автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.10
диссертация на тему: Духовное становление личности и средства массовой информации: конструктивные и деструктивные тенденциисовременной белорусской публицистики

Полный текст автореферата диссертации по теме "Духовное становление личности и средства массовой информации: конструктивные и деструктивные тенденциисовременной белорусской публицистики"

БЕЛАРУСИ ДЗЯРЖАУНЫ УШВЕРС1ТЭТ

i'l'ö О Л

УДК 070 (476) (043.3) ~3 [f'J

ПАДАЛЯК ТАЦЦЯНА УЛАДЗІМІРАУНА

ДУХО^НАЕ CTAHAYJffiHHE АСОБЫІСРОДКІМАСАВАЙ 1НФАРМАЦЫ1: КАНСТРУКТЫУНЫЯIДЭСТРУКТЫУНЫЯ ТЭНДЭНЦЬП СУЧАСНАЙ БЕЛАРУСКАЙ ПУБЛ1ЦЫСТЫК1

Спецыяльнасць 10.01.10 -- журналістьїка

AŸTAP3<E>EPAT

дьісертацьіі на атрыманне навуковай ступені кандыдата філалагічпьіх навук

Мінск 1998

Работа выканана на кафедры тэорьп I практыю сучаснай журналютьш Беларускага дзяржаунага ушверспэта.

Навуковы мраушк — доктар фшалапчных навук, прафесар Б.Л. Бондарава

Афщыйныя апаненты — доктар фшалапчных навук,

прафесар М.Я. Цкоцю,

кандидат фiлaлaгiчныx навук, дацэнт Л.П. Белякова

Апашруючая аргашзацыя — аддзел псторьп беларускай

лтаратуры XX стагоддзя 1нстытута лггаратуры ¡мя Я. Купалы Нацыянальнай акадэмп навук РБ

Абарона адбудзецца “24” верасня 1998г. у 14.00 гадзш на пасяджэшп спецыял1заванага савета К 02.01.02. па абароне дысертацый на атрыманне навуковай ступсш кандыдата фшалапчных навук пры Беларусюм дзяржауным ушверсггэце.

Адрас: 220080, Мшск, праспект Ф.Скарыны, 4, БДУ,

3 дысертацыяй можна азнаёмщца у б1бл1ятэцы Беларускага дзяржаунага ушвератэта.

галоуны корпус, п. 206.

1998 г.

Вучоны сакратар спецкишзаванага савета кандытат фшалапчных навук, дацэнт

АГУЛЬНАЯХАРАКТАРЫСТЫКА РАБОТЫ

Актуальнасць дысертацыйнага даследавання абумоулена:

— дьінамічньїмі зменамі у фамадска-палітьічньїм, сацыялыта-зканамічньїм, духоуным жьіцці краіньг, якія нараджаюць новыя разнапланавыя, дыялектычна узаемазвязаныя і разам з тым супярзчлівьш праблемы духоунага станаулення асобы;

-- істопшмі зменамі у інфармацьійнай прасторы Рзснублікі Беларусь, выхадам новых газет і часопісау, дзейнасць якіх ажыццяуляецца ва умовах зканамічнай, палітьічнай і прафесійнай канкурзнцьіі з ужо існуючьімі вьтданнямі, узмацненпем ролі сродкау масавай інфармацьіі як "чацвёртай улады" і у сувязі з гэтым — павышэннем патрабавальнасці да гэтай улады (праудзівасць, разважнасць, маральнасць);

-- иеабходнасцю фарміравання нацыянальнай свядомасці, асзнсавання спрадвечных каштоунасдей у кантэксце праблемы духоунага станаулення асобы;

-- недастатковай распрацаванасцю у навуковай літаратурьі праблемы адзкватнага адлюстравання духоунага свету сучасніка у публіцьістьічньїм вобразе.

Гзтая праблема з'яуляецца дастаткова складанай і супярзчлівай яшчз і таму, што духоуны свет асобы — не статичная з'ява, а дьінамічньї працзс. Як вядома, чым больш складаны аб'ект даследавання, тым вышэйшая ступень яго магчымай карзкцьіі у працзсе творчай распрацоукі і журналісцкай інтзрпрзтацьіі. Адлюстраванне духоунага свету асобы адбываецца апасрадкавана - праз прызму уяуленняу, каштоунасных арыентацый, маральных пачуццяу журналіста, з чаго вьінікае наступнае: аб'ектыунасць адлюстравання у значнай меры абумоулена узроунем духоунасці асобы самога журналіста. На гірацягу многіх дзесяцігоддзяу журналіста бьілі паслухмяньїмі вьїканауцамі партыйных задапняу, "байцамі ідзалагічнага фронту". Як жа "раззброіць" войскі служыцеляу слова? У чым сутнасць новай пераарьіентацьіі? Якія галоуныя крьітзрьіі журналісцкай творчасці устаюць на парадак дня? Якія узаемаадносіньї наміж асобай журналіста і грамадствам вылучае супярзчлівая і у многім неадназначная рзчаіснасць? Спрадвечныя ідзальї і агульначалавечыя каштоунасці — у чым іх канкрзтнае напауненне і праяуленне, як культьівіруїоцца яньї у асобе журналіста, якая роля у гэтым адводзіцца журналісту-иастауніку, сістзме выкладання прафесійньїх дьісцьіплін на факультзце журналістьікі, сувязям з рздакцьіямі газет і увоіуле сінтззу тзорьіі і практьікі у рэчышчы такой спецьіфічнай прафесіі, як журналістика. Усе гэтыя пьітанні маюць надзвычай актуальнае значзнне як для агульнай тзорьіі журналістьікі, так і для штодзённай рздакцыйнай працы.

Даследчьікі журналістьікі традыцыйна уважліва ставяцца да тэмы адлюстравання духоунага свету асобы у сродках масавай інфармацьіі. Шэраг распрацовак, зроблсных у мінульш гады, быу разлічаньї на палітьічную, сацьіяльна-зканамічную, духоуную сітуацьію, што ужо адышла у гісторьію, але арьігінальньїя гльїбокія працы Р.Бухардава, В.Ганічава, В.Гарохава, Я.Проніна, Я.Прохарава, В.Учонавай, В.Цеплюка, М.Цікоцкага, М.Чарапахава, А.Чычаноускага, Р.Булацкага, І.Сачанкі, С.Говіна, іншьіх даследчыкау і у цяперашні час захоуваюць сваю каштоунасць у плане разумения сутіїасці прэсы, рычагоу яе уплыву на грамадства і асобу. Названай праблемай ушчыльную займаліся навукоуцы Маскоускага і Санкт-Пецярбургскага (Лснінградскага) універсітзтау, ірунтоуньїя распрацоукі маюць вучоныя украінскай школы журналістьікі. Асобныя аспекты названай праблемы адлюстраваны у работах навукоуцау беларускай школы публіцьютьікі Б.Стральцова, Е.Бондаравай, А.Слукі, В.Вараб'ёва, Л.Саянковай, Т.Арловай, Л.Беляковай, У.Вялічкі і іншьіх. Аднак займаючыся даследаваннем розных бакоу дзейнасці СМІ і механізмау іх уплыву на грамадскую думку, вучоныя нсдастатковую увагу удзялялі менавіта питанню адлюстравання працэсу духоунага станаулення асобы сродкамі друку. Між тым гэта з’яуляецца надзённай задачай сучаснасці — перыяду ломкі старой сістзмьі інфармацьійнай прасторы і стварэння новай, працэсу перманентнага і аб’ектыунага па сваей сутнаснай прыродзе.

