй-ува зсасза Дззрбазчзн цадандэ габеяа иурэккаб чгалэ сиете-uü..2h еаожагф ¿oJiyi'S еввгадзла ккиа «ягэЗЗэнязтцаралкшдар : I тц-Ьэла, а/ езда цтатэсэр чвглв} б/ га С '.газ мгрэккаб чгмлз; з/ о'аг-лаз'кагеиз га бела иураккаб чгдша. П кзрьэла : Сада кенаа чгилэ; баглззктш га6sсаз игрэккаЗ йэхилиядэ гэркаб олан -сада
чгклз; бзглазычала га беле шрэккаб HTfff3-
Тедгигатдэ коаасаенгдэр врасцяад задан у^/виаларн вше бэдеа-аоегик сгрукгурувуя ¿зяквзлв^аяа, ч оклада, чо^шх^ла .ол-яугуяу, cosía» TaçBjjsTÇH характериаа ьэ дилав -aja дэ- поган сва лева аздеалвга ала аакар esuaniap. Баз sa будаг «гылздзр арасындз • aeras ¿ф-озлзрывца Т-Л-лзран $оркалаю»е«шца, ¡шда haaca васаго ила югзааза Зшлахэрая зз вэ ja чох шэкхлдэ авлэнаб е.алзшдз-цэсаадэ бар бзглаиа ваиатеса каш Ьзлледгцг ролу цебзглааиыаднр. Ьэичаягн бзп еэ будзг- «уьиалэраа граасфогцзафЗз уграиасы про-Ci ггнуаэуз'гуялугда егбугз Зегаралщадар,Еела «&, кошонектлзр арасыага зама в узушзлзра -гаяуяауЗгунлугухя■ керэ баи чтндз олая тзре|) сjùz гэлаб eriapeo, Jaspa субзекгаз „:?насабэг ктилгдгр еэ , бугзг гсидэдэрая хобэра ала yjjyaa билыареа, цеиэк, врз сэ-зэ кочад сросзса таи база чаниаадир. Экс тагдарпя гаи грано^ори caia "на сзЬбаг amar ^реа.здар. Ejaa заизнда бзлэ бар гзназта кэлййййл-вд ка, гаркхоя ■ Ллла ораинэллагиаа игЦз^изэ едаб сзхлаза^ бал •еилэпгч ергаикаад игваяэа. rawjaa будзг чтилэла Ш АзарбсЗчза as аацаалз^а ларзяьшидй^
к«зо:шнтлэр spsска дз заичн узуимдларц дафереясга&за слуа-2&ралэ8 й^ижэрад ¿arsx-çaccjs лэклаадэ азрэдалиэса-
но канак егглэчла ^shsbh, квборнагак «занйлзрдав фэЗдзлавиа оол-лзрц иикайззрвяи чс&злдыр вэ vtKKicaj3pB3H ./кошпгаердэя/ асга-фадэ етиэк хчтз кзнаи ишсанлар реаллаадырар.
Днссзргз canasta аса с ел;я аагачаларааа давр апагыдэкн аеар-лзр чаа одук.дуядур.
1. Табеля мгроккэб даиэлорш! езрзнилиэсэядэ заизн узу-тлз-лзркзвв ролу. Азарба^тав дали /Республика елив-методак кск£озя-еынач 1згедазллз"н/, Б., 1964, ей.66.
2. Табели ¡яраккаб чтолэлэрдэ закэн з^уямаларыныв аигг нн-кшэфавв гз"сяра. Зётг ' иэдэвиЗЗ&ги цасэлалэри /Ел«а асэрлзроя гемзгик мэчмузся/. АДУ-язшря, ISS5, œh .83-67.
3.Ида, икяз. KCg-HtiH иавтаЗа йаггын'нз бэ"зи гездлзр/Р.'Л.Гу-ли'зга илэ бирлйкдэ/. ДДУ-яуя "Влма эшрлэри", Дал за эчэби^аг сзридасы, 1979, I, сзй.33-39.
