автореферат диссертации по истории, специальность ВАК РФ 07.00.03
диссертация на тему: Дипломатия Великого княжества Литовского в 1480 - первой четверти XVI в. (отношения с Великим княжеством Московским и Крымским ханством)

Полный текст автореферата диссертации по теме "Дипломатия Великого княжества Литовского в 1480 - первой четверти XVI в. (отношения с Великим княжеством Московским и Крымским ханством)"

5 #

Л ШДЗМ1Я НАВУК БШРУС1

> 1НС1ЫТУТ ПСТОЙЛ

ч

%

уда 327 (476+474,5+477)(091)+947,6 14-15

КАНАИСВ1Ч УДАДЗШР 1ЛЫЧ

дцплачлшя вял1кага kífflcba лгоускага у 1400 — пнолп чвэрщ ш ст.

(лдн0с1ш 3 вяпкш княствлм наскоускш

i кш,1ск1м iahctbmo

07.00.02 — Лйчшитя г!оторчя

А ? Г А Р Э О 3 Р Л Т

лнсчртагщ! па атриианпо-пучопаЯ атуп°т гтяпдмлтм rlcTcpicmix ппзуп

üfrici: 1507

Работа выканана у аддаале г1сгоры1 Беларуси ХШ--Ш стст. 1нстыгуга г1сторы! Академ!» яавух Баларус!

Навуковыя к|раун1ки доктар г»старинных навук,

прафеоарГТкачоУ М.ТЛ

кандидат г!старычшх навук, сгарш яавуковы супрацоуя1к Гаяенчанка Г.Я.

АфЩыЙныя апаненты: доктар г!сгаручяых навук, прафэсар Грццквв1ч А.П.

кандидат г1старинных навук, дацэнт КрауцэвИ А.К.

Апан1руючая аргаМзацыя: Баааруск! дзяряауяы

ун1верс{гат

Абарона адбудзеода * ииаЖ_1997 г. у ££ га

Д81Н на пасаджэнн! саввта Д 01.40.01 па абароне дасвртацнй на в трыманнв вучонай сгупен! доктара навук яры Гнстыгуцо псторьМ АН Бедаруо! (220072, г. Шнок, вул. Ф.Скарывы, I).

3 дысертацыяй мокла авнаём{ода у Центральной навуковай бКШятэцн 1ы. Я.Коласа: г. М1нок, вул. Сургавава, 1ь.

АУгарафврат ра засланы О > Х-я 1297 г.

Вучоац сакратар саввта 1 л

кандиля? г!старычных навук ШМЙь В.В.Грыгор'ввг

АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЦКА РАБОТЫ

Акгуэльнасць тэт даслэдавання. У сувяз! з набыццёы Бела-/ссю пал!тычнай незалехнасц!, далейшым раэв!одём яв дзяржау-<асц! узрастае ц!кавасць да мнуушчыш Бацькаушчыны. Асабл!вую Увагу даследчыкау пркцягвае г!стория Вял!кага княства Л1Томска-га, Рускага 1 Еамойцкага (далей у тзксце —ВкЛ). Сярод шматл!-к' х том 1 праблем важнае косца нале.таць м!ннародным аднос! паи 1 знвшаяй пал!гыиы, у . .м л!ку 1 дыпламаты!, гэтага буйнага гага-часнага дзяржауна-пал!тычнага угварэння. 1хняа даследаванне 1 вшэучэнне дазволгць л!кв!даваць шматлШя "белия плямы", разбу-рыць сгэрэагыпи, што Усё яичэ пвраакадааюць сгварэнню аб'ектыу-..ай ! усеахопнай пал1гычнай г!сторы! ВкЛ.

ВкЛ з самага пачатку свайго Узн1 кношш праводз1ла активную знешшо пал!тыку, у акиццяулвнн! якоЯ ва усе часы важная роля налагала дыпламаты!. Да дыпламатычных контрагентау Княотва адносШся шматлШя вурапе2ск!я кра!нц. Асабл1вае значэнне, па-чынагочы з другой паловы ХУ ст., ыол! адноЫяы з уоходн!« суседам — Е.1л1к1м княсгваы МаскоускШ. У гэгы час пам!ж дзвюма кра!нам1, нягладзячи на !снаванне двухбаковых ажыулеянх I разнастайных су-вязяу 1 хангакгау (культурная, эканам1чныя I 1иш.), абвострыла-ся супэрн. ива з-за 'Ъпадчшш Рурнкав!чаУ", г.зн. земляу, як1я-у IX—ХШ стст. уваходз!л! у сЮтэыу кня^ваУ Рус! ! был! иаселени перавахна праваслауяим! ("руск!м!па^одлэ тагачаснай тэры!на-лог11). Паступова У гэтаэ супврн!цтва была уцягнуга болызасць краКч рэг!эна. На змаст I характар аднос! я дзвюх найбуйнайшых усходноеУрапейок!х дзяржау значны уплыу аказвала Крымскав ханства, якоо г.- 'тр,.лл1вала го адяаго, то другога канкурэнта. 3 80-х гг. ХУ ст. пауднёвыя 1 цэнтральныя земл! ВкЛ стал! зб*актам рэ-гулярнах 1 «этанак!раваных крымск!х нападау. Так!м чынам, эабвс-шгчэнае дзяржауных 1 пал!тачных (нтараса? на усходзв 1 поУдн! з'яулялася пэраачарговаЗ зношнепал!тычнаД задачай для найвыпэй-шага к!раун!цтва Княства. На яа вырашэня! бил! засяродашни аспоу-ныя выс!лк! ! намаганн! як войска, так 1 дипламаты! ВкЛ. Кал! ва-еяны аспект аднос!н з Масквой 1 Крымам болыз-мзнга внвучанн, то дыпланатычны бок гэтых дачыненняу яшчэ, на даль, не стяу прадмч-гам асобнага, самасгойнага даследавашш.

Хрвналаг!чння рамк! даследапанпя. ХраняллгИння рямк! да-

следаваьня ахопл!ваюць перыяд 1480 — пэршай чвзрц! ХУ1 ст. Ixhî выбар абумоулвни асабл!васцям! знетнепал!тычнага разв!ц-ця ВкД, Перыяд 1480 — пбршай трэц! Ш ст. з'яуляуся, з пункту гледжання тых задач, як!я дапламатыя ВкЛ мус1ла вчрагааць на м1жнароднай арэне, адным з самих складаных ва усёй пал:тычнай rfCTopui дзяржавы. У тэты час абвострыл!ся адносИш з ВялЫм хнясгвам !Ласко?ск1ы, як!я потш перарасл! у пэрмэнэлтнае вавн-на-пал! тычнае змаганне за гегемон ira у рэПёне; надзвычай акту-альнай з'яулялаоя 1 крымская праблама. Толък! у канцы 20-х гг. ХУ1 ст. ва Усходняй ЕУропа усталявауоя адносны спаксй, як!, за выключэяявм 1534—1537 гг., доу.гауся да 60-х гг. ХЛ ст.

Мзта f задачи даслвдаванняг. АУтар дысвртацы! па став! у саба за мэту паказаць на приклад:. ' аднос!н з Вял!к|м княстваи Маскоу-ск1ы I Крымск!м ханствам уласц!вия тагачаснай дыпламаты! ВкЛ рисы i асабл!вагтп, яв аргаШзациЯную структуру 1 дзийнасць.

