автореферат диссертации по истории, специальность ВАК РФ 07.00.06
диссертация на тему: Керамическое производство позднесредневекового Отрара (XIII - ХVIII вв.)

Полный текст автореферата диссертации по теме "Керамическое производство позднесредневекового Отрара (XIII - ХVIII вв.)"

КШКСТЛН РЕС11УБЖ1КАСЫ УЛЭТЩ 1Ш1Ш ЖЦШЯСИ Ш.Ш.УЫ1ИХАН0В АТЫ'ЦЦАГЫ ТАРИХ ЖбНЕ ЭТНОЛОГИИ ИНСТИТУТЫ '

РГБ ОД

1 1 И АР 1935 Колжаэба чукыидц

Мухтар Бах.адырулы КРШАЕВ

ОТНРАРДУН КЕИ1НГ1 ОРТАГАСЫРЛЩ ' КЕРАМИКА ©НД1Р1С1 ДШ-ХУШ гг./

Археология - 07.00.Об - тарих тылымы

Тарих гнльгмдарыньтн кандидаты гнл'ыми д,зрелее ж ал у угатн дайындалган диссертацияннн авторефераты

А Л М А Т Ы

1996

%шо Цазакстпн Республикам Улттык Гылым акадеыиясыньщ З.Х.Ларгулая атиидагы Лрхеопогля Институтыныц ортагасыр бел!м1н-де орындалдо. ■ . •• '. • .;•■/■■■

Гыпым:1:кстокш1с1 - К.Л.БаРааков УГА-ньщ корреспондент мгшео1,тарих гылымдарыньщ доктори, профессор.

хезмл о.арьпаипар - О.Усмагулов .'Каратылыстану акаде-млчсымын академлгг ^уУГА-ньщ корресподент мушес{,тарлх гылыи-дарынин докгоры.

Л.Е.Елеуо» тарих гылымдарыныч кандидаты, доцент.

Жетскш1 уГим - К-Л.Иасаул атындагы халыкаралык

кааак-тур1к университетхнщмузей-таьу жопе этнслстлл ка^едрасы

¡\opray 10Эо талы сягат •. 1^азпкзтан Реапдбллкаеы .

\ лттык 1ы 1ым окецемл-ии лихщюв атындагы Тарлх жэне этнсло-

пп Институты иашидагц, тарлх гылымдорыньщ докторы дэрежесхн алу, Д,53.33.01. мамандандырылган кенестщ мэлилхспнде етед1. / Апмагы каласы, Шевченко. кошест

Длссертацляаеи Цаэакстан Республикасы Л'лтты.ч Гылым аквдемяясы ы.Ш.1э1Лханов атындагы Тарлх жопе этнология. Институтышц":колжаэ— . Залср кгрыкда танысута 66лады. ' ' . .

Автореферат 1996 . " " ыйанда таратылду

Мамаидары лгап 'кецеет щ гылыми-хатшысы, тарлх гышмдарышн кандидаты

Ю .И ^Романов.

ЖУМЮТШ ИЛЖ1Ы СШ1АТЫ.

ТАКЫРШТЬН еЗЕКТШП. Казакстаннын кейтнгг ортагасирлиц калалыц модениетгн жуйелг турде зерттеу жумыстары алпысыншы жьшдардын аягында Отырарцы зерттеуден басталады. Ohtycttk Казак-стад комплекстт чрхеологиялык экспедицияеынын /бастыгы К0А,Акы-шев/ ширек гасырдан астам улцыт гурггзген каабаяарьшын нотижесгиде ка-"-гр Отьграр Кааацстан мен Орта Азия аумагнидл ей коп зерттел-ген кейгнгг ортагасырлык кала болып табьшзды. К.А.Ацышев, K.M. Байпасов, Л.Б0Ерзакопич, Е,А-Смагулов, Р„ЗаБурнашепа, В.Н„11ас-тичттн зерттеулерт Отырарды кейгнгт ортагасырльгц археологиянын эталонды ескерткштне айналдырцн. Алайда XIII-XYIII гасырларца-гы Отырар тарихы толыгымен зерттелгп бгттг деуге ерте. Казба ба-рысында жинацталгаи мол материалды талдап корыту, оларды баска та-рихи дероктердгн маглуматтарымен салыстнру, езара бпСланыстьтру жумыстары коп нэтиже бермек. Кала тарихын тану колында ондагы колонердгн дамуын зерттеу аса кажет. Себебт, кала ен алдымен цол-енер орталыгы болыгг табылады. Коленердт тану арцылы каланын даму дорежестн, цаладагн саяси, олеуметттк-экономнкалык жагдаят-тарды, сауда-сыттык байланыстарды агшктауга болады.

Керамика ондгргегшн цалдыцтары Отырарды каэу барысында кептеп аршылды. Ал Орта Азия мен Казацстаннын баска археология-лык; ескертктштертнде XIII-XYIII гасырларга жататнн керамикалыц теберханалардын саиаулы екенгн ескерсек, Отырардын кейжгт орта-гасирлыц керамика ендгр{ст зерттеу Орталык Азия археологиясы-нын келелг маселелержгн бтрт болып табьшады.