Прадметам дысертаныйнага ласледавання з'яулясцца перыядычны друк Рзспублікі Беларусь постперабудовачнага перыяду (1991—1998 гг.), калі у краіне адбьіваліся кардынальныя змены ва усіх сферах грамадскага жыцця — зканамічнай, палітьічнай, сацыяльна-культурнай, духоуна-маральнай. У кола даследавання уваходзяць вядучыя перыядычныя вьіданні краіньї, якія маюць високі тыраж, рэйтынг. Прасочваецца развіцце перьюдьікі 90-х гадоу, асноуныя прыёмы і метады журналісцкага уздзеяння на чытацкую аудыторыю. У якасці важнейшага зыходнага пасылу узяты тззіс аб тым, што прэса з'яуляецца адным з найбольш уплывовых удзельнікау рэгулявашш сацыяльна-маральных працэсау грамадства.

Мэта і залачы даследавання. Мэтай даследавання з'яуляецца вызначэнне спецьіфічнай ролі прэсы у фарміраванні духоунага свету сучасніка, зместавая інтзрпрзтацьія і навукова-публіцьістьічнае абгрунтаванне ідзі, паводле якой духоуна-асобасны статус журналіста з'яуляецца найважнейшай умовай спадчыннай маральнай ідзнтьічнасці і грамадскай адзкватнасці прэсы як эфектыунага сацыякультурнага інстьітута дзяржавы.

Для паспяховай рзалізацьіі гэтай мэты у дысертацыйным даследавашіі сфармуляваны і вырашаюцца наступныя задачы:

з

— высвятляецца феномен працэсу духоунага станаулення асобы і рзканструіруюцца спецьіфічньщ асаблівасці яго розных культурна-гістарьічньїх версій;

— даследуюцца формы, метады і механізмьі уплыву беларускай прэсы на духоунае станауленне асобы сучасніка;

— абагульпяецца уклад СМІ у фарміраванне нацыянальна-гумапістьічньїх каштоунасцей і захаванне культурнай спадчыны;

— удакладняецца уплыу маральнага выбару журналіста на працзс аб'ектыунага адлюстравання у СМІ сацыяльнай практьікі, на характар і накіраванасць газетных публікацьій;

— абагульпяецца асабістьі вопыт аутара і вопыт яго калег, навукоуцау-педагогау факультэта журналістьші Белдзяржуніверсітзта, па распрацоуцьі сучасных адукацыйных тзхналогій падрьіхтоукі кампетэптных журналісцкіх кадра^.

Сувязь работы з буйньїмі ігавуковьімі праграмамі. тзмамі. Тэма дадзенай дьіссртацьіі вьібіралася у адпаведнасці з перспектыуным планам навуковых даследаванняу, распрацаваным факультзтам журналістьікі Беларускага дзяржаунага універсітзта. Раздзелы дысертацьй, прьгсвечаньгя асаблівасцям асзнсавання беларускай прэсай сучаснай рзчаіснасці, сацыяльна-маральным прыярытэтам перыядычнага друку ва умовах рзфармавапня і трансфармацьіі грамадства, уваходзяць у план навукова-даследчай работы кафедры тзорьіі і практьікі сучаснай журналістьікі "Прыярытэтная праблематыка сучаснай інфармацьійнай прасторы Рзспублікі Беларусь".

Навуковая навізна атрыманых вьшікау. Работа з'яуляецца адньш з перших даследаванняу феномену друку як сродку адлюстравання духоунага свету асобы праз прызму субстанцыяльнай сутнасці прафесійна-маральньїх якасцей журналіста. Дысертацыя грунтуецца на публіцьістьічньїх матэрыялах 90-х гадоу. У ёй даследуецца праблема маральнай адказнасці СМІ і усебакова абгрунтоуваецца вывад аб тым, што маральныя якасці журналіста сутнасна уплываюць на прафесійньїя і сацыяльиа-этычныя арыентацьй прэсы як важнейшага сацыякультурнага інстьітута у грамадствах пераходнага тыпу.

Практычнае значэнне атрыманых вьінікау. Практычная каштоунасць работы заключаецца у прамой сувязі даследаванця з творчьімі і педагагічньїмі працзсамі, якія адбываюцца у рэдакцыйных калектывах перыядычных выданняу краіньї і журналісцкіх майстэрнях (лабараторыях) старзйшай у Беларусі вышэйшай навучальнай установы журналісцкага профілю — факультэта журналістьікі Белдзяржуніверсітзта. Вьінікі дадзенага даследавання садзейнічаюць удакладнешпо ролі і месца сучаснай беларускай

прэсы у працэсе духоунага станаулення асобы, вызначэшпо стану духоунасці сучаснай школы нацыянальнай публіцьістьїкі. Назіраіші і вывады аутара дьісертацьгі могуць быць выкарыстаны як пры далейшым даследаванні праблем беларускіх сродкау масавай інфармацьіі, так і у вучэбным працэсе па иадрыхтоуцы журналісцкіх кадрау (асноуиыя палажэшн дысертацьн ужо увайшлі у вучэбную работу аутара са студзнтамі-журналістамі). Асобныя раздзелы дысертацыйнага даследавання могуць быць карьісньїмі у публіцьістьічнай практыцы.

Асноуныя палажзнні дьісертацьіі. якія выносяцца на абаропу:

— сродкі масавай інфармацьіі адыгрываюць важную ролю у фарміраванні духоуна-маральнага клімату краіньї. Сацьшльна-зканамічньїя, культурна-этычныя прыярытэты журналістьікі ва умовах рэфармавання грамадства вызначаюць специфіку уплыву СМІ на духоунае станауленне асобы сучасніка як у канструктыуным, так і у дэструктыуным накірунку;

— у кантэксце фундаментальнай праблемы адзкватнасці адлюстравання у СМІ сацыяльнай практьікі актуалізуецца пытанне публіцьістьікі як грунтоунага і шматпланавага даследавання рзчаіснасці, выяуленне прьічьшна-вьшіковьіх сувязей пазітьіуньїх і негатыуных тэндэнцый грамадскага развіцця;

— прафесійньї, духоуна-асобасны статус журналіста з непазбежнасцю прадугледжвае пастаяннае вырашэнне журналістам антьшомій маральнага выбару, скіраванага на каштоунасці і ідзальї высокай духоунасці, асэнсаванне сацыяльнай адказнасці за напісанае;

— духоунае станауленне і прафесійнае сталенне журналіста — працэс узаемазвязаны і узаемаабумоулены. Дьінамічішя змены рзчаіснасці патрабуюць удасканалення працэсу навучання, распрацоукі сучасних адукацыйных тзхналогій, якія садзейнічаюць фарміраванню творча арыентаваных і духоуна сталых прадстаунікоу журналісцкай прафссіі.

Асабістн уклад аутара. Праца над дысертацыяй вялася на кафедры тзорьіі і практьікі сучаснай журналістьікі Беларускага дзяржаунага універсітзта і непасрэдна пад навуковым кірауніцтвам доктара філалагічньїх навук, прафесара Е.Л.Бондаравай. Дадзенае даследаванне з'яуляецца вышкам уласных павуковых, творчых і педагагічньїх вышукау дысертанта за 12-гадовы перыяд прафесійнай журналісцкай і 8-гадовы перыяд навукова-педагагічнай дзейнасці. На падставе шырокага публіцьістьічнага матэрыялу, а таксама асабістага журналісцкага і навукова-педагагічнага вопыту аутарам даследавання раскрываюцца спецьіфічпьія магчьімасці уплыву перыядычнага друку на духоунае станауленне асобы сучасніка. Дысертант актуалізує значэнне маральнага выбару журналіста у працэсе адзкватнага адлюстравання рзчаіснасці, абгрунтоувае непарыунасць і узаемасувязь

працэсау духоунага станаулення і прафесійнага сталення журналіста, прапаїїуе укараніць у працэс журналісцкага навучаиня сістзму творчага трзнінгу як сродку развіцця асобаснага мислення і прафесійнай кампетзнтнасці, здольнасці максімальна аб'ектыуна, комплексна і доказна асвятляць з'явы грамадскага жыцця.

