автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.03
диссертация на тему: Художественная концепция образа матери в современной таджикской поэзии

Текст диссертации на тему "Художественная концепция образа матери в современной таджикской поэзии"



/'; — - / у/ / ■ ••' / >

/ I/ < , 7 Г'- -- ^

' ' ' ^

ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН ДОНИШГОХИ ДАВЛАТИИ ОМУЗГОРИИ ТОЧИКИСТОН

БА НОМИ К-ЧУРАЕВ.

Ба хукми дастнавис

КУРБОНОВ МАЧИД АБДУЛХАМИДОВИЧ

Х}/(">1\\' .'сУ'.-;«' ' ''Л .'V V',' :>;*•*

С -6 ¿-Л-с КОНСЁПСИЯИ БАДЕИИ ОБРАЗИ МО ДАР ДАР шеъримуосири тоник

(ЦИКЛИ "МОДАРНОМА'-ХО)

Ихтисос: 10.01.03-Адабиёти мамолики нави хоричй

(Адабиёти тоник)

Рисолаи илми барои дарёфти дара^аи номзади илми филология.

Ро^бари илмй: д.и.ф., ходими шоистаи илми Чум^урии Точикистон, профессор

ЧОНОН БОБОКАЛОНОВА

Душанбе - 2000

Муцаддкма.....,..................с.....................................................3-16

.Ьаб^ I.. с и:::;; \ сг^ззулй обогну:

б ¡г\Щ;£у: ьсс.гх.?, ууу^ск ж ссору ¿^лссск-сооХ фсрсу

12сбх .а. С^гм'ок мсд&з дгр те^х

(дар урсуню/;;а5

Гулоужссэ за гаъъос)........„...„с........„.......................,.!*6»85

Боба бб Му^сжамг "Модарксмг'-и орач. М;и;рзс же

Ле;^ ........................................................85Л29

, ■ * "С: /• £.' .-г-

-^¿'езр;- ели; ¿У .............,,„_,, , „,,.,„,-,„„

МУКДДДИМА

Суруди аввалики мак суруди охириии мак,

Суруди чрвидонк мае, туй модар ¡.туй модар:/ 92,с.81/

Пеш аз ба тад^икуи: мавзуи "Консшсияи бадеии образи модар дар шеъри муосири точик", ки дар ик рисола масьалаи асосии мужркима к(арор гирифтааст, ру орем ва рочеь ба тачаддуд на тахаввули накдим модар дар казми кунунми точ,ик х^рфе чаид ба эьтибори хонанда баррасй намоем, мазмуеи ривояте ба хотир расид, ки ба сурудазрои саригахворагии модарон як нав шабо^ат дорад. Дар он суруд сухае дар бораи паррандае, ки хастии у ба зиндагии чинен латгифи инсоният зан-модари дар талоши бахтк фарзанд чонбозихо дошта меравад, Паррандае танхр як маротиба дар умри худ суруд мехонад ва махз ба ■¡¡•аассн сурудаш шухсат ёйтааст. Рузе ин паооанда локаи худро тарк карда, ба чрщож дур парвоз мекунад, гад менамсзд, ш барок ррсмонг зикдага кардан мухити мувофики зист бояд пайдо кунад. У то пайдо кардаеи чуние мухит ором намегирад ва барон суруд жоедан низ шцоме пайдо намешавад.

Нихоят, парранда чуние макони дилхо^ро паидо кард. Аммо

к(афаск синаи хешро ба танахорхри дарахт зада хуншор мекукад. Дард

чуссаи хурди паррандаро фишор меоварад. Дар чунин жрл парранда

суруд мехоеад ва дарди худро ба воситаи суруд сабук. кардани

мешавад. У сурудк ?амангез, суруди вопасин, ки аз март бармахали у

, МЛ /

Бале, чунин аст поёни сарнавишти як офаридаи Парвардигор ва та^дири тарояаи вопасини у. Суруди уро ^амсону ^ампояе з^аст, ки

"алла"" и модар хонандаш. Модар аз чунин э~рди хосаи Парвардигор аст, ки шевотарик ва гуворотармн таронаро чук суруди он парранда

У„ 99

дар сари гахвораи тифлаш суруди алла -ро мехонад, ба модар шудан ва инсони саодгтманд будакаш ишора мекунад. "Алла"» и модар мартабаи уро дар гу^тамоь ба маротиб баланд мекунад.

