автореферат диссертации по искусствоведению, специальность ВАК РФ 17.00.09
диссертация на тему: Художественное образование в Беларуси:социокультурный аспект

Полный текст автореферата диссертации по теме "Художественное образование в Беларуси:социокультурный аспект"

Беларусью ушвсрсггот культуры

УДК 7:37 ^7:036] (476) - " ô •>#

\

Иракапцова Вера Паулауна

МАСТАЦКАЯ АДУКЛЦЫЯ У БЕЛЛРУС1: САЦЫЯКУЛЬТУРНЫ АСПЕКТ

17.00.09 - тзорыя мастацтва

АУТАРЭФЕРАТ дысертацьи на cyicnanne вучонаи crynein доктара мастацтвазнауства

Milien 2000

Работа выканана на кафедры беларускай \ сусветнай мастацкай культуры Бсларускага ушверспота культуры

Навуковы кансультант - доктар мастацтвазнауства, вядучы

навуковы супрацоунж 1МЭФ НАН Беларуси Нячан В.Ф.

Афщыйныя апаненты - доктар фшасофстх навук, прафесар, акадэмйс НАН РБ Бабосау Я.М.

доктар мастацтвазнауства, прафесар Смольем Р.Б.

доктар мастацтвазнауства Шматау В.Ф.

Апашруючая аргашзацыя - Беларуская дзяржауная акадэ\пя

музьш

Абарона адбудзевда "_21_" снсжня_2000 г. а_10_гадзше на пасяджэнш савета па абароне дысертацый Д 09.03.01 у Бсларускгм уншерспэце культуры па адрасе: 220001, г.Мпгск, вул. Рабкорауская, 17, ауд.231, тэлефон вучонага сакратара 222-83-36

3 дысертадыяй можна азнаёмщца у б!бл1ятэцы Бсларускага ушверспэта культуры.

J 1—7

Аутарэферат разасланы " Ж_2000 г.

Вучоны сакратар савета па абароне дысертацый доктар мастащвазнауства

З.Я.Мажэйка

АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСГЫКА РАБОТЫ

Актуальнасць тэмы дысертацьп

Працэс фарм1рапания цэласнай астэмы мастацкай адукацьп у Беларуа дагэтуль застасцпа не вывучаным. Прычыи таму шмат. Адна з ¡х -уваходжаннс беларусых зямель на працягу пегорьп у склад розных дзяржау: Полацкага 1 Тураускага княствау (X XIII стст.), Вя.'пкага княства Л1тоускага (ХШ-ХУШ стст., Рэчы Паспалггай (1569 - 1772-1793-1795 гг.), Расшскай ¡мперьп (1792-1917), Беларускай Народнай Рэспублш (19171918), Беларускай Савецкай Сацыял1стычнай Рэспублш (1.1.1919-1922), БССР у складзе СССР (1922-1991), Рэспублга Беларусь (з 1991 г.). Гэтая акашчнасць абумовша захаванне дакументальных крыши у розных крашах, што ускладняе працэс ¡х вывучэння. Стварэнне рэтраспектывы мастацкай адукацьп на першых яе этапах ускладняюць 1 пэуныя хрымцянсмя каноны старажытнага мастацтва, згодна яюм сам твор заставауся анатмным. Гэтыя абставшы не заусёды дазваляюць даследчыку выявщь узаемаадносшы пэунага майстра 1 яго паслядоуш'кау-вучняу.

Тым не менш, навуковая актуальнасць вывучэння мастацкай адукацьп у сацыякультурным аспекце абумоулепа цеснай сувяззю мастацкай культуры 1 мастацкай адукацьп у Беларуа. Узаемазалежнасць сштэзу мастацтвау 1 фарм1равання шдау мастацкай адукацьн абумоул1вае абгрунтаванне гпкгппы плённасщ разгляду спецыфш мастацкай адукацьп у адз1нстве навучальных працэсау у межах розных вщау традыцыйных мастацтвау. Ад вытокау 1 амаль да XIX ст. развщцё прафеайнага мастацтва 0 адпаведна мастацкай адукацьп) залежала ад дзсГшасш пэуных сацыякультурных цэнтрау. Вщы мастацтва (музыка, тэатр, выяулепчае мастацтва) ¡снавал1 у розныя эпох1 у пэуных сацыякультурных умовах. Прызначэнне як мастацтва, так 1 мастацкай адукацьп у эпоху Сярэднявечча (У-ХУ стст.) вызначагтася хрысщянсмм светауспрыманнем 1 адпеведна дзейнасцю хрысщянсюх храмау. У эпоху Адраджэння (у Еуропе - Х1У-першая палова ХУП стст., на БеларуЫ - ХУ1 пачатак ХУН стст.) мастацкая культура I мастацкая адукацыя разв1валася у межах рэл1пйных брацтвау пэуных канфесш. У эпоху Асветнштва (у Еуропе - ХУП-пачатак XIX стст., на Беларуа - другая палова ХУШ-пачатак XIX стст.,) мастацтва 1 адукацыя падпарадкоуваш'ся диктату магнатау прыватнауласш'цмх гарадоу, а таксама рэашзавалкя у межах культуры дзяржауных гарадоу.

Таюм чынам, цэласнае вывучэнне мастацкай адукацьп як псторыка-тэарэтычпай праблемы дае магчымасць упершыню больш поуна, шматбакова раскрыць асаблшасц! развщця мастацкай культуры у Бел ару с 1 на працягу тысячагоддзя, вызначыць ролю мастацкай адукацьп у гэтым працэсе 1 ацашць нлённасць вопыту мшулых эпох для развщця сучаснай с1стэмы мастацкай адукацьп у Беларуа.

Канцэпцыя навуковага вывучэння мастацкай адукацьи як цэласнай спецыф1чнай самастойнай спстэмы 1 адначасова як падсютэмы агульнай мeтacicтэмы мастацкай культуры БеларуЫ прапануецца упершыню. Комплексны, сютэмны падыход спалучаецца з псторыка-параунальным разгледжаннем мастацкай адукацьи у адзшстве працэсау, што адбывашся у межах розных вщау традыцыйнага мастацтва. Гэта абумовша неабходнасць аншазу вял1кага маЫву lфынiц па псторыка-тэарэтычных праблсмах развщця мастацкай культуры. Палажэнш фшасофп мастацтва, эстэтыга, культурапогп, мастацтвазнауства служилI арыентуючай асновай прынцыпова новага комплекснага падыходу да анал1зу мастацкай адукацьп 1 вызначэнця псторыка-тэарэтычных заканамернасцей яе фарм1равання як самастойнай цэласнай сгстэмы.

Дастаткова поуна 1 разнастайна у працах фиюсафау, сацыёлагау, культуролагау, пЫхолагау, мастацтвазнауцау даследаваны праблсмы прадмстнасщ 1 функцыяналытга прызначэння мастацтва, сутнасщ спосабау мастацкага пазнання свету, с1стэмпага падыходу да aнaniзy праблем. Найбольшай змястоунасцю 1 грунтоунасцю вызначаюцца працы А.Ашкста, Б.Асафьева, Я.Бабосава, М.Бахцша, 1.Блауберга, Г.Вайткунаса, Б.Вшпера, Э.Дарашэ1нча, М. Кагана, У.Конана, М.Крукоускага, Т.Л1ванавай, Д.Л1хачова, А.Лосева, Ю.Лотмана, А.Мапьдзюа, М.Маркава, К.Платонава, В.Розанава, А.Сарабьянава, A.Toйнбi, Н.Успенскага,

A.Хогарта, В.Шастакова, О.Шпенглера, Э.Юдзша, Л.Юлдашава 1 шш.

Даследаванне беларускай мастацкай культуры, псторьп аскоуных вщау

мастацтва - выяуленчага, музычнага, тэатральнага, xapэaфaфii, кшо - 1 шляхоу ¡х фарм1равання у Беларус1 мае дастаткова грунтоуны характар. Сярод аутарау, яия звяpтaлicя да псторьй выяуленчага мастацтва 1 архпэктуры, шырока вядомыя даследаванш А.Вошава, Н.Высоцкай, Л.Дробава, Т.Габрусь, П.Карнача, М.Кацара, А.Кулагша, Л.Лапцэгич,

B.Шматава, В.Церашчатавай, Ю.Чантурыя; у музыказнаустве вядомыя працы А.Ахвердавай, В.Дадз1ёмавай, А.Капшава, Г.Куляшовай, Т.Л1хач, З.Мажэйм, Шазшай, А.Смапна, Н.Юучани; псторыя харэаграф1чнага мастацтва даследуецца Ю.Чурко; пыташи псторьп тэатральнай культуры Бе л ару с 1 разгледжаны у працах Г.Барышава, Т.Гаробчанка, М.Каладзшскага, А.Лабов^ча, Ю.Пашкша, У.Няфёда, А.Сабалеускага, Р.Смольскага, Ю.Сохара; тэарэтычныя асновы юнамастацтва закладзены у даследаваннях A.Kpaciнcкaгa, В.Нячай, Г.Ратшкава 1 шш.

Багаты факгалапчны матэрыял змешчапы у рэспубл1кансюх м!жведамасных зборшках "Вопросы культуры и искусства Белоруссии". Асобна вылучаюцца шматгомныя манументальныя выданш: Псторыя беларускага мастацтва: У 6 т. (Ми., 1987-1994); Псторыя беларускага тэатра: У 3 т. (Мп., 1983-1987); Музычны тэатр Беларуси У 4 т. (Мн., 1990-1997).

У вялшм маете мастацтвазнаучай лтаратуры пыташп спецыяльнай мастацкай адукацьп' разглядаюцца вельм! абмежавана: у кантэксце агульных праблем псторьп тэорьп выяуленчага, музычнага ш" тэатральнага мастацтва у Неларуа, у б1яграф1чцым аспскце таго ц! ¡шпага творцы. Лсобна псторыя мастацкай адукацьп асвятлялася тальм 5' межах двух вщау мастацтва - музычнага (манаграф1я В.П.Маслешкавай "Музычная адукацыя у БеларусГ') 1 тэатральнага (раздзелы "Тэатральная адукацыя" у 2-м 13-м тамах Псторьм беларускага тэатра).

Вышэйцазваныя даследавашп падрыхтаваш глебу для распрацоук1 агульных пытанняу разш'цця мастацкай адукацьп у Беларуси Тым не менш, канцэптуальца праблема фупкцыяш'равання мастацкай адукацьп як цэласнай спецыф1чнай астэмы у сацыякультурным аспекце разглядаецца упершышо.

Псторыка-тэарэтычнае выяуленне црацэсу фарм1равания мастацкай адукацьп у Беларуси баз1руецца на чатырох тэарэгычных прынцыпах: I) анал1з асноуных мастацк1х з'яу пэуных эпох у разнастайнасш 1х праяуленняу I ¡х уздзеяння на працэс развщця мастацкай адукацьп, 2) вывучэнне агульпай структуры галоуных элементау 1 формау астэмы мастацкай адукацьп, яюя развтаюцца у сацыякультурнай прасторы азначаных пстарычных эпох; 3) вызпачэнне 1 фжеацыя асноуных, дамшантных структур мастацкай адукацьп у пэупую сацыякультурную эпоху; 4) сютэматызацыя 1 параунальпы анал13 аднатыповых формау мастацкай адукацьп, што паутараюцца I варЧруюцца на працягу розных пстарычных перыядау.

Назапашванне у псторыка-тэарэтычнай думцы Беларуси параунальна-пстарычных дадзеных, вялшай кольклещ капкрэтных фактау дало нам падставы для больш цэласнага, сютэмнага падыходу да вывучэння мастацкай культуры I мастацкай адукацьп. Значпыя поспсх! музыказнауства, тэатразнауства, мастацтвазнауства (у галше выяуленчага мастацтва), кшазнаустпа па шляху навукова-тэарэтычнага асэнсавання фактау, з'яу абумовш магчымасць ]' неабходнасць псторыка-тэарэтычнага вызначэння спецыф1чных якасцей мастацкай адукацьп як цэласиага працэсу у культуры. Прынцыпова важным з'яуляецца асэнсаванне сутнасщ мастацкай адукацьп пры даследавашп яе як працэсуальнага фарм1раванпн «стэмы сацыякультурных з'яу.

Сувязь работы з буйным! навуковым1 праграмам!, тэмаи«

Даследаванне з'яуляецца шдыв1дуальна-аутарск1м 1 фарм1руе самастойную гашну у беларуемм мастацтвазнаустве. Матэрыялы дысертацьп увах°Дзяиь У комплексную навуковую тэму кафедры беларускай 1' сусветнай мастацкай культуры Беларускага ушверспэта культуры "Псторыя мастацкай культуры Беларуси ад вытокау да сучаснасш", навуковым отраушком якой з'яуляецца дысертант

(зацперджана на пасяджэнш Вучонай Рады Беларускага ушверЫтэта культуры 19 сакав1ка 1996 г. Пратакол № 7).

Мэта i заданы даслсдавання

Асноунай мэтай дысертацьп з'яуляецца выяуленне сутнасных, асноватворных заканамернасцей фарм1равання мастацкай адукацьп у БеларуЫ як цэласнай сютэмы i вызначэнне спецыф1чных асабл1васцей яе састауных, вщавых i формастваральных элементау структуры на розных пстарычных этапах.

Азначаная мэта абумовша шэраг задач: - вызначэнне месца i poní мастацкай адукацьп у мастацкай культуры Беларус! ад яе вытокау (XI—XII стст.) да перыяду станаулення (XX ст.).

-вывучэнне асабл1васцей rene3¡cy i эвалюцьп мастацкай адукацьп ад

вытокау да станаулення сютэмы i далейшага яе развщця i

удасканалення;

- вызначэнне i характарыстыка этапау эвалюцьп мастацкаадукацыйнай с1стэмы у Беларус! за тысячагадовы перыяд;

- навуковы аиашз прынцыпау уздзеяння мастацюх стыляу пэунай сацыякультурнай эпох i на развщцс форм мастацкай адукацьп;

- выяуленне тыповых аргашзацыпных формау навучальных устаноу розных эпох з пункту гледжаиня ix функцыяш'рапання у канкрэтнай сацыякультурнай прасторы;

- анагнз дзейнасщ асобных навучальных устаноу i вызначэнне тыповых характарыстык ix аргашзацыйнай структуры i мастацкага зместу навучання;

- характарыстыка специфичных асабл1васцей астэмы мастацкай адукацьп у сувя:п з розным1 вщам1 мастацтва i выяуленне агульных заканамернасцей ix фармфавання ва узасмадзсяшн i узаемаабумоуленасщ.

Лб'скт i нрадмет даследавання

Аб'ект даследавання - цэласная с1стэма мастацкай адукацьп у Беларус!, што paзвiвaлacя на працягу стагоддзяу у межах пэуных сацыякультурных прасторау i сфарм1равалася у стабшьную дзяржауную структуру толью у XX ст.

Прадмет даследавання - мастацкая адукацыя як ranina мастацкай культуры Benapyci, псторыка-тэарэтычная праблема эвалюцьп яе узроуняу, ш'дау, формау, навучальных прынцыпау i метадау.

Гшотэза

Канцэпцыя навуковага комплекснага вывучэння развщця мастацкай адукацьп у Бсларус1 як цэласнай сютэмы на працягу XI-XX стст. у адзшетве навучальных працэсау у межах розных ш'дау традыцыйных мастацтвау, якая прапануецца у даследаванш, дае падставы для вызначэння значнасщ рол1 мастацкай адукацьп у развщщ багатай i своеасабл1вай мастацкай культуры Беларуси.

Мстадалопя 1 мстады праведзенага даследавання

У дысертацьй выкарыстаны агульнанавуковы асгэмны падыход -сютэма прынцыпау, метадау, спосабау навуковага пазнання, як\ дае сгадставы дня вызначэння агулыгай наюравапасц! рэтрасггектыунага, актуальнага 1 перспектыунага рлзвнщя мастацкай адукацьи. Тэарэтыка-метадалапчнай асновай сташ асноуныя навуковыя палажэнш мастацтвазнауства, фшасофн, эcтэтыкi, культуралогп.