4. Табалн ¡гсрзккаб тггалалэраа гэдриегндэ коавгсердан всха-шз дэ."Азэрба jsa дала ээ здэбадоат тэдриса" /кэто.дак цачмуэ/, I9S?, ой.3-3.
5. Лзэрба j'3u далиная аакишафн за бурзуа пдеалока^а савка гангида /метода» reí .лja/, Б., 1983, rah.3-25.
6. Гз0еля мгреккэб чтаалэрдэ ззеан yjyssij^apa. ДзэрбзЗтая далавдэ соягэктак кснсгруксаЗалар /Блш зсзрларсв схзхвк гоплу-■оу/, АДУ-яуя дезр., 1367, сэй.68-70.
7. 'Зад, ,]'сгг огзларя: Ьз^ца^э гз^длзр. "Лззрйз jaa тш во эдэбгЗЗат х^докса" /кагодак иачмуз/, 1979, V, 4, сей.63-67/. ' V
8. Зурзуа гзлрЕйагчшшрагш'фахаэлера /Bsp дал дан бзггз дала саз кечкэ Ьаггш?г.з/, "Тэазагагч^,' 1580, Л 24, csh.5-8.
9. Проаски бурауаавых фэл- сйфйкагорсэ, "йгагагор", 1981, It l,>..cëb.38-41.
10. Олягаксас Аззрба^н схда вз здзбвЗз'зх муэллаилзра-№$ аххвсасшшн аргпшшаеИ'/Б^а «гилаам хравсфорааацаса зга--ашдз//нзходак газелла/, 5., ISS7, оЭй.3-41.
П. Табели wrp$.í\tí чпизэлэрда за usa узуаэль^ы вэ н::г. аяка-2зфа кэсэлалари. A3?po'aJtaa йатг «эдэаяЗЗаги ароблеилэра /Елка-': :.ie?oi»8 коз$равсвн иагараалларц/, Б.,-7*88, csö.SC-92.;-'. ' " '
12. Дахола хэ";5ая буизг чшлала ШЧ ва шлзрш пзизв У^уиа-г лари Ьзггаядэ. "Азгрбз^в дала вэ-одэбяЗз'аг гвдрвса;-: /цзгодгк мэчмуэ/, 79С8, й 3, е?Ь.49-54. . чн. /лС,.;^
- S-r -
13» Taösл;: шгрэпкэб чплдзлэрдз сз^эа у^уизлауы га услусч. есз в л s р. Yc;^5;:jjar кзсэлэларя /Слш! зсзрлзркз'aSrsy геплусу/, БДУ-нуя НЭфЕ, 1990, сзЬ.46-49.
14. Тзбела игрзкгзб чгклз cassa:: к; са rsps üskuöaj«:^ ss saadajjs? «уаллаклэранан сзгексзйкшн ерг-ырклкаса /иегодаг. гевcaja/, L., ÏS90, cab.3-64.
15. Табеле игрэккэб кгклэ es сшзрыз xrcycajjéraapa, V.ae-ра*." Hsu., Б., I9¿2, cah.3-190.
16. Dille ri n "ar^ilikli. Alabas:., "Killi Sèiti»" ,A»kar'a,i9%, £syi:IQ4-,Axaixk,sayí'a 3>0~52.
I?. 'x'abell BÜrekkeb ciisl olería araçtisalsssi iiakkxuda, "Sl'rl: Kinyasi Araçtxrmalarx",Istaubul,Î99I,Agustoe,Sayxs?5,ssyís 155163.
IS.KLllerin Kar^xli-tlx Alakasx/'Kílli ¿ai'áir5 ,ArÄcra,T99I, Sayx:8S,sayfa 51"52.
19. Eoraajxk Cü-le tíictakcisi, "ffiirk Kinyasin-a í?esyal,Kultrsl ve Sfconcoik iiijld-leri Earulteyi,/Eeblie "ósetleri/, ICsyeeri,,
cayíe, в.
20, Giríyik Kanaa$xk Cuele Sinteksx.Kirkiye VI. К "biJ ia Eesposyasa,Ankara,Gasi íiniversitesi,взуГ& 4. <•
Glriçik kame^it ciiralcnin. ecntaksx üzerine,Uluslc-.'arasx 2ürk Sil i KoBgréüi, <;íú¿ra,I992,coyra 15.
