автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.03
диссертация на тему: Идейно-художественные и жанрово-стилистические особенности творчества К. Черного 20-х годов

Полный текст автореферата диссертации по теме "Идейно-художественные и жанрово-стилистические особенности творчества К. Черного 20-х годов"

АКАДЭМ1Я НАВУК БЕЛАРУС1 ОРДЭНА ДРУЖБЫ НАРОДАУ 1НСТЫТУТ Л1ТАРАТУРЫ ¡мя Я. КУП АЛЫ

1 >

Р Г Б ОД

УДК 882.6 -- 2.09

МЕЛЫН1КАВА Анжэла Мшаласуна

1ДЭ И Н А - М А СТА ЦК ЕЯ I ЖДНРАВД-СТЫЛЁВЫЯ А С А 5 ЛIВ А С ЦI ТООРАУ К.ЧОРНАГА 20-х гауоу

10.01.05 -- беларуская лггаратура

АУТАРЭФЕРАТ дысертацьп на атрыманне вучонай стулен! кандыдата ф!лаяап'чных навук

Мшск 1996

Работа выканана у 1натытуце лттаратуры 1Мя Я.Купады АН Беларус!

Навуковы KfpaJ>HiK — доктар ф!лалаг{чных навук, акадэм1Н;

прафесар Навуменка 1.Я.

Аф1цыйныя апаненты: доктар ф^лалагЧчных навук, член-карэспг дэнт АН Беларуси, прафесар Лойка A.A. кандидат ф{лалаггчных навук, прафесар Рагуля А.Ул.

Апан{руючая Останова -- Мазьфск} дзяржауны педагаггчны

1НСТЫТУТ

Ао'арона адбудзецца 'Чр" ^ 1956 года гацз!i

на шсяджэнн} савета па абароне дысертацый Д 01.41*01 у Хнстытз л{таратуры Iмя Янк{ Кудалы АН Беларус!. (220072, г.Шнек, праспект Скарыны, 66).

3 цысертацыяй можна азнаёШцца у Цэнтральнай навуковай б!бл{ятэцы 1мя Я.Коласа АНБ (г.М!нск, вул. Сурганава, 15).

Аутарэферат раэасланы "'s" 1996 года

Вучоньг сакратар Г"

еавета па абароне дысертацый Г.В.Щсялёу

Ордэна Дружбы народа? 1нстытут л{таратуры ¡мя Я.Купалы, 199

А ПУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСШКА РАБОТЫ

Актуальнасиь даследавания. Творчасць Чорнага 20-х гг., асаблт-раманы "Сястра" ! "Зямля", — адз1н з недастаткова вывучаных ша? азейнасц} Щсьменнтка, у крытычных работах мгцулых гац.оу 1 асэнсаванш праблемнага гучання творау празатка адчувальны аду П1залаг1чнага фактару. Мала увагг ^дзялялася вывучзнню пы-формы, паэтычнай структуры апавяцання? I рамана? Чорнага, прачытанна У кантэкеце творау захоанее5»рапейск}х щсьменн^а^, чосна нераспрацаванай застаецца праблема нацыянальнай спецыф!к! адчкны Чорнага.

Сувязь работы з буйным; навуковым! праграмамт, тэмам;, Праца павяаае бягучым I перспективным планам 1нстытута л!таратуры Беларуст.

Зывучэнне }дзйшх ; жанрава-стылёвых асаблт васпей апавяданняр рамана? п!сьменн1ка акрэеленага перыяау дазволтш» пашырыиь веды аб творчасцт ацнаго з кластка? наиыянальнай прозы, так { разв?ц-беларускага мастацтва слова у 2и-х гг., будзе спрьшць больш глы~ кацу разумению нацыянальнай спецыф1к! ^сёй беларускай л{таратуры, зместава-фармальных ! жанравых магчымасцей.

Ызта работы — саскрыццё ф}ласофскай глыб{н| ! стылёвай разнз-айнасц} апавядання? I рамача$ Чорнага 20-х гг., наватарскага ха-ктару творчасц! птсьменнтка гэтага часу, кашто^насцт 1 значнасц! шукау празатка 1? гал{не пазтыкт, IX аапаведнасц! самым сучасным няэицыям у раэв;цц! лгтаратуры, сивярджэнне надыянальна-самабытна-, характару яго творчасцг $ 1аэйка-тэматычным } мастацктм плане.

Зыходзячы з гэтай мэты был} вызначаны наступныя задача работы;

1) Сцвераз1пь значнасиь птсьменнтцкай думкт Чорнага, каштоу-;сць ягосветапогляанай пазгцыт;

2) Раскрьшь адыетнасцI мастаикага Оачания Чорнага, багацце яго 'ылёвай паЛ1тры;

3) Вызначыць ролю Чорнага у пашырэнн} жанравых магчымасцей бешу екай лт таратуры;

4) Выявтиь плённасць намаганняЗ» празатка ? плане мадэрн1зацы1 1стацкай формы;

о) Давесцг тылалаг¡чную прыналежнасць твора? гПсьменшка на-лянальнай цухо^най традиций акрэслПдь яго ролю ? станауленн! спо-аф|чных асабл1васцей беларускай л{таратуры.

Навуковая навтзнз работы заключаецпа У вывучэшн раней не да-яеааваных аспекта? творчасц* Чорнага, лашырзннг веаар аб извй-

насц} nicbMeHHiKa 2G-x гг., асэнсаванИ спадчыны праза}ка з ул{-кам новых ааазеных Исторы! { тэорьп л{таратуры.

Упершыню праанал1заваны У рабоце тмпрэс!ян1стычныя матывы У творчасит Чорнага, вызначаны нанаuni гцсьменнгка у галтне дрынцы nay i прыёмау п}сьма, трансфармацк! раманнай формы, зроблена спр Оа цаслеааваць выявление нацыякальнай ментадьнасщ у творах Чорн га, ix ацпавеанасць нацыякальнай мастацкай спецыф}цы.

Па-новаму асэнсоуваецца 1дэйны змест MHorix творау Шсьменн? ка, удаклацняюцца ранейшыя вывалы лгтаратуразнауства ааносна ix паэтыкь цаводэ1цца ф1ласофск1 характер рамана "Систра".

Поактычнае знзчэние атрыманых вын1каУ. Выказаныя У рабоце ме; каванн! могуць быць выкарастанз пры аалейашн вывучэнн! творчаец! Чорнага, беларускай Л1таратуры 20-х гг. увогуле, еталёва-жанрава: iiaiiiiVii ИаЦыянаЛомай ц^узы, яе iНтэликтуальнага гучання» при ца-слеиаванн! нзцыянальиаЙ самабытнасц! беларускай л'таратуры» яа маптешкя»? ...

Зк5нам?т-1нае значзнне ат"1Д.!знгл: ацн?»а?. Рабата коз$а бцаь ке-мерцыяным працуктам.

lia абарону выноеяцца наступныя палажэнн} :

1) Глыб{ня ф^ласофскхх пэаукау nicbMeHHiKa, асэнсаванне так званых "аавечных" праблем: сутнасц! i-прызначэння чалавека, xapai тару i ыэтау яг о 1мкненняу, пытанняу жыцця 1 смерц!, чалавечай свабоаы, вабару, што указвае на узмацненне !нтзлектуальк^га гуча!

