автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.01
диссертация на тему: Античные традиции в белорусской литературе XIX - нач. ХХ века

Полный текст автореферата диссертации по теме "Античные традиции в белорусской литературе XIX - нач. ХХ века"

А БРЭСЦК1 ДЗЯРЖА^НЫ УН1ВЕРС1ТЗТ

оЛ

N

s*

ЛЕБЯДЗЕВ1Ч ДЗМ1ТРЫЙ MIKAJIAEBI4 УДК - 882.6.09

АНТЫЧНЫЯ ТРЛДЬЩЬП f БЕЛАРУСКАЙ JIITAPАТУРЫ XIX - ПАЧАТКУ XX СТАГОДДЗЯ

10.01.01 - БЕЛАРУСКАЯ Л1ТАРАТУРА

а5тлрэферат дысертлцы1 на атрымаш1е вучонай стунен1 кандидата ф1лалаг1ч11ых навук

Брэст - 1997

Работа выканана на кафедры беларускай лхтаратуры Гродзенскага дзяржа^нога ушверытэга Ьля Яша Купалы

Навуковы юраушк - доктар ф1лалаг1чных навук Жура^лёу В.П.

Афщыйпыя апапенты: -доктар фьяалапчных навук, прафесар,

член-карэспандэнт 11АН Рэспублни Беларусь Гшламё'дау У.В.;

кандидат фталапчных вавук, дацэнт Бельем АЛ.

Апашруючая Останова - Беларуси) дзяржауны педагапчны ушвермтэт шя Максша Танка

Абарона адбудзецца 12 спежня 1997 г. у 15 гадзш на пасяджэнш савета па абароае дысертацый па атрыманне вучонай ступеш капдыдата фыалагйных навук К 02.39.01 у Брэсцк1м дзяржа$ным ушверсггэце /224665, г.Брэст, бульвар Касмана^тау, д.21, ауд.329/.

3 дысертадыяй можна азпаё'мщца у б1бл1ятэцы Брэсцкага дзяржаунага ушвератэта.

А^тарзферат разасланы « 40 * л1стапада 1997г.

Вучоны сакратар савета па абароне дысертацый //

У

И

кандыдат ф1палапчных павук У.А.Лебедзеу

Брэсща дзяржауны ушвермтэт, 1997

ЛГУЛЫ1ЛЯ ХАРАКТАРЫСТЫКЛ ДЫСЕРТЛЦЫ1

Актуальнасць даследавання. Вывучэнне антычных традыцый У

беларускай л1таратуры xix - пачатку xx стагодцзя з'яуляецца акту алы 1аю i надзеннаю задачай сучаснага лгтаратуразнауства.

Праблема Уплыву антычных традыцый на станаУленне i развшде нашай

лггаратуры яшчэ слаба вывучана, але нават сама пастаноука задач даследавання дазваляе па-новаму паглядзець на псторыка-лггаратурны працэс у цэлым, значна пашырыць уяуленш пра мнопя эстэтычныя з'явы, вызначьщь не тольк! падабенства, тыпалапчныя паралел1, але i выявщь гх сггецыфгку i лггаратурную адметнасць. поруч 3 фальклорныш i надьшнальныш лггаратурным1 традьщьшмх разв1цце эстэтычнай i лггаратурнай думк1 беларус1 не магчыма уявгць без ул1ку антычных традьщый i рол1 творчага уплыву клас1чнай грэка-рымскай спадчьшы на мастадтва слова. гэтыя традыцьп i уплывы у шюпм был1 абумоулены грамадска- 1дэалапчным1 i эстэтычным1 задачам новай беларускай лггаратуры. вызначэнне пстарычных аспектау функдыянальнага уздзеянпя антычных традьщый, а таксама этыка-лггаратурных i эстэтычных 1дэалау антычнасц1 дазваляе аутару даследавання паказаць новыя гранг i аспекты у ста паул и [ш i развщц1 беларускай л1таратуры xix

- пачатку xx стагодцзя.

Сувязь работы з буйныш навуковыш праграмаю. томлш. Работа

адпавядае сучасным i перспекгыуным планам гродзенската дзярясаунага у1пверсггэта 1мя янк1 купалы i 1нстытута лггаратуры шя янш купалы

Нацыянальнай Акадэмн навук Беларусь У прыватнасщ, дысертацыя

звязана 3 распрацоукай правлем новай псторьп беларускай лггаратуры xi

- XIX стст., творчасцю найбольш значных яе прадстаУшкоу.

мэта дысяртацыйнага даследавання. агульнапядома, як1 моцны упльгу зраб1ла антычная культура на развщце сусветнай лггаратуры. не з'яуляецца выключэннем 3 гэтага i беларуская лггаратура, разв1цце i станауленне якой адбывалася пад пленным уплывам антычных традыцый. у рабоце став1цц\ мэта паказаць ролю i значэнне гэтых традыцый у станауленш i разв1цц1 беларускай л1таратуры XIX - пачатку XX стагодцзя.

задачы. вывучэнне антычных традыцый у беларускай лггаратуры дадзенага перыяду паставщь у кантэкст алтычных традыцый у старажытнай беларускай i рускай лггаратуры; вьшвщь розныя аспекты антычнага уплыву на новаеурапейскую лггаратуру / жанры, сюжоты, вобразы, щэ1, вершаваныя памеры/; пашырьщь уяуленне аб псторьп

Уплыву антычнай спадчыны па заходнееУрапейскш i славянскш

лггаратуры; разглядаючы антычныя традыцьп У беларускай лггаратуры XIX - пачатку XX стагоддзя, улгчыдь не толыл непасрэдны зварот п1сбменн1кау да антычнай культуры, але i пасрэднщтва новых aetata?, як беларусшх i русих, так i заходневурапейскк чыншкау гэтае справы; пры даследаванш антычных традьщый у творчасщ асобных шсьменнпсау i паэтау глыбей паказадь трансфармацыю антычных матывау, вобразау, сюжэтау; антычныя матывы пасгавщь у кашэкст структуры цэласнага анал13у, даследаванне рэцэпцш антычных традыцый падпарадкавадь задачам навуковай штарпрэтацьп творау.

матэрыял i метаны паследавания. дысертацыя выканана паводле прынятай метадалогц у айчынным лггаратуразнаустве, якая заснавапа на дыялекгычнай лопцы i пераважна матэрыял1стычнай тэоры1 пазнання свету i грунтуецца на выкарыстанш канцэпцш прыгожага вьшрацаванай вядомым1 русшм1 i беларуск1м1 ф1лосафаш i лггаратуразнауцаш

А.Лосевым, М.Бярдзяевым, Д.Лгхачовым, С.Аверынцавым, С.Радцыгам, С.Шэрвшсюм, У.Гшламедавым, В.Каваленкам, Г.к1сялевым, У.конанам, а.л0йкам, с.падоклп.шым, м.тычынам, в.чамярьщкш, а.с.яскев1чам i

шш.

пры вывуч01пп антычных традыцый у беларускай лггаратуры XIX -пачатку XX стагоддзя асаблша пленным мы л1чым зварот да параунальнага i параунальна-тыпалаггчнага мет ада"?. taki аспекгг даследавання дазволщь вызначыдь не толыя тыпалапчнае падавенства, але i спецыф1ку дзвюх лггаратур, нацыянальную своеасавлтвасць станаулення i развщця новага веларускага слоунага мастацтва.

навуковая habi3ha атрыманых вын1кау. У дадзенай рабоде упершыню у беларускш лггаратуразнаустве робгцда спроба на канкрэтных творах i прьпсладах выявщь ролю антычных традыцый у станауленш i развщц1 новай беларускай лггаратуры XIX - пачатку XX стагоддзя, паказадь функцыю i раскрыць эстэтычнае значэнне антычнага матэрыялу у лггаратурнай творчасщ асобных паэтау i шсьмешпкау азначанага перыяду.

значная увага пры гэтым звернута hami на раскрьщце рол1 антычных традыцый у паззц makcima багдановгча, на тыя аспекты яго творчасщ, як1я не знайшл1 яшчэ дастатковага асвятлення у беларускш лггаратуразнаустве.

практычнав значэнне атрыманых вышка». матэрыялы i вывады дысертацы1 могуць быць выкарыстаны у працэсе далейшага вывучэшш традыцый у беларускай лггаратуры, а таксама у выкарыстанш яе вынпсау

для нап1сання новай «псторьп беларускай лггаратуры», новых плдручнпслу i вучэбных дапаможнпсау для ВНУ, распрацоуцы адпаведных лекцыйных i спецыяльных курсам для студзнтау-фшолаглу, заняткаУ у пмназшх i лщэях як па беларускай лггаратуры, так i па антычнай лггаратуры.

эканамрнтая значиасць атрыманых вынгкау. дысертацьм можа бьщь камерцыйным прадуктам.

асноуныя палажэнн1 даследавання. як1я выносяцца па аварону.

1.антычныя традыцш - адзш 3 асноватворных вытокау у сганауленн1 i развщц1 беларускай лггаратуры, неум1ручая крын1ца тэмау, сюлсэтаУ, вобразаУ.