Ривоят мекунанд, ни чук кн суру m модар садо меднхад, Ахримак cap ба caerlo мезанад, аммо модари муштипар чуй он паррандак сивахукшор х;амоно сурудк хешро мавзун ба такрор мехонад ва тифлашро начрт мебахшад. Модар орзу, з^авас, матлаб мурод ва хоставу армон^ок худрс дклошубу гуворо пар доз медихад ва бо навозяш, лутф* эхрон аз Офаркдгор барок фарзандаш бе^таркгк скфатхрро даржост ыежук&д.

Суруди сари газрорапж модарони чрхрт, тароназ^оя эшон бо шеваю забонхри гуногуе, зале ба мазмук мохияти во^ид дар тамомги: дунё садо медиз^ад. Ик тантакаи хастии инсое ва зиедагиномаву сарнавишпги уст»

Х,ак бар чрниби чрмеаттнос Шахло Лохичист, m merfид:" Ззм дар арсаи пахроварк ч;а^они мо пакваста зан буд на дар зрма чрк ин ва огозу пайдоиш бар замин, фориг аз замону макок масьулияш внжаро бар душ дсиггааст: задан, карааркдак? ба булуг расонидак

œ./89»c.I/.

Ва ин бахш аз хастии зан аст»

Аз х^мин сабаб таьсири ма^ом ва худр&тк модар дар маддм назар ва э^одиётн нобига^ои адабкёти ^а^он карер гирифтааст. Ба ин маьнй Мавлоно Нуриддини Абдура^монм Цомй фармуда:

Сар зи моадр макаш, ки то^и шараф9 Гарде аз рохи модарон бошад. Хок шав зерк пой ys ки бщишт,

г с* if 'У cf' л

Дар ^адамго^к модарон бошад. ( ¡\Á5,z

Ик кукта ташре^у тафсиру паг$ко наметалабад. Шоири тавонои

олмонй }\уте хеле самкмона дар ин хусус мушозрэдаз^ояшро арза медорад: чкз ба андозаи дидани модаре, кк тафлашро дар

дорад, ppçiapmp нест ва тщ чиз х^сси эцриром ва ситоиши моро

нисбат ба модар ба ш сящ бедор намекуеад"(^>с.59).

Хаким Абулкрсим Фирдевсик 1 усй дар минора ба нажустустоднн

модар ч^вононро зрздоят ба составу некройй месозад:

гети з^ама панди модар еж Ба бад тез маштобу бар бгд макуш.(19,с62).

Бузургоии олам рсг~еь ба. модар ва ма^оми у дар тарбияти наели башар бехтарЕЕ дуодокг^си афхс.ох бикорс суфтаанд, ^сз^оаи модар-оламу руш уро ба восктак каломи бадеь арзёбн намудаанд. }Çap цад&р ки навянтгаву тадки^от зиёд бошад хам наметавонад ба пуррагй фаьолияти пахнои заиро фаро 6йгирад„ Аз кадом тарафе, ки назар еакунем, укда^ои накушудае дар модар^шишеии тс^ик афзуканд.

То цол симои ксмйлй модар ба тамамк ^уввияпгу хжл&т, ш бхтавокад аз миллат Еамсяядагй кукад, дар адабиётшиноси мавридк

пажухи!жи муфассалу коашл ^арор кагирифтааст. Пажушигдс^ злощдд ба шеьр^ои ба зан бахнлидаи шоирокк даврахрк мухталиф, аз ^умла, садаи XX дардхр/rî занокро ба таври комкл дармок намебахшакд.