2) Наярнасць f клряе ! як? «личявс pue у "азтнчкай структуры тво-paî' Чорнага Н0-х гг., «то сзеачыиь пра разнастайнаень стили лтсь-менн'ка i беларускай л!таратуры увогуле;

2) ЗЙласофск! характер рамана "Сястса'% ааиавеянасць паэтычка 8 с!стзш твора жанру ф{ласофскай прозы, ¡«to гаворыць пра жанр» вае узбагачэнне нацыянальнага псыгожага пfсьменства, паглыбленне яго зместу;

4}.Наватарек! характер творчасц{ Чорнага 20-х гг., трансфар-маиыя п!сьменн?кам раманнай форму, зменьг р прындапах ! лрнйках афврилзкпд горгя» структуры вобрааа, ыад.зрн1зацыл сродна? мастацкай Быраонасц!, што даказвае бл|экасць творчаац! о&ларускага Прага! ка самым суч&скым тзназнцыям у paaeinui таратуры»

5) Адпаведнасць творчаец; Чорнага беларускай мастацкай i цу-хоунэй трашгал!, ато свеьчшь пра де нааыянальна-самабытну-о асно-зу, значнасць род: Шеьменшка ва умацаванн! нацыянальнага класгч нага стыла, афармленн! непауторна-аиметных pua беларускай прозы.

Acaflícm Уклад су{скадьн{ка. У аысертацы! выкладзены вын?к! ласных даследаванняу аутара, выканакых на пацставе анал}зу сама-тойна сабранага фактычнага матэрыялу.

¿прабацыя зын}._кау дысертацы!. ¿Ысертацыя абыяркоувалася на асяджэнн} аддзела г{сторы{ беларускай л{таратуры першай палоаы X ст. 1нстытута литературы !мя Я.Купалы АН Беларуе!, а таксама а пасяажэнн} кафедры беларускай л{таратуры Гомельскага дзяржау-ara yHfвере{тэта ?мя Ф.Скарыны. Некаторыя палаяэнн! дысертацы! а:сладвал{ся су i скальп кам на м!жрэспубл{канскай навуковай канфе-энцы{ "Узаеыадзеянне л}таратур у сусветным л{таратурным працэсе" г. Гродна, 1993); м{жнароднай навуковай канферэнцы! "Славянск!я :} тара туры у кантэксце сусветнай" (г. Míhck, 1993); Гарзцк{х чы-аннях 1993, 1994, 1995, 1996 гг.; Наласав!нах 1993, 1994, 1995 г.; навуковых чытаннях, прыевечаных С.Ненрашэз!чу 1955, 1996 гг.

Цубл{кацыя вын{ка?. Па матэрыялах лысертацы! надрукаваны сем ртыкулау { T33icu чатырох дакладау на навуковых канферэнцыях.

Структура } аб'ём дырертацы?. Дысертацыя складаецца э уво-з!н, агульнай характарыстык! работы, двух раздэелау, выеноу } nica выкарыстаных крын}д. Агульны аб'ём дысертацы! 10о старо-ак, сп}с выкарыстаных крын{ц займае 10 старонак ! складаецца з 62 найыенняу.

АСНОШ ЗМЕСТ РАБОТЫ

Ва ?воаз{нах ацзньваецца сучасны стан узнятай праблемы, вызна-[аюцца тыя пытанн!, што патрабукць вывучэння, абгрунтоуваецца 1еабходнасць правядзення даследавання. Акрэсл}ваюцца аб'ект i зы-:одныя дацзеныя работы. Указваецца, што разв}ццё маетацкай, наву-говай, грамадскай свядомасц! выкагае новага асэнсавання г1сторы! ¡еларускай л!таратуры увогуле. 1снуе неабходнасць у суаднясенн! ■вора? Чорнага з духоуным кантэкстаы сучаснасци Асабл{ва актуаль-1ым з'яУляецца зварот да сладчыны п{сьменн{ка 20-х гг., як!я ста-af этапным^ лрадвызначальным! для рсяго далэйшага поступу нацыя-шльнай л!таратуры. У творах жа Чорнага адб{л!ся найбольа значим тэндэнцы! разв!цця тагачаснай беларускай прозы. Звяртаецца 'вага на тое, што акрэелены перыяд — адметны у творчасц} пра-laiKa. Апавяданя! i рамаш Чорнага гэтага часу вылучакщца ф{ла-:офскай глыб{ней, пс!халаг!змам. Надзвычай пленным! был| пошук! исьменн1ка у гал!не паэтыки Яго творы маюць несумнанную ц}ка-засць i у плане выявления надыянальнай ментальнасц}. ПерспектыУ-

щы бачыцца вывучзнке епаачанн Чоркага у параунаин: з мастацкай практыкай не тольк} айчынных i усходнеславянск(х, але { заходне-еурапейск{х гПсшенн{кау*

Мершы ра^дзед "Паэтыка ааавяаанняу К.Чорнага 20-х гааоу" при свечаны вывучзнко творау Чорнага так званай малой эШчнай формы. Прасочваецца працэс мастацкай гвалоцы! п!сьизнн1ка, станаулення яго 1наыв(ауальна~н8па?т0ркага стылю, вылрацоук{ арыг{налькай светапоглишай паз!цы!. Указваацца, што некаторыя рагеПя апавя-цанн! npaaaiKa несл! на сабе аазнак! вучнёуства, творчай нявошп нас!'!: 4енр.к наствикая ?ivmhp. Чоонйг®. п^сттюрл паглнбчя-йвсв- пя-еял!s6'21' схопу жыццёвзгз ма?зрыялу 5 УСЛв" за гэтым усклацнялася араолематыка апавянания?, наограла прыкметны рост п!сьыенн1цкае.майсхгрства. Зызначавцца адмэтнасц! самабытнзй чср нарекай манеры выклааання: дакладнасць, канкрэтнзсць, увага аа знэшне^-Побы?Евы>: .разл1й яыцця героя?, паарабязкаець у аа|оанкях. Дыуфзс~1нзецца, ¡цтс acöar-t s рзал!сгьГ4най, у "гвора* лсаьа'ка 22-п&ао? .зырйонг вылулен^ рысьг !ипрзо!як!оздчшй пзогыз:!. Агзначе«! ца, што вытек! !мпрэс?ян|стычнай манеры Чорнага — як у светаба-чанн{ еамога п!сьыеннтка, так } у агульнай мастацкай атмасферы эпох i.

Хмпрэс!ян!эм аачувальны на розных узроунях иаэтычнай с!стэмы творау Чоркага, Гота f "ма/кякавасць" апавяаанняу, эок}знасць у ani саннях, перааача ¡мгиенных уражання?, выраэнаець, жываШснзсп мовы. Визначальная аямегнасць творау Чорнага 20-х гааоу — пачуц

нзм, бачаннем, Роча!снасць у лраза!ка насычана гукам{, кодерам^, пахам». Да !шрэс!ян{зцу стыль Чорнага набл?жае багацце, разна-стайнаоць фарбау, маляун!часць ары anicaHHi прыроаьг, аадюстраваи не навакольнага асяроаазя ва ус{м яго пачуццёвым, матзрыяльным б гацц!. Зп{тэты, метафары, нараунанн} лразагка выяуляюць "с{нэстэ тычнасць" успрымання {1.Карацкая). Увакл{вк, пранзклгвы поз!рк-Чорнага выхопл{вае неата {стотнае, паказальнае у абл{ччы з'яУ, прааметау знешняга СЕету. Важную ролю у яго творах ааыгрывае мае тапкая дэталь, апора на першасны пачуццёвы вобраз. AnfcaHHl Чорн га перапаюць шматграннасць, багапце непаерзаных уяуленняу. Сюжэт ная пабуцова апавяданняУ "Вечер", "Буланы", "Hap$ip К{яик}", мХво{ гавораць", "Пачуцц!" такоама набл{жана аа !мпрэс!ян!стычна сваей малкнкавасцв, эсктзнасця. У названых творах азейн{чае не-кальк! герояу. Ix сюжетная лтн!i, хоць часам i перакрыжоуваюцца, аосыць самастойныя. Знетнепаазейны план абмяжоуваецца некальк1м!

дарэнням}. Кожнае апавяданне складаецца, па еутнасц}, з шэрагу пггзодау, у як?х пераааецца унутраны стан героду. Аналаг{чную бу-ову мае ! ракан "Зямля", у аснове якога — чаргаванне иматл{к{х асавых сцэн, бытавых малюнкау.