Апрабацыя вьінікау дьгеертацьіі. Матэрыялы дысертацыйнага даследавання апрабіраваньї аутарам у працэсе педагагічнай работы у якасці выкладчыка прафесійньїх дьісцьіплін ("Тэорыя і методыка журналісцкай творчасці", "Журналісцкае майстэрства", "Прафесійная этыка журналіста") на факультэце журналістьікі Беларускага дзяржаунага універсітзта, а таксама у якасці кірауніка школы юнага кароспандэнта пры Белдзяржуніверсітзце. Асобныя палажзнні работы вьїкарьістоуваліся дысертаптам у час выступленняу на навукова-практычных канферэнцыях (універсітзцкіх, рзспубліканскіх, міжнародньїх), у артыкулах, змешчаных у навукова-тэарэтычным часопісе "Веснік Беларускага дзяржаунага універсітзта". Асноуныя палажзнні дьісертацьті адлюстраваны у апублікаваньїх навуковых работах агульным аб'ёмам каля 3 друкаваных аркушау. Некаторыя дзфініцьіі, выказаныя у рабоце у гшатэтычпым плане, бьілі пацверджаны аутарам у працэсе працы загадчыкам аддзела старэйшай рзспублікапскай газеты "Звязда". Шэраг публіцьістьічньїх публікацьій аутара вьіклікау грамадскі рэзананс. Дысертант з'яуляецца лаурэатам прзміі Міністзрства абароны РБ і Міністзрства культуры і друку РБ за лепшае асвятленне у сродках масавай інфармацьіі пытанняу патрыятычнага выхавання насельніцтва (1994), лаурэатам прзміі Саюза журналістау РБ за серыю нарысау і дыялогау-партрзтау, апублікаваньїх у "Звяздзе"(1997).

Структура дысертацыйнай работы. Накіраванасць даследавання, падыход да вырашэння пастауленых задач абумоулены як спецьіфікай самой праблемы, так і узроунем яе распрацаванасці. Дысертацыя складаецца з уводзінау, агульнай характарьістьікі работы, трох глау (кожная з якіх у сваю чаргу утрьімлівае па два раздзелы), вывадау і спіса выкарыстаных крнніц.

АСНО^НЫ ЗМЕСТ РАБОТЫ

Ва уводзінах абгрунтоуваецца актуальнасць абранай тэмы, характар яе распрацоукі, вызначаюцца асноуныя накірункі даследавання.

У нершай главе “Духоуны свет асобы 1 СМ1: канцзптуальная мадэль ! публщыстычная рэфлекая” даслсдуецца феномен працэсу духоунага станаулення асобы, Ыстэматызуюцца меркаванш навукоуцау па названай праблеме, анашзуецца культурна-пстарычная трансфармацыя паняцця “духоунасць”, а таксама прапануецца аутарская трактоука гэтага тэрмша.

У сродках масавай шфармацьи папяцце “духоунасць” набыло “ходи“ характар, але, як га парадаксальна, агульнапрьпштага вызначэння пакуль што няма, сам тэрмш застаецца не раскрытым (за выключэинем асобных яго аспектау, фрагментау). Гзта тлумачыцца 1 складанасцю сутнаспага вызначзшш тэpмiнa, 1 тым, што духоуны свет асобы традыцыйна вывучауся мнопм1 навукам1 — фшасоф]яй, пс1халопяй, зтыкай, зстэтыкай, педагопкай I нават ф1з1ялопяй вышэйшай нервовай дзейнасщ чалавека. Пытанне аб духоунасщ мае працяглую фшасофскую i рэлтйную традыцьпо. Паняцце "духоунасць" вытворнае ад "дух", гэтым тэрмшам здауна абазначаецца тое, што з'яуляецца супрацьлеглым субстанцыянальнай аснове быцця - матэрьй. Этымалапчна слова "дух" узыходзщь да слова "дыхание" — прыкмета, якая ыепаерздна адрозшвае жыццё ад смсрщ. Акурат гэта 1 дазваляла лнфалапчна-рэлтйнаму асэнсавашш чалавечага быцця звязваць "дух" з незямным1 сшаш, духам! 1 Л1чыць жыццё бессмяротньм. Сацыяльна-пстарычны працзе ¡шоу быццам бы у двух паралельных плоскасцях, дзе матэрыяльны 1 духоуны баш успрымалкя ужо на пачатковых стадиях грамадскага развщця у якасщ прынцыпова розных. У рэлтйнай cвядoмacцi матэрыяльная мяжа быцця разглядалася як другасная, несамастойная, тады як матэрыял1зм адстойвау першаснасць матэрьй, бачыу у духоуных праявах свосасабл1вы адбггак матэрыяльнага асяроддзя. Фшасофска-тэалапчная думка, ¡мкнучыся прадставщь суб’ектыуны свет чалавека не абумоуленым аб’ектыушмн працэсам1 грамадскага жыцця, зрабша “дух”, “духоунае”, “духоунасць” сва1м1 галоуным1 катэгорыямь У грамадскай свядомасщ доуп час панавау стэрзатып, яю звязвау, а нярэдка 1 атаясалшвау духоунасць з рзлшйнасцю асобы. Нездарма саслоуе служыцсляу царквы стал! называць духавенствам. Адб1так гэтых уяуленняу захавауся I да цяперашняга часу, прычым газетная практыка сведчыць, шго рэлшйныя дзеячы ¡мкнуцца манапагнзаваць па1ыцце “духоунасць”. У сродках масавай шфармацьи рэлшя нярэдка паустае у якасщ панацэ1 ад уых маральных хвароб грамадства, але часта "за кадрам" застаюцца сапраудныя матывы сучаснай моды на рэлтю. Усё гэга не садзейшчае праясненню I вырашэнню мнопх праблем маральна-духоунага характару.

Ыягледзячы на тое, што фшасофсюя слоушю савецкага перыяду пазбягаюць катэгорыю "духоунасць" (сведчанне савецкага атэштычнага менталггэту, я ¡а асацыятыуна атаясамл1вау паняцид "духоунасць" 1 "рэлтйнасць"), праблема духоунасщ мае глыбокую псторыю навуковага

