автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.02
диссертация на тему: Историко-сопоставительное исследование названий мест на территории Шахрисабза
Полный текст автореферата диссертации по теме "Историко-сопоставительное исследование названий мест на территории Шахрисабза"
УЗБсКИСТОН РЕСПУБЛИКАСМ ОЛИИ ВА у Г'ТА МАХСУС ТЛЪЛИ.М ВАЗИРЛИГИ
ЯГлТОШКЕНТ ДАЗЛАТ УНИВЕРСИТЕТ!!
и О*
• . К,улёзма луку^нда
ЭНАЗЛРОВ ТОЛИБ >ХУМАНАЗАРОВИЧ
ШАХ.РИСАБЗ ХУД УД Я ЖОП НОШ1АРИНИНГ ТА РИХЙЙ-ЦНЕСИЙ ТА Д К И К И
10.02.02. — Узбек тили
Филология фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация
АВТОРЕФЕРАТИ
г о ш к о н т -
5993
Иш Тошкеит давлат унписрсптетидагн узбек тилшуноелнги кафедраепда бажарилди.
Илмий ра^бар — филология фанлари помзоди, профессор К- Н. Назаров
Расмнй оппонентлар: филология фанлари доктори
\ Дадабоев
филология фанлари помзоди, профессор Т. Нафасоз
Етакчи муассаса: Узбекистан Рсспубликаси ФА Тнлшу-нослик нистптути,
>^нмоя Тошкеит давлат университстпдагп Д.067.02.31 ра-^амли ихтисослаштирилгап кепгашпинг 1993 пил «24» декабрь соат / V да утадпгап мажлисида булади.
Диссертация билли Тошкеит д ас лат унпссрситотшшнг пл-мий кутубхоиасида -¡аииш:1.-:' ыумглш (Тошкент-95. Талаба-лар шахарчасп).
А?и »реферат тарцатилди.
Ихтисослаштирилгап кенгаш
илмий котиби, филология фанлари доктори профессор
Е. ТОЖГ.ЕВ
илмий ианкнг тавсш
Мавзунинг нухинлиги.Аой нонлари - *ан учун бебахо манба.Узбекио-тон Рвспубликасидаги *ой номларининг тарихил-киосий тадкики халк тармхи.кадриятлари.маънавияти ва маданияти учун.айникса,география, геология,тарих,археология,этнография,тил тарихи.диалектология,тур-кология хакда киесий тилшунослик ¿аби £анлар учун мухим ва киима"!1-Ли иаълумотлар берадя.Топонимл&р моддиЯ-маъньвий тараккиетнинг иб-тидоиичдастлаОки.Оирламчи утмили) .ИАТИМоиЛ^бугунги тарили,) ва ис-тикбол кио^ьсидан далолат баради.Хар бир л ой коми истиклол намуна-си уларок уз утмиаи.бугуни ва зртасига ara булади.Худди шу маъно-да Еахрксабз худущи микротопонимлари бугунги кунгача нахсус илмий текхаириа обьькти булмьган Эдй.
Шахрисабз худу'ди узок утмиии ва бой тарихи бор улкалардандир. Лей нонларн тадкики ушбу худудда булиб утган тарихий вокеа-ходиса-ларнинг.илтинони-иктисодий алокаларнинг.каднмий ипак йулининг уташ сабабларинн.у ерда яшаган ва яшаатган турли этник гурух хам-да халкдпрнянг иаданий.дянкй карадлармнинг шаклланиши.ривожланити, бу ерга хос табнату хайвонот олами хакяда зарур маълумотлар бера-дп.
Мазкур хулуд ной номлари шу ерда яшовчи халкларнинг ва яшаган турлий ватандоыларнинг хаяла ароний,кьчмиаи номаълум булган турли уруг.кабила.элатларнинг тил хусусиятларин1?,куп тилликнинг харак-терли тоионльрини очиб беридга лизмат килади хдмда туркий тиллар-нп эроний тиллар билан киеслаб ургании учун,кадимий,мо'ддий(лисо-штй,тарихий '¿ахтларни узида саклагани учун хан кимматлидир.Улар оркали ва уларнинг кьлиб чикишини урганиш ёрдамида туб ахолининг этник тузмлкиини.ихтимоий-иктисоднй ха«тни,бол1ка жойлардан келиб колика хамда бошка жойларга кучиб бориб жейлашишнинг сабаблариня билиш мумкин.Купчилик топонимлар энг кеиимий фактларни узларида , олиб ¿эриаи мавлуд тирик хамда улик тилларни ургешишда катта илмий-амалий манба булиб хизнат килиши мумкин.
Ушоу ылиий тадкикотнинг узига хос томсни ыундаки.унда Шахрисабз х^дуди лой номлари узбек еиабнй тили,узбек тили шевалари.Узбекис-тон Республикасининг бошка вилоят в'а туманларидаги.шунингдек.Кир-гизистонДозогистон Доаи^ис'Гон.Озарбой.гон.Боакирдистон.Туркманис-тон.Аоракйлпокистон.Арманистон.Афгонистон хамда Эрондагя баъзи бяр топонимлар билан узаро киёслаб урганилди.
Илмий иининг наксад ва вазщ-аси куйкдагилар: -йахриоабз х,удуди михротопонимларини диахрония хамда синхроник ао-
пиктда тарихии-кньсии лихатдан илмии-амалий тадкик этии ;
-оу худуд жой нимтарини лигги у,ам,,а гурухлаш ;
-yuuy худуддаги лол нимларннинг агемологик тулилиии да моди^ика-
цклсинк имконилт дслраш'да аритиш ;
-бу срдаги мккротопонимларнинг лексик-грамматик типларини ениклаш; -мазкур худуд ло« номлари ни лексил-семаьтик жихатдан кандай.калси типдаги ооъектларнинг номлари акаыигига ьа уларнинг келиб чикиши хамда обьйлтларнинг номланишига кура гурухларга булиб урганиш ; -бу .худуд мои номларини тарихии-киесии режа асосида урганган хол-да уларни бошка худудлардаги тоаинимчар билан киёслал ; -топонимикада нисбатан кан урганилган дромонимлар.агроонимлср.па-рагогошмларни мазкур худуд жои номлари мисолида. еритиш ; -ушбу худуд жои номларининг топоформаьтлари ьа топонимик аникла-гичларини урганиш.уларнинг киёсий-^унлционал доирасини аниклаш; -мазкур худуд жои номларининг урни хамда ахамиятини Узбекистон Республикам! жои номлари тизимидан аниклаб,улар мисолида Узбекистон Рьспуйликаси топонимларининг у^ига хос белгиларини курсатиш.
Илмий ишнкнг объекта ва матеркалк.Ьу илмий тадкикотнинг объекта Шах.рисабз ыахари ва Шахрисабз тумани худудидаги жои номларидир. Асосии мак,сад ушбу худуд милротогынимларини тадкик этиш Сулгани учун микротопоним хамда жой номи атамалари ёндош (.анма-ён.парал-лел ) ¡суллавди.
Шах.рисабз шахаридан ташк;ари шу худуддаги 13^ун уч.)та кишлок кугашларига"1 щарашли 153(.бир юз эллик уч^та кишлокка оид жой номларини,шунингдек.расмий руйхатга' кирмаган кишлоклар.тог.дашт, адир,к;ир,экин майдонлари ва гидронииларнк урраиишга мувофик бу теН-
ЛИ. V.
Илмий ишнинг мьтодикаси.Илмий ишда тасвирий.тарихий-этимологик, вдбсий ^амда ареал - худудии методлардан фойдаланилди.
¿у илмий тадклкотнинг илмий-назарий аспекти ва методологик ас о с лари сифатида {¡уйидаги олимлариинг илмий караллари' асос кули <5 олинди:А.В.Суперанская,В.А.Никонов,ХДасанов,Э.м.Мурзаев,В.А.1уч-кевич,Н.А.Баскаков,A.tí.Алиев,й.Ы.Ыиртолиев,ü.Бегматов,Т.Нафасов, А.Шерматов,С.Кораеь,3.Дусимов,Е.Хужамберди ев,ж.Латипов,Н.Оху нов, • Ж.Каримова,С.Кайимов.М.Рамазонова ва бошкалар.
клики кшнинг янгилиги куйидагилар : -ЦБу худуд микротопонимлаританг тарихий-киёсий тафсилоти биринчи i
жлазкур худудда жойла^ган гадалок кьнгашлари уз мавдонига эга оулко.лои номларининг микдори ьа номланиши жихатдан х;ам узаро ^аркланади.
парта илний ¡ламоатчнлик эътиборнга хавола кнлинмокда;2)жой номларининг кулланиш хусусиятлари:такрор кулланиш,микротопониыларда топонимии аняклагичларнинг кулланиши,кулланиш даврига кура ¡^арк-ланадагал жой номлари си^атида курсатилди; сОжой номларининг лек-снк-мор^ологяк тавси?и ва таснифнда никротопоннмларнинг кайсн талларга опдлгтги.тузилиии.андозася ва кандаЯ компонентлардан пбо-ратлиги мпсоллар ёрдамяда асосландщ'Оиазкур уудуд жой номлари лексик-сьмаитик аиуатдан тавсиф уамда тасни^ кклпнганда никротопо-ипилар биринчм нарта илк'л гурууга булиб урганилди:а.)«оа номларининг кандаЯ ва кайсн типдаги объектларнпнг ноклари эканлигига кура тааси^и хамда таснифи;б)лой номларининг кьлиб чяпнши ва объект-ларнинг ноиланиаига кура тавси^и уамда таснифи ;5,)тспонимикада нисбатан как урганилган парагогонимлар,агроонимлар,дроионимлар •гадкик этидяб.назарии хулосалар чикарилди;б)микротопонимларнинг тараккиот кьчями.яъни сузларнинг тоиониилалувгача ва топонимлазув-дал ¿ьЗингп хусусиятлара:а;"суз-топонин(.лСй нсми)"бу уолат яна бпр неча ¿уриниига зга булади;б)"суз-этноним-этнотопоним";в)"суз-топон1!м-этконим-толоэтноним-этнотопони»"с'урйнншларида учрайди;7) бу худУА номларининг келиб чикяшм.тараккиёти ва уэгаришя хо-эарги узбек адабий тали,узбок тиля иевалари,узбек тили т&рмхи ма~ та^иаллари билан удмда бошка худудлардаги баъзи бир топониилар билан хиеслаб урганнлда;8)тупланган кой номларининг миэдори беш имнгдан 011)и* булиб,улар ^акат тил^унослик учун хатта илмий-амалий манба булиб коли&йди,балки оу худуд тарихини,археологийсинн,этно-гра^иясини.геогрйфиясини.геологияскни тадкик этишда ишончли уамда кимнатли илмий-амалий манбалардан бири булиб хиэмат кялади.