Значнае месца у творах Чорнага займае выявление рэал{Я бу-зённага жыцця, што таксама адпавядае (мпрзс!янIстачным арыента-ыям на макс}мальна дакладнае, канкрэтнае адлпетраванне рэча{сна-ц|. Стыль Чорнага вылучаецца натуральнасцю у ап{санн{ наваколь-ага асяроддзя» шчыльнай набл}ханасцо да рэальнасц!. Сялянскае ыццё, праца становяцца у Чорнага предметам мастацкай уваг{ ! паэ-ызацьп. Ладрабязна узчауляецца побыт, знеинепрадметны свет. Апа-яданнг Чорнага, раман "Здмля" характарызуюцца "заземленасцв* З.Каваленка) мастацкага вобраза.

1дарэс!ян1зм адчувальны ! у перадачы Чорным працэсау унутрана-а жыцця герояу. Праза!к звяртаецца да выявления самьос тонк?х, едзь улоуных, няустойл|вых чалавечкх пачуццяу { настрояу. У апа-яданнях зборн{кау "Пачуцц{" Чорны разгсртвае шрокую панараму ду-оунага жыцця асобы, скурпулёзна апгсвае найтанчэйшыя рух! у пс!~ алогН { свядомасц} герояУ, пврааае працэс нарадяэння думак, па-уццяУ, настрояу» жаданняУ, заглыбляецца у нетры падсвядомага. павяданн! "Вечер", "Буланы", "Дарф}р Шяцк!" — найболыя пака-альныя У гэтым плане. Щсьменн!к выяуляе хуткаплыннасць, зкенл}-асць чалавечых настрояУ, раздрабняе пачуцц} на асобныя элементы мэтай паказаць склацанасць ущгтранага свету героя. Чорны }мкяац-а перадаць сам працэс успрымання жыцця чалавекам, працэс узавма-зеяння навакольнай рэчагснасц} } свядомасц} асобы. Праза{к ад-пстроувае хуткую эмену адчуванняУ» перажыванняУ героя, чаргаван-е малюнкау кал|еьц{ бачанага, пачутага ; з тым} уяуленнямЬ што зн{каюць у дадзены моиант.

Чорны — п}сьменн!К, якоь^у беларуекая л}таратура абавязана да-учэннеы да самых сучасных тэнаэнцый у разв{цЩ мастацтва слова, раза}к не тольк1 апрабоувау на беларускай глебе творчыя адкрыцц! алстога { Дастаеускага (падрабяэнасц! пачуццяу, "дыялектыку душ" ¡на.), але } прапаноувау новыя прыёш выяулення працэсау духоу-ага жыцця чалавека: плынь свядомасц}, передачу уиутранай пасля-оунай узаемаэалежнасц} раэнастайных уражанняу, вобразау, ела Лузине часу л}рычнага з часам эп{чным. У цэнтры уваг! п{сьменн!ка находзяцца не стольк} падзе} кавакольнага жыцця» кольк: }х ааб}~ ак у свядомасц! асобы.

Глыбок! пераварот у падыходах да выявления унутранага свету чалавека быУ здзейснены манав!та Талстым» Шсьиенн!к рэздрабняе характер на асобныя перажыванн!, рух!, што было новым для л!тара туры. У вын!ку характер у »ворах Талстога паустау рухомым, змен-л!вым, "цякучыы". "Ладрабязнасць пачуццяУ" ц!кав!ць } Чорнага. Але кал! руск! праза{к яадау знайсц! тыя элементы аухоунага жыц-ця, як!я б был1 канстантныи! для ус!х люазей (С.Бачароу), то Чор ны ¡мкнецца паказаць менав1та складанасць унутранай арган1зацы1 асобы, нават непрадказальиасць { нявытлумачанасць яе духоуных ру хау. Абумоулена гзта наступным: Чорш — п!сьменн!к 20-га стагод дзя, кал! был! зроблены новыя адкрыцц! у гал!не пс1халогН (кан-цэпцы! З.Фрэйда ! !ш.). Па-другое, значны упдыу на праза}ка мел тэорыя хывога чалавека. Хмкненне да усебаковага адлюстравання уцутраных працэсау, выяуленне новых граней чалавечай пс!халогН падштурхоувала да лошуку адпаведных прынцыпау ! прыёмау п!сьма. Адсюль — 1 зварот Чорнага да тэхн!к! мплын1 свядомасц}". У яе станауленн! значную ролю адыграла яхраз творчасць Талстога. У ра манах знакам!тага п!сы«енн!ка пададзены даеканалыя Узоры унутрав га маналогу (да прукладу, ыаналог Ганны з рамана "Ганна Карэн!на як! пазней ! перарасце у плынь свядомасц}. Але кал! унутраны ман лог у творах Талстога выдучаецца цэласнаоцю, лаг!чнай арган!зава насцю, то Чорны болыа эксяераментуе, Учутранае жыццё яго герояу болып аутаномнае, у менынай ступен! залежыць ад падзей знешняга свету.

Перавага пс{халаг!{ суз!рання над пе!халог!яй дзеяння , учын ка вылучае творы п!сьменн!кау, з ¡иенам! як!х звязаны значныя да> сягненн! мастацкай оумх!: М.Пруст, Дв.Дкойс, У.Фолкнер { !нш. На< званы тыл пс!халаг!зцу стане надзвычай пацулярным у л!таратуры 20-га стагоддзя. Трзба зауважыць, што плынь свабодних асацыяцый у Чорнага адрозн!ваецца ад еналаг!чнагя поыёму f творах, напрык-лад, Дк.Дкойса, у якога свядомасць героя цалкам выведзена з-пад аутарскага кантролю. У творах жа беларускага праза!ка адчуваецца аутарская прчсутнасць. Ыенав!та аутар нак!роувае ! арган!зуе пра-цэс працякання дуыак у героя. Цраза!к не ф!кеуе переход ад адной душе! да другой, а ап!свае. Ён не адасабляе свядомасць I пс!хало-г!и персанажа ад з'яУ навахольнай рэча{снасц! у той ступен!, як гэта наглядаецца у п!сьменн!кау школы "плын! свядомасц!". Няма у Чорнага ! таго гран!чнага раздрабнення чалавечых уяуленняу на асобныя цэтал!, падрабязнасц!, на як!я накладваоцца усе новыя { новыя адчуванШ, што уласц!ва творам М.Пруста, Дк.Джойса. АнаЛ1э

фажыванняу героя ц!иавы для п{сьменн!ка не сам па сабе, а як ¡еачанне складанай арган}зацы{ чалавека увогуле. Паглыбленне )рнага ва унутраны свет персанала? заусёаы мела на мзце не лрак-саванне у майстэрстве, а паапарадкоувалася задачы сцвярджэння штоунасц} i значнасцг чалавека.

У рабоце пацкрэсл!ваецца, што Чорны бы? ацным з тых п}сьмен~ ¡кау, хто значна паглыб}у ф}ласофек}, }нтзлектуальны змест на-зй прозы. Станауленна Чорнага як*"п} сьменн}ка-ф}лосафа адбывалася аетупова. Творы першых зборн!кау праза}ка ("Апавяаанн}", "Срэбра здця") можна вызначыць як ладыходы да разумения чалавека. Глыбо-ае даеледаванне яго сутиасцi яшчэ наперадзе. Аднак ужо у гэтых аорах тэма чалавека, ц|кавасць да разнастайных праяу яго жыцця ганов}цца адной з вызначальных.