асэнсавання. Услед за філосафамі Старажытнага Усходу, Старажытнай Грэцьп, Старажытнага Рыма маральна-духоуная праблематыка была узята на узбраенне найлепшимі прадстаунікамі наступных стагоддзяу і эпох. Пачынаючы з часоу Адраджэння, калі навуковае прыродазнауства атрымала хуткае і плённае развіцце, паступова сфарміравалася пазіцьія, згодна з якой духоунае уяулялася як спірьітуальнае, містьічнае і рзлігійнас; яму ж (духоунаму) супрацьпастаулялі свядомасць — як рацьіянальна-лагічнае і доказнае. Радьіяналістьі імкнуліся не толькі па сутнасці, але і па форме адмежавацца ад рзлігійньїх мьісліцеляу, таму цалкам зразумелае непрыняцце або, у лепшым випадку, абыякавасць да паняццяу "дух” і "духоунасць" у многіх матзрьіялістьічньгх вучэннях XIX—XX стст., як і самае актнунае іх вылучэнне на катэгарыяльную авансцэну у канціянстве і гегельянстве, у ірацьіяналістьічньїх, антрапалагічньїх, персаналісцкіх і іншьіх вучэннях. Асабліва пільная увага Да названых катэгорый — з боку мьісліцеляу зкзістзнцьіяльнага накірунку. Тзрмін “зкзістзнцьія” (існаванне) звичайна выкарыстоуваецца для абазначзння духоунага стану чалавека у так званих “пагранічних сітуацьіях”. Зкзістзнцняльная філасофія закранае вечныя тэмы чалавечага існавання, сэнсу жыцця, свабоды, выбару — аналагічную праблематыку даследуе сучасная публіцистика. Гэтым тлумачыцца правамернасць пашага звароіу да вопыту зкзістзііцьіяльньїх мьісліцеляу Сёрэна К’еркегора і Льва Шастова, Марціна Хайдэгера і Карла Ясперса, Артзгі-і-Гасета, Жана-Поля Сартра, Альбера Каміо, іншьіх тэарэтыкау, якія развіваїоць глибока гуманістьічния погляди на свет і асобу, шляхі развіцця духоунага свету асобы, на месца, ролю і значэнне чалавека у развіцці культуры і цивілізацьіі. Сучасния напукоуцы, спецьіялісти усі* галін гуманітарних ведау, таксама даследуюць праблему духоунасці. Калі абагульніць меркаванні М.Кагана, М.Маісеева, В.Фядотавай, Ф.Кузняцова, С.Анісімава, І.Фралова, В.Бачиніна, П.Сіманава, ПЯршова, Ю.Вяземскага, Ю.Харнна, Г.Зарковай, І.Гайдучонак, інших вучоных, можна прьійсці да высновы: духоунасць не з'яуляецца вьінікам альбо сумай інднвідуальна-асобасных "перажыванняу", а виступає агульным выражэннем самых розных відау дзейнасці, адлюстроувае сацыяльныя характарнстикі людзей. Духоунасць — тое, што узвьішае чалавека над яго фізіялагічнимі патрзбнасцямі, згаістьічньш разлікам і рацияналістнчнай рзфлексіяй. Таму духоунасць нельга атаясамліваць ні са светапоглядам, ні з асобнимі формамі грамадскай свядомасці, ні з духоунай витворчасцю. Духоунасць характарызуе матывацьио і езне паводзінау асобы, што не даступна ні жывёльнаму арганізму, ні злектронна-вилічальньш машынам, якія здольнн мадэляваць дзеянні чалавека. На наш погляд, будзе правільним ецвярджаць, што духоунасць ёсць этычны узровень быцця, увасабленне у чалавечай асобе універсальних маральннх каштоунасцей. Духоунасць - гэта усвядомленая жзістзнцьія.

Працзс духоунага станауленіи асобы сам па сабе вельмі складапы, а у цяперашні час ён ускладняецца неадназначнай, супярзчлівай сітуацьіяй рэфармавання грамадства, калі старая Ыстэма ужо зруйнавана, а новая пакуль не сфарміравана: канец другога тысячагоддзя стау эпохай

выпрабаванняу на трываласць традыцыйных аб’ектау веры і ідзалау, перыядам радикальных, часта непрадуманых эксперыментау, напружаных пошукау “моманту ісціньї”. У гэты час надзвычай важна прааналізавадь праблемы выбару духоуна-маральных каштоунасцей і арьіенцірау, прычым асаблівуїо актуальпасць набывае вывучэнне публіцьютьічнай расирацоукі праблемы духоунасці. Гэты вялікі пласт матэрыялау практычна не даследаваны філосафамі, філолагамі, псіхолагамі, педагогамі, хаця многія "балючыя кропкі" часу намечаны і акрэслены менавіта журналістамі: яны робяць спробу вьіявіць вьітокі бездухоунасці.

У самыя складаныя перыяды развіцця краіньї прэса выконвала функцыю маральнага камертона грамадства. Факт газетнай публікацьіі з'яуляецца фактам духоунага жыцця грамадства. У той жа час нельга не улічваць, што сродкі масавай інфармацьіі здольныя выступаць у ролі пзунага каталізатара, у тым ліку негатыуных з'яу, таму вельмі важна прасачыць механізм іх уплыву на зніжзнне духоуна-маральнага цэнзу грамадства.

У другой главе “Спецьіфіка асэнсавання белапускай прэсай сучаснай рзчаіснасці“ даследуїоцца сацыяльна-маральныя прыярытэты беларускага друку ва умовах рэфармавання і трансфармацьіі грамадства, а таксама праблемы праудашукальніцтва і праудападабенства у сродках масавай інфармацьіі. З сярздзіньї 80-х гадоу прэса выйшла на новы узровень распрацоукі надзённых праблем рзчаіснасці, глыбокае публіцьістьічнае асзнсаванне атрьімалі разнастайныя пласты сацьіяльна-зканамічнага, палітьічнага, духоунага жыцця грамадства. Аднак у пачатку 90-х гадоу на фоне прагрзсіуньїх тэндэнцый павышэння аператьіунасці і пашырэння інфармацьійнасці набіраюць моц крайнасці і перахлёсты. Узнікае праблема "шокавай журналісцкай тзрапіі": ледзь не у кожным газетным нумары — звяржзнні былых кумірау, смакаванне усяго раней забароненага. Гзта стала своеасаблівьім наркотыкам для журналіста, які імкнууся у выкрываннях (у імя прауды або дзеля уласнага імя) ісці далей і далей, раздуваючы другараднае і быццам бы не зауважаючы істотнага (але не сенсацыйнага). Усё больш акрэслена прасочваецца тэндэнцыя адыходу публіцьістьічнай думкі ад "злобы дня", ад аналізу сучаснага стану грамадства, ад глыбокага сутнаснага спасціжзння прычын, што вядуць да негатыуных вьшікау, — ад зканамічнага банкруцтва грамадства да духоунай дзградацьіі асобы. Невыпадкова нават у вядучых рзспубліканскіх выданняу падае тыраж і Узровень папулярнасці, рэйтынг.

У СМІ з'явілася новая кан'юнктура, пад якую з гатоунасцю падладжваецца частка журналістау і перыядычных выданняу: насаджэнне культу грошай, нажывы; бяздумнае захаплеыне прыватным бізнесам, удачлівьімі "новым! беларусамі"; абыякавасць да станаулення і нармальнага функцыянавання нацыянальнай зканомікі і г.д. Аналітичная бездапаможнасць, павярхоунасць, празмерная палітьізаванасць абумовілі знікненне са старонак газет сапрауднай Асобы - героі публікацьш ператвараюцца у "рупары ідзй". Адсутнасць вьісокіх ідзалау, узорау паводзінау негатыуна адбіваецца на працэсе духоунага удасканалення асобы і грамадства.