Ä'.iUAiHliS
3 CCOlEUSBIft ЯЗВДГ ГЛАВКЬл! И ШШТОЧКШ К-Ш! 3 СОЕРШЕНШ AdНРШ&дАЕСКСМ ЯЗКлЗ Р 3 3 Е !.i S
Исследование ;^а?гзЕнкс сооиюааняЗ Kerjsy главным л праяаточннгл лрздло:::ен;'.я:,и являатоя одаш ::з актуальны:: запросов языкознания, внвщш U0J3235 каучно-чгасрагзчаскос и праятаческоз зкачек.чз о точка званая тд.мсгеяял заклиссаркоото а связа коотонактов слоеяоподчз-кенЕого прздлс::ен2я, йх ■гзззксотвсвенвя в сеианмяо-сянтаясйчзскок плане. Ссгдгзооз&нпа зреизк пог.азнваах, что ка:лднй язык шее? свои олецадачаокнз гр.зы.лтачеокйй средства п злесери, яопользуемва пря поатроекгз злобного цз;:огс„
Язучзкяе зрзкзнтас зоотезтсггзЗ кзмву нсмасноктага сдО'ШсиодчЕ-иенного п"здао:-янйя опсаойз'гдузг расврзЬз» сзглантздО-грг.-«.-"-этических прзнсапсг л"зг.г::тп=.?о::сго здлпстза лзц:;а л гцеззяоя* Змзст'з с гам о"о •.^йлпгзльно-асзйзга-талььуэ далтзльнсоть я саиссто-
л^'зльйосгь язык, гозплгшгаз? 7 него актазноз а тугксе
оснразккс ягжу. Нааскац, око ясг&яае? рхтогрзтавно всоараншлать рагЁвгаизззуэ онотаку ЗЕЗН:Й.
Б ковдз.дсваядя сзрвдодеа путь разлития'ставки оло^ашподчапниного прадло;.:а:;::^ ка основа вргкзнкге ссотношений щкду главкка а врп-доточуым псс.дл-х.дийягд. Крага того, на основе аваллза, праярнс• SC000 сле^гголмгегв^шгзх праддсйнд», определена ч?о?ота асаальзогг-Б>:"_слс;кно:;г:дт;лнеяни;с предложена:: 2 современно:: азврба2д."лнснсм ■jr.'iLKG, Из богатаIssm -«аатаческсм кзтзрззла доказано, что в язерба5>-^.лгййс-к яь.нкб «г&гым и црздауочкоа предложения сдогшсплгчгнаанохо птллугоизкая S'J вариантов сссгнозянаЗ.
Из озкозснпя ^а:'снс.'.:сркоо'г:". 2рскг'""о?о осотношавая ьгсклз глав-нп гглиато';:::::: продиомсни.г"': нау.1 ' гододз*/.-; дсиаззЕаагзя, ■гго йлалхаодчлшяРыо преддожзная о * < гэл:ггвл=нь\м прадаточви.м fipt!дло':.:,:.':нм в Lrn::'ipa глазного пред: 1 сохралаэдаз снсп пс?с~
р;г:зску:о с^пгапальпагл, зозявклл з;......г внутренних рссуроов азер-
О: яз
Прс:;йс.; сэлко» траксхср^рцйа глазного предложения доказывается нсспроззр'. ьаучнвка дзводзка ка основа закономеркоотл гра::зн--ного со»?ао2й22я глазика я лрядзточзязл предложениями.
Схег.н и глодала, являйвдеаоя озргквваей результатов посладованая, показвЕдэх, что ухочкзнзя аракзшгого ооотносвкия меаду ксшояанга-кя уЕ8л.:.чцЕад-т зог.глозяосга жгнодояьаоЕанвю ваоарнагичаснах ыатня
прадекнлязт. пдг-жко взг^дноста даг-^ргавношя зомпвягарог в .проще?'; об^'тазая. ■
Яй. Ткрая 100. Везти