Для дасягнення гзтай мзти патраоавалася вырашыць наогушшя задачи :

- Зисветл1ць прэрагатывы i паунамоцтвы вял!кага князя i па-ноу Рада У ажиццяУленн! диплаыатычнай дзейнасц1 кра!ны i вызяа-чыць ролю I масца вял!какняскай канцыляры! У арган1зацы<*наЯ структуры дыпламатычнай службы;

- Вызначыць статус, функцы!, 1арарх!ю паслоу, разглодзець спосабы арган1зацы! 1 каыплектавання цасольствау, !хнюю Унутра-ную структуру 1 характер забеспячэння;

- Клас1ф1каваць i праанал!заваць, у залежнасц! ад паходжан-ня I призначэння, пасольскую дакуыонтацию, ахарактаразаваць мо-ву дыпламатычнай пераШск!, а таксама спосаб захоУвлння 1 выка-рыстання дакументацы!;

- АоллтлЩъ дзейнао."т- пнплэматы! ВкЛ па Урагуляванш адно-с1к з ВялШм княствам Маскоуек}ы;

- Прасачыць дзэйнасць гаспадарокай дыпламаты! па нейтрал!-зацы) Крш/скага ханства, праанал1заваць уплыу крымский дыпламаты! на дачыненн! ВкЛ з Маскоускай дзяржазай;

- Вшпнць i ахарактарызаваць асноуиыя формы i метады дзвй-насц! дыпламаты! ВвЛ.

Методика даследования. Пры нап!санн! гэтай работы аутар абап!рауся на працы даслвдчыкау, прысвечашя дыпламаты! як ВкЛ, так i irnux сярэднявечных еУралойск!х дзяржау, Псторыя дышга-маты! ВкЛ разглядаецца на шырок!м фоне Шжнародкых падзай, знеш-

Непал! тичшх дачынэшту у $?ропо, у пршзагнасц!, ва Усходняй ЕУрояа, АУгар даследуа аргашзацию дипламагичпай службы, асвят-ляо дьтламатичную дзайпасць i яа вшПШ, анал1зуа формы 1 ыога-да дапламатичнай дзейяасц!. При акал!за доплачагичнай слуу«ч вшсарусто?вал! ся г! сторыка-параунаучи метад 1 мвтад структурна га аналЮу. Асвятленне дыпламатычиай дзайнасц! ашщпуг^ла-ся шляхам спалучэнпя ап1сальнага I отагистичнага (cfихроняага) cnocaúy викладу.

Навукозая яэз{з.ча. Навукозая нав1заа дисартацы! эаюшча-оцца пара за уса у тим, inro ayrap opnói? спробу комллакснага даследаваших дипламаты! Bid на падстава уoíx даотугашх крын1ц. У працл падсуиавания, дапоунешя i Удакладменыя ранейпшя по гль -да i моркавашП, а таксаыа прапанаваныя принципова новия 1 ари-гШалышя вислоБы. У пэунай crynoui падвэдзани ашНк папярэд-Hix даслодаванняу па тэма. Упоршын» у тэыатичнай rfсгариягра-ф1i асабл!вая увага была зворнута на Унутраную структур" па-содьсгвау, формы t матады дзеЙнасц! дапламатШ ВкЛ. АУгар ад-мов!уся ад распаусвджанаЗ лершцшзацы! праблемы nt лариядах праулашш таго ц1 timara ианарха — выбар храналаПчшх межау досер^аци} биУ абумоулоли у першую чаргу знеашапал! тичным! задачам i, як!я мус!ла выраиаць дипломагыя ВкЛ.

Практичная 1 зканан{чная знаннасць атшмаянх выШка,?. Па-лахэнк! 1 BuatKf дасаргацы! з'яуляювда падмуркам далайша-га вывучэння riCToput дыпланати! ВкЛ, а таксама могуць бцць викариотанц при Hantcaaal абагулыишчих прац па пал!тичиай ri-сторы! гэтай дзярхавы.

Матзрыялы, што выкладзвии у навуковай працг упуляюць !н-гарэс для даплаиатау сённяшйх назалегших кра1н, як!я з'яуля-юцца спадкаеицаи! Бял1кага кияства ЛиоУскага, Рускага t ïïa-иойцкага — Балзрус!, Итон 1 УкраПш, a таксаиа I Рас! t. Работа. пока <5иць камарцийшш прадуг.тая,

ДсноУшя пзлажэяя!. як!я внпосяппя на ndapony:

- У агвдцяуленп! злегнопал!тачгшх задач ВкЛ у 1480 — поряаЯ трэц{ ХУ1 ст. у сувяз! з аслэблоняс.ч впош!п-пал1тична-га пагэпгшллу готаЛ дзярлави узрасло значзшш днплананП. Ас-«oynü'Jf па ni рун кем { дыпламатичнаЗ дзойпасц! з'яулял!сл алнос; -1Ш з ВялШм к&четпам îtocRoycitiu ! Крнмсяи» хапствзц;

- У разглядаомн пор;;яд диплзнагипная слугйа ВкЛ по з'яу-

лялаоя спецыял! заванш аутаношши дзяржаушм 1нстытууам —. дип-ламатычныя дачынеши был! тольк! адной э функций дзяргауяага апарата у цзлим. Пбратварашш дцпламзтцчлай службы у асобиую дзяржауную установу порашкадаал! абмажаваиая Улада гаопадара, слабая цэнграл!зацыя кра!ны, а таксама паступовае пал!тычиав збл!жэнне з Полшчай. На чала дыпламатачнай службы дзяржави у гэга чао стаял! тыя к самыя асобы t iистытуты (гаспздар, папы Рада), шго к!равал! усёй заешняй пал!тикай. Тгшйчшш функцы! выконвала гаспадарская канцылярыя;

- Абавязк! I фушщи1 пасла? выконвал!, як прав)ла, асобы шляхецкага паходжання, што рэкругавал!ся звычайна з паноу Рада, служачых гаспадарскай канцыляры!, а таксама людзей, як!я,

. хоць 1 не належал! да гэтых дзяржауных усгановау, ало карыстался давврам 1 аутарытэтам з боку вял!кага кяяэя i Рада. Мяича-нв, галоуным чынаы »ншазешшга паходжання (армяне 1 !ш.), вы-карыстоувал! с-: паравахна у якасц! талмачоу i raimo?. ¡la алы дзя-л!л!ся на уласна паслоу айо пасланцау 1 "бял1к{хп паслоу. Алоа-н!я мел! права не гольк! праводз!ць дапламагичная перамовы.ала ! заклвчаць ад !мя гаспадара { радаых паноу м!киародныя пагад-ненн!. Сярод паслоу едсугн!чала выразная спецыял!зацмя: адка i тая ж асоба, зыходзячы з дзяржауных !нгарзсзу, магла нак!роу-ваода У розныя кра!ни;

- Паоольствы мел! часовы характер ! утварал!ся гольк i для вырашання пауяых канкрэтных задач. Забеспячэннв кассльсг-ваУ знаходз!лася у руках дзяржавы. 1хйяй арган! зацыяй í ка-.í-плектаваннем звычайна эаймал!ся суыэско гасшдар i радныя паны; кал! гаопадар адсутнИау, гэтую функцию Ьп ускладэу на плечи CBatx аайбл!жэйшых дарадцаУ;

- Асноунай формай дзейпасц! дншвматш ЬкЛ з'яулгшс« па-рамовн, як!я, у залззмаоц! вд сдасабу ix правядзвння, д&лл!л«~ ся на три в!да: I) шляхам абывну дыпяаматычним! л!сгам! ; х-ра-матам!; 2) пры дапамозэ упаунаважаннх паслоУ; 3} непасрэдцая сустрэча ыанархау. Для дасягнення пастаУленых мотау пайчасцвй выкарыстоувад!ся наступныя сродк! J метали: зацягваине парамо-вау а мэтай выйграць час, iнiтацыя праняодя учавау супрацьлаг-лага боку альбо, наадварот, вылучэннэ ыакс!малышх потрабаван-няу а далвйшы пошукам прыыальнага варыянта, нейтрал!зацыя пра-ц1ун!ка тляхаы заключэшя з 1м «шобнага або ! шлага саюзу, часам шантаж, у дачынавн! татарау — подкуп. Зыкарыстоувалаоя