Йлмий ицнинг амалий киммати.Удбу илмий тад кик, отдан Узбекястон-кянг топонимии картасини яратшда.жой номларининг изошли лугатини тузивда,ареал лингвистнкада изоглоссаларни белгилашда,узбек тили .тарихий диалектологиясини асославда,иунингдек,тарих,география , геология,археология,этнография каби (¿анларни укитишда хам зарур Хамда киннатли илмий-амалий мадбалардан бири саналади.
Нахсус курс ва ыахсус семинар дареларини утишда хам мазкур ил -май тадкикотдан фоидаланша мумкин.Шу билан бирга Шахрисабз худуди-нинг географий мухитини урганивда.социал лингвистика,лингвистик география,узбек диалектологияси,узбек тили тарихи.Узбекистон ■ тарихи.Узбекистон топонимикаси каби фанларнинг назарий *амда амалий маыгулотлари учун укув. кулланмаларини тузишда хам илмий-амалий манбалардан бири булиб хизмат килади.
н
Клмии ианинг тасдиглонкши ва бу мавзу буйича зьлон килинган мате риаллар.Ьазкур илмий тадкикотнинг мььзуг.и Тошкент давлат универ-иггетининг узбек цилологияси факультета илмии кьнгашида маъкуллаи-ганЦ990 йил 28 май,8-карор}.Ушбу илмий иш мавзу си асосида 2(иккг*) та илмии макола,8(>салкиа>та доклад те^ислари ва 5(Оеш,)та илмий-оммаооп мецола эълон кллинган.
Бу илмий иш Тошкент давлат унивьрситети узбек тилшунослиги ка-^едрасининг 1593 иил 17 февраль кунги кенгайтирилган мажлисида мухокама адлиниб.химоягь тавсия этилган.
Клмий итнинг тузилиши.Диссертация кириш.икки боб.умумий хулоса, адабиетлар руйхати ва илоьадан иборат.
клмий и'шьг пжт
Илмии иининг киуих кисмида Су худуднинг тарихии.жугрофий.моддий-мадений та^силоти.топонимика хакиди кискдча мылумот,илмий ишдаги кискартмолар тугрисида.мавзункнг мухимлиги,илмии ишнинг максоди, ваэифаси.объекта,материалларн,методикаси,янги лиги,амалий ккммати. бу мавзу буйича эълон кллинган материаллар ва илмий иш мавзуси-нинг тасдицланиши хакида тухтаб утилган.
микротопонимлар - кичик худуддьгк кииилар жамоаси нуткига хос , физик-геогр&фик хусусиятларга эга,симантик ва эгимологик тахлил кили«! мумкин булган.тез узгарадиган.унча катта булмаган табиий здамда сунъий усулда юзага келган объектларнинг номлари.Жой номларининг имлоси - ёзилиши масаласи акча мураккаб.Уларнинг кисмлари-ии кушиО ёзиш билин микротопонимларга хос хусусиятларини саклаш мумкин.Туллаб олинган материаллардан келиб чиккан холда.баъзи бир жой номларининг ёзилишини хисобга олмаганда.у'ларнинг купчилиги-даги компонентларни кушиб ёзиш маъкул ишдир.
1 боб.Шахрисабз худуди жой номларининг кулланиш хусусиятлари ва локсик-морфологик. тавсифи хамда таснифи:1-кисм.Шахрисабз худуди жой номларининг кулланиш хусусиятлари. 2^-кисм.Шахрисабз худуди-жой номларининг лексик-морфологик хусусиятлари.
1-кисм.Шахрисабз худуди жой номларининг кулланиш хусусиятлари: Х.Жой номларининг такрор к;улланиши.2.Л.ой номларида' топонимик аниклагич(ТА,)ларкинг кулланиии.ЗДулланиш даврига кура фарклана-диган жой номлари.
1.Жой номларининг такрор кулланиши.Такрор кулланиш ушбу худуд микротопонимларида куйидаги'куринишларга эга:а)ахолининг кучиши ьатижасида олдиндан мавтуд оулган на. якин орада паидо булган янги кишлоклер Оир хил номланган: Оммагон ;б; ком кучиши туфайли
эзага келган мои номлари:Гилон - даро.кишлок ва тог номи.Бу .кой ноыи «астлаб кишлок номи си*атида яралган.сунг ¡¡у.ш.пок ичкдаги ва ёнидаги оОъактларга утган.Чорсу &ои ноли >.ам бу гурухга алокадор: оозор.куча.бекат нимидуд доирасидагнна такрор кулланувчи никротшюнимлар: дарегидди(.Дарёгирди,) - мазкур худуддаги дарёлар-1С!нг буилари иундаи номланган;Халат - экин налдони ьа тсморкалар-нинг номлари;г^бсшк,а худудларда хам такрор учроьчи жой номлари турли худудла^да нратилса хан номлиниш таомилн^принципи,) -2а мотами сир хил булган мик^.отопонимлар:¿силала - ¡уылокларнинг ноли ; Танкас - да^еларкинг.ангор,кишлок ва Оекатнинг номи;Далт,Сои,Тог, Ьулог.Ангор - орснин,гидроним,агронин;Алиати - кишлок номи булса, Олкаога зиа Козигкотоьнинг нолтахти;д^кадимий ва тарихии номлцр миллим мустакиллик ту<;.аили такрорлнк макомиии олган.Кеш нсмнни бунга мисол килиб курсатиш мумкин:Кеш - шахрисабзнинг кьдимий но-' мя.шйхрисабз ьа Кьа - луча номлари- Ыахрисабз ашхаридаги мехыонхонакинг номи.Бу ходиса тарихии номларышг кайта тикланиаи за нугкий таомилга киритис еулиб.лисонии.та^ихий хамда мкдлий ди-хатдан илмии-амалий ахамиятга зга.
2.дои номларида топзникик анихлагич(ТА.)ларникг кулланиси.Топонимии аниклагичлар луп илмий адабиётларда индикатор деб тилга олинади.Улар аой ноии ясадда катна^иб.унинг таркибида объвктлар-кинг турини ифодалаидиган сузлардир.^ Ну худуд мой номлари тизи-:«1да улар узига хоо у ринга эга.ТА лар мураккаб микротопонимларга хос булиб.дой номларининг сунгги ксмпонентлари сифатида"кавдея объектларникг номлари Уланлигиш курсатади.Ушбу худуд жой номлари тнзимида ГА ларнинг кулльнкии куйидегича:а)микротогшкимлар тизими-да Т'А лари хам кулланадиган жой номлари:Корасочаммани утириии, Норчучукмомони утириси(Саксошсапа к-^.БозорчигаэаСШайтон.Вардон к,.) кабилар.Мазкур Та ларни хусусий ТА лар дейии мумкин.
й):*ол номлари гизимида ТА лари куп кулланадиган микротопонимлар еки умумий ТА лар.Бундам мои номларида куча,адир,кир,чадша,даре, киалок каби ТА лар кулланади:Оксувдароси(Кул к«->.Болтошникири (.Икорикамар к^.Попипликири^гондихтор к-).ЛулатхожичатмасиЦехи кишлок к.),Полмон юшлоги.Пасткуча - Ахмедов Махмуд кучаси.На-риадири!астхазараДол-.иккшлок К-) ва бошкалар ;
а)бу худуд микротопонимларида ТА ларнинг плеоназм^ холида кулла-ниди учрайди.Масалан.Оксувдарё,Корасувдарё(,гидронимлар). Сув I ?
• дусимов ЗДоразм то-понимлари.Т.:$ан,1585.50-52-бетлар;Узбек тили грамматикаси.1-жилд.Т.:Фан,1975., 107-109-бетлар. :
топонимии аниклагичи узбек тили утмишида даре маъносида иилатпл -ган:0ксув - Оксувдарё маъносида ишлатилгандир.Узбек тилига эрониП тилларга о ид дара сузи узлаагач сув топонимик аниклагичининг дарС маъноси ономастикаСномшунослтО сатхида истеъмолдан чикврилган.
Куп кулланадиган топонимик аниклагичлар урганилган худуд «ой номлари тизимидагина учраб колнаиди,балки бойка худудларда хам уч-райди.Кузатишимизча.туркий халклар ялайдиган ерлардаги жой номлари таркибида кишлок,гузар.масжид,сой,кул,тог,даро,тепа,чаша кабп топонимик аниклагичлар таз-тез кулланади.Ушбу худуд жой номлари тизимида учрайдиган топонимик аниклагичлар туркий(узбэк).¿орс-то-жик,арабий,рус ва у оркали бошка тиллардан узлаыган сузлардан ибо-рат булиб.анча миадорни ташкил отади:тог,бог,арик,кишлок,гузар,топа, утириш.ангор.хойат,кул,адир,куча,дара,булок,чаама, сой,дара,йул, тутзор,кудук»шайид.мозор,жар,мактаб.масжид,Мадраса,ер,бекат,зиё-ратгох;,кулок,канал ,артезан,дашт,лалми .астоновка, магазин, киилок кенгаши,куприк,хоьуз/гегирмон,завод,фабрика,арчазор,супа,зоддоли, дала,чоихона,коя,касаллона,жувоз,газа,богча.чорвог,той,шийпон,кай-рагоч.дамолиш жойи,бот,буй,стадион,уйингох,кайир,сох.ил,участка,по-даётог,азизжой,кулб,ёна//енакай,сувомбори,хужалик идораси.дарвоза, оралик,кутон,лагерь,махалла,камар,чордара,парк,хирмонжой,олмазор, кабристон,сув,кооператив пахта заводи,банд,теракзор.обжувоз,тош-лок.курам^майда тошлик),подалона.курик,бозор,подстанция,утишжойи, отлона,молхона,тутпитовник,иулак,искалад,чогил(майдон маъносида), кияцшшаброк жой).сахан^экин майдони.мойдон маъноларида),яйлов// жайлов,янгоц.токзор,култик»чинор,хо£ар(текислик),гор.устахона , гектар,елка(тепалик),шифолона,янтог. ор,медпункт,шахар,туман,имо-рат,ноБ(.арик маъносида),богот,цех,река,ту-тчалар.ферма,чагирСтош-ли жой) .адока булими,чукки,мехмонлона,макбара,ресторан,автобаза, билим ирти - техникум,майиший хизмат уйи,бино,тескай(тепа маъносида) ,ёдгорлик,уй,мозорот,духтирхона,почта//почтахона кабилар.