Отырардын кейтнг} орт&гасырлыц керамика еидтртегне цатыс-ти материалдардын бIр белтгг Ohtyctik Казахстан кокплекетт ар-хеологиялык экспедицияеынын енбектерткде жарияланды /Акишвп,

- з -

.Байпакое, Ерлакович, 1972, 17)81. 19ЕГ7 ; Савельева, Костина, 1986/. Керамика ендтртсжтН технологиясына цатысты моселелер. Э.Ф.Кузнецова мен Т»М0Тепловодскаяньтн макалаларында, ал шеберлердгн маман-дануы, керамика ендтргстнн уйьгмцасуы мен локализациясн К.М.Бай-пацовтьш енбектергнде карастьгрылды. Бул зерттеулердеИ ой-тужырым-дар мен пакты материалдар б^здгн зерттеутмгзлтн бгр тгрегг болды. .

Осымен катар осы жолдардын авторы басшылык еткен Отырар мем-лекетттк археологиялнк корык-музей экспедициясы кыш шеберлергнтн . бурын беймолтм Солып келген коныс-жайын тауыгц онда 1989, 1990, 1991 ноне 1935 жылдары археологиялык казба жумыстарын жургтзтп, керамика ендтртстне катнсты деректтк корды кенейта тустт.

ЗЕРТТЕУ ЖУШСЬШ! МАНДАТЫ МЕН М1ВДЕТГЕР1. Гылыми айналкмга рана материалдар косу, колда бар археологиялык, зтногрш^иялыц жене жазба деректердт талдаудын негтз!нде Отырардын керамика ендт-ргсгнгн даму жолын тану. Бул максатк». керамика ендтртсжж белг}-л! кеэендертндегг техника мен технологиясын, керамика ондгр}стн-дегг веберлердгн уйымдасу формаларын аныктау жэне оларды Отырар онгртнгн тарлхымен байланыстнра карастыру.аркьшы жету коэделдг.

Хронологиялык тургыдан зерттеу нысанаснна айналган кейтнгг ортагасырлык кезен монгол шапкынвылыгынан, ягни XIII гасьгрдын ба-сннан Састалады. Монгол тапкыншылыгы, монгол империясьиын куры- ^ луы куллг Ктндгк Азия мен Шыгыс Европа елдергнхн тарихына улкен оогер:с окелгсн белгтлт бгр .кезеннтн басы. Карастырылып отырган такь'рыптын жогаргы хронологиялык межест ХУ111 гасырдын басы. ХУИ1 гасырдын ортасында коп гасырлык тарихн бар Отырарда ттрштлтк ток-тады. Осы ект меже ортасьгндагы Отырар тарихкн ект кезёнге бдлу-ге болады.'Бтртнит кезен Отырарцкн монгол мен Темтршан мемлекет- ' тер!н}н кутпмы"Да болу уакыты, ягни ХШ-ХУ гаскрлар аралыгы. -

«

Ектнпи кезем >'У1 г.-XVIII гасырдын баскн цамтиды.

«УМЫСТШ ДЕРЕ1ШК КОРЫ. Зерттеудтн деректгк корим пвтор басшылын; еттп жургтзген Мьтшун^ьгрдагы казба материалдар каляды. Терт жыл бойн жургтзген археологиялыц жумнстармтл* неггзгнде шамамен 650 шаршы метр колемцепт аумац • , 14 керамика куй-

дгреттн пеш, 7 цосалкы пеш-ошачтар, тургын-жай мен шеберхчна косылган цурылнс ормндары аршылды. Сонымек цатар диссертацияда Онтусттк Казахстан комплекстг археологиялык экепедшшясынын ма-териалдарн, Отьграр мемлекетттк корын;-музей к;орьгнын коллекцияла-ры пайдаланьшды.

Жогврвда аталган Казахстан галммдарынын енбектертмен чоса Орта Азия керамикасын зерттеушглер И.М0Джаббароп, В.В.Екимопа, С.БоЛунина, М.К.Рахимов, Е.Н.Пещерова, Э.В.Сайко, Алтын Орда дэугрг керамикасын зерттеуштлер Н.Б.Ьулатоп, Л.Л.Полепой, ■ ГоА.Федоров-Давьщовтын енбектер} пайдаланьшды. ЗЕРТТЕУ сД1С1, Отырар онтртнде барлау, Мышунцир мен Оты-рар тебе жодггерлергнде турацты казба жургйзу, жинацталган заттай деректердг лабораторияда талдау, гылыми одебиет пен Оти-рар мемлекеттгк археологиялык корыщ-музей цорьздагн материал-дармен танысып, интерпретация жургтзу жумнстарын цамтеды.