таксама i пасярэдн!цтьа з боку замеишх дыпламатау. У зносПшх як са сва|м! пращуп!каы1, гак i э магчымым! саюзШкам! обо па-сярэдн!кагл! дапламагы ВкЛ апалявал! да агулытчалавечых мараль-пих каштоунасцяу, хрисгЦянскай еднасц! (у дачиненн! да хрисЩ-янск!х кра!н), неабходаасц! прыгрымл!вацца узятах на сябо раной м1 «народных абавязацольствау; нярадка яны спасылал1ся ! на "старииу";

- На дипламатачд.^ю дзейнасць BicJI у 1480 — поршай трэц1 ХУ1 ст. уплывал!: а) адсутнасць дастагковага ваенна-пал!тип-нага патэнциялу, на як1 магло абапорц1ся гаспадарства; б) уз-повань одпаводнай падрыхтоук! людзей, иго атаццяулял! дыплама-»•ичшя зноспш; в) адсутнасць мэтанак!раванай паолядоупай знаш-непал!гичнай л!Ш!, што з'яулялася вын!кам працяглага знахо-джання гаспадара у Польшчы 1 зац!каул9иаац1 яго справам! гэ-тай краПш. Да станоучых бакоУ гасггадарскай дыпламаты! мохна аднесц! нвпах!сную пазЩыю на порамовах з Масквой, што, адяак, з причины адсутнасШ дастатковай ваеннай с!лы не магло само па сабь служыць гарангняй поспеху, а таксама настойл!васць у ца-сягненн! пастауленай мэтн, уыэнне стварнць штучную капкурэнцыю у стане свзйго прац!ун1ка. У канны разгладаеыага пврыяду дып-лама ты! Б.,1 удалося дасягнуць пэуных поспохау у выглядза нейтрал! заин! Крыма як саюэн!ка Масквы, У далойшыы t ягонага аслаблонкя, ! прыпиненн! паступальяага дагэтуль руху Маскоу-скай дзяржвы на земл! гаспадарства. Адоюуным! бакам! дыплама-TU1 ВкЛ был1: адсутнасць гнугкасц! t паслядоунасц!; наапера-гаунасць дзеяя-яу; нвпаслядоуяао выкананнв узятых на сябо м!я~ народных абавязацвльствау.

Апрабацня вик!ка? даследавання. Дысзртацыя абмяркоувала-ся t была ухвалена на пасядяэннях аддзела г!сторШ Боларус! 1'Ш-ХУШ сгст., а таксама ВучоваЯ рады 1нстагута г! сторы! АНБ. Асноуяыя пзлазэнн! ! выл!к! даслэдавання был1 выклодзены на I Усабеларускай канфврэнцы1 г!сторшсау (3—5 лвтага 1993 г., М! яск), а таксама I ! -П н!-.народных капфарэнцыях "Татары-мусульмане на землях Балзрус!, Л!твы ! Польячы" (26-2? сакав!-ка 1993 г., 19—20 Ulan 1995 г., р.-Шпек).

Еын!п! дысортацы! бил! апубл!кавэш1 У гощ! папукових артикулах агульным паяерам 1,6 д.а.

Структура i пб'ёи д.чсортлвд!. Дысвртацця складаевдя э

уводзПшу, агудьнай характеристик! работы, высновау, трох раэдззлаУ, кожны з як!х мае параграфы, дадатку, Лгулыш аб*-ём працы 5 а.а.

АСНОУШ 3JECT РАБОШ

Ва Уводз!нах даецца ацэнка сучаснага стану тэмы даслада-ваняя, эыходныя даныя для яа распрацоук!, а таксера абгрунга-ванне наабходнасц! прааддзання падобных работ.

У агудьнай характашстыцы работы абгрунтоУваецца актуаль-насць тэмы даследования, фарыулюювда ягоныя мэты i задачи, а таксама палажэнн!, што вьшосяцца на абарону.

У пертчм раздзеле дысертацы! разглядаюцца г!старыяграф1я 1 крын|цц па тэме даслвдавання*. Нягледзячы на roe, ито дагз-туль не э*яв1лася н!воднага спецыяльнага дасладаванвя па ric-тори! дышш» ты! ВкЛ 1480 — паршай чвэрц! Ш ст., асобяыя аспекты гатай широка!! тэмы часто уздиыал!ся г!сторыкач!, пера-важна у рамках агулышх прац па riCToput atío па зношняй пал!~ тццы. Упершню дыпламатычныя дачыненн! Маскоускай дзярхавы, ВкЛ i Крыма был! асватлекы у ирацах рас!йск!х гЮторыкау М.М.Шчарбатава, М.М.Карамз|иа, С.М.Салауёва, а таксама Т.Нар-бута. Дыпламатычныя аспекты барацьбы за Смаленск у часы Bací-дя Ш t Жыг1монга Старога паказау С-Каевроуск!. Дыплаыагычшя акал1чнасщ падрыхтоук! заключения i функцыянавання шлюбиага саюзу Аляксандра Каз!м1рав!ча ! 1вана Ш зиайзнл! адлюстрапапяа У працы Я.Церзтзл!. АдяосИш ВкД I Полшчы з лршогЛ;д хана« Мангд1-Г1раем падгабязии асвктл!У польск! даследчык К.Пуласк». Дна л! а зношняй нал! тик! ВкЛ, у тьш л!ку I дыпламаты!, у апогс-

1ше дванаодец!г0Д1Ш0 npayxémiH KaaiMtpa Ягайлэв!ча дз.У друг!

подьок{ гЮгорык Ф.Папэ. Не абышоУ свэёй улагай знешнюя лал1-гшсу Вк! 1, у пэршую чаргу, едноо!ны э Крымам укра^иск! ricro-рык М.Грушэуск!. Дзойнасць паноу Рады, у тым л!ку ! у галпю дыпламатШ, аовятл^у 1.Мад!ноУск1. Ы.К.Любауск! разглодзеу ввалюцшз 1 функцыянаваннв гаспадорскай канцыляры!.

Лаоля I Сусвогнай вайны геаграф1я дасдедаванняу звуз!ла-оя. Праблеметнкай займал!ся пера важна польок{я Псторык! .Роз-

* Б!бл!яграф!чиыя даведк! прац названых даследчыкау прызадза ни у cnfce л!тзратуры дасергацы!.

нця аспект знепшяй пал!гак! t дышшыагы! ВкЛ разглядаемага часу уздаыал! Я.Багансон-Леск!, Ф.Канечны, Л.Калянкоуск!.