Кулланиа даврига кура фаркланадиган жой номлари.Мазкур гурухга киралиган жой номлари Шахрисабз худуди микротопонимлари тизимида алохида уринга эга.Уларни икки гурухга булиб. урганилди: а)кадимий жой номлари - куп вактдан бери кулланиб келинаётган жой номлари:Сайед кишлоги Даъни кишлогиДазара кишлогиДитой кишлоги,духчи кишлоги,Кутчи кишлоги кабилар.Эрамиздан аввал ва I-XX асрларда ящаган духчи(. тухчи тукчи).сайёд,канг,хазара, кутчи(куч-чи ку-тч1икаби туркий-узбек кабила ва уругларининг одаганлигини тае„иклозчи лисоняй,моддий-маънавий,тарихий далил юкорида курса-тнлган микротопонимлардир.Бу кишлокларнинг номлари этнонимлар асо-
сида ¿иклланганлиги мазкур леи номларииинг кадимиилигини тасдик-лаб туриоди ;
б^хоьирги лои номлари - Оугунги кунда кулланкшда булган микрото-покимлар:Росткуча^Пастдиктор к.),СаккиэгектарликтокзорСПесткургон .лулаьотангори^аксонкапа х.),Киртемир кучасиС^ахрисабз я.),Нк~ чатутььгори\.Кичикустай к.) .ЗодликкучасиСКаттаноки кОкабилар.
2-кисм.2!ахрисабз уудуди лсЯ номларининг локсик-морфологик тавси-Ан хамда тьснкчИ.Ьу кием уз кчкда учта гурухга булиб урганилди:
1.лои нсмла£ит1ичтерихий-кис-сий,)лексик та'.рсклотн.2.Л1.ой номлари ни нг тузилиь днхатдан тьц.силота.3.дои номларнышг -андал компо-мант^кисм^ла^ан иборат эканлигига кура гурухлар;.
1..1 о,1 ном" ц.1ининг лексик та^силоти. к и к ро т о п о ки и л ар т ар и хан хеЯси хьл:с тили лексикасига мансублигиш люсбга о ли б кулидаги гуру хларга оулиб тадкик этнлдм:
а^Умумтурлий локсик-га сид лои ненлар! ;б^оугд тили лексикасига мое лои нсмлари;в;форс-то.!.ик тили Лексикасига оид ;;-.ой ноилари ; г^араб тили локсккасига :;сс лои номлари;д;мугул тили лексикасига сид IX«1 нонларию^рус тили хайда у оркали Ооака тиллардаи ^злез-ган лв*сик кьтлам^лексиконлар^бил&н паидо булган аса номлари.
Умудтурлии лексика ееосида зэага келган ьой номлар» дунг.хмр, тапа.арик.сои.булок.ДбЛа.газ&.хар каби сузлардан еки ^у сузлар гг^тирокида иакдланган булаии.Бундал микротопонимлар тубалдаги ку-рпшкга эга:а^унумтуркий сузльр жоЛ нсмларлнинг ву^удга келисига гсос булган./лар содда,куана.бирикмали Оулади:Сой,Теп&;Суатуйар, .'.рхавуллиауличйардон к.Л.ьолкдрракиричЕаЯтон ц.) ьа боикалар ;
¿.^улу.чтуркий сузлар Ссака тиллардан уэлапган сузлар билан бири-•чб,«.ой номларинкнг лудудга келидига асос булган:Бэкларховузи^Уй-Г'аъут к.лвегкйпа гаилоги,Канолкуприги^се;кном к;.), Артезанкудуц ^Дутчи, Лисакди Дурмуши .муминобод.Сойбуйи к-) .Об.йувозаригиСДунг-.геталок к-) ва хьказолар.
йзаа вакиллари тузунадиган сузлар хам умумтуркий лексика асоси-ла иаклланган дой ноиларида кулланеди:Хайат - томорка.экин майдо-тпХо.т-имаидон.Хитйй.Тезгузар.Саксонкапа к-) ,Бозорчигаза(Шайтон, Вардон к.).Сувонникулоги.Ойчучукмомони утириши.Муллабованихайата (Саксонкапа к,.; ,ларёгизаги(Лнгиобод, Сионкяялок к») .Тугалоксоколли-саханиСПолмон кабилар.
Сугд тили лексикасига оид жой номлари ушбу худуд микротопоким-л'ари тизимининг кадимий ва бахсли кисмини ташкил этади.Бу тилга оид суз ва формалар:-акч-ок,-ек),-пара,-пар,-пад.пада- , под- ,
-~ои,-за,-ич,-уч,-И1;,-к,-т,-ти,-кат,-канд,-кент,-ровут,-овут,-ро-ват,-манд,-мант,-мин,-шнт,-панд,-ин,-он,-ё н,-ид,-у т,-сара,-гар , -вара,-рут,-ит,-ар,-ди,-фар,-об,-лон,-ком,-ком ва боикалар булиб, улар у шоу худуд микротопонимлари таркиоида учреДди.Насалан,Нуя -кеит - Нушкивд.СахвйНТ.Равот.Шерози-Равот/Гожиканд ери(Сахвант К.),Каттановке.т,Кичикновкат,Калакон,Зачкана,ВодирикУ/Водирик,Го-вуыман.Дарвозаика^Вардон к--1,Паматон,Шаматон(матон мотан; ,Вар-дон.Гилон ьа х°казолцр.Албатта.жой номлари вакт утиши билан товус - ^онотик уэгаришларга учраб, авмзлги куринишиии узгартирган були-ши мумкинДора шахар,калъа,кургон,кишлок маъноларини англатадиган сугд тилига оид Иовкат'|'сузининг узгарган куриниши мазкур худудда к,ишлок номи булиб келади:Шовкан кишлоги.
Ушбу тилга оид Раьот - Роват араб тилидоги Равот билан шеванинг таъсирида бир хил куриниыдаги жой номларини юзага келтирган.Сугд тилига оид лексик бирликлар бошк,а тил лексик бирликлари билан бир-лошиб.жой номларининг вулудга колишига асос булган¡Тожиканд ери ^Сахвант к,.) ,Дарвозаикам(Вардон к-) .Каттановкат,Кичикновкат - кив-локлар номи.Ьу тилга хос локсика билан '"мдо булган микротопоним-лар маъноларининг англанишига кура куиидаги гурухларга булинди:
1)0лдинги компонентининг маъноларини билиш кийин булган жой ном-лари;2)олдинги компонентининг маъноларини билиш мумкин булган жой номлари;3)бутунлай сугд тилига оид булган микротопонимлар.
Форс-южик тили лексикаси асосида шаклланган жой номлари содда, кушма.бирикмали булади:Дашт,й1увоз,Гузар,Дарёгидди(Сувтушар к>). Даштликподаётоги(Ьошкоб к,.).Мазкур тилга оид сузлар куйидаги ку-ринишлардаги микротопонимларни вужудга келтирган:
1)Форс-тожик тили сузлари жой номи булиб келади:Дайравот(Хулакио-лок.Чоштепа к»).Дурадгорлик гузариСШахрисабз ш.)ва бошкалар ;
2)форс-тожик ва узбек тили сузлари бирикиб микротопонимларни ву-жудга келтирган:БегмозорС^орасув к-) ,Бурихонадашти(.ъошкоб к.).Веш-тутангори(Оарой к.) кабилар;
3)(рорс-тожик тили сузлари араб ,мугул,рус ва бошка тиллардан уз-лешган сузлар билан бирикиб жой номларини юзага келтирган:Бурибу-лок ча^маси(Омматон к-),Вахмангори(Тудамайдон к-).Етмишгектарлик ангор^Каттаноки к.).Арбоббулок чаымаси(Оммагон к-)ва хоказолар;
<ифорс-тожик тилидаги изофа оркали ясаЛган жой номлари: Шахрисабз, Децтидара^Чопик к.) ва боакалар.
•'■¡'схоксв М.Унутилган подаолчкдан хатлар.Т.:Фан, 1992. 50-бет;Хро-мов А.Л.Согдийская топонимия Верховьев Зеравшана.Топонимика Востока.м .:паука,1969. 94-бет.
Араб тили локоикасн асосида шаклланган микротопонинлар илтимоий-иктисодии ва маданий сохаларда куп куллинадиган сузлардан ибор&т булади:бу х°л уларнинг жой номларига сингиб боришига ердам берган. Мазкур тилга оид сузлар оилан ясалгон лей номларини тубандаги гуру хларга булиб тадкик зтиы мумкин: 1)Араб тидига лос сузлар асосида озага келган микротопонимлар : а;содда ;ксй номлари;Дукон.Мактаб.Махалла кабилар;б)кушма микрото-понимлар:Мачиттн хоьузи,АрабмсзорчКутчн к-) ва боацалар;в;бирикма-."!( кой номлари:Хазрати Имом маслиди,Хазрати Шайх маслидиСПахри -сабз ва хоказолар ;
2^араб тили са бс^ка тилларнинг сузлари узаро бирикиб.ьоЛ номла-ринн ьужудга Кслтирган:а)араб хамда узбек тили сузлари бирикиб , иикротоаонинларни иакллантирган:лзларте.ъа шапидиС^оптепа к.^Ди-сортоги,Хукумат арипнТу«амайдон к..) ва хоказолар;б;иеванинг таъ-сирида араб тилига оид хайьат сузи хайат тарзида талеорфуз килина-ди хамда узининг асл маьносидан бошка маъно булган экинзор.томор-на маъноларини англатиб.лой номларини азага келтирган:Хайат(Хожи-!<айдон,Саксонкапа,ыурли,'Катагон.Тсабулок к.^;в^араб ва форс-тожик тали сузлари билан вулудга келган микротопонинлар:Арабонгузар(Те-парлик к.).Су-гИгузарССаксонкапа к.),Маддохгузар(и1ахрисабз ы.),Ан-лирста начити^Сахвант к.) .НуридгузарСТудамайдон к.) кабилар;г)рус га араб тилларига *ос сузлар узаро бирикиб.лой номларини ¿зага ;<елтирган:Махалла комитета(Писанди к.'),Бригада ховузи(Чукуркишлок ъа би^калар.