жумыстш ГЬШМИ ЖАНЛЛШЧ!. Гылыми айналымга материалдары жуйеленген, цызмет еткен уацыты аныщталган жана археологиялыц ескертк1ш косылмац» Отырар пештертн типологиялык жгктеу жумысы арцылы шеберлердтн мамандануы женгнде тусштктер^мгз нацтылана тустг ; керамикалык шеберханалардвд царастырылып отыргал кеэен-де орналасу жайларынын езгер1а отыру себептер? аныцталды, архе-одогиялык жазба жэне акыз-энггме УлгМндегг деректердт комплекстг турде царастнру Отырар сн!ртнде басы бос керамистердтн

с

шеберханаларьгмен катар мемлекет, из болмаса трт феодал иелтгтн-дегг кулдьк шзберх9Н*лцдда, болганы дэлялдендК Отырар к ал ».сыны?! ХШ-ХУШ гасырлардагы тарихьшын кептеген мэселелерт жана-. та к;арастырылып балццалды.

ЖУМЫСТШ ТЭМ1РИБЕЛ1К МЭН1. Зерттеу нэтижелерг мен тужы-рымдарьш Каэакстан мен Орта Азия тарихч, археологиясы, колене-рт жонгндеН зерттеулерде, окулыктарда пайдалануга болады. Ар-хеологиялык; кааба жумыстарынын бармсында аршылган Мыншунчьгр жэ-дтгерг консервация мен реставрациядан этт, туристтк обьект1ге айналды, табылган керамика улгтлерт мен е?'бек цуралдары Шэутл-дгрдегх археологиялык музей экспозициясында орнн алды.

ЗЕРТТЕУ НЭТИЖЕЛЕР1Н1Н АПРОБАЦШСЫ. Диссертациялык енбек-ти» негтягг ой-тужырымдары "Маргулан тагылымы" /Алматы, 1991 ; Петропавловск, 1Э92/ конференцияларда, "Улы :Ктбек жолы бойындагы кошпелг мен отыры^шн мэдениеттерд^н байланмсы" атты ЮНЕСКО-нын халыцаралык; семинарында /Алматы, 1У91/, "Евразия халыктарынын тарихы мен модениет} моселелерт" боймнша болган халыкаралыц кон-ференцияда /Уфа, 1992/, Онтусттк Казахстан . облыстыч; тарихи олкетану музсйтнтн конференциясында /Шымкент, 1995/ баяндалып, бтркатар мацолаларда жарияланды.

ЕНБЕКТ1Н КУРЫЛЫМЫ. Диссертация кур!спеден, алты тараудан, корытьшдыдан, пайдаланган эдебиеттен, ыцшамдалган свздер тгзт-ш мен иллюстрациялык материалдардан турвды.

Г11ЯЫМИ ЕНБЕШН НЕГ13Г1 МАЗМУНЫ. .

{ЙЖ^педе зерттеу тацырыбынын еэекттлггт, жумыстын максат-мтндеттерт, оннн гылыми кундылыгы, практикалыц менг царастырыл-ган.

Бтртшгн тарауда кейтнгт ортагасытлмц Отырардаги керамика-

- б -

лнк ондтртстт н зерттеу тарихы баян еттледт. Керамика онд<ртеi — HiH эерттеу 'тарихы уш кезенге бвлтнген. Ёгргншг кеэен Отирар-дын археологиялык ескерткim рет{нде зерттеу нысанасына аЛналу уакытынан - XIX гасырдын аягынан басталды. Бул кезенге Отнрар-дын керамикалщ ентмдертмен танысу, оларды гылыми айналымга ек-Г1зу,1 хронологиялык негтэдё жуйелеу, ндыс улгтлернтн сырткм пг-шгнт аркмлы керамика жасау таеглдергжайлм алгашкы ой-пткгр бгл-дру тон болды /Черкасов A.A., Кларе А.К., Агеева Е.И., Иаце-вич Г.И., Лугаченкова Г.А./.

Ектнш кеэен 1969 жылдан Отырарда Ohtyctik Казацетан ком-плекетт археологиялык экспедициясыныи зерттеу жумметарынан басталды. Отырарда колем жагынан аукывды археологиялык каэба жумыс-тары жургтз1лтп, XYI-XYIII гаенрлардагы керамикалнк шеберханалар-дин етлтмдер! артылд», «ейтнг! ортагаенрлыц керамика хронология-лык тургвдан жуйеленгп зерттелдг, Археологиялык жоне этнография-лык материалдарцын негтзтнде XYI-XYIII гасырлардагы Отнрарцын керамика ендтргстнти техникаеы мен технологиясы моселелерг «драсты-рылды /Акишев К.А., Байпаков K.M., Ерэакопич Л.Б,, 1972, 1901/. Отырар керамикасын физика »лен химия гылымдары тостлдергмен зерттеу жумыстары колга алынып, керамика жасау технологиясы жонгнде накты маглуматтар алынды /Тепловодская Т.М., 1977, I960; Кузнецова Э„Ф., Тепловодская Т.Н., 1970/. Керамикалык вдыстардш* бе-ттндегг танба-белИлерцтн мэн-магынасын тустнтп тану жолмнда нак ты гэденгстер жасалынды /Ахинжанов С., 1975, Смагулов Е.А., 1979/.