у 40—50-х гг. И сг. да вивучэння ы1янародных аднос1я ва УсходняЙ Еуропо у сярэднявеччи актыУна ладклх>чыл!оя даслед-чш:1 Савоцкага Саюзу. Дышгамагычную дзейнасць вял!кага князя ыаскоускага 1вана Ш у дачцнеин! ВкЛ I Крыма падрабязна асвят-л!у К.В.Баз1лав!ч. Шматл!к!я бак! дыпламатычных аднос1п ВкЛ, Маскоускай дзяржавн . Кршснага ханства заайшл1 аддюстравашш У працах 1.Б.Грэкава, А.Л.Харашкав1ч, А.А.З!м!на, А.Б.Кузняцо-ва. Не засталася праблематыка па-за увагай i д!тоуск1х даслед-чыкау, у першую чаргу Б.Дундул!са; М.Ючаса. Э.Банён!с разгла-дзву эвадюцыю t функцыянавенне пюштуту паслоУ у ВкЛ. Даслед-чык паказау ролю гасвадара ! паноу Ряды у прызначэнн! паслоу за мяжу, акрэсл!у кола, адкуль пасли рэкрутавал!ся, I, нарэш-це, асвятл1У дзейнасць Шжэйшага, тэхн!чнага звяна гаспадар-скай канцнляры! — nlcapay (сакратароу) ! скрыбаУ (дзякау). У пасляваенны час па-ранейшаму знашняя пал!тыка t дыпламатыя ВкЛ .1аотавал!ся предметам уваг! ! навуковага анал!зу з боку польск!х даследчыкау. Дзейнасць Жыг!монта Старога, у тым л!-ку 1 на м!жнародяаЙ арэне, асветлена у працы Ж.Вайцяхоускага. Внешнюю г^,::гыку Аляксандра Каз!м!рав!ча разглздзеу Ф.Папэ. У працы Ул.Пац9х1 шматгранная дзейнао"• каралевы Боны пака-зана на широк1м фоне падзой унутранага ! Шжнароднага аиц-ця Полыпчы 1 ВкЛ. Некаторыя моманты фуакцыяяавання гаспадар-скай канцыляры!, у тым л!ку 1 у гал1нв дыпламаты!, закрануты У рабоце Ю.Бар^аха. Дыпламаты! Аляксандра Каз!ы!рав!ча прысве-чаны даследавашЛ маладога польскага г!сторыка Ул. Ярмол!ка. Знешнэпал!тычная дзейнасць к!раун!цтва ВкЛ асввтлвна У шмат-л!к(х працах вядомага беларускага г)столика А.П.Грыцкев!ча; Асобныя, фрагментарная звестк! пра дыплаиатычную дзейнасць к!раун!цтва ВкЛ, а таксама каротк! нарыс арган!зацы! дыпла-матычнай службы дзяржавн у першай паловв 1У1 ст. пададзвны у I тома кап!тальнай працы. . "HIatoria dypleraacji polPltie^". Б!яграф!1 нвкаторых вядомых тагачасшх дапламатау ВкЛ апуб-л1каваны У шаттомным выдана! " ?olski Slovmik Biogreficzny".

Усе п!сьмовыя крыШцы па тзме даследавания, болыиэсць з як1х надрукавана, мокна умоуна пацзял(ць на дэкумонталышя (матэрыялы бягучага сирававодства, акты заканадяучага характеру) i нзратыуныя (апавядальнця). Сярод перлах асабл1в* тгл •

ба вылучыць "Памятники дипломатических сношений" Московского государства с Польско-Лятовсхим" (Т. I). Дышшатичгшм дачи-нениям ВкЛ з крынск!м ханам Мэнгл!-Г!рэвм (1469—1515) прысвс-чанч зборн!к К.Пуласкага, эроблены на падстаае варшаускаЙ ко-nii Д1тоускай Метрик!. Шматл1к!я матэриялы дыпламатычнага зив-cty з Л1тоУскай Метрик! утрыыл!ваюода у так!х зборн1ках, як "Акты, относящиеся к истории Западной Россия" (Т. I, 2),"Сборник Мухзнова", "Посольская книга ВкЛ 1506 года", "Сборник Русской исторической библиотеки" (Г. 27) I im. Km га зап!сау Л 5 Л1тоУскай Метрикi (другая яе шзлова), перавакную большасць ма-тэрыялау якой окладаа пасольская дакументадая часоу Аляксавд-ра Каз!м!рав!ча, была выдадзена Э.БанвШсам. 1.Мал!ноусх! пад-рыхгавау зборн!к, прысвечаны дзейнасц1, у тым л1ку 1 дипломатичней, паноу Рады ВкЛ. Уяуляюць ц!кавасць f так!я 3ÖopniKi, ЯК "Codex eptstolaris saeculi rtecimi quinti (Т. 1, 2)," Aktя Aloksiaiicbra, ' -61а polskleijo, wielkiego ksiqoia litowskiceo ltd." ,"JIcta Tomlclana", "Vetera nomimenta Poloniae et Lithuo-nine gentiwnque iinitimarum illustrantia (?. 2) i tНШ. 3 ЯО-надрукаваных крын!ц асабл1вае эначэннэ мае Kiiira зап1сау > 7, якая э.чаходзщда У Нашянальиым Арх1вз Рэспубл!к! Беларусь. АУтар пры нап!санн! дисертаиы! BiiKap.jcsay 1 разнастайння зака-надаучыя дакуменгы (агульназемск! прыв!лей 1492 г., I Статут 1529 г. 1 1нш„), як!я выэначыл! кампзтонцы» гасиадара i паноу Рады У знешнепад!тычнай дзейнасц!, а таксаыа статус паслоУ (пасланцоу; на дзяржаунай службе.

Да наратыуных крын(ц адносяода летая!cu i xpoHir.I, як!я хаця J значяа саотулаюць ла 1нЬэрлтаунай насичанзсц! ; змос-це пасольскШ кШгам, ала тым ча мета иярэдка цатунякпь ix. Важнай крын!цай з'яуляюцца гаксама нусШцыстичшк г!сгаричнэ~ пад! тычныя творы. Яки излезаць пяру Ьшземных дчшшматау (А.Кантарын!, I.Барбара, Ж.Герберштайн) або тагачасным гиш-тычним дзеячам ВкЛ (Mi халон Л1тв1н).

У друг!м рзздзелэ днсертяцы! аовятляецца арган!зацайная структура дыпламагычиай службы ВкЛ. У першым парах'рафо раз-глядаюода кампвтэнцыя I пауяамоцтвы Вял!кага князя ! паноу Рады, а гаксама дззйнясць гаспадарскай канцалярыt у гал¡не дап-лаиаты!. У рэзглядаемы час, як ! раней, к!раУн!цтва знспняй пал!тыкай дзяржавы, у тым л!ку 1 дапламэтыяЯ, знаходз!лася У руках гаспадара. Ацнак у сва!х дззянкях ён мусiy ул!чваць

волю I ыеркаванна паноу Рада. Гаспадар, перш чип нак!раваць пасольскза за мяяу, ра!уся са сва!н бл!жэйшм акруязннем ад-иосна кандидатур паолоу, колькаспага складу пасольствау 1 г.д. На сумесних пасядаэннях гаспадара 1 паноу Рада выпрацоУвал!ся 1нструкци1 ("«звука") па с лай, тэксгы íxnlx прамоу на аУдаен-qul. Сввдчаннем узроолай ваг! Рады у га л! но да плача ты t з»яв!У~ ся § 18 агульназемскага прав!лая 1492 года. Иярздка Радзе, асабл!ва кал! гаопад-р знаходз!уся за ыягой, даручауся падбор кандидатур паслоу, складанна "навук!" для !х, аднаУленяе пасольствау за мялу. Рада ВкЛ ажыццяуляла i самастойную дапла-матичнуи дзойнасць. Яна падтриыл!вала параШску а Баярскай Думай Маскоускай дзяржави, польскай Радай, некаторыы1 замвжним! манархаШ (М9нгл!-Г1рэй ! !нш.). Не тодьк! Рада, ала 1 асобныя яв прадстаун1к! з л!ку найвышэйшх саноун1каУ дзяржавы падгрым-л!вал! дыпламатычшя кантакты э к!раун!цтваа замажных кра!н. Дыпламатычная дзвйнасць паноу Рады incorpore j паасобку з'яу-лялася складовай часткай тагачаснай дыпламагычнай практик! ВкЛ.