2. г1старычпая дынам1ка развщця антычных традыдый у новай беларускай лггаратуры XIX - пачатку XX стагоддзя i нацыяпальная спецыфпса формау i прыемау ix успрымання, дыялектыка ^заемадзеяння 3 нацыянальныш лггаратурныш i фальклорныш традыцыямг.

3. розныя аспекты функцыянальнага уздзеяння антычных традыдый на лггаратурпы прадэс XIX ст., духоуных прынцьмау класршай культуры на этыка-лггаратурныя погляды беларуска-польскамоУных шсьмешпкаУ Яна БаршчэУскага I Яна Чачота, траг1сфлрл1адыя антычных тэмау, здэй, вобразаУ i сюжэгау у ix лггаратурнай творчасщ.

4. традыцы1 антычнай культуры як адчувальныя выток1 у беларуск1х паэмах XIX ст. «энеща навыварат» i «тарас на парнасе». праяулешш «духоунага спаборнщтва» аутара беларускай «эне1ды» са сва1м вялпсш папярэдшкам верпл1ем, секулерызацыя антычнай геропо у творы нашага мастака. развщце традыцый бурлеску i травесщ1 у новай беларускай лггаратуры.

б. шматлпоя факты творчага уздзеяння класгчнай грэка-рымскай спадчыны на паэтычную творчасць макс1ма багданов1ча -щэолага беларускага адраджэння пачатку XX стагоддзя, тыпалапчная блшкасць i падабенства асобных творау антычнай лггаратуры i творчасцг макс1ма багданов1ча. макс1м багданов1ч як знауца антычнай культуры, прьшцыпау клас1чнай эст0ты1п i паэтык1. творчасць макс1ма багданов1ча - вышэйшы этап засваення i прадаужэння антычных традыцый беларускай лггаратурай.

аправацыя. маторыялы дысертацы1 абмяркоувалюя на пасяджэннях кафедры беларускай лггаратуры гродзенската дзяржаунага

ушверсггота 1мя Янш купалы i кафедры беларускага лггаратуразна^ства брэсцкага дзяржа^нага уншерспэта; даклады па тэме даследавання прагучал1 на м1жрэспублгканскай навуковай канферэнцьн

/«Взаимодействие литератур в мировом литературном процессе».-Гродно,

1993/, на мшнародных навуковых канферэнцыях /«узаемадзеянне лггаратур у сусветным лггаратурным працэсе».-гродна, 1994, 1995, 1996, 1997/, iia рэспублпсанскай навукова-праюгычнай канфеюнцы1 /«сучасная праелемабеларус1К1».-Брэст, 1997/.

публгкацыя вын1кау. асноуны змест работы вьпсладзены у шэрагу артыкулау i публ1кацый (сшс прац даецда у канцы аугарэферата).

Структура i аб'ем работы. Навуковае даследаванне складаецда з

уводзшау, агулы1ай характарысгьен работы, двух раздзелау, за1слючэння x сшсу лггаратуры, як1 складае 178 iia3baí. асноуны tdkct займае 107 старонак, а агульны памер - 115 старонак.

АСНОУНЫ ЗМЕСТ ДЫСЕРТАЦШ

Ва Уводзгнах абгрунтоУваедда акгуальнасць выбранай тэмы,

матывацыя звароту да яе, вызначаюцца мэта i заданы даследавання, спецыфпса метадалапчных падыхода? 3 канстатацыяй прынцыповых аспекта? нав13ны дысегтацы1.

у першым раздзеле дысертадыйнага даследавання «роля антычных традыный у станауленнг i развшш беларускай лггаратуры XIX стагоддзя» даследуецца праблема вплыву антычных традыцый на стана#ленне i развщце новай беларускай лггаратуры. першы раздзел адпаведна мае падраздзелы: 1. старажытная беларуская лггаратура i антычныя традыдьп; 2. антычныя матывы i вобразы у тюрчасц1 Яна Баршчэускага i Яна Чачота; 3. Антычныя рэмппсцэнцьп ? беларусюх паэмах XIX стагоддзя «Энеща навыварат» i «Тарас на Парнасе» .

узаемадзеянне беларускай лггаратуры 3 культурай антычнасщ сягае караням1 яшчэ у перыяд старажытнай рус1. першыя элементы антычнасщ 1хачал1 прашкаць на яе тэрыторыю пасля прыняцдя хрысц1янства 3 в13анты1, якая была v тыя часы захавалыпцай культуры антычнага свету.

вгдадь, 3 xiv ст. антычная культура пашыраецца ila тэрыторыю беларус1 праз пасрэдства захаду. кал1 старажытнаруск1я кн1жнпс1 звяртал1ся да антычнасщ галопным чынам для tato, каб злдаволщь прагу пазна1шя, пашырыць эрудыцыю, прым1рыць а1ггычную культуру 3 хрысц1янствам, то для гумашстау адраджэння культурная спадчына антычнасщ з'я^ляецца у асноуным 1дэйным арсеналам у варацьбе за духо?нае разняволен1ш чалавека.

Для засваення аытычных традыцый шмат значыл1 кантакты беларус1 3 kpaihami цэптральнай i заходняй еуропы. падчас культурных кантакгау 3 гзтым1 kpaihami адукаваныя колы веларускага грамадства

атрымлгваюць доступ да твораУ антычных аУтараУ. беларуск1я гуманюты эпох1 адраджэння знаходзяць у антычнай культуры адпаведныя ix настрою i разумению грамадсшя i эслэтычныя щэалы, культ сваводы думк1 i высокай марал1.

у даслвдаванн1 адзначаецда, што вял1кую ролю у далучэнш беларускай лггаратуры да спадчыны антычнай культуры адыграла перакладная лгтаратура. беларусюя аутары па-свойму пераувасаблял1 гтсторыка-фантастычны раман, прысвечаны аляксандру македонскаму, як1 у шырокех колах старажытных часоу здауна быу вядомы як « Александрыя ».

адначасна 3 «александрыяй» на беларус1 з'ябшася i «аповесдь пра

Трою», якая зачаравала тагачасных славянсшх шсьменшкаУ i чытачоу

легендарным сюжэтам. «аповесць пра трою» прыцягвала да cíibe пщьную увагу cbaim ваяугачь1м духам i бясстраппглсцю у барацьбе 3 ворагам1.

яскравым прыкладам плеш1ага развгцця традыцый антычнай лггаратуры на тэрыторы1 беларус1 з'яуляецца шматбаковая дзейнасць асветшкау-гумашстау эпох1 адрдджэнпя.

найбольш выразна уплыу антычных традыцый адб1уся на теорчасц1 ф.скарыны, Я.вюл1цкага i М.Гусоускага.

На светапогляд Францыска Скарыны ictotha паУплывалг щэг антычнай ф1ласофп, лггаратуры i культуры. Звяртаючыся да вялпох мысл1целяу антычнасщ, скарьша У асноуным арыентуенда на грэчаск1х

фшосафаУ Caicpata, Платона, Арыстоцеля, надае Увагу чалавеку, яго

унутранаму свету. у яго tbopax асаблша прыкметны уплыу этычных 1дэй

Арыстоцеля.

францыск скарына быу добрым знауцам мнопх старажытных i

новых мовау, ведаУ антычную лггаратуру. Неаднаразова У cbaix

прадмовах ен цытуе i называе салона, цыцэрона, лпсурга i шш.

антычная культура засвойвалася i адб1валася у tbopax, як1я п1сал1ся на лащнскай мове. яскравы прыклад гэтаму - бессмяротная

паэма Мпсолы ГусоУскага «Песня празубра».

мпсола гус0уск1 прыгадвае У паэме вядомыя антычныя м1фы, лггаратурных герояу антычнасщ, спасылаецца на антычнага псторыка пл1н1я. мнопя радк1 паэмы пера1сл1ка10цца 3 «георпкам1» i «эне1дай» старажытнарымскага паэта верпл1я.

3 далекгх беларуск1х ускраш щука? i знаходзгу свае сцежк1 да пазнання лацшскай мовы сучасн1к мпсолы гусоускага ян В1СЛЩК1, аутар паэмы аб грунвальдскай бггве 1410 года «пруская вайна».

па тэматыды 1 кампазгцьп паэма «пруская вайна» наблшаецца да «эне1ды» верплш i «1л1яды» гамера. нашсана паэма дактыл1чным гекзаметрам 3 захаваннем ус1х яго асабл1васцей.

антычная м1фалогш, культура i ф1ласоф1я 1стотна пауплывал1 на творчасдь такех шсьменшкау, паэтау, грамадскгх дзеячау, мысл1целяу беларус1 эп0х1 позняга рэнесансу i еарока, як м.сматрыцк1, а.рьшша, я.радван, м.К.сарбеусю, С.п0лацк111нш.

новае адраджэнне антычнасц1 адвываедца у эпоху асветнщгва. канец XVIII ст. бы? апошн1м сшхрашчна шырока развггым «адраджэннем» клас1чных традьщый антычнасц1.