Ранняя апавяданн! пераааюць захапленне маладога праза!ка жыц-ём, нястомнасдю адкрыцця новага. У гэты час i афармляецца кан-эпцыя жыцця як радасц}. Чорш сцвярджае стварадьны пачатак у ча-авеку, яго героя выдучае вял1кае i неадольнае |мкненне. Кал} пачатку гэта было яшчэ добра не усвядомленае жааанвд неяк даць ыйсце сва}м с{лам, пачуццян, то у далейэым яно канкрэтызуецца, ерой прагне неата уяуляць сабой. П}сьменн}ка выдучае шчырая вера с{лы, магчнмасц} чалавека. Ён перакананы у здольнасц} людзей ераадолець, пазбав}дца усяго, што пра^ушае ix пакутаваць, не аае раяв}цца здольнасцям. 1стотнав месца у поглядах мастака займае умка пра неабходнасць чалавечай еанаецг, "агульнасц}".

Глыбтчёй роздума? над аыццем, сутасцю чалавека выл/чаюцца воры Чорнага Ц-ой паловы 20-х гадоу. П}сьменн}к бярэица за асэн-аванне праблем, як!я ц1кав1Л{ развоя лгтаратуры свету, працяг-iae сцвярджаць думку пра значнасць i вял}касць чалавечай асобы, ie высокаа прызначэнне. Герой апавяаання "Парф}р Шяцк}" занепа-:оены выраиэннем пытання: што ёсць чалавек, чалазек — "усе" або 'HiiaTo". Уласная {стота здаецца яму то вял}каю, а свет — н{чым, ;о наадварот. Ужо сам факт пастаноук} такога маитабкага пытання ¡ведчыу пра сур'ёзнасць пошукау п}сьменн}ка. Разважанн} Парф}ра [¡яцкага тычацца узаемадачыненвду свету i чалавека. Паказальнае (аксама { з'яУленне у якасц} героя |нтэл}гента, прызначэнне яко->а — разумовая дзейнасць, асэнсаванне сябе i быцця.

Адзначаецца, што у гэты час у свядокасц} Чорнага адбываеода 1эуны пералом, катыу радасц} змяняецца сумам. У творы п{сьменн1ка 1рыходз}ць чалавек, абдзелены лесам, н}чым асабл{ва не прыкметны, ■шчасц! якога не тольк! У жыццевых абстав}нах, але i у няувазе,

чэрстзасц{ з боку if-шх людзей (апавяданн! "Сцены", "Захар Зынг< "Храгедыя майго нестаун{ка"). Праза^к балюча успрымау усяляк!я захацы падпарадкаваць, увесц! чалавека у нейк!я paMKi. Чорны вы> ступау супрвць так1х aaHOciH да асобы, як! я ператварал! яе у ые-xaHi3M для выканання пэуных задач, пазбаулял! свабоды самавыяу-лення.

У аруг}м раздзеле работы "Канцэпцыя i мастацкая структура pi манау "Сястра* i "Зямля* К.Чорчага" даследуецца эп{чная спадчын! п}сьменн{ка 20-х гадоу. Иры вывучзнн! рамана "Сястра" сцвярджаю1 ца наступныя палажзнн!: глыб{ня ф1ласофскай канцэпцы1 твора; яп гуманистичны, палем}чны пафас; прыналежнасць рамана да жанру фЬ ласофскай прозы, наватарск! характар твора.

Предметам асэнсавання у "Сяетры" выступаюць так званыя адве< ныя пытанн!: што ёсць чалавек, у чым яго прызначэнне, на як}х принципах пав!нны будавацца узаемааднос!ны пам!ж людзьм{.

Паэтычная структура рамана цалкам адпавядае жанравай прырод: ф}ласофскага твора: галоуныы! героям! "Сяетры" з'яулявцца {нтэл: генты, .ладз! напружанага цухоунага пошуку, сх!дьныя да анал!зу, рэфлексН. Яны паустаюць як носьб!ты пзуных уявления? пра чалав< ка. Важнейшы структурны кампанент твора — ыомант еутыкнення, с: пастаулення поглядау, "дыялог пам!ж свядомасцю герояУ* (M.Bax4ii Персанажы рамана амаль увесь час развакаюць, спрачаюцца пам!ж а бой адносна сутнасц! асобы.

1азю увакл{ва-тактоунага стаулення да чалавека увасабляе Bai Бран!славец. Ён сцвярджае права кожнага на уласчую дуику, дзеяш адмауляе гвалт над чалавечай асобай, якую б форму гэты гвалт не прымау ! як!м! б словам! ! мэтам! на абумоул!вауся. Герой перак! наны у годнаецх, суверэннасц! асобы, здольнасц! людзей сам lu вы-значаць для сябе прав{да паводз!н. Гвлоуным апанентам Бран!слау1 выступав Абрам Ватасон. Ён упэунены у неабходнасц{ правядзення жорсткай л!н{! У аднос!нах да чалавека, цвёрдега падпарадкаванш яго пэуиым законам. Ватасон не прымае у разл!к пачуцц! людзей, < л!чыць, што у !мя "!дэ!" можна ! трэба "пераступ!цьи праз !х. Абрам абараняе !дэю сацу па сабе, ! У !мя !дэ{, нават кал! яе сэнс у вызваленн! чалавека, ён дапускае магчымасць гэтага чалаве ка "падауляць".

Аднак трэба адзначыць, што у рамане Чорнага адсутн!чае спроа чаны падзел на станоучых ! адмоуных героя?. Ватасон — асоба ня« простая i неадназначная. Да сутнасц!, Абрам ! Ваця, як ! астатн] персанажы твора, робяць адну справу: усе яш {мкнуцца да nepayw

эння жыцця У лепшы бок. Разыходжанне адбываецца ыэнав^та у стау-вннI герояу да чалавека.

Носьб!там{ спагады, суперажывання чалавеку разам з Вацем Бра-!слауцам выступаюць у раманв Маня 1раалев}ч, Радз!вон Щвунчык, азя 1рмалев1ч. I Маня найперв. йенав!та яе аднос!ны да астатн}х ерояУ з'яуляюцца паказчыкам IX чалавечай вартасц}.

Акрамя чалавечкасц{, вобраз Вацг БраШсдауца увасабляе такса-а 1дэю поаукавасц{, актыунасЦ1 асобы. Ваця яадае незта сцвер-31Ць, з.чян}ць у жыцци Ен не прынае ладзей, як?я спыщл{ся У сва-мразв1цц}, не {мкчуцца наперад. Сэнс }ндыв{дуальнага {скавання, годна Чорнацу, дзейнасць, стваральная праца. Гэтыя уяуленн! раза!ка аб прызначэнн! чалавека звязаны з яго разумением жыцця к вечнага руху. няспыннага працэсу абнауления. Наб адпавядаць ыццёвай дынампда, чалавеку неабходна увесь час удасканальвацца, е спыняцца у сва{м разв!цц{.

1дэйна пзфас раыана "Сястра" Чорнага быУ нак!раваны супрзць авярхоУна-спрсвчанага разумения чалавека, успрыяання лго тслыс? к выканауцы "чужой вол!". Далем}чным у адное}нах да падобнага азумення з'яуляецца } сам прынцып пабудовы твора: скрупулёзны нал1з думак, паводз}н, учынкау герояу, паглыбленне у }х унутраны вет, што ужо само па сабе сведчыць пра значнасць, каштоунасць алавечай асобы.

Пры асэнсаванн! наватарскага характеру рамана "Сястра" выдзя-:яюица так}я моыанты, як перанясенне акцэнта са знешнепадзейнага лана ва унутряную сферу, выкарыстанне новых прыёма? выявления, мены У структуры маетацкага вобраза, як{ будуецца шляхам перада-ы адчуванняУ» стану, настрою герояу ад сустрэч з }ншш{ людзьм}, а размоу, успам}нау. Выдучэнне самасвядомасц} як даы{нанты У тварэнн! вобраза (М.Бахц1н) прадугледжвае высокую ступень аба-уменасц! { с1мвал}чнасц} у абмалеуцы герояУ. Аднан персанаж у южэтна-каодазщыйнай прасторы творау Чорнага не зн!кав. Геро} ра-ана "Сястра" — адыетшя {ндывгдуадьнасц}, }х характары пс}хала-гчна I сацыяльна абумоуленыя. Шматл1к!я звароты у м1нулае герояу аюць на мэце вытлумачэнне прычын }х сённяшПх узаемааднос}н, вы-окау фармавання поглядау, светаразумення.