Падрыхтоукай пасольствау 1 адпраулвннеы !х за мяяу займа-лася гаоладарская канцылярая, якая уяуляла сабой центральны дзяржауны орган з адпаввдным штатам слуябоуцау. На чале яв стаяу канцлер, „асаду якога у тэты чао звычайна займау в!лвнск! вая-вода. Ш сари 1 сакратары, што орацава ' у канцыляры!, дзял!л1-оя на "руск!х", сакрагароу або лзц!нск!х nlcapay. Першыя адказ-вал! за вядзеннв справаводства на рускай (старабэларускай) мо-вв, а друг!я ~ на лац!нскай. Працавал! у канцыляры! ! татарски ntcapu. У абавязак nlcapay f сакратароу уваходз!ла окла-данна ! канчатковае рэдагаваннв дакуыентау, тэхшчння функцы! Ускладал1ся на дзякау (скрыбау). Сярод nlcapay канцыляры! ВкЛ, як гэга паказау Э.Банён!с, уао У канцы 17 ст. праяв!лаоя в!да-вочная специализация: вылучылася кола ntcapay, як!я вял! па~ сольскую дакумвнтацыю. Прыкладна у гэты час п!сары з тэхн!чннх выкаяауцау ператварыл!ся у паунапрауных удзольн!каУ пасольствау. Яны брал! удзел у шрамовах, читал! пад час абраду крыжа-цалавання тэкст пагаднання, прывэпвал! або прымацоувал! да гранат, што выстаулял!ся з боку гаспадара, свае асаб!стыя пячатк!, Некатория з nlcapay I сакратароу здолал! зраб!ць бл!скучую наличную кар'ору (1ван Сямёнав1ч Сапага, М!хал Богуа БагаШц!-иап!ч). СупрэцоунШ канцылярц! суправадкал! гаспадара пад час ягоных паездак па кра!нв, а гаксамэ ад'аздау за млху. У дярозч.

а дакладне!! у мвсцах свайго побыту, гасладару пркходз!лася прымаць замэхных паслоу, адпраудяць сва!х уласных прадстаун!-коУ.

У друг1н параграфе разглядаюцца аргаи1зацыя 1 структура паоольсгвау. Дасол у ВкЛ, як 1 у 11шх оурапоЯск!х краПтх, з'яуляуся ас -Истым прадсгаушком манарха. У якаси! паслоу выкарыстоутл1ся супрацоУи!к! гаспадарскай кэнииляри! (п!са-рц, сакрагари), радныя пани, а таксаыа асобшя шляхЩчи, што каристал!ся давврам з боку к1раушцтва дзяржави. Да пасольскай службы зрэдку прыцягвал!ся ! зашжныя падда.чия. Роля мяичан у ципламати! ВкЛ была нязначнай: тольк! эп!задычна асобныя прад-стаун!к! гэтага саслоуя, у асноуним 1ншаземнага паходжання (армяне 1 1нш..', выконвал! абавязк! талмачоу 1 ганцоу. Паслам! э'яулял!ся як св'ецк!я, так ! духоУныя асоби, хаця Удзельная вага апошн!х была меньшей, чыы у Дольшчы 1 заходн!х кра!нах. Давол! значны лрацэнт на дцпламатычнаЗ службе ВкЛ складал1 асобы татарскбга паходхання — гаепадярск1я падпаныя. Паслы дзял!л!ся на Уласна паслоу (пасланцоу) 1 "вял!к!х" паслоу. "Вял1к1я" но тольк! праводз1л! м1жнарод1ШЛ порамовы, але I ме-л1 ппава звключаць ад 1мя гаспадара адпаведныя пагадяонн! з сущ^цьлеглкм бокам. "Вял!к!м!" паслам! нярэдка призначал!ся найвышэйшыя дыгн1тары! I саноун!к1,

Ва ус,х тагачасных еУрапойск1х кра!нах, за выключэннем Апен!нскага паувострава, ив !снавэла яшчэ (нстытута сталых па-сольствау. Пасольствы угварал!сл з мэтай вырашэння канкрэтнага пытання I адразу пасля заканчэння сваёй м!оП сшпял! 1снаван-нв, Кожнае пасольства акрамя пасла ц! паслоу складплася такса-ма 1 з 1хняга почата. У почацо умоуна можна Счло видзелЩь 4 трупы лаодзей. Да першай належал) надзойныя, выпрабапаиия сябры паслоу, даворанця асобы паслоу. У другую трупу увэхо-дз!л! н!сари, сакротарк, талмачы. Трэцюю трупу пасольскай св|-ты складал! приставы 1 правадн(к1. Прыставы клапацШся пра забеспячэине паслоу у дарозв прадуктам! харчаванкя, гаранта-вал! !м бяспеку праозда, уваял!ва сачыл!, каб пасли нэ мол! непрадуглвдааных кантактау з мясцовым насельнщтваы. У дарозв прыставы регулярна мянял!ся. Да мяжы паслоу супряваджал! гаопадарск!я прыставы, як!я затым пврадаручал! приставам таго манарха, да якога следавал1 паслы, 1 наадварот. Па не-знаёмай ыясцойасц! з паслам! ехал! правадаШ з тамгэЯшых жы-

хароу. Нарэсцв, у чацвёртую трупу УваходзШ асаб!стыя слуг! паслоу, конюх! 1 г.д. Карыставчнся тым, што ппслн мел! дыпла-матычнн 1мун!тэт 1 бил! визвалони ад уплати мытных падзткау, !х сулравадгал! гурии купцоУ. Усе выдатк! не алпроу.чвпно сва-IX ! приняцца замолошх паслоу нос дзяржауни скарб ВкЛ. У рачках "патрэби зомскаЙ" жыхара населених пунктаУ, проз як!я пра-ходз!л! карарути пасольства, эабяспечвал! дыплаыатау падвода-м! I продуктам! харчавання. За мяхоЯ, за выхюочэннем татарау, гаоподарсх!я прадогауи!к! знаходз!л!ся на утрыманн! тамтэйшых манархау.

У трэд!а параграфа аутар разглядае паоольскую дакумонта-цию 1 арган!ззцыю арх!унай службы у ВкЛ.Уон шматл!кую пасоль-окуи дакумелтацыю ВкЛ можна уыоуна падзял!ць на три вял1к!я трупы. У пераую уваходз!л! дакумонты паслоу. Ооды аднос!л!ся "верыцельлия" граматы, як!я поцвярдяал! аообу ! паунамоцтвы паслоу, "апасныя" ("глойтоуныя") л!сты, што гарантавал! неда-тыкальнасць паслоу на тзрыторы! прамшочагз боку. "Падарокния" ("падиодая", "праоэлдия") люги гарантавал! забеспячэнно паслоу падводоа! ( харчаваннам пад час !хняга слодавання праз гаспадарси!я володанн! да пункта прызначзння. "Мандат" з'яу-ляУся сводчаннем паунамоцтвау I кампвтзнцы! п ,лоу на заклю-чзнна адпаввднага м1анароднага пагаднвння. Другую групу скла-дал! дакументы, што прызначал!ся для непаорзднага виканання канкрэтнага дипламатычнага даручэння. Посольская "навука" рзг-лаиентавала паводз!ни дапламатау пад чао парамовау ! аудыен-цы1. Адзнзчым, што "навука" асабл!ва не абшшзувала 1н1цыяты-ву паслоу ВкЛ. 1м, у адрознанне ад паслоу Вял!кяга княства Маокоускага, била прадпстаулэиа широкая свабода дзеяшшу. Да трзцяй групп налсял! документа, это з'яулял!ся вын!кам пасольства ! у як!х паясумоУзал!ся вынШ пасольства. Тэта был! шздзлржоуиия дагзворы 1 нагаднонн!, оправаздача паслоу. Да гэтай катэгоры!. пасольск1х дакумонтау мокна односц! ! "раз-мбтныя" ("складныя") грамагы, як1я ф1ксавал! разрыУ аднос!н I лачатак вайш пам!ж дзяржавам1. АсноУнай кашмлярсгсай мозай у ВкЛ у разглядаенц час з'яулялася руская (старабеларуокая) иона, викарыотоУвал!ся таксама татарская 1 лац1нская мовы.