Ушгншг кеэен 1900 жьшдан басталып, казтргт кезге дейтнгг уакьгеты камтиды. Бул жумыстар Отырардын керамика енд}р1с1нш кейшгг ортагасырлык дэутрде даму .жолдарын толыгымен карастыруга кол злты. Керамикалын; шеберханаларда, пештерде табьшган матери-

алдардн №нап талдау, керамика ондтртстмде мамандану, чехтыч уй-нм цуру еиякты курпелт моселелердт •чараетыругя негтз болдм Д>ай-ппк'ов НЛ"., 1-03 ; 'Лцьгаеп К. Л., Байпакоп II.М., Ерзакопич Л.Б., 1.187/, Стырар керамистер} пайдаланган шиктзат чоры, ХУ-ХУШ га-сырлардагы технологиялыч озгер!стер, керамика учсатудагы тлгерт-лоу мен чулдырау кезендерг Т.М.Теплоподскалнын /1.)03, 19Ь8/ ен-Гектертнде караст»трщдь1. Казачстачнын кейтнгт ортагасмрлыч чала-ларындагы'керамистердтн бгрлесттктерт, оларднн чурмлымы хачннда-уана деректер чарияланды /Смагулоп Е.А., Настич В.Н., 1907/. Х1У-ХУ1П гпсмрлордагы мэдениет тарихы бойынша Онтусттк Капачс-таннын ортагасырлыч керамнкаскн дерек реттнде тану деген тачмрыпта качдидаттыч диссертация чоргалды /Смагулоп Е.А., Г.Ь0/.

Ал айда сонгы уакытка дейтн Отырардын керамика ондтртс'гне чатыстм барлнч материолды жиначтап чар&стырган арнайы зерттеу болмады. Ортагпсырлмч чзлалыч модеииеттт зерттейтгн археология-да, керамикалнк ондгртске катысты одебиетте ана тглтмгздегт твл угыудар ескертлмей келд}. Осчган орай бтз жумысымыэда чазач Т1-лгнгн жергтлгктг диалектглер корынан т,уысчан туркт.тглдергнен сыр /глазурь/, чумдан /обжигательная печь/, сыпа /суФа/, шарыч /гончарный круг/ жоне басча да создердт алып чолдандыч.

ЕПншт тага.уда ХП1-ХУ1П гасырлардагы Отырар тарихы «а-растырылады. Тарау келест белтчцерден турэды :

Бтртншт болтмтнде Отырар чаласнннн орны топографиялмч тур- • гыдан синатталады. Онда чала орталыгн мен.рабэд чур.ылыммнмн ерек-шелтктерт, стратиграфиялыч озгешелгктерт энггме етгледт.

Ектншт болгмгнде.монгол эскергнтн Отырарды басып алуы он-ггмеленедт. Сонгм ар.хеологиялмч, 'нумизматикялыч деректер-Отырарды монголдар. баснп алган сон чала жермен-жексен етглд; деген дес-

- О -

TYpjii козцарасты озгертудт талап етедг. Отмрарды монголдардын Спет алуы жошндегт Джупайнндтн хабаринда /МРбусеитоьашш аударма-сы/ кала чоргандары бузылды деген хэбар ион; болып шы^ти. Лрхесло-гиялы!< цазбяляр i210—1219 жылдардаги ок;игялардан кеЛгн Отырар тур-гындарынын rç«uia ira vue, оз уйлергне цайтадан оралгандыгын корсеттк Казба деректерде монголдарга хорезмшах жтберген оскердш царсылыц корсеткендггт онггмеленедг, кала тургындарынын к;органыо?а rçnwc-пагаидыгын байцатады. Хорезмшах I210 жылы Отырарды егемендтrineu айырып, оз мемлекеттне кутпен цоскандыцтан отырарлы^тар султан Карсыласин ез жауындай чабылдамауы занды-ац, Сондыцтан жазба де-ректерде хорепмшахца Шынгысханнын жгберген елиплерг тшнде оты-рарлицтардш' аталуына зоне жорнчка шыццан Шыигмсханга хорезмшах мемлекетчндегт салси хал-ахуалды отырарлын; Бедр ад-диннгн балн-дпп бергендгггне тандануга болмайды.

Уштнгат болтмгиде Отырардни Монгол мен Тем1рлан нмперипла-рьпшн курамында болуы онггме етгледг. Отырар бул кезде грт сау-Дя, орт, ipr саяси орталнц болды. I251 жылдарн алтын тенге сочти, Отырар онгртнде ipr ирригациялык; жумистар жургтзтлдт. Кала орталмги коркейгп, XIY гасырларда мештт-медресе, монша саланган. Кала корганыньгн тштнде оскер мен октмдер рабад пен онын айнала-емпдаги алк;апта чала халци мен ч;олонерштлер орлаласцан. Казба ■кумистары барисында табнлган буйымдар, тенгелер цаланыи Иран, Кы-тяй, Шыгыс Европа елдергмен сауда-саттык; жургхзгендгггн корсеттг, Ьай цаланы пелену ушгн .^ошы мен Шагатай тукымы арасында курес «урдт. XIY гасырднн алгшща Темтрлан Отнрардн иелендт. Темтр ду-ние салган сон Отырарцын билеушге! тегт цыпгаац Нур ад-дин Улыц-бекке карсы жорик уйымдастырып, Орта Азиянып басым бвлггш озже '.аратти. Тек Ираннан келген эскер кемеггмен шамамен I4II жьшы