Структуриа-функцыянальны I псторыка-тыпалапчны падыход дазвошу вызначыць структуру 1 функщ.п мастацкай адукацьи як з'явы у культурным працэсс, выявщь найбольш агульиыя заканамернаыц генезюу, фарм1равашш 1 эвалюцьй мастацкай адукацьи як з пункту гледжання apгaIIiзaцыi розных В1дау 1 формау навучалышх устаноу, так 1 з пункту гледжання развщця прынцыпау 1 метадау навучапия. Усё тэта дазволша праанал1заваць працэсы узаемадзеяння асобных элементау, узроуняу 1 форм мастацкай адукацьи у парадку фарм1равання i ускладнення спстэмы мастацкай адукацьи. Пры гэтым на кожным этапе яе развщця выяулялюя якасна новыя уласшвасш яе структуры.

Прынцып астэмна-структурнага аналпу разумейся I выкарыстоувауся аутарам як у статычным плане, ям дае часава-прасторавы "зрэз", так 1 у дынам1чных планах: эвалюцыйным I рэтраспектыуным.

Слстэма мастацкай адукацьи у Пелпрус! даследуецца нам1 у кантэксце функцыяшрапагшя агульнай астэмы мастацкай культуры ва узаемасувязях сацыяльных, мастацюх, асобасна-шдывщуальных умоу яе развщця.

Атрыманню навуковых вышкау садзейшчшп метады: сютэмнага анашзу, сштэзу, параунання, фарматзацьп, абагульнення i астэматызацьп факталапчных дадзеных, пабудовы навуковых тэорый, ппотыз I канцэпцый.

Навуковап натзпл ! значнасць атрыманых вмшкау

Дысертацыя з'яуляецца першым спсцыяльным комплексным даследаваннем с1стэмы мастацкай адукацьи, шлях1 фарм!равання якой ахопл1ваюць у БеларуЫ тысячагадовы нерыяд.

Упершыню аутарам прапанавана канцэпцыя навуковага вывучэння истамы мастацкай адукацьи у сацыякультурным аспекце I у адзшстве працэсау, што адбывалкя у межах розных в1дау мастацтва.

У рабоце прапанавана пэуная логка анату фарм1равання астэмы мастацкай адукацьи у БеларуЫ у Х1-ХХ стст.: ад сшкрэтычкых вытокау набыцця мастацмх навыкау у эпоху Сярэднявечча (агульнапрынятыя храналапчныя межы - У-ХУ стст.) - праз агульныя прынцыпы гумашстычнай сюраванасш мастацкай адукацьи у эпоху Адраджэння (на БеларуЫ - ХУГ-пачатак ХУП), размежаванне культавых 1 свецк1х асноу i зараджэнне самастойных вщавых мастацкаадукацыйных устаноу у эпоху Асветшцтва (на Беларус! - ХУШ-пачатак XIX стст.), вызначэнне

мастацкай адукацьп як самастойнай гал1ны культуры у XIX ст. - да станаулення сютэмы дзяржаунай мастацкай адукацьп у XX ст. Таим чынам вызначаюцца, з аднаго боку, часавыя рамю перыяду станаулення мастацкай адукацьп у Бcлapyci - ад вытокау (XI-XII стст.) да перыяду фармфавання мастацкаадукацыйнай астэмы (XX ст.), а з другога, -фармулюецца i раскрываецца сутнасна-мастацм змест кожнага з сацыякультурпых этапау.

Упершыню прапануецца разгледжанне функдый мастацкай адукацьп як самастойнай цэласнай шстэмы (падрыхтоука творчай шдьшдуальнасщ ва умовах канкрэтных пстарычных рэалш), так i як части больш буйной истэмы - псиифункцыянальнай мастацкай культуры.

Практычная (эканам1чная, сацыяльная) зиачнасць атрыманых вышкау

Матэрыялы дысертацьп выкарыстоуватся (на працягу anoiuHix пящ гадоу) пры чытанш аутарскага спецкурса "Мастацкая адукацыя у Беларуси" для студэнтау Беларускага ушвера'тэта культуры.

Матэрыялы дысертацьп пакладзены у аснову манаграфш "Музычная адукацыя у Беларус!" [Мшск: Навука i тэхшка, 1980. - 112 е.], "Мастацкая адукацыя у БеларусГ' [Mi'hck: BejiapycKi ушвереггэт культуры, 1999. - 210 е.], кампакт-дыска "Мастацкая адукацыя у Bcnapyci" [Выпуск мультымедыйнай серьп "Культура Беларус1. Лепшыя старонк1" - ох1нчиая распрацоука аутарскага калектыва "Артмультымедыа". - Mîhck: Беларуси шетытут праблем культуры, Copyright, 2000]. Вынш даследавання выкарыстоувшпся пры распрацоуцы вучэбных планау i дзяржаупых стандартау вышэйшай адукацьп у гшпне культуры i мастацтва [Адукацыйны стандарт. Вышэйшая адукацыя. Спецыяльнасць П.02.14.00 -Сусветная i айчыкная мастацкая культура. - Mîhck: Мппстэрства адукацьп Рэспубл)к1 Беларусь, 1999; Адукацыйны стандарт. Вышэйшая адукацыя. Спецыяльнасць Г.01.01.00 - Культуралопя. - Mîhck: Мппстэрства адукацьп Рэспублш Беларусь, 1999], пры прагнасгычных распрацоуках па перспективах разв1цця спецышпзацьп "выкладчык сусветнай i айчыннай мастацкай культуры", пры састауленш i публ1кацьп вучэбных праграм [Мн., Беларуси у1иверс1гэт культуры, 1985-1996 гг., "Псторыя беларускай мастацкай культуры: ад вытокау да сучаснасщ". - Мн., БелШК, 1996.] i праграмы для здачы кандыдацкага м11пмума па спецыяльнасщ "Тэорыя мастацтва" [Мн., Беларуси у!пвсрс1тэт культуры, 1999.].

Навуковыя палажэнш i вывады, метадалапчныя прынцыпы даследавання могуць стаць асновай для далейшых навуковых пошукау у rajiiiie мастацкай культуры Беларуси, а таксама для развщця новай гал1ны мастацтвазнауства - вывучэння мастацкай адукацьп у кантэксце ¡ншых мастацк!х культур.

Сутнасны змест дысертацьп, яс факталапчная аспова могуць выкарыстоувацца пры чыташй разнастайных тэарэтычных 1 пстарычных курсау у В1ГУ гумашгарнага профшю: пстормя 1 тэорыя мастацкай культуры, мастацкая адукацыя, мастацкая педагопка, псторыя розных вщау мастацтва.

Выданне манаграфш, навуковых артыкулау, матэрыялау навуковых канфсрэнцый па тэме дысертацьп абумоугпваюць :жанам1чную (камерцыйную) значнаснь даследавання.

Асноуныл налажэшп дысертацьп, июя выпосяцца на абарону

1. Мастацкая адукацыя у Беларуа з'яуляецца цэласнай мастацкай а'стэмай, якая склалася на працягу тысячагоддзя (Х1-ХХ стст.) i з'яуляецца важнак галшой мастацкай культуры Беларуси

2. Струкгурна-функцыянальныя асаб.ивасщ спецыф1чнай сютэмы мастацкай адукацьи Беларуа адлюстроуваюць струкгурна-функцыянальныя асаблтасш фарм]'равання агульнай мастацкай культуры народа на розных этапах пстарычнага развщця.

3. Сутнасныя якает' мастацкай адукацьи вызначаюцца сацыялы1ым1 умовам1, асабл1васця\п развщця мастацтвау (мастацкай культуры) 1 аргашзацыйным1 I прафсс1Йна-метадычным1 прынцыпам1 той щ ¡ншай мастацкай школы.

4. Разгледжанне мастацкай адукацьи як сютэмы павучальных працэсау у межах розных традыцыйных вщау мастацтва - музычнага, тэатральцага, выяуленчага - дае магчымасць больш цэласнага анал!зу эвалюцьп агульнай мастацкай культуры у Беларуа.

5. Сутнасны змест мастацкай адукацьи на розных пстарычных этапах у Беларуа адпавядае асаб.'пвасцям фарм1равання мастацюх стьшяу у адпаведнасш са светауспрыманнем розных сацыякультурных эпох: хрысщянская царкоуная культура 1 суаднесеная з ёй мастацкая адукацыя у эпоху Сярэднявечча (на Беларуа бярэцца перыяд Х1-ХУ стст.); рэнесансная канцэпцыя выхавання штэлектуальнага чалавека ва умовах культавых устаноу розных канфеай у эпоху Адраджэння (на Беларуа -ХУТ-ХУП стст.); ураунаважанае развпщё культавага i свецкага нак1рункау мастацкай культуры 1 адукацьи у эпоху Асветшцтва (на Беларуа - ХУШ-пачатак XIX стст.); фарм1раванне прафссп вольнага мастака, музыканта, акцёра 1 мастацкай адукацьи як самастойнай галшы культуры у эпоху рамантызму (Х1Х-пачатак XX ст.); аб'яднанае адзшай ¡дэяй развито розных вщау мастацтва I фарлиравание цэласнай сютэмы дзяржаунай мастацкай адукацьи у савецкай I постсавецкай культуры XX ст.

6. Даследаванне мастацкай адукацьи як працэсуальнага фарм1равання сютэмы з'яу прыводзщь да высноу аб адзшетве працэсау трансляцьн творчай спадчыны 1 мастацмх навацый у галше мастацкай культуры БеларуЫ.

7. Вызначэнне логш развщця Ыстэмы мастацкай адукацьи у Benapyci за тасячагадовы перыяд - ад вытокау (XI-XII стст.) да перыяду станаулення (XX ст.) - паказвае узаемауплыу мастацкай культуры i мастацкай адукацьи як фактарау развщця i узбагачэння мастацюх здабыткау у духоунай культуры Беларуси

8. Разгледжанне функцыянальнага прызначэння мастацкай адукацьи як унутрыастэмнага (падрыхтоука творчай ¡ндывщуальнаац) i знешнсастэмнага - агулыгасацыяльнага (адзш з аспектау пашфункцыянальнай мастацкай культуры) дае магчымасць суаднесщ значэнне творчасщ таленав1тых педагогау i вучняу з развщцём мастацюх школ, стыляу i напрамкау у мастацкай культуры Беларусь

9. Вызначана паняцце - Мастацкая адукацыя.

10. Адлюстраванне у сютэме мастацкай адукацьи сацыякультурных прынцыпау i эстэтычных наюруикау пэунай 3rioxi у ix найбольш агульных (агульнаеурапейсыя тэндэнцьн), acaблíвыx (у межах БеларуЫ) i спецыф1чных (у межах вызначанай мастацкай школы) праяуленнях.

Асабкты уклад су1скалыика

Даследаванне з'яуляецца шдывщуальна-аутарсшм i фapмipye новую самастойную галшу - мастацкая адукацыя - у беларусюм мастацтвазнаустве.

Апрабацыя вышкау дысертацьп

Прадстауленная работа з'яуляецца вышкам шматгадовай даследчай працы аутара дысертацьп па пытаннях разшцця мастацкай адукацьи у Беларусь BbiiiiKi вывучэння названай праблемы anpa6ipauanicfl падчас абароны дысертацьп на суюканне навуковай ступеш кандыдата мастацтвазнауства ("Роль музыкального образования в развитии и становлении музыкальной культуры Белоруссии". Kiey, 1978 г.), а таксама на шматшмх канферэнцыях, ceMi нарах, чытаннях, дыскус1ях. Папярэднюю навуковую экспертызу дысертацыя прайшла на кафедры беларускай i сусветнай мастацкай культуры Беларускага ушверсггэта культуры.

Апубл1капанасц|. вышкау

Змест дысертацьп поунасцю адлюстраваны у публжацыях: дзве манаграфп - "Музычная адукацыя у Беларус!" (Mîhck: Навука i тэхшка, 1980. - 112 е.), "Мастацкая адукацыя у БеларусГ' (Mîhck: Беларуси yHÎBepciT3T культуры, 1999. - 210 е.); кампакт-дыск "Мастацкая адукацыя у БеларусГ (Выпуск мультымедыйнай серьп "Культура Беларусь Лепшыя CTaponKi" - тэхшчная распрацоука аутарскага калектыва "Артмультымедыа". - Mîhck: Беларуси шетытут праблем культуры, Copyright, 2000.); два артыкулы у навуковых зборшках; больш за трыццаць артыкулау у Энцыклапедьн лпаратуры i мастацтва БеларуЫ, Энцыклапедычцым даведншу "Беларусь", энцыклапедычных выданпях

"Памяць"; сем артыкулау у рэцэнзуемых часотсах; сем - у матэрыялах м1жнаролных канферэнцый 1 кангрэсу.

Структура 1 аб'ём дысертацьп

Дысергацыя складаецца з уводзш, агульнай характарыстым работы, асноупай части, якая уключае пяць глау, заключэння, сгпса выкарыстаных крынщ 1 лггарагуры 1 дадаткау. Поуны аб'ём дысертацьп складае 290 старонак, з ¡х 71 старонку займае дадатак. Стс выкарыстаных крынщ 1 Л1таратуры уключае 349 найменняу на рускай, беларускай, польскай, анппйскай мовах 1 займае 22 старении.

АСНОУНЫ ЗМЕСТ ДЫСЕРТАЦЫ1

Асноуны змест дысертацьп прадстаулены ва уводзшах, агульнай характарыстыцы работы, пящ главах, чатырнаццащ параграфах I заклточэнш. У дыссртацьй таксама маюцпа восем дадаткау-схем 1 ¡люстраваная псторыя мастацкай адукацьп у Беларусь

Ва уводзшах даецца абгрунтаванне тэмы, вызначаюцца праблемы тэорьи 1 псторьп мастацкай аду капы!, асэнсоуваюцца асноуныя вщавыя (у адпаведнасщ з вщар.п традыцыйнага мастацтва - музычнага, тэатрапьнага, выяуленчага) элементы цэласнай самастойнай сютэмы мастацкай адукацьп, якая фарм1равалася у Бела русл на працягу тысячагоддзя у сацыякультурным асяроддз1 пэуных пстарычных эпох.

У агульнай характарыстыцы работы абгрунтоуваецца актуальнасць тэмы даследавання, раскрываецца ступень яе тоарэтычнай распрацаванасщ, вызначаюцца мэта 1 задачы, аб'ект 1 прадмет даследавання, метадалопя i метады, навуковая наввна 1 практычная значнаець атрыманых вышкау. Фармулююцца ппотэза 1 асноуныя палажэнш дыссртацьй, яктя выносяцца на абарону. Паказаны асаб]'сты уклад суюкалып'ка, апрабацыя вышкау дысертацьп, ступень апублпсаванаац вышкау, структура i аб'ём дысертацьп.

У першан главе "Тэарэтыка-метадалапчныя прынцыпы функцыяшравання С1Стэмы мастацкай адукацьп" упершыню зроблена спроба тэарэтычнага асэнсавання мастацкай адукацьп як цэласнай сютэмы ва узаемадзсяшп яе сацыякультурцага аспекту, структурна-фуцкцыянальных асабл1васцей I дынамш развщця. У псршым параграфе (1.1. "Мастацкая адукацыя: сутнасць, функцьп 1 структура") даецца вызначэнне сутнаап мастацкай адукацьп, якая раскрываецца праз сэнс 1 сродм развщця асобы мастака у пэуных сацыякультурных умовах, праз разумение мэтазгоднасцГ 1 дасканаласш метадау фарм1равання творчай шдивщуальнасш, падрыхтоука якой з'яуляецца галоунай мэтай мастацкай адукацьп.