Усо дакуыеяты, што выходз!л! з гаопадарчай канцыляры!, а таксама найболыа важныя л ¡ста ! граматы, иго прыходз!л! да гаспадара I паноу Рада з-за шш1, унос!л!ся у выглядзо коп!й

у асобиыя KHlri, што складал! apxiy канцыдяри! ц! г.зв. Л{-тоускую Патрику. Бягучыя паоолюк1я кн!г! пад взглядам адна-го ц! некальк!х ntcapay оуправадяал! гаспадара пад чао яго-них вавдровак па кра!яо, à гаксама 1 па Польшчы. ДзяржаУнн apxiy ВкЛ захоувауся у гаспадарск!м скарбо, дза такоаыа зна-ходзШся арыг!налы Шжнародных пагаднвнняу з замекныы! дзяр-жавам!, 1ндшя аутэнтичаия акты i гранаты. Прыкладна з I5II года Л!тоуская Метрика захоУвалася у В!льн1.

У трэШм раздзалз аутар асвятдяе дыпламатычную дзвйнасць к!раун!цтва ВкЛ. Перш параграф гэтага раздаала прысввчаны дыплауатичным аднос!нам з ВялШы княстваа МаскоУск!«, якоо У 70—80-х гг. ХУ ст. яарайало да актыуных дзвянняу па *з01-ранн! pycKix авмляу", у там л!ку i тых, што УваходзШ У склад ВкЛ. Асноуная знапшвпал1тычвая задача к! payaiцтва. ВкЛ заключала ся у захаванн! "statue quo« на усходняй мяжы. У В!льн! у су-вяз! з ослаблением ваенна-пал!тычнага патэнцыяду дзяржавы.што яскрава выяв1лаоя у готы чао, аддавал! перавагу дыпламатычншд ородкаы, !шшул!оя адтзрм!наваць узброены канфл1кт. Аднак су-пярэчнасц! паы1я дзвша найбуйнвйишм! тагачасныы! УсходнаоУра-пайскш! кра!нам| бил! настольк! вострым!, ито прадух1л!ць вай-ну не з'яужлася магчымым. У войнах 1492—1494 гг 1 1500—1500 гг. ВкЛ пацярпела яаражэннв 1 панеола вял1зшя тэрытарыяльныя отраты, а яе днпламаты! не удалооя на пераыовах змягчыць выя!-к! няудач. Был! бвспаспяховш11 i спробы утварэння широк!х ан-тымаокоуок1х ваенна-пал!тычных саюэау. У той жа чао не дрынао-л! плену дзеяня!, як!я был! ск!раваны на нейтрал!зацыв саюзн!-кау Маеквы, у першую чаргу крыыскяга хана Маагл1-Г!рэя, абап!-равчыся на падтрымку якога тагачасыы вял!к! князь маскоуск! 1ван Ш (1462—1505 гг.) яасягнуУ значвых поспвхаУ на м!жнарод-лай арене. Гольк! у 10—"<.0 гг. Ш ст. дыпланаты! ВкЛ удалооя выправ!ць станов!ича. Ксл!ин! саюзн!к Маеквы «• Крым быу нейтрал! гавани. Таксаыа быу прадух!лвня сааз Вас)ля Q. (1505—, 1533.гг.) з !нператарам "Святой Рыаокай !шюры!" — Макс!м!л1-янан Габсбургам, Ыасква ашьулаоя парад пагрозай утварэння аб'яднанага фронта татарок!х дзяраавау, да якога готова было далучывда ! ВкЛ, аднак на причина наскаардынаваних 1 шрудных. дзвянняу пагэнцняльных са»зн!кау гэти план так ! не амщцяв!У-ся. Тьш на манят, у '*чнцы разглядаомага порыяду к1раун!цтву ВкЛ у выШку шэрагу дыплаыатичнцх захадау ! сганення паласы

ваошшх няудач удалося часова опынШь ранейзы паступальны рух МаскоУскай дзяргавы па зомл! гаспадарства. Па«{з: дзвша г;зй-буйнеЯзши! тагачасным£ Усходноо?рапзйскш! крн!нам! усгзлгазэ-лася прикладная раунааага с! л у рзг!эна.

У друг!:.: параграфа трзцяга раздзала разглядаюэда дыплача-тычшя дачыненн! ВкЛ i Крымскага ханотза. Другой вамай эяеа-иепал1 тычш. . задачай ВкЛ. у гзты чао з'яулялася нейтрализация, а да магчымасц! i пр";огненна на свой бок у ваанна-пэл! '.гпгшм супрацьстаянн! з Масквой Крымскага ханства. На працягу чвэри! стагоддзя (1480-1Ь06 г.) дзаянн! дыпламаты! ВкЛ был! лаЩра-ваны на л!кв!дэцыю союзу пам!ж вял!х!ч хмязом ыаскоУск!м 1ва-иам HI i кшнск1м ханач Мэнгл'~Г!рэвм, У В i.'.Mi на с шл! !н-шага сродка для дасягнекня гзтай мэги, як тольк! справакавапь канфл!кт Крыма з якы-небудзь ягоным каякурэнтам. Так!и канху-рэнтач для Крыма, ка думку к!раун!цтза ВкЛ, мус!ла быць Зял!-:;ая (Заволаская) Арда.якая вяла барацкЗу з Крымаы з-за кол!ш-няй залзгаарданскаЗ спалчшш. саволжог.1я хаш ахвогна ta.ií на пагаднонн! спачагку з KasiMlpaa, а лотым i з ягош.м сынаа Аляк-сандрам. У тчя часы, кал! дзвйя!чау оаюз ВкЛ í Заволхскай Арды i зазолжс:с!я татары ¡.та^аьлл! крчисгля улусы, i статна слабо? крнмок! нац!ск на зе^л! ягэлолск!х дзярхау. Аднак у пачатку Ш ст. к!раун!цтва ЗиЛ з-за turo, што яно У сами вырашалькц моманг не падтрамала свайго сапзшка, пазбав1лася такс;га залс-нага фактара стрывд!вэячя Крыма. 3 другога боку, баспаспяхо-вым! 6ил\ ¡ дэухбаксвыя пораиовы, у тки л!ку ! праз пасярэд-н!кау з хримснЬм ханам. Тольк! у 1506 годза дыпламаты! ВкЛ удалося разарвамЬ масхоУска-кримск1 саюз, да чаго У значнай сгупая! причын1уся у?рослы антагон!гм пам!я код!пнЬч! саюзн!-кам!.' У I5I2-I5I3 гг. 2иг!монт Стары заклпчну антимаскоускаа тгадпэннз з Крымам "01гз;г 15 тысяч эалягых штогод, аднак гэ-■и карыс!ш m yclx одно" í н-эх савз па розных причинах (оупраць-дзаяннв узскоУск!х дыпл;..матау, лззадавадьнлючия дзаянн! дыпла-матэу ВкЛ, паз!цыя Турцц!) на апраудау тых надэей, як!я па яго ускладал! У 3!льн!. На было наладяанз з$ектыукаа ваеняа-пал!-тычлаа супрацоун!цтза з наступи i ка^ .Уангл1-Г!рэя — ханам Мах-мот-Г1рэем (1515—1523 гг.), як!, бачачы далёкасяжныя планы Масквы га авалодакн! Усле Татзры!, прых!льяа став!уся да саю-эу з ВкЛ 1 Полыиай. Дасля caepui Махмаг-Г!рэя да Улгады У Крыма прыйиоу турэик! стаУлан!к Сайдзт-Прэй, як! адразу заняу

вароную да ягелонск!х кра!я паз1цыю. Дыпламатыя £ыг!монта Ста-рога дзеля нейтрал!зацы! Крыма выкарыстьла пал!ти'шыя ачб!цы! лрэтэвдэита па крымск! пасад Аслам-Г!рэк (1слам-Г!рэя) 1 1нсп!-рааала У Крыме унутраны >:акфл!кт. У вшЛку м!жусоб!ц Крыыскае ханства 1стотна паслабла, а ягонае пал!тычнае значэнне у рэг!ё-не адпаводна ¡стотна эмоншлася.