Мугул тили лексикасига оид жой номлари икки гурухга булиб,тадкик этилди: 1;Мугул,туркий\.узбек; тиллари лексикасидаги муштарак сузлардан яралгам микротопонимлар;Ёмчи - киилок,Кудук,Булок'''каби-дар ;2;мугул тилига лос сузлар боака тилларнинг сузлари билан бирикиб, жой номларини п.акллантирган:1'.олгахдар ангори(КаттаустаЯ к-). Абдубулок, ча^маси(йкорикамар к;«),1'чкитоабулок сойи(Тош(5улок К-)ва Хоказолар.Еунингдек.Гангагирим тоги(Оммагон к.),Камар(хамар,хамир хамур) кишлоги.КулСгул,) - кишлок,дала,дарё(Сайёд,Гаров к-)кабилар мугул тили лексикаси асосида вужудга келган микротопонимлардир.^.
Рус тили ва у оркали бошка тиллардан ?злапган сузлар ёрдамида зужудга келган микротопони.члаЕ учта гурухга булиб урганилди:
¿Чугул ва узбек тиллари учун муштарак булган сузлар хакида карангс Баскаков Н.А.Введение в изучение тюркских язнков.М.:Внсшая школа, 1969. 350-354-бетлар;Узбек тилининг изохли лугати.М.:Руо тили, 1931. 1-жилд.148-бет;2-у.илд.613-бет.
^"Муозаез Э.М.Слсзаьь народных географических терминов.М.:Мнсль , 1534.5с-,100-,139-,559-Сетлар.
1;?ус тили ва у оркали бойка тиллардан узлашган оузлар билан юза-га келган мой номлари:Артезан,Вокзал,Автовокзал,Астоновка кабилад ¿Орус тили ва у оркали бошка ткллардан узлашган сузлар узбек тили сузлари билан бирикиб.микротопонимларни шакллачтирган:Ьригада-никулогшЛарахли.Чоштепа к.) .Ас^альтиулиНахрисабз и. ЛАртезанку-дук^Кораполча.Лвазмалик к.) ва бо^калар ;
З^руо тили ва у оркали бошка тиллардан узлашган оузлар узбек, форс-^ожик.араб тилларининг сузлари билан бирикиб.жои номларини вужудга келтирган: 1икоригу зарартезани(.Саксонкапа к.) .Могистралгу-зар№ахрисабз а.) .ТуккизгоктарликпнгорчКиьте к.)ва хоказолар.
'¿.&оА номларининг тузилиш л>ихатдан то^силоти микротопонимлар -нинг андозаси ва уларнинг кандай суз туркумларидан иборат эканли-гига кура гурухлаб урганилди.
Аон номларининг ацдозасипчикротопоннмларнинг андозаланиаида мезон "узак"ва "куыимча"дир.Ушбу худуд л.ой номларининг андозаси 12. (ун икки.)та хусусиитга огалиги диссортацияда кайд этилган.
Жои номларининг кандай суз туркумларидан иборатлягига кура гу-рухлари.Ьу худуд жой номлари капси суз туркумларига оид сузлардан ташкил топганлигига кура тубандаги гурухларга булинди: а^"от"сТепа,Ьог1>Х,олимаЛдон,Вардон,Халач к.^;б)"от+от",гАбдулмачи-ти.Самарканддарвоза^Шахрисабз ш. Аабилар;в^"сифат+от"=0с1иктуда -кир^итой к.)»0чгаза0':.рдон к.) ва бошкалар;г)"сон+от"=Бешкапа -кишлок,Учтут - экинзори!аматон к.)?а хокаэолар;д/'феъл+феъл»Отар-тущ(.Алмати к.,);е)"от+феъл"*;Илонкувдии>ошкоб к.),Луликунди(Катта-устай. кО ва бошкалар;ё,)"от+от+от"=Арчабовасойии>01Лкоб к-},Бешик-тепаиайиди(.Уймавут к.,);»0"сифат+от+от"=Булоглисой сойлиги^Сайёд к.) ,Сариктузтоги^0ммагон к. Дитой к«);з/'-таклидий суз+от+от"=&ир-киротапайиди(.Зскичоршанбе к.)»н)"от+от+от+от+от"=Муллахудойберди-аминбовани жувозиЦЗодирик к«)>КаРим Рахмоновни кооператив пахтаза-води^Оммагон к.) ва бошкалар.
З.&ой номларининг кандай компонентлардан иборат эканлигига кура гурухланиши.Жол номларининг кандай компонентлардан иборатлигига кура улар учта гурухга булиб тадкик этилди: .
а^Апеллятив жои номлари;б)^ормантли жой номлари;в;топонимик аник-лагичС1А.)ли - индикаторли ^ой номлари.
Апеллятив жой номлари.Бундай микротопонимлар -апеллятив лексика сатхкдан ономастикчномауно с лик.) лексика сатхига утган оузлар асоси-да вужудга келган булкб,синхрон пландагина булакларга булинмайди-гак &0.1 номларидир: а^уларнинг маъноларини топиш кийин:Водирик ,
Андаи,Устой.Сальонт ва Ослкалар;о;уларнинг маъноларшш топиы мум-iCtfiï/rCitр,Ангор,<{анал,Чаима.Лалми L'a хоказолар.
1о|,нантли а ой номлари таркибида -чи,-кор,-ла,-лик,-ли,-ча,-и, -иок.-^ар.-шк-нинг^,-пара,-пи^а,-пар,-кам,-кат,-кинд,-кент,-рут, -ролу т, -роьат, -вара, -сара, -киндТмант, -пин, -вовд, -вант, -он, -вн, -к, -:£ом,-1сам,-зои,~за,-гар,-ооод,лона ьа бойка топо^ормантлар маьяуд булвди.сундал микротопонимларга куйидагиларни намуна килиб курса-
мумкин:Емчи ,оа,1ил;.а,Тоиа.рлик,2ачкана,^алвант,/.|улчи,таралли , Голу^ман.ьулрочи.Киклокча.ди^оракДорапоича.Нушкент - кишлоклар-яинг номлари,йулакчау.ш»хрисаОз ы.;,Аальрео.кКиоки к.^.Лопишликир vKyproH диктор к;. ) , АдирмогчСмнй.гон K.J.'-угуття еркЧ1>вл.нои,Саг:сон-кала K.J.Мнрзибобсни тенасч^Зачкана k-J.Оуволиксой^Алмати х-^.^л-:;ошш нови.Лгалза дааТ1^(.ичикноки К.) ва хоказолар.
иулар^ал куркниб турибдики.формантли жой номлари таркибидаги то-лс.^ормантлар туркий ,зу ламладая,узбек,сугд,форс-томик,тллларига хос.Шунингдек.мазкур худуд севасига хое булган куаимчадардан ибо-рат экан.Ьу топсх^ормантларнинг турли тилларга оидлигини курсатади. $ормантли кой номларида топо^ормантлар куйидагича кулланади: .^Микротопонимлар ясоъчи ^ормантлар.Уларга -чи,-ла,-лик,-вант, -ванд1-ком,-кам,-и,-нок,-лар,-ниу.-нинг^,-гар кабиларни мисол килиб курсатиа мумкин.Ьу ва бунга ухша^л боака куаимчалар апеллятив лексикода суз ясайди.Лсалган суз ясалмалик холатида жой номларига утади - аталма ¿зога келади:^арвсзаикам^йардон К.),Саннохлиер(Чоо-тепа к-J.ЛиезлитепачАччиги к.J.Азлартут иайиди,Арпалисой(Паст Диктор g,.j .i-еклар ховуз1кУймавут к.) ва бошк,алар;б;кой номлари таркн-бидаги тспс^ормантлар олдиндан мавжуд булиб,микротопонимларга хам а у тарзда кучгедцир:-ча — Кишлоцча,-обод —лнгиобод.хона —Бури-хона,Тулкихона,-лок —Утлок, поя — Арпалоя.сугдойпоя.-зор —Зод-долизор ,дулгунзор(Ойлеонкапа,Лнгиобод,СешедШироки к«)кабилар.
Формантли жoit номларининг ву&удга келиши икки хил куринишга эга 1)Жой номлари таркибидаги топошормантлар алохида х°лда мавжуд бу-лади ехуд бирор конпонентнкнг узгариши ва уларда руй берган фона-тик ходисалар туфайли юзага келган;2)жой номларидаги топоформант-лар улар шаклланмасдан олдин узакларга кушилган.
Топонимик аниклагичли (ТА) микротопонимлат» объектларнинг турини билдирадиган сузлар(ТА> билан кулланади.Уларни маъноларига кура тубандаги гурухларга булиб.тадкик этиа мумхин: 1)0роним ларактеридаги ТА лар:цоя,тепа,тог,кир кабилар;2)гидро~ ним характеридаги ТА лар:арик,жилга,кулоц,кудуЧ|<5улок,канал ва бОшкалар;3)ойконим характеридаги ТА лар:утириш,гузар,кишлок,ма-
х,алла ва хоказолар^агрооним характерид&ги ТА лир: хайат,дала,ер, ангор кабилар;5.)дромотш характеридаги ТА лар:газа,ошув.йул,куча, иулак ва боакалар.