Асноуны акцэнт у афармленн} персанаяа зроблены на так званы уб 'ектыукы пс{халаг1зм — передачу працзсау унутранага жыцця. Аник суб'ектыунае I аб'ектыунае у рамане "Сястра" не супрацьпастау-Еены адно аднацу, Акалявчая чалавека рзча}сиаець, падзе{ зкешняга взту становяцца набыткам пухоунага вопыту.

Перанясенне дэеяння ва Учутраны свет персанажа з'яв{лася значным прарывам у характеры мастацкага мыслення. Сва}м творам Чорны выступ{у рэфарматарам раманнага жанру.

У рабоце пошук! Чорнага у гал1не паэтычнай формы парауноува-юцца з повукам! л!таратарау школы "плын1 свядодасц!", i роб{цца выснова, што г-этыя пошук! — тыпалаггчна роцнасныя з'ябы, хоць ! абумоул!вал!ся розным! прычынам!.

Суткасць навацый лгсьменткау школы "плын! свядомасц!" — у "зияненн! перспективы, пункту гледжання на старыя, мацументальнь

• —« ■ Г"^ *Л(« ti г%+ф ТТЛ I»n ttn «■> »tri m r>0»fO Ur, j IJ«T?0 TIOftC

Mítt» ¿JÜí/l j» «ílUi i-»l/Ti uol Л^ i | f U4 i. W «JÜ* W ¿ — ' 4 t ,«-,,-.^»41,,

чая |вйга да МхКрйсзету пачуццяу , сацаяз&кьк занесiи ! sspskts-раупл.

У творах М.Пруста, Д*.Джойса падаазены новы тип пс!халаг!зм\ непаерэянзя перадача працэсу думак, разважанняу, пачуццяУ, фгкса цыя ассбкьзс комантау душэунзга стану, сугснавання напасрздньэс ураиганняУ i уснем! кау, зварсш f м!нуяае» Ибраходы ца, здааада-ся о, ьеала йвяззных nattls сабой прашб^ау» ¿1!сьменп!кау ц{

кавяць не стольк! сам» падзе!, колькг !х адб{так у свяаомасц! i пс!хадаг?! герояу.

М.Пруст жадау данесц! перажыванне часу у яго чыетым выглядзе а намаганн! Дж.$койса был! нак!раваны на свядомую трансфармацык раманнай формы (Щсьменн'к ткнулся сгварыць сучасны эпас, азе б прыаутнасць аутара амаль не адчувалася). Чорны ж хацву, перш за yes, сцвердз!ць сакаказтаунасць чаланека, складанасць яго Укутра

HdK иргашзыцы}, значнасца цухиупых pjxay.

Пакольк! нельга гаварыць пра непасрзины уллыу твэрау праеста н?коу названай школы на станауленне беларускага пгсьыенн!ка, атрыыл!ваецца, ато знаходк| Чорнага — вын{н натуральнага разв}о ця мастацкай свяаомасц! праза'.ка, выраж&нне Унутраных запатраба-ванняу.

Наазвычай !стотнае уздзеяннз на будову рамана "Сяетра" Чорна мела пазтака творау Дастаеускага, "аутара новай мастацкай кадэл! свету" (М.Еахцгн). Бяцучым пачаткам пабудовы вобраза выступав у раманах Дастаеускага пэуная !дэя. Яна падпарадкоувае сабе усе шыя якасц! асобы, стансвгцца вызначальнай у характарысткцы героя Праза!к !мкнецца даследаваць, як}м чынам !дэя уплывае на свядо-касць чалавека. Па суткасц!, асноушм прадкзтам выяулення, галоу ныы героеы твора i станов!цца самасвяаомасць. Засяроджакасць на

^■Ортего-и-Гассе? X. Дегуманизация искусства.- М.: Радуга, 1991.-С. 24с.

nicaHHi унутранага жыцця — вызначальная рыса "Сястры" Чорнага.

У аснову творау Дастаеускага i рамана Чорнага пакладаены так ваны даследчы прынцып. 1дэя, думка, якая з'яуляецца стрыжнем сю-этна-кампаз!иыйнай будовы творау, не ¡енуе як даазеная, а пасту-ова высвятляецца на працягу азеянкя. Кожны з героя? валодае пэу-ым веданнем, мае уласнае разумение нейкай праблемы. Щсьменнзкт азваляюць !м паслядоуна выказаиь свае логляды. Яны ставяць пер-энажау у так1я С1Туацы1, кал! перакананн! аднаго "падсвятляшца", равяраюцца перакананням! другога. 1мкненне да высвятлення пэунай аз! прадуглеажвае своеасаблгвы падыхоц да арган!заиы! мастацкага зтэрыялу. У раманах Дастаеускага f творы Чоркага дзейнгчае не вя-

днос'нам!.

Пры даелеааванн! раиана "Зямяя* лаакрзсд! ваецца, што з'явление вора — заканамерны йтап у мастадкай эналю^ы? Чорнага» Ад асэнсб-рнк5г сугнзсат, пскзрв»г>ння есебнзга ».гадакякг (ававядэнн!. С-ястре"} л?эьмвнн!к прнхонзШь па к^нбяопнас^i пер-

аас.чоу народнага жыцця» Звэрот да сядянскай тгмы адиавядау агуль-аму напоамку у развгацг вйчыннай л!таратуры — Iмкненн} да разу-ення сутнасннх пытанняУ нацыянальнага лесу, iiapoanae жыцае, цвярджзнне адвечнасц!, пераемнасц! быиая з'яуляецца скразным ма-ывг» ббларуекай л!таратуры, выступав у якасц! нацыякалькзга сйн?.-а (?воры Я.Коласа, й.Купалы, М.Гарэакага, К.Чорнага, I.Meлежа, .Адамчкка ' fras.).

Тпгчйняй Г'гайННР ! МЖТРЧС^ЯЯ ппйгтиА? vn ТЧЮГ.Я Г.ИРГШЯПЬ ппя ото

ацыяналъна-самабытны характар. У рабсце "Зямля" асзнсоуааецца у антэксце беларускай духоунай традыцы}. Глыб ока я унутраная г.ера-мнасць лучыць раман Чорнага з пазмай "Новая зямля" Колзса. У свах творах абоа'за аутары звярнул'ся дз аднаго з асноуных пытанняУ зачяиальнаг?. жыцця — праблемы Узаешадносг н селян? на ! зямлг, упастэуленне падыхозау п{сьменн!кау-клас!кау да названай праблемы азваляе зызначыць тыпалаггчнае у ix поглядах, спецыф!чнае у на-ыянальным светабачзнн! увогуле.

Беларуская нацыя склаазалася як земляробчая У сваёй аснове, то вызначыла аднаведны лад S стыль шелонкя. Зямля — цзнтр бела-ускага вобраза свету. У творах Чорнага i Коласа зямля — тая ропка, вакол якой групуюцца усе праблемы. Ва усвеаамленн1 а!сь-енн!кау зямля для селян!на — яге быццё, другое "я". У пеаны на ямл! — змест < езне сялянскага жыцця. Зяила лучыць чалавека са

светам, яна —грунт I падмурак яг о {снавання, тая сутнасць, што дазваляе пачуваць сябе трывала у кыццI, забяспечвае пераемнасць быцця. У працы селянин сцвярцжае сябе як ассба, сцвярджае сваю чалавечую годнасць. Пошук! герокш Коласа зямл{, Ыкненне да яе герояу Чорнага — тэта I пошук!, 1мкненне да уласнай тоеснасц!, еамасцЬ Зямля — не тольк! карм1целька, але \ выхавацелька, яна арган{зуе духоуш свет селян|на. Стагоддзяьп адладжаны спосаб жы: цядэеинасц! выпрацавау пэунуга шкалу маральна-зтачных норм. У чал веку героям: Коласа т Чорнага найперш цэняцца дабрачыннасць ! су мленнасдь, адказнасць } надзейнасць. У сялянскай терарх!1 каштоу насцей значнае песца адводз1цда якасцям, што забяспечваюць гаспа дарчыя патрэбы: здольнасц! умела } дбайна працаваць, разважл}ва-сц{, кемл!васц1, стараннасц}. "Гасиадар" — зыиэйшая пахвала для селян}на, свздчанне яго вартасц? { чалавечай годнасц!. Заможны чалавек у Чорнага выдучаецца 1 сваей выключнай працавттасцю, ад-казна сцю.