Бештарк зга тадкккрт ба хоткрх тачлилк чашнзорахр ба майдок см&дганд, Апшорн щхсме аз шокрони то^ш» ки таранумгари симок закк мезщатк, зани соддак рустой за ма^бубу дамсози к(арни УС мебошад, мавриди тах^клу тадг^нкк хама^оеиба к^арор гирифтаанд.

ip миен нигоришотк ангуштшуморе оа маидони адаоиетшиносии муоскр ворид шудаакд, ки бо ву^уди диэдат^албкунандагй

натаеонистакд фаротар бираванд ва тамоми ч^аеба ва омил^ои рушду такомул ва и^уб^и ба истилоз^ модаршиносии точгшшо барраей намояд.'Ишжр рисолажрх Чркоя Бобокалонова/16/, М.Яукачева /109/, С.Аюжсза/6/ ва дкггеок мебошанд. Зак^модар ^амчук ка\оамоки саз^нан паккору набардхр оеори адабик мардуми Маацриг^ввдии зорид шуда, на тан^о дар саряазшти ацвоми сриёнк, инчунин дар рузгори, низоми ичтимоь ва адабиётк мардумони бурунмарзк таьсири бузу? расонидаанд. Аз ик ру» кисми зиёдк шоирону нависандагони русу олмонй, итолиёиву франсазй персонажной адабиёти форсу точикро чув

намунак бе^тариеу барчаста пазируфтаанд,, МуиаЕ^иди рус Но Г. Чернкшгвский, ки ба Х^аким Фирдавсй тавачду^и хоса дошт, аз далерию шу^оати Гурдофаркд ба ва^д меояд: "Тавоноки Гуурдофаряд ру ба фузунист. Х,атго 1Иекспир накутар аз у 1^дх>рамоие надорад, Дездемона ва щгто Цуле'ттг дар пгшк зебоии г&бш за самимик у хеле хира мето6акд'\/87,сЛ0/.

Дойр ба ин масьала як к,атор нигоришоти аз олимони форсизабонро ёдовар мудак хам ба ма^сад мувофии^ аст, Чаид ма^ола ва тад^икоте, ки ба нахлухок гукогуни таьрихию адаби бахпшда шудг, нацш ва скмой занрс дар достойно, ромашкой халкй ва ашьорк шоирони ало^мда мавриди бахс г^арор доданд» Мансура Итгахрдия /45/, Муз^амадали Нудушан/56/, Доктор Муьин /55/, ШазГуЛои Лохечкк Мез^рангеэкср/39/, доктор Зра^и Вомш^и /108/ ба дарач^аи клмх таьлхф ггрдкдаенд за дар кор манридк истхфода цгрор ёфтаанд.

Муаллифк ик сатрхр т&цлел ва ба^с додано© ба осори млмик кддае аз адсгёиётшиносазе, ки коми ощо дар боло с&бт шуд, вазифги худ камедояад, зеро тад^ицотн эшон ба мавзуи рисолак мо бевоситг алокрманданд. Танжо аикря хамкк нуктарс зарур медокш, ки ^нсме дар асоси тад^и^оти мухаг^^окк номбурда ва маводи гирдовардаи худ сари мавзуи "Кокцепцкяк бадеии образи модар д~.р шеъри муосири торос" андеша рокда, чр&хри холй ва то кунун тадкикнаёфтаи адабиетшйкоскк муоскрк то-тикро ба к,адри кмхоният мукаммал наглое?/!, Х,амин кукта а^амияти клмик рисслак моро ифода мехуяад.

Ногуфса накокгд, хк дар солкой 80-90 тад^хкоту мацолащок чгудогона^; ©лимону едебз&гасшосони Итгюрди Шуразй аз ч[умла профессором Е.Э.Бертеле /14/, И. С „Брагинский /25/, Р.Х^дтаода /120/, Ч(„Бобокалоно5а /17,18/, X. Стаханова /59/, Бобо Худойдодов /64/, Ю.Бобоэв /15/, С.Аминова /6/, А.Сайфулоев /64/ ва чанде дигарсн та&ляф ёфта дастраск хонаеда гардидаанд.

Замони нав ва меьёрк грзшщок щжим назди ишоянд&гот нлму фарханг масьулияг вфазиОа^си бувургтарро ба миён гузошг. Яке аз проблеказуж муз^нму баргузидак маьказнёти замок, нж дар давлати Точмкистонк ^у^у^бунёд зьтабори хосса пайдо кардааст, ин шинохта хувиктк зани муосир мебожад. Ин аст, ш омрзяш sa тащтр маязр!: скмох занон дар {едабяётагвнссяи теуях ба таври «рзддй ба мкён гузошга исуд.