У трзцт параграфе еутар разглядао асноУныя формы I ыегады дзеянняу дыпламатау ВкЛ. У рязглядаомы час асноунай формай д&айнасц! дыпламатау ВкЛ з'яулял!ся перамовы, як!я ажыццяуля-л!ся шляхам обмену паслоУ 1 праз дыпламатычную перзп!ску. Пры-ыяненне тых ц! !нвшх метадау 1 сродкау дзеянняу залекала ад канкрэгнай пал1тычнай с!туаци!, вопыту 1 прафес!йяай падрых-то}т<1 дыпламатау, партнёра па перамовах 1 г.д. Аргументация, яку» пршяняла У гэги час дыпламатыя ВкЛ, адлюстроувала харак-тарныя асабл!васц! пераходнай апох1 ад сярэдаявечча да Рэнесан-су. Тэта быу зварот не тольк1 да хрысц!янскай еднасц! I закл!к да выканашш Узятых на сябе м!кнародных обавя' эцельствау, ала 1 апеляцыя да агульначалавечых маральных каштоунасцяу. Нярэдаа гаспадарок!я дыпламаты спасылал1ся на "старину".

В Ы С Н О В и

У 1460 — першаЙ чвэрц! 1У1 ст. у сувяз! з ваешш-пал!гыч-!шк еслабленяем 1 ускладнением м!жнароднага станов!шча ВкЛ уз-расла роля дашшматы! у' знешшй палгтыды дзяржавы. Перыяд гэты э пункту гледжання тых задач, як1я ыус!ла вырашаць дыпламатыя, ОиУ адкым з саяых складаных ва усёй пал1тычнай г!сторы! гаспа-дарства.

Новыя Умовы, у як!х дзейн!ча. . дыпламатыя ВкЛ, пауплывал! на разв!цце яе арган1зацыйных формау. Узрасл! роля 1 каипетэн-цыя паноУ Рады у дыплакат. , хаця па-ранейшаыу к!раУн!цтва ёю, прыияццё канчатковых рааэшшу знахода!лася у руках гаспадара. Павял1чиуся службовы порсанал гаспадярскай канцыляры!, для пра-цы у якой прыцягвал(ся асобы з высок!и узроУнем прававой 1 гу-ман!гарна» адукады!. Сярод с. 1рацоун!кау капцыляры! (п!сарау ! сакратароу) стала праяуляода спадыял!ззцыя. У 80—90-х гг. ХУ ст. паустау дзяржауны арх!У ВкЛ ~ Л1тоуская Метрика, куды унос!л1ся коп!! дакумонтау, у там л!ку ! пасольск!х, што выхо-дз!л! э гаспадарскай канцыляры!, а таксама прыходз!л! У яе. У разглядаеыц час узрела 1 колькасць пасольствау, як!ы! гас-

падар t пани Рады абмэньвал1ся з замежным! кра!яаи!. Дипла'лз-ты рзкрутзвал! ся у асноуным са шляхты, асабл!ва яа сярзднлга пласта. Дыпламатычяая служба ВкЛ, як i у 1ншых тагачасных оУрапеЙск!х Kpalnax, не з»яулялася асоб.чай, аутаноынай дзяр-жаунай устаноаай са сва!м уласным к!раун!цгвам 1 штатам слу~ хачых t спецыф!чнай уормай арган!зацы!. Прычына гэтай з'явы тлумачнлася олабасцю гаспадарскай улады, недастатковай цэнт-рал{зацыяй кра!ны, а таксама I растучым пал!тычныы збл!;»эн-ном з партнёрам па дшшстычнай yat i — ПольачаЙ.

У 1480 -- nopa-aü трэш ХУ1 ст. асноуным! зн8шнепал!тыч-нымt задачам} ВкЛ з*я?лядiся урэгуляваннэ аднос!н з МаокоУ-скай дзяржавзй, якая у тэты час прадпрымала широк! .¡ступ на "руск1я" зеыл1 гаспадарства, а тяксама нейтрал!зацыя 1 па ы?г-чымасц! прьшягиеняе на бок у ваенна-пал! точным супрацьсгаягш! з МасквоЙ Крымскага ханства. У вырааэнн1 !х важная роля адво-дз!лася дыпламаты!. Ка формы ! метады дзайнасШ, як!я ак»ццяу-ляла у дачынонн! да ,','асквн ! Крлма гаспадярская дыплакагыя, угшшзл! не тольк! ваонна-шл!гычны патэнцыял ВкЛ, ало í кап-крзтнае м!жпароднае станоз!пча, узрозень культуры дыпламатау.

Дыплама точную дзеЯнасць ВкЛ у дачынепн! Масквы 1 Квдма у разглядаана час у цэлыы ивльга паз^аць паспяховай. У 1480 го-дзе к!раун!цтва гаспадерсгва не здолела црадух!л(ць угзарэкие вэенна-пал!тичнага саюза 1вана Ш ! Менгл!-Г!рэя, пто иела саа-!м вын 1 кт JcíOTuao паслаблонна паз!цый на усходзе i поудн!. Асабл!ва цязэс!я 1 вял1к!я страты был! нанесены у часы Аляк-сандра Каз!м!рав!ча. Спробы спин!ць мзскоуск! наступ ! нейтрал! зазацъ Крн.ч э дг-т'огай розных дыпламатычннх камб! наций i саюзлу звь'чаЗна бил! беспаспяхопшЛ, в!ной чаму часта з'пуля л t ся неапоратыунасць ! лэгкадумпасць у дачынепн! да узятнх нч сябе м!гнародных абавязацольствау к1раун!цтва ВкЛ. Тольк! у 10—20-х гг. Ш ст. был! дасягнуты пэуныя поспех!. Дзякую-чн настойл!вым дзеянням гэопадарскай дышшчаты! маскоуска-крнмск! саюз быу л!ка!даваяы. Пазней, коптам гарантаванай сумы "упаы1вкау" удалося наваг часова прыцягвуць на свой бок кршск!х ханау (Мангл!-Г!рэя 1 ягонага сына Махывт-Прэя), аднак магчы^асць наладзЩь з !м! офзктыунав оупрацоУл!цтва з причины незадавальняючых дзеянняу дыплакатау ВкЛ ! конгрме-рау маскоУскага к!раун1цтва так ! но была выкарыстана. Тим не менш, у друг1м дзэсяд1годдз! ХУ1 ст. Жыг!монту Старому

шляхам нейтрал!зацы1 саюзн1кау Масквы J дзякуючы сгшнешш паласы вгонких няудач удалося дасягкуць з ёй адноснай раунаваг! с1л у раг!ёне 1 прадух!л!ць дадвйшы яо рух на земл! ВкЛ. У вы-и!ку у зкачнай ступен! !нсШраваких В1лышй уиуграных какфл!к-тау i закалогау у Кршо, а таксеыа стварэняя я;.;у штучнай npoqi-ваг! з боку 1шшх татарок!х ордау, Крым быу часова нейтрал!за-ваны i аслаблены.

1. Татары на дыпламатычнай службе ВкЛ // I Шяшародная иаву-кова-практычная канферэнцыя "Татары-м усу л hv.a п о на землях Беларуси Л!тва ! Полшчк": Зборн!к навуковых артыкулау

1 дакладау. — Мн., IS93. — С. 99—III.