антычныя, традыцьп працягвал1 аказваць пэунае уздзеянне i на развщце новай беларускай лггаратуры, пра што сведчьщь узнпсненне у XIX ст. такех творау, як «эне1да навыварат», «тарас на парнасе», а таксама л1таратурная дзейнасць ЯНА чачота, ЯНА баршчэускага, Вшцэнта дунша-марщнкев1ча, Францппка багушэв1ча, Яша Лучыны, альгерда Абуховгча 11нш. Усе яны прымалх лктьгуны Удзел у стварэнш

новай беларускай лггаратуры i, несумненна, был! добрыш знаудаш старажытных лггаратур, як1я уваходзш у с1стэму тагачаснай адукацы1, а некаторыя лацшскш творы складал1 фонд ix уласных б1бл1ятэк. вщаць, знаудаш антычнай лггаратуры бьш i аутары паэм «энеща навыварат» i

«Тарас на Парнасе», дзе антычны свет адбгуся парадыйна, бурлескна.

Яскравьш сведчаннем арыентадш пгсьменшкаУ на духоУныя патрэбы народа з'яУляедда кнгга аднаго 3 пачынальнпсаУ новай

беларускай лггаратуры яна баршчэускага «шляхцщ завальня, або

Беларусь у фантастычных апавяданнях», якая была выдадзена Рамуальдам падбярэск1м у 1844-1846 гг. у Педярбурзе.

«Шляхцщ Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях» паэтызуе м1ф1чны, загадкава-казачны свет прыроды, а значыдь, у сваей аснове кантрастны i рамантычны; ходь вельм1 часта рамантычныя алегорьп i с1мвалы суадносяцда У творы 3 рэальныю выявам1 роча1спасц1.

звяртаючыся да праблемы традыцый антычнай лггаратуры, прыгадаем, што у творы яна баршчэускага прысутн1чае рэальнае сввдчанне аб успрыманн1 антычнай клас1к1 тагачасным беларуск1м чытачом 3 народа. ян блршчэусш у якасц1 захавання даншы часу згадвае не тольк! антычных паэтау i персанажау, але i цэлыя матьшы са старажытнагрэчаскай i рьшскай шфалош.

ВЫВОДЗЯЧЫ СЮЖЭТНАЕ ДЗЕЯННЕ CBAIX АПАВЯДАННЯУ 3 БАГАТАЙ КРЫН1ЦЫ НАРОДНЫХ БЕЛАРУСК1Х ПАДАННЯУ, ЛЕГЕНДАУ I ПАВЕР'ЯУ, АУТАР ЗБОРИПСА УЗБАГАЧАЕ ЯГО ТКАШНУ ЭЛЕМЕНТАМ1 АНТЫЧНАСЦ1. АНТЫЧНЫЯ ВОБРАЗЫ I 1МЕНЫ CAMI САБОЙ ЯК БЫ НАДАЮДЬ ТВОРУ УЗНЕСЛАСЦЬ, МАГУТНАСЦЬ, УРАЧЫСТАСЦЬ.

ЗРОВЛЕНЫ HAMI АНАЛ13 НЕКАТОРЫХ АНТЫЧНЫХ МАТЫВАУ У КШЗЕ ЯНА БАРШЧЭУСКАГА «ШЛЯХЦЩ ЗАВАЛЬНЯ» СВЕДЧЫЦЬ НЕ ТОЛБК1 ПРА ШЫРЫШО ЯГО ЛГГАРАТУРНЫХ ПОГЛЯДАУ, АЛЕ I АБ ЗНАЧ0НН1 У ЯГО ТВОРЧАСЦ1 АНТЫЧНАЙ СПАДЧЫНЫ, ЯКАЯ АДЫГРАЛА ВЯЛПСУГО РОЛЮ ВА УЗБАГАЧЭНШ ЛГГАРАТУРНАЙ ТРАДЬЩЬП XIX ст.

ВОДГУК1 А1ГГЫЧНАСЦ1 ЯСКРАВА ПРАСОЧВАЮЦДА У ТЮРЧАСЦ1 ЯНА ЧАЧОТА -ПАЭТА, ДРАМАТУРГА, ФАЛЬКЛАРЫСТА, ПЕРАКЛАДЧЫКА, ПРАДСТАУНПСА БЕЛАРУСКА-ПОЛЬСКАЙ ГНТЭЛГГЕ1ЩЫ1, ПРЫХШЬНПСА КРАЕВАГА МЕНТАЛГГЭТУ.

Знаемства Яна Чачота з антычнай культурай пачалося яшчо са

ШКОЛЬНЫХ ГАДОУ, У ДАМШПСАНСКАЙ школе У НаВАГРАДКУ i пазней у ВШЕНСКШ УНШЕРСГГЭЦЕ, ДЗЕ ВЫКЛАДАННЕ ВЯЛОСЯ НА ПОЛЬСКАЙ, ФРАНЦУЗСКАЙ i ЛАЦ1НСКАЙ МОВАХ. 11апзу1га, 3 ГЭТЫХ часо? у ЯГО ЗАСТАЛ1СЯ ЯСКРАВЫЯ УяУЛЕНШ аб ГАМЕРЫ, АРЫЕНЕ, П1НДАРЫ, ГАРАЦЬН, ЦЫЦЭРОНЕ i пш1, ЯК1Х ЕН УНАМ1НАЕ У СВАЕХ ТВОРАХ РОЗНЫХ ЯСАНРАУ, у ШМАТЛГКГХ ШСЬМАХ да СЯБРОУ, да ЗНАЕМЫХ i БЛ13К1Х, да ТАГАЧАС1Н>1Х ДЗЕЯЧОУ КУЛЬТУРЫ.

Яна Чачота прыцягвае сам дух дал екай легендарнай anoxi. Ен

1МКНЕЦЦА ВЫКАРЫСТАЦЬ А1ГГЫЧНЫ МАТЭРЫЯЛ ДЛЯ ПАЦВЯРДЖЭННЯ CBAIX АГУЛЬНЫХ Ф1ЛАСОФСКГХ РАЗВАЖА1ШЯУ.

Такм чынам, у творчасщ Яна БаршчэУскага i Яна Чачота антычная

КУЛЬТУРА АДЫГРАЛА ПРЫНЦЫПОВА ВАЖНУЮ РОЛЮ, МЕЛА ГЛЫБОК1 ЭСТЭТЫЧНЫ СЭНС. АНТЫЧНЫ ПАЭТЫЧНЫ МАТЭРЫЯЛ, М1ФАЛАГ1ЧНЫЯ ВОБРАЗЫ I РЭШШСЦЭНЦЬП ДАНАМАГАЮЦЬ НАЙБОЛЬШ ПОУНА I ЯРКА РАСКРЫЦЬ ЖЫЦЦЕВЫ ЩЭАЛ ГЭТЫХ ШСЬМЕНШКАУ, СПРЬИЮЦЬ НАЙБОЛЬШ ПОУНАЙ I ЯР1САЙ ПЕРАДАЧЫ ДУШЭУНАГА НАСТРОЮ I САМГХ ПАЭТАУ, I IX СУЧАСНПСАУ, I ПАФАСУ ТАГАЧАСНАЙ ЭПОХ1.

ЭТЫКА-ЭСТЭТЫЧНЫ 1ДЭАЛ ЯНА ЧАЧОТА I ЯНА БАРШЧЭУСКАГА - ГЭТА 1ДЭАЛ, ЯК1 БЫУ ХАРА1СТЭРНЫ ДЛЯ БОЛЫПАСЦ1 РУСК1Х I ПОЛЬСКЕХ ПАЭТАУ-РАМАНТЫ1САУ XIX СТ. УВЕСЬ РАЗНАСТАЙНЫ ЖЫЦЦЕВЫ КОМПЛЕКС АНТЫЧНАЙ ПС1ХАЛОП1 ВЫЯУЛЯЕЦЦА У ТВОРЧАСЩ БЕЛАРУСКГХ ПАЭТАУ Т1АДЗВЫЧАЙ ЛАКАН1ЧНА I У ТОЙ ЖА ЧАС ШМАТЗНАЧНА.

ВыкарыстоУваючы Антычцы матэрыял, Ян Баргнчэусгс! i Ян Чачот

1МКНУЛ1СЯ НАДАЦЬ CBAIM ЩЭЯМ I ВОБРАЗАМ ЗНАЧНЫ АГУЛЬНАЧАЛАВЕЧЫ XAPAKTAP. Гэты МАТЭРЫАЛ СТАУ ДЛЯ IX МАГУТНЫМ СРОДКАМ 1ДЭАЛ13АЦЫ1, ПАЭТЫЗАЦЫ1, МАСТАЦКШ УЗВЫШЭННЕМ ПАУСЯДЗЕННАГА, ЗВЫЧАЙНАГА ЖЫЦЦЯ ДА УЗРОУШО «ШШАБЫЦЦЯ У СЛОВЕ» (В.КОЖЫНАУ).

антычнасць (матывы, вобразы, прыемы паэтык1) трансфармуюцца ъ> паэзп i баршчэусхсага, i чачота у новую нацыянальную беларускую i агулыхачалабечую рэальнасдь.