Панулярная у 70-х — першай палове 80-х гадоу рубрыка "На тзмьг маралі" бясследна знікла са старонак газет, яе замянілі рубрьікі "Крьімінал", "Злачынствы", “Здарзнні". Факты насілля, жорсткасці, падману, разбзшчанасці, забойствау падносяцца як дапушчальныя, дазволеныя з'явы рзчаіснасці. У вьініку прзса не толькі адлюстроувае, але і міжвольна прапагандуе самыя нізкія інстьіиктьі, адыгрывае непристойную ролю замацавання у грамадскай свядомасці пераканання, што з развіццсм дзмакратьіі амаралізм непазбежна выцясняе мараль. У пошуках найбольш зфектыуных і эфектных сродкау прьіваблівання чытача журналіста не грэбуюць самимі нестзрьільнимі: смакаванне інтьімних гіадрабязнасцей жыцця, сексуальных паталогій, дэталёвыя апісанні ненарматыуных паводзінау і г. д. Публікацьіі на "далікатньїя" тэмы нярэдка супярэчаць і маральным, і прававым нормам (сексуальны сервіс некаторих газет кваліфікуецца як зводніцтва): ідзя палітичнага плюралізму неправамерна пераносіцца на духовную сферу. Поуная разняволенасць і усёдазволенасць пазбауляе журналіста пачуцця сацыяльнай адказнасці за напісанае.

Высакародная мзта беларускага адраджзння, развіцця роднай мовьі у некаторых выданнях даводзіцца да крайнасці, нацыянальнае пытанне паступова псраходзіць у ранг палітьічньїх, адыгрывае ролю казырнай карты у азартнай "каляуладнай" іульні. Грубыя перахлёсты у моунай палітьїцьі, калі асветніцка-вихаваучая практьтка падмянялася загадна-прьімусовьімі метадамі выканання Закона аб мовах (1990 г.), вострыя дьіскусіі паміж апалагетамі дв>гхмоуя і прьіхільнікамі імклівай беларусізацьіі (па фоне якіх нярэдка іучадь русафобскія ноты), палеміка аб "няправільнасді" сучаснай беларускай мови — усё гэта пауплывала на вьгаікі майскага (1995 г.) рэферэндуму: большасць удзельнікау галасавання выказалаея за ладанне рускай мове роунага статусу з беларускай. Улічваючьі ступень зрусіфікаванасці грамадства, перспектывы беларуска-рускай моргай роунасці досыць праблематычныя. Сумлениыя публіцьістьі заклапочаны гэтым становішчам, грунтоуна аналізуюць праблемы беларушчыны.

Даследуючы сучасную прэсу, нельга не адзначыць: мссца ранейшай, характэрнай для савецкага перыяду прамой хлусні нярэдка займає іншая,

больш вытанчаная, але не менш небяспечная хлусня, апралутая у адзенне паупрауды. Г эта нараджас зразумелыя апасенні наконт ступені адзкватнасці адлюстравання рзчаіснасці сродкамі масавай інфармацьіі (наколькі аб'ектиуна ствараецца "гісторьія сучаснасці"?). Перад чытачом стаіць складаная задача -- адрозніць сапрауднае пазнанне мінулага і сучаснага ад уяуных, фальшывых "адкрыццяу" і спекуляцый. Лсаблівьі недавер вьіклікаюць бойкія і "легкія на пяро" журналіста, якія яшчэ нядауна пісалі адно, а зараз — зусім процілеглае. Прасачыць іх разнастайнуїо і нечаканую "эвалюцыю поглядау" нескладана — дастаткова пагартаць перыядычныя виданні за апошнія 5—7 гадоу. Армія пісак, якія заусёды гавораць менавіта тое, што у дадзены адрэзак часу выгадна пісаць і гаварыць, не змяншаецца.

Прэса пачала губляць нават бачнасць непрадузятасці: нецярпімасць да іншадумства, навешванне ярлыкоу (не випадкова частьімі сталі судовыя іскі да рэдакцый і журналістау аб абароне гонару і годнасці). Для сумлешіага журналіста вельмі важна у гэтых умовах захаваць самакантроль, не стаць зброяй у чужих руках. Усё больш акрэслена начынае нрасочвацца партыйнасць (а дакладней — групаушчына) сродкау масавай інфармациі, якая нярэдка вядзе да канфлікту паміж патрэбнасцю аудиториі у праудзівай інфармациі і палітьічньїмі задачамі выданняу: паведамленні скажаюцца тэндэнцийным адборам і кампаноукай фактау, "вольнай" расстаноукай акцэнтау пры іитзрпрзтацьіі падзей і г.д. Адметна, што палеміка на старонках перыядычных выданняу нярэдка выкарыстоуваецца не дзеля пошуку ісціньї, а дзеля звядзення палітичньгх ці асабістнх рахункау.

У постперабудовачнай журналістьїцьі многае праяспяюць і тлумачаць адносіньї уласнасці, у тым ліку і у дачьшенні прауды і хлусні на рынку інфармациі і меркаванняу. Пачала акрэслшацца надзвычай небяспечная тэндэнцыя: з элемента культуры журналістика паступова ператвараецца у фактар бізнесу. А значыць, мяняюцца і фуцкцьіі, і задачи, формы і аб'екты адлюстравання. У такой сітуацні досыць праблематична весці гаворку пра адэкватнае адлюстраванне рзчаіснасці — адбываецца хіба што адлюстраванне асобных фрагментау, сегментау рзчаіснасці. Для таго, каб журналістика магла гаварыць з чытачом моваю прауды жыцця, трэба мець яснае уяуленне аб самім жьіцці — ва усёй яго рэальнай супярзчлівасці. На парадак дня зноу паустае пытанне публіцистикі як ядра журналісцкай справы. Сімптаматьічньїм уяуляецца той факт, што у апошні час ад паняцця “публіцистика” імкнуцца пазбавіцца не толькі самі журналісти, але і асобныя тзарзтьікі журналістьїкі. Аднак без дасканалага вывучэння жыцця, пазнання прьічьшна-вьшіковьіх сувязсй тых ці іншьіх з’яу рзчаіснасці не уяуляецца магчымым глыбокае даследаванне сучаснасці з мэтаю адрознення прауды ад хлусні, абгорнутай у покрывы праудападабенства. Для гэтага патрабуецца сапраудны прафесіяналізм, аналітьічнасць і разважнасць, высокая духоунасць журналіста. Не разлічанае на штучную сенсацыю,

разумнае і глыбокае асвятленне усіх балючых праблем у прэсе садзейнічае духоунаму адраджэшш краіньї, вяртанню у жыццё вечных каштоунасцей. Але поуная разняволенасць і усёдазволенасць пазбауляе журналіста пачуцця адказнасці за напісанае.

Сітуацьпо, якая склалася у сродках масавай інфармацьіі Беларусі, можна разглядаць як своеасаблівае метафізічнае праяуленне дыялсктг.гчиага закона “адмауленне адмаулення”: састарэлыя прыёмы, сродкі і метады журналістам здольныя накіроуваць толькі уверх па лссвіцьі, што вядзе у нікудьі. У мітусні дазволенай галоснасці, як паказвае практыка, не менш складана адстаяць прауду, не паддацца уладзе стэрэатыпау, чым у часы славутага “маральнага кодзксу будауніка камунізму”.

У трэцяй главе “Маральны выбар і прафесійная пазіцьтя журналіста” удакладняецца уплыу пазіцьіі журналіста на характар публікацьіі. У гэтым кантэксце аналізуецца сувязь пытанняу духоунага станаулення і прафесійнага сталення журналіста. Сярод шэрагу аб'ектыуных і суб'ектыуных фактарау, якія непасрэдна уплываюць на працэс адэкватнага адлюстравання рзчаіснасці, важнае месца займає асоба самога журналіста, яе маральны выбар паміж пошукам ісціньї і псеудапраудай, камнетэнтнасцю і папулізмам, аб'ектыунасцю і асабістай выгадай. Сама спецьіфіка прафесіі прадвызначае наяунасць у работнікау СМІ высокай духоунасці (як свядомай, асэнсаванай маральнасці асобы) — каб нават пры імгненньїм, спантанным поглядзе на незнаёмыя з'явы, падзеі, прадметы журналіст сутнасна, з высокай ступенню аб'ектьіунасці і праудзівасці, без "ператрымак" адлюстроувау іх у публщыстычным твори.