¿у худуд микротопонимларидаги ТА лар кайси тилларга оидлигига кура умумтуркий(узбек)тилларга(йул,жар,кул кабилар).мугул тилига (булок.кудук ва боыкалар;,форс-толик тилига(капа,бог,обод ва хо-казолар.) ,араб тилига*.махалла,наслид кабилар.),рус тили ва у орка-ли бошка тилларга(река,магазин ва боакалар,)оид сузлардан иборат.
II боб.Кахрисабз худуд мой ноиларининг лексик-семантик тавсифи ва таснифи.йазкур худуд микротопонимлари лексик-семантик жихатдак икки гуру ух а булиб тадкик килинди: ОШахрисабз ХУДУ Ак жой номлари-НШ1Г кандаи ва кайои типдаги объиктларнинг номлари эканлигига кура тавсифи хамда таснифи;2,Л11ахрисабз худуди жой номларининг келиб чикиши хонда объектларнинг номланишига кура тавсифи ва таснифи.
1-Кием.Шахрисабз худуди мой номлар::нинг кандай ва к^си типдаги объектларнинг ноилори зканлигига кура тавсифи хамда тасниши куйи-даги гурух-карга булиб урганилдк:1)0йконимлар - ахоли пунктлари -нинг номлари;2)гидронимлар - сув иншоотларининг номлари ;3,)ороним-лар - ер юзасидаги баландлик ва чукурликларнинг номлари^агроони^ лар - экин маИдонларининг номлари;5)дромонимлар - йулларнинг номлари; б^парагогонимлар - корхона,завод.фабрика кабиларнинг номлари
Ойконимлар тубандаги гурухларга булиб ёритилди:
а)астионимлар - шахарга хос жой номлари булиб,ушбу худуд микротопонимлари тигимида гузар,мах&лла ТА лари билан вужудга г.елган:0к-саройгузар,Телпакгузар,Молбозоргузар,Чармгаргузар,Куихонагузар , Ёйклиагузар.Уйчиликгузари.Еттинчимахалла ва бошколар ;
б)комонимлар - кишлок,посёлка кабиларнинг -атокли отлари булиб, улар Сир неча гурухха булиб урганилди:
-кишлок номлари:Ку1Лтепа,Киёки,0ммагон,Сарчашма,Чакар,Ноки кабилар -гузар номлари:БогишамолгузаричХитой к-) ,Бурхонигузар(0ммагон к,.), БегавлодгузариСЕайтон-Околтин к.)ДедимгузарСКичикновкат к-),Доно-жаллобгузариС'Тепарлик к-),Иунгичкагузар(Оммагон к.)ва бошкалар ; -утириа сузи билан вулудга келган жой номларидОйчучукмомони утири-шиДорасочаммани утириши(.Саксонкапа к-) ва х°казолар.Бу худуд микротопонимлари тизимида гузар ТА и астионим ва комонимларни вужуд- . га келтирганлиги юкорида кайд килиб утилди.
Бу худуд ойконимларидан бири Шахрисабз булиб,унинг аввалги номи Ксс.:-;азкур дой номи Хитой канбаларида "Ши","К»йша"деб аталган.
■^ониезов К.Канг давлати ва канглклар.Т.:Фан,1990. 28- ва 5^57-Сетлар.
Кеш ёки Кии кои коми турлий оуз асосида оаклланган булиб.ныш тог орасидан оцар су а Аегьн миънони англатган.^Бу маъно аоЯ номи-нинг геогрефи* жоилашкшига иуда хам мое туыади - Шахрисабз учта тоиони билан тог оркали уратган »оИ.ХУ-ХУ! аерлардан боялаб унинг . Кеа ноии билан бирга Захрисабз коми хам куллана бошланган.
Шахрисабз жой ноии уч вдсм\.ломпонент,)даи тааедл топген.Биринчи компонента форс-тожик тилидан узбек тилнга уэлашган сахар оузи бу-либ,Мирик ахоли пункти.саадо ва саноати риводтанган коданнй хакда иаьмуриИ нарказ каъносини Озради.^ У синкопа х.одисосига учраган Еа шахр кур/шшига келцб колган:шахр пахар.^йоЯ номининг иккинчгт кисми оулгал "и" ц.орс-тожил тилидан узлааган изофанинг кушимчаси.'* Учинчи компонента эса "сабз" оузи булиО.форс-тожик тилидан уэбэк тилига узлашган булиб.наил маиса,кум-кук каъносида кулланган.Де-мак,Шахрисабз кум-кук шахар иаьносини англатади.
Гид^онимлар куиидаги гурухларга булиб твдки.к килинди: а^арик ва даре номлари:мучинаригиЦ1арбоши к.)Даттаарик^Кичик-ноки , Аьзият к.) .Ичарик^дазара к.; .Танкасдарвси .Дуобадарёси .Одсув-дареси.Кррасулдареси ва Ооикалар ;
о^сол хамда кулок^а^ик шохобчалари^нинг номлари:Парпарбовасойи ^¡ые д к.ЛАириксс.к^ардон к.),МиялисогЦ.Ьошкоб к.) .Корбовакикуло-ги Дс.ииккикулоги^ьаксонкапи к-) ва хоказолар ;
ь/ку^ук ва булок ихуд чаи.ма номлари:Оксоколбоианикудуги(Эскпдах-як к.^.ОалиммикудугичТарахли к.;,Норовхокимкудуги\.Писанди к.),Кур-кулбулок^урхьсан к.).ПулатбованичаимасиСПисанди к.)кабилар ;
г.^ховуз.ланал хам«а кул номлари: АлихонэшонбованнховузиСЗск.ичор-ианбе к.),Беибулокховуз.иСИуржи к*),Мирзачулкакали(Лайлакон к-).Га-ровланали(йаматон к.)Дарридарекули^Хожикшлох к.)»Шуркул(Оммагон к.),ШурхасанкуличВардон ц.) ва боикалар.
Ьу ху«уддаги пиронимларнинг баъзи турлар! бошка жойларда хам учрайди:Помирда чашма,кул,булок ТАли жой номлари учрасаДозогио -
"'йолла-зале С.н.Топонимия северных районов Азербайджана.Баку:Ма-ариф,1979.32-,147-,170-171-бетлар.
^Узоек тилининг изохли лугати.й.:Рус тали,1981.2-жилд.405-бет.
^ииртолиев и.М.Узоек тили уонетикаси.Т.,1991. 82-бет.
^Абдусаматов М.Форс тили.Т.:Укитувчи,1977. 77-78-бетлар.
^Пиисидско-русский словарь.М.,1960.271-бет;Узбэк тилининг изохли лугати.¿ч.:Рус тили,1931.2-жилд.5-бвт:Сейди Али Раис.Ыирьотул ма-молик.ТФан,1963. 97-бэт:дДураев Б.Шахшсябзский говор узбекского язнка.АЛД.Москва,1959.4-бет;Нафасоа Т.Узбекистон топонимлари-нинг изохли лугати.Т.:Укитувчи,1933.216-217-бетлар;Каландадзе Г. Е.Шахрисабз.Т.:Узбекистон, 1930. 5-6-о'етлар.
тоида су а ишюо1Ла^А1ьинг номл&рн "су" тарзида кулланади.Озарбои-
aoiua оулок.дара сузлариДурманистонда "деро" оа "чыаыа" ТА лари
онлан сув ншоотльри нимланса.Киргкзистонда с)чсул;,»уа,сой,даре
сузлари оилан взьга калган гидронимлир учрайдм.
Аг1.оо1шилар оу худудда тубандаги гурухларга оулинди:
ajEр ьа де^г сузлари билон «¡окллалган ^гроониыларЫулласултон-
охушшорнчоскидахлк 1;.;,ОкпаррйЛиерчКурго1и1итор к. J Далтовулдшз-
■йкЬиакоб к.^,ьо"кулдш*тш.Шурли к.J.Галла^иддондииТи^Аччиги к.)
йаОила^.су ерда да-т сузи зкин кандони маъно^ида куллангандир.
ojxaiitiT xa*uu ангир сузлари оилан ьулудга кслган ьой номх.ари:Ду-
Лйвотакгорлкьилсонлаиа ,Катт&хайат\.Хсл.икиилок к.).¡-¡айдонхайати,
Хааи'Гчйммагон.са^сиплааа к.) .Чумокангоц^Гирив к.J иа Оидкалар ;
выдала ва лалии сузлари силан изага ко-лган агроонинлар: Каттабу-
аш£далй,Бухоиич1-г.а\.Холатыло«; к.J.Дугла^иала^Писанли к.Л.Андай-
i алии си v. Анд ад Дс-локсс.:ЛйлмиоичТудамалдин к.J ва хоказолар.
Дгроошшлар ТА ли^сиз хам к)-лаи£ии:Колига^;ар.Сувчлкмйс^Каттй-
уст&м .Лшиакон к.^.Октаиыш'Гйги^Диттаноки к. J .Слтмиалик^Каматон
К.^.йийДйЗор^/имаиут.Каттаноки к. J ва о^калар.
Оронимльр куиидаги гурухларга оушб та^кик эхилдн:
аДог халда (ик^ларнхиг нимларк^ркирактоп-АСммагон к. j .Манкйд-
читог .Отеялсгтоп-лАлийТ»: к.) .Нираккалф'лКагтаноп! к. J .Зирабулок-
едири^Аччиги к.J,Лам4йнпутаидир1!иЖср1иимаг к.J каСилар ;
Ojioap ва ккрларьинг ниилари:ьуриикарлцри^лмати к.) .киришкорла-
ра^Эачлана к.J ,солтогыии!рми)корикамар к.) ьа хсказолар ;
в^ТьПа ви.еьикыликльрнинг номлар«;1(укиртеоии^Ургсндиктор K.j,
МаннэтепаЦоздм&адон ДораоиачХазара ц.) ва оодкалар ;
г^чукурлик Xi-м^а кояларнинг ионлар«:Ку «¿солками ^Ёардон
Кизилкоя^Аччигк кО,Х&санкояи)корк.ишар к.) каоилар .
Оронимлар ТА лаг олган хоада Козоги^тонда.Киргизистонда.Озарбо!*-
ьонда.Тоадкистонда.Ащаимстонда бо^ка худудларда учраЯди.