самыя удзячныя i дпсавыя матэрыялы для вывучэння антычных традыцый, рэм1н1сцэнцый i юцэпцый дае творчасць публхя верпл1я

Марона, якога Усе рымскм паэты, пачынаючы з Аввдзш, Л1чьш класпсам

рымс1сай лггаратуры x у сваей творчасц1 шырока выкарыстоувал1 яго лггаратурную сх1адчыну.

з'явхлася i беларуская «эне1да навыварат». яе аутарам не без над става? л1чаць внсенц1я равп1скага, адстаунога афщэра 3 ДухаУшчынскага раена Смаленскай вобласщ. Паэма магла быць нашсана Равшсхом у 1816-1826 гг., хсалх aStap сгажыраваУся ? Смаленсхсу, або у 1827-1828 гг., кал1 ен жыу на рад31ме.

парад31раванне рымскага папулярнага плота ш у якш разе не азначае адмоуных аднос1нау беларускага аутара да яго спадчьшы, а падпарадбюуваецца захсанамернас1щм лггаратурнай традыды1. прычыну звароту внсенпдя равшсхсага да травесцн трэба нгукадь у пстарычных умовах развпщя беларускай нацы1 i грамадска-лггаратурнай атмасферы, якая схслалася на беларус1У пачатку XIX стагоддзя.

для нап1сання паэмы беларусхсаму аутару У пэунай ступехн

спатробшся Узоры рускай i Украшскай «Эневд» , але не менш важныш для

ЯГО БЫЛ1 ТРАДЫЦЬН БУРЛЕСКУ I ТРАВЕСЦН, I, ГАЛОУНАЕ, - САМА ВЕРГ1Л1ЕВА «ЭНЕ1ДА». функция ПАЭМЫ РЫМСКАГА КЛАСНСА ПРАЯУЛЯЕЦЦА ТУТ НА УЗРОУН1 УЖЫВАННЯ НАШЫМ МАСТАКОМ АНТЫЧНЫХ ПСТАРЫЧНЫХ I М1ФАЛАПЧНЫХ 1МЕНАУ, РЭМППСЦЭНЦЫЙ, ЦЫТАТАУ, МАТЬШАУ I СЮЖЭТАУ. МАСТАЦКАЙ АСНОВАЙ ДЛЯ ГЭГАЙ БЛ1СХСУЧАЙ ПАЭМЫ З'ЯВХЛАСЯ АНТЫЧНАЯ М1ФАЛОГ1Я, БЕЗ ЯКОЙ ПАЭМА НЕ МАГЛА Б З'ЯВШДА.

У «энехдзе навыварат» антычнасць i яе традыцыйнае выкарыстанне - бурлеск i травесц1я - стал1 апорай для зацвярджэння новых щэй у беларускай л1таратуры. супастауленне У паэме беларусшх I рымск1х побытавых рэал1й успрымаецца чытачам1 арга1пчна I У той жа час аутар як бы падкрэсл1вае травестлцыю твора. своеасабл1васпь i арыпнальнасць «э1хе1ды навыварат» у тым, што У ей цесна узаемадзейшчахоць шматл1к1я рэалн, антычнасць «урываецца» У беларуси побыт, а беларуск1 побыт уваходщь у антычнасць. а1хтычныя гер01 i бал У «эне1дзе навыварат» набываюць сялянск1я рысы i паводзяць сяве iie як м1ф1чныя асобы, а як кан1срэтныя люд31 адпаведнага беларускага рэпену. антычная м1фалопя набл1жаецца да нас у часе, сгановнща свойскай i будзеннай з'явай.

гер01 паэмы В.равшскага, ix учынк1, матывава11не гэтых учыпка? ператворана у полную процшегласдь таму, чым яны з'яуляюцца у паэме вергшя. АДМДаУСЯ 1дал, каб абвергнуць усю бязглуздасць яго жрацоу. зшпгчальна высмейвал1ся мараль i эстэтыка дваранства праз зн1жэнне вобраза? рымск1х баго? i героя?, як1я ншыта вьш носьбггаш гэтай жа

марал11 эстэтьпа. Так антычныя бал У беларускай «Эневдзе» выступаюць

без macki напышл1вай вялпсасц1 i непагрэшнасщ, не па-за часавай прасторай, а У рэальным жыцц1.

некаторыя сцэны «энещы набыварат» у фабульная наслядоунасцг амаль што калькуюць адпаввдныя эн130ды вершдеускай паэмы: зварот Венеры да ЗеУса з просьбай выратавадь яе сына ад пераследу Юноны,

прадраканне вярхоуным богам ал1мпа знусам далейшага лесу траянскага героя, сустрэча энея 3 дыдонай 11нш. толып с1стэма ус1х падзей «энещы» верг1л1я 3 трагедыйна-эшчнага кантоксту перамяшчаецца у кам1чна-бытавы план, у беларускай паэмв надзе1 выварочваюцца набыварат. в.равшсш малюе траянцау 3 улпсам нацыянальных асаблшасцей жыцця i побыту беларуск1х сялян. ап1свае ix звычк1, забавы, адзенне, страбы.

НЕКАТОРЫЯ МЕСЦЫ 3 ПАЭ1Ш ВЕРПЛ1Я БЕЛАРУСИ ШСЬМЕШПК ПАД1САРОЧВАЕ, А 1ЯШЫ РАЗ, КАВ УЗМАЦШЦЬ САТЫРЫЧНЫ, ГРАТЭСКЯЫ ПЛАН, ПАШЫРАЕ ТОЙ АЛЬВО 1НП1Ы эшзод.

беларуская пародыя не толыл прадоужыла i разв1ла ушкалыгую у сусветнай лггаратуры 3'яву культу творау «набыварат», але i адыграла рашаючую ролю у станауленш iразв1цц1 новай нацыянальнай лггаратуры.

Трэба адзначыдь, што «Энеща НАБЫВАРАТ» СВЕДЧЫЦЬ ПРА toe, ШТО БЕЛАРУСКАЯ ЛГГАРАТУРА ПЕРП1АЙ ПАЛОВЫ XIX СТ. МЕЛА У CBAIM АКТЫВЕ ДАСТАТКОВА МАСТАЦК1Х МАЖЛ1ВАСЦЕЙ ДЛЯ АСВАЕННЯ АНТЫЧНАЙ ПАЭМЫ, ЯКАЯ СТАЛА НАБЫТКАМ МНОПХ ЕУРАПЕЙСКЕХ ЛГГАРАТУР.

так ужо сталася, што беларуск1я лггаратуразнауцы побач 3 «эне1дай набыварат» ставяць i другую парадыйна-сатырычную паэму XIX ст. -

«Тарас на Парнасе». Аб аУтары гэтай паэмы Упарта маУчаць дакументы XIX ст., маУчаць i яго сучАснна. Але, дзякуючы старанным архгУным

попгукам вядомага беларускага даследчыка генадзя к1сялева высветл1лася, што, магчыма, аут арам паэмы бы? канстанц1н веран1цын 3 becki астрауляны вщебскага павета.

У ПАЭМЕ М1ФАЛАПЧНЫЯ БАЛ СТАРАЖЫТПАЙ ГРЭЦЬП I РЫМА ПЕРАНОСЯЦЦА

У XIX ст. Так адбываецца сустрэча разных эпох i розных культур. АУтар

tbopa знайшоу щэйную платформу i аспе1сг мастацкага вачання рэча1снасц1, як1я дазвол1л1 яму ав'яднаць прауду жыдця i м1фалапчную фантастыку, рэальнае i казачнае.

У грэчаскай м1фалогп гара парнас - с1мвал " абазначэння свету

паэтаУ i паэзп. На ей, паводле падання, жьш1 бог Апалон i Музы, у

пераносным сэнсе парнас - згуртаванне паэтау, парнасшя кве7гк1 - вершы, парнаск1я сестры - музы. УЖО гесюд перал1чыу 1мены дзевящ муз. але толбк1 болып позняя традыцыя размеркавала рол1 пам1ж 1м1.

Мгоалапчныя вовразы У паэме «Тарас на Парнасе» выконваюць шшую функцию, чым у «Эневдзе навыварат» Тут яны не парадыруюцца, а

асэнсоуваюцца нраз прызму гумару. сюжэт паэмы н0с1цб прыгодшцк1 характар.

у цэлым жа сустрэча тараса 3 антычным1 вагам1 с1мвал13уе узыходжанне беларускага селянша на парнаск1я вьппыш, далучэнне яго да здавыткаУ сусветнага мастацтва I культуры. АУтар сцвярджае, пгго беларуск1 селяшн можа 3 годнасцю трымацца там, дзе месца традыцыйна займал1 бап або м1фалапчныя гер01. узыходжаннем тараса на парнас i яго прысутнасдю на свяшчэннай гары беларуск1 народ даказвае свае права на дастойнае месца i 1снаванне У лггаратуры. на парнасе, сягод багоу, г.зн. сярод лггаратурных персанажау, тарас выглядае як новы герой лггаратуры, што хутка прыйдзе на змену ранейшым i надзейна зойме У ей свае месца.

багатьи антычныя традыцы1 был1 той жыватворнай крынщай, адкуль брала адзш са сва1х вытокау беларуская лггаратура.