Отирар билеушгсгнгн орекет'г басылып, кала тоналнп циратылзды. Бгэ Отырардагы бтртншт буктл калалнк ерттт осы очигамен байлаНыс-тьтрамыл. Археологиялык одебиетте екжтт буктл калалыч деп атала-тын орттт 1455 жылгы Отырар билеуппстнтн тем}рлгктерге карсы оре-* кеттн басуымен байланыстыруга болады. Аталган окигалар Туркестан олкесгнж астанасы болып келген Отырарцы кYЙэeлтíп, они катарда-гы кала дережестне тустрдт.

Тертгнпй бвлгмтнде Отнрарцын Казак; хандыгы курамына ену та-рихн баян еттледг. ХУ гасырдын ектнтг жартысы мен ХУГ гасырда Отырарды пелену укпн кошпелт озбек, казак, могол, темтрлтк билеу-шглер! арасында курес журдт.Феодалдык согыстар, Улы Жгбек жолы ба-гытынын ауысуы Отырар жагдайын наиарлатты. Отырар диканшылары мен ' колонерштлерт оэ 1-остптертне жайлы мекен-жайларды тастап, чорган типне пана тздеп тыгмлады. Археологиялнк деректер Отнрардын ХУ1 гасырдын аягында к'.'лднрауга тап болгандыгын кврсетедт. Кала тштн-дегт уйлерд^ бтр болт иес1з щалып кирайды, онын орталнгында мазараттяр пайда болады. Тек Сыр ентртнтн Казак хандыгчна бтржо-лата енут шахарларцын жагдайын жацсарттЫ. Тоуке хан кез1нде Отырар чайта кетертледт. Кала бойы уйлер салынып, бос жаткан жерлер кайта игертлдг. Сауда-саттык, колвнер дами тустх. '.

Бестншг болтмгнде Отырагда вмтр ошактарынын сону себептерт енгтме еттледт. Отырар Казак хандыгынын баска калалары сия^ты ХУП гасырдын 80-жьшдары болган жонгар шапкыншчлыгына ушырайды.- • Ел аулындагы оиыз-онНмелер Отырар тургындарынын жауга карсы бтр жылдан астам уакыт дарсшык'корсеткендтг1н баян ётедт. Каланы Гасып алу уштн жонгарлар каналдарцы бузып, топан су жтбердт. Акы-рында Отырарды иеленген жонгарлар каноны тонап ортейдт. ■ ХУГ11,гасырдын бтртншт жарт-нс ннда- Отырар олт. тобеге айналады.;;

- 1С) -

. Уттншт тарауда Отнрардын Х1П-ХУ гасырлардын юеберхяналарн сипатталады. Бул кеэенге жататнн шеберханалардын б г р болггт одеби-етте сипатталыпжазылгандыктан /Акишев, Ьяйпаков, Ерпакопич, 1у07/ олар жайлы к;ыска маглуматтар берглтп, Мьшшункыр шеберханаларында-гы ^азбалар баян етглд!.

Мьшшункыр шеберханалары Отырар цаласы орталыгынан онтустгк-батыста 4 км. цашык;тык;та, Арыстын ескг арнасы Кандоздгн он жага-сында орналаскан. Донесттк онтустгк-батыстан солтусттк-шыгыскя. карай 90 м., онтусттк-гаыгыстан солтусттк-батысца карай '70 м.-го со-зылган. Мыншунцыр деген атау ежелгт ондгргс орындарына тон болтан. 1989 жылгн цазба у!! КУРЬШЫС орнын, 8 цумдан ?кэне уш цоеалки пеш орындарын ашты. Курылыс-жайдын аумагы 00 шаршы метрден асади,- ол бес болмеден турадн. Кабнргалары кесектен, баксадан котерглген. Уйди) бзр канаты тургын-жай, онда сыпа жоне тандыр бар. Екпшт канат внд|ртсттн орындар. Бестншг болмеден табылган тенгелер XIII гасырдын ектншг жартискнда согнлыпты /Р.З.Ьурнашепа аныцтауы/.

Уйдтн онтустгк-батыс кабыргасына, сыртынан жапсарла-гУбрна-

о

ластырган, Уйден тыгыска карай жатнан колемт ВО м. аланда ект керам

мика куйдгреттн жене стлттлтк сыр жасауга шикгзат дайнндайтьм пей

о

орындары сацталган. Ектннп ондтртс аланы /колемт 70 м."/ у Аден

батысца царай орналасцан» Онда керамика куйдтреттн торт цумдан,

сыр компоненттертн дайындайтын бтр ошак орналаскан.