Асэнсоуваецца адпаведнасць кожнага з этапау развщця сютэмы мастацкай адукацьп мастацюм крытэрыям иэунай садыякультурнай эпохг Сушасць мастацкай адукацьп складаецца з пабыцця 1 пашырэння мастацюх навыкау, уменняу, увогуле пазнання сусвету cpoдкaмi мастацтва, з назапашвання мастащах каштоунасцей, што узбагачаюць творчую шдывщуальнасць, 1 раскрываюцца, праяуляюцца у варыятыунай разнастайнасц! форм 1 метадау мастацк1х школ, узроупяу цавучальных устаноу, яия функцыяшруюць у пэунай сацыякультурнай прасторы.

Падчас разгляду псторыка-тэарэтычнага працэсу фарм1равапня мастацкай адукацьп у Беларус! 1 вызначэння пацяцця "мастацкая школа" да увап прымашся храналапчныя межы стылявых, творчых прынцыпау 1 пстарычная дакладнасць юлавання пэуных навучальных устаноу.

У псршым параграфе вызначаецца паняцце "мастацкая адукацыя" як працэсуальная форма перадачы Iтeдaгoгaмi 1 набыцця вучиякп сукупнасщ ведау, навыкау, метадау, творчых прынцыпау, вопыту мастацкага светауспрымання, што садзейшчае працэсу развщця асобы, яе падрыхтоую да самастойнай творчай дзейнасщ мастака, музыканта, дзеяча тэатра у адзшстве суб'ектыуиых 1 аб'ектыуных момантау.

Важнай у здзяйснешп працэсу развщця мастацкай адукацьп з'яуляеццэ цэласная сукупнасць адукацыйных працэсау, яктя ¿цш у межах розных вщау мастацтва 1 вызначалгся адзшым функцыянальным чрызначэннем навучання, дамшантным ва умовах иэунай эпох! сацыякультурным асэнсаваннем адукацьп I адпаведным! аргашзацыйна-навучальным1 цэнтрам1. Функцыянальнае прызначэнне навучання у эпоху Сярэднявечча абумоу!пвалася сутнасцю рэлнтйнага выхавання, якое канцэнтравалася у хрысшянсюм храме. У эпоху Адраджэння рэал1завалася рэнесаисная канцэицыя выхавання штэлектуальнага чалавека, здзяйснялася аргашзацыя навучальных устаноу новага тыпу, ¡шоу працэс размежавания культавай 1 свецкай адукацьп. Эпоха Асветшцтва сцвердзша новы прынцып функцыяшравання навучальных устаноу, яю фунтавауся на свецкай культуры. Мастацкая адукацыя у эпоху рамантызму вызначылася як самастойная галша культуры. У культуры XX ст. сфарм1равалася цэласная функцыянальна мэтанаюраваная дзяржауная сютэма мастацкай адукацьп.

Мастацкая адукацыя разв1ваецца як неадрыуная частка, адпа з гашн пош'функцыянальнай мастацкай культуры. Структура мастацкай адукацьп вызначаецца дзеяннем вщавых элементау структуры, што суадносщца з асноуным1 вщам1 традыцыйных мастацтвау - музыка, выяуленчае, тэатр. Кожны з вщавых элементау yбipae у сябе узроупсвую структуру, якая вызначае пачатковую, сярэднюю спецыяльную I вышэйшую мастацкую адукацыю. Вщавыя элементы структуры мастацкаадукацыйнай астэмы разв1вал1ся нeciнxpoннa. У кожную эпоху на першае месца выходзш

розныя В1ды масгацтва 1 адпаведна мастацкай адукацьй. Адзш з ¡х выконвау ролю структурнай дамшанты у мастацкаадукацыйиай а'стэме.

Таим чынам, адзшая астэма мастацкай адукацьй, сукупнасць яе вщавых элементау, яня аб'яднаны агульнай структурай, узроуневая паралельнасць пашыраюць магчымасщ адукацьп у кожным вщзе мастацтва. Плен 1 значнасць ¡х узасмаузбагачэння вызначаюцца удаскапаленнем метадычкых 1 аргашзацыкных формау, узаемаабменам агульным1 мастацюм! дасягненням1.

У другш параграфе (1.2. "Мастацкая адукацыя як сацыякультурны працэс") разглядаецца астэма мастацкай адукацьп у адлюстравашп сацыякультурных прынцыпау 1 эстэтычных наюрункау пэунай эпох1 у ¡х найболын агульных (агулы иеурапейспя тэндэнцьп), асаблшмх (у межах БеларуЫ) 1 спсцыф(чных (у межах вызначанай мастацкай школы) праяуленнях. Meнaвiтa узаемауплывовасць I узаемазалежнасць агульных, асабл1вых 1 спецьк{нчных кампанентау вызпачаюць станауленне сютэмы мастацкай адукацьп, як сацыякультурнага працэсу 1 стымулююць яе развщцё.

Супастауленне агульнаеурапейсюх I нацыянальных (беларусюх) традыцый развщця мастацкай адукацьп выяуляе пэуную "паралельнасць" працякання прэцэсау аргашзацьп мастацкай адукацьп у Бeлapyci 1 у шшых заходнееурапейснх крапгах \ вызначае "адпаведныя" ш "запозненыя" стадьп станаулення мастацкай адукацьп.

Агульныя тэндэнцьп развнщя мастацкай адукацьп у Беларуа на працягу усяго перыяда фарм1равання Ыстэмы мастацкай адукацьп (Х1-ХН - XX стст.) адпавядаи агульнаеурапейспм. Так, значэпне а'стэмы "cямi вольных навук" ш "сям1 вольных мастацтвау", якая была своеасабл1вым аргашзуючым базкам мастацкай адукацьп доупя стагоддз1 (з часоу Антычнасщ да эпох} Асветшцтва) было ¡дэнтычна асповапалагшочым як для краш Заходняй Еуропы, так I для Беларуа. Але аргашзацыйныя формы (навучальныя установи), у межах янх раскрывайся, ажыццяуляуся прынцып "сям]' вольных мастацтвау", был! розныя 1 залежал:' ад сацыякультурных умоу дзяржавы, якая кнавала у той щ шшы пстарычны перыяд на тэрыторьп Беларусь

Развщцё сацыякультурнага працэса дазваляе назфаць паступовую I паслядоуную кpыcтaлiзaцыю мастацкай адукацьп як самастойнай галшы прафесшнай дзейпасщ. Узаемаадносшы творцы-педагога 1 творцы-вучня трывала узыходзяць (пачыныючы з ХУШ ст.) на узровень, дзе агульнае мастацкае выхаванне перарастае у спецыяльную прафесшную адукацыю, што вядзе да фарм1равання 1 удасканалення астзмы мастацкай адукацьй.

Пачынаючы з XIX ст. мастацкая адукацыя набывае адноспую самастойнасць 1 станов! циа асобнай гшпной культуры. Але яе дыферэнцыяцыя ва улонш мастацкай культуры не выводзщь мастацкую

адукацыю за межы мастацкай культуры цалкам. Мастацкая адукацыя юнуе адносна самастойна у агульным сацыякультурным рэчышчы.

Фарм1раванне цэласнай с1стэмы дзяржаунай мастацкай адукацьп стабипзавалася у сярэдзше XX ст., кал1 бьш адкрыты нацыянальныя мастацкш вышэйшыя навучальныя установы - Беларуская дзяржауная кансерваторыя (1932 г., з 1992 г. - Беларуская акадэмш музыка), Беларуси дзяржауны тэатральна-мастацк1 шстытуг (1945 г., з 1991 г. - Беларуская акадэм1я мастацтвау), Мшсю' ¡нстытут культуры (1975 г., з 1993 г. -Беларуси ушверспэт культуры).

На кожным этапе развщця астэма мастацкай адукацьп дапаунялася новым1 кампанентам) формы. У межах пачатковага узроуню мела некалью разнавщнасцсй: хатняе навучанне, студьп, курсы, школы. Сярэдняя спецыяльная адукацыя - вузкапрофшьныя вучьшшчы (як, напрыклад, вучьшшча аргашстау у Мшску у XIX ст.), тэхшкумы, вучылничы па вщах мастацтва, каледжы. Вышэйшая адукацыя - ¡нстытуты, кансерваторьп, акадэмп, ушверсггэты. Дзейнасць уах узроуняу мастацкай адукацьп, развщцё IX формау 1 ¡х разнавщнасцсй як частак адзшай цэласнай шматузроуневай cicтэмы узаемаабумоулена 1 узаемна падпарадкавана: кожная з ¡х вызначае характар, асаблшаст 1 адукацыйны узровень шшых.

У кожнай з пстарычных эпох ёсць агульныя прыкметы, яюя пры выяуленш, ашсванш, вывучзнш 1 параунанш даюць: а) - карцшу фарм1равання геаграф1чнай прасторы своеасабл1вай нацыянальнай (беларускай) с ¡ста мы мастацкай адукацьп, якая на кожным пстарычным этапе спалучала прыкметы мiжнaцыянaльнaгa (агульнаеурапейскага) paзвiцця 1 уласныя спецыф1чныя асабл1васщ; б) - каршну паслядоунага станаулення у пстарычным часе структурных састауляючых с1стэмы мастацкай адукацьп. Разам такое часава-прасторавае развщцё сютэмы мастацкай адукацьп 1 вызначае своеасабл1вы змест 1 мастацкую напоуненасць сацыякультурнага працэса.

Уся псторыя развщця мастацкай адукацьп як 4 мастацкай культуры звязана з такой з'явай як мецэнацтва, якое праяулялася праз мэтанак1раваную дзейнасць духоуных, свецюх асоб i дзяржавы. Фундатарам1 устаноу культуры на Беларуа был! Прападобная ¡гумсния, прьинчаная да лшу святых Ефрасшня Полацкая (XII ст.) - шщыятар адкрыцця школ 1 вучышшчау, заказчык вырабу напрастолыига шасцшанцовага крыжа для царквы свягога Спаса. Стараста Лщсю, ваявода Мшсш i Смаленск1 Ян Абрамов1ч (Абрагамов1ч) - XVI ст., заснавау кальвшюцм сабор, балыпцу i школу 1 Варнянах (Гродзенская вобл.); Канстанцш Астрожсы (XVI ст.), пад апекай якога узшкла Астрожская акадэмш. Вял1куго ролю у развщщ мецэнацтва у розных сферах культуры адыграт старажытныя беларуск1я роды магнатау - Радз1вшау, Агшсюх, Сапегау, Тышкев1чау, а таксама дзейнасць А.Тызснгауза, С.Зорыча,

ГХраптошча, Л.Чартарыйскага 1 шш. Галоуным мецэнатам у сферы мастацкай адукацьн заусёды была дзяржава, якая цапкам забяспечыла функцыяшраванне мастацкай адукацьм у XX ст.

XX стагоддзе стала стагоддзем тэхшчнага црагрэсу. На яго аснове сфарм1равал!ся новыя мастацтвы - тэхнагенныя: кшо, радыё, тэлебачацне, гуказагас, камп'ютэрныя рэалп, як!я вызначьнп новыя сродю рэпрадуцыравання 1 распаусюджвання мастацмх творау. Сучасныя тэхнагенныя мастацтвы 1 тэхнагенныя метады далейшага развщця традыцыйных мастацтвау складаюць сёння значную частку агульнай асгэмы функцыяшравання уЫх вщау мастацтва 1 мастацкай адукацьн.

У другой главе "Дзейнасць асветшкау 1 нытою мастацкай адукацьн у Беларус» у XI - першай паловс XVII ст." выяуляюцца вытои 1 першапачатковыя аргашзацыйныя формы мастацкай адукацьн. У першым параграфе (2.1."Агульнаеурапейск1я тэндэнцьн развщця мастацкай культуры 1 адукацьн' у Сярэдшя вяю") анал1зуецца мастацкая культура I адукацыя у храналапчных межах У-да сярэдзшы XVII ст., раскрываюцца асноуныя прынцыпы светауспрымання у эпох! Сярэднявечча 1 Адраджэння. Сярэднявечча (У-ХУ стст.) стала першай эпохай у псторьи Еуропы, кал1 мастацкая культура разгнвалася у рэчышчы адзшага ргшгшнага светауспрымання - хрысшянства. Цэнтрам1 культуры з'яулялюя Саборы, пры кожным з яюх ме.'пся царкоуныя школы - адзшыя цэнтры навучання, як ¡я рыхтавал1 гпсьменных людзей I для царклы, I для дзяржавы. Кола вывучаемых навук аставалася нязменным з часоу Антычнасщ: "семь вольных мастацтвау".

У эпоху Сярэднявечча у еурапейсюх гарадах з'яуляецца асноуны элемент аб'яднання еурапейскай культуры - вышэйшая навучальная установа ушверспэт (у 1215 г. быу адкрыты першы у Заходняй Еуропе Парыжсш ушверспэт). Вядучым стылем у мастацтве эпсш Сярэднявечча з'яулялася готыка - першы у псторьп' агульнаеурапейсю, штэрнацыянальны мастаща стыль. У Беларус1 рысы гатычнага стылю праявшся ужо у XIII ст. (Камянецкая Белая вежа (1271-1289), а таксама у перыяд позняй готьта (Х1У-ХУ1 стст., Навагрудская Барысаглебская царква, М1рск1' замак 1 шш.). Да праяуленняу готыю у Беларуш можна таксама аднесц! стварэнне кшжнай мнпяцюры, выраб мacтaцкix прадметау побыту (срэбныя лыжачю, ключы, званочю, эмалевыя дэкаратыуныя упрыгожванш 1 г.д.) 1 хрысщянскай амволш 1 эмблематыю (мпияцюрныя распядщ, абразю) - што было характэрна для стылю эпох1 готык!, гатычнага стылю.

Пераломнай эпохай у развщш сусвегнага мастацтва у Сярэдн1я вяи стала эпоха Адраджэння (у 1тапп - Х1У-ХУ1 стст., у шшых кpaiнax - канец ХУ-ХУ1 стст.), у аснове светапогляду якой ляжыць антропацэнтрызм. Робщца спроба фшасофскага пераасэнсавання сутнасгц I прызначэння

мастацтва, размежавання царкоунага 1 свецкага мастацтва. Фарм1руецца новы тып музычнага мыслення - гамафонны. Узщкае новы тып творцы -мастак (а не рамеешк), новая прафеая - кампазгеар, новыя жанры -шетументальныя (у галше музычнага мастацтва) 1 новая тэхшка - алейнага жывашеу (у галше выяуленчага мастацтва, распаусюджваецца у XVI ст. братам! ван Эйк).

Мастацтва (музычнае i выяуленчае) становщца абавязковай часткай свецкага выхавання У канцы ХУ1-пачатку ХУП ст. адкрываюцца першыя мастацкая 1 музычныя навучальныя установи - aкaдэмii I кансерваторьп у Рыме, Фларэнцьн, Неапали Венецьа. У Вялтам княстве Лпоусюм быу адкрыты Вшенси ушвсрЫтэт (1570 г.), у яюм юнаваги факультэт мастаитвау 1 кафедра музыказнауства.

У другш параграфе (2.2. "Першапачатковыя формы 1 прынцыпы навучання у мастацюм асяроддз1 эпох! Сярэднявечча") вызначаецца перыядызацыя эпох1 Сярэднявечча (У-ХУ стагодд31), якое падзяляецца на Ранняе (У-1Х стст.), Высокае (Х-ХШ стст.) 1 Позняе (Х1У-ХУ стст.). Фарм1раванне першых дзяржауных утварэнняу у Бе л ару с 1 - Полацкага 1 Тураускага княствау (Х-ХШ сгст.) - адпавядаюць тaкiм чынам перыяду Высокага Сярэднявечча. Менавгга у гэтыя часы на тэрыторьн Беларус! распачауся працэс распаусюджвання хрысщянства, ¿шло штэнЫунае будаунщтва саборау 1 манастыроу, амаль пры кожным з ямх мелася школа. Самым1 старажытны\п цэнтрам1 культуры 1 адукацьп з'яулялюя хрысщянсмя храмы - полацю Сафшсю сабор (XI ст.) i Спаса-Праабражэнская царква Ефрасшнеускага манастыра (XII ст.), бельчыцк1 Барысаглсбск1 манастыр (пачатак XII ст.), Благавешчанская царква у Вщебску (XII ст.), Барысаглебская у Навагрудку (XII ст.), храмы Турауска-Шнсюх зямель.