аб пленнай рол1 антычных традыцый у станауленнх новай беларускай лггаратуры i аб творчым падыходзе майстроу прыгожага шсьменства да антычнай спадчыны сведчыць творчасць В.1.дунша-

Марцшкеыча, Ф.Багушэв1ча, Я.Лучыны, Альгерда Абуховгча I шшых.

Антычныя элементы з'яУляюцца функцыянальнай часткай творау пачынальшкау новай беларускай лггаратуры. У антычнасц1 паэты i

шсьменнш пгукаюць новыя 1мпульсы i падыходы. Усе гэта грунтуецца на выразным i давол1 плыр0к1м ужыванш 1мен антычных аУтараУ, герояУ, рзмпнсцэнцый i запазычванняУ. Антычны матзрыял нашы шсьменнш

успрьгмаюць праз прызму сваей грамадскай дзейнасцг, барацьбы, канкротных жыццевых выпрабаванняу.

антычныя традыцы1 працягвал1 францпиак багушев1ч i япка лучына, кал1 закранал1 у свагх творах тому паэта i паэзп, высокага прызначэння мастака i мастацтва. Не выпадкова у ix творах згадваюцца м1фалапчныя шены тантала, нептуна i шшых багоу.

у рабоце адзначаецца, што традыцы1 антычнай культуры, лггаратуры i мастацтва давол1 значна уплывал1 на станауленне i фарм1раванне новай беларускай лггаратуры XIX стагодцзя. абраушы

л1тлратуру галоунай справай жыцця, шсьмешпга i гтаэты XIX стагоддзя не магл1 не ц1кав1цца tbopami вядомых мастакоу слова антычнасц1, не пераймаць ix атульны пафас, настрой, сюжэты, матывы, элементы паэтык1.

пачынальшщ новай беларускай лггаратуры вьпсарыстоуваюдь традыцыйныя элементы антычнай л1тарату ры - вобразы, тэмы, кампазщыйныя прыемы, паэтычную тэх1пку, 1дэйныя канцэпцы1 i тым самым дасягаюдь болыпай эстэтьгчнай i 1дэйнай гармош1, суразмернасц1, складанай прастаты.

лднак засваенне чужога - надзвычай цяж1сля справа. вылучаныя iiami традыцы1 антычнасц1 у беларускай лггаратуры XIX стагоддзя маюць, вядома, свае нрычыны i сваю абумоуленасць. pa3moba щзе не толькг iipa toe, што формы, вобразы, сюжэты, эстэтычна значныя матывы, запазычаныя у адной лггаратуры, часам не прыжываюцца у другой abo iie набываюць вызначальнай мастацкай каштоунасц1 у нацыянальным л1таратурным эпасе, але i пра toe, што пры тактм засваенш вечныя каштоунасц! мастацтва i лггаратуры старажытнай элады узбагачаюць нацыяналы1ую /у дадзеным выпадку - беларускую/ лггаратуру, якая спасц1гае ix, часам не зважаючы на чужаземнае ix паходжанне.

бясспрэчна, што традыцьп антычнай лггаратуры i культуры аказвал1 больш актыунае уздзеянне i на развщде беларускай лггаратуры пачат1су XX стагоддзя. яскравым сведчаннем гэтага можа быць творчасць яшс1

Купалы i Maiícima Еагдановпа. I адбывалася гота таму, што mehabita у

гэты час наша нацыянальнае слоунае мастацтка, як i культура у цэлым, разв1валася паскорана, адраджала усе неадроджанае, «даганяла» развггыя лггаратуры свету не па адной, а адразу па некалыс1х на31цыях. у тым лгку па пазщьп творчага засваення антычнай ю1ас1кг.

у друпм раздзеле «творчасць makcima вагдановтча як новы этап засваення антычных традьщый у беларускай л1тарату ры» дысерта11т разглядае уплыу антычнай клас1к1 на станауленне паэтычнага свету яркага прадстайнка беларускага адрадлсэшш пачат1су XX стагоддзя. раздзел дзел1цца на настугшыя падраздзелы: I. Makcim Багданови -перакладчык гарацыя i ашд31я; 2. уплыу антычнай наэтык1 ha иаозио

Makcima Багдановпа; 3. Рымсга паэт-неатэрык Гай Валерый Катул i Makcim Багданови (спроба тыпалапчнага параУнання); 4. Штэрпрэтацыя

антычнай м1фалоп1 у паэтычнай снадчыне maiccima багдановпа.

1мя Makcima Багданов1ча уваходзщь у нашу свядомасдь з дзяцшства i застаецда у ей с1мвалам гарачай люб0в1 да роднага краю i веры У творчыя с1лы беларускага народа. лггаратурнля спадчына м.блгданов1ча

з'яуляецца ушкальнай з'явай у пст0ры1 беларускага масгадкага слова. пра творчасць максша багдан0в1ча нап1сана многа щкавых i змястоуных

прац. I Усе ж шэраг пытанняУ, яки датычацца «загадш Багданов1ча> ,

патрабуюць больш глыбокага асэнсавання. важным сярод ix як i раней застаецца пытанне ab упльше на яго творчасць антычнай культуры i лггаратуры. Як вядома, антычнасць, яе эстэтычныя щэалы, вобразы i матывы займаюць значнае месца У паэтычнай спадчыне максша багдановгча, што дае цпсавы матэрыял для вывучэння готай складанай праблемы нашым лггаратуразнаУствам.

Агульнавядома, што абсяг лггаратурных I навуковых штарэсаУ Makcima Багдановгча быУ незвычайна шырок1: ад Гарацыя i Авгдзш да Верлена i Брусава. У беларускай лггаратуры нгхто так дасканала не

валода? майстэрствам паэтычнага пераувасаблення, як м.багдан0в1ч. Адразу юдаецца у вочы разнастайнасць творчых пошукаУ паэта. Багдановп вучьшда на вопыце мнопх сусвэтных лггаратур, чэрпае 3 ix

для сваей творчасц1 паэтычны матэрыял.

в1давочна, што 3 твораш антычнай класш маням багданов1ч меу мажшвасць знаемнща не толыс1 па перакладах, але i па арыпналах, як1я зауседы вабш яго. Ды еп не тольш чытау, але i перакладау ix. а, як вядома, галоунай формай кантактных сувязей i щэйна-масгацкай узаемнасц1 у развшд1 нацыянальных лггаратур з'яуляецца пераклад. сказанае падводзщь нас да думю, што для ус1х лггаратур новага часу пераклады з'яулялгся школай мастацкага навучання. асабл1ва пераклады паэзн, дзе ярка праяуляецца непарыуная сувязь зместу i формы. у прыватнасц1, для еурапейск1х лггаратур маторыялам для перакладу служыла антычная паэ31я. як вядома, антычная клас1ка у перакладчыцкай спадчьше максша багданов1ча займае важнае месца. паэт пераклау на беларускую мову заключную оду 3 трэцяй кн1гт од

Гарацыя, вядомую пад назвай «Памятшк», i два УрыУк1 з «Метамарфоз» Авщзгя.

Пераклад оды «Памятнпс» рымскага паэта сведчыць аб тым, што Makcima Багдановгча вабшь высокае майстэрства Гарацыя, яго думка пра

toe, што сапраудны жьгццевы подзв1г - умение гаварыць ca cbaim народам на яго роднай мове. гаварыць 3 беларуск1м народам на яго роднай мове -адзгн 3 запаветных прынцыпау makcima багданов1ча.

вельм1 дакладна пераклау Makcim багданов1ч першую частку верша антычнага аутара. Рытм твора павольны, поуны роздуму. Але беларуси паэт у асобных выпадках адступае ад арыпналу, нават дапауняе верш н0вым1 вобразам1, як1я нясуць нацыянальную афарвоуку.

Маком Багданошч перакла? словы Гарацыя «ех ЬитШ ро1епз» радком: «Ен да славы длйпго?, ходь I не панам бы?». Увеушы слова «пан» у свой пераклад, Максгм Багдлновгг узмадняе рэтым садыяльную харакгарыстыку гарацыя, як1 бы? сьшам раба-вольнаадпушчанпса. нядяжка здагадацца, пра што дума? беларуск1 паэт, кал1 пераклада? гэтыя радк1. дэмакратычныя погляды i высокае мастацкае майстэрства -вось рысы паэзп глрацьм, яшя прыцягвал1 ?вагу макс1ма багданов1ча.

Друпм старажытнарымскш паэтам, якога перакла? Максгм багдан0в1ч, ста?ся публ1й авщ31й Назон. Творчая спадчына Авщзш вагатая i разнастайная. 1м нашсаны «ЛюбоУныя элегп», «Герощы», «Нависа кахання», «Леш ад кахання», «Метамарфозы», «Журботныя элегп», «Лгсты з Понта». Найболып значным I цнсавым творам з'яУляецца яго паэма «Метамарфозы», якую называюць «паэтычнай энцыклапедыяй антычнай шфалогп». Менавгга 3 гэтага твора макс1м Багданови бярэ урывак для перакладу, у прыватнасц1, той, дзе апавядаецца вядомы м1ф пра дзедала 11кара.