Маральны выбар журналіста з максімальнай дакладнасцю праяуляецца у працэсе адлюстравання найбольш складаных, трагічньїх падзей рзчаіснасці, якія, згодна з меркаваннямі зкзістзнцьіялістау, пыступаюць у якасці своеасаблівьіх "пагранічньїх сітуацьій". Менавіта у экстрэмальных абставінах, калі надзвычай адчувальныя духоуна-маральныя рытмы зпохі, выяуляецца духоунасць публіцьістакі — праз вырашэнне кожным сунрацоунікам СМІ дылемы: быць журналістьїцьі маральным камертонам фамадства альбо выконваць ролю каталізатара негатыуных з’яу. Названая праблема даследуецца на прыкладзе асвятлення у беларускім друку 90-х гадоу Вялікай Айчьишай вайны. Вайна, сапрауды "пагранічная сітуацьія", -праз трагедьіі, пакуты, смерць, — быццам лакмусавая паперка, ньіяніла вяршьіні чалавечага духу, маральную моц народа, патрыятызм, а з другога боку — бездань чалавечага падзенпя. У 90-я гады з'явілася магчымасць прааналізаваць “старыя новыя” факты, што дзесяцігоддзямі хаваліся у папках з фыфам "сакрзтна". Грамадства імкнецца да прауды, але не можа не бянтэжыць, што у высакародным парыве сказаць УСЁ, увага засяроджваецца пераважна на "белых плямах" і памылках. У вьшіку непрыкметна губляецца відавочнае; да таго, што было вядома раней, фамадства ставіцца з

падазрэннем і недаверам. Атрьімліваецца: у жаданні вьісветліць УСЮ ПРАУДУ мы яшчэ далей адьгходзім ад ісціньї, разам з вадой выплюхваем і дзіця, паколькі самая галоуная прауда вайны — подзвіг народа, які не скарыуся, выратавау ад фашыецкай навалы сваїо краіну і увесь свет, а потьш адрадзіу, падняу радзіму з руін і попелу. Пра гэта — галоунае — часам забываюць журналістьі. Новая кан'юиктура у асвятленні ваеннай тзматьікі, на нашу думку, у многім накіравана не толькі і не столькі на пошук прауды, колькі на сенсацыйныя спробы "пераліцаваць" гісторьпо самай страшнай за увесь час існавання чалавецтва вайны. Перш за усе стаука робіцца на: маладаследаваную "пену" партызанскага руху; апрауданне калабарацьіі; ецвярджзнні, што акупацыйны рэжым на Беларусі быу, па сутнасці, грамадзянскай вайной; тэндэндыйна і адлакіравана пададзенуїо "беларушчыну" часоу фашыецкай акупацьіі; узвелічзнне асобных нацьісцкіх военачальнікау; памьшкі палітьїкау і ваенных стратэгау; бяздумны падзел подзвігау, здзейсненых у гады вайны, па нацыянальнай прыкмеце і г. д. Некаторыя журналісти у сваёй дзейнасці зыходзяць не столькі з разумения рэальнай гісторьіі, колькі з такога тыпу арганізацьіі свядомасці, які вызначаецца паняццем “пазіцьія”: празмернае раздувание адных

(негатыуных, але эфектных) фактау і слепата у дачьінешіі да іншьіх фактау, нярэдка больш важных і вызначальных. Не можа не бянтэжыць, што большасць журналісцкіх “навацый” у асвятленні Вялікай Айчыннай вайны з’яуляецца не самастойным доследам гісторьіі, а пераказам публікацьій акупацыйнага друку Беларусі 1941-1944 гадоу (акупацыйныя газеты бьші цалкам падцэнзурныя, падкантрольныя фашьісцкім уладам). Пераасэнсаванне гісторні нспазбежна, у тым ліку і ваеннай. Важна толькі, як гэта рабіць. Нельга зневажаць цэлыя пакаленні суайчьганікау дзеля сумніуньїх палітьічньїх спекуляцый. Зразумець сваё мінулае — значыць больш аб'ектыуна разумець і сучаснае, больш рэальна глядзець у будучыню. Патрыятызм (любоу да Айчыны, адданасць ёй, імкненне сваімі дзеяннямі служыць яе інтарзсам) правамерна разглядаць як паказчык духоунасці і грамадства, і асобы. Менавіта таму адыход ад прауды у публікацьіях пра падзеі Вялікай Айчыннай вайны аказвае небяспечны уплыу на фарміраванне светапоглядных арыентацый чытацкай аудыторьп.

Як сведчыць газетная практыка другой паловы 90-х гадоу, рэпарцерскае скажэнне рзчаіснасці адбываецца, па-першае, па прычыне нрыярытэту вузка прафесійньїх інтарзсау над маральньїмі і, па-другое, гіа прычыне нізкага узроуню прафесійнага майстэрства журналіста: адышоу час, калі дастаткова было асвяціць "белую пляму" гісторьіі, дастаць з архіва новы дакумент. Ці не таму для многіх журналістау узнік тэматычны вакуум. У цяперашні час усё залежыць ад прафесійнага і агульначалавечага узроушо журналіста.У сувязі з гэтым ёсць падстава ецвярджаць, што духоунае станауленне журналіста і яго прафесійнае сталенне — працэс непарыуны.

Дьшамічная сацыяльная практыка усё болыи настойліва патрабуе ужывання новых метадау навучання, комплекснага удасканалення усёй сістзмьі адукацьіі, павышэння якасці падрьіхтоукі творчага суб'єкта дзейнасці. На парадак дня паустае задача падрьіхтоукі прафесіянала, які б не толькі дасканала валодау змпірьічньїмі метадамі пазнання рзчаіснасці, трывала засвоіу вядучыя лагічньтя прыёмы журналісцкага даследавання, жанры журналістьікі, але разам з тым меу устойлівьія светапоглядныя устаноукі, заснаваныя на гуманістьічньгх каштоунасцях і ідзалах, развітае пачуццё маральнай і сацыяльнай адказнасці за сваю дзейнасць. Не адмауляючы традыцыйных акадзмічньїх форм навучання, гістарьічна выпрабаваных на вьікладанні фундаментальных навуковых ведау, — здаецца відавочньїм неабходнасць перагляду прынцыпау выкладання дьісцьіплін чыста прафесійиага накірунку, набліжзнне працзсу навучання да абставін, блізкіх да будучых рабочых. Распрацоука новых адукацыйных тзхналогій павінна базіравацца на гарманічньш спалучзнні творчага і праблемна-эурыстычнага падыходау да навучання, скіроувацца на інавацьіі, а не на стэрэатыпы. Асаблівае значзнне у сувязі з гэтым набьівае так званы творчы трзнінг. Яго мзта — прьівіць студзнтам прафесійньїя прыёмы назірання і навьікі зносінау з людзьмі, выпрацаваць уменне аргументаваць свае думкі, нестандартна падьіходзіць да рзчау, здавалася б, звыклых, болып пільна углядаїща у людзей і падзеі, каб за знешнім бачыць існае, сутнаснае. Для студзнтау-журналістау актуалізуюцца сітуацьіі маральнага выбару пад дамінантай пошуку канструктыуных шляхоу выйсця са складаных абставінау. Паколькі СМІ уплываюць на фарміраванне грамадскай думкі, маральны выбар журналіста разглядасцца як захаванне спадчыннай маральнай ідзнтьічнасці і адначасова як факт праяулення сацыяльнай адказнасці за здзейсненае. На занятках неабходна усталёуваць атмасферу свабодцай творчасці, пры якой навучэгщы могуць адкрыта прапаноуваць розныя варыянты рашэння вучэбных праблем, браць актыуны удзел у пабудове адзкватіїай журналісцкай мадзлі рзчаіснасці. У адукацыйнай практыцы неабходна стымуляваць развіцце эмацыянальна і псіхалагічна абгрунтаваных методык выкладання, якія садзейнічаюць устанауленню больш глыбокага і асобасна-значнага кантакту паміж выкладчыкам і студзнтамі. Паступова разам з рашзннем чыста метадычных, тзхналагічньїх задач (засваеннем "рамяства") выпрацоуваецца творчая, духоуная каштоунасная арыентацыя, светапоглядныя устаноукі будучых журналістау, фармірусцца этычная пазіцьія, у якой канкрзтызуецца прафесійная пазіцьія журналіста, рзгламентацыя усяго творчага працзсу. Гзта надзвычай важна, паколькі этычная пазіцьія журналіста сумяшчае інтарзсьі грамадства і спецьіфічньїя прафесійньїя інтарзсьі.