Мавз^и пешакардаамон во з^алли £к катор масъадахс пурарзиш за муздем хо^ад буд. Аз *$умла, шкнохга: дарду дармок ва муаян сохтакз? малому мартабаи зани тс~:ик "Шаругъу чароге хонадон", ки дар гули татгрнхи дароз аз зама бештар чабру ситам дздг, цисму бе^оик ^игарбанд^ои худро ба хсх супурдааст, дар адабиёта мусси!рк точик ба а^амияти калош илмй молик аст. Агарчк проблемам занон ва модарон дар тамоми дунё мгсъалаи чндди ва гзгхуалксг, з^аллм муш:о: лст:^ модгрк то^их ^ддитар аз онест, kz тасазэурзт мекуяек. Во тшомж буэургкк; маъказист борх зезнййкй зьксо бг^ажек, fpo хушбахту комнл^у^у^ бкгардснем ва во^еан уро »умла;? зму^аддассту' мь"ллат :^арор бщцщем. fía хрч барон бо&хуюод&ю! рсяшру.

бадбахтии модар ва зан ^амчун фардк ичтммок хупшхш даст^амъокае ба назар еарасидааст.

Замен талаб мекукад, ки ген худ ба тазокои ба таврх з&рург эътхмод хосил кунад. Ва бокс?, кк худ во^еан бкнад5 ки дар ч,омеьаи район ва ташаккулу такомули тамаддуни башарй чк нагулу гахм дошту дорад5 то дар дарефти з^уввхята таъотшж худ бетафозут небогшд.

Ва Длггр лезим аст афкору гщешщоя ?глаг, ки ... вузудгт зунеярг азалй ва з^узурагл такрори гуно^у ларзкк? serf засваса за бепггар он ки аз вс^сст дур 0с7ла£...аз марзи &г.о сутуда шазад, Дамта гуна таъбиру тафсияри пурихстибох буд, км дар ргвоки чрмеа ва ц/як дар рухм занон чой гкрифг за зан гушшихшн гардид за %узур дар сахеак щрзшоь ва фаъолх.ктг щъггжокро ба мардон воктард. Ва таоиЕр дигар бигуем? занон аз сайтам хаётк фаъоли щщшуъш ба

пардахонаи нотавонй ронда шудакд за аз ^азрни огахиж© дур мондакд, Ва кунун шрваришгу оыузиш ба души ощо бор тудааст, км худ as ^ахони огахуижр дурашон сохтаем.

Пушида нест, ¡^и комилан фаро гирифтаеи ин мавзуь дар ^ачми як рисолаи номзадй иькхкоси симой зан- модар дар шеьрн муоскри точнк дар намунаи ашьори ба модар бахшидан кзуарои форсу то'-рж руззгкх андохтаро вазкфа^ худ к^рср додем.

Муказзам ва дар гхакрхои хуксгуни адабй «раддану муфассал ба таджик гирифтаеи па^ду^ок гуногуни ин масьалаи доманадор вазифаи навбатии адабиётишносонк ватаккю хоричм: мебошад.

Mo, дар навбати худ» нияти амиктар воркд гаштак ба мавзуи кнткхсбнамудаамон ба чакдс аз тадци^оте ру овардаем, ки дар он^о муаллифое дар бораи образофарии ахули адаб, ахли шеьр ва вобаста ба ин, оид ба сбрази занон дар з^одисти ин с он шонр сухан рокдаанд.

Рксаланавис таднихети Бобо Худойдодов "Ч|алол Икроми'б Гавхар Шарофсва "Образи занон дар насри ржвсктж форсу то^их ро, ки асосан дар бахши образи занон дар насрк бадей навишта шудаакд» як су кегузоргку дар маддк назар ок тадк^икотеро ба эьтибор мегирем, ки оиди ба образи зан-модар бевосита дар пазш муосир ба^с намуда бошад.