Максгм Багдановгч не выпадкова выбра? прыгаданы урывак для

перакладу. паэзш авщ31я захапляла яго не т0льк1 мастацк1м хараством, прыгажосцю, але i глыб шей ф1ласофскай думкг. дадзены пераклад беларускага аутара абумоулены яго маральна-остэтычнай ф1лас0ф1яй, яго адн0сшам1 i п0глядам1 на паэзпо, на культуру увогуле як на магутны сродак звл1жэння народа? i пераемнасц1ix культур.

Маком Багдановгч выстуш? з першыш перакладаш, кал1 яшчэ

АДСУТНГЧАЛА ПЭУНАЯ ОСТЭМА ПРАВША?, НЕ БЫЛ1 ВЬШРАЦАВАНЫ АСНОУНЫЯ эстатычньи НОРМЫ МАСТАЦКАГА ПЕРАКЛАДУ на родную мову.

цгкава адзначыць, што ? перакладах максша багдан0в1ча 3 антычнай спадчыны выпрацо?ваецца творчы падыход да мастацкага перакладу: паэт не парушаючы арыгтналу, шкнецца творча перадаць аутарскую задуму, яго 1дэю, знайсц1 ? родиай мове адпаведныя экв1валенты мастацк1м вобразам, каб перакладны твор ста? аргашчгшм здабыткам беларускай паэзп.

маком багданов1ч ста? перщым паэтам-перакладчыкам у псторы1 нашай лггаратуры, як1 падарава? свету на мове беларуса? класгчныя узоры антычнай паэзп, пакла? пачатак вольш глыбокаму знаемству беларускага чытача 3 творам1 далек1х м1нулых часо?.

Традыцьп Ма1СС1ма Багдановгча ? галше перакладу з клаочных

аутара? працягваюцца i ? нашы дн1. беларуск1я чытачы маюць магчымасць чытаць на роднай мове трагедьпо эсх1ла «прьпсуты Прамтггэй» у перакладзе Л.Баршчэ?скага, антычныя раманы Лонга «дафн1с i Хлоя» i

Апулея «Метамарфозы, ид Зллаты асел» у перакладах А.Клышш I П.бггэля, антычную л1рыку У перакладзе А.Жлутю i шш.

так1м ч1лнам, перакладчыцкая дзейнасць макс1ма влгдаиошча 3 антычнасц1 мае фундаменталы1ае зпачэнне не толбк1 для творчасщ самога паэта, але i у кантэксде усей беларускай л1таратуры i увогуле для развщця мастад1сага перакладу 3 еу рапейск1х л1таратур. пераклады макстма багданов1ча 3 а1ггычнай клас1к1 на беларус1сую мову заслугоуваюць самай высокай адэ1ш1. Яны узбагачаюць мастацкую культуру беларускага народа-

захапленне антычнай культурай спалучалася у макс1ма багданов1ча 3 любоую да радзмы, да фалыслорнай спадчыны. паэт не тольк! пёракладау антычных ангара?, але творча наследавау ix матывы i вобразы, формы i вершабаныя памеры. у сва1х творах ен часта 31'адвае

антычных шсьменшкау - Гамера, Анакрэонта, Феакрьгта, Катула, верпл1я, выкарыстоувае 1мены вядомых м1фалапчных персанажау, та1с1х,

як Геракл, Антэй, Гея, Пегас I шш.

ма1сс1м багданов1ч першы уводзщь у беларус1сую лггаратуру намеры антычнай паозп - гекзаметр i пентаметр. тут нелы'а не нагададь яго проста выключныя па сва1м харастве «пентаметры», щ як пазней назвау ix сам паэт «элепчныя дыстых1».

Пентаметры Максша Багданов1ча змяшчаюць у сабе цэлую гаму пачуцдяу, нясуць адбггак думак паэта аб вечнай барацьбе супрацьлеглых пачаткаУ, якой скрозь напоУпена чалавечае жыцн,е, аб незнпсаючым

чалавечым 1мкненш да яго пазнання. паэтавы радк1 прасякнуты самым1 разнастайным1 адценням1 чалавечых дум i пачуццяу, увасовленых у пластычна ярк1я вобразы. пентаметр у макс1ма багданов1ча г0та1с жа м1лагучна гучыць i па-беларуску, як ен не1сал1 гучау на паэтычнай i легендарна!"! мове эл1нау. прыклады гекзаметрау мы знаходзш у багданов1чауск1х вершах «непагодаю маевай», «па цемнай глад31 сонных

луж балота», «Тая крышца, што раньш к акшну нлсла свае хвал1», «Да

ВАПТНАЙ» I 1НШ.

ДЛЯ БЕЛАРУСКАГА ПАЭТА СВЕТ АНТЫЧНАСЦ! - ГЭТА СВЕТ ПРЫГАЖОСЦ1, СВЕТ ВЫСОК1Х ЭСТЭТЫЧНЫХ КАШТОУПАСДЕЙ. АНТЫЧНАЯ Л1ТАРАТУ РА I КУЛЬТУРА АДВ1ВАЛАСЯ НА АГУЛЬНЫМ ПАФАСЕ ВЕРШАУ М.БАГДАНОВ1ЧА, НАШСАНЫХ У КЛАС1ЧНАЙ ТРАДЫЦЫ1. В1ДАВОЧНА АДЧУВАЛЫ1Ы УПЛЫУ НА ЯГО ПАЭЗШ ГАМЕРА I ВЕРПЛЫ. ЗНАЕМСТВА 3 ГРЭЧАС1С1М I РЫМСК1М ЭПАСАМ ЗАКЛАЛА У ДУШЫ МАКС1МА

Багдановгча цшавасдь да Усей антычнай л1Таратуры. Ен вельм1 тонка адчувае Гамера I Вергшя. 1х творы захап1Л1 Максша Багдановгча

грандыезнасцю 1дэй, вел1чнасцю прастаты i гумашзмам.

Маком Багданошч узбагащУ веларускую лггаратурную прасодыю, смела УвеУшы У свой паэтычны арсенал ледзь не усе прыемы i формы антычнай паэтык1. лналгзггуючы засваенне традьщый антычнай паэтыю беларускага мастака слова, аутар работы адзначае, што пры асэнсабанн1 гэтых традьщый фармавал1ся светапоглядныя моманты яго паэтычнага мыслення. сведчанне гэтаму - шматлнпя факты, якш выяуляюцца # розных суаднос1нах як у гал1не 1дэйна-эстэтычных набыткау, так i на УзгоУш форм i сюжэтау, памерау i жанрау.

У наэтычнай творчасц1 М.багданов1ча асабл1вае месца займае рымск1 паэт Гай Валерый рсатул - адзщ 3 выдатнейшых паэтаУ не тольш рымскай, але i сусветнай л1таратуры. незвьпайнасць i шматграннасць таленту, сша i яркасць пачуццяу, неутаймаванасць духу дазвол1л1 гэтаму сыну сваей эп0х1 3 выразнай паунатой адлюстраваць «час i сябе» i забяспечыл1 за 1м славу на многтя сгаг0дд31.

макс1м багданов1ч звяртаецца да вопыту пазта-неатэрыка у пошуках эстэтычных арыенщрау, мастацк1х сродкау, лггаратурных прыемау, тэм антычнай л1рык1, яе памерау i жанравых формау. i гэта не выпадкова. Да творчасц1 катула звяртал1ся сусветна вядомьм паэты

Петрарка, Ян КаханоУсш, Феафан Пракаповгч, Г.Дзяржавш, а.Пушкш, А.Фет, А.Блок I шш.

макс1м багданов1ч неаднаразова выкарыстоувау узятыя 3 катула словы «Я белым каменем адзначу гэты дзень...»

Словы катула ужыты М.багдановгчам як паралель у вершы «успамш», як1 ен прысвяц1у сваей каханай. клтулаускг радок падкрэслшае значнасць асав1стых успам1нау беларускага аутара, надае ш узнеслы эмацыянальны настрой.

1стотным1 фа1стам1 лггаратурнага жыцця з'яуляюцца матэрыялы зборн1кау паэзп старажытнарымскага i беларускага паэтау. ЛггаратуразнаУчая навука сення толыа яшчэ падыходзщь да сапраУднага вывучэшш тыпалапчных падабенствау i паралеляУ у творчасщ гэтых

магутных талентау сусветнай лггаратуры. параунальны аналхз зб0рш1са ♦ Вянок» М.багданов1ча са зборн1кам «Лгрыка» Валерыя Катула, паказвае, што ix вельм1 многае яднае. канешне, творчасць м.багда1юв1ча не

абмяжоУваецда «Вянком». Але нагадаем, што гэта быУ адзшы прыжыццевы зб0рн1к М.багдан0в1ча, як i у Катула. Гэта цэласныя, закончапыя выданн1, якш даюць магчымасць меркавадь пра творчасць кожнага 3 паэтау як пра яскравую лггаратурную з'ву. у самой будове абодвух зборшкаУ можна заУважыдь многа агульнага.