Екпшт уй 1990-1991 жылгы цаэба орнында аршылды. Бул уй ^а-

2

быргаларынын сакталуы нашар. Оный аршылган болтгтнгн колемт 30 м. асади. Ек1 болме жайлары байкалады. Ауыз там шшазат коятын кой-ма ретшде пайдаланнлыпты.

Уйдегг ектншт болме тургын-жай болган. Оцца II - улггстлде-гг сипа, кент'жоц тандыр, отак орындары бар. Ертеде бул болме

- и -

орнында чумдан болыпты. Бтртншг белме еденгнтн астынан ошак пеш стлтмдер.г таГ'Нлди.

Ектнтг уйдн< ohtyctîк-батмс чабыргасыннн }ргестнде ондтргс 2

аланы /нолемг 42 м. / орналпскан. Алалнын солтустгк бурышында уш кучаян бар. Олардын отхана аунэдары бгр шун^ыргп шыгады. П-15 деп белггленген кучдан чалдыгы жеке-дара,. аланнын онтусттк-батыо болтгтнде.' П-12 чумданньш сц>рт кабьгргасынын сорестнде кайтнгт ча-рэхандмч /XIII г. басы/ /Нпстич D.H./ тенге табылды. Уйдтн шыгыс /кагыцда да пндтргсттк аланнмн бгр бол г г г аршмлды. Онда П-18 цум-Д-1Ч орноласкан.

Bip куйдтруден оттп сыр жагуга дайындалып жиып чойган вдыс-тардын табылуы теберхана ;кумысынми кенеттен точтагандмгын корсе-тсдт. Керамика улгтлерг XIII гасырднн басы мен XIY гасырчарга тон. Алайда мунда ач ангоб бетже начмштолгзн сары сырлы ьщнс 'коц. Археолоп'илкц зерттеулер мучдай керамика XIУ гпсмрда кен орте алганнч корсетедг /Акишеп, Байпакоп, Ерзакоги«, 1987/. Ну-мияматикалыч деректер, керамика улгтлерт, тандыр чурылысы Мнншун-кыр шеберханасынын XIII тасырдш аягында, не болмаев. одан берт дегенде XIY гасырды" бтртншг жартысында.жумыс тсегентн корсетедг.

IY тарауда XIII-XY- гасырлардагн керамика ондтргстнгн техни-касы мен технологиясы чэрастырыляды. Мыншунчыр теберхачасында :кзсалган сырлн буйммдагды снрдын тусгне, орнектеу тосглгне ча-рап келест топтарга болдтк. 1.топ. Тусстз, мелдтр снрлы вдиетар. Оный тmiнде : I. Квк, марганец бояулармен начншталгэн. 2. Кара боя.умен начышталгач. 3. Кобальт, чара жоне /касил бояулармен на-">тогаяган. Л, "Ко-к псяп бен куырнлган жумьгртча": деген тостлмен начышталчп сызбаланган /грз.пировка/, II топ. Асчан:кок, молдтр . сырлы ыдкстар. I,, Ац ангобты 4он усттне чара бояумен начыаталган.

2. Кеппеген ццыс бет'г снобаланып орнектелген. П1 топ. Коп аспан кок tyctí снрлы ыдгстар. I. Калыпта жасалган жоне 2. Па^ь'шсмз бо-лып болтнед!. IY топ. Сары молдтр сырлн еднстар. I. Кизил ангоб-ты фон уст; рельефтг ац ангобпен нацишталган. 2. Ац ангоб yctí вдис кеппей турганда сыпбаланган /гравировка/. 3. Кара бояумен нацышталган.. Y топ. ласыл tyctí фон yctí ач; ангобпен нацьоталган. 2. Кеппеген вдис бетг сызбаланып орнектелген. YI топ. Кою »ас ил тустт сырлн ыдыстар. YII топ. Ацшыл жасыл сырлн ыдыстар. VII топ. Ацшнл жасыл'сирны ыдыстар.

Мцншунцыр веберханаларынан табмлган .скрлы вдыстардм сырт niminÍHe чарап келест топтагга болуге болады : Кеселер, тарелка-пар, табачтар, кубоктар, козелер, тагар.алар, шьграцтар, тубектер, чумыралар.

Мш-чпунцирда цалмгспен жасалган ыдыстар торснц коне цумнра 5олып eitire болтнедт.

Сэ^летке^лгк_ке£амика. Мыншунчырда'табылган соулеткерлгк 1ацыштар пайдалпну мачсатчна орай бтрнете б{шмдерге болтнедт. -Ш1 болт. Куббалар. Кубба дегт кумбездтн еп бигк ушына чойылатш :ерамикалыч буйымдн атайды. Арлбтын бул созг кумбез дегендт бтл-,тредт. /Л,А.Ипановтын Ke¡\eci/. Олардын nímhií спортта бертлетгн убоктарга келедг. 'Суббаньш тшг куь'с , енрттан цараганга табан агы кенейттлген, ортасы шар улгтс*нде, жогаргы жагы конус. Олар-ын птшшг бхрнеше буынга белгнген. Мыишунчырда 12 кубба болткте* i табылды. Казацстан мен Орта Азия кесенелергнде осы сыкылды уббалар кездеседк Куббаларды келес* топтарга бoлдíк : I топ. асыл, не кек сырмен сырланган. Буттн нусканын бит кт i г í 33 см. топ. Бетт окланып орнектелген. ОсындаЙ цуббанын улггсг 5-шг кум-íh тшнен табылды. Оиын биЬ'Т^гт 27 см., табанынын диаметрт

10 см. Шар Сеттн ойнаддыра Ю ромб-медальон тустрглген. Эр ме-дзльоннын тшгнде торт жапнрацты гул салын'ган. Куббанын эяч жагын-да итлген жапмрактар ойылган.