У пачатку XII ст. склалася самабытная школа дoйлiдcтвa, жывашеу, пластыю, дэкаратыуна-прыкладнога мастацтва на Полацкай зямл1, у 60-90-я гады XII ст. ¡снавала самастойная своеасабл1вая архггэктурная школа у Гродне.

Асобна выдзяляецца дзейнасць Прападобнай iгyмeннi Ефрасшш Полацкай, якая пры заснаваных ею у Полацку жаночым 1 мужчынсюм манастырах аргашзавапа вучышшча, дзе навучаш чытанню, пicьмy, асноуным прынцыпам хрысщянскага вучэння, Свяшчэннай п'сторьп, царкоуным спевам, "цыф1ры", перашецы кшг, рукадзеллю. Там жа дзейшчаш скрыпторый (майстэрия па перашеванш кшг), багадзельш, аптэм, а таксама ¡канапюная 1 ювелфная майстэрш. Полацкая зямля эп<ш Сярэднявечча стала той глебай, на якой сфарм!равашся вытом баларускага хрысщянскага светауспрымання, а таксама асновы беларускай культуры I адукацьп, у тым лку 1 мастацкай.

Да выдатных дзеячоу эпох1 Сярэднявечча адносщца I Кфыла Турауск1, яюм бьш закладзены традыцьп урачыстага красамоуства на Беларусь

Дзейнасць асветшкау эпсш Сярэднявечча - яскравае адлюстраванне працэсау, што адбывалюя у сацыякультурным жыцщ БеларуЫ таго часу, кати' сшкрэтычнае адзшства фарм1равання розных вщау мастацтва у межах праваслаунага сабора абумоушвала пачатак функцыяшравання мастацкай адукацьи.

У трэццш параграфе (2.3.'Тумашстычныя тэндэнцьп фapмipaвaння нацыянальнай мастацкай адукацьп у эпоху Адраджэння") акрэаивагоцца храналапчныя межы этш Адраджэння у Еуропе (Х1У-першая палова ХУЛ ст.) I Бeлapyci, дзе Рэнесансавая культура вызначылася з некаторым спазненнем (ХУ1-пачатак ХУН ст.).

Важиай 1 адметнай рысай фарм1равання мастацкай адукацьи у эпоху Адраджэння стала распаусюджванне свещах навучальных устаноу як дзяржауных, так 1 лрыватных (так званае хатняе навучанне). У аснове адукацыйнай сютэмы былi вучэбныя дысцыплшы "сям1 вольных навук", щ "сям1 вольных мастацтвау", яюя уключшм два звязаныя цыклы: "Трыв1ум" (граматыка, лопка, дыялектыка) 4 "Kвaдpывiyм" (арыфметыка, геаметрыя, астраном1я 1 музыка).

Аргаш'зацыя новага тыпу адукацьп - свецмя навучальныя установы -адлюстроувала тыя працэсы, што адбывалюя у грамадстве \ у галше мастацкай адукацьи, яюя вызначылюя у адстойванш прынцыпау выхавання вольнага мастака. На працягу XVI ст. пераасэнсоувалюя мастацка-адукацыйныя прынцыпы цэхавых згуртаванняу, ¡х традыцыйныя погляды на калектыунае, канашзаванае светауспрыманне 1 сцвярджагнся новыя прынцыпы выхавання шдывщуальнасщ мастака.

Эпоха Адраджэння прынесла Беларуа плеяду шырокавядомых дзеячау культуры, яюя унесш неацэнны уклад у развщцё лпаратуры, мастацтва, фшасофскай I грамадска-паштычнай думкк Гэта Мшола Гусоусет, Сымон Будны, Андрэй Волан, Васшь Цяпшсю, Андрэй Рымша, Мялешй Сматрыща, Стэфашй 1 Лаурэнцш Зпанй 1 ¡нш.

Пачынальшкам беларускага рэнесансавага асветшцтва быу мыслщель-гумашст, асветшк, вучоны, першадрукар, шсьменшк Францыск Скарына. Па сва1х светапоглядзе, разумсшп', жыццёвых учынках ён стаяу шбыта над эпохай. Ф.Скарына сфармфавау ¡дэ1, яюя у будучым сташ рэашзоувацца у жыцц!. Пры выдагап сва1'х кшг, яюя ён разглддау I як асноуныя дапаможшю для вывучэння "сям1 вольных мастацтвау", Ф.Скарьша став1у не толы« рэлтйныя, але 1 асветнщмя мэты - паслужыць простым людзям, дапамагчы ¡м зведаць духоуную мудрасць 1 навуку.

Мастацкая адукацыя у ХУ1-першай палове XVII ст. фapмipaвaлacя на аснове дзейнасщ устаноу розных канфесш. Навучальныя установы, заснаваныя катал¡цкай царквой, так званыя музычныя бурсы, ¡спавал! у

Поладку, Оршы, Вщебску, Нясш'жы, Минску, Гродне, Слуцку, Магшёве, Навафудку, Пшску, Слошме, Юров1чах, Мсщславе. Гэта бьип своеасабл»выя школычнтэрнаты, дзе навучашся дзещ з бедных сем'яу 1 набывагп прафесшныя навым музыканта. У межах каталщкай канфесн вяткае значэнне набита навучальныя установы сярэдняга звяна -калепумы 1 вышэйшыя навучальныя установы -- акадэмп. Сярод прадмстау, як!я выкладшнся, бьш тэорыя музыю, асновы кампазщьп, ¡гра на розных музычных шструментах.

Музычны рэпертуар уб)'рау у сябе творы не толью заходнееурапейсмх кампазггарау, але 1 беларусюх аутарау, якья у той час жьип 1 пpaцaвaлi у Бeлapyci: Вацлау з Шамотул, Цыпрыян Бaзылiк, Бойцах Длугарай, Крыштаф Клабан, Андрэй Рагачэуск1. Асновай фарм1равання рэпертуару мапн таксама стаць музычныя нотныя зборнЫ ХУ1-ХУП стст. "Вшенси сшытак" I "Полацю сшытак". Эпоха Адраджэння вызначалася 1 прыкладам! з'яулення першых нотадрукау на Беларуси Берасцейскага канцыянала Яна Зарэмбы (1558) 1 Нясв1жскага канцыянала (1563).

Важным! захавальншам1 праваслауных традыцый стал1 школы 1 вучылпичы, як1я узшюп у канцы XVI ст. пры брацтвах: Магглёусюм - 1590 г., Брэсцшм, Гродзенсюм - 1591 г., Аршансюм, Мнююм - 1592 г., Друпм Мшсим (Петрапаулаусим) - 1613 г. Выкладанне музыи - музычнай граматы I царкоуных харавых спевау - было на высоюм узроуш. У кожпай школе быу хор, яюм к1равау рэгент, культывавашся шматгалосыя спевы, а таксама наладжвашся тэатрал1заваныя прадстауленш.

Вывучэнне спевау у браных школах праводзшася сютэматычна на аснове лшейнай нотнай сктгэмы. Сярод даследаванняу па тэорьп музыю можна назваць "Квестионес музика". У другой палове XVII ст. у Беларус1 карыстшися I вядомым падручшкам па тэорьп музьш I тэхшцы шматгалосага харавога шсьма "Мусшйскай граматыкай" Мшалая Дылецкага.

Вынрацоуцы пэунай сютэмы тэатральнай адукацьн садзейшчаш дыдактычна-выхаваучыя мэты школьнага тэатра, яю распачау сваю дзейнасць пасля Люблшскай унп 1569 г. 1 прашнавау у Беларуа на працягу ХУ1-ХУШ стст. Школьны тэатр быу сваеасабл1вым практыкумам у выхаванш паэтычнай (паэтыка), прамоушцкай (рыторыка) 1 музычнай культуры.

Выдатным настауншам рыторыю быу' фшосаф, тэолаг, паэт, тэарэтык лгаратуры i красамоуства, музыкант Мацей Сарбеусм. Ён выкладау у Полацкай 4 11ясв1жскай езущюх калепях, у Вшенскай езущкай акадэмн, з'яуляуся буйной фкурай у еурапейскай культуры 1 значна пауплывау на беларускую лацшамоуную лггаратуру, павуку 1 школьную адукацыю XVII сг. Курсы лекцый М.Сарбеускага па паэтыцы I рыторыцы надоуга захавал! сваю значнасць у навучальных установах Полынчы, Бeлapyci, Лггвы, Рас п.

У эпоху Адраджэння найбольш актыуна распачауся працэс развщця мастацкай адукацьп у галше выяуленчага мастацтва. У XVI ст. ¡снавала жывашсная школа пры Барысаглебскай царкве у Гродне, якую узначальв&ш 1аан I Афанасш Антанови, фарм!руюцца мясцовыя школы скульптуры, разьбы па дрэве, медальернага мастацтва, кафлярства, графш са сва1м уласным, непауторным абл1ччам, адметнай выяуленча-пластычнай стьинстыкай. Асобна можна вызпачыць беларускую ¡канашсную школу, якая склалася у XVI ст. менавпа пад уплывам ¡дэй Адраджэння на асновс спалучэння рыс в1зантыйскага 1 старажытнарускага мастацтва. Аб'яднанш мастакоу - ¡канашсцау, разьбяроу, друкароу, граверау - кнав&т 1 пры праваслауных брацтвах.

У Сярэдшя вяю (эпох! Сярэднявечча i Адраджэння) бьцп закладзены асновы сютэмы мастацкай адукацьп у Беларусь Разнастайнасць форм мастацкай адукацьп - "вучэнне кшжнае", школы, хатняе навучанне, майстэрт', скрыпторьп, арцс.'п - сведчаць аб развщщ асноуных форм пачатковага узроуню менавп-а у Сярэдшя вяю. У гэты перыяд дакладна размежавалкя каифесшныя - праваслауныя (школы пры Саборах, брацкая школы) \ каталщия (музычныя бурсы, капепумы, акадэм!я) - навучальныя установи 1 был) пазпачаны шлях1 фарм1равання свецкага навучання.

У трэццяй главе "Фарм1'ранаипе прынцыпау падрыхтоую мастака, музыканта, акцера у межах культавых I прыиатнаулаепщкчх устаноу другой паловы ХУН-ХУН! ст." прадстаулена мастацкая культура эпох) Асветнщтва, ¿дэ1 якога на БеларуЫ распаусюдзшся у другой палове ХУШ-пачатку XIX ст. У першьш параграфе (3.1. "Асабл1васщ развщця мастацк1х стыляу 1 наюрункау у культуры Новага часу. Эпоха Асветшцтва") разглядаецца класщызм, яш стау тэарэтычна-светапогляднан асновай мастацкай культуры XVII (баракапьны класщызм) 1 XVIII (acвeтнiцкi класщызм) стагоддзяу. У мастацкай адукацьп спюшмам класщызму стау aкaдэмiзм. Сфарчнравауся тэрмш "школьны класщызм", яи характарызавау дзейнасць спецыяльных адукацыйных сютэм (лащнеюя гумаштарныя школы, клаачныя пмназп). Класщызм у тэарэтычным яго разумешп абумоул1ваецца рацыянальнамдэал1з!руючым архетыпам мыслення, якое грунтуецца на шкнент да прастаты, яснасщ, лапчнасщ. Беларусия асветшю (С.Полаци, К.Лышчынт, 1.Катсв1ч, Г.Кашск!, А.Нарушэвп, Т.Млоцк!, 1.Страйноуск1 1 ¡нш.) дэклapыpaвaлi адраджэнне простых, гармашчных стылявых форм Антычнасщ 1 рэнесанснага мастацтва, пастушраваш прынцып рацыянальпага спасщжэння творчасщ, вызначаш навучанне у школе як сродак авалодвання сакрэтам1 прамоушцкага, акцёрскага, музычнага 1 выяуленчага мастацтва. Сродкам выхавання розума \ пачуццяу у Беларус1, як 1 у крашах Заходняй Еуропы, стау школьны тэагр.

Перывду другой паловы XVII - XVIII стст. належыць важная роля у развщщ мастацтва, мастацтвазнауства 1 мастацкай адукацьи. У еурапейсмх Акадэм^ях жывашсу была распрацавана ¡ерарх1я жанрау жывanicy: ад вышэйшых (алегарычная 1 пстарычная карцша) - да шжэйшых (пейзаж, нацюрморт). У музычным мастацтве адбывапася усталяванне новых жанрау - опера (у Бeлapyci распачынала сваё фарлнраванне у прыватнауласшцмм тэатры), пол1фашчныя 1 гамафонныя ¡нструментальныя формы, скита - як форма у сучасным яе разуменш, так ]' сам тэрмш-назва (прыкладам такога жанра у Беларус1 могуць стаць "Вшенси сшытак" 1 "Полацк1 сшытак", ХУ1-ХУП стст.). У ХУН ст. упершышо была зроблена спроба вызначэшш "почырка" мастака щ мастацкай школы як стьшстычнага адзшства мастацкай творчасщ. Распрацоуваюцца паняцц! стыля, манеры, мастацюх стылявых школ. У спецыяльную навуку афармляецца псторыя мастацтва, псторыя драмы 1 тэатра, складаецца спецы яльная мастацгвазнаучая тэрмшалог1я.

У адпаведнасщ з геаграф1чиым 1 пагптычным становшчам мастацкая культура Беларус^ якая уваходзша у склад Bялiкaгa княства Лтэускага, разв1валася у агульным рэчышчы фарм^равання мастацтвау у еурапейсмх крашах. На тэрыторьи Беларус! працавшн прадстаунЫ мастацюх культур 1талн, Францьп, Полыпчы, Чэх11, Рас11, яия надавал» беларускаму мастацтву агульнаеурапейсюя рысы, увасаблял! агульныя мастацкт прынцыпы, традыцьй. Метады мастацкага навучання у Беларус! был! цесна звязаны у музычным 1 тэатральным мастацтве з рэпертуарам, на яюм асвойвашся творчыя навык!. Вобразнасць I тэматыка ствараемых ! выконваемых у БеларуЫ творау адпавядал! агульнаеурапейсмм канонам.

У другш раздзеле (3.2. "Перадумовы фарм!равання мастацкай адукацьи у эпоху Асветн!цтва (выкладанне мастацк!х дысцыплш у межах культавых ! агульнаадукацыйных устаноу)" выяуляецца новы прынцып функцыяшравання навучапьных устаноу у Беларуси яю разглядаецца як пэуная якасная кульмшацыя. Вызначаецца роля Адукацыйнай камки (першага у Еуропе Мппстэрства асветы), якая была заснавана у 1773-1775 г. Навучальным цэнтрам у ВКЛ стала Галоуная школа ВКЛ (Вшенсю ушверсггэт).

Асноуным! носьб!там1 асветн!цкай думк! на Беларус! стал! С.Полацк!, Г.Кашсм, 1.Кагаев1ч, К.Лышчынси. Цэнтральнае месца сярод прадстаушкоу Асветшцтва у Беларус! належыць Сшяону Полацкаму -беларускаму ! рускаму шсьменшку, фигасафу-асветшку, педагогу, царкоунаму 1 • грамадскаму дзеячу. У яго лпгаратурцай спадчыне, якая дайшла да нас, ёсць нямала творау ! фрагментау з ¿х, дзе разглядаюцца щэйна-фтасофскш 1 эстэтычныя праблемы мастацкай творчасц!. Ён красамоуна абгрунтавау думку пра духоуна-эстэтычную каштоунасць музым, даказвау неабходнасць для царквы шматгалосых спевау. Вщы

мастацтва ён падзяляу на "мехашчныя" i духоунай творчасш (паэз1я, музыка i ¡Kananic).