ВАЛЕРЫЙ КлТУЛ СВОЙ ЗБОРН1К ПРЫСВЯЦ1У СВАЙМУ СУЧАСН1КУ, ЗЕМЛЯКУ,

псторыку Непоту Карнелпо.

зборшк «Вянок» м.багданов1ча прысвечаны яго сябру па духу, публщысту i крытыку Сяргею палуяну - «вянок» на маплу С.А.палуяну».

катул i М.багданов1ч усведамляюць сяве адмысловым1 мастакам1 слова, разумеюдь, што паэ31я прынясе рэальную карысць жьщцю iлюдзям не шакш, як толбк1 застаючыся да канда паэ31яй. паэт, на ix думку, не проста чалавек, а непгга вышэйшае, - прарок.

многа агулы1ага можна знайсц1 У жьщцевых б1яграф1ях паэтау. абодва паэты тварыл1 на чужыне, удалечын1 ад роднай зямл1. Таму адным 3 асноуных у ix паэзп з'яуляецца матьг? туп i смутку па роднай старонцы, 3 якой звязваюцца светлыя мары i спадзяванш. чалавечы лес наканава? абодвум каротк1 адрэзак жыдця. . яны У маладым узросде заучасна памерл1, ад на к за такое кароткае жыцце зраб1л1 вельш многа для лггаратуры, а яшчэ болын не паспел1 зрабщь... усе гэта сведчыць аб тыпалапчнай бл13касц1 творчасщ сгаражытнарымскага i беларускага паэтау.

плмгж зп0хам1, у яки жыл1 катул i максш багданов1ч, прайшл1 тысячагодц31. дзве так1я далеки i розныя эпох1, але, зауважым, так1я . бл13к1я па духу творчасщ 1чалавечым лесе паэты.

паэзто макс1ма багданов1ча нельга уявщь без м1фалапчных вобразау антычнасщ, без грэчаскгх, рымсшх еагоу i герояу. але веданне лггаратуры i культуры антыч насц1 не зводзщца у паэта да выкарыстання

шфаУ I вядомых персанажаУ. Для Максша Багдановхча старажытнае -гэта выток сучаснасщ. Не з'яУляедца выключэш1ем 3 гэтага I м1ф пра Геракла, сюлсэт якога пакладзены У аснову верша Максша Багдановгча «Каш звалгУ дужы Геракл у пыл Антэя».

Паэтызуючы родную зямлю, пазт праводзщь думку, што цесная

сувязь 3 рад31май з'яуляедца для героя гаючай крынщай, таму што кожнае дакрананне да мац1-зямл1 дае змагару новыя с1лы. Ц1 ж выпадкова, што У дяжк1 момант свайго жыдця, у страшную хв1лп1у адчаю звяртаецда макс1м багданов1ч да вобраза антэя, парауноувае свой лес 3 яго лесам. паэт, н1бы старажытны антэй, знаходзщь царатунак у кднасц1 3 рад31май. толью родная зямля, як мац1, здольная прыняць, прытулщь да грудзей сва1х сына i даць яму душэуныя с1лы для жыцця i творчасщ.

выкарыстанне а1пычных вобразау для беларускага паэта - з'ява не вьшадковая. вобразы антычнасщ паустаюць перад чытачом вельш часта, пры чым паустаюць у самых розных сггуацыях.

Усе сказанае сведчыць, што Маком Багдановгч зус1м арыпнальны I

самастойны у выкарыстанш антычнасщ: антычныя вобразы i сюжэты служадь выключил сродкам, а не мотай паэтычнага адлюстравання, яны успрымаюцца паэтам як сюжэтная аснова, свайго роду канва, па якой ен ппо? часам1 да здзяйснення сза1х высокапаэтычных задум.

зварот м.багданов1ча да антычнасщ - гэта глыбокая праява яго эрудыцьп i захаплення культурай старажытнай грэцьп i рыма. антычныя 1д0г, матывы, вобразы i сюжэты у беларускага паэта злггы 3 яго

светаУспрыманнем. Для я го антычнасць з'яУляецца асаблшым мастацкш

светам, наравне са светам старажытных славян, светам веларуск1х летапгсау i казак, паэзп ггальянскага адраджэння. клас1чная старажытнасць становщца для м.багданов1ча неад'емнай часткай яго творчага метаду, адной 3 прыкм37га? яго паэтычнай шдывгдуальнасцг, адным 3 праяулення? яго паэтычнага густу iталенту.

развшде традыцый антычнай лггаратуры у паэзп макс1ма багданов1ча немагчыма без наватарскага гх скарыстання. развшаючы лешпыя традыцыг беларускага фальклору, культуры м1нулых эпох, i у першую чаргу традыцый антычнай культуры i лггаратуры, максш багдановхч выступав шсьменнпсам, як1 выводзг? беларускую мастацкую лггаратуру на вялпс1 шлях сусветнай культуры. ен узбагац1? беларускую паэзпо н0вым1 щэяш, формам1, жанраш, як1х раней ей так не хапала.

генхяльнасць вял1кага беларускага мастака слова макс1ма багданов1ча праявшася не т0лыс1 у тым, што ен пад уплывам антычнай культуры i лггаратуры ствары? новыя сюжэты, жывыя вобразы, увеу арыинальныя матывы, але i у тым, як ен выкарыстау антычныя традыцьп i мастацкую спадчыну гэтай эпох1у сва1х творах.

звяртаючыся да антычнай культуры, беларуск1 паэт ствара? нацыянальную лггаратуру, якая па 1дэйна-эстэтычных якасцях адпавядала лепшым узорам сусветнай лггаратуры.

высновы даследава1шя настулныя:

узаемадзеянне беларус1сай лггаратуры 3 антычнай спадчынай на розных этапах яе развшдя у залежнасц1 ад тых ц1 1ншых канкрэтных сацыяльна-пстарычных i культурных умо? было розным :

1. у перыяд фарм1рава1шя старажытнай беларускай л1таратуры антычныя традыцьп уплывал1 на паэтычную творчасць больш адкрыта i непасрэдна, пераважна сва1м1 1дэям1 i вобразам1.

2. У беларускай л1таратуры XIX - пачатку XX стагоддзя антычнасць адыграла таксама важную ролю, асабл1ва яе грамадзянск1 1дэал. У творчасц1 пачыналыпклу новай беларускай лггаратуры яна

Баршчэускага, Яна Чачота, В1нцэнта Душна-Марщнкевгча уплыу антычных традыцый у значнай ступен1 абумоУлены як

унутраным1 л1таратурным1 арыентацыям1, асабл1ва уплывам беларус1сай м1фалогн i фальклору, так i знешнш1, напрыклад, уплывам славянскага рамантызму.

3. 1стотную ролю у лггаратурных творах шсьменшкау XIX стагоддзя адыгрывае этыка-эстэтычны щэал антычнасц1, яе м1фалапчны i паэтычны матэрыял, яе вобразы i рэм1шсцэнцы1.

4. АДБ1УСЯ СВЕТ ВЫСОКАЙ АНТЫЧНАСЦ1 У БЕЛАРУСКАЙ ЛГГАРАТУРЫ I ПАРАДЫЙНА, БУРЛЕСКНА. ПАЭМЫ «ЭНЕ1ДА НАВЫВАРАТ» I «ТАРАС НА

Парнасе» маюць лггаратурна-эсгэтычнае значэнне як дэкларацыя

новага, р0ал1стычнага напрамку лггаратуры, як1 адкщае старыя каноны i УяУленш.

3 парадыйна-сатырычных паэм «эне1да навыварат» i «тарас

на Парнасе» пачалося станаУленне i развщце новай беларускай

лггаратуры, я1сая 3 1р01 -клм1чнай стыл13ацы1 пад грэка-рымскую традыцыю упэунена зан1мала нарнаск1я вяршын1, далучаючы свае свежае мастацкае слова да здабыткау сусветнай л1таратуры i культуры.

5. АНТЫЧНЫЯ ТРАДЫЦЫ1 У ПАЧАТКУ XX СТАГОДДЗЯ БЫЛХ РАЗВГГЫ ДАЛЕЙ I УЗНЯТЫ НА НОВУЮ ВЫШЫНЮ. У ГОТЫ ПЕРЫЯД ТРАНСФАРМАЦЫЯ АНТЫЧНЫХ ТРАДЫЦЫЙ СТАНОВХЦЦА ДЛЯ НАШАЙ НАЦЫЯНАЛЬНАЙ ЛГГАРАТУРЫ ПРАЦЗСАМ ВЫКЛЮЧИЛ АРГАН1ЧНЫМ I УСЕБА1С0ВЫМ. ЛЕПШАЕ СВЕДЧАННЕ ТАМУ - ТВОРЧАСЦЬ МАКС1МА ВАГДАНОВ1ЧА.

6. антычнасць у творах макс1ма багданов1ча выступае нахгхасцей срод1сам узмацнення л1рычнай охсснрэсн, сродхсам выяулення унутраных неражыванняу i настрояу л1рычнага плюя.

