автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.02
диссертация на тему: Эпитеты в современном азербайджанском языке
Полный текст автореферата диссертации по теме "Эпитеты в современном азербайджанском языке"
\
ИНСТИТУТ ЯЗЫКОЗНАНИЯ ИМЕНИ НАСИМИ
._АН АЗЕРБАЙДЖАНА _
На правах рукописи
УДК—413. 415.5/494.362
МУСТА ФА ЕВА ФАРИДА KAM ИЛ кызы
ЭПИТЕТЫ В СОВРЕМЕННОМ АЗЕРБАЙДЖАНСКОМ ЯЗЫКЕ
10.02.02—Азербайджанский язык
АВТОРЕФЕРАТ
Диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук
Баку—1996
лз.'фг>,ичл|1 ргхпуышкасы ti'bfíi t пл uipjnijn
h. ту см адына a30pbaj4ah довлэт педагожи университети
f^r-s—он"
г 5 НОЯ
3jija3Macbi Иугугунда. УДК 413.13 '4.3
ЭЛШЕВА ДУРДАНЭ ТОФИГ 1ызы
М. С. ОРДУБАДИНИН 1 lAHJlАРЫНДА ОНОМАСТИК В A h ИД J7 РИН Л И II Г В И CT И К XYCyCHJJSiJiaPH
10.02.()á—Азэрба]'чан дили
liHi.ii),iuMija елмлори намизоди алимлик дзрэчлси алмаг y4Ym игдим олуаан диссер гаофпшн
а в т о р е ф ЕРАТЫ
БАКЫ -
1996
Эсэр Н. Туси адына Азэрбазчан Педагожи Университе-тинин Азэрба]чан дилчшици кафедрасында ^еринэ ¿етирил-мишдир.
Елми рэЬбэр:
—Азэрба]чан Республикасы ЕА-нын мухбир узву, эмэкдар елм хадими, Девлэт мукафаты лауреаты, филэлоюца елмлэри доктору, профессор А. М. Гурбанов.
Рэсми оппонентлэр:
—филолоктуа елмлэри доктору, профессор Т. М. ЗЬмодов, —филолок^'а елмлэри намизэди А. М. Паша]ев.
Апарычы муэссисэ: Азэрба]чан Девлэт Диллэр Институту.
Мудафиэ „ -Д " . 1596-чы ил саат дэ
Азэрба]чан Елмлэр Академи]'асы Нэсими адына Дилчилик Институтунун нэздиндэ филолок^а елмлэри доктору алим-лик дэрэчэси алмаг учун диссертас^аларын мудафиэсини кечирэн Елмлэр Академщасы вэ ТэЬсил Назирли]инин Бир-лэшмиш (Д. 004.07.01) Ихтисаслашдырылмыш шурасыньш ичласыида олачагдыр.
Унван: 370143, Бакы, Ь. Чавид проспекти 31, V мэртэбэ, Азэрба]чан ЕА Нэсими адына Дилчилик Институту.
Диссертас^'а илэ Азэрба]'чан ЕА Нэсими адына Дилчилик Институтунун кнтабханасында таныш олмаг олар.
Автореферат „ " ИО^йХ^___1996 чы ил
тарихдэ кендэрилмишдир.
Бирлэшдирилмиш ихтисаслашдырылмыш шуранын елми катиби, :филoлoкиja
елмлэри доктору
Ш1Л YUi'lÁÜ ССЧ.аЗJ6Ci¡
í¿0Eзунун актуаллкгы. Лзарбазчан дилщшци'мМ гаршсинда щупя i.сзийачзрдои бира до иоетик ономастика саЬоскнд& va,¡u;amviapu до» ha да шшшлаидармовден ибаротдир.Тэбнидир ки.муоззон бир проб -лоццон на годор чох зозшшрса.онуп бу$ул мосол алоршсо тадгагатлар iiacp едалopeo, бу заман hoí.iitit с aha jo дахил слан мевзулар ôriïu к«~. шхлщи по оКатоглииул ала о j р в > ш л.'.1.: mi, ачигл a¡ шнш cwap.Aiyi'UUüiJü -¡¿издеки бею арашдариаларын еиша дод аршш азалтмадан до ja tíiwepiss ки.бу kïh ономастика саЬосиодо проблем mhnjjотлд осорлор.чздгш тодгагатлар оз аравдыричипарыны козлоыакдодар.*
Соя доврлорэ гэдор поетик ономастика во бодал осорлорид да ™ лдндо.аоыг ноозщасшзда оноиастик ваЬвддорин,хусу сан дэ топоним ■» лорш шилэшоси барадо А.... J'y рбаноз, А. Л. Ахундоп, 6 . Чавадоа, h.il. ¡ллрз вj ев, Г. Багьров, Г. h, .'.<у ста^аз ова ,1'. :!. hanuj ов, I'. Ч .У ohop р омова, С.Ы.;д<шязадо из башгалары ифштли ш-лаКизолор седдо.лш вэ тод-гагатларннда ;..tojjeu мунасиботлердо бу мивзуда Toxyiuvyuwi-p.^ypaja •¿.ъ.^агырованин "C.Pohœ.ioByn осорлорншш ономастик лексишсы" швзусунда нашзедшш диссортасизасшш /£акы,Г.Ш/ да авд стаек fuap.Kepymtyjy lüc.iít,бэдии осэрлорда топонимлории услуби-лилгвнс -тик XYcycujjотлови алдугча аз озрэнялшвдцр.
¡•¡ушаЬздэлор костарир кидошшмлэр бодай осарлорнн диляндэ кекш мо"на косб едир.Бало хш.бирккчисн.топошшлэр бодан оеврдо -шг суротлорин ¿ашадаглар» jepu томелл отмели вв онларин характер« лэринв yjryii калыоли.шашчиси, всадил ланрына мгаафиг' сечшшали, учунчусу исэ чорозан едочэк Ьадаселарин мэзмуну ялд Ьвкмон oseare--мэлндир.Зазичи бу кестар^язикиз шэртлорв чаваб верэ билон топошш» лор ташадыгда уjдурыа, ^орди-услубн тодошшлара мурачиат отмала aayp.TeeccYtJi ки.бу чур елыи мараг догу рачат Kejijaj jawiapane бах -ыаз арат, a j ршшгда котурулкуш бвр шапр во ja Зазнчшш "топонима » i асы" комплекс вдкливдэ озронммашш.вдвчуд аразднрмалар псе cïp&v-маитал Matejjöt дашшш во систсмта шэкющэ аларншашкдир.Бу чэ» Ьетдон ¡шдаз е гэдар дилчшшк бахшшвдан ^арада^идыгы твдгигата чолб олуимамыш эазычнларыглыздан бири до M.С.Ордубадидлр ,Биз сон аахтлара r-едар апаршшш тедгигатларда тихунулмакыт бир чох ыв»'0-лалори арацццрмамизда там Ьалында бярлвпцдармаj э co"j етьяш.таряхи pot,îaimap муеллаТл Уомадед Сайд Ордубадашм ромаялариндшш топонии-
I Гурбанов А.М.АзэрбаДчап дашшин ономалоки^аси.Али ывктаблер птн в осаит. Ьакы, ;.1аариф, Iböb, с .3.
лерп теЬлил ctmaje.oiuiapuit услубИплиятаютпк msiij эвтларини ачыб K5CTopi4oj в чалышмышыг.!.!. С. Орду (Задании романларшщн тадгигата чадб олуш,'Асы тасаду£л деэалдар.Бедв ки, 78 аддик емрунун сону-кх годар Aasp(5aj4aHHH оксэр pajo« ва кондаерши гарш-гарыш кэз-во дерян мушаЬндачшшк.Ьзссас дуДун габиладj&тн алан бу бо-j-iK сенаткарын осерларшшн лугэт тэркиби дикар лексик лаЗларла-Занашы,мараглы онодастик ваЬвдларла да звнкиндвр,Де«али,бяр то-р:<1дэн ы.С.Ордубадшшн ¿арады чьишги кенпш елш тадгигат учун тукенмэз бир ыэ"неш хваинадирсо.дикзр тэрэ^дэн аса рокаи дан -ршща Зазшшш! асерлврда Ьадисалерин чоредан етмв ареаш чох кошшдар.Бу да осердэ тодошшлар боллугу ¿арадар /бдабин рошя-лгфнндан 450-дан артнг ономастик ваИиди гедда алмшшг/.Топоним-лзрнн зенкинднэи нса биза онлары мухтвлиф услуби рзиклврда му-inahijfle eTMaj а, изломала имкан верир.За ей на haj ат, ¡.I. С. Орду бада -нен романларына мурачает етмезшызик сонунчу оойаби дазычышш mm романчы .оокасвдыр.^.С.Ордубадл нублисистикасшшя ыаЬир тад-кигатчыоы Т.Т.Рустегдовун оазлари лла десак,"Биэ !л.Ц.Ордубадидан данншанда бар нечэ иллк" созУ гулагшизда оэслакир.Эдабвдаты -глызда илк «аряхи роман, шшишб мавзусунда илк Азорбао чан one -раоынын /"Нвркиз"/ метни,Лзарбадчанда илк профессионал кутлэеи шйшшшн - 20-чи идлардв Y.haybtfojOByn бесталадази "Гызил оско^' маЪннсинин метни..,"
блбетта,годим ва зенкин бир тарнхи алан Азарбадчан одвбвд-затында истифадэ одукодш топоши/лврин услубл твбиэткки бир дас-cepTaciija ишкнда ачиб кастармак имкаи харлчшщадлр .Лакан баз инанырыг ки,бу тадгигат зсори кэлечакда поетлк ономастика мав -эусунда зазылачаг аращдыршлар учун Myejjon истлгаыетлвр ачачаг-
дар.
Тадгигатын магсэд ва вэзифалори. Ц.С.Ордубадшын романла -рындшш топоишлэри мугаонсалд тарихн ва сдихрон арааднрыа шэк-лннда тадгиг етыакда магсад бир тар »¿дон бурадд ¡тлэшш.иш бу ХУсуси адлар бар еда uraj ja.4 таоаввур заратк:аг,дккар уарпфдвн дев топоншнк ваЬидяврин ¿лрмалашасында хусусл Monrejn алан бир сыра сезларин мэнше;)шш,алкин селшшкасшш узэ чыхарыагдор.Ддо-сортасиданнн эсас ыэ'гсэдика дахил алан насела тоионшлерин ба -
I Рустэмов ТЛ'.Алоаадрда беркндон гэлам.Ьакн.Оазычн, 1Ш,с,11.
¿¿Д seal >ЭрДО K93Ö GW3jü УСЛубИ ИакаиларЫ KM tí,1 j ; ^/.баратдир.
Биз тэдгигат oûjeKTHKH кошфвтяврдирмек.тслср;;..!;;«
ра mha копии вз ohárwm шокилдэ теЬлил вв теовир «тк.Ьа^эг топонишшрин услубздат бахш.швдан даЬа шрагды вв зенкин иуш;--одонал чаларлыгларшш ашкаряамаг mu осасэи, гаршнмчздч ашагц -дакы вози.; ал ар rojîyèiyr:
- 1.'..С.ирдубади:пп рсшанларывдакц тоношшлэри лексяк-ос -кантик хуоуашэмэргше коро тзсииф оилок;
~Ajpu-ajpü лексак mhwwepmi топонпм japsjwmiHruiv^ jo рини коотермэк;
-Топонимдарин бедаи асэра котирда^и уелуби kgJ (Jíí j Л sxjiapii» на корэ грушаздыриб изаЬ отпек;
-Хонярет топонима« штердалдан чихни едиб умуиэн jüopöaj-чан бодая одэбиздатнеда реал гопсгпг.'лор'дп jop;i;i;i .мрвгеЗини, ?'с лугн! jrfflrnr Müajдоялавдупэк;
- ..С.СрДуб8ЛШШ1 голуб? f'iiíl C34Hjjoi)S5 олан
(оио.акиорш1 ноетлк-гслуби хУсу tstj j оа-л оршш auKfip msoKf
-Сымчатш: .¡агяа jupaaait то1Ю1м;.У1зр:ш xtcycjijjosyiepiiffit i. '■■.
-v\o.«;ik,«opï-c юж аз cî.hïcucïuk joíwa japwtoh топошшч ' ' .п.,-с xycj'c.i.i j3T.n'i;n;;K :,;ro;¡ Звнловд'фь'эк.
Тздгкггдил «жи j'iHii-'i-Ci". Щ диссертосплода илк ояа-; ar чш ¿¿»oajjawayjja харкай роман ханринкн ¿арадочисы
•«.й.ирдубадшиш романяаршдаиы тгоиог.имкяр л.ч т»'а".1\пг,
чам} jaTß.íiafüjiiv üiixi^ü;;!;;«» зенкля пэ iVijMaî^.