Вядомым навукоуцам, тэолагам, фiлocaфaм, аратарам, музыкантам i педагогам у XVII ст. быу Опзмунд Лауксм1н. У сваёй разнастайнай дзейнасщ шмат yiiari удзяляу тэатральнай i музычнай адукацьн. Ён выкладау рыторыку у Полацку, паэтыку у Нясв1жы, фшасофш, тэалопю i кана!пчнае права у Вшьш, Бранёве, Полацку (рэктар езущкага калепума), Пшску. С.Лауксмш стау аутарам першых айчынных падручшкау па грэчаскай мове, рыторыцы i музыцы - "Практычнае красамоуства, або Правшы рытарычнага мастацтва...", "Ars et praxis música" ("Тэорыя i пракгыка музьш").

Узмацняецца роля агульнаадукацыйных устаноу у мастацюм выхаванн(. Тэатральнае i музычнае выхаванне наладжвалася у калепумах, семшарыях, у яю'х працягвау разв1вацца школьны тэатр. У часы барока (XVII-пачатак XVIII стст.) на Беларус1 ¡снавата чатырнаццаць сзущю'х школьных тэатрау: у Полацке, Гродне, IliHCKy, Вщебску, Навагрудку, Нясшжы, М!нску, Оршы, Брэсце, Слуцку, Магшёве, Mcцicлaвe, у Жодзиаках, што каля Смаргош. У часы Асвстнщтва (другая палова XVIII-пачатак XIX ст.). ¡снавала дзевяць сзущюх школьных тэатрау: у Бабруйску, Брэсце, BineöcKy, Гродне, Навагрудку, НясвЬкм, niHCKy, Полацку, Слошме. CicT3Ma выхавання школьнага акцёра цесна спапучалася з Ыстэмай агульнага школьнага навучання. Аутарам! трагедый з'яулял!ся выкладчыю, даецца атсание канструкцый сцэны, прынцып мастацкага афармлення спектакля, стварэння касцюма, наяунасщ рэкв1з!та

У буйнейшых гарадах Белару.Ы (Вщебск, Míhck, Mariney, Гродна) i спавши' toxi жывашсцау, якiя мел! трохступенчатую cicT3My: майстар, чалядшк (малер, таварыш) i вучань (хлопец). У межах цэхавых аргашзацый узшкаш буйныя майстэрш гутшкау i грав^роушчыкау, злотшцтва, "ташсярш", "пераярш". Выхавауча-педагапчнай дзейнасцю займашся i прыдворныя мастак!, напрыклад, прыдворны мастак Радз1В1лау Ксаверый Гесю.

Своеасаблтым! метадычным! дапаможшкамг' пры жывашсным аздабленш храмау, HanicanHi íkoh, мастацюм афармлешп арганау, ¡нтэр'ерау касцёлау, стал i так званыя "кaжбyшкi" - папулярныя гравюры беларусюх, yKpaincKix, заходнееурапейсюх старадрукаваных кшжак.

Таюм чынам, мастацкая адукацыя у другой палове XVII - пачатку XVIII ст. значна пашырыла свае функцьп i магчымасщ. Больш трывапым poöimia прынцып навучання, якi грунтуецца не тольм на уласнай практыцы выкладчыка, але i на абагульненых палажэннях падручшкау i дапаможнкау, яю'я часта рыхтуюцца caMÍMi педагогам!.

У трэццт параграфе (3.3. "Асветшцюя тэндэнцьи фарм1равання спецыяльных мастацк1х адукацыйных устаноу свецкага наюрунку. у

рэалмх прыватнауласшцю'х маёнткау") раскрываецца дзейнасць першых спецыяльных мастацк1х адукацыйных устаноу свецкага намрунку, ятя фанкцыяп]равал1 у прыватнауласнщюх маёнтках Беларуси у XVIII ст. Вызначаецца плённасць дзейнасщ сютэмы мастацкай адукацьп у Нясв1жы (уладанне Радз1вшау), дзе юнавал1 балетная 1 музычная школы. Выкладаш вядомыя у еурапейсих крашах балетмайстры Л.М.Дзюпрэ, Я.Ашуе, Г.Петынещ, прыгонны балетмайстар Антон Лойка, кампаз1тары i шструментал1сты-выканауцы Д.Кёрнер, Я.Голанд, Я.Дусж, Дж.Алъбершш, а таксама шэраг шшых выкладчыкау, дзейнасць яих разглядаецца у дысертацьн. Характарызуецца дзейнасць балетных 1 музычных школ у Слуцку (Г.Радз1вша), Шклове (С.Зорыча), Гродна 1 Паставах (А.Тызенгауза).

Адзначаюцца кантакты утрымальмкау 1 выкладчыкау школ са знакампым1 фшосафам1 эпох1 Acвeтнiцтвa - капельмайстар шклоускага аркестра ГЛ.Стэфаш атрымау юрыдычную 1 фiлacoфcкyю адукацыю у Кёшгсбергскай акадэмп у I.Канта; А.Тызенгауз вёу псратску з Ж.Ж.Русо; М.К.Агшсю дэманстравау сваё майстэрства выканання на арфе Д.Дзщро, ям дау высокую ацэнку яго таленту. М.К.Агшси супрацоушчау I са знакам ¡тай "Французекай энцыклапедыяй".

У параграфе характарызуюцца "Палесгая Афшы" - рэзщэнцыя М.К.Апнскага у Слошме, дзе еурапейскую славу набыу "плавальны" тэатр, дзейнасць якога забяспечвау незвычайны Агшси канал. Слошмскч тэатр стау прыкладам дасканала абсталяванага познебарочнага тэатра, дзе меуся сцэшчны мехашзм, яю дазваляу паказваць цэлыя эгпзоды бггвау на сушы Ц1 на моры. Па сва1м тэхшчным забеспячэнш ён пераузыходз1у Нацыянальны тэатр у Мангейме, парауноувауся з Венским 1 патрабавау вялшай колькасщ музыкантау, вакалютау, артыстау балета, мастакоу-дэкаратарау, бутафорау, юраушкоу сцэшчнай машынерьп. Для падрыхтоук1 выканауцау 1снавал1 музычная 1 балетная школы, пэуная сгстэма падрыхтоую мастакоу.

У XVIII ст. упершышо былi аргашзаваны спецыяльныя мacтaцкiя школы, у ямх рыхтавал!ся музыканты, танцоры, акцёры, а у пэунай ступеш 1 мастаю, дзе закладвашся асновы свецкай мастацкай адукацьп. Упершышо мастацкая адукацыя вылучаецца у асобны, адметны наюрунак дзейнасщ чалавека, у межах якога вызначаюцца самастойныя прафесп выканауцы, музыканта-пютрумснталюта, танцора, артыста, мастака, што у цэлым спрыяе прафесшнаму росту музычнай, тэатральнай, харэаграф1чнай, мастацкай культуры Беларус!

У чацвёртай главе "Мастацкая адукацыя як самастойная галша культуры у Беларус! Х1Х-пачатку XX ст." выяуляецца спсцыфжа фарм1равання астэмы мастацкай адукацьп азначанага перыяду. У першьш параграфе (4.1. "Мастацюя плыш 1 мастацюя школы эпох! рамантызму у

культуры Новага часу") вызначаецца рамантызм - як стылявы наюрунак I як эпоха у культуры. Сярод важнейших сфер творчасш мастакоу 1 музыкантау-рамантыкау - л ¡рыка, фантастыка, народна- 1 иацыянальна-самабытнае, натуральнае, характэрнае - выдзеляецца нацыянальна-самабытнае.

Галоуным у разуменш чалавека для рамантыкау было адчуванне скарбау душы \ сэрпа. Лдсюль 1 асэнсаваине сродкау "пачуццёвага" выказвання - штанацыя, гук, колер. Асновай эстэтыю Рамантызму было разумение сштэтычнага узаемадзеянпя жывашеу, музык1 1 Л1таратуры, паняцце сутнаспага адзшетва мастацтвау, у як!м першанство надавалася музыцы, як самаму эмацыянальнаму мастацтву. Адпаведна фарм1руецца 1 тэрмш "музыказнауства". У навуцы аб мастацтве узшкае новы тып мастацтвазнаучых даследаванняу - калетыуныя працы, зацвярджаецца метад параунальнага анатзу, асновапалагаючай становщца праблема нацыянальных школ. Вывучэнне мастацтва Новага часу, у прыватнасщ XIX ст., грунтуецца на новых навуках - этнаграфи 1 фалькларыстыцы. Поруч з найбольш вывучаным1 культурам! 1таш1, Германп, Аустрьп, Францьи вывучаюцца культуры аппнйская, скандынауская, а таксама "самастойная славянская школа у музыцы" (тэзю А.М.Сярова).

Творчасць беларусюх шсьмсншкау, мастакоу, кампазггарау XIX ст. грунтавалася на прынцыпах "нацыянальнага рамантызму", што раскрывалася праз фальклорныя традыцьп, рамантычную ¡дэал1зацьпо вясковага жыцця, апаэтызацыю народнага побыту. Рысы рамантызму выяулялюя у партрэце (стварэнпе вобраза творчай нсзалежнай асобы), пстарычнай карцше (зварот да падзей мшулага беларускага народа), фартэшяннай мппяцюры - характэрнай формы эпох! Рамантызму, што сведчыць аб "уваходжанш" беларусюх кампаз1тарау у агульнаеурапейск1 рамантызм.

Храналапчныя межы эпох1 Рамантызму у Беларуа' не адпавядаюць заходнесурапейсюм 1 могуць быць вмзначаны перыядам з пачатку XIX да пачагку XX ст. На мяжы гэтых стагоддзяу наз1рал1ся 1 рэалютычныя тэндэнцьи у фарм1равашп мастацкай культуры, яюя найболып выразна 1 вызначана праявшея у Л1таратурна-масгацым юрунку другой паловы XIX-пачатку XX стст. - крытычным рэаш'зме.

Фарм1раванне нацыянальных мастацюх школ выявит супольнасць 1 бл1зкасць светауспрымання кампазпарау, мастакоу, Л1таратарау, яих яднаш агульныя ¡дэалы рамантыкау. Мастацкая адукацыя, якая фарм1равалася у адпаведнасщ з пэунан канцэпцыяй мастацкага мыслення, была наюравана на болын дэмакратычнае асяроддзе, навучальныя установы был1 колькасна пашыраны 1 сюраваны на авалоданне спецыялыпям! в сдам 1. Адзш з галоуных прынцыпау развщця мастацкай культуры у Х1Х-пачатку XX ст. - выяуленне нацыянальнага 1 зварот да

народна-дэмакратычных колау - праяв1уся у мастацкай адукацьп праз аргашзацьпо самастойных рэпянальных навучальных устаноу.

У другш параграфе (4.2. "Выкладанне мастацк!х дысцыплш у сядзйных 1 агульнаадукацыйных установах у першай папове XIX ст.") адзначаецца, огго шлях развщця адукацьп у Бе л ару с I першай паловы XIX ст. суправаджауся шматлшм1 исраменам1 у адмппсграцыйна-тэрытарыяльных падзелах навучальнай акруп Пауночна-Заходняга краю: Вшенская навучапьная акруга (1803-1823), Пецярбургская навучальная акрута (1824-1828), Беларуская навучальная акруга (1829-1850). У 1850 г. была адноулена Вшенская навучальная акруга, у яе склад увайшш Вшенская, Гродзенская í Мшская губерш; Маплеуская \ Вщебская губерш быш уключаны у Пецярбургскую навучальную акругу, а пазней (з 1864 г.) зноу падпарадкавалгся Вшенскай акрузе.

Асноуным1 асяродкам1 распаусюджвання мастацкай культуры был! сядз1бныя 1 агульнаадукацыйныя установы. Вядомасць набьш маёнткавыя тэатры, галерэи бiблiятэкi 1 прыгонныя мастацюя школы магнатау Тышкев1чау (Лагойск, Астрашыцю Гарадок, Плешчашцы, Свюлач), графа З.Р.Чарнышова (Магшёу, Чачэрск), князёу Сапегау (Ружаны), меламана \ мецэната У.М.Раицкага (Гарадзшча лад М1нскам).

Мастацкая адукацыя разв^валася 1 у межах астэмы агульнай адукацьп. Ц|кавасць выюпкае вопыт ланкастэрскага (узаемнага) навучання. На Беларус1 был1 вядомы 13 тамх школ, якгя належал! М.Румянцаву, Д.Манюшку (дваюраднаму брату С.Манкшш), l.Xpaпaвiцкaмy,

A.Храпгов1чу 1 ¡пшым.

Пэуную ролю у распаусюджванш мастацюх ведау адыграш панаены, ростт дзейнасщ яюх прыпадае на 20-50 гады XIX ст. Яны ¡спавши у Мшску, Шнеку, Гомеле Вщебску, Полацку, Слуцку, Мсшславе, Беластоку, Брэсце, Гродне 1 шш. Сярод мшемх панЫёнау вылучауся 1 быу прызнаны узорным панЫен Людвжа \ Марьи Мантэграндзг Яго выхаванкай была беларуская п1яшстка, кампазггар 1 педагог Камша Марцшкев1ч (дачка

B.Душна-Марцшкев1ча). Вядомым быу панЫён Д.Стэфанов1ча, у якога пачынал! сваю музычную адукацыю С.Манюшка, Ф.Мшадоусм.

Традыцьп выкладання музым захоупалюя у ссмшарыях 1 пм!кшях, дзе увадзшася вывучэнне тэарэтычных прадметау, методык! выкладання 1 абавязковага выканання на скрыпцы. Вызначаюцца Слуцкая, Мшская мужчынская на Высомм рынку, Гродзенская, Мозырская, Свюлацкая пмнази, у яюх выкладам вядомыя беларус^я мастаю 1 музыканты.

Вызначаецца роля Полацкай езущкай акадэмп (1812-1820) 4 Вшенскага ушверспэта, у як^м юнавау факультэт мастацтвау (1797-1832, умоуная назва - Вшенская мастацкая школа) з кафедрам1 жывашеу (юраушю Ф.Смуглев1ч, Я.Рустэм), скульптуры (юраушк К.Ельсы) 1 гравюры (мраунш ГВейс, Дж.Сандэрс, М.Падалшск!). У Вшенсюм ушвератэце з

1803 (1802?) г. ¡снавала I кафедра музыказнауства, якую узначальвау Я.Голанд. Характарызуюцца выхаванцы Вшенскага ушвератэта, сярод як]'х выдзяляецца Н.Орда як тыповы прадстаушк эпох1 рамантызму, як> сштэтычна спалучау талент шяшста, кампазггара, мастака, педагога, музычнага шсьмсншка, тэарэтыка, грамадзянскага дзеяча. Анал1зуецца яго падручшк "Граматыка музык!, щ Тэарэтычнае 1 практычнае выкладанне мелодьп ] гармони з кароткш дадаткам пра фугу, кантрапункт, аркестравыя шструменты, арган, фартэшяна 1 пра навуку спевау для шяшстау".

У першай палове XIX ст. завяршыуся працэс развщця мастацкай адукацьп у маёпткавых 1 сядз1бных установах, перасташ ¡фаць вядучую ролю 1 агульнаадукацыйныя установы.

У трэцш параграфе (4.3. "Фарм1раванне устаноУ спецыяльнай мастацкай адукацьп у другой палове Х1Х-пачатку XX ст.") канстатуецца, што працэс авалодання вeдaмi> умениям! 1 навыкам! у розных в1дах мастацтва набывау пэуную сютэматычнасць 1 здзяйсняуся праз розныя вщы навучальных устаноу. Па сва1М узроуш у тэты перыяд яны адпавядал!' пачатковаму 1 сярэдняму узроуню мастацкай адукацьп. Выхаванне мастакоу 1 музыкантау здзяйснялася праз таия формы, як хатняе навучанпе, прыватныя урок! I студьп, музычныя 4 мастацк1я школы, спецыяльныя класы пры разнастайных таварыствах аматарау прыгожых мастацтвау, школы-майстэрш (пачатковы узровень), вучылшчы (сярэдш узровень). Аналпуецца дзейнасць музычных (Т.Сшайла у Гомел(', С.Шацкшай у Мшску), мастацмх школ (Ю.Пэна у Вщебску, Я.Кацэнбогена 1 Я.Кругера у Мшску), вакальных студый (Н.Муранскай у Мшску, Ю.Рэйдэр у Магшёве), Вшенскай рысавальнай школы ГТрутнева \ ¿нш.