7. НАЙБОЛЫИ ХАРАКТЭРНЫЯ ЛГГАРАТУРНА-ТВОРЧЫЯ З'ЯВЫ БЕЛАРУСКАЙ Л1ТАРАТУРЫ XIX - 1ХАЧАТКУ XX СТ. СВЕДЧАЦЬ, ПГГО АНТЫЧНЫЯ ТРАДЫЦЫ1 НЛЕННА УПЛЫВАЛ! НА Л1ТАРАТУРНЫ ПРАЦЭС, СТАНАВ1Л1СЯ ДЗЕЙСНЫМ СРОДКАМ ПАГЛЫБЛЕННЯ I УЗМАЦНЕННЯ ЖЫВЫХ СУВЯЗЕЙ 3 МАСТАЦК1М ВОНЫТАМ СУСВЕТНАЙ Л1ТАРАТУРЫ.

Па тэме дысертлцьп апублпсаваны наступггыя работы:

1.л1пычныя традыцы1 у беларускай лггаратуры эпох1 адрлджэння //шануючы спадчыну я.карскага. трэд1я навуковыя чыта1пп.-гродна, 1992.-с. 132-136.

2.античнля и древняя русская литература в школе (материалы и методические рекомендации к урокам).-гродно, 1992.-С.6-24.

3.макс1м багданов1ч i антычнасдь //взаимодействие литератур в мировом литературном процессе. материалы межреспубликанской научной конференции.-Гродно,1993.-0.70-74.

4.Гай Валерый Катул I Максгм Вагданови (да пытлштя аб тыпалапчных падабенствах i паралелях) //шануючы спадчыну я.карскага. чацвертыя навуковьм чытанн1 у 2-х част1сах. ЧлСТКА II.-гродна.1994.-СЛ61-166.

5.антычныя рэмппсцэнцьп У паэме «экегда навыварат» в1кенц1я Равшскага //Узаемадзеянне еУрапейскех лггаратур: праблемы творчых метадаУ Х1Х-ХХ ст. Матэрыялы Мхжнароднай навуковай канферэнцьп.-гродна.1994.-С.57-63.

6.Водгуга лнтычных вдэй, вобразаУ г сюжэтаУ у плэзп Млксгмл багданов1ча //НЛВУКОВА-метлдычпыя рэклмендацьп па вывучэнш беларус1сай i сусветнай л1таратуры.-гродна,1995.-с.14-26.

7.<энеща» вершня i яе штэрпротацыя у беларускай лггаратуры //узаемадзеянне лггаратур у сусветным лггаратурным працэсе: праблемы тэарэтычнай I пстарычнай паэтык1. Матэрыялы Мокнароднай навуковай канферэнцьп.-Гродна,1995.-С. 132-136.

8.Гомер. «Одиссей у циклопов» (отрывок из поомы «Одиссея») //Народная асвета. Штомесячны навукова-педагапчны часошс.-1995.-№4.-С. 79-88.

9.лнакрэантычныя матывы У паэзн макс1ма Багданошча

//Взаимодействие литератур в мировом литературном процессе: проблемы теоретической и исторической поэтики. Материалы межреспубликанской научной конференции.-Гродно,1996.-С.186-189.

Ю.Антычная класпса у перакладах Максша Багдановгча //Кантакты

i дыялоп. 1нфармацыйна-аналггычны бюлетэнь мшснароднай асацыяцы1 беларус1стау.-1996.-№2.-с.27-31.

11 .Трагедыя эсх1ла «Прыкуты Праметэй» //Беларуская мова I лггаратура.-1996.-№2.-С. 30-42.

12.макс1м багдановг! - перакладчык гарацыя i ав1д31я //беларуская мова i л1таратура.-1996.-№4.-с.25-34.

13.а1ггычныя матывы у паэзи Яна Чачота //Взаимоде. ине литератур в мировом литературном процессе. Материалы Международной научной конференции.-ГРОДНО,19Э7.-С.153-162.

Р Э 3 ю м э

лебядзев1ч дзмггрый м1калаев1ч «лнтычныя традыцых у беларускай лггаратуры XIX - пачатку XX стагодцзя.»

ключавыя словы: антычнасць, м1фалопя i фальклор, антычная паэтыка, пстарычная дынампса, традьщш i наватарствл, матывы 1 вобразы, тыпллопя, антычныя рэшшсцэнцы1, 1нтэрпрэтацыя а11тычнай мтфалогп, эстэтыка, паэзи, лггаратурны працэс.

мэтай даследавання з'яуляецца асэнсаванне рол1 антычных традьщый у беларускай лггагатуры XIX - пачатку XX стагодцзя.

Паказваецца, якш щэалы антычнасщ щклвии беларускгх шсьменнпсаУ

гэтага перыяду i якое яны мел1 значэнне для станлулення i развщця новай беларускай ЛГГАРАТУРЫ. увага дысертанта перш за усе засяроджваецца на

тборчасщ Яна Багпгчэускага, Яна Чачота, Вшцэнта Душна-Марцшкевпл.

Нрасочваюцца антычныя матывы i вобразы у творчасщ пачыналынкау новай беларускай лггаратуры. выяуляюцца розныя аспекты функцыяналы1ага уздзеяння антычных традьщый на лггаратурны працэс

XIX стагодцзя. Паказваецца роля беларускхх паэм XIX стагодцзя «Эшзда навыварат» I «Тарас на Парнасе» у станауленш I развщщ новай беларускай л1таратуры. Адзначаецца секулерызацыя антычнай геропя у беларускай «энещзе». значная увага звернута па раскрыцце рол1

антычных традыцый у творчасщ Максша Багдановша, на тыя аспекты

яго творчасщ, якш не знайшл1 яшчэ дастатковага асвятлеш1я у беларус1с1м лп'аратуразпаустве. вын1к1 даследавання могуць выгсарыстоувацца у працэсе далейшага вывучэння традыцый у беларускай л1таратуры, а таксама студэнтам1-ф1лолагам1 пры вывучэнн1 курсау антычнай лггаратуры i беларус1сай лггаратуры XIX - пачатку XX стагодцзя, настаун1кам1-славесшкам1 на занятках у г1мна31ях i л1цэях.

РЕЗЮМЕ

Лебедевич Дмитрий Николаевич «Античные традиции в белорусской

литературе XIX - нач. XX века».

Ключевые слова: античность, мифология и фольклор, античная поэтика, историческая динамика, традиции и новаторство, мотивы и образы, типология, античные реминисценции, интерпретация античной мифологии, эстетика, поэзия, литературный процесс.

Целью исследования является осмысление роли античных традиций в белорусской литературе XIX - нач. XX бека. Показывается, какие идеалы античности интересовали белорусских писателей этого периода и какое они имели значение для становления и развития новой белорусской литературы. Внимание диссертанта в первую очередь сосредоточено на творчестве Яна Борщебского, Яна Чечета, Винцента Дуншга-Марцинкевича. Прослеживаются античные мотивы и образы в творчестве основателей новой белорусской литературы. Выявляются разные аспекты функционального воздействия античных традиций на литературный процесс XIX века. Показывается роль белорусских поэм XIX века «Энеида наизнанку» и «Тарас па Парнасе» в становлении и разбитии новой белорусской литературы. Подчеркивается секулеризация античной героики в белорусской «Энеиде». Особое внимание уделено раскрытию роли античных традиций в творчестве Максима Богдановича, на те аспекты его творчества, которые не нашли еще достаточного освещения в белорусском литературоведении. Выводы исследования могут использоваться в процессе дальнейшего изучения традиций в белорусской литературе, а также студентами-филологами при изучении курсов античной литературы и белорусской литературы XIX - нач. XX века, преподавателями-словесшнсами на занятиях в гимназиях и лицеях.

SUMMARY

Lebedevich Dmitry Nikolacvich «Ancient Traditions in Belarusian Literature of the XlXth-the beginning of the XXtli Century».

Key words: antiquity, mythology and folklore, ancient poetics, historical dynamics, traditions and innovations, motives and images, typology, ancient reminiscences, interpretation of ancient mythology, aesthetics, poetry, literary

process.

The objective of the research is to comprehend the role of ancient traditions in Belarusian literature of the XlXth and the beginning of the XXth century. Ancient ideals Belarusian writers of that period were interested in and their influence on the formation and development of new Belarusian literature are vividly demonstrated. First and foremost the works of Jan Barshchevski, Jan Chechot, Vinsent Dunin-Martsinkevich are investigated. It appeared feasible to trace ancient motives and images in the works of founders of new Belarusian literature. Different aspects of functional influence of ancient traditions on the literary process of the XlXth century arc revealed. The role of Belarusian poems of the XlXth century such as «ILneida Naoborot» and «Taras na Parnace», in the formation and development of new Belarusian literature is revealed. Secularization of ancient heroic style of Belarusian «Eneida» is marked. Much space in the research is devoted to the revealing of the role of ancient traditions in Maxim Bogdanovich's works and in those aspects which have not been thoroughly investigated in Belarusian literature.

The results achieved may be used for further study of Belarusian literature traditions. They might equally useful for language students in their studying the courses of antique and Belarusian literature traditions of XlXth - the beginning of XXth century and for language and literature teachers of Lyceums and Gymnasias. ^ -_ /