• ,;r«ípiV4!.;>v y.npou jvannuHua ро-'лчзадиаиц дадчилик Me&rojKHAdU „с аро^рнлиасп hon Азорбздчод онохасхитск cahacii гчуя.Ь.ом tío-дии услубда хусуси апдарнп со?,кшгш»,Уолуби коагадои ôytïii шг-ig-лшсшри яло ^икурдшьмаоы mH.hau je»«*»«;»! >Z*pfç\ услубуиу со-
ï Литдол.буаччуу^к» исо 6:vv'f ;;po;;;;;:ií t¡j\.
i*ад: -л ;;я;;о м;0?ос.п oby.jijjoT кесб одар.
Днсооотася^плз Н.СаСрд.-^шушиа v.ipnxn ралилзрнидак» су~ ротлзрэ Ьэдпсздор.'ш бас nopjwji; ja юсвлр олугц^гу jcpsapö ;íóí.'ü.*0!í агр.ар о;иар»«« ¿олу&л :<гсу си j j о 5л ори, о с орл орик iweja-öo-îo"c:ip гуввэси/шк арттсш<да ономастик ва1ш,пдоряд ролу ,öo -дам 3ÄGö:ijjaT^a xrcycn адаарш коглц; 7о0яог«,ой;ик аплар.оломас-trjc вгЛидлорлн обрпзлгльтн, р-хстдларзд даливдз хусуси ад ¿арэдп-
чилиги, топо!ш.члк адларын сштакяис вэ семаатик xrcycnjjeTswpn, ыугтэдар дазычш.здын ^эрди ономасгякасшшн тэИлили вэ с. месэ-. лалор дихгэт ыэрказивдэ одаувдур.Тадгагатда й,С.Ордубадашш ро:.-.анларкнда иилвнмта бир труп топошшлэрнн /брэбааЬвердк.бреб-балоглан.^ироалн.Зэррабхана.Сариб.лэрабэт, Дасткурд.Саг.'.ан вэ б./ лексшс-семантпк вэ етилоложл.услуби xïcyciijjawiapii арат -дирши.шшдцр.
Тодгагатин назери вэ практик ohowiijдети. Аралдарул Азвр-бадчан халгшшн тарнхм,cojкоку,émut тарлхи.тарнхи чогршдеда, CTHorpaii^ja,uo3opii ономастика cahocn учун,Ьабелв rcjiyrtiyjaT од-wi учук козара олш бахшдац гизматли ^актлар верир.Сувдан баи--ra.ßjpH-ajpK ¿азычиларин б о для эсэрлори осасшща око.'.'лстик ба-хккдан апарилачаг колочак тодгигатлар учун док¡i лстлг&мотлер, íMcaiuiap да ача бйяор.Практик бахглщад да 6у дассертасиза идш-шш нэтичалорк 1чф.штлндар.Лли ¡лэктаблорда топоиш^лка вэ услу-бвд атдан кечилаи хусуси ку рсларда, он о.ласт ;iKaj а, ху су с а ц да доетик оноыастлка^а аид дазылачаг дф слкк ва вэсантларин Ъязир-лШ'ШСШ1да,Т0П0Шс.ык луготлэрки тартяби кшще бу араздырмадак истдфадэ етмак олар.
Тедгигатш! назэри вэ методолозси асасы. Диссертасщшшн дазишасы замани умуик дилчшшадэки гл^матли в а объектив тад -гигатлар,иркало;гл во Азэрба^чан дщгашфщде ономастика caha-слндо сдан ен вачиб нэзари ароидырма вэ елш муддоачар scac ко-тгрулмуш.дил во дклчщшк Ьаггыцца ан санбаллы па мо"тобэр caju-j;ai£ аш: тлаЪзюв вэ тэ"л(№эрз лстлнад едалшодф.Онсшстшса саЬасивдо Лзэрбадчан аляшаривдэн -".h.ßowgcB /ЕаЪараы/.Л.!,;.
Р.л.Зузбадоз.О .Б Jyc№i;on,ü.:ú.(:g"fliijoB,6.hyceju3a^.o,6.^,C^nj ев, Г,Воропп1л,К.6лкзев,Г.Э.Гезбулла0ов,Т .Ц.Ьачизев,Т,М.ЗЬкэдов,Г.Н. МешадаЗ ев, Л .Гули j ев, M эмлэдов, h. И.Ь'шрз sj ев ,2. Ну ri;:j ев, ú. Р .Ха-лигов,б,Ï.:.Заводов,V.h ,!<и:рз азадо вэ башг&парынш эсэрлоркло тад» гигатишзда коиш jep вермишк.
Тодгягаткя методу во монбэлврл. ДисоертасиЗа 1ш:здэ структуру оовлр^гарсилаэдцр^о во u>:rajKca методааркздан нозарп вэ " услуби Т01шзл9олш таушлащдармэ усулларывдан псти-Хедэ олуи -за бв"гх Ьаяларда даахрошж бахи,едал тодгигат апа-рылкщдыр.Тодгиг смунац рогланларда 450-дэн артыг тодоятт од-
- !] -
хар т'.л1«ща еддалю на онларыа Ъамисы да исгшгсою араящыр :/£Да теЬллл олум'уидур.
Тздгигата челб олунгл баялича коибо Ц.С.Ордубодашш "¿У -•:жн Т0бр:гап,"Кпзли £аки","(ЭДугон ::,эЬор",'Тилц:г1 со гелем" ро~ ^•шшред^.фглардан бажга АзорбаЗчап ресдубликасшшн шзибага аразя бедкусг /Бакы,1979-чу кл не^ри/, АзохЗДчай адасщ дил:но4 «ч-ч дплкмкзкн дпаяоы: £э ыизвлеркко акд.юп ощкиуш монографи-.к-лаг-дал вэ луг атлзрдон,олог.састлказа алд мзгйлзлор.дорслжлэр, ью'югра£пзал*:р,докторлуг вэ намлзздаик дасссртаснзаларкндан ис-тифаде алунмушдур.
Уиин апробаи^асц. /^ссертас:да II.Ту си адана Лзорбаз чан Дэдлат иедагаад лшверситетинин Азарбазчан дилчилизи ка<|.едрасын-да ЬазЕрлашквднр.
«Гщссертасизакын гурулушу. Зсэр "6н сез", "Кириш,',уч (¡.осдл, "Нстнчз", 'Мстимодэ йдилг.г.!:;; одебн,Уат сизгОшси" вэ "Тоиоши.иш ооэлу1;"дон пбаротдлр.
¿¿взш мззыуну. Ьиссэешгда дилпн лугат торкнбпндо озу-
! ) вд'нКа:: ¿ер туллуц ономастик локсякоиш Ьарторзцдн арашдц -ра/а.идск, топошшшс адварня тарахи-тнполоаи тоЬдкли во онларын слад! иклл.^о дллина вэ тарихина данр бар чо* ытрзккаб ва ззрурл мосалолорлн уз а чнхарииласк иарЬ аду-"УР.
I ¿ОСИС "»ис.Ордобэдлнш; ромшшарнвда ишашлан годояаьою-рнн локсик-сеи(антик во етимоложи хусуслззатлэрл" адланыр.
:.'а"лу;.1 олдугу узрэ, "-ззрбад'чан дгил турк доллара нчзрксавде чохосрлл дази эп"опосл план годил бир далддр во бу далдэ саз-снз-иосабсиз ¡.¡анбэлор /бодлл асорлер - истер незм.истар-
сэ да наср осарло;;;!/ вардкр.!^ мзнбалэр услуб ва зканркна,Ьабало мазкун ранкаранкмдяио кара бир-бариндон ¿зргдзнсэ дэ.Лзербад-чаиа шщ бир снра дер-зурд аддарыны з'извды векилдв горудуб сах-Лаз'Ь'р.
леч^лишл саЫдазрл одан бу тоцонаылер узаг дощиерия акс-
зодаси раи.л он глдмэтли тарнха абвдалер ичарисшщз шарэ&лн зер
тугаагла занааих,етнокенсз ыэ с ал ал аршин одавдыршшаснвда чох
гизматли монба"% тарах елш учун архоолояи материал тимсал!г,до-
лорли шддц аодз.дщзт галнгщщр.^
ииконоа Ь,Доведение в топонимику,1955,с.13. ' 'Л Мавродин ^.^.Образование русского государства,!.,1945,с,29. У ^есачоасяиЕ С»ь.'1'оиони'.1лла на слу::сбе у истории.Лстор.тчеисие эаниска.М., 1У4и,вш1.17,с.47.
М.С.Орадбздг- 'я роыанлары /"Дукашш Табриз","Хазли Бакы", "Дедгшан шзЬэр", Тылынч ва гадам"/ бу чур топонлшк ваЪидавр-ла зэнкивддр.Онун раланларьшда т оно шплл арии 6утун невлер^да раст кэлшк муьосундур.Захтила МУхтолиф pajoH ва белколарда ич-■?кл*ш фэализзат костерен Разины Аз арба j чана захшдон белад сяодш.дерка мушаЬкдаск бу елкэнан эн кичйк тепосини.дэраслнк бела назор-диггатдэй ¿а^ындарт<ш ве онлардан ез бадш jарадычц-лнгшща шЬарэтлэ иоти&ада етшвдшр,
вкар М.С.Ордубадиниа ромшшарында истис£ада етдиЗи топо-1шшера курачиат етоак.тобии ки.ак jeicu чогра^л адлара тасадуф s?Maje4ojaK.4yHia онун роыанларында гадам ве кеЪне девр Ъадисе-лэри тосвир алунвдш ва тобии кн^азычшшн романлары тарихи ыев-зуда олдугу учун бунларда Ъэшш доврларин jep адаары дазишшш:-jü зол вершшэдэн сахлаш^шддар.Бура^а палвотоаодш.иарм да авд CXKI8K олар.чунки бир сыра с >. гадим топошшлар оон даврларв га -дар заашагдадар.
Тедгда олунан рсшшларда Зени тоиониилера тасадаф олун -'.»урЛунки ¡\С.Ордубади дэврунда Зенилар сырасша дахил сдацущ чографи одаар артыг учгпчг давруну jаиатгдадир.3емш Ъашн jep-лэр аддодишло иросесанда учунчу адккн алши ва зеки топошшер KôhHaKap сыраокна дохил одыувдур.
Етношоллар асасинда форкалашан топошв,лар. Asapdaj чагин шафаЬи во зазшш кзкбзларк coa дзрачо зеаюш ва ыураккоб топо-KiE.maja каливдир.Гедаш деврлардэн балладарат бу .упадок jania-ium во ja етуб кечмии етник групдарда бу шкбелордэки топошзм-лерда MjajjaH изльр гсфдушдур.Бу габшш.тазфа.халг ва насзл ад-дарыны Ьертэрэфли тадгиг етмэк.онлара етиколокг^асшш уза чц-хармаг,зашш-заман уст-усто кашии ва ja ихтисара даштю соз гатларишг шгэЗЗанлошдйрмак.бунунла да Азэрбсц}чан хэлгнны.окук ада торпаглары hai-гыяда олан у¿дурмллара, сахтакарлиглара, j алан вэ беЪтэнлара чаваб Ьормак учун ан вачлб иасалоларинденддр,1
Гьдгиг олунан романларда топошашорин MvajjoH hu со э си ме-Ьалли етноншпорлэ баглыдыр.Дунлардан 08изиларина назор зети -рек:
Гарачы маЬаллзси - Бу ад Гарачы етнониш ила баглы олараг
I iUipsajaB h.H.Aniir ¿арадычшыгшда етнонишор. Дил мабалалари-не дайр тематик тодлу1„Бакы,Х994,с.5.
- ? _
Заратшшднр.Сон дзвряэрэ гэдэр апаршшыш твдгигатлараа итно» топошш кениш тадгиг олунмуадур.* Гарачылар лл эсрлн еввадла-¿.г.ндо Нуха,Газах вэ Губа гэзаларшцга.Чэнуби Азарбе^чанын Кул-чотепе еразилэршщв зерлэшмитлер,команда ады чвкилен Гарачи •,!оЬ8.ллэси Табризда Зерлаиир.МеЬаллошш вэ топоншш japam« та^ рюш harr ы нда лазьгш езу бело ыэ"лумат верир:
"О заиаивар беле бир хебер чнхдц.&'За Кичотяп« кеч™ кедан золун устуздодир.Бут ун зэвварлар срада кс&эал зтмадо мачбурдур.Бу кондаи халгн исэ текашн гаратадар.Оалнр зовварлары зоядан чюсарыр.блр чохуну горхулу хзстеллклорэ салнрлар.Беле гезаву-годэр да Табриз (тдоЬдди ha«и Иарзо ha -сон агокык башнна колмктди.О, Мтзвйвраддин шаЬа бир зризо sep»
,Кулчэтэполиларин орадан кочурулгласини xahma етьзддир.Бупл кара Кулчетэпэ ив Тнкантаиа гарачылары кэпурулдгзу вах5 бар кз-чэ ев да Табризин htjccecmta душмувдур."2
Досткурд - Онлар учу-бучагы корув;эj он Ошкашиер псу ta* гн олан досткурд хэрабэлэри ичэрисшщш отурдулор/Д.Т.,с.307/
Coíí дэпрлора гзцеркк тддгигатларда топоншм во "¿шалл -ллр" дета ады чакилон сглалэ harraima ыа^лумата тзсаду& слук -лур.^икрпмиэчз^у топошш курд етнонимивдон зараш.швдшрЛазнчу-->шн озунун вердизи мэ"лумата Kepe.inehep Багдадла Ираг арасшшэ .юрлоаир.ьу аразилэрда лее ма"лумдур ки.курдлор даЬа чох ja.jnj;~ кадгдар.'5
Сораб - 9рдз бил, С араб, Кармурд, Очан, Аббао вв Чардовлу тв-рэфлэринда яв гадар дэЗарлн атлнлар тар ясз Со-.:ад хашн
';глр:;ж: алак icîi.ie: Савучбуяаг тарофгшэ ахкб квлмэзо баолашвдыр 'Д. Т., с Л ВО/.