Вызначаецца роля л{таратурна-музычных гурткоу 1 таварыствау аматарау прыгожых мастацтвау, пры яих адкрывагнся музычныя класы, аргашзоувашся выставы (першая мастацкая выстава у Беларуси была аргашзавана у 1891 г. у Мшску, усяго у перыяд з 1890 г. па 1917 г. у гарадах Беларуа было аргашзавана болын за 10 мастацюх выстау, на яюх экспанавалюя творы мясцовых мастакоу.).

У канцы Х1Х-пачатку XX стст. был1 адкрыты дзве сярэдш я спецыяльныя навучальныя установы - Мшскае вучьиншча аргашстау (1871-1897, шщыятар заснавання Ф.-Ф.Я.Сенчыкоуск1) 1 Мшскае музычнае вучьшшча (1907, шщыятар заснавання скрыпач Н.Рубшштэйн).

У Х1Х-пачатку XX ст. сфарм1равашся спецыяльныя мастацкаадукацыйныя гарадсюя навучальныя установы двух узроуняу -пачатковага (хатняе навучанне, прыватныя урою, студьп, курсы, школы) 1 сярэдне-спецыяльнага (вучьипшчы). У вышку у мастацкай культуры сфарм1"равапася самастойная галша - мастацкая адукацыя 1 самастойная прафеЫя - выкладчык мастацмх дысцыплш. Вышкам навучания у

специальных вучэбных установах был1 абавязковыя публ1чныя выпрабаванш вучняу - канцэрт ш выстава - на падставе чаго звычайна давалася квал1фжацыя выкладчыка музычных школ щ настаушка малявання \ чарчэння.

У питай главе "Станауленне скпмы мастацкай адукацьп у Беларуы XX ст." аналЬуецца фарм1раванне асгэм ы мастацкай адукацьп савецкага 1 постсавецкага часу. У першым параграфе (5.1. "Асабл1васщ развщця мастацкай культуры 1 мастацкай адукацьп Навейшага часу") разглядаюцца сацыялышя асновы новага савецкага грамадства у першыя два дзесящгоддз! яго ¡снавання, яюя абумовш адкрытасць, разнастайнасць, свабоду мастацкага выказвання. Менавгга таму у 20-я гады так впалюя новыя мастацюя стьш \ наюруню, у аснове яюх ляжау авангардызм - мастацю рух, як1 аб'яднау мнопх мастакоу XX ст.

Дзейнасць мастакоу-авангардыстау 1 развщцё авангардных наюрункау, плыняу, аб'яднанняу 1 груповак у Савецюм грамадстве было абмежавана i перапынена пасля выхаду Пастанаулення ЦК ВКП(б) ад 23 красавка 1932 г. "Аб перабудове лггаратурна-мастацюх аргашзацый", у яюм упершыню з'яв1уся тэрмш "сацыялютычны рэагпзм". Был! створаны творчыя саюзы -савецюх шсьменшкау, мастакоу, кампазггарау, юнематаграфктау. У аснову ¡х дзсйнасщ быу пакладзены метад "партыйнасщ, щэйнасщ 1 народнасщ", што прыводзиш да абмежавання творчага дыяпазону творцау. Сацыял1стычны рэагпзм застанецца у псторьн мастацтва як сацыякультурны феномен мастацтва эпох! станаулення i развщця caцыялicтычнaгa грамадства.

Працэс абнаулення cтылicтыкi савецкага мастацтва, у яюм пераважала яго щэйна-аптацыйная сутнасць, уплывау 1 на фарм1раванне астэмы мастацкай адукацьп. 3 аднаго боку, яна стала сапрауды народнай, масавай (з пункту гледжання сацыяльнага распаусюджвання 4 шырыш ахопу народных мае), з другога боку, не была пазбаулена прапагандысцюх мэтау навучання.

На фарм1раванне сютэмы мастацкай адукацьп Навейшага часу уплывай некалью састауляючых: сацыяльныя рэалп, размах пошукау новых форм 1 магчымасцен навучапьных устаноу, гатоунасць i жаданне народных мае атрымаць мастацкую адукацыю, спалучэнне пры аргашзацьп мастацкай адукацьп старых (клашчных - школы, вучьшшчы) 1 новых (сучасных, caвeцкix - рабочыя студьн, клубы) форм мастацкага выхавання 1 адукацьп. Яны иерапляташея, узаемадзейшчаш, узаемаразв1вал1ся. У вышку - у 3050-я гады XX ст. на Беларус1 склалася адносна стабшьная сютэма мастацкай адукацьп, якая у далейшым пашыралася 1 удасканальвалася.

У друг ш параграфе (5.2. "Пошую новых формау мастацкай адукацьп у сацыякультурных умовах другога дзесящгодцзя XX ст.") характарызуюцца 20-я гады як перыяд вялшх пераутварэшшу, часам, у яю фарм1равал!ся 1

дзейшчаги разнастайныя мастацю'я нашрунм, стыл1, творчыя школы, аб'яднашп. У гапше беларускай мастацкай культуры тэта быу нашцкавейшы перыяд, падчас якога рэшпзавалюя шыроюя асветш'цмя 1 выхаваучыя магчымасш мастацтва, сфарм1раваш'ся падставы для эксперыментальнага пошуку мастакоу, музыкантау, дзеячау тэатра, бьии створаны уМ0ВЬ1 Для аргашзацьп пашыранай цэласнай адукацыйнай

СЮТЭМЫ.

Адной з важиейшых у гэтыя часы паустала праблема падрыхтоум кадрау высокаквашфжаваных спецьшпстау. Бьип прыняты дэкрэты аб нерадачы выхавання 1 адукацьп дзяржаве. На пачатку 20-х гадоу найбольш ты новым! 1 распаусюджапым)' адукацыйным1 установам1 был]' cтyдыi, народныя канссрваторьп, мастацка-практычныя ¡нстытуты. Акцёрсмя студьп аргашзоувалюя пры тэатрах - БДТ-2 у Вщебску, пры Беларусюм дзяржауным тэатры (стала працаваць у 1921 г. у Маскве). Мастацк1я студьп адкрывал1ся у Магшеве, Вщебску, Гомел1 О'мя М.А.Урубеля), Мшске (Я.Кругера, Г.В1ера, А.Тычыны).

Найбольш цжавым з'яуляецца феномен мастацкага Вщебска. 3 1918 г. па 1922 г. у ¡м жыл]' )' працаваи' вядомыя лщэры авангардызму, аргашзатары 1 стваралыпю "новай" школы мастацтва Каз1м|'р Малев1ч, Марк Шагал, Л.Лющю, В.Ермалаева 1' ¡ншыя эксперыментатары новых формау мастацтва. Была адкрыта (1918) Вшебская школа "новага рэвалюцыйнага узору", якая з приездам у Вщебск К.Малев1ча была пераутворана у 1920-1921 гг. у Дзяржауныя мастацюя тэхшчныя майстэрш. К.Малев1ч аргаш'зуе паслядоуна дна аб'яднашп - Посновис 1 Уновис, тэарэтычным падмуркам яюх стау прынцып калектыупай творчасш.

1мкиенне да болыпага пашырэння музычнага, тэатральнага, выяуленчага мастацтвау, зварот да розных сродкау прапаганды нараджал1 разнастайнасць формау масгацкай адукацьп 4 асветы. Вельм1 моцнае было жаданне выйсш' на узровень вышэйшай адукацьп. Пакуль ¡иго, у пачатку 20-х гадоу, гэта магчыма было зрабщь тольга умоуна, што адлюстравалася у назвах вучэбных устаноу. У межах выяуленчага мастацтва гэта быу мастацка-практычны шстытут (Вщебск, 1921.г.), у межах музычнага мастацтва - народныя канссрваторьп (Вщебск - 1918 г., Гомель - 1919 г. Мшск - 1919 г., Бабруйск - 1921 г.). На базе народных кансерваторый был1 адкрыты музычныя тэхги'кумьг (Вщебск - 1922 г., Мшск - 1924 г.). Музычныя школы адкрывалюя у розных гарадах Беларусь Магшёве (1919), Гомеле (1923), Мшску (1926), Бабруйску (1927) 1 шш.

Мастацкая адукацыя у Беларуа у 20-я гг. XX ст. набыла стройную а'стэму, што дало рэальныя падставы для станоучага вырашэння пытання аб адкрыцщ у рэспублшы вышэйшых навучальных устаноу -кансервагорьц i тэатральна-мастацкага ¡нстыту га.

У трэцш параграфе (5.3. "Стварэнне дзяржауных вышэйшых навучальных устаноу як важны этап фариправання сютэмы мастадкай адукацьп у 30-50-я гады XX ст") сцвярджаецца, што цэласная сюгэма дзяржаунай мастацкай адукацьп у Беларус! сфарм1равапася у сярэдзше XX ст. Адукацыя у розных вщах мастацтва мела свае кульмшацыйныя пункты, яия суадносшся з датай адкрыцця вышэйшых навучальных устаноу -Беларускай дзяржаунай кансерваторьп (1932) 1 паасобку факультэтау тэатральнага (1945), мастацкага (1953) у Беларусюм дзяржауным гэатральна-мастацпм шстытуце.

Тэрмш аргашзацъп вышэйшых навучальных I сярэдшх спсцыяльных (харэаграф1чнае вучьипшча было адкрыта у 1945 г.) мастацпх устаноу абумоушвауся узроунем прафесшных дасягненняу у галше мастацкай культуры, астэматычнасцю педагапчных метадау, стабшьнасцю бытавання I вышковасцю дзейнасш музычных, харэафаф1чных, тэатральных 1 мастацых школ 1 вучылнпчау у гарадах Беларусь

У параграфе падрабязна аналшуецца дзейнасць Беларускай дзяржаунай кансерваторьп у першыя гады яе функцыяшравання, падкрэслтаецца значэнне кафедры псторьп, тэорьн 1 кампазщьп (загадчык В.Залатароу) для станаулення беларускай нацыянальнай кампаптарскай школы, а таксама аддзяленняу народных, струнных, духавых шструментау, фартэп1яна, вакальнага, шструктарска-педагапчнага 1 музычнага выхавання у комплексе ¡х вучэбнай, навукова-даследчай, вучэбна-метадычнай, канцэртнай дзейнасць

Тэатральная адукацыя, хаця ! разв1валася у асноуным у межах студыйна-практычнага выхавання, разам з тым рабша 1 пэуныя крои на шляху больш стапай 1 прафесшнай падрыхтоую кадрау. У 1931-1933 гг. у Мшску працавау тэхш'кум сцэшчнага мастацтва. У 1938 г. было адкрыта рэспублшанскае тэатральнае вучьцпшча, (прашнавала да 1941 г.) з двума аддзяленням! - драматычным г харэаграф1чным.

Таим чынам, да канца 30-х гадоу у Бел ару с I у межах мастацкай адукацьп ужо ¡снаваш вышэйшая навучапьная установа - кансерваторыя, сярэдшя навучальныя установы: шэсць музычных вучьшшчау, мастацкае 1 тэатральнае вучылилчы, пачатковыя навучальныя установы - 19 музычных школ, шэраг тэатральных 1 мастацмх студый.

Своеасабл1ва развшалася культура 1 адукацыя Заходняй Беларуа да аб'яднання яе у 1939 г. з БССР. Лдзначаецца дзейнасць Я.Драздов1ча.

У нарафафе разглядаецца дзейнасць Беларускага тэатральна-мастацкага шстытута, пачатак функцыяшравання якога звязаны з тэатральным факультэтам. Адзначаецца дзейнасць кафедр майстэрства акцёра, рэжысуры, а з адкрыццём мастацкага факультэта - кафедр жывашсу, скульптуры, граф ¡и, на аснове яих. сфарм1раваны два сучасныя факультэты: мacтaцкi 1 дызайпу.

Так1М чынам, у сярэдзше XX ст. у Бёларус! сфарм1равалася цэласная стабшьная дзяржауная сютэма мастацкай адукацьп, якая стала (фундаментам для далейшага удасканалення метадау 1' формау навучаиня у межах 'фадыцыйных в ¡да у мастацтва, а таксама развщця новых адукацыйных спецыяльнасцей у галше тэхнагенных мастацтвау.

Па сваёй структуры а'стэма мастацкай адукацьп ахопшвае тры асноуныя адукацыйньгя узроуш: пачатковы, сярэдн! спецыяльны, вышэйшы. Па змесце яна раскрываецца ва ус1х мастацюх спецыяльнасцях, яюя абумоул1ваюць актуальнае 1 перспектыунае развщцё мастацкай культуры Беларусь

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Аснову тэарэтычных высноу складаюць палажэнш, яюя пацвярждаюць прапанавануго аугарам плогэзу:

1. Упершьппо у мастацтвазнаустве разгледжана мастацкая адукацыя у Бела рус! як цэласная Ыстэма навучальных працэсау у межах традыцыйных В1дау мастацтва (музычнага, тэатральпага, выяуленчага), якая з'яуляецца падастэман нацыинальнай мастацкай культуры. [8, 2, 47,43,6]

2. Вмзначаны асноуныя п'старычныя этапы працэса фарм1равания с!стэмы мастацкай адукацьп у Беларуа (за перыяд тысячагоддзя (XI-XX стст.).: 1 - вытою мастацкай адукацьп 1 раз [¡¡пне першапачатковых форм иапучанни у Х1-ХУП стст. (эпох! Сярэднявечча, Адраджэння); 2 -фар\прапанне спецыяльнай мастацкай адукацьп у межах культавых 1 свецтх прыватнауласш'цюх навучальных устаноу у другой палове XVII-XVIII стст. (эпоха Асветнщтва); 3 - функцыяшраванне мастацкай адукацьп як самастойнан галшы мастацкай культуры у Х1Х-пачатку XX ст. (эпоха Рамантызму); 4 - станауленне дзяржаунай астэмы мастацкай адукацьп у Беларуа у XX ст.

Структурна-функцыяпальныя асабл1васц! сютэмы мастацкай адукацьп у Беларуш выяулены двухбакова: з пункту гледжання агульиага сацыякультурнага працэсу развщця мастацтва I з пункту гледжання ¡ндывщуальнага уклада буйных мастакоу, прадстаушкоу асветнщка-фшасофскай думю, дзяржауных ! творчых асоб.

У часы Спрэдшх вякоу больш вызначальным! был! агульныя заканамсрнасщ разв!цця культуры, дзе дампправала функцыянапьнае канфесГянальнае яе прызначэнне, падпарадкаванне - адпаведна хрысц!янскаму веравнзнанню - хрысц!янскаму храму, культавым цэнтрам розных канфес!й. 1ндыв1дуальнасць творцы, мастак! звычайна не пазначал!ся. У перыяд Новага часу вызначальным! был1 як агульназначныя сацыякультурныя заканамернасц! разв!цця культуры

(прыватнауласшцкай, палацавай, сядз1бнай - XYIII ст., гарадской - XIX-пачатак XX стст.), так i уклад асобных шдывщуальнасцсн - таленавггых творцау, уладальшкау маёнткавых тэатрау, капэл, музычных, балетных i мастацк1х школ, мецэнатау. У Навеншы час (XX ст) першаснае значэнне набывае ¡ндывщуальнасць, якая ва умовах сфарм1ранаушайся Беларускай дзяржавы фарм1руе вызначаныя мастадюя школы, наюруню i стыл1стыку.[44, 42, 47, 46]

3. Праанашзаваны у псторыка-тэарэтычным аспекце працэс псрасмпасщ у станауленш сютэмы мастацкай адукацьп, яи абумов!у развщцё тыловых форм адукацьп (школа, вучьипшча (каледж), акадзм1я, ушверсггэт), i фаринраианне вызначаиых метадау i спосабау мастацкага навучання.