I 2,* АОДихудоев Р.Х.Памирская микротйпои1'.мия.Д|'.канбе:ИрфонД975 .35-/»¿-батлар;Абдкрахманов А.Топонимика лака эп;мология.Алмати:Гилим, 1975.32-бет;Молла-эеда С.to.Топонимия сев^рикх районов Азербайджана. Ьаку:М£а]лфД979.9б-97-Д16-И7-Д84-186-бетлар;Атвнияэов С. Туркманистонник топонимии сезлуги.А-1габат:Илим.1570.76-,*56-, 2Ь7-бетлар;Кораев U.K. Деиабоев М.Т.С^Рдаги географии.ноклар лу-гати.Т.;М&хнатЛ539.19ЫУ7-,23б-<58тлар;Н])ргизскад^1ХРи&р{гаЖ. 1978.;По Ашени и Азербайджану.Туристслкй ка^рут^харкта^и. ,1979; йурзаев Э.й.ьлосарь народных географических терминов.М.:Мнсль, 1У84. .554-5э5-оетлардНа4|асов Т.Узоеккстон топснкмларининг изошли лугати.Т.:УкитувчиД988.110-, 151-, 165-Д31-батлар;Никонов В.А.Заметки по оронимии Киргизии.Ономастика иреднеи Азии.1ч.:Наука, 1978. 86-107-бетлар.
дромонимлар тубавдаги гурухларга булиб урганилди: а;куча ва кучавогларнинг номларн:Шодлик кучасиСХодикшздок) ,Кка -лок кучавоги(Шайтон-Околтин к.).Отамуродбовани кучавогн(Киёки к.), Хамид Олимжон кучаси(Шакартери ц.) ва бошкалар; б)йул оузи билал шакллангон дромонкнлар:Шотийул(СаЯёд кО.Товйул (Байкала п..) ,Елгизоёкиул(!Зараон,Алнати к.) ва хоказолар. Парагогонинлар куйидаги гурухларга булиб тадкнк зтилди:
а)завод ва фабрикаларнинг ноилари:Лахрисабз кристал заводи,Ш&хр^-сабз арок-вино заводи, Хулун бадииИ бувнлари фабрикаон. кабилар;
б)жаноа хужаликлари хамда киолок кенгаиларининг ноилари:Анир Те-мур жамоа ху^алиги.Кунчикар киплок кенгааи ва хоказолар;
л^мшстаб аа магазилларнинг номларт: Хасал Пула г ионяи у рта кактаф Шахрисабз Унвьрсами.Аьазиалик могазини ва бошцолар.
сулардал куриниб турибдики,парагогонинлар узларида икки хуоуси-ятни мужассан этади: а;объектларнинг ноилари йулиб колоди;б^упбу объектларнинг дойлшиган жойларнинг номларн булади.
^-кион.ьахрисабз ХУАУДИ жой номларининг келиб чикиши ва иомлашь иига кура тавсифи х,амда таснифи.Ьу худуд микротопонимлар! мазкур таснифда куйидаги гурухларга ажратилди: Х^Этнотопокимлар^антропо-топонимлар;3;геотопонинлар;ч;проф8осионалнзилар аоооида взага кел-ган жой номлари(.профессионалтопонимлар,);5,)соцтопонимлар;6)мукад-даслештирилган жойларнинг номлари;7)фитотопонимлар;8)зоотопоним-лар;9^кучма жой номлари. Мазкур худуд этнотопонимлари тубандаги гурухларга булинди: а^туркий этнонимлар билан взага калган этнотопонимлар:Духчи диалоги, Мусогузар,Арабонгузар,Мугултой киилоги.Барсогонтепа.Уймавут кишлоги,Кунгиротгузари,Са£СОнкапа кишлоги,Некуз кишлоги,Хазара кишлогиДатагон кишлоги.Сайёд кишлоги.Миришкоргузари кабилар; б^туркий булмаган этнонимлар билан шаклланган этнотопонимлар:То-жикмахалла(.Сайёд к.).Лулигузар(.Кичикновкат,Уймавут «О.йугутон куча, Урис куча - Николайди кучаси(Шахрисабз ш.) ва бошкалар. Антропотопонимлар куйидаги гурухларга булиб тадкик килинди:
а)киши исми.лакаби ва шайид сузи билан вужудга келган кой номларн Турсунмаматбовани шайидиДутчи кО.Овкулли шайиди(Бежном к.),Пуч-чадомла шайиди1,Водириг к•) ,Сарикмомошайиди(Бузариц к;.)кабилар ;
б)киши лакаби ва азизжой сузлари билан юзага келган жой номлари: Куйикчинорота азизжойи(Зачкана ц.),Тупчок,ота азизжойиС-Вардон к-)'* ■
в)киши исми.унвони ва гидроним маъносидаги сузлар асосида ;пакллан-ган жой номлари:Дарвишбовани ариги(Янгиобод к-)Дурабек ариги(.Шач-рисабз ш.),Турдибой кулогиСГарахли к.) ва хоказолар;
rjMuiu ла^аби хамда гидроним маънаоидаги сузлар билан вуиудга келган аоИ номлари:Туклибованн ховузи(Кутчи к.),Хунхур&ари(Кичик-новкат к,.) ва бошк&дар;
д)киии нскы.лакаби ва мозор.хабристон сузлари билан паклланган ми1сротопонимлар;То<дохунмозори^Катагон к»).Хулаполвонкабриотони чКоратут к.),Саллалиотлмоэори(Оимагон хоказолар ;
е)шшн исми.лакаби хамда бог сузн билан озага келган дой номла-рн:Омоноксогчолл||боги(Суйсуятон к.).Пакирхон зионбованибоги(1ангар к.) .СатторОованибогнСЗачкана.Бузарик к.) кабилар.
¿кориагилардан куриниб турибдикн.бу худуд антропотопонимлари купрок эркокларникг номларн.лакайлари ва унвонлари асосида шакл-ланган булиб,аиллцрштг нонлари ьа лакаблари билан вуьудга кели-аи луда лам учрар экан.
Геотопонимлар тубандаги гурухларга булинди: ajruorpüvUK - лугро^ий атамаларнмнг узлари^лой ноиларн булади: Аразк - КиалокартиТарахли к.).Кулок^аксонкапа к.),Т0па(Емчм,Не-ку э К;) кабилар;
б) ТА и сув иниоотларинн англатувчи лой номлари:маьлансойСГопбу-ло* к») .Лабзосой^Чопи* к.).Норовхокнм кудуги*.Лисанди к.) ва бош-цалар ;
ъ)ТК и ер вза тузилшшш и^одаловчи суглар билан изага келган ыикротопоннмлар:Аулагантог\.ОаДёд к.),Каллак0сартела(Дожиыайдон ц.,),Окпарранн газаси^Оммагон ж.) ва хоказолар ; г)ТА и окин майдонларини англ ату в чи геотопониклар:Лолистонангори (Оммагон *.),Оовунчиангорик.Турмуии к.) аа боикалар.
Прсыессионализмлар асосида ву^удга кьлган аой номлари(профеосис>-налтопонимлар) куйидаги гурухдарга булиб тадки* этилди: а)Киаиларнинг касбк-хунари ва каигулотлари билан паклланган &ой номдари;-киии номн.лахаби ва касб-хунарни англатувчн сузлар билан взага келган кикротопош!клар:ПардаЬлиннк тегирмони(Зскидахяк к.), Хукамуродбахшиота мозори(Шахрисабз и.) ва хоказолар ;-касб-хунар ва ыаагулотларни оилдируьчи сузлар билан ьу^удга келган дой номла-ри:Кулодликгузари>чШа)фи&абз и.),Чалпакхонабанди(Уаиавут ц.),Коса-тарош киилоги ва бошцалар;
б^касб-хунарга оид лакаблар билан паклланган микротопониклар:Куй-чининг ери^Укмавут к.),4уянчитог(0нмагон к;.),Темирчнлик устахона-си(.Янгиобод кО.ТулпичарСГошбулок ц.) кабилар.
Соцтопонимлар^ийутиноий-иктисодий атамалар билан вуьудга келган микротопонимлар)тубандаги гурухларга булиб урганилди:
"''Кораев С.,Гуломов П..Рахимбеков Р.Географик терминлар ва тушунча-лар изохли лугати.Т.:Укитувчи,1979. 16- за 125-бетлар. ■
а^арбоб,актив сузлари билан взага келган жой номлари: Арбобгузар ССаиед к.).АктивгузарССнмагон к.) ва бошкалар; б)амин,бек сузлари била»! вужудга келган ми*ротопониилар:'Акингу-зар(Шайтон~Околтин к.), дураку ламинбовани хайати(Пастхозара к.), БекларзеддолисиДймовут к.) .БекларсупасиСЧоштепа к.)кабнлар ; в,лчаддох,оксокол сузлари билон взага келган жой номлари:Маддох-гузар^йахрисабз п.).Пулатоксоколли бопкСахвант к.)ва хокаэолар; ' г;кози,хукумат сузлари билан оакллаиган микротопонимлар:Козигу-зар(2ахриг,абэ и.).Хуку'матаригиСКичикноки к.) кабилар } д;хон,султон,бой сузлари билан вужудга келган жой 1юкларя:Хонтэ-ваСГГастдиктор к..) .ХонтахтиДитоЯ к.).Сувсултон кишлоги(Шахрисабз т.;,БойкурГонтепа^Мактавот,Шамбе к.) ва бошкалар.
Мукаддаследтирилган жойларнннг номлари куЯидаги гурухларга бу-лш{ди:а)зиёратгох ва азизжойларнинг номлари:¿аддиваккоо зийратго-ХиШаматон п.).Бошкобота зиёратгохи(Бошкоб к.),Ниионота азизкоЯи (Вардон к.).Ь'обосултонота азизжоЯи(Мактавот к.)ва хоказолзр;
б)мачит^ыасжид)ларнинг номлари:Парнонота мачити(Полион к.),Хазрг-тиимол мачити(Шахрисабз ы.).Боосмонота мачити(,3ачкана к.)кабилар;
в)кабристон хамда шайидларнинг номлари:Гарибисайид нозори(Шахри-сабз ш.),Тепамозори - Киндиклитепа мозорн(СоЯбуйи к«)Дайрагочота иайиди^Янгиобод к,.) Дизмоэорота иайиднСДунгциилок^ва болхалар.