. Бу етнотопоним "Сэраб" втноншя эсасннда ¿араимыидир. йучауддевлэ исэ Шамая говуиларн,Сэраб,Гарадаг вэ Хадхал гсбнлолари иашкнда дурлагла Ттртаjоjо Ьгчум едэчэкдир /Д.Т.,
hffl.mii гобало Тэбриз хашшгывда фарс мониолп б<?3тк геба-лолордэн бирц олмуцаур.Бу епюндм зсасщда japaœ.œa оjкопим пса Табркзлэ брдабил арасьшда чох да 6oj?K om-ajan jaaajua мэн-
1 Велиев М.Г.Азербайдяан.Баву,I92I,c.4I; Конмадов Н.АзорбаЗча-
кыя jep адшры.Бакы.ЛДУ неш-ты,1аУЗ,сЛЗ?.
2 Ордубада м.С.бсарлори, 8 И.ьакы,1368,
S АСь.Азорб.Сов.Засшиюпедазасшшн бащ р едгкси j ас ы. Бакн, te а р. Н0шр,ГЖ,ч. YI,c.46-48.
тэгосядпр./Сераб фарс мешали создар, "булат","чса:.:э" демэкдир/ Лнтпоиошюор асасывда £.ор:лалаозн аопонждер, М.С.Ордуба- . диш;н романлары шехс адаарц '¡via багли гоионишарле да эонкин-дир.Оазичы осардарлвдо антропонпшахэдан чох wahapowa Haraja--да er.vjci.jepn колдлкчэ бир чYi.ua ила онларин е;-ш,тож{1 изй)ш~ ни /на саб аба ва кам таро£:шдеи аддандоршшб/ зермаза чаша -мшщнр.ф толошхшор дассертаснзада форласына ва даршыа усул-ларшт коро аиагвдакп киыи гру^авдфнлшвдцрг
1.ho4 бир иакшга гэбул далазон шахе алы эсасыща Герма -ладинлар'.Иеа'ров /;■:. 13.,с. 131/,Гара.\:олик каЬэллеси /А,Т.,с.>'.5й/, Сбубэкр кэнди /Г.ва г.,с.1Ь/ ва с.
2.иекилчллэр васитесилэ iopi.ianauaiüíaprLliixa^obckh куч о /1\.Б.,с,7й/,ВоронсоБСКЛ куча /.<,5,,с.47/,СнсданоБСКк кучз /Н.Б , с.224/|бллбазли хэндл /Г.ва г. ,с.ос?/,Оезнэлли даги /ДЛ'. ,с.К/, .'¿ймудлу конца /Г.ва г.,с.110/ ва с.
З.Чографл тершнлерин «¿тираны ила фор;ладахщ1лар:ссада -бад /".во r.,c.I4D/,::c"í.¡eraбзд //;.'Г.,с.йХ/,?усто?.-:абад /Д.и., с.Са/,.7л!и.^дабад/Г.ва г.,с.1оС/„Гасшабад /Г.ва г.,с.37ь/, Бунларын ба"зилэхлшо длггет зетлрэк: Гараиалш: ыэЬэдлэсл - Ош:ар Тогрулун коздэрдаз'н чаза ;,ййтелар1шн говуб ;лайаллэдон чихарддлар.Л^.Т. ,с.Ш/
Бу одз:ониг;ш oKiuaioai изаЬилда Зазичн дакар топошшда -рип изаЬшш зерарлоп rojдугу гаддшш лозур.&зла кп,-!,С.Ордуба-эсэрда jean яошшздек истн$адэ едаркзн.ола орада онун стп-аодокаэаеыни верпр.Бурада аса везиззот ба^0аагздцр.''^1шлы Тобрлз"дз бу ojüc.L/iVuia ада чекнлярсо дэ.етш'лолоклзасы Ьлггинда 1ла"лу..:ата биз "Гшшнч ва х1ола;л'1дз расг кэларлк.
Тара малик адль бир каидлк бу у сданы здаро едлр Л'.вэ Г..С.270/
Чох кклан ка, "Ду;.'ллла, Тобриз "да ада чаяилан иаЬэлла 'Тылшч ва гвло;л" романнндакы какдаа гезаншшн бавжсы Гара лидки адкаы дашзир.
Пир Оюлан наЬаялзса - ¡.'.а'псотл хшиг.ш; муаслр олан х'енчо шара Пир Осглашн орада зашадшъна карп Селэ адазддар-ш.яидир. /"Г.во г.,с.11/'
. Обубокр каади - Лтабез Ь&ие^зд оллу Обубэкр торе^индан садщш;шщвр-1"'езвида./Г.вэ r.,o.S3ü/
Ьвдрошшлер еоасында формалашан тодоиаылар. м.С.Ордубадп-пвп ро:'.'лш1а!рШ1да пядрошшлэр асасывда, ¿ахуд дгП"здг°п!шкк но -кзнларин штиракы иле форкдлжпжи топодамлэрэ дэ тесадуф еда-лир. Бу (шдротопоншяорий hffl.uichkhh всасыкда "су" мо"касынк бил-дирэн лахсик ва1вдлор дуру?."Су" Лзарбазчан-^урк мошоли,"уд "РУД" исэ арэб-^арс машалд сезлэрш таркибияда тесадуф алунур: Ыесален.'Гызыл су ыаЬаллесл /Г.па г.,о,4Ц/,Чешэли бап /Д.Т.,с, 25/,Гарабула1\Лгбулаг /Д.н.,с.21С/,Лтшинч£д /Г.ив г.,с.141/, Гудбад Д.ш. ,с,68/, Сврдруд /Т.во г.,с.ЗСЗ/
Сэрдруд - Гызнл Арслан ширван воллоЬдино Азэрбгфгашн си-лаЬш ГТвввсшш кестармэк учун 3 аныг,Сард-Руд вэ Табрдз арасш-да зигштасына аир вер[жшдлр./г.в9 р.,с.303/
Бу топоним йиан хашшгына аид олуб.Блр чох ыонбвлордэ Сэрд-Руд jax,Cop¡mpya ют raj до алыиыб. Бу озхошш гаркибин-де алан "сард" сезу дэ £аро ыэкшели атуб "cojyr" декэвдир.Кек -дин ичиндэн axaa ejHii адаы чазык буэ тин cojyr оимасы îl.s баг-лн кэнд дэ Сард-Руд,jo"mi Cojyroaj адлалдырклглшщыр.
ИГтисадк Ьэдатла баглы топоншлэр. ы.С.Срдубадияин ро -гэтнлзрында халгын игтнсада bajara ллэ баглн форматаюдш бир Г£1сзí топашылардан да истифадз едшг.ишдкр.Зелэ топожхкор тос -вир олупан ораззда haiicu сойот зо пеаалернн.аЬалинлн ыэишзт вэ машгулидлэти harm ища мо"лумат верл;р:Таргош кучз 4В/К.Б. ,с.5Г/, Лаллсеjcitii куче /Н.Б.,сЛ7и/,,.,аб0агхаяядэраси маЬалласл /Г.во г,,о.21/,Алзер хэндл /Г.зо г.,с.27Ц/,о8ррабхалп шЬаллэсл /Г.во r.,c.28'V вэ с,
Заррабхаиа мопаллеся - Ахтармаг лазим до;)ал,о маним ja-лаи хзбэрлэрк.л ашрьаг учун бу кун Ьзррэбхана мезданнндакы чи-нарларш алтында дадашб.моии кэзлозед./Г.Ба г.,о.284/
Бу oj коша; hamuqa ¿азоты езу he4 бир кэ"лутг вершр. Bobo едалон топонишш кзаЬшга банта ономастшс тадгигатларда да тасадуф олуявд.¿дкриглзva,бу ojRomai иггасади hojawia батльг мездана кэлквддкр.Еелэ кя.халг етимолоклзасы.ча карэ Заррабхаиа ;.5эзданк вз ja маЬатлоси чох гадшлдзрдан Хаачанин зоркарлшс мага-заларшшн ЗердэщвдЗа во зеркэрдэрин зашадегк jep олуб.Тячарэ? гакущррына кера he4 кослн иэЬ.еркн ajpu бкр jериндо заркорошк ¿«"луматлары cardara œcmjapu jomytii.fy мелдавда дунз'ання hap 3 ериндан катирилмиш безэк вэ ja зинет авд'алары олда етмак олар-
¿шш.АзербаЗчаиын шзЬердзра арасшда Кенча бяринчилор сырасында i£aim./£aha оодралар Сшшг-Петербургуа надар инчилер сахлапан ¿¿■татаж иуаелинда^екаыэ нусхо киш тэгдаы олунцуш кшгаде гы-зшщан йазырланиш во узора фируза гаадацпа безедалиш ыгналак-^дяа ,:чам"ын якинчи Taju ыоЬалленин бцр.сакшш тврефиндоз Квнча ;^'зезанг твгдш олунцу вдурДдын лугавн изаЬыка да даггег jcrap-ес*к,"эерраби - "зеркар" ва "хана" - "ев" сазлвриавн бирлэшмэ -езддан «мала кзлд^ина кврарик."врв0 ва фарс свзлери дугетв"н-до нса бу сез "пул кесилен jep" каки asah одалир.
Хэрабат - Онлар Херабат кучэсикин тиниядоя кечерек.блшн-сур кучаси ила башщхарн гагаты иди./Г.ве г.,0.11/ Зазычн езу бу одкошшш кзаЛынн бале верир: Сергда анчесенет хадамлеришв Зердеодаза ыаЬаллэ бело адяа-ныр,/Г.вэ г.,с.II/
Окер Азорбаочанш глви.'^р мугашшси Булбхдш Гдрабагдан сон-•;а муоиги тэЬспллки Кэнчашш Озак маЬелласанде топлашн :,^слга -чзлэрдан алдыгшш нэзарэ алсаг.бела ганавтэ кэл.\:эк олар ки,"Гн-лннч вэ гелем" рошакнда Ьаггшща даншьаан Херабат .маЬаллеси ела Озан мавалласадар. -,
Зоошсллзр асасшда форд'ллашн тодошедер, т.С.Ордубадшин ра1аш1арвдда,аз да одса.Ъбзван адааркнгдн через ан топондалар да BapflKp.:.IyajjeH hejBaauB шфикдешиеси Ьезвандарлыгла баглы топо-шэлларлн зараниасшш, себэб олмушлур.Лаккн ону да унуткаг оямаэ ки.гедш двврлерде hep бир hajBaHHH.hep бар 17аул оды jarajjmi /лэнтагесше вералшзда.Зу адrojsia турк х&тгларшиш шфик керуш-лэри.Ьозвашш тотешшза есасында £ор.шш.оаадкр.Беле шфцклеша гле занаш бекзетке.мувззан бир эразвде Ьомш Ьезвакнн чохлугу ■зоонишш japüHiiaoHHa оебаб аг^у одур.Делали, бггун зоотопоншллвра юфаклепш ала баглал-^ да дотру олказдк.
рошндарщцакн зоотоаошклерд юш труса белкак
отар:
I/2l hejB&iuapuxmH адлары осасындз форыалаиан топонамлер: Казкаа /ва ja Ковакан/ /Г.ва г.,с.331/ - 0, Тебркзда flsjiyi» ■iv.'M куПдуТв Калкан cohgpjffio кедцбднр./ Д,Т,,с.141/
"Кqbokwi" gape аоноэлп сез одуб окуэ во ja инек демовдир. чур ajyiaraacu чох клан kj ,Ьо:.ен еЪаглгш захтала he¿> гсслгул CsSMaça,aBro во кпаЗлн бу ор^задо 'Зохдугу ило гхэ isajn до jepa кзггдазаоа ггзд едак ra.hmmc-"¡zz's-i чех Зэ^лэдодю дкиа анацеда teswu /aaoje вэ окузэ то-
•гш lanr. -¿¡¿Иш^^шт кэрг/ japaîr.r,,a -
2/Чол ЬаЗвачяарвшш адлары есаешц» у jwrono-
икмлэр:
Зоячи Варота - Турхлар cohap саат 4-да Солчя Зарсгядаг.:: Ьисселзр1ЕУ1зо авддатли hyMyw етдилер./,Ц.а.,о.270/
Бу заотопоним эразиээ орада hap haHCH hejeaiibu: заладите-на вэ ja орада Заша^анларнн мэпгулпз2зтиаа кэов парльта кора верыашадир.Бу враз:: Бакнякя Л аса-ал адданаи hao сэснвдэ 3вря0дяр»хаяг арасннда öypaja Зесекая дв^всс* гз íoís -лир.