Нягледзячы на тое, ште азеянке рамана "Зямля" Чорнага адбывз-ецца у яовых, у лараунанн! з твораы Коласа, уловах, агульная атмг сфера, "плынь жыцця.У —• тая ж. Акцэнт у рамане Чорнага робгцщ на апяванш атодзённых будняу, спрау, клопатау сялян. У час, кал гмкнул!ся перараб}ць, зламаць стагоддзяШ выпрацаваны лад вяско-вага жыцця, п!сьменн{к звярнууся да яго паэтызацы{.

.Для герояУ "Новай зяьШ" Коласа ! "Зямл!" Чорнага самастойна* гаспадаранне — натуральная з'ява. Яны нэ уяуляаць {ншых шляхоу : сдосабау. Гаспадаранне на уласнай зямл1 усведамляецца як аа-сягненне адпаведнае:^ пам{е сваёй сутнасцю { сва}м становхшчам. Перамеры зямл!, размовы пра пераутварэнн! у раыане Чорнага у цэл* не парушаюць усталяванага парадку рзчау. Намаганн! галоунага герс твора Алеся нэяк перайначыць адладжаны етыль жыцця, на нашу думвд хутчэй праява уласШвага чалавеку жадання новага, змен. У гэтьш {мкненнг шмат ад драг г дзеяння, ад, адчування I усведамлення свае! моцы, ыаладой с!лы.

У герояу Чорнага { Коласа модна выражаны !ндыв{дуальны пача-так, пра што сведчыць }мкненне набыць ва уласнасць зямл», быць самастойнымг гаспадарам}. У творах ШсьменШкаУ выяУлены нация-нальна-мастадк} тып селян!на. Гэта чалавек, укаранёны у жыциё, зямлю, што абумов!ла цалкам цвярозы, рацыянальны пачатак У яго спосабе думак, у нечым кансерватыуны ( не сх1льны да змен 1 пера-утварэнняу. Ек спадзяецца тольк1 на уласны спрыт, працу, розум.

Прыналежнасць "Новай зямл{" Ноласа т "Зямлг" Чорнага ца на-ыянальнай духоунай трацыцыг, пераемнасць пам}ж гэттп творам! расочваецца у рабоце \ на аснове вылучзння аднатыпных вобразау, 'яу, рэал!й, так званых архетипа?. Асноуны еярод ix, ун1версаль-:ы, — "малая бацькаушчына, родны кут" (Ул.Конан). Геро} абодвух утарау характарызуюцца моцнай любоую да уласнай хаты, гасладарк!, дсц1н, азе давялося нарааз{цца ! жыць. ¡'эта любоу не паказная, на не дэкларуецца. Гзта арган{чны стан оелянгна, натуральнее са-апачуванне.

Названы архетып выяуляе адну вельм! {стотную } паказальную ысу У свядомасц! беларусау — тоеснаець чалавека самому сабе, мкненне мегафгз¡чна выэначыцца, мець акрэсленае месца у свеце, зе можна пачуваць сябе спакойна, незалежна. Страту зямл] геро! слрымаюць як парушзнне гармон!I, як страту жыццёвай асновы.

Вызначальная адметнасць мастацкага стылю рамана "Зямля" — палучзнне шицёвага { аухоунага — адлавядав слецкфгцы беларуска-а светапогляау — узаемапрангккенню матзрыяльнзга, прыроанага ! дэальнага (згодна 1.Абдзгралов1чу, Ул.Конану, В.Анудов}чу, З.Зай-оускаму г ¡т.).

Па-леряае, твор Чорнага вылучае Еыклачна ¡нтугтыукае, нела-рэанае ацчуванне быцця. Геро{ П!сьменн1ка жывуць у иулацнаецг, анасц{ з прыроаай, кожнай {стотай I з'явай. Прыроанае ператва-аецца у набытак 1х уцутранага свету, форму цухоунага вопыту, АШ-анн1 Чорным навакольнага асяродазя характарызуюцца не як ацнос!-ы суб'екта да аб'екта, а як аднос!ны да сябе самога. Лхрачнасць амана — 1 у паэтызацьп, апяванн1 сялянскага жыцця, беларускага :раяв1ду, у тым настро} зам^лавання "роднай зямлёй", ЯК1М прасяк-уты твор.

Матзрыяльны пачатак нацыянальнай ментальнасл? выражакы у л!ль-ай увазе Чорнага да рэчыунага, побытавага свету. Прычым аЛ1санн! неан}х рэал!й жыцця герояу надзвычай натуральная. Яны аргашчна :ладуцца у агульцую плынь апавядання. Раман "Зямля" — твор гра-1гчнага паглыблення У стыхЫ сялянскага лобыту. Думк}, пачуцц! ерояу Чорнага неаддзельныя ад будзённых I адначасова быц;йных атрзб { слрау. Быц!йнасиь стала вызначальнай ллынню рамана "Зям-:я". Гзта тая лрызма, праз якуя п{сьменн!к гдядз{ць на свет 5 лад плывам якой йн гэты свет выяуляе. Щкавасць ца знешнепралметных 'зал1й жыцця герояу не з'яуляецца самамэтай. Гэта не ёспь таксама рыкмета этнаграф{зму ц{ бытавтзчу. Здавалася б простае, звычай-

нае, няктдкае было для Чорнага звязана з глыб1нным, бо тычылася icHara, быцгйных асноу жыцця селян!на, а гэта значыць, i нацьп У цэлым. У будзённым, звычайным — выток} i пачатк} вечнага. Па-фас оамана — у сцвярджэчн! непарыунай еднасц! селяШна i зямл}, сцвярджэнн} бессмяротнасц1 народнага жыцця.

Узаемапран1кненне жыццёвага i духоунага у нацыянальным светг поглядзе знайшло своеасаблгвае адлюстраванне у мове рамана "Зям-ля", для якой характорна слалучэнне прадметнасц}, канкрзтнасш з паэтызацыяй рэча!'снасц}, выяуленчасцю, маляун1часцю.

У рабсце зроблена спроба параунания мастацкай структуры ранг на "Зямля" Чорнага i серы} раманау У.Фолкнера "Сага пра йокнагт-тофу". У.Фолкнеру л}таратура абавязана глы5ок}М1 пераутварэнням: У гал{на сродкау мастацкай выразнасц}. I у творах амерыканскага i у творах беларускага праза}кау адбываецца змяненне структурна! рол} дыялогу. Дыялог у Фолкнера i Чорнага дазваляе перадаць сам; плынь жыцця, цанесц} яго ¡шатстайнасць, аякучасць. Падабенства "ЗямЛ1" i "Саг} пра Йокнапатофу" — i у аутаномнасц} дзеяняя, абмежаваннГ яго пэунай мясцовасцю. Гэта дазваляе узняць пытанн} агульначалавечага зместу: што з'яуляецца асновай жыцця, асновай чалавечага {снавання. У творах праэа}кау адбываецца выхад за мез лакальнага да ун{версальнага.