Прэсе наканавапа быць люстзркам рзчаіснасці, адэкватным і дакладным. Аднак бездухоупы журналіст - свайго роду "крывое люстзрка”,

гзта прафесійна непршгодіїьі журналіст, бо єн не здольнн вьізначмць, вьшучьіць у жьіцці праявьі духоунасці. Роля зтьічньгх пачаткау у журналістьїцьі має метадалагічнае значзнне: ад узроуню духоунасці журналіста у значнай ступені залсжьіць узровень яго прафесіяналізму — а значьіць, і ступень адзкватнасці адлюстравання у сродках масавай інфармацьіі сацьіяльнай практьїкі.

ВЫВАДЫ

— У экстрэмальныя гістарьічньїя перыяды, ва умовах геиерацьіі новых палітьїка-зкапамічньїх гіпотзз, мадьіфікацьіі сацыяльна-культурных праірам сродкі масавай інфармацьіі правамерна разглядаць не толькі як механізм рзалізацьіі асноунай - інфарматьіунай — функцьіі,

але адначасова і як еродак духоуна-маральнага рзгулявання грамадства, дзейсньх фактар фарміравання духоунага свету індьівідау, зфектыуны інструмент сацьіялізацьіі асобы.

— Прааналізаваушьі культурна-гістарьічную дьшаміку зместу паняцця "духоунасць", дисертант прьіходзіць да высновы, што духоунасць ёсць этычны узровень быцця, усвядомленая зкзістзнцьія. Зыходзячы з гзтай пасьілкі, можна канстатаваць: дзейнасць СМІ выступае у якасці пазітьіунага фактару уплыву на духоунае станауленне асобы пры умове забсспячэння грамадства аб’ектыунай, праудзівай інфармацьіяй. З дапамогай сумленнага публіцьістьічнага слова чытач мае магчымасць фарміраваць уласнае уяуленпе аб рзчаіснасці і нерспектывах сацыяльна-духоунага развіцця асобы і грамадства.

— Беларуская журналістьїка мае гльїбокія традьїцьіі, багатую гісторьио, на працягу якой дасканала адпрацаваны тзхналогіі сутнаснага адлюстравання рзчаіснасці. У самыя складаныя перыяды развіцця краіньї прзса выконвала функцьпо маральнага камертона грамадства. Пазітьіуньї вопыт школы беларускай публіцьіетьікі надзвычай актуальны у крьізіснай сітуацьіі, у якую трапіла дзяржава у канцы XX стагоддзя.

— З ускладненнєм зканамічнай, палітьічнай, духоуна-маральнай сітуацьіі у Беларусі актуалізуецца праблема адзкватнасці адлюстравання сацьіяльнай практьїкі у журналісцкім творы. З’явілася новая кан’юнктура, пад якую з гатоунасцю падладжваюцца некаторыя журналістьі і перыядычныя вьіданні: выбар маральны замяняецца выбарам зручнай пазіцьіі.

— Усё больш акрэслена прасочваецца групаушчына у арьіентацьіі сродкау масавай інфармацьіі, якая нярэдка вядзс да канфдікту паміж патрэбнасцю аудьіторьіі у праудзівай інфармацьіі і палітьічньші задачамі выданняу. Невыпадкова частьімі сталі судовыя іскі да рэдакцый і журналістау аб абароне гонару і годнасці. Журналісту неабходна захоуваць самакантроль, каб не стаць зброяй у чужых руках.

— істотііьія змены у інфармацьшнай прасгоры краіньї (побач з дзяржауньїмі актыуна функцьіянуїоць перыядычныя вьіданні, заснаваныя партьіямі, фондамі, прьіватішмі асобамі) абумовілі абвастрзіше канкурзнцьіі на газетным рынку. Шматлікія газеты існуюць на грошы "спонсарау", і гэтая з'ява не бяскрыудная. Інфармацьія робіцца таварам, які неабходна найвыгадней прададь. Гэта адмоуна уплывае на адносіньї у прафесійньш асяродцзі, падрывае асновы журналісцкай салідарнасці, садзейнічае замацаванню прафесійнага цьшізму.

— З усталяваннем дазволенай галоснасці нарастае працэс размывания мяжы паміж паияццямі прауда і праудападабенства, праудашукальніцтва і праудаашуканства. У кантэксце названай тэмы асаблівуїо актуальнасць набывае пытанне публіцьістьікі як глыбокага даследавання сучаснасці, пазяанне прьічьшна-вьініковьіх сувязей рзчаіснасці. Праудашукальніцтва правамерна разглядаць як адцу з найважнейшых задач і журналістьікі, і духоуна-маральнага выхавання асобы і грамадства.

— Рэпарцёрскае скажэнне рзчаіснасці, як сведчыць газетная практыка, можа быць наумысным (калі факт падмяняецца загадзя зададзенай "пазіцьіяй") і ненаумыспым (калі журналіст недасканала валодае прафесійньїм майстэрствам). У сувязі з гэтым ёсць падставы сцвярджаць: духоунае стапауленне і прафесійпае сталенне журналіста — працэс непарыуны, двуадзіньї. Значыць, падрыхтоука журналіста павінна спалучаць у сабе вьіхаваїше асобы і навучаипе прафесійнаму майстэрству. У дьісертацьті абгрунтоуваецца мэтазгоднасць увядзення на факультэце журналістьікі творчага трзнінгу як сродку развіцця асобаснага мыслешш і прафесійнай кампетзнтнасці, здольнасці аб'ектыуна, комплексна і доказна асвятляць з'явы грамадскага жыцця.

— Журналістьїка можа адэкватна рэагаваць на сучасную сітуацьію рэфармавання грамадства, сутнасна спасцігаць неадназначны характар пераутварэнняу у жьіцці краіньї, калі будзе знаходзіцца у стане няспьпшага духоуна-маральнага дыялогу з рзчаіснасцю, з культурна-гістарьічнай спадчынай народа. Сродкам масавай інфармацьіі неабходна акумуліраваць і

асіміліраваць усе формы культуры, каб ажыццяуляць глыбокую публіцьістьічную рзфлексію паводле сацыяльнай практьїкі. Менавіта у гэтым залог выйсця грамадства з крьізіснай сітуацьіі.