й1токю.«эр эсаоыкда формалаоан тодокпмлэр. кг:,
Азврба^чан зэнкия бзткк epryjxua матлкдар.гу, лзпнбг^"anís твлиф зоналарынын топош&йц'асыяда да ©з экшнп таЕлшдар.-^таЯ' дирт эсасан биткашн Ьешн орази учун характера а-масн ооас кэтурулур.Ы.С.ОрдубадЕнкн рогланларкнда бу теп гонокадг-зрв да тасадуф ояуяур.«%9сзл8а; "икадаэпэ /Л.Т. / Уют:-;;: . Гэрэнфил хдзабанк /Г.ва г.с,С5/,Сарпга}.зли /¿.¿-»c.^&y'.Laiw -из /Д.?.,с.4о0/,
¡Сэюцзэт эсаскнда. ¿(ориалахан вэ тзсвкрк топог;л:,и:ор. Кэ -! j ат а'сасында *£<>р:.ал££з!аи Уоао:шу:ор ромакягрда азлйг тшлсил едир.Бунлара аазгвдакыяари атауиэ костэсмэк Икк гала /Д.Т..С.4К/, Ï4 дэдирмаглар ^.T.,c.44G/,4ahsppah /Д.Т.,с.44".Д
Тэсвлрл топоиимлер ка?лз,1ат есаснкяа (¡оргалаш-клара ш:с-бэгон ро;</аяларда чохлуг тэиил едкр.Бэла тодоншдлэр ja чографи ралдвф гурулул^ Ja кгхтэллф сэбзблэр катичзсзндз баш веог.гап ha-цисвлар ecûcinisa.ja да 0акпзта;е гаситscaxs форажахыргКиаштепа /Д.Т,,с.IJ3/,Зека дукгнлар /Д.Т.,с.4С/,Наберехны кучэ /К.Е.,с. ПО/.Бавагэалны кгчэ /К.Б.,с.11^,Бошза^а крепостнада/К.Б, ,с. 1БЗ/,Чадрозк кучэ /К. Ь., с. 270/, Поуду дар а изЪелласи /к.Б.,0.34/, Пгсэрая K8íw: /Г.ва г.,с,863/,Самая мезданы /Д.Т.,с.249/,Дере-рейка К0ЯД» /К.Б.,с.5о/,1Ъ10адбор хэнди /¡'..Б.,с.90/ г,; с.
Сагал моздакк - Оли Мусзокук огланлари рус-Лран кэкгэб: -'.mi; го"яш амдка шакирдаеря une бэрабзр Са\<ан кезданн этрафик-
Дилллиздэ атака соакордл чохдугу вэ ба"ззн бунларын Лзерба^чзл деляяпн ез сэзлери ллэ окогаиляк тошная етмеси толо-ниляёрин тодглгл эамаш бир чох сзЬз фшрлэрап мездана кзл-v.o -сине собеб алур.Еу han "Стлан" шкроо^конишддэ дз озупу касте-
рлр.Илк бахыцда бу тоаонаман фатошзл есасында зарандагыны тесэв-вур етмэк одар.лакам бу создан «ранаи «¡аркэза иаЬарлариедэн слан Табрлзгн ан бодук доа^ат глездаалариндан бирадар. баланда "саман"■ да фарс мангала саз олуб "деплот" детади^.
Дусаран кенда - lúea бу какдан адшш огланларшын задикары сшараг пусэран кэидк годураы. /Г.вз г.,с.ЗСЗ/
Бу кэндш; Ъегигатэн мезчуд оадугу ¡загганда han бар ка"лу -мат зохдурДох куглан ка,бу зазычшша тасвар олупзя падасалараа кзз'лунуна узгун уздурпугу топонл:,!Д1'Р."üycаран" фарс мешали саз стуб "огланлар" деглэздар.
Пчтхлаа-сазаса характерла топонкаар. Азарбазчанда баи верви ачтлиаа-олдаса Ьадлсолор дэ тарах бозу "мпокамлврлн фор:.!ала^-гласила та"слр кестар:лхцщ:р.'пар блр зека л чкилал-слдаси гурулуа: ез экс;ли: алк зввэл тонопаг.лорда кестарар.Бола дер адларана тад-гиг олуиан ро>\лнларда да тосадуф ед!ш;р..'.;асалэя:Орг.бла кенда, брабааЬзердл вз Ероббаяоглаа кэлдлорл.
Iîi' тоаоааиларэ дассертаснзада кеяиц дер вералар,онларын'hap учувда да "араб" атконимшая квгиракы кестерлллр.Гйуасло Азарбаз -чан топошказ'асавда бу таи топонамлзр бу кун дэ козчудпур.Бу ет -ао.атан Азбрслтдчааа кзлииа вэ топонамларда годдугу аз Ъаггывда 'Г.складов кешал ыз";:утт верглнодир. - Буаа кара дэ биз ja-лнз л.С.Срдубаданнн б,у кэидеэр Ьагганда зердида мз"лукатла кнфазатлг-аачезих:
"бввола буну дсхлак лет ад ирам ка.бу агаларын вдзаа етдлкла» ра кандларлл тарахи араб исталаскндан чох ззвзлдар.Бу кандяор скифлер, белка да издцалылар деврувдан Уганда мэвчуд алан кэад-лзрдар.Чунха бурада алан Kehna мззарлар,гзбрастанлар ¿за текла токелар да ону база асбат едар.бввзлча онларын "Эрэбла" дедаклзрп кендаа Kehna ада "Аран" квндадар.лшелн араблар арашшларш opa -дан кечуруб,ерзблера дерлбцдлрдшяон сайра кзндаа адшш додшпб "Орабли" гоj(лузлар.СрзбгаЬзердл ааидз еввалча "ИлЬзсрдл" кздцп ида.ереблар дерлалера сурюгн одиб кандп езларакюшэре Bej-щлэр. Eue де "Баяоглан" ■ кзади. Орада эрэблер дерлахакдан сонра кзнд • Эреббалоглан" адшгшцццр./Г.ва г.,о.256/
"¡арагладир ка, бар сыра мзкбелзрдз*5 бребпгаЬвердп адуш нас-
1 бК-ладов Т.М.Ея-обагшзнн адаары.Б.,Кенчлак,1584,с.52.
2 Абелов Н.А.екоаоцический бытггос.крест.Геогчойского и Шамаханского уезда Бакинский губернии :".ат .для изучен.экон.быта гос. . крест.Закавгазского края,тЛ1,ч.2,с.Ш.
am кзвчудяуту Ьаггында мэ"луматлар вераллр.
Бу тлп адоара дана инаичларла баглы j ьпшда: оддари да ад етызк олар.Мослон:Бакы,Бкбц11е^б0Х,Сураханы киш топашшлв-рин етшоложи пзаЪкш дкггат зетирсак.бу адларш да hop Ъаясы tíüp двдян зазылдыгы оразвдэ гсддугу йзлари корарик.
Лчтш-сщаоа Ьадасэлэрин топошшлара тэ"сприш ¡¿.С.Ор-дубада "ДаЗуаан ffiahep" рсгччшнда да чек :;озаа тоевнр едяр,
"Бу Kîiiлорда шадимер Гезвля ивЬерши инкамсдошдармв-jo бащашодыр.лесэлшпХлЗабаш-ил Лббао едлн кучэнин адшш даЗшиб Стамфорд кучэси год^шдур.Ращг Xnjaöaim иез Маичостр чоси адааш.тдырп./Л.Т.,с.354/
Новдахилд кечкд осасцяда формалаоан топошияор. Ы.С.Орду-бадиншГ романларшша тоиоккшд асында новдахнли кечад осасында форкалаиад чографл адлар да ишлэнир.Б9пзи едабнЗлатларда биз орониылар асасында ¿араш.шш топоншлер тормшшна раст хшшрик, Бела тершш олкошсдж форыаяаша вэзвдаи'Л'и дузкун экс итдисс* дп ôyiïy бутовлгэда топошшлэра аад отмен мумкун вдедилдир.Чунчн пронлклер езлорл да топониьшара дахил олдугундан кечид до ejuu дахилшщо баш ворир.Она керо до беле топонишюри лавдахиял кочэд оснсинда форуялаиан топошвдлэр термани ила вфадо етаек дег'ру одардц.Месэлан:
wauaj-руд дсрэс:1-.'.;ашанруд дузу /Г.во г.,о.74/,Ирэван-Лре-ван талион маЬэллоси /А.ш.,с.й1?/,астанбул-Истанбул гашеи мэ-Ьоллоси Au'!'.,c.'Il'J/,uai\i-LaM Гагшсы /а,ш.,с,ЗС6/.
Дексик-сомаитик во етимолоет бахкмдан тодгиг етдазимиз топонимяк адларын Ъшлгси барэдэ биз даЪа атрафяи ;ло"думат вер-Mojil мегсадэузгу» hecaö еткэдак.ЧуЕки буялардан бэ"эялврн har-да дона-дако дшлааа.шш,му.ш1шзвлвр cajлашш.щпщкр.Баз ¿азкчы-шл{ романларинда ¡имошлки бир сыра тошжтдяарз даир факир jï-рутмокле кифадвтландик.
диссортаслjанш П Ф0СЛ1Г "м.С.Ордубадшшн роканлаг.чята тоионшллорш! услуби пг.иишгары'' адлакыр.
В0дки асариа Услуби узеранда iim.hap шаддок обзол, онун лг-готп узэрявдо дшдир.лУсусц сезлар поетик асарлор;ш ьпгЪтпл унсу;:~ лариц—ш олдугу учун саз сэноткарлзры бунларан эсарде евчшшб
I Hypajea Е^Лзарбалчан ССР-ин Шаки-Загатала зонасыныя топонима-
¿kjiCiCu^,':> XK.jp. tóói^ááa»' цлад ь©с*врцр
jîûix-asisf ûsapô вв орадокц виппера £д иоЗЗоялвзвр» "üiK'A-j игцдааотладда юа.апаргкиш сшураадоари дафалердо
ÄSjaaapJeHiioi::- чрадцрлар^Чунки ¿аэкчы тэрафзндвя созун ис яп?дкв адааздсп ' вэинки У&лубк козаллкк.^нз зачавда Ьадаоела «• ран инаяднр"^4-тадф.Сеэдея дузкун нстпфадэ отменен исэ есар» д.е ве^-.ои фккрак свд чу ja дузхздгчатдырьяшиасша сабеб одур„ Поетак асарда bap бар саз бггев зсэрин адо^асшыя талей стдиЗя глэ"яанн елэ долтун ифадо етиеладир ка.бу сезг бурала сбзз сдэ б;глзчэк байта бар оозул далда одшднты керулсун,
' Тедатгазиа, hej атшшзнн кузкусу /А .К.Матпе j es/ олан TOuj глшер да создур»Тоцошв.шер бздпл одзблзЗатда уолуби чалар тс» за^гр.Дда топогшиср бело бздаи муйитде услубалвсщр ,услуба рсл=. хэ öojsi&p»
Ycjyäz топошгылер хусусн адларкн. hap неву камл образлы » лыт^ешсаоналлз^.експресфивлик jtajgnj зетларане калик олдугун « дан бодай осордэ фякрин парлаг ифадасинл.форгл козэлллjuna оэ; лгндарен Mvhïi.1 дал ваИздаера шла чачыа одкр,довруп муЬум npccl--Ябнаврети.Зтасвк коетик диаде оке ©тдкркек насаде овноткада-кь» шел амиаклар зорлр.Тслуба материал кто,ta топонаылор дузкунсв ~ чалдакдо еонэт еезринин укуш дал - натг £сну даллн и^едэлзшц; sacas елеря иле решоюккиш олур, j ерацде, адгамшща полонам топо» яимкк ваЬидлер двлик бадэшш nejpijj стана гат-гат арткаир.ока ктепг то"сир еда. ■
• Бздаш одаблзЗатын ajpu-ajpti жанрдарында топонлмлерден тает олиф шекиадэ истифада олу кур .Маслен :лщжк оеврдэрда топо - . шадшр азлкг ташкил едир,бе"з9н аса jox дорачесиндо олур.Епак яаярнн шхголкф ковлериадо асе бу мягдар сабит дезнл,за',н:1 такая во толабдак асшш олараг аз ва ja чох иаиэнэ баяер.Роман Ев опопезеда ксв тоиошя.'Лер чохлуг тапшш едар,олелхусуо дата-ряха рашларда.Лакия бундап асшш алмаз арат эазкчы вэ шаарлар Зуксек бода еффект japamar учун,г.;:умлзjатла,hflп бир ceso, и чуькдден 'сдаара да 'Ъэшшв 6ejnc -Ьвссайянгла jaaanama.oaaapH . Mehs "на вэ теИоир губввсй чаиатден елчуб сэ^ш.шш, Ьансилик
X Бе гански В.Г.^уо eÄaöajjaxu клаосикларл Ьаггннда.Б.,1954,с, 2G?.