2. Крымск!я напады на Беларусь: Г!сторцка-архоалаг1чны збор-н!к. — Мн., 1993. — Ч. I. -- С. 135—156.

3. Усходняя пал1тцка Каз1м!ра У апошняй чвс-; ;! ХУ ст. // Усе-оолоруская кан$ерэнцыя г!сгорыкаУ: Тэз!си дакладау ! паве-дамлэнняу. — to., 1993. — С. 2. — С. 112—115.

4. 1тынарарый крнмск!х паслоу J ганцоу (1480—1505 гг.) //. С Шжнародная навухова-практычная канфарзнцыя "Татары-му-сулманэ на зеылях Беларуо!, Л!твы ! Польшчы": Зборн1к навуковых артыкулау i дакладау. — Мн., 1966. — С. 16—16

5. Дыплачатыя (у сааутаротве з У.Е.СпапкоускМ // Энцыклапв-дыя ricTopul Беларуси — Мн., 1ЭЭ6. — Т. 3. — С.324-327.

СпЮ апубл!каваных работ

-1

<1

РЭЗШЭ

КАНАНСВ1Ч УДЛДЗШР 1ЛЫЧ

ДЫШМА1ЫЯ ВЯЛКАГЛ КНЯСТВА ЛТОУСКЛГА У 1480 —

ПВРШАЙ ЧВЭРЩ Ш ст. (АДНОСШ 3 ВЯЛШМ КНЯСТЗАМ МАСКОУШМ I КШСКШ ХАНСТВАМ)

Дыпламатыя, вял!к! князь, пани Рада, вял1какняская яан-цнлярыя, пасол, Д!то.?ская Метрика, Вял!кав кияства Л1тоУскае, Вял1каа княства Маскоускав, Крым ска а ханства, паранойи, пася-рэдн1цтва, м!«народная дамова, дипламатичны контрагент.

На падстава новых могадалаг!чных раопрацовак, тэоры! г!с-тори) даплнматы1, шырокага кола г!старычиых крыШц (пасольок!я кн!г!, хрок!к!, летап!сы, г1оторыка-публ!ццстичнил твори I 1яа.) у дасергацы! комплексна даслэдуацца арган! зацыйгшя структура дыпламатычнай службы ВкЛ, яа дзайнаоць на праклацзо адноо!н з Шокоускай дзярзавай, а таксама формы 1 метода дзеянняу дыпламатау.

Аутар адзначаа, што У 1480 — периай чвэрц! ХУ1 ст. к{-раУч!цгва ВкЛ з причины ваанна-пал!тычнай слабасц! дзяржавы вняушана было у знешняй пал!тыцн аддаваць паравагу дыпламатыч-ным сродкзм ! матадам. Асноуная увага гаспадарскай дыпламаты! была прыцягиута да МасаоускаЯ дзяржавы ! Крычокага ханства, як!я на лрацягу чвэрц1 стагоддзя (1480—1506 гг.) дзейн!чал! адз!ным антыягелонск1м фронтам,

У дысертацы! спнярджавцца, што на вын1к! дыпламатычнай дзейнасц! ВкЛ у дачшкнш1 Мзскоускай дзяржавы 1 Крыма у раз-гляпаема час уялиэау но тольк! узроваць адпаводнай падрыхтоУ-"! тых людэиЗ, як! я ярадстаулял! ягонця {птарэси на м!жнарод-пай арэне, ала ! пал1тичная,-вав1шая 1 экаяаШчная мои самой дзяржавы, што з'яулялася ап1рш!1пам дыпламатычнай дзейнасц!.

Пзлажэ.чн! 1 вин! к! дысертады! могуць быць выкарыстаны пры иап!санн1 абагульняючых прац па пал! тычнай г!оторы! ВкЛ, а таксача могуць уяуляць ц!каваоць для дышгаматау сёняяшл1х кра!я Усходняй НУропы.

рвжме

' К02ЮН0311Ч ВЛАДИМИР илыя

ЛИПЛО,'.'"ЧЙ ВЕЛИКего КШШ2СТЗА ЛИТОВСКОГО В 1480 —

ПЕРВОЙ ЧлЗЕРЛ! Ш в. (ОТНОШЕНИЯ С ВЕЛЖИ КНЯЖЕСТВОМ ыо£соъсш к кшмекш ХАКстао:.;)

Дипломатия,* великий князь, пана Ради, великокняжеская канцелярия, повол, Литовская Метрика, Великое княжество Литовское, Великое княжество .Московское, Крымское ханство, переговори, посредничество, международный договор, дипломатический контрагент.

На основе лових методологических разработок теории истории дипломатий и широкого круга исторических источников (посольские книги, хроники, летописи, историко-публкцистические произведения.и др.) в диссертации комплексно исследуется организационная структура дипломатической службы ВкЛ, ее деятельность на примере огнОкеяцй с Московски; государством и Крымом, а такяо формы и методы этой деятельности.

Автор отмечает, что в 1480 — первой четверти ХУ1 в. руководство ЗкЛ по причине военно-политической слабости государства было вынуждено во внешней политика использовать преимущественно дипломатические средства и методы. Основное внимание господарской дипломатии было обращено на Шсковское государство а Крымское ханство, которые на протяжении четверти столетия (1480—1506 гг.) действовали единым антиягедлонским фронтом.

В диссертации утворздаотоя, что результат дипломатической деятельности ВкЛ в отношении Московского государства и Крыма в рассматриваемое время зависол не только от уровня соответствующей подготовка людей, которые- представляли его интересы на международной арено, но и политической, военной и экономической силы страны, что являлось опорой дипломатической деятельности.

Положонпя и результаты диосертации могут быть использованы при написании обобщающих работ по политической истории ВкЛ, а такжо могут представлять интерес для дипломатов сегодняшних государств Восточной Европы.

SUMMARY KAJJAtlOVri UIJiriZIHTR ILYl3

Tiffi DIPLOMACY 0? GRAND DUCiiY CP LITHUANIA IH

1400 -"FIRS? QUARTER XVI CKJJTUTiV (HELATIC1I3

WITH ^Ai;D DUCHY OP MUSCOVY Aim CRIMEAN CHA-

IfAT " - J

Diplomacy, nrund duke, Pany Rudy, firo.nd dukal chancery, Lithuanian f.!otrica, ""-and Duchy or Lithuania, Grand Duchy of ¡.'.uscovy, Crinsan oliannt, talks, mediation, intfrnatlonal . ng-rofiraen;, diplomatic Partner.

Organization of diplomatic sarvics of Grnr.d Duchy of Lithuania, its aotivitien towards fJuscovy ond Crimea, ior-is and nothodg of the dipldmatlc aotivitjeo are thoroughly reoenrohed in the dissertation on ths baaio of the modern 119 thodol£\^ioi»l elnborntLono of the diplomatic HiDvory Theory and :;he w'de ra-11/je of Historical Sources (diplomatic doeufflflr;';G, cln'OiiicHfj, anmln, diaries, eto.)

The author mentions ',hat because of the political and military weakness of ¡.he stato the hijher leadership of Grand Duchy of Lithuania in 1460 - fiist quarter of XVI century uaed predominatingly dipldmatio mean3 and methods in the external policy. Muscovy and Crimea, allies in 1490-1506, nore fcha main objecta of attention on the part of Grand Duchy of Lithuania.

The author stresses, that not only altills of diplomats, but aloo poliMcnl, military end economic power of the state influenced '.Iv> moults of the diplomatic activities of Grand Duchy of LI th'-emia towards Muscovy and Crimea.

The i««03 and t.he rpsulta of the dissertation oan be uoad ..or writing common workn on Political History of Grciid Duchy of Lithuania, and also con te of great interei.it for diplomats of modern Enutern European countries.