Фитстопонинлар тубандаги гурухларга булиб тадкик этилди: а) ТА и фитоним^усимлик номи)булган жой номлари: ХужабогДатагон токзори(Катагон,Чопик к.)ва- бошкалар; б)усинликларнш1г ранг ва ту-сини ифодалайдиган $итотопонимлар:ОхпояДоратут(ккплоклар)ва хока-золар;в)табиатнинг ташки холатини ифодалаЯдиган жоЯ нонлари:Гара-вилтева(Саксонкапа к.),йангалтопа,Тагичиноргузар(Каттаноки,Буйро-чи кО ,Биртутангори(.Авазмалик,Оммагон к.)кабилар;г)усимликларнинг жами билдирган жой номлари:Олмазор,Узумзор(Сайёд к.)|Себзоргузари (Вардон, Чукун к.)ва бошкалар;д)усимликларнинг махсулотлари билан аталган микротопонимлар:Майизтева(Хожимайдон к-)»ПистолисоЯ(Кур-гондиктор к.),Писталиер(Катагон к.) ва хоказолар.
ЗоотопонимларСхайвон ва кушларнинг номлари билан вужудга келган жой номлари)куйидагича гурухланди:1)Хайвонларнинг номлари билан юзага келган зоотопонимлар:а)уй хайвонларининг номлари, билан шакл-ланган жой номлари:Отхона,Молхона(Чунграк,Саксонкала к«).Хукизхо-наСТамшуш к.) Доракузиариги(.Чоштепа к-)ва бошкалар;б)ёввойи хай-войларнинг номлари билан вужудга келган микротопонимлар:Бурибулок чашмаси,Тулкиуя(Оммагон.Хуммон кJ,Тулкиуядашти(Хазара к.).£ичкон-булокСАлмати к;.) ва х°казолар;в)уйда хам.ёввойи-холда хам сакдаш
lo
уумкмн булган хайионларнинг номлари асосида иаклланган зоотопонии-ларЛ'уябуиинтипа.Туяхона^ХуАакиилок К. J ,t\y интипа^Аччиги .Оарчааыа, Нондик к.J каоилар ; ¿^ку-1ларШ1НГ номлари асосида изага килган аои номлари: Чимчиклиер ^.Каттаноакат к.J . Хакатепач^чикноки k.j .Кнрп'.нлиСулок^Уардон k.J. КаптархонакоясичЛастдиктор к.; ъа болкалар.
Кучка дои nün.if-ри ахолининг ихпшрг.й.молбурий «худ бошка сабаб-лар сшан кучи-и ту^ойлн озага колгаьинр.Кил'.лар бир лоздан иккин-чи Сир *.оига кучганда урр-одатлари Оилан Оирга олдин истикомат килган цоилариышг номларини хам узлари силан о ли о кслиб.янги Hüau ¿¡.ойларига |>ом си^итнда кулла-ган.1,у|-.дал микротопошшларга бу худуд ao.i номлари тизнкидан яуйида1ч:лерни намуна си^атнда курса-тил мумкинЛу^он.РаОот.Ть^ку^гон.КатагомчЮ^-локлар нонижабилар. Йизкур кол ы-кла^г.да баьзал "зсгаГ'сузи ол„инги аой билан ксИинги ¿oíuüíht дарклаы!-» учун хлзиат киледи: ocMHu^ahöa,Оскидахяк.Чор-иаиоз .дахикш^локларнинг ноши набилар.
УК^риагила^дан курнниб туриб„ики,оу худуд иикротопогашлари и;-йг.ии^аги с.учма г.tit ¡Хилари баьзи сир кпилокларнинг номлари билан пайдо оулган.
Илшм та^кикотда ¿ахрмсьбэ ху^уди ми к ¿.^Ти по ir,гнлари Осака худуд-лар^аги *оа номлари билан киаслао тсикгк зтилди.
У и У 11 И Я X У 1 С С А
Ургакнлгин ¿ахрисаоз худуди иикрътопоы^мларн алохлда бир тизин-ки та-ашл килгшшни хисоога олган холма ула^ни куллаюыига кура учта гурухга оулио тедкик эиы муммгн:i.¿0.1 нондарининг такрор кулланиши.2.йои номларнда ТА ларнкнг куллаш-и.З.Кулланадиган даврига кура ^аркланадиган ао/ номлари.
Канта номланкы холлари учраса хамки, бу худуд ыикротопоникларида бир acpJMK ораликда унчалик капа ^аркли узгарислар йук.уларнинг ахсара!яти уз уэок утмии тарихига Ьга.Уабу худуд »ой ноилари тари-хан куйидаги гурухларга сули нди : у му м ту рки. ¡к уз о е к ;, су г д. ф орс -т о ки к, араб.мугул хамда рус тали ва у оркали бо-ка таллардан узлашган лексикага оид микротопонимларЛой номларининг ес'осий киснини умуи-туркий.акикроги.узбек тилига окд ханда ¿орс-толик тнлндан узлаа-ган лексикага хос микротопониклар талкил килади.Кисмлари^компо-нентлари^турли талларнинг лекси^асига оид хоЯ номлари хам бу ху-: дудда мавжуддир.
Ушбу ХУДУД »ои номларининг грамматик модели ва модификация«« (ан-дозаланиши^узига хос хусусиятлари билан t-лралиб туради.Уларни таш-кил килувчи компонентлар от,сифат,с'он,феъл,таклидий суз туркумла-
Í9
¡-ига оид сузларщан та* кил топтан.
Кикротопогашлар тизими кандай кониононтлардан тузилганлигига кура апалллтив.^ориангли ва топонимик акиклагич(ТА;ли аой номла-рига булко тадкик этилди.^ормантли хамда ТА ли &ой нонлари бу худуд микротопонимлари тизимида оалмокли мивдорни таакия килади. Уларкинг кулланиии хам,да иаьнолари узларнга хос лисоний ва ноли-сонии аихатларнга эгедир.
Иазкур худуд микро^гопонимларини локсик-оемантак г.ихатдан дондаП ва кайси типдаги ойъвктлирнинг номлари эканлигига ханда келиб чи-кнги.объвктларнинг номлатыига кура тавсифии тасниф-.! гурухларга булиб.тарихии-киесий тадкик талии ту^айли уларнннг яралиш даврига, хозирги кулланиа пайткга хос хусусиятлари.товуш таркиби.морщена ва морфологик таркиби .синтактик табиатига хос ^.азилатлар хайда уларнинг имлоси хакида 4,11 кр оритиш имконияги тугилди.Яой номлари acocr,.¿iTH лексема ва мор^емаларнннг апеллятив хамда ономастнк лексика саххидаги ма'ьнолариа функционал хусусиятлари киёсланди.Бу худ}'-, м и к F о т о п о ни м л ори ни нг мир^ологик-грамматик.локси.ч-сьмантак тузилишида умумтуркиЯ ясалиш конуниятлар*.ыунингдек,узбек тилига хос ички ясалиш конуниятлари хам мовжуд.Бунда сузларнинг топогам-лаыгунча булган хусусиятлари хамда топонимлашувдан кейинги хусусиятлари эъгиборга олинди.ллбатта.бу уринда бошка тиллардан уз-лааг£.н лексик бирликларнинг хам узига ярааа таъсирини таъкидлаб утиш жоиэдир.
Шахрисабз ХУДУДИ м и к р о т о п о ни м л ари ни нг тар1хий-киесий тадкики узбек адабий тили ва узбек тили певаларикинг лексикасини.ахолининг этник тузилишини.утмишини.ернинг табиий хусусиятларши.ижтимоий-иктисодий хаетни асослаб курсативда.Узбэкистон халклари тарихи-нинг кам еритклган кирраларини тадкик этишда,туркий дунё халкла-ул тарихи хамда тараккиётини.муносабатларши урганишда.миллий кад-риятларни тиклаида илмнй-амалий ахамияти бор.Иу худуд кой номлар! таркибида учрайдиган туркий ва нотуркий лексик бирликлар хамда ясовчи куаимчаларнинг тури,микдори,кулланиши,тарихий ва замонавий номларда зухурланиши туркий ва эроний хамда бошка халкларишг узаро маданий.иктисодий.ижтимоий-сиёсий алокалари натикасини,шу-нингдек.тилларнинг узаро муносабатларини исботловчи далилдир.
жой номларл уз тарихига эгаки.бу ушбу худуднинг кадимий туркий тилли маданий.маърфш ва хулалик марказларидан бири экан.лигини тасдиклаб турибди.Улар инсоният тарихининг олтин зарвараклервдан бири булиб.фан хамда маданият учун бебахо манбадир.
Дхооертащшганг ыаазуси <*у*ича эьлон шли иг он шмар: Нлиий маколалар:
Х.Хисор сузининг наъиосн ху суокло//) эбак тали ¿а адабиети наса-лалар.2-туплам.Т. ,1991. 45-47-Оатлар.
2Дорасочаммььинг утирнии атимаси хусусида//Узбек тили наоала-лари.З-туплаы.Т.,1992. 77-82-ботлар.
¿оклад то¿исл^ри:
1.ШахрН0а0з хул^мУ. «¿итотопо№.мЛйри//Реонуолика иа ^илолог олии-лармкннг аиъанаьки илний конфсрснцияск матириаллари.Т.,1991.111. 1(Н-бет.
2.Кургон коипинонтли топот1«лар//0лии ьа урги нахсус таьлии срт-ларида узоок тали укитнлиии на даолат тали хакндоги конуннкнг нк-ро итилиаи.Лум>уркят уккинчи илкий-акили« иил.умаии • 11-12 октябрь 1991 иил Ъухоро.Т.,1991.81-83-бетлар.
3.Шахрисабз хУ^удк этнотопину.мларя//Узоик тил-унослигига оад тсикикотларЛУ.Т. ,1992.62-ЙЗ-батлар.