¿aha чох уjгун, оиласшй мУв^вняоядйраЬ бэдиа дслг кэ-гл^гл*,;
Ду бахнздан бэдия асэрдэ топоиимлэрса Х(щйг. rrcycajjsr. v дзршшн тадглга бир тзрефдвн Зазычшзнн.пгягп: о;::стз:арлыг цг*-згЗЗвтлерипин.дикар тарафдэн ксэ дтмшд.кгзуск.-;. С сцеп z: •»¿мизин хусусщдоглзрл:й1к ojps'-umngrt .базсззздиа obt-r^í^tü.'-
Бадии аоерлврдз топсяшул&ркн. vcoqrtfu ;as»i£.ídiffi«! пдк 5гг. ггстпт 1370-чи илдз вержздзр»
1.музjjan jcpsiii ади hon йцр тэЬрпфэ jai »оргяке^а дггш? чвквдда костарилдр.
2.Ьаднс0лэрия чарэз'ап ездц'з макан аорта гларо-'-срг-З Есг;;-» лир. . ,-.■■•■
3.Ьадясалзряя vapojait еэд;цд зраза ге^ря-муе^эн пеккл? .^эстарялир. ■ : . - •,
■ 4.Ьадисаник маканы умумздир.тосэклрдэ тутулагг usitan а,*; лары мусбот алавда'ворилир.
З.Мэкак меяфи планда верилир. . G ./.'ткан гондармадыр - хо^адццпр.* ¡■¡кличи болкт исэ ЛД.ЫУрбаиова ыбхсусдур.О, тспонныдэри „>зал во сун"и 0дла;ивр;.агла яка грудяа бярд&дар-са2 па сила -'чн услуби иыканларшш ачнглашадцр,3
¡.¡.Солтанов исз бодни осорлэрдэ иашзиэн топсшшлорл харак-*зрино коро '¿ jepa: I/horara тоаонамгврз; 2/гондарма тоеипш -.;ia¡ э ajtipup.4
л.лаЪэрромова бадая,осорлоркн дилшшя ижсггп топонкичо ~ вин гч коптит пост арлр: 1/ксхф?ф; 2/roj ри-гл-г j j en суп";; гсис--
,",Ш6р.° . ■■ -
.м.Гурбановун бедапгсгну асао котурорак рогданлардг. хояошашрин голуби нмканларшш д?М ктетл кокплцэ тэЬлгиши: взрэчэзпк.
' Дззж^а'чаг бодкл д:ши;;п< усяуба.{.1атц /счср-лйер/.Б. ,Bms,ZQ?r
C.Ü4.
а х^грбаяоп А,;Ч.,Нсс~йк оцглкетакч.м. - ЛШн £&"?, с.ЙЯ 1$j6o>ioo A.M.Lh-steep Аз0рбод«?л едобз
Каадгаасг одэблЗЗагда топонтяар^г ocr-'.Y¿nv63 лпгг-
йиотшс тадрасц д9ойяемлора.В. с, <,(>-'V5,
5 МоЬаррзмова а\Б«лйп осадиюраа дшиа-9 «згопсшпиц oa.ÄtwteTKon; зтгтошг.иЗа.Б., ерпэ:{,1924, q„42„
- IG -
Бу бахыдздан М.С.Ордубаддшш ромакларыеда топошшар оэдуг-ча ренкаренк услуба хусуси^атлзр квсб едар.Оазнчинын "думашш • Тобрнз","Клали Бакнп,"ДезУшен швЬор" ва "Гшшнч вв гелем" роман-дарывдакы топонамлери ики ргрупа ajupMar илар:
1.Реал топонимлер-J о "ни мевчуд слан обдектин сенедлердэ дешшт тераПавдан тасдиг олунмуш ада;
2.Уздурш вэ ja гедри-реал топонимлэр-Оа"ни мевчуд алан вэ ja олл'ддан обдектли сонэт;сар тера;Гиидэн вералшш вэ hav öap ceil эдцэ тасдиг олуниамш ады.
Бу' тоаонамлерин hap биранан ajpii-адршшгда езунемэхсуе ve- " лубл чэЬэтлерп,анчалаклари ыевчудцур.
Реал толошшларин услуба хусусиддетлэра. Лдетен.бадаи всор-дэран дилавдэн,услубундан 6ehc едкларкен.ен чох Умумлшлвк созлэ-ре.дяалсктларэ,яаргон вэ арго сезлэрэ во хусуси исш.'лэрдэн исэ инсан адяарыиа хусуса Глклр вералмищдар.
■ Эсландэ аса бедна эдзбидзаткп услуби xycyciij ззтлэрана муэз-денла:эдиР:>раон, бутун сазларз-лстэр антропоанмлэра,асторсз да то-покимлара,истер коглокчл созларэ.астэрсз дэ умумаоиок евздэра даггэт зетиришлэлэдф.бу б&чнэдан реал топонамлер дэ б о дли есер-дз караглы услубл хусуслздетлорэ ыалавдир.иир чох тэдгагатчылар •¡•'jr.ohia/аэрдэ эалниз "роаллыг" вэ "уддурмани" услуба ху су си, i дет кала кетурур.реал тоаонимяэрда алава услуба кезtliijjет ахтармагы дузкук hecaö етгжрлер .Лакин бу (¡.ихирлэ разнлашлат муккун дед аз. Чунки мэсела Ъ.аксы топонимии иштдшшэсавде дедил,созун;',!э"ш1 топонимии муоллиф терэрздэн ночэ ишлэдилмзеиндздир: Саз-реал топоним зериадеш ащледилмявдар.Дахуд аксинэ чушэдэ арткг олду-гу учун она агирлыг кэтирлрмл.Ьэмлн топоним тесвир сяукан Ьадк-санин.характерин дузкун таевприна вера балярьга.воэран умуг.га мез-муну илз сез арасында учурум даранырмы вэ дахуд да топоним з орана душу едурму, б едии тасвири гувветлзндкр?жш?.ш1мэина кеззллидп даратмшдырмы? Бу суалларыа Ьамнскны азаЬ. стмок.а^дшиаащырыаг ело дазычкнкн услубувдан 6aho етмэк демэвдир.
Сенеткарлар садэ.Ьа'лилыл баша душэчэдп тарздэ дазглага ча -лшырлар.Бодаа асер муаллпфи арзу едир ка.онун аоара охучунун РуЬуну сгшасш.охучу есэрдан зевг аясын.Дакин 6утуя дазачькар ho-цашз бу арзуда чата бальшр.Чунка дазичилдр сенаткарлыг чеЬетдэя ojHa еэвиздодо йшадыгы киш.охучулар да аз завит в"тибаршю
и/иелифдар.Козел услуба шлак зазкчы охучусуку ади ал^п.ону залеЬ едир.Бэ"зек иса бунун вксинэ да тасадг^ охг.ок слур.'-
Бу бахнмдан М.С.Орздбаданин ¿арадычшшгы чох мараглвдд;--Баяо кл.онун романларн Ьемишз охунагли ашуи,охучусуну hsje-чанландара билшш.зевггнг охаа'.шшдар.Jазичшшл роыанларшща i*ap бар сезун казал езуяемохсуо услубз ранклвра ваглкр.Ллп!^"-гымыз мушаЬздэлэро ocacaii И,С.Ордубяянясп гажийршаиш }>ачг ^шшшяер Иагганда шпагадакылары сэдлзмз»:
1.Ы.С.0рдубадпнйн романларннда топоншдлэр cojüKTiia Зсрл-tut билдцрмэоэ хидаэт едир,зо"на дазычи топониклордан ,ja bop Ьансы бнр Ьаднсзнин асхагаштини - баш вердази.за да чогра^а адларнн зерлэшмэ ареалшн костармэк таги истифада е^др.
Онун Xoj ило Салмас арасындшсн Котчд каидаддв я&ншвпри вэ rohyr.mapii вардар.сплаЬларц она тадашрачагди./Д.Т.,с,125/ брэблар канди Нахчыван шеЪдришш гораъпдэ ¿таз чаз'Елл:. «pan сайадандодир./д.'А'..с.Ю/
Ьусакодздо фочун Гарабагдан уч фэроэнх мвсафздв uoau Миг-.-.лцутдэ jерлацциjaiffi хабар вердо./Г.вв r.,cStS/
l-Capyiyorjr клг.ш,эазычы бир топош-ичлл зерлеи-а ареслины .'.•»с'гэр:дэк учти длкэр бар топояшу;дн истифадв етшв за буиунла
.vOT4a кандишш Àoj ило Салмас арасинда.СрэСлэр квцданкн Пах-шиан щэИордннн гарблндэг.1ар кэндинан Гарабагдан Y4 фэрсэнк -ралкда j ерлоищлЛлпп балдах?,шццнр.
ü.i3o"3©ii зазычи рожиарда топонимии лексик ка"касшщак да услуби бир призом ниш усталыгла йотифадо стт.:ппд;:р.Ло',ю1 гсордо hap Ьаксы бар эдазадэ <$su вврэн Ьадаоа ала hebsru ора-з.шлл ади yct-ïcïô дуигр.блр-Лграид laiä-^jap,с&нка зазнчи ..фоюанин баш вермеси учти гэсдэн.бяларэкден 1яэ:лкн аразани се-чар.Бу тип топошаиарь Харабат ьшкроодконгаяни^ вэ Uajan 03К0-глмикя цуму."з ко cï эр:,íes сяар:
ITajftH - iiajaii колцинэ "кезеллзр кэндл" ßejapÄUiap.
v'a бош ил бундан овзвло гэдар.. .Он бал ju Су ¡¡дан .довел кеядв /селан бир алыи-вершчк до?"'р~и Гонборлн гызы Султанла евдэндл5, нзЬэрэ кочурдалар.Бкр нлдеи сокра Султан бошаккб кэндэ rajts-ды... Сзу илэ хесхэлак катирдц.ластолик эввзл еадекилврв.сон-
I Мэшэд А. едобп-тэнгада магалвлэр.Б.,Азертпр,19Г>0,с,227.
/ .. - 18> ''.-"Я'-.'
pa воа гошцулара кечди.Кондашзик ада "лест8лэря конди галди, буна кара да Тебриз het^meth Тебраэ кучеларивде jaj&natí 6утун ■ хосталорл базам кещ1®шз&суркунедар,,./А,Т.,с,142/
Длггот j oiapcoK.hap шш топонимии ые"насы иле онук талера еошшк теокал едир:"Хорабат - дагалмш, вахты ала писан ja» najan,анди аса шшсесйз.виран .гшашш jepj "najan" ас& фарсизи--шала саз олуб,"con","уч","ахыр" дшэадир.Зазычы езгкомэхсуо ус--тслыгла топонпиий уолуба даканщдан астафаде едарэк бу ы&'нада-ры Ьэман зерда баш верен Ьадисэлер ичзрасиддэ вридар.
Упушдзатла.адш мз"насывдаа чыхш едэрак ,есзрдс.:а ha - . дисзлард ja барбаша»да да долазысьОме толонишн ш^наса ила багламаг М.С.Ордубадинин романларшща систем шэкллгдаднр,
о!Роуянлардакы топонш.шорик хслуба хуоуcaj j атлеравддн бара до тосвар олунан jepuH "ада" иле шзмунуиуд aaroajjeT тэта отмасадар.Бу тал топониме Гарачы ыакрооjкошшшш гогмупэ.кэотвр-мех олар;
■Гарачы мэЬаллзси - Мадена вдсанлар jaa¡ajaH $íicr-$:!«ypy шрдзлемэк учун rapa дууднлар аз шскаоыны Гарачи шЬеллесинан чЛросано тахмагда ада,..Гарачы маЬаллесадцо кече но гедзр га-рашшг со горхулу олса да,hap бар евдан калан ыусягя ва пал -чыг дамларин алтшщан ешадилен саслэр Парг муcaraca киип бэдук бар зенкашацан зибияяер вэ натчазлаккар ачерис;шдо дужуб гал-дыгшш кесторирда./Д.Т.,с.91/
Куыуаедэн кору иду j у каш,Гарачы дезекда тесеввумуза кера-да гашыш.сэфил-саркэрдан hajax терзк кечарон адаилар во оала-р::н jaaajna jepa келирса, зазкчи озунамохсус усталигла ilopr щ-сагасинан japatwjpu jopa та свар едир,
4.Романларда топонимлерин услуба xycycajj етлоравдза бара до аазичшын онлардан hep Ьансы бар hajyicami габариг взхк.шк учун астафаде втмвсвдир; ■ ,
Чадир шхщршш. вурулан тохкагларш соси дгглар:;-ны во блинчик гаяаскны титрэдарди./Г.ва г.,с.204/
Чул$а дарларц кечшшаз да?,6ладчп1: ралаои асе спхютлк ва алннмаз гаяаднр.Кзлэн сосан кучу о гедзр tí о j у гетр ¿culie^a' Чул^-а ки даг да окук гадшеывда тазгра^др во ш^ечадг-'И «sn • pap. . •
б.К.С.Ордубадкяаа роглгюшраада setíaet -
sj&wjwa ччге до топогагляэрдвМ" имяфедо ея.;ипд'!р,? -лю « ыа ícsúa ввзкфрнн jepimo jawtpeH заыан <$адии таекф тсеп ■» ■?ел;п'Еклгя блринэ човридир? - - 1
дорэсщщш ташщлтн ило axu6,;.îam:i дузлориш: до^.. - ; ¡¿'•давдуд 4aju уддузларын шэфеиши чиг.щ«рмэк, хч^а .-уздв Ьовзежср хошкил вдирда./Г,ад '••'•..'.",.'• .