Чанде аз ин асархоро ба мутолиа мегирем: "Материалхо аз таьрихи адабнёти советик тоя[ик" бо чунин унвон соли 1987 асари профессор Ч[снон Бобокалоноза дастраси хонандагон гардад. Дар

бобцоу: "Занон на замен", "Бардор нарда", "Чаыхи ту", "Аз миёни кух^ои с&рб&ленд*, ¿гйзгнда хис на образ"; муаллифи асари фав^узихр оид ба а^зшхек омузии пр^лемаи закон дар назми муосири точ;их5образи занон дар ан:ьори Абул^оскм Лохутй5 Мирзе Турсунзода, Мирсаид Мкршакар,Муъмин Каноат батафскл изхоои акида намуда, маз^орати образофарии аз§ли каламро таькид

Mo чавде аз асару макрлахри мужаг^и^и номбурдаро истасяс

6 и i7 ¥ у ч Y js

,. , а асари дигари у так,ши зансн дар номак Шо^он назаре меафкаеем. Ин асар ба тахлили образной занони иШо^кома"»м безаволи Хаким ОЙирдав си бахнжда туда, хусусият^ом асотири ва бадеияти образи закон ба риштаи тадди^ каиицааст, А,сао тавреs ки мегуянд "аз нуги хамио фатио

99 -

аст ва он яке аз оахш^ои асари калонхачми муаллиф тах>ти

is п 99

унвеки <эан ва сухан мебошад.

Муаллифи ин сатрхоро, хушбахтона имкеке пеш омад, ки даспюиси асари нс?/5урдаро кутолиа наможд, Му&ллифк асар проблемам иньикоси бадеии на^ши занонро дар адабиёти форсу-точики ^ануз аз давра^ои бостонй то ба имруз махаки асосии тадки^ i^apop дода акдегпа ва мулох^изахри басо ^олибро иброз

Мкллати моро нобига^ои зиёд аст, аммо пажухишгарон ва адибони мо оид ба холи модарон хеле нам xvapq> задаанд. Ва дар мачмуь зьтибори «гну модарро ба яушак фаромушй

-гждагнд. Da чуз аз он ки Муьмин Даноат аз ^итооаи Ьико

j i J J

ёдозар мешаваду устод Аоих Шералй аз бечорагии медараш харф мезанад...

Аз он нукта^ое, ки иброз намудем, аслан ма^сад5 матлаб ва вазоифи тадк^ки мо руша?: мегаодад. Mio дар аеоси адабиёти: дастрасшуда сайь камудем,ки х,аддалимкон проблемам закон за иньикоси симои занонро дар назми муосири то«ик ба риштаи Т£щи;$ бшегшем. Икак, зазифаи асосие, ки дар ыазди муллифк рисола мекстад, иньикоси образи модар дар шеьои муссири то^ик хох^д буд. Матлаби ярмяужж шшюн додаки симои

модар з^амчун вучуди ич(тимоьи дар сеори шоирокк муосир мебошад,

кор. Барок OK, КИ осори аньана^ои ниёгон ба эьтибор дошта ва дар боби ситоиши х,арфи бачре бигуем, боби нахустини рисоларо "Замиеахри

« ПГ ^ m

паидонш: 1 ахаввул ва та^аддуди образи модар унвон додем.

Барои инъикоси сах^ех,к образк модар дар а^дк бостон ба адабнётн таьрихию ' мардумшиносй муро«$иат намудан црш дониста шуд. Дар асархои И.С.Брагинский, Холие^ Мирзозода,

А. Разменов ва чанде аз олимони дигар, ки ба тадкики адабиёти бостон ру оварда, ба симок закон бештар тавзач;ух, фармудаанд, таькид шудааст, ки нахустхудо дар тасаввур ва тасвири а^додони мо-зан будааст. Ба засилак огщр замина^ои пайдошпи образк модар, . .че^раи у ^амчун модархудо дар давраи то пакдоишк хат за нарастишу ситоижи али>]а модар дар а^дк бостон ва эьтибор доштакм зан, дар ^укумати Хахоманиши^о, Хокимони Ашконй за Сосонй барраей шудаанд. Х£мзамсн тавассути сарчашмахо ба устурш зак, ш нерук тазонох оиро тгьриш хазорсола^о нмтещ, медорад, яке аз са^ехтариг- даЛ2Ш бузургии зан~модар эцсос мегардад. Асотир аст, ки бгхр&рш скфатяри занро ниёгони мо ба восктаи он аз и^аьри таьрих то мо расонидаанд»

Аио^ита, ки худой об, замин ва фаровонзрсилист, олихак нафосат, ишк покй за згбой низ тасаввур мешуд. Дар тасаввури ирояиёки бостонк замш дар хукми модари ме^рубон ба шумор' омада, дар баробари осмони пок, нур, оташ ва меёфт. Далелаш шеьрк Рудакй мебошад:

"i *

¿j'V-'H..^. I. ,<.. í J'r

К.олбади тоза ба модар супурд. юи ба ^адаф расидан ва ^алли вазифахо ва матлаби зикршуда ба осори олимони затанию хори^й Бертельс V, Брагинский й.С/22,23/, Гафуров Б.Г./28/ Цибукидис Д. И./26/, Доктор Муьин /55/, Молтман-Вендел Луконин В.Т./43/, X. Мирзозода /49,50/,

жаммад Рашод /62/, Мери Войе /20/, Фридрих Нитсше /57/, Ричард Фрак /82/, Шаслой Лохичй /89/, Отеблин-Каминский И.М. /1/ за дигарон такя намудем.

Бо густариши ислом дар сарзаминздои кавмхои ориёи арзиш^ои хоким дигар шудаед ва муз^ити сарбаставу печидае бо иобасомонихон; сиёсию и~тимои ба з^ам омаданд. Бо гукохи ба ъзе аз намоЕКдагони дин sjçs ели заноку модарон хеле еахту сангин иуда буд. Аммо ин хама на бо гунозш ислом рух медод. Зеро дар китоби мукаддаси "!^уръон", з^адисхои хазрати Му^аммад /с/ ва нигоришотк уламои исломй ма^ом ва манзалати зае-модар дар пояк хеле баланд аст. Оааоз^ Таъоло дар Каломи тариф мефармоад: "Бо занхоятон хуб зиндагй Ё худ Хдзрати Му^аммад /с/ дар з^адисе таъкид ранд» "Ч^аннат зери к,удуми модарон аст". Барои во^еъияти андеша^о ва сахезтияти сухан мо ба сазфйфаздаи китоби мукаддаси "Куртюн" /139/, хадис^си Хазрати Муз^аммад /с/ /153/, нигоркшета Муяраэд X,айкал /116/ ва чакде ташре^ию тафсири муро-иат налгудем./119/.

Т' " ^ 1С "О

Дар дастнависи асари ^онон ообохалонова -оан за paz он дар боло и^молан изгори андегаа махсусе бо унвоки "Ма^оми зан дар ислом ва уръон" ^ой до да щудааст. Хини шшгос щудан бо дасткависи асари номбурда, муаллифи ин сатрхрро имконе дастдод, кк аз ин бобк асари; шуъщхрщ огох.ие бкёбад ва бо ризоияти муалиф аз он мавод дар кавиытани рисолаи худ бахрабардор бошад.

Хдмзамон асари муаллифи номбурда ба мо дар бораи достойной хшцто романтихии кариб кулли классикони адабиёти фоссу tg'!-çzx, дар бооаи з-рдиёти аюирони муосири тсчик низ

I, ки дар ин бора дар мазрищог, лозима

Дар навбати худ, и:з дар ее рксола ба хотири кавитар намудаки андешахои худ за дарки чкгунагхи махрмк зан-модар ба ашьори тавсифию сктоешй бузургони адабиёта форсу то^ик: Абуабдулло Рудакй, Абул^осим ©ирдавсй, Абуалм lhiôhk Сико, Незомее I анчавй, Ч[алолЕДДЕнк Балхй, Саьдии Шерозй,

эавии Дез$лавй, Абдураядеони "омй5 ва дигарон мурочЕат намудем. Хамзамон ба ях г^атор достое^ок иящию романтикй HE3 такя кардем, ky. асаох,о" ''Ааилй ва Мачрнун'', "ОРарходу

IT V ? s* ss ТП) д » s» г; - -^у у? ?5 тп)

Ширин , ппжщу Aspo s Ду зало они за Аизрхон , £>ис ва Ромке",*Комдс ва Мадан" аз чуумлае ое.хо мсбошад.

Дар ин достойно нерсонажжрЕ маркази занонанд, аммо як нукта чолиб аст,ки бештарЕ онхо бе^у^уку музтарибанд. Оид ба па^лу^ои занон ва дарки амк^к хаётн фаьоли и^мои ва таьрихии он^о дар достону ремгн^ои хал^й "Доробкака", "Достон дар бораи Амир Х^мза", "Самаки айёр"