4.Дириоза компонснтли лоп ноклар«//3-Республика илмий-аналиЛ коифйриндияскда.нг тезислари.Ургалч,199^. чО-41-ботлар.
5.Г»и^ониила^ни ургани^нинг ии^агогик-маьри^ий ахамияти//Таъдцм оугинларнда сна 1т. л и уштаи иазмукккн «нгилаа асселарн маязуидаги Узоак тили доимий Аьлунани и*.киичи ииги.чиш'.нг тезисларн.8-9-ап~ рель 1993 Иил.Кар.и.1993.107-103-оетлир.
6.Узбек тили таьлимхда тарихип-миллкй ьа маданий-наьрифий локск-кадан пуллариЩой »юмлари ш*солк>.а;//"ТилларШ( парал-лвл ургаииш ьараенида сгудентларнинг-касб-хунар иутахассислигиш таркяб топтирныьинг актуая муакколаринги *иир халкиро андумьни-нинг каъруза ьа ахборот тезкслари.Т. ,1993.ч1-ч2-бвтлар.
7.Шахрисабз ху^уди антропотопонимларк//Узб<зк гилиунослигига оид тадклкотлар.Респу олика ёл ти л-у н о с л ари ни нг анъанавий клкий конфе-ренцияои материаллари(.У чикилЛ.Т. ,'1993.68-70-бетлар.
в.Атамаларнинг илний та>;лили за. мутахассислик/А-Республика ил-мий-амалий конфервнциясининг теьислари.Т.,1992.чб-¥7-бетлар. Илмий-оммьбоп какслалар:
Х.Ноилардаги тарих//Коммунизн Салроги газатасиЛ6.Х.1990 йил.
2.Беш кввдими>вшкапа;//Ккшлок хакикати газетаси.25,1УЛ992 йил.
3.Сакоонкапа//Маьрифат газетаси.18.УП.1992 йил.
4.Уриш кишлок змас - Урис киалок//Гуркистон газетаси.9Л. 1993 -йил..
5.Дулавотни биласизми?//Калкадаре хаки кати Л. У Л 993 йкл.
• ■
ЭНАЗАРОВ ТОЛИБ дШАНАЗАРОВИЧ ИСТОРИКО-СОПОСТАВИТЕГиНОЕ ИССШОЙА1МВ НАЗВАНИЙ МЕСТ НА ТЕРРИТОРИИ ШАХРИСАБЗА
Диссертация посвяшена историко-сопоставительному исследования названий мест на территории Шахриоабэа - одного из незатухаюшия культурно-просветительских краев в истории человечества.Воя территория окружена горой Хисор.На сегодняшний день исследование топонимов одна из всемирных проблем государственного значения.которая имеет свов социально-полигическуо,культурно просветительскуо ценность.
Именно а этой смысле историко-сопоставительное исследование кал-дой территории имеет больаув научно-практическуп ценность для науки ,и в первую очердь.для науки микротопонимии.
Во "Введении" дачтся краткие сведения о истории,географии,материально-культурные подробности изучаемого места,о цели и направления, приёмы и мьтоды исследования.
ГЬ.вая глава называется "Свойства,применения,лексико-морфологи-ческая характеристика к классификация названий мест на территорта Шахриоабэа".Глава состоит из двух частей.В первой части,озаглавленной "Свойства применений названий мест на территории Шахрисаб-за".говорится о повторных применениях микротопонимов,применениях топонимических определителей,а также о названиях мест различаеиих по периоду применения.
Вторая часть называется 'Чексико-морфологические особенности названий мест на территории Шахрисабзя".Эта часть,в свои очзрдь, делится на 3 группы :
1 группа: "Историко-сопоставительное исследование названий мест". В этой группе микротопонимн эта территория разделяется на б лексических слоев:!)названия места обшетсркской лексики;2)названия места лексики согдского языка;3)названия места лексики персидско-таджикского языка;названия места лексики арабского язнка;5)наз-вания места лексики монгольского языка;б)названия места лексики основанные русским и другими языками через русский, язык.
2 группа:"Структуральные особенности названий".Здесь освешенн модели микротопонимов и части речи к которым они относятся.
3 группа:"Группы по составу раэних компонентов названий мест". В этой группе изучаются апеллятивные.формантные и топонимические определители названий мест. ¡-
Бо ъторои глево диосертации.назаъаллиися "Лексико-семантичес-коя характеристика и классификация названия мает на территории Шахрисаоза",исследованы этимология,этнография,лингоогеография и семантика микротипонимов.Например,гидронима не могут оьть названием только водных конструкций,они так^е могут формироваться в видо этнонимов,фитонимов и антропонимов,выполнять определённую Функции.Поэтому эта глава разделяет на 2 большие группи :
X. Характеристика к классификация названии кос г на территории Шахрнссбза по объекту названияиакои и из какого типического объектов).
2.Характеристика к класси4икадия названий мест на тер|итории Шахрисабэв по наименованию.
Если ь первой части этой главы оевс-ены олконини,гидронимы,оро-1ш1ш,агроо№!мы,дромонимн,парагого1ммц,то во второй части говорится о названий мест.основаних из этнотопенимов.ьнтропотопокиыов, ГеОТОПО!в1МОВ,11рОфоССНОНаЛКЗМОВ,СОЦТОПОНИМН,4иТОТОПОНИМи,ЗООТОПОН5?-цц и переноса место названий,обоснованых с помошью примеров.
.Диахронические и синхронические свойства иикритопонимов,свойства слов' вслеАстоии топонимиэации тробулт особого внимания.По этому лучде характеразиропать и классифицировать ми^ротопоними лекйи-ко-семонтичзски.При еиализв названий мест этой территории особое вшшанло надо обратить на историко-сопостаьительннй анализу.Прз этом ннкротопонимы этой территории сопостовлиотся о названеми мест других районов и областей Узбекистана,а также территорий республик Таджикистана,Казахстана,Баскирми,Туркмении,Азербайджана, Афганистана,Ирана и Армении.
Бали создана карти названия мест этой территории.Они показывает границу распространения никротопонинов.В морфологическо-грам-натическом.лаксико-сеы&нтичаском строении микротопонимов этой территории сушествуют.с одной сторона,обгетлркские законы словообразования с другой.индивидуальные,присущие узбекскому язнку за-конн словообразования.
По теме научной работн бнло объявлено 2^два) научннй статей ,8 (восемь) тевисов доклада и 5(пять) научный-популярннй статей.
Названия мест этой территории име»>т своё далёкое прошлое и богатую историю.Это свидетельствует о том,что древнетюрко-язнчная территория Шахрмсабза - один из райских уголксв земного шара.
TOLIB ANNAZAROV
Comparative historical investigation of place names in Shahriaabo region
This thesis is devoted to comparative historical investigation of place names in Shahrisabs region, which has its value in the history of mankind as one of the cultured and enlightened lands of the old Turkistan. His region io surrounded by Hiear mountain.
The investigation of toponyms (place name study) is one of problems which has national importance in our daysi the name of plaoe -is its face.
In this meaning the comparative historical investigation of plaoe names have great scientific and practical value for the science, especially for the place name study (toponymy).
A short information about the methodology of research, the way and aem of investigation cultural, material, historical and geographical details of studied region 13 given in the introduction.
T'-e first chapter is called "The peculiarities of utilizing of place names of Shahrisabs, lexical and morphological account and classifications. Thi3 chapter consistB of two parts. The first part 2 The peculiarities of utilization of place names in Shahrisabs" illuminates the reutillzatlon of mlcrotoponyms, the usage of toponymic determinants in place names, distinguished according utilized time the second part is called M The lexico - morphological peculiarities of name place of Shahrisabs and it is devided into 3 groups. ¡.
The first is named " Comparative historical details of place names and there the mlcrotoponyms of this region is devided into 6 lexio levels:
. 1) place names according to general Turkic vocabulary;
2) place names according to Sogdianian vocabulary ;
3) place names according to Arabic vocabulary ;
4) place names according to the Persian Jadjic vocabulary ;
5) place names according to Mongolian vocabulary ; -
6) place names formed according to Russian language and loan words from other language which have come through Russian.
The second group: the description of place names according to its foundayion the measure of microtoponyms and what part of speech it reffers to ia illuminated there the third group ^s called: the group of place names according to the components and ap-
pelaat, fornant and toponynlc dete/roinants of place names is atudiad ther«.
The aeoond chapter of the thesis is called " Lexico - semantic account and classification of place names in Shahrioabs. The ethnographio, lingua - geographic and semantic peculiarities of nicrotoponyms ore investigation in this chapter.
For example» hydronyn is not only the name of water constructions but taking into account its formation, fulfilment of the task es ethnonym, bitonyn, antroponyn answers the purpose. Thatos why this chapter is devided into 2 large partsi
I. Aocount and classification of place nanes in Shahrioabs and which and what type of object name it reffern to
II. Account and classification of place names in Shahrieabs place names according to its origination and appellation.
OJkonyma, hydronyms, oponyns, agroonyns, dromonyms, paragogo-nyms are defined in the first part and ethnotoponyns, autrotopo-nyBSj geotoponyna, place nanes according to profession, socioto-ponyins, fitotoponyaa, sootoponyna transferred place nanes is studied in'the examples in second part. Diachronyc and synchronic states of toponyna and its characteristics after toponinization needs a deep approach. At will be useful to do the account and classification of toponyna according to their lexico-Bemantic peculiarities.
Great attention la paid to the comparative historical method in the analysis of the place name of this region and nicrotoponyms ia studied in comparison with place nanes in other regions of Uzbekistan, Tadjikistan, Xazah, Bashkiria, Turkmenia, Azerbaijan, Iran and Armenia. A map of place names which shows the borders of distribution of microtoponyms is drawn up.
There are general turkio language laws of compiling the words and inner laws of Uzbek language in the morphologic granmatic, lexico-semantic, composition of microtoponyns of this region.
She place names of this region have its own remote past and rich history, which corroborates that Shahrieabs region is one of the paradise places with old turkic language.
P — Подписано в печать Формат\£0%fV/u Объём: ^ Л»" Гираж: -foe. Заказ: SSVS
Типография Til ПО им. Ибн-Сиио Ташкент — 700200 пр. Радиальный. 10.