úíükv дамарнндгя ràxi&i руаикяп,;гяЬбуз га.1аяари'вдан гопак т-рля :«лэкдер Ячдеяиз capajuitmí башы узеривдо чырпынараг кэнч ьп-дэканин rapa оа^лар^ла ajfleHMoja чшгыиырда./Г.па г.,с.266/
¿йлданиз ханэданшп тезе бар чячек йагьишазая Ьошемэтли иея?~ r.ejo 6утун АзербадчаЯда чичзклзри ила мешЬур олан СоЗдцабад ко«" дани багшшфрам./Г.ва г*,0,291/
б.Ос^ычу толошшерден табает ЬйгшЬалврщвш каэаллизини вер» пек учук истифада етдя^и кима,оилары осор öojy бал верциш.дсЬсот-ли Ьадисэлэрин каабедй ш,я да.кз'дФзрШад^р.Адпарда олан бу та-?опстатарин уелубл ренкараиклк,1иш1 даЪа да артыркр:
Зтзлэрло нефт буруглары во ме"до!!лар Завд^лврдн.АговЬэрд:; кефт ело долу олан резервуарлар скндарыльт» »••>>•' ¿х.идшщр во .jan-даригырдк.боООэ гвдор рус фэЬлэси вз аилзсмп; ¿r-ryprtí горхулу r>v-> кщтан чкхкрдк./К.Б. ,с.ЗЗЗ/
7.;;!,С.0рдубадншш ромалларында толощилларян услубк хусус;-:j-,1 зтлэрвдон бнрл до Зазычшш оилари oxy4yja чаюй бнр варлкг-лорсоная KKMI тогдш етмзсэдир.Бу задсан ,1азкчы писана алд олан ¿у-cyciijjemopn чаяскз варлиглара-топонимвзра кэчурур:
Kiаддерй карданТ-Псш.пjjэдэ. о$уранлары>акеиигклабкн омнаме-ли реЬборлэрлнл.Тзбрлздэ отуруб Петербурга аро кедан часу с ce.jÄf
лори./Д.Т., с.Б/ .....
Тебрлз уфкяера а,1днк'вз даиш булудсуз caca да,jene до ду-машш аэ гаршшг зда.Кнгшйбнн ¿рргуилугундаш зеки чыхмш бу аэ-> hop 6ojyic бир чаИанк-яриа пеичосдна душтшду Лап сяЗасотиядвн ha-миле олаи бу гацшшн caöab нвчо бир оглан догачагивдан кимсонкч Хббври jox ЦДИ./Д.Т.,О.П/ •,..,.-:
8Д/.. с, Опдубадшшн поман-чарилда тошшмлэрин карат догурачет услубл хусусийотлариидан бяри дэ ¿азичнтн топонимии полиопж..' jacHitr,H,jo,'iui бир jopan Ьом архаик-тарих вТйбарилв шшш.Ьам дэ нксботон куаслр олан адындаи иотифада вя.юсадлр, Архакзшэр иоэ невунден асшш onuajapar голуба евдошкиэрдпр,оилар дали даЬа
чол К03бя,е1ягяраг"' ча томтараглц едир,* Тедгигатчнлар скноним-.iTijii услубизЗаткн с«ранчи возлфаси кики rajматлевдиркр2,ону yo-лубиззатнн ecacu hecaö едир ва буксуз дад васитэларшшн услуби гаплшшни ыаинасыз cajiyxaap.3
Дог^удан да тололачлврде "сияониклик1' ¿ексзнекялзлл гарыксила шшр*,нитгв /бедки.асарпн дшшнв/ рвнкарзиклик кзтирир /екба-Таа-Ьемадан,,1друссэлам-Багдад/
Дарусоелшл-ёагдад - 0,бу юти халифешш ajaглapш^дaн епмек ï 'ш ус солал ! з к алкишди. /Г,во г.,с.104/
Вир даЬа гезд'етмак лазшдар хи.кллар узуну даваы едан Ьади-сэлер нетичеоиндэ Багдад хезикеси тамашле бошалышда./Г.вз г., а.105/
З.Ршаядарда тоиошшлэрик услуби xrcycnjjэтлзршдон бяри дэ Лазычьишн деврун характерине у згу и олараг топонлшерин тзрчумэ -Kliman joX|i.:ah3 hauen дклдсн неча кечибса елече дэ вершидесодпр. Беле кл,чар Руслзасшшн Аззрбазчака илк кэлиши зерлэрин адашн-годолш.перин дад'г.^длрхалб "руслаэдкршшасы" ¡vía башладцДаяг да бу адаарыл дезиляшнл "озунункулевдири0"/тэрчумэ етмемзк шрти ■: >ив/ истдфадо едлрди.Зазычы бу тарлхи Ьоглгатл езуна:.;зхсус услуб-да вериа ja чаидх1ыдоф./ыэ"лумдур кя,рус длливде бир чох куч а ад-ларннын сонуна "-икд" шзкилчиси елава сяунур.Дакки Азербазчан да-ллла терчуг.е слундугда бушакилчк душур.Ромалларда иса блз бунуи аксишш ыаЬлдл сшуруг/.
Губернски, Сурахансгл ва Сисиааовски кучаларда талая едилмз-мкш ев ве магазин гашады./К.Б. ,с.2й4/Логбернлда,Сураханы ве Сп-сланов кучалар:;/
¡ Ю.Тоноиишарин услуби хусусиззетлорлндсн блри до онларын фонетик чаЬзтдея таЬрцф слунмуш формаларкндан истифадэ етмэезднр.
Ч .Хоядан Сабарии сатираларанда кшлзимлл] ба"зн ономастик ва-ридлорден даншаркан rty услуби маиераза тохунараг зазыр:";Сулуш заратма™ иегезди ила uup ^оЬа:,кадэ.чл ззэзш1э Мэьщзли, Одесса овэ-
1 Кодухов Б.И.Рассказн о cmwimmx.;.i.,I984,c.74.
2 Дэкирчизада S. Аззрбазчан далкяия услубиззаты.Б. Д9С2,с.22,
S Братина А.А.Синошкш в литературном языке..";;. ,Ш.ъ,с.5; Ефимов
А.Л. Стилистика художественной речл.М. ,IS6I,c.6G-¡S2.
4 Сезвделизез К.О. муасир Азopdajчал днлиндэ услуби синониш'ер /Автореферат/.Б.,1989.
злив Адес ихледир ки,бу да кулуш зарадыр. Бед у к сэноткар чогрз-фи адлардан j орл дкпзнде арошуа,ачы хулуш заратмаг могсадало услуба мэгачларда ястафзда етшшдир.
М.С.Ордубадк да бу придоздан дера каяцккче бачарнгла г.т^-Фадо ет;лшд11р./Д1сюков-Аосква,Фире1Шстан-,*ран(а,Ачудан-АдЗутзи;?/
Ачудан-Адзутант - Тутунчусглу Тагнгцзй 3ivte,ix-uw тэ'гг"* едиб Кочгл гобарстаккида кврдт ,опуп даногча дуаерэк Ачудан гага«-сына гэдар кбтди./Д.Т.,с.67/
И.еозряврин далане мидли колорит верыэк3,Азэрбазчан хал>:/-нш башга халгларла ичтыаи,сиЗаои,1арюм,мвденв,пгтнсади рана тарвняпл етмек учун4 сзнеткарлар аз адларданзла jaaaiH баигз халглара мэхсус топошаиерден да астийада едирлэр.
Проф.б.Дэыирчазада ачнаба созлерин уолубн xycycaj jcMor;;':-■ дэн данышараг-з'азир:,,8чнз0и созларан етник чаларлкги :;эгг рапдвя голуби когс8£ву.1гун истяЯадэсакдо; öotao едэркзя ew. г--суса асааиеран,хУсусен мхе адларкнш вэ ajps-ajpK 7aj¿a»>:a> t < шляетлерка етиогра^ак чаЬатлэра ипе.баглы тяппк сэзлорпн,' " алотлэ »л зз ojyH.KejíMjjeííBK адларшшн ¿стяфадеси зеруретиде лада салмаг дази'-здир."0
бчлебл гсрардан лстаЛадо етаэк лазая кеддазде.тебик ïoc.'vuyiJ'i: .%r, sejax.cJy за ja дакэр дехсхн зшш tieHcyöajj этана : •«-гкг.дуззсук а§адэ одэ б;1лоя аЬеявдар,кабилы аддар сочвлнэлвди?.0 «.С.Ордабадк до романлахшнда топонкылеран бу услуба имкан-лах задан бачарыгла астафадо втыавдирУЯерм,Одесса, Дорввепка/
Двреаогяа - î.*ou еслшда кендо!$в|Л,Кот 4aju саЬнлиндо ояо" Аерояец1»ТкэП5Щд9 догулмуьак./К.Б.,с.89/
1'оиошй:лерде бу у ату Си имкан илк дафэ лроф.А.М.Гурбанов то» рафандан :.:уаззенл0Цдар!Ш;И1лдир.
I2.Tonoiûauiopnn услубп шлсанларыядан бара да онларнн -тик бэдпп есе^кн сдай. jарат».:асшо>р.Йоетик ад асе бодяг
о о эр:: >> :ягЬг- ко: июлоктлэршщои бкраднр.Чшш бедна эсера шрача«!
Ï Хопдаи Сабир jaiWowiiBKprjjuH ееноткарднг xycycajзатдори,
icjG ¿ t с « ¿C 4.
2 wehoppaMOBa Р. Саблрин дш.Б. ,I27G,o,23.
отафаз ева ГдАдларын уолуби тжанлары.Б. .АПК, 1988,с.25.
J A L-A^'LAJ J, « ¿VV¿C\i/'-m A WXJf w-fl iU-irMAik/iCAl/fll « U+ • lüUU f
^рбанов А.М.Лоетак ономастика.Б.,AIL»I, IS8S,с.¿o. йстрчазада О.Азербазчан дилеялн услу0йззаты,с.98. íycia$ajeBa Г.Костарилеи осэря.с.ЗС, 'урбанов А.М.Поотак око?,1астака.Б.,А11И,1968,с.25.
еден oxyvj'Hi'H даггешш или еввоя acapjtu адк чалб едар.ссарлн ад:; бпринчи иовбада ¿азычшшн низзэтншн ачншасына кемак едлреэ.акан-чл иавбода охучучгу дгзкун истига?.:атл8ндлр;1р.^иа каре да адевчглэ атдугча вач.'.З иасалалзрдзндир.Ра.сан яанрынд« зазылкнх асэрлар учун civ :ласала даЬа чцдди c&taj jq. даааф^.Чиш "тараха ршанларда hap бар деталкн да оз зери.вар.ен хырда бир деталш тайрифи- оху чуда тасвар сяунан Ьад;лоалэра игбЬэ озодир.Поотак ад эсера клрлш учун
W И
ачар вазифэскнл jepiaie jетардлзана кара зазичнлар истер неср асв-рп олсун.лстэрсэ да нэзм.фарга зохдур.есэрэ ад roj аркан r-nrajjea васатака асас котурур. 13ела васиталэрдэн бара да топона.аэрднр,,7еЕ-ш: бэдаа ад зарадклан суреткн мэнсуб олдугу.зехуд агалыг етдгди1 ве ja Ьадлсоларан чэрэзал етднзл гаканн нозарэ чатдкркр.
Бу йахкздан ¿¡.С.Ордубаданлн раишкаршши пдларкна даггет jeiii-рок.Зазичи jалш;з ака рохакыкх: аддакднраркон тоаонаударка бу услу-5й иазшшна Еурачиет етк1адкр:"Ду:.саклиЛ'эбраз","Казли Банк".
"¿укаклк Тобрлз" ро;.ашшын едина даггат зетирэк.Оазычы рсмака ад сечорхон залнкз Ьавдсаларак кадашиш: асас котурнэхлэ кл£а.-датлана балшзда.Ордубада Тебрази баш балалар чакан ьаклорлэ пн-санил nij'iH бар эди кама верыавдар.О, ромашн бир дерандэ зазыр: Тзаччублу бураевдь'р кл.чар базраглары Гара карпусуяуну длбанда Шелалая ва Саман ¡геЗданшщаак тираекханаларин да дакыиа кюсхаз -;;л:р.Пазаб Пвоашш г-фл аги JStfp&hxam rcpjокхакаисккк дадоцдои чар ба^рагн Ьачи йарач Сэррнфш да.клдакк бадрагдан даЬа гизмэтли ва т-ана ^иэла ида...Буцларк cejp едэркап ь:ал блладхти3ар:3аваплы Таб-раз"-д03б таассуф етдш<:./ДЛ'.,с.СС/
13.л.С.0рдубадкнан романларшща толошааэрия услуба хзгсусдз-Зоглэривдон блри да онларкн »..-угазасо кагоадале истифада едокэск-дар.Услубиззата даар эдэбиззатларда услубк илканларын бар нечэ неву гезд олунур ка.буклардая йири да штазасадар.2 .V.yrajaca эасате-сила зазычы hajpicaan даЪа бадии такалда кзаЬ вдкр,онун байга Ьадп-салардан фэргла чаЬатвни косторар.Бунунла да Ьаган Ьддасадзкл асас алапэти фарглаедирмвк aciejup.MyrajKoa законы банзатао оба с ,;тлшш характерик ке j фаз j ота, алшлоти даЬа габарит шоклада ачилкр.3 ;,'..С.0р-дубаданин ромлиларында ¡танен куга^ксекл обзектанэ керэ бкр кеча
1 Зллзqe К.2одца одларын услуби кезййзатлера. Азарбазчгн оноуао-' такасы дроблошэра 2.B.,;j3l,I987,c.2o0.