I Фолкнер, i Чорны аляваюць зяылю, сялян, ix нялёгкуаэ працу кожнадзё'нныя будн!. Яны дакладна, падрабязна аптсваюць быццё f побыт сва{х герояу. Сюжэт у творах абодвух п}сьмзнн1кау — гэта плынь самога жыцця, з yuiui яго значным} i дробным} зда-рэнням}.

Апавяданне у Фолкнера i Чорнага складаецца з шэрагу асобных малонкау, карц}н. "Зямля" i "Сага пра Йокнапатофу" — гэта людское шматгалоссе. Перадача гаворак, размоу герояУ займае значна месца у нагаданых творах. Прычына готаму — хмкненнв да як мага больш поунага, дакладнага пран}кнення У жыццё. Урэшце рэшт, раманы Фолкнера i Чорнага бл1зк1я па сваей 1аэйнай задуме — сцвярджэнн! неум}ручасц{ жыцця.

В Ы С Н и В Ы

У вынгку праведэенага даследавання можна зрабуць наступныя вывады:

1). Нягледзячы на тое, што некаторыя ранн}я апавяданнт Чор-нага несл1 на сабе адзнак! вучнёуства, творчай нясталасЩ, ня-вопытнасЦ1, ужо у гэтых творах афармляецца самабытная мастакоу-ская канцзпцыя жыцця ! чалавека, ацбываецца етанауленне пс!ха-лаг!чнага майстэрства праза{ка, наглядаецца 1мкненне Чорнага

да асэнсавання складаных пытанняУ жыцця, лраяуляецца характэр-ная для п{сьмекн{ка увага, зац1кауленасць простым чалавекам.

Творы Чорнага П-сй паловы 20-х гг. вызначаюица глыбок{м пс!-халаггз'иЕам, ф'ласофскасцю. о цэнтры увагт проза?ка — питани! сутнасц! чалавека, узаемааднос!Н пам1ж людэьм{, характар I мэты чалавечага прызначэння, праблема жыиця ! смерц;. Нафас апавя-данняУ са зборн1кау "Пачуцщ", "Хво? гавораць", рамана "Сятра" — у сцвярджэнн! годнасц! I велгчы чалавека, складанасц1 яго ду-хоунага свету, значнасш" унутраных рухау, адмауленнт прымусу, гвалту над чалавечай асобай, неабходнаси! чулых, спагадлгвых узаемааднос!'н пам^ж людзьм};

2). У рамане "Зямля", апавяданнях Чорнага гэтага часу давала ацчувальныя прыкметы тмпрэстяШстычнай паэтык}. 1мпрэс[ян{зм творау лразаша — у шматфарбнасцг, маляУн!часц! ап}санняУ на-вакольнай рэчагснасц!, перадачы багацця непасрзаных уражанняУ, "пачупцёвасц!" вобразау, жывапгснасц} мовы, сюнэтнай пабудове, ¡мкненн! да макс1Мальна дакладнага узнаулення рэча^насШ, рас-крыцця разнастайнасцг чалавечых пачуццяУ, пс{халаг{чных нюан-сау;

3). Пошук! Чорнага у гал1не паэтыкг, перанясенке акцэнта са знешнепадзейнага плана ва унутраны, перавага суб♦ектыунага пс1халаГ1зму, уласц!выя для рамана "Систра", апавяаанняУ са зборн}ка "Пачуцц!", тыпалаПчна супадал} з самым! сучасным1 тэндзнциям1 у разв11щ1 лттаратуры — {мкненнем да мааэрн1зацьп сроакау мастацкай выразнасц!, трансфармацьп эстэтычнай формы;

4). Раман "Сястра" Чорнага з'яуляецца фгласофск^м як па сваёй праблематыиы, маштабнасц! узнятых пытанняу, так ! па сваёй паэтыцы. Усе структурныя кампаненты рамана адпавядаюць жанравай прыроазе ф!ласофскага твора. Паэтыка "Сястры" набл'г-

яшна па паэтыкг раманау ДастаеУскага, вялткага рэфарматара гэтага жанру. Сва}м творам Чорны выступtУ наватарам раман-най формы. Навацы! празатка заключаюцпа у зменах прынцыпау афармлення персачажа, структуры вобраза. И;сьменн!к выкары-стоувае так!я яшчэ не зусгм засвоеныя беларускай л!таратураЯ выяуленчыя приёмы, як плычь свядомасц!, слалучзнно часу л{-рычнаг-а з часам эпгчным, офект пол}фан!чнасц{ i г.д. Чорным зроблены важкт крок аа пашырэння жанравых межау беларускай прозы;

5). Раман "Зямля" Чорнага — з шзрагу тих творау, дзе асзнсоуваюцца сутнасныя пытанн} нацыянальнага лесу. Адпавед-насць 1азйнага гучання рамана беларускай духоунай трааыцы! — у яго пафасе: сцвярджэнн1 бессмяротнасц} народнага жыцця. У творы увасоблены нацыянальныя маральныя кащтоунасц?, народ-

/ïrx rficiM 1 СТЫЛЬ , GiiuC&u л\ЫЦцлиЗс:ИпаСЦ1 *

. У мае?ацк!м с-гыл| оашна "Зямля" выявлены ааметнаоц! беларускай пс!халогП, мзнтальнасц!. Спалучэнне паэтычнасц{, лтрычнасц! з падрабязным ап{саннем асаблгвасцей побыту, ува-гай да прадиетных рэал^й адлйстроувае узаемапрачгкненне тдэ-альнага i матэрыяльнага у национальным светапоглядзе. Раман "Зямлл" спрыяУ умацаванню непауторна-самабытных рыс айчыннай прозы.

Так{м чынам, вызначальная адметнасць апавяданняУ ? раманау Чорнага 20-х гадоу — сцвярджэнне годнасц!, значнасц! ча-лавека. Творы птсьменн1ка шмат у чым садзейН1чал! стылёваму i жанраваму узбагачонню беларускай Л1таратуры, узмацненнл яе ф{ласофсиага, ¡нтэлектуальнага гучання, паглыбленню пс!хала~ г{чнай змястоУнасЦ1 вобразау, пашырзннл прынцыпау i прыёмау мастацкага выяУлення. Яны у значнай ступенг спрыялг выпрацоу-аы канонау нацыянальнага класгчнзга стылю, што пераканауча СЕедчыць аб зыключнах стваральных магчымасцях i вартасц1 Чор-нага-п i сьмзнн f ка.

fia тэме дысарташл апубл;каваны наст.упныя работы:

1. На шляху да ф}ласофскай прозы; М.Гарэцкт i К.Чорны // Гарэик!я чытанн{. 1Ъз. дакл. канф. -- Горкт, 1993. — С. 112115.

2. Ф.Дастаеуся! i К.Чорны: творчая пераемнасць // Взаимо-

действие литератур в мировом литературном процессе. Материалы'-' межресп. научи, конф. —Гродно, 1993. —С. Ю7-Ш. •

3. Н.Чорнц I л! таратура "патоку свяаомасц{" /7 Славянские литературы в контексте мировой. Материалы и. тез. докл. межа, научн. конф. — Минск, 1953. — С. оо^эв»

4. Праблема зяыл! у паэме Якубз Коласа "Новая зямля" { рама-не К.Чорнага "Зямля'' // Каласав}ны. Йатзрыялы навук. канф. — М1нск, 1993. — С. .27-32.

о. Станауленнз пс!халап'чнага майетзсства (ранняя тпопадс^ь м.Гарэцкага | К.Чэанага) /7 Гарзпк!я чытякч?, Мятэрмая* га».«? ! Г!ЗЙгплылкиниА^ __ К':1ст;, 1004.__С. •'•$-53.

6. Выявление ноцыянальнага Окаця р творах Нктея; л&лас-гз ! Ь.усыс: Черггзга // ны. йа?&р«га»ы кавук. кейф. — а! иск,

КЬ4. -- С.