II болтм. Сырлы каатяулар. Булар одегте турл! пшгндегт плит-калар. Негтзтнен олар кесене беттертн начыштауга пайдаланылган.

1 топ. Турлт гтгштндт бтр тустт сырмен сырланган. Тортбурышты, Сесбуршты, жалпак, текпгшектт чабырга чаптаулармен катар бтрша-ма итлген кумбездтн беттн каптауга арналган плитка улггст бар.

2 топ. Турлт сырмен чапталган, чаптау беттндегт сырлар араласып тустерт комескоенбеут ушж аралары терен сызычпен болшектенген.

III бол1м. Панджаралар. Соулеттг гимараттардын тереэелерт-не коймлатын кнш торлар /решетка/. Мундай. паттардын екг улггде жасалгач нус.аляры табылды. Алгашцнсы шынжыр тертздт рельефтт орнегт бар, Сетт кою кек туспен сьгрланган» ЕктнштсЫтн сыры жок, бтр-бтргне косылган денгелектер. Сонгысы сыр жагуга дайындалу барысында жарамсыз болтан улгт болса керек..

IV болтм» Оюланган сырлы, сырсыя терракоталар. Соулеткерлтк накыштын бул турт гимарат чабыргаларын, бурыштарын ешэкейлёуге кслданылдн. Олардын бтр болтгт жасыл кок Сырмен сырланган, ал кейбгреулерт сырлауга дайындалган куйтиде жарамсыз болып калган..

1 топ. Жалпак; птштндт турлт медальон, тортбурышты плиткалар.

2 топ. Бурыштарда орналасатын устын болшектерт. .

V болтм.Майоликалык чаптаулар. Олар одетте тэртбурниты,. ка--бырга немесе чабтр бетгн начыштауга арналган. I топ. Ач ангоб бе-ттн чара бояумен начнштап, жасыл сырмен комкерген. 2 топ. Ак ангоб бет1н кара бояумен начыштап, тусстз сырмен комкерген,

Шиктзат реттнде Отырар керамистерт Арыс пей Сыр бойындагы саг»ды пайдяланган. Шеберлер асхана жоне.сондт. керамикалнч •

онтццерге кажеттг лайдм ект турлг сазды араластмру аркнлы дайнн-даган. Мннгаункнрдан табмлган ыдыс улгтлергн карбонат пен темтрт коп саздар. /карбонатная и ожелезненная глина/ араластьгрган екен Деплоподская Т.Н. эниктаум/. Олар одетте шарыкта жасалган. Мын-шункырда шагыктын огч тгрелеттн тас табылмп отырДумыраты курал-дарынын катарына кум«ра, торсык калмптары жоне Орталнц Азия ар-хеологиясьтнда алгаш табнлнп отмрган майтам туткас^н орнектейттн ' торт кяльп жатадн.

ХШ-ХУ гасырлардагы Отмрар кУмдандарын чурнлне еректелтк-тергне орай келесг топтарга болдтк :

1. Ект камералы, отхана мен куйдгреттн камераларынын арасы тестктт чабьтргамен болтнген. Куйдгреттн жонв отхана камералары жоспарда донгелек, усттнгг камерзда онтм кояткн ойык-естк бар. Бул топка бтэ 5?нншункырдагы .>-иы, 14-шт, Отырар рабадындагы 8шт, Ю-шы, 20, 21-ш1 кумдандашы жаткыэамыэ. Мундай цумдандарда сырснэ ьщыстар куйдтртлген. Рахимоп /1961, е.66/ мундай пештердг кэзегар кучнан дейдг жэне онда куыс, эрг бойы битк ыдыстар куй-дгртлген.

2. Бул топтагы кумдандар курнлысы 1-шге уксас келедт. Вас-ты айырмашчлык олардын отхана курылыемнда» Отын жагатын камера-да ойнктар /ниши/ жасалган. Мундай кучцандардкн катарына рабад-тагы 3-шт, 13-шг пештер жатады. Ойыцтардын табаньгна олардан томен орналаскан пеш кабьгргасында жасыл тустт тыны тектес зат жабысцан. Онын томен карап ацкандыгы байкалвдн. Бул ойыктар бтздтн пткгрг-мгэше, ишкар койып балкытатмн орындар.