2 /озенталь Д.Э.Практическая стшшстака русского ®ш<а.Ы.,1£74, ' с.Злц-ЗЗу.
3 Аэероазчан бэдаа vcyiydajjaTu /очерклэр/.Б.,Ел;.1,1970)с.127.
(}зрэ бехш&к олар:
i/Тсзошял топонимле Myrajaca едалар : "¡«у cmv, содаларшш диаладвк-«а ансая Твбриаяя Гарачн мэЬоллоеацдэ'jox Багдада« Абйасо ва фер сараолары гаршсшща дуруб Гзранфял во Надира ханымларын с* сана данладазана да»нурда?/м,Х.,о.Э1/,.
бсериа мвзыуаундан аздын одур ки,Багдад Аббасо во "афар бйразлерыядакн Тдропфдл во Надире ханммнн коэал сослзра Ьссабинв, шаЬларын епанче мэскэнидар.Багдадня бу хтсуси^атини даЬа габарит вермок тогн ¿азнчн ораны Табразаи Гарачн мзЬэллэса лла .'лтадисз едпр .Лакан бунунла кифаэотла'нсвЗдак бу услуби рзнкаа гувваоиня азалтмш олардкг.Бела ки,3азнчц Я1шнча бар терофдэн Га» рачы маЬеллосиндан Ьамаша калан haj-Kyj ичэрисиндзн capajaapa мохсус нагмэ сдсаная ешдцшшзсанв дэ тоеччУб одарак,бу меЬалленак до всал сямасаны ачир.
б/Толоням Ьадисэ иле мугаднса сджнр.Е!? Ь.^длсз Ьансыса блр падл» оз топонима мзхсус хусусязззтлзрля аЧилмасала камзк еднр:
Оаралы-заралы ела гохудуряар ка,ела бар Похлударэ .•/-.гполлг.-санпан кечарсэн./К.Б.,с.29/
Корундуду кими.Ьадасо Похдудерэ маЬаллэсинин чах адранч го хулу олд/гуну в ори а к учун дазычыда кемокчи бир васатаза чеврплар,
Реал топоназмарин услуол имказшаршшн араядарылмаси ону кестэрир ка.чографа адларкн бадии услубда югвафиг дафферелсиасл« ja имкаалары мавчудцур ва 6ejyit саз усталара hanaaa болэ имкангл™ ра корур вз онлардан ¿етаи-jepaiwe ястифадэ едирлар.*
Pejpa-реал ва ja уЗдурма топоялмлэр.' Бэдди здебиддатда му-бапясадз соооо олаи маоалолердан бири да диода jetai саз даратмаг мвсалесидир.бдаба дал дурмадан ¿шкаааф вдар вэ занкйнлаияр;буна кара дэ ajpa-ajpa зарура ва чох удгун сззлерия дала келмоса вэ дилдэ jaoaAîacH ыуыкундур.Бадан дил кзсалалара ало гаршилаз давал*» да баглы алан доли свз Заратааг тзшзббтслври дс »тсбзт изнаада Зенилик.хусусон дарадачшшг бахшщдаа тзгдиролазиг бир ищцар.Бедна дллашза з энкннлеЕЩирмок, олу .саэ ве афадалврлв зте-гана кв -таг?.!окгтбил1ллэщдирглак мусбот бир Ьадисадзр.
диссертаицада костэрклир кл.Азарбадчал эдзбизЗатшда ja.i^-чыдарл ызнн сева-сева Заратдагн нечэ-неча мусбот кохс/сурат/ ядн-аитропопам хглг арасында "бэзешшша" ва озунэ jaœamr hyryry га»
I havajeB Т,л.Сатира дали.В., АДУ, 1975, с, III.
. - PA -
baaapar,u*3jj0H дог.:./г чох "дабдв" олмувдур.Аша бир Ьогигвт да юр ка.туыашлак свзлврдон ве аятропонамларден фергла олараг ба-зарадычылшчш иеЪсулу олаа rejpa-реал вэ ja уздурма ипоним-¿¿р воэрдак кеаарда езунэ "jaœaMar" hyryry газааа балкар, Грон -сззлара ш деозв:пдалдв еззгнэ jep тапыб галан свзлар она галицр ка.онлары чек иств"дадлн адашар Заратиышлар.бу сеэ-.íijp чох ¿вране дувдуклэра учуй двдда галырлар".
^дурма тоаоиод-зазычшшн всэрин мэзцунука.ез зввггна yjrya )ека ад jаратнасцдыр.Белэ адларин иаасуб оддугу jepa мтаЗзанлвш-¿í»iaieк чэтаддцр./Дуздор.акар бу барвдв зазычы взт маплумат вер -^йрса/.Чунка бела ддлар кувдалак ЬаЗатышза кечмар ва Ьач бар дьалот саиодшще гезде алынкыр.Ба"зен ела тосаввур japaaa билар за »уздурма топошш;такче саяарак асерда лазымдар.Чуаки бурадакн еуратлерив едлары да бизим ктндадак Ьазатшызда ешатдазишз ад-;¡¿pa банзэшр.бслинде кое Су бала деЗил.У^дурш тоиоаим hap бар зйшн асерин невундан ва аанршдаи ахтт олшЗараг.Зазичшшн ке-îwjaHe кала балар.Бас тараха ыевзуда зазшшш всаряэрдэ ночэ? Bj лазшдыр:.ш?
Тарихан дазигк ворилыаси учун тарихи сенедлэрден.фактлар-даа иотифада ©таек зарурадирДшсин эазычн техеззулунуа ahaMajja-íiiaa ишеар атыак муглэг cate натачаларе катариб чыхарыр ва са -ибхкары тариха Ьадасалария гездаЗз'атчысына чевира билар.
Демали.башга адоба яанрдар ками тариха роман да "бэдая у>-дуршноыз кочана билмез.^
Лакан эазичи техаззулу,Зазычы уздургласы реал фактлара йсасланмали.онун тамашамолы,ме"лум тариха Иогагатларо зидд сш-4шыалыдар1Деыэли,"бада;1 уЗдурыа" тарахи роыанш есао комлояент-лариндан барина чеврала билар.Ан чат бу ика тэлеби елэ бирлаидар-ыак.уЗду риалы тариха ела дахал етыак лазьз,дар ки,уздурма тариха бС".сланпнн,тарихи "heicajoja" «ейкем талларле баглаиоыи ва бунла-ри ела т^гдам отмен лазшдир ка.охучу ез гаршисыяда тарихдэн она й.о'лум олаа вэ асардэн поезазанын фусункарлнгы алэ.тасвар едилэн 6sp jepa керсунЛ'ариха роыанын везафэса бу дур/i 1. А .Добр од j у б ов/.3 М.С.Ордубадишш дэ роканларана диггэт зетароак^азычи
1 Мэ-ллад А.бдеба тенгада М9Галэлэр.Б.,АзернашрД958,с.242.
2 Ахукдоа З.Лзорба^чан вовет тариха романц.Б., Зазычы,1979,с.20.
3 Jeaa орада,с.22.
-------- - -
roxajзулунун кзззд шцупаявршшн шайида алгриг.&г ргмячлврла ала зерлэр вардир ки.онлар тарихи сенедлоро jj-yu дар.^лгз бадаыча сзбэб одур kii, одаб роман уззрандо иклэзещэ ез ïcxujj-.'-лтн0 мурачиет етмим,тмумялдщцирш по таплклащдирмэ аггармагх гарихя фактлары инкар етмэден joici jop адлари Зарданкялкр.!« . С едя и уздурыаныи мэЬсулу олан гезри-рсал топонимлорэ баз Тик;': во голом" романинда тасадуф елирик.Зунлор '"■ян^лгд.Пгеорац ."чрг? по ЧобапгаЗа дзгиднр.
Оазцчн jene тогда« отдали бу топонгалларин отг.:олсг_ ¿чон":-: да "уздурараг" ела бкр бедна уздурма ворар ;щ,г>лу'гу бу Ьоглгэтои мовчуд олдугуна инаинр.
лзкдин вэ кондак шэргшадеки дагик тарпха Чшшодад киянняи далк ало бола тэсвнр олуаур:
"О дата гадго-щон Чобан-Газа даги дозарлар.Вахгаяо бу дат-далшарын арасннда I'aja дгуш бар чобан rojya o?apai3..ia...ä:n rrf-% Га1а...пя!1№япы« араевяяа т^'пз ,1 органа ¡ívpvHWi v:p уса:' ri: 1 •Tv^yiíy iopyp.O, дагякя ЛУ®Уб..,у|.'аг1.. гядкксна Kporop'.n ,„0>-адиго; rojytf Заиларшгл crv-sajvp'*1!-, ¡"8 ¿aviar
знг'Л; es .Соззл ¡Сс:нд'л J":¡MUj>;t;n; ,;;д с-»;г; ворлу.кор,. „Газ " •г-ллизш ^т.чяык кд«(н: бшга »jк<5,C:íp коня nowr •
»р.ъузуяучу'дл чэплояед, тсэ hcv.au гя^с volunta j«í- •
чаи трлдчгн Чшэталаднч насосидар,
„араты фогл лпрдак биряси до будур r..¡,ja3tnH "Казал" адяа-и.'<л беЫлк сонунг.а 1'лндпн "осил" едина Гайдар.
Aiaösj исэ Чанполада тяурачаетло бола бар омр верди :-Мон бу КЯН7ПГО оглшггартгл.'н jодлкарк олираг "Цусарон" кзади rojy-орок атннч Kotoaaajaö коцддэи узадлажды.° ■„асэлэ бураоьшдадыр ки,бу топонимии Ь.аглготон мовчудаугу Ьаггшща маплумат h84 бар санэддэ сахлакмамсздыр.Корупур ки,бу да зазнчшп; i "уЗдургласыдир" вэ бу уздурмадан о, бар толуби нра-
у.:г"-, !?с?!гйт!до пглрок тоионлгч oxyvyja îiernroT »i тагди» ^■иидарДфоб-фаро озлврк луготлддв "¡1усоршг"/огланлар/ созу-iv.'U ;..о"ласы да тонониши мазмуна y.ipyii тттщр.
1 ¿¿«гири» Г.'и^о^мэдгулуяздонпн иаор во л?о;л ееэплзрютдокн то-ло![:".'лзр 2-' ffiiiu^r дщщ-Asврй.иномастпкаса проалеь'дорпио hacp otayra.îym I конфранеш маториалларц.Б. ,MÜÍ, 1987, ■
2 Ордубада Д-í.0.0сорлзрл,В ч.-до,1'П ч,ь.,1965,с.363-3ь4.
3 Jena орада,с.363-36ь.
Угдумиззэтло.бадаи асарлерде сезлер услуби ранклара гариы Ьаш-*as haccac Ыбвгв тутлдздур.Буна кора дэ макая анладыш бйддирэн исамлор дшгл далда мухталиф ыа"на зуку дашшывдкр.Зу ыа"на зуку -игн есас 1шссэси да ноетик образлшшгня узарине душур.Топонимлар-дз образлшшгш! варашаш едпадвдрматш т з би эти, мефЬумла сазун елагасп.депотативлик ва щтазиса.бу ззмилда охиагма.бэнэетиа ва ееаантик ыотиадаше.шонаклик.синокишяк ва антоякмлик,чохмо"на -дщгкт ва мочазя к з "налшшг, ел а ч а да хУсуси иснмлерлн эксарек символик uahiijjsT дашкмасы кими бир сыра MyhïM &\шллар фаргландирнр.
1Л W0K3I "»иС.Ордубадшш романларшща топонимлернн заранма ¿оллари" адданнрЛ'одгигат кзстарир ки.романларда тодонимлзр диляк с ¡jоктлв инкпшаф ганунаудгунлуглары асасинда заршшиццьр,
. Романлардакы топошс.'лард j арак.¡а усулларына кара апагвдшсы шши грушшэдирмаг олар:
Лолслк-сзмаптик долла даранан топонимлар. М.С.Ордубадинин роыанларквдакк тононямлорин бир гисми до мухталиф натг Ьиссаларк-н;5 аид созларпн зенк ма"на касб етмзси вз з'а субстантивлашарак сцрф хусусн чографц ад кими иилэшзси васитасила формалашмыздыр. Бу усулла зара)Е.1Ю толошшик адларин ашгвдаки емэлакелмз тшшэри г ' "ц:?:
1.-vtiK алтг taccocu-nciw дахшшнда кечвд асасывда амзле колэллэр, Бу заман сазлвр Ьеч бир грамматик васитз олмадан таумклкадэн ху-cycjumja кечир.".'..еселзн:Сатн ыездани.давэчи мэьаллэсц.илвзн мз -йодлей ва с.