Эвалюцыя гэтых форм адукацьп i метадау выкладання дае магчымасць раскрыць стадыяльнасць працэса станаулення сютэмы мастацкай адукацьп: ад сшкрэтызму яе вщау (у адпаведнасщ з традыцыйным! «¡дам1 мастацгва) на першапачатковым этапе развщця - праз вщавуго дыфсрэнцыяцыю i вузкапрафесшную спецыял1зацьпо - да новага узроушо сштэзу масгацих ведау i творчых спецыяльнасцей на сучасньш этапе.

Працэс пераемнасщ мастацкага навучання баз1руецца на двух фактарах: 1 - абавязковае асваснне клаачных, канашзаваных, акадэм!чных асноу (у выяуленчым мастацтве гэта малюнак, колер, кампазщыя, у музычным - мелодыя, рытм, гармошя, у тэатральным -слова, жэст, рух, а для ycix - абавязковае вывучэнне формы, жанра i адпаведных спецыяльнасщ сродкау выразнасщ i выказвання); 2 -выхаваннс прафесшналпму (артыстызму) з ул1кам стылявых асаблшасцсй мастацкай культуры пэунага перыяду. Кожны навучэнец паступова асвойвае у сва1м шдывщуальным paзвiццi клаЫчныя i сучасныя асновы прафссн на ycix узроунях адукацьп - пачатковым, сярэдшм, вышэйшым.[16, 18, 19, 21, 24, 28, 29,44, 42, 11]

4. Вызначана структурная iepapxiu мастацкай адукацьп. У якасщ асноуных структурных элементау фарм1руюцца тры узроуш: пачатковы, сярэдш спецыяльны, вышэйшы. Яны звязаны як з узростам навучэнцау, так i з мэтам1 навучання, непарыуна узаемадзейшчаюць, параджаюць мноства варыяитау форм, з'яуленне i функцыяшраванне ямх абумоулена псторыка-сацыялы1ым1 рэал1ям1. Так, пачатковы узровень раскрывайся у варыянтах форм - школа, хатняе навучанне, студьп, класы. Сярэдш спецыялыш - вучьипшчы, каледжы, лщэк Вышэйшы узровень -шстытуты, кансерваторыя, акадэмп, ушверспэты. Кожны з гэтых варыянтау мае сваю непауторную каштоунасць, сацыякультурную i пстарычную значнасць, што у цэлым уплывае на удасканаленне з цягам часу сютэмы мастацкай адукацьп.

Тыповыя формы маюць дакладныя патрабавашп да узросту навучэнцау 1 узроушо ¡х творчай падрыхтоую. Названия тыповыя формы мастацкай адукацьп юнуюць незалежна адзш ад аднаго, самастойна, але звязаны паслядоунасцю ■ псрасмиасто навучання.

Узроуш 1 формы, яшя вызначаюць Ыстэму мастацкай адукацьп, з'яулягоцца неабходнынп 1 дастатковым! для здзяйснення мастацкай адукацьп у непарыуным яе развщщ 1 удасканаленш. Дыялектыка школы, вучьгшшча ! ВНУ указвае па ¡х адносную самастойпасць \ завершапасць, з аднаго боку, \ на узаемадзеянне \ узаемазалежнасць, з другога. У вышку - мснав1та ¡х спалучэнне 1 параджае астэмнасць мастацкай адукацьп, як феномен выхавання творчай шдывщуальнаац. [27, 28, 29, 9, 10]

5. Выяулена роля мастацкай адукацьп у сганаулешп I разпиии беларускай мастацкай культуры (як прафеайнай, так 1 аматарскай), акрэслена зпачэнне мастацкай адукацьп для фарм1раванпя асобы мастака (як творцы, так I педагога), вызначана сацыяльпая значмасць мастацкай адукацьп у фармфаваиш мастацка! а асяроддзя.

Станауленне аргашзацыйных форм 1 узроуняу а'стэмы мастацкай адукацьп абумоулена сацыякультурным развщцём дзяржавы. Упутраныя працэсы фарм!'равання астэмы мастацкай адукацьп у Беларуи адлюстроувал! агульпыя заканамернасщ развщця мастацкай культуры як нашай крашы, так I ¡ншых краш Еуропы. Таму анатз эвалюцьп музычнай, тэатральнай, мастацкай адукацьп дау магчымасць стварэнпя больш цэласнай карцшы псторьн мастацкай культуры БеларуЫ як части Еуропы за тысячагадовы перыяд.

Разнастайнае узаемадзеянне мастацкай культуры 1 мастацкай адукацьп на розных этапах пстарычпага развщця Беларуа параджае разнастайнасць форм мастацкай адукацьп'. Працэс псторыка-культурнага станаулення сютэмы мастацкай адукацьп у Беларуш адлюстроувае заканамернасщ фарм1равапня традыцый культуры як ¡ншых краш Заходняй 1 Усходняй Еуропы, так 1 своеасабл1вай 1 багагай нацыянальнай беларускай мастацкай культуры. У гэтым раскрываюцца арыгшальныя рысы мастацкай адукацьп у Беларус! 1 магчымасць яе разгляду на узроуш агульнаеурапейсгах щ сусветных стандартау.[48,47, 43, 11]

6. Практычную значнасць даследаванця вызначаюць асэнсаванне цэласнасш Ыстэмы мастацкай адукацьп у Беларуси увядзенне, абагульненне 1 сютэматызацыя факталапчнага матэрыялу, што дазволита аб'ёмна I шматбакова разгледзець працэс развщця мастацкай культуры у Беларус! за тысячагоддзе (Х1-ХХ стст.)

Вопыт развщця мастацкай адукацьп у Беларус1' звязаны з шдывадуальным вопытам творчасщ мастакоу, музыкантау, дзеячоу тэатра як мясцовага паходжання, так I прадстаушкоу культур краш

Згсходняй Еуропы, Расп. Разглядаючы IX разнастайную, разнастьшевую, цшатфункцыянальную дзейнасць у адзшай астэмс мастацкай адукацьп внзначаецца сацыяльна-эстэтычны, каштоунасны сэнс мастацкай аД|укацы1, як фактара стапаулення духоунай культуры Беларуси Вырашэнне праблем мастацкага выхавання I адукацьп патрабуе глыбокага аналпычнага асэнсаванпя сутнаснай рол1 мастацкай культуры у грамадстве, яе сацыяльна значнай высока духоунай накфаванасць Прафес1Йнас мастацтва вымагае падрыхтоук)' пpaфeciйнaгa майстра, забеспячэння непарыунай змены пакаленняу творцау.[14, 30, 33, 36, 45, 37, 38, 12]

7. Неад'емнасць фарм1равання мастацкай адукацьп 1 мастацкай культуры у сацыяльных умовах пэунык пстарычных эпох, непарыунасць 1 маштабы ¡х узаемадзеяння, ¡х узаемаабумоуленае paзвiццë свсдчаць аб значнасщ 1 пераемнасш працэсау, што адбывашся $ сацыякультурным жыц1ц Беларуа у Х1-ХХ стст. Вызначальная роля мастацкай адукацьй у выхаванш творчай шдышдуальнасщ, фармлраванш майстра, сгварэшп ирафсс1Йнага мастацкага патэнцыялу вырашае важную задачу забеспячэння непарыунай змены пакаленняу творцау розных шдау мастацтва.

Праз сучасную мастацкую адукацьно рэашзуюцца сацыяльна-функцыянальныя патрэбы грамадства, у адпаведнасщ з якам! не толь (а удасканальваюцца традыцынныя снсцыяльнасщ (у межах музычнага, тэатральнага, выяуленчага мастацтвау), апе 1 фарм1руюцца новый, тэхнагснныя, аудыёв1зуальныя - кша- 1 тэлерэжысёр, кша- 1 тэлеапсратар, акцёр экрана, тэлевядучы, дызайнер, менеджэр мастацкай культуры, камп'ютэрная аранжыроука музычнага твора, камп'ютэрная графша 1 шш.

"Абнауленне" у XX ст. традыцыйных вщау мастацтва з дапамогай радыё, кшо, тэлебачання, аудыё- 1 выдыётэхнш, сучаснай в4ртуальнай культуры не тольм вядзе да новых сродкау тыражыравання 1 распаусгоджвашш творау выяуленчага, тэатральнага мастацтва, музьш у шырошм сацыяльным асяроддз!, але ( высоувае новыя мастацюя задачы стварэппя тэхнагенных, сучасных кампазщый, форм, жанрау. Сучасная мастацкая адукацыя як частка мастацкай культуры памежжа XX-XXI стагоддзяу таксама усе больш рэа'пзуецца праз глабальную «¡ртуальную шфармацыйную сютзму.

Пашырэнне 1 усталяванне новых спецыяльнасцей у сютэмс мастацкай адукацьп на мяжы ХХ-ХХ1 ст. дэманструе яе вялш^я творчыя магчымасщ, з дапамогай яках ва усе сферы мастацкага жыцця уводзщца новы прафесшны воныт, пераасэнсоуваюцца мастацкм праблемы, рэалпуюцца новыя адукацыйныя магчымасщ, удасканальваюцца

адукацыйныя формы - як традыцыйныя, так 1 нопыя, тэхнагенныя.[2, 3, 4, 5, 43]

8. Напейшы час стау эпохай, кал1 з'явшся невядомыя рансй сштэтмчныя вщы мастацтва — кто, радыё, фота, тэлебачанне, камп'ютэрныя В1ртуальныя рэал¡¡. Развщцё 1 удасканальванне гэтых тэхнагепных мастацтвау на працягу XX ст. стала адлюстраваннем сацыяльнан патрэбнасш у новым мастацюм мадэл!раванш жыцця, адпаведнасщ канструктыуных магчымасцей "века тэхшчнай рэвалюцьп" спосабам мастацкага выказвання. Гэтыя сштэтычныя ввды мастацтва патрабуюць сштэзавання мастацюх ведау 1 ад мастакоу 1 ад мастацтвазнауцау, ¡, вядома, ад педагогау I вучняу у галше мастацкай адукацьн.

Разам з тым 1 традмцыГшмя »¡ды мастацтва у сучасным ¡х успрыманш" (як класжа мшулых эпох, так 1 сучасныя творы) вызначаюць неабходнасць гармашчпага цэласцага пывучэння псторьп I тэорьп мастацтвау. Вывучэнне мастацкай культуры комплексна - у адзшстве сацыяльных, культуралапчных, стылявых, адукацыйна-асветнщгах, нацыянальных 1 шш. асабл1васдей дае магчымасць больш цэласна акрэслщь спецыф1ку кожнага з традыцыйных шдау мастацтва -тэатр альпага, музычнага, выяуленчага - 1 дыялектыку ¡х узаемадзеяння.[2, 47, 6]

9. Тэндэнцыя да систпавання масгацюх ведау абумовша увядзенне у навучальныя праграмы сярэдшх навучальных устаноу у пачатку 90-х гадоу XX ст. такой дысцыплшы як "сусветная мастацкай культура". Адпаведна пачалася падрыхтоука выкладчыцюх кадрау. У Беларусюм ушверсггэце культуры рэзультатыуна працуе спецыялвацыя "выкладчык сусвстнай ■ айчыннай мастацкай культуры", у межах якой выкладагоцца псторыя, тэорыя 1 анализ уах вщау мастацтва. Як вышк - у тэарэтычных дыпломных працах, мапстарскз'х, кандыдатсмх 1 доктарсшх дысертацыях усё шырэй выкарыстоуваюцца аналпычныя прынцыпы, остэмнасць анал1зу, метадау, формы вывучэння розных вщау мастацтва у ¡х супастауленш ■ параунанш. Аналапчная спецыял1зацыя 1снуе 1 у Беларуск1м дзяржауным педагапчным ушвермтэце.

Магчымасць снггэтычнага вывучэння розных вщау мастацтва абумотлася фаршрагтннем цэласнай сктэмы мастацкай адукацьн у Беларуа, якая у другой палове XX ст. набыла стабшьнасць формы, узасмазвязаныя узроуш, вызначаны змест I значныя дасягнешп. Сштэтычнае спалучэнне вщау мастацтва у вывучэнш псторьп i тэорьп мастацкай культуры абумоулена сучаснай мастацкай рэча1снасцю.[9, 2, 47,

9]

10. Псрспектывы развщця сютэмы мастацкай адукацьн звязаны з далейшым удасканаленнем навучання у межах традыцыйных вщау

мастацтва шляхам ¡х сштэзавання 1 найбольш поунай (пашыранай) тэхиагеннай аснашчанасцГ Метады цэласнага аудыё- 1 вщыёзабеспячэння псторыка-тэарэтычных курсау у галше мастацтва абумовяць фар.\праванне гукава-прасторавага прадстаулешш (а не тольм мастацкага уяулення) аб пэуным мастацмм творы, сгылютычнай гукавай щ колеравай гаме вызначанай эпсш у мастацкай культуры, аблегчаць 1 апгымвуюць працзс иазпашш сусвстнай культуры. Найбольш перспектыуным у гэтым плане можа стаць выкарыстоуванне камп'ютэра. Камп'ютэрныя рэалп уводзяць не тольк1 у свет М1нулага, шбыта у рухе рэпрадуцыруюць падзе1 мастацкай старажытнасщ, але 1 рзал1зуюць у аб'ёмным, прасторавым 1 гукавым праяуленнях творчыя фаитазп сучаснага мастака. Спалучэнне пагрэб вывучэння традыцыйнай мастацкай культуры 1 выкарыстання новых тэхнагенных магчымасцей дае падставу для далейшага разпщця працэсу сштэзавання спецыяльнасцей. Начаткам гэтага можна Л1чьгщ> адкрыццё (у 1997 г.) у Беларуси м ушвсрспэце культуры спецыяльнасщ "Камп'ютэрныя Ыстэмы у культуры".[2, 9]

CHIC АПУБЛ1КАВЛНЫХ РАБОТ ПА ГЭМЕ ДЕ,1СЕРТАЦЫ1 Манаграфн

1. Маслешкава В.П. Музычная адукацыя у f>c\iiapyci / Рэд. Б.С.Смольскь ~ Míiick: Навука i тэхшка, 1980. - 112 е.: ¡л.

2. Пракапцова В.П. Мастацкая адукацыя у Беларусь - Míhck: Бел. ун-т культуры, 1999. - 210 с.

Вучэбныя дапаможшю

3. Фартэшянныя мнпяцюры 6ejiapycK¡x кампазггарау: Вучэб. дапам. (хрэстаматыя) для музычных школ i вучылпичау: У 2 ч/ Укл. В.Г1.Пракапцова (навук. юраушк) ¡ iiiiu. - Míhck: Беларусь, 1994. - Ч. 1. -79 с.

4. Фартэшянныя мипяцюры беларусих кампазггарау: Вучэб. дапам. (хрэстаматыя) для музычных школ i вучылппчау: У 2 ч. / Укл. В.П.Пракапцова (навук. KÍpayiiÍK) i íhiu. - Míhck: Беларусь, 1996. - Ч. 2. (сшытак 1). - 80 с.

5. Фартэшянньгя мипяцюры беларуемх кампазггарау: Вучэб. дапам. (хрэстаматыя) для музычных школ i вучьипшчау: У 2 ч./ Укл.

B.П.Пракапцова (навук. шраушк) i íhiu. - Míhck: Беларусь, 1996. - Ч. 2 (сшытак 2). - 96 с.