1мпоос?яч?<м г-" гг4 // Ис^гх:;-: .'-^у-

••:•'" V. ^•'.ч , Ь^с-з-/--"1.-; ;',"/.- 'Га

I пйиеаамлання^. — Гомель, 199о. — С. о4-сс.

й. Стылёвня лоззукг К.'-юрнагя ¿9-х гг. // 3-?с::; АЯ ¿еларус?, Сер. гумзкгт. навук. — 1996, £ 4. — С. до-З*.

9. Апавяпэнн; .М.ГаргЛкага 2916-1921 гг. 1 К.Чорнагз П-с;: налоги 20-х гг.: лаааооисгва тзогчай 54амеры /7 Г^рьшпя чы::-ак-к?. Матзрыялы г.акл, г лаведамлегаяу. —М-нсе, 199с. — С. 1о9-165.

10. Нэвадкэнно пезяпгкя ¡'Ля -■г-л-тии-а-*

'¿0-х гаго?) /7 Бэяаруская лхтаратуса. Республиканец? «»нведамас-ны зборнгк. Вып. 21. — Гомель, 1996-. — С. 37-46.

11. Эвадацыя аухорнах иоаука?: ад Лабановгча да героя? "Систры" К.Чорнага // Калаеав!ньг. Мт'эрыяЛо» навук. кзнф. — М:-нск, 1996. — С. 90-9о.

Р 3 3 .0 II 3

Мельн!кава Анжзла :игкелае?на. " 1лз?И8-мас*гаик?я I тсачрава-сгылёвыл асаол|вдсц! гаорау К.Чорнага 2У-х радо?"

Дазтыка, ланоавая спйцыф;ка, маазрн|зм, 1шрзс{ян!зм, структура тнора, нацаянальная спецыф'ка л!таратуоы, ф{ласофскасиь, •;с!хаязГ1зм, ментальнаспь, архетып.

У аысертацы! эывучаюица ппаолемна-тзметкчнк змест г паотыкя

творау К.Чорнага 20-х гг., аднаго з клас!кау беларускай л1тара~ туры. Мэта работы — сцвярджэнне {дэйна-эстэтычнай значнасц! } вартасц} нап}санага праза!кам, У дысертацы} выкарыстоуваюцца с:с тзмча-структурны I параднальна-тыпалаг¡чны метады даслеаа-вання.

На аснове анал1зу апавяданняу { раманау К.Чорнага акрэслена-га перыяду, !х прачытанню у кантэксце творау айчынных, руск}х 1 заходнееУрапейск{х Л1сЬменн{кау роб}цца выснова пра наватарскг характер творчасц} праза}ка, яе адиаведнасць самым сучасным тэн-аэнцыям у разв!цц! л}таратуры. Иаказваецца роля К.Чорнага у ма-дэрнгзашг прынцыпау { дрыёшу мастацкага выяУлення, трансфарма-ЦЫ1 раманнай формы. Раскрываецца ф!ласофская глыб гня, стылё'вая разнастайнасць творау п!сьменнтка, даследуецца пс{халаг}чнае май стэрства К.Чорнага. Дадкрэсл}ваецца значнасць пошукау праза{ка у пашырэнн! жанравых магчымасцей беларускай л¡таратуры, вывучаецца нацыянальная спецыф!ка яго творау. У рабоце упершыню разгляааюцц }мпрэс1ян|стычныя тзнаэнцы! у стылг К.Чорнага, прасочваецца ад-люстраванне нацыянальнай ментальнасц} у творах праза!ка, {х ааяа веднасць беларускай мастецкай традыцы}. У параунанн1 з папярэдн! ■М1 даследаванням! асабл{вая увага звяртаецца на здабьтп К.Чорна га у гадгне паэтьш.

Змест { высновы дысертацыI могуць быць выкарыстаны даследчы-кам{ Жтаратуры у працэсе далейшага вывучэння гтсторыг нацыяналь най прозы, выкладчыкам} 1 студэнтам1 ф! лалаНчных факультэтау ВНУ.

РЕЗЮМЕ

Мельникова Ак«ела Николаевна. "Идейно-художественные и . жанрово-стилевые особенности произведений К.Чорного 20-х гот

Поэтика, жанровая специфика, моаернизм, импрессионизм, структура произведения, национальная специфика литературы, философ-скость, психологизм, ментальность, архетип»

В аисссертации изучаются проблемно-тематическое содержание и поэтика произведений К.Чорного 20-х гг., одного из классиков бел« русской литературы, цель работы — утверждение идейно-эстетическс значимости и ценности написанного прозаиком. В диссертации испол1 зованы системно-структурный и сравнительно-типологический

методы исследования.

На основе анализа рассказов и романов К.Чорного очерченного г риода, их прочтения в контексте произведений отечественных, рус-

ских и западноевропейских писателей делается заключение о новаторском характере творчества прозаика, ее соответствии самым современным тенденциям в развитии литературы. Показывается роль К.Чорного в модернизации принципов и приёмов художественного изображения, трансформации романной формы. Раскрывается философская глубина, стилевое разнообразие произведений писателя, исследуется психологическое мастерство К.Чорного. Подчёркивается значимость поисков прозаика в расширении жанровых возможностей белорусской литературы, изучается национальная специфика его произведений. В работе впервые рассматриваются импрессионистические тенденции в стиле К.Чорного, прослеживается отражение национальной ¡¿витальности в произведениях писателя, их соответствие белорусской художественной традиции. По сравнению с предыдущими исследованиями осоооз внимание обращается на находки К.Чорного в ос-лзсти поэтики.

;л£сиз&7бяг<и литературы в процессе дальнейшего лзучонкя >:етсоик национальной прозы, преподавателями л студентам»! филологически факультетов ЗУЗов.

iÄcVÜ Г-TÍkái é. j ё»Ла

' n ~ " " " ~^-"'т-*? г"1-"- г- , Г1 П гу -у т, . i ;;" ' ■:'•

эгао:.*i--.ilt.y •* '• ••••••■•••' :•• -rv"í5i"ííT ce

iure c-f ¿he vv-rl--, na^icnívi iie''tu;: с in. :.ал re ,

voriíí?, ч'::;^';«^: Г: y , r.r' í o;

thc ¡"¿soga - .liznd^icsrу.-Л-де •

in ".he ;етлр-:гэ tiv-з - íiypcls^ic?;! d;:

z'Qloyñ.l, Ту.):.5.r,q г,= г '': • ; •'..-.- ^ з : r-

rarivsf г::;' i-.0V5i;, vritr.tan ii: hbo'-s - „Tin^icr.ifl p = с-Л, tlis reo-Jinc oí ^lien in 'inc ccnúexí. c:i -vor'ica cír-.r.i-.'.-i »у- лзií'/'í, Auasr.í-íi writers, it ia eonci^d-fó. -h.it: слл.гн v.fii -cccry

nature ot r.h-i prosaist1,c its conformity with the -set con-

temporary tendencies in the literature. The atudy points ;>ut the rale of K. Chorny in jaodernisation of principles and technic;.;« of artistic representation, in rrarifcrcriratiori of the lor:?. of a neve!., it is revealed a philosophic«! depth, stylo diversity of writer'a works, explored py-y dialogic c-f K. Cbomy. The dissertation underlines the importance of the prosaist's quest in the development of genre possibilities of Byelorussian literature, investigates the national specificity of his works. It. is for tae first tine that impression!stic tendencies in the style of Chorny are considered, that reflecting of national mentality in his works and the conformity with Byelorussian artistic trsditic are traced.

■The contents end conclusions at the study could he used by experts of literature- in further exploration of national pro« history, by teachers and students of philological faculties in Higher cducatior;«! ir»otitutiona.

csmparieou %»ith Jforsscing cv.udies we iccufi parxioulc or. the chorny's achievements in the field of poetics.