Ду тип топоним зарадычклигында антропоним ва Ьидроннмлэр дэ штлрак едириар ас ал ан : Гудам эли кзнда.блэмдар кэнди,Вашингтон, Тара Малик кучаси.Ьачы Мирза Чавад кучзси,Петров моЗданы ве с.
2.Елр ш;тг Ьаосесиндэн башга кятг 1шссасана кочид асасывда емалз колонлер.К.С.Ордубадинин романларында бу еыелэкалма тииишш зал-низ бир нэвунэ тзсадуф сшуиур: .
Сифзтин исыэ кэчмэси асасывда.Бу ирооесда сифатлар субстан-тиалашерак ххсуса чографи адлара чевралир .lia слан :Гавраг, 0 аз или, Заглн-кэндларя.Ачи дазу,
Морфолога jсила зеданаа толонашэр. Ы.С.Ордубадшнш романла-разда топоаимлораа баз у к бир haccoca, шэкилчидар васитасила ом ал а хелмшздр .Тодтигат натичосиндо бу тоаонамлеран змало кэлмеспнда иштарак едан ааагвдакы иекилчилер гезда алннмшщнр: I.-лы4 шэкллчиси.Бу иокалчи ономастак састевда топонимлера арта- •
puiapar мгхтолиф :ла"иалар ифадо едан тоиошиллар эг.эла кет"; • ) ы.О.Ордубадшшк рокшшцмада бунлардан jawm игл ;ювуиэ тоса» дуф олунур.
а/мэнсубиззет билдирэнлор :Блнбэ;5ля кэндн.^езсолли кэиди. б/оразидо нэхсус хУсусидзэт билдирэ1иар:0азБлы кэнди.Оагль кэнди.^
изкалчиси.»у юекилчи Аэорбз^таи дкллвда гралматик швю-ui-'III шали танынмасына tí ах r.iaj арат, т опо i muí эр да jerai ад japamar >:у cycaj зетанэ калаздар. i Ja слан :6р эбл ар кэнди.Доланлар кэвда.Леклер кп а си, Учдо j ирманлар к учэси.йекэ дуканлар кучаси.
3,-ли4 вэ -лара иэкилчилэршшн бирликда иштиракы нлэ:Ускуклулзр
базарчасы,
4 4
4.-ЧЫ ве -чыг шакилчиларигдудукчу капли,лармэнчик кэвди. ö.-ajja шэкилчиса;Еу шекклчн езлузунда менсубидзет мэ"насы дажз-знр вэ топошпллерин кимэ.вэ ja над а ыоно' 5 олдугуку билдлрттр:"'"
судиз j а, ймасиз j а, hapöaj j а моЬзллаларн,0олтаниз j о u ah ори. С.-ски meKii;x4Hcii:ry6exJiíCKJi,CHc;[aHOBCK;t,¡{iiKaaajeBCK¡i,tíopaffCOBC!a; кучолерц.
....С.Ордубадишш ромакпариндакы морфоложл jатла japi-iro.ao: -гах-татарин лингвистик та^ишли костарир ка,онларин ¡¿¡.ормалатааси Азорбадчаи даланин сез зарадычшнл'и газда-ганунларн ило узгун кэлсз до.з'аяниэ топоним зарадкчылкгинда мэздала чихая споси^лк XYcycJijзетлэрэ тэоадуф едиляр.
Спитак'. ж jалла japaaan толотшлар. м.С.Ордубаданик ромапла-рында тбиошмдерин бир гасма да синтактик Золла j аронжгдяр. Е-; толошиллар аки ^орыадаиексш ваЬид-мурэккаб соз шэкландэ вэ слиактлк ваЛад-саз бирлеш.:аси шеклицда о зулу костарир.Мзсзлвк; Тогрулб^э кучэси,Тикаптепэ,Кут<пгшт0пэ,Кулчэтэпэ,Похлудэр0 м ah аллеей топоны.шаря шгрокиэб локелк ва1шд-троккаб сез шокликдо ;Ппр Осман мэЬэдлеса.Даббагхана дэрэси мэЬэлласи топонкдяэри исэ синтактик фитурлар-сэз бирлозмолера ыаклиндэ формаланмц^дгр.
Синтактик золла дгзелен топояаклэр грамматах: чшшщои ддли-мизде есас синтактяк ооздузелдачи васатэ слан иска вэ Со "ли барлешмадар шэклаедо формалаишр.М.С.Ордубадиюш романларынд-ли 0нр..ешдэлер шешшядо формалашан топонимлера тесадуф олуша-дыгндцан онун асарлеривдэки оинтактак jojuia Зеданмш топояямла-ри и£ада олундуглары бирлэшелэрия характерна а кврэ ака трупа ajupuar олар:
I о Ii; оккчц нев ист б. г. малэр всасццда форкалаоан топоялшор, ШОоОрдубадаши: романларындакы сантаотак jwma формалаиан топоним-лс£ян тздгкга костордо кп,истер биринча.нстерсе да якшчл пев асгд с;|пяе!шэлор осасиада зараноа топонаклерде шоднчи терэф осасон jep, «a'Jf.tyiuiy созлардан.чоррафи номендардан кОараг олур,0на коро дз <3арйнчг. нов kci-ш бирлешэлер есасшда формалашн топошаллера, гис нчи тарафан де;)ил,0ирлкчи тзрефан лфада васатолерлне кора груп-л..^рглаг да1ш мэгсадоузгундур;
г/'&ринча тзрзфи ишллэ »¿.ада олуиш1лар:Золчи-Варота,Гаш1аи-ХуЬ, уиш Гшлаг.
¿•/Еиучячл торафа сафатле ифаде олунанлар.Бела чографл зер адаары .-"asaja махсуо олаыэт ва j<ej$«jjewi бллдириргСгаро-Поллсо^ciai.ru-
Г-убат.Оеке дхканлар.Пир Осман иэЬаллоса. : /Гг.гднчи тар эфа сазла ифдца олунаилар.Зела jep аднары чографи ора-:;глшн KaMajjewa баглы xycycajjewiepaiai балдирар-.УчдаЗирманлар ку-
"зсыа
"„/¿ишча нез игадц барлешмалар осасшща формалашн топонлг.тар:£дб-' лх-.аа даресн/кайа^ие/, Ереван галысы /мзЬолло/,
'Ходунки кастерда ки.^.О.Ордубадшш тарлха рсканларщшн топо-глатерааялари зшхныз зазычшшн' бедна даа.фзрдл услубу har -ггэда тасоввур зыратмыр.Ьабело бадаи ередеррдака зор-зурд ajyiapu-кан иааюные могашаршш да ашар ei-Meje хидмат косторар.
Нетяче ha ссаскале диссертасизшшн есас мтддеаларн увдмалошди-
Ьалда екс адунмушдур. Тодгигатаи сонунда М.С.Ордубадинин рсыанлариндакы тоаошшлэран лугети вералмвшдар,
Диссертасщшшн асас шзмуну дисозртантыи чал олущуш анагвда-кы ыегало ва тезаслеранде ез океана ташшшдп :
1. Бе дни осэрдэ аоетак ад пробледо .Ортойохя-лангаастик ¿онларин чад риса 1фС\5лещорн.Б.,АПЛ Haiipu,Юа4,с.46-47.
2.Кенчэная микротопонимлери ЬаггшдаЛиО.Ордубади.шн "Гшишч вэ голой" романы асасындо/.Азорб.Респуб.Иедагоа! Ала моктоб аспа-рантларшшн алии конфрансшош тезасларл. 5., А11У, Ii;<j4, с. 03. ОЛоаонвмлврин услуби хусускЗзоадераЛ1.С.01>дабадаиин роканлары оса-гл;;;да /Азорб.ономастика«! проблемлора Y.B.,AIlir,lS94,c.i>2-['-3.
толоилкларин услуба амкннлары.Колч алам ва аспнрантларыи •;нСП,кс»яфраясиу27-2Б декзбр/.Б.,IbS4
; ,:л30.,0рдубадаш«1 Тшганч во гелям" романшда бэпза тоионпмлор har-
генлорин годрпеп иройжшори. В,,АПУ,Iu'J4, гэ ja yj;!yj??:a топода.иэр /¿¡.С.Ордубадишш 'Тшинч во :")'?! роглкы осиозпща,-'.¡ja мосглэло^а.ю дапр токатак топсу,'.* 2
Бакы.ЛИУ,1994,0.04-86.
7.Топошшэрш1 услуби итясанлари.итасир дил фенлэрЕняа ся лро0лемлеря.Б,,Л11У,1995,с.74-76.
в.;,?.С.Ордубадняин роианларывда топоюшлзрик услуби лмкотлар' Аззрбадчан оноиаотикасн проблемлэрп II.Б.,АПУ,1996.
РЕЗЮМЕ ЛШШПНБСШ ОСОШНОСТИ OHO;.LACXÎi4±CKiX ЭДШЦ В РШАШ Ы.С.ОРДУБЛДИ
Диссертация посвящена исследовании лингвистических особенностей топонимов в романах М.С.Ордубадп не изученных с языковед-чоской точкп зрения.Основная цель исследоваяия-это вшшление происхождения ряда слов,играющих особую роль в формообразования топонимических единиц, изучение их изначальной семантики,опредале -mie стилистических гсзмолиостей tohojuimob в этих романах.
Диссертация состоит из преисловня,введения,трех глав.зак -личеюш, списка-использованной литературы и топонимов,
3 введешш говорится о всесторонних исследованиях ономас» гичоской лексики основного словарного состава,историко-типсшогк-ческом анализе тояошмов я дается их научное обобцешш.
В первой главе «шпшш'ся лекслко-семантическле.тлпологи -чоскио особенности топонимов в романах М.С.Ордубадп, эпределястся роль отдельных лексических вдашщ в образовании топояимов.Зыявле-¡ш неизвестные исследователям толонш.ш Дасткурд,Халхал,Лраббаног-лан,3аррабхана,1шр Осмаи,ларабат,Сараб и др. и дан их этимологическое толковаше.
Вторая глава называется "Стилистические возмо:.шости топош-i-•;се в романах Л.С.Ордубади".
3 aTOii главе дается класснф:псация топошмов по их стилистическим особенностям в худокествеишсс произведениях, определен;-: место,позиция, стилистическая тагрузка реалышх толошьчов исходя из конкретного материала,выявлены позтико-стшшстические особенности лридумшшх,индивидуальных топонимов,характерных для стшш Ы.С.Ордубада.
В третьей глазе,которая называется "Способа образования топонимов в романах Ы.С.Ордубада" дается объяснение особенностей топонимов,образованных нутам семантики,определяются особенности топонимов,образованных лексическим,морфологическим и синтаксическим путями.
В заключительной части в обобщенной форме дшш основные положения длссортадаи.
D.T.ALIEVA
LINGUISTIC FEATURES OF ONOMASTiC UNITS JN M.S.OUDOUBADI'S NOVELS
The dissertation is devoted to research of linguistic features of toponyms in M.S.Ordoubadi's novels being not investigated from the linguistical point of view. The main goal of the research is revealing of an origin of a number of word» playing *peci»( rc!o in formation of toponymic units, study their initial semantics, determination of stylistic opportunities of toponyms in these novels.
The dissertation consists of the foreword, introduction! three chapters, conclusion, Hst of the used literature and toponyms.
There is spoken about comprehensive researches of onomastic lexicon of main dictionary structure, about the historical and typological analysis of toponyms and is given their scientific summarization In the Introduction.
The features of toponyms in M.S.Ordoubadi's no- .is emerge lexical and semantic, typological, the role of separate lexical units in formation of toponyms is determined in it : first chapter. Toponyms as Dastknrd, Khalkhal, Arabbanoghlan, Zarrabkhana, Pir Osman, Sarah <nd other are revealed which were unknown to the researchers and is given their etiological interpretation.
Th._ second chapter refers to as "Stylistic opportunities of toponyms in M.S Ouioubadi's novels'.
There is given classification of toponyms on their stylistic features in works of art in this chapter and are determine J a place, position, stylistic load of real toponyms proceeding from particular material, revealed'poetic and stylistic features of devised, individual toponyms being characteristic for M.S.Ordoubadi's style.
In the third chapter which refers to as "Ways of formation of toponyms hi M.S.Crdoubadi's novels" is given the explanation of features of toponyms formed by way of semantics, are determined features of toponyms formed by IttieaL morphological ar»H syntactic ways.
The main clauses of the dissertation are given in the final part in generalized form.
The list of toponyms used in M.S.Ordoubadi's novels is given at the end of the
research.