6. Пракапцова В.П. Мастацкая адукацыя у Вел ару ci: Вып. мультымедыйнай cepbii "Культура Беларусь Лепшыя старонкГ' -тэхшчная распрацоука аутарскага калектыву "Артмультымедыа". - Míhck: Бел1ПК, Copyright, 2000.

Артыкулы у чапуковых зборн1ках i рэцэнзуемых «laconicax

7. Масле!нкава В.П. 3 п'сторьй музычнай культуры Bcjiapyci // Becní Акад. навук БССР. Сер. гуманлар. навук. - 1974. -№ 5. - С. 109-117.

8. Маслешкава В.П. Музычная адукацыя у Беларуси // Becní Акад. навук БССР. Сер. гумаш'тар. навук. - 1975. -№ 4. - С. 102-109.

9. Пракапцова В.П. Двухадзшства Н Мастацтва. - 1995. - № 10. - С. 5255.

10. Прокопцова В.П. Музыкальное образование // Очерки истории науки и культуры Беларуси IX - начала XX в. / Редкол.: П.Т.Петриков, М.К.Кошелев, Т.С.Протько и др. - Míhck: Навука i тэхшка, 1996. - С. 280288.

11. Пракапцова В.П. Нясв1ж як адзш з асноуных цэнтрау мастацкай адукацьп Benapyci у XYIII стагоддз; // Асновы мастацтва. - 1998,- № 2. -

C. 34-37.

12. Пракапцова В.Г1. Мастак, педагог, навуковец // Альманах 98/1: Зап. Бел. акад. мастацтвау / Рэдкап.: Р.Б.Смольск1, А.А.Каляда, 1.1.Крук 1 шш. -Мшск, 1999.-С. 148-154.

13. Пракапцова В. П. Мастацкая культура I мастацкая адукацыя (мастацкае жыццё Нясшжа ХУ1-ХУШ) // Асновы мастацтва. - 2000. - № З.-С. 3-13.

Артикулы у энцыклапедыях

14. Маслешкава В.П. Бяссмертны А.Л. // Э-ШМ Бел. - Мшск, 1984. - Т.1. - С. 552-553.

15. Маслешкава В.П. Вщсбск: Музычнае жыццё // ЭЛ1М Бел. - Мшск, 1984. -Т. 1.-С. 639.

16. Маслешкава В.П. Магшёуская дзщячая музычпая школа ¡мя М. А.Рымскага-Корсакава//ЭЛ1М Бел. - Мшск, 1986. - Т. З.-С. 348.

17. Маслешкава В.П. Марцшкев[ч Камша // ЭЛ1М Бел - Мшск, 1986. -Т. 3. - С. 449-450.

18. Маслешкава В.П. Мшскае вучьипшча аргашстау // ЭЛ1М Бел. -Мшск, 1986. - Т. 3. - С. 551-552.

19. Маслешкава В.II. Мшскае музычнае вучьипшча // ЭЛ1М Бел. -Мшск, 1986.-Т. З.-С. 553.

20. Маслешкава В.II, Школыпкау Я.Л. Мшскае музычнае вучьипшча ¡мя МЛ.Глшю // ЭЛ1М Бел. - Мшск, 1986. - Т. 3. - С. 553-554.

21. Маслешкава В.П., Кашлау А.Л. Мшскас таварыства сяброу музык1 // ЭЛ1М Бел. - Мшск, 1986. - Т.З. - С. 555.

22. Маслешкава В.П. Мшская вакапьная студыя // Э1ПМ Бел. - Мшск, 1986.-Т. З.-С. 560.

23. Маслешкава В.П. Мшская музычпая школа // ЭЛ1М Бел. - Мшск, 1986. - Т. 3. - С. 562.

24. Маслешкава В.П. Мшси панаён // ЭЛ\М Бел. - М1нск, 1986. - Т. 3. -С. 661.

25. Маслешкава В.П., Яканюк В.Л. Музычнае выхаванне // ЭЛ1М Бел. -М1нск, 1986. - Т. 3. - С. 691-693.

26. Маслешкава В.П. Музычнае жыццё Магшёва // ЭЛ1М Бел. - М1нск, 1986.-Т. 3. - С. 341-342.

27. Маслипкава В.П. Музычпая адукацыя // ЭЛ1М Бел. - Мшск, 1986. -Т. З.-С. 693-694.

28. Маслешкава В.П. Музычныя вучьиишчы у БССР // ЭЛ1М Бел. -Мшск, 1986. -Т. З.-С. 698.

29. Маслешкава В.II. Музычныя школы у БССР // ЭЛ1М Бел. - Мшск, 1986.-Т. З.-С. 699-700.

30. Маслешкава В.П. Муранская Н.М. // ЭЛ1М Бел. - Мшск, 1986. - Т. 3 -С. 704.

31. Маслешкава В.П. Народныя кансерваторьй // ЭЛ1М Бел. - Мшск, 1987. - Т. 4. - С. 37-38.

32. Маслешкава В.П. Нясв1жская музычная школа // ЭЛ1М Бел. - MiiiCK, 1987. - Т. 4. - С. 100.

33. Маслешкава В.П. Пятроу Г.М. // ЭЛ]'М Бел. - Мшск, 1987. - Т. 4. - С. 432.

34. Маслешкава В.П. Сярэдняя спецыяльпая музычная школа // ЭЛ1М Бел.-MiiicK, 1987. - Т. 5. - С. 221.

35. Маслешкава В.П. Шклоуская музычная школа // 3JliM Бел. - Мшск, 1987.-Т. 5.-С. 572.

36. Маслешкава В.П. Шумшша I.M. // ЭЛ1М Бел. - Mi'hck, 1987. - 'Г. 5. -С. 592.

37. Пракапцова В.П. Мзрщнкев1ч К В. // Беларусь: Энцыкл. даведш'к / Рэдкал.: БЛ.Сачанка (гал. рэд.)1 inm. - Мшск: БелЭН, 1995. - С. 465.

38. Пракапцова В.П. Маслешкау П.В. // Беларусь: Энцыкл. даведш'к / Рэдкал.: БЛ.Сачанка (гал. рэд) i iiiiu. - MiHCK: БелЭН, 1995. - С. 466-^467.

39. Пракапцова В.П. Мшскае музычнае вучылпнча // Беларусь: Энцыкл. даведшк/ Рэдкал.: БЛ.Сачанка (гал. рэд.) i ¡нш. - Мшск: БелЭН, 1995. - С. 486.

40. Пракапцова В.П. Нясв1жская музычная школа // Беларусь: Энцыкл. даведшк / Рэдкал.: Б.ГСачанка (гал. рэд.) i ¡нш. - Мшск: БелЭН, 1995. - С. 541.

41. Пракапцова В.П. Шклоуская музычная школа // Беларусь: Энцыкл. даведшк / Рэдкал.: БЛ.Сачанка (гал. рэд.) i ¡нш. - Мшск: БелЭН, 1995. - С. 767.

Матэрыялы М1жпародных напуконых канферэнцый i кангрэсу

42. Пракапцова В.П. Мастацкая адукацыя i дзеГнгасць асветшкау Бсларус! у другой налове XVII XVIIIctct, // Юрыла-Мяфодз1еуск1я навуковыя чытанн1, прысвечаныя Мгжнароднаму дню славянскага тсьменства i культуры: Матэрыялы чытанняу, Mihck, 23 мая 1997 г. -Мшск: Бел. ун-т культуры, 1998. - С. 61-69.

43. Пракапцова Вера. Мастацкая адукацыя у Hяcвiжы другой паловы XVII-XVIII стст. // Нясв1ж: псторыя, культура, мастацтва. Nieswiez: Ilistoria. Kultiu-a. Sztuka.: Materialy konferencji naukowych w Nieswiezu (1994, 1997). - Warszavva; Minsk: NOKPOL, 1998. - C. 117-119.

44. Пракапцова В.П. Витою мастацкай адукацьп у Ee.iapyci // IV М^жнародпыя Юрыла-Мяфодз!еуеюя "чыташп, прысвечаныя Дням славянскага шсьменства i культуры: Матэрыялы чытанняу, Мшск, 24- 26 мая 1998 г.: У 2 ч. / Еурап. гуман. ун-т, Бел. ун-т культуры; Рэдкал.: Пазнякоу А.У. (адк. рэд.) i ¡нш. - Мшск: Бел. ун-т культуры, 1999. -4 2,-С. 6-10.

45. Пракапцова В.П. Ельсюя з Дудз1чау - вядомыя прадстаушю мастацкай культуры Есларус! XIX ст. // Дзеля блЬк!Х 1 прышласцг Матэрыялы мiжнap. навук.-практ. канф. "Ушвсрсггэты Ельсюх" (да 165-годдзя з дня нараджэння А.Ельскага), Мшск, 7 кастрычшка 1999 г. / Бел. ун-т культуры; Рэдкал.: Пазнякоу А.У. (адк. рэд.) 1 ¡иш. - Мшск: Бел. ун-т культуры; рэкламна-выд. ф1рма "Ковчег", 1999. - С. 129-133.

46. Пракапцова В.П. Мастацкая адукацыя у Вщебску I Мшску у 20-я гады XX стагоддзя // Проблемы национальных музыкальных культур на рубеже третьего тысячелетия: Материалы междунар. науч. конф. "Цивилизация и культура: проблема актуальности национального фактора на рубеже третьего тысячелетия (музыкальный аспект)", Минск, 29-30 окт. 1998 г.-Минск: БелИПК, 1999.-С. 151-157.

47. Пракапцова В.П. Мастацкая адукацыя у Беларуси вопыт тысячагоддзя // Беларускае асветнщтва: вопыт тысячагоддзя: Матэрыялы II лпжнар. кангрэса, Mjнcк, 17-19 мая 2000 г. / Бел. дзярж. пед ун-т ¡мя М.Танка, Нац. навук.-асв. цэнтр ¡мя Ф.Скарыны. - Мшск, 2000. - Кн.2. -С. 33-37.

..48. Пракапцова В.П. Вопыт ланкастэрскага навучання у астэме мастацкай адукацьи на Бел ар у а у першай чвэрш XIX ст. // Помшю мастацкай культуры Беларусь псторын 1 сучасиасць: Матэрыялы навук. капф. "Музы Нясв1жа", 13 мая 2000 г. - Мшск' Дзяржауны канцэртиы аркестр Беларус!, 2000. - С. 83-86.

РЭЗЮМЕ Пракапцова Вера Паулауна Мастацкаи адукацыя у Беларуси сацыякультуриы аспект

Клгочапыи словы: мастацкая адукацыя, мастацкая школа, мастацкая культура, сацыякультуриы працэс, ешкрэтызм, ciIlтэз мастацтвау, музычнае, тэатральнае, выяуленчас, харэагрф1чнас мастацтвы, творчая асоба, а'стэма, формы, узроуш адукацьп, структура, функцьп, метады, эпох] Сярэднявечча, Адраджэиня, Асветшцтва, Рамантызму, Савецю 1 постсавецм час.

Аб'скт даследавання - цэласная сютэма мастацкаи адукацып у Беларуси што разв1'валася на працягу стагоддзяу у межах иэуных сацыякультурных прасторау 1 сфарлправалася у стабшьную дзяржауную структуру у XX ст.

Мэта дысертацьп - выяуленне сутнасных, асноватвориых заканамернасцей фарм1равання мастацкай адукацьп як цэласнай а'стэмы у Беларуа 1 вызначэнне спецыф1чиых асабл1васцей яе састауных. вщавых I формастваральных элементау структуры па розных пстарычных этапах.

Метадалапчнай асновай даслсдавання стау астомны падыход -сютэма прынцыпау, метадау, спосабау навуковага пазпання, якая дае падставы для вызначэння агульнай накчраванаап рэтраспектыунага, актуальнага 1 иерспектыупага развщця мастацкай адукацьп.

Навуковая пашзпл I значнасць атрыманых вышкау. Дысертацыя з'яуляецца першым снецыяльным комплексным даследаваннем Ыстэмы мастацкай адукацьп, шлях! фарм1равання якой ахошпвагоць у Беларуш тысячагадовы перыяд. Упсршышо аутарам праианавана канцэпцыя навуковага вывучэння сюгэмы мастацкай адукацьп у адзшетве працэсау, што адбывшпея у межах розных вишу мастацтва.

Атрыманыя у вышку дысертацыйнага даследавання матэрыялы выкарыстоуваюцца пры чыташп' аугарскага спецкурса, а гаксама у агульных курсах па псторьп беларускага музычнага, выяуленчага, тэатральнага мастацтва. Вышю даследавання выкарыстоувшйся пры распрацоуцы вучэбпых планау I дзяржауных стандартау вышэйшай адукацьп у гапше культуры 1 мастацтва. Змястоуныя 1 метадалапчныя асновы дысертацьн могуць атрымаць развщцё у тэарэтычных I пстарычных працах у галше мастацкай культуры.

РЕЗЮМЕ Прокопцова Вера Павловка Художественное образование в Беларуси: социокультурный аспект

Ключевые слова: художественное образование, художественная школа, художественная культура, социокультурный процесс, синкретизм, синтез искусств, музыкальное, театральное, изобразительное, хореографическое искусства, творческая личность, система, формы, уровни образования, структура, функции, методы, эпохи Средневековья, Возрождения, Просвещения, Романтизма, Советское и постсоветское время.

Объект исследования - целостная система художественного образования в Беларуси, которая развивалась на протяжении столетий в рамках определённого социокультурного пространства и сформировалась в стабильную государственную структуру в XX ст.

Цель диссертации - выявление сутностных, основополагающих закономерностей формирования художественного образования как целостной системы в Беларуси и определение специфических особенностей её составных, видовых и формообразующих элементов сгруктуры на разных исторических этапах.

Методологической основой диссертации стал системный подход -система принципов, методов, способов научного познания, дающая основы для определения общей направленности ретроспективного, актуального и перспективного развития художественного образования.

Научная новизна и значимость полученных результатов. Диссертация является первым специальным комплексным исследованием системы художественного образования, пути формирования которого в Беларуси охватывают тысячелетний период. Впервые автором предложена концепция научного изучения системы художественного образования в единстве процессов, происходящих в рамках разных видов искусств.

Полученные в результате диссертационного исследования материалы используются при чтении авторского спецкурса, а также в общих курсах по истории белорусского музыкального, изобразительного, театрального искусства. Результаты исследования использовались при разработке учебных планов и государственных стандартов высшего образования в области культуры и искусства. Содержательные и методологические основы диссертации могут получить развитие в теоретических и исторических трудах в области художественной

Summary Prokoptsova Vera Pavlovna Artistic Education in Belarus: Sociocultural Aspcct

Key Words: artistic education, artistic school, artistic culture, sociocultural process, syncretism, synthesis of arts, musical, theatrical, fine, choreographic arts, creative personality, system, form, levels of education, structure, function, method, Middle Ages, Renaissance, Enlightenment, Romanticism, Soviet and the post-Soviet time.

Research Object - the integrated system of the artistic education in Belarus which has been developing during ages in the frames of a definite sociocultural territory and has formed into a stable state structure in the 20-th century.

Thesis Aim - the revealing of the fundamental objective laws governing the formation of an artistic education in Belarus and the revealing of the characteristic features of its components, specific and formdeveloping element of a structure at the different historic stages.

Methodological basis of the thesis is the system approach. This is the system of principles, methods, ways of a scientific knowledge which gives a basis for a determination of a general direction of a retrospective, actual and perspective development of the artistic education.

Scientific novelty and significance of the obtained results. The thesis is the first special complex research of the artistic education system, the ways of its formation in Belarus cover the one thousand period. The concept of a scientific studying of the artistic education system in the unity of the processes going on in the frames of different kinds of arts was proposed by the author for the first time.

The materials received in the result of the thesis research are used while delivering the author's special lecture course and as well in the general course in the history of the Belarusian musical, fine, theatrical art. The results of the research were used while working out the educational plans and the state standards of the higher education in the sphere of culture and art. The profound and methodological basis of the thesis may receive the development in theoretical and historical works in the artistic culture sphere.