СПІС РАБОТ, АПУБЛ1КАВА11ЫХ ПА ТЭМЕ ДЫСЕРТАЦЫ1:

1. Духоунае станауленне асобы: канструктыуны і дэструктыуны уплыу маладзёжнага друку // Веснік Бел.дзярж.ун-та. Сер. 4, Філалогія, журналістьїка, педагогіка, псіхалогія. — 1991. —№ 1. — 0,3 д.а.

2. Духовные искания молодежи в отражении прессы // Актуальные проблемы социально-гуманитарных и естественных наук: Тезисы научной конференции, посвященной 70-летию Бел.гос.ун-та. — Минск, 1991. — 0,1 п.л.

3. Маладзёжны друк: на мяжы духоунага і бездухоунага // Бсларуская журналістьїка: актуальный праблемы развіцця:Тззісьі дакладау навукова-практычнай канферэнцьп. —Мінск, сакавік, 1991. —0,1 д.а.

4. Беларуси маладзёжны друк — 1991: пошукі, праблемы,

перспектывы И Беларуская журналістьїка: актуальныя праблемы развіцця: Тззісьі дакладау навукова-практычнай канферэнцьп. — Мінск, снежань, 1991.-0,1 д.а.

5. Питанні нацыянальнага адраджэння у публікацьіях рзспубліканскага друку // Журналістьїка: вопыт, праблемы, перспектывы: Тззісьі дакладау навукова-практычнай канферзнцьіі. —Мінск, снежань, 1992. — 0,2 д.а.

6. Некаторыя праблемы прафесійнай зтьікі журналіста у сучаснай беларускай журналістьїцьі // Журналістьїка: вопыт, праблемы, перспектывы: Тззісьі дакладау навукова-практычнай канферзнцьіі. — Мінск, кастрьічнік, 1993. —0, 2 д.а.

7. Да праблемы прафесійнага станаулення і духоунага сталення журналіста // Веснік Бел.дзярж.ун-та. Сер. 4, Філалогія, журналістьїка, педагогіка, псіхалогія. — 1994. —№ 3. -— 0,4 д.а.

8. Проблемы нравственного выбора журналиста в современной общественно-политической ситуации (по материалам белорусской прессы) // Журналистика в 1993 году: Тезисы научно-практической конференции. — М.: Изд-во Моск. гос. ун-та, 1994. — 0,2 п.л.

9. Журналіст як дзейная асоба і ахвяра сацыяльнай інфляцьіі // Журналістика: вопыт, праблемы, перспектывы: Тззісьі дакладау навукова-практычнай канферзнцьіі, прысвечанай 50-годдзю факультэта журналістьікі БДУ. — Мінск, кастрьічнік, 1994. — 0,2 д.а.

10. Асоба журналіста у кантэксце маральнага выбару СМІ у сучаснай грамадска-палітьічнай сітуацьіі // Беларуская журналістьїка: актуальныя праблемы развіцця. Выпуск 2.— Мінск, 1994. — 0,2 д.а.

11. Сенсацыя у сучаснай журналістьїцьі (у кантэксце нраблем лрафссійнай зтьікі) // Журналістика на парозе XXI стагоддзя: канцзпцьіі і гэндзнцьй развіцця: Тззісьі дакладау навукова-практычнай канферзнцьіі, прысвечанай 75-годдзю БДУ. — Мінск, сакавік, 1996. —

0,2 д.а.

12. Маральна-этычная праблематыка на старонках “Звязды” // “Звязда”: Час. Падзеі. Людзі: Тззісьг дакладау навукова-практычнай канферзнцьіі, прысвечанай 80-годдзю заснавання газетьі. —Мінск, 1997. — 0,1 д.а.

13. Праблемы прафесійнай зтьікі у недзяржауных СМІ // Недзяржауная журналістьїка у сістзме СМІ Беларусі: Матэрыялы “Круглага стала”. — Мінск, 1998. —0,1 д.а.

14. Маральны выбар журналіста у працзсе асвятлення Вялікай Айчыннай вайны у беларускай прэсе постперабудовачнага перыяду // Веснік Бел.дзярж.ун-та. Сер. 4, Філалогія, журналістьїка, педагогіка, псіхалогія. — 1998, —№3.-0,3 д.а.

Р Э З Ю М Э

Падаляк Таццяна Уладзімірауна

Духоунае станауленне асобы і сродкі масавай інфармацьгі: канструктыуныя і дэструктыуныя тзндзнцьіі сучаснай беларускай публіцьгстьікі

Дысертацыя на атрыманне навуковай ступені кандидата філалагічньїх навук па спецьіяльнасці 10.01.10 — журналістьїка.

Ключавыя словы: публіцьістьїка, сродкі масавай інфармацьіі (СМІ), інфармацьійная прастора, духоунасць, нацьіянальна-гуманістьгчньїя каштоунасці, маральны выбар, праудашукальніцтва, духоуна-асобасны статус журналіста, зтыка журналісцкай творчасці, прафесійнае станауленне, сучасныя адукацыйныя тзхналогіі.

У дисертацьіі даследуецца роля прэсы ÿ фарміраванні духоунага свету сучасніка, уплыу маральнага выбару журналіста на працэс адэкватнага адлюстравання у сродках масавай інфармацьіі сацыяльнай практьїкі. Работа грунтуецца на публіцьістьічньїх матэрыялах 90-х гадоу. Асноуныя палажзнні дьіссртацьіі раскрываюцца у трох главах (кожная з якіх утрьімлівае па два

раздзелы). Аналіз узаемасувязі нытанняу духоунага станаулення і прафесійнага сталення журналіста адкрывае магчьімасці для распрацоукі новых методик комплекснага удасканалення сістзмьі журналісцкай адукацьіі.

РЕЗЮМЕ

Подоляк Татьяна Владимировна

Духовное становление личности и средства массовой информации: конструктивные и деструктивные тенденции современной белорусской публицистики

Диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук по специальности 10.01.10 — журналистика.

Ключевые слова: публицистика, средства массовой информации (СМИ), информационное пространство, духовность, национальногуманистические ценности, нравственный выбор, правдоискательство, духовно-личностный статус журналиста, этика журналистского творчества, профессиональное становление, современные образовательные технологии.

В диссертации исследуется роль прессы в формировании духовного мира современника, влияние нравственного выбора журналиста на процесс адекватного отражения в средствах массовой информации социальной практики. Работа базируется на публицистических материалах 90-х годов. Основные положения диссертации раскрываются в трех главах (каждая из которых содержит по два раздела). Анализ взаимосвязи вопросов духовного развития и профессионального становления журналиста открывает возможности для разработки новых, методик комплексного совершенствования системы журналистского образования.

Summary

Podolyak Tatyana Vladimirovna

Spiritual becoming of personality and mass media: constructive and iestructive trends in the modern Belarussion mass media.

Basic words: journalism, mass media, informational space, spirituality, notionalhuman values, moral choice, spiritualpersonal status of oumalist, ethic of joumolistic creative work, professional becoming, nodem educational technologies.

The role of mass media in the forming of modem person’s spirituality, and influence of journalist’s moral choice on the process of •epresentation of social reality in mass media are investigated in the dissertation. This research work is basec on the creative analysis of the most nodem publications and articles of the 90-th years. There are three ;hapters in the dissertation, each of them is consists of two parts.

This investigation of the interconnections between processes of spiritual development and professional becoming of journalist is created Dpportunities for elaboration of new methods of complex improvement of the present system of journalist’s education.