3. Екг кабатты, отхана мен куйдгреттн камера арасында бнрга жасалган. Онын ортасьшда улкен ойыц бар, ал айналаемнда шагын тестктерт бар. Бул улгг.г.е рабадтагы 9-шы кумдан жатады.

Осы шеберхачанн ч;азу барысында табьшган паттарга Караганда бул пеште калыппен жасалынатин коне сырлы нцыс-анк; куйдгртлген.

4. Отхана мен нуйд1рет7н камераны соре боледт. Ол пеш цабыр-гасын айналдыра жасалгаНо Отхананын диаметрх усттнгг камерадан kí-шг, теменгг камерада ойыктар бар. Отхананын ауыз жагы кесекпен ертлгп, арка улг1стнде жабылган. Отхананын едент текптшектт болып келген. Бул топка Мынтункырдагы 2, 5 -шг кумдандар жатады.

5. Бул топтагы кунцандар алдынгыга уксас. Пеш тшхнде кабыр-га айнала 6ip соре немесе ект соре бар, Онын басты айирмашылыгы астынгы камера кабыргаларындагы ойыктар тутас, оларда жогары ка-мерага ететж тестктерт жок» Олар ишкархана болуы mymkth. Соре бет1ндегт сыр гздертне Караганда мундай лештерде де сырлы едьтатар куйдгрглген. Бул улггге Мьшшункырдагы 6, 12, 17 -mi куцдан-дар жатады.

6. Жобада алмурт тортэдг, камера ортасннда ттреуг бар пеш Цолыртобеден табылды» Тгреу тшi куыс, ыстык aya журген. Цабырга

о

айнала онтм коятын соре бар. Жанган от пеш едетнен котерглш ба-рып табеге ттреледт.- От пешт;н орта белгнде, соре денгейхнен то-мендеу тгреуге тштне ктретгн ойыктар аркылц ентп жогары шыГады,, Бул пеш шыгис жазбаларннда "алауы керг цайтатын" деп аталатын KYM-дандар улггстне жатады.

7„ Шагын, еденнен жогары сыпа сиякты ьщыс цоятьш орнц бар пештер. Булардын катарына Мыншункырцагы П-шг пеш жатады,

Мымшункырда снры жок.кесегт кызыл буйнццардын табылуы сырлы щнстардын eni морте куйд i pi л г енд т г i н г н куост. Бтрден сыр жа-гнп куйдгрген кепде вдыс канцасы мен бетгне жагылган сырдьш гсj— ну козфициенттер; сойкес келмей, сь/р тглгм-тглтм болып жарылып вдыс кесеггнен болппп сапасиз болган. Сондыктан сырлы

-16 -

ьщыстар екх морте куйдгртлген.

Бес?ншт тарауда XYI-XYIII гаСырлардагы керамика OHflipici контндег1 материалдар баяндаладн,, Отырардын осы кезенге жататын кабаттарынан он екг гаеберхананыи стлтздер! табнлып отнр.

Жаксн, орташа са^талган кумдандардн келест топтарга болдтк : I. Пеш жобада. тортбурыиты, ект камералы, отхана мен куйдгре-ттн камера арасы жартмлай болтнген. Отхана тертбурмгатн, жобада онын колем! куйдтретгн камеранын гаамамен бестен 6ip аумагын алып жатыр, Отхананын ауэы тар, отханадан сыртна шмккан тесхк бар, Куй-дтреттн камера тортбурьппта пшгндес, бурыштары донгелене келген. Эр бурмшта камера едентнен сэл-ак жогарн кабмрга аркнлы отеттн те-стк бар. Бул улгтге "У" ораминдагы 61 -mí болмедегт кумдан мен"Н" орамьгнын 4-nji уй, I57-mí болмедег? пеш жатадм. Пегаттн бул улгтсг этнографиялык здебиетте. кесегар кумдан деп аталатын пештерге уксас. Мундагы пештерде леген, кесе' немесе орта кесе сиякты жалпак улгг-дегт-сырлы ьдыстар куйдтртлгптт. Бул пештер "алаун керт цаитатын" кумдаадар катарына. жатады. Онда жогарн котертлетхн алау кацпакка тхрелген сон, томен tvcin еден денгейгндегг камера бурчшындагы ой-ыцтарга ентп, цабнрга ар«ылн сыртка шыгады.

2. Ект камералы, отхана мен куйдгретгн камералар арасы те-CÍKT7 цабыргамен болтнген. Куйдтреттн камера жоспарда двнгелек, онын ыдыс ктрггзетгн ойыгы бар. Отханага снрттан aya зкелетгн канал бар.. Бул топка цазба I, орам "А" 13-шг уйде табылган ионе 1Y казба,."Л" орамы, I-mi уйдегт, 35-mi болмедегт кумдандар жатады. Б улар этнографнялык здебиетте козегар кумдан деп аталатын улгтге жакын. Мундай пештерде колеидт ьднстар куйдтртлген деп есептеймгз.

3. Ekí камсралн, куйдтгеттн камера жоспарда дштелекше болот келген, ыднетарды ксйып алатын ойык-аузы'бар. Отхэнасы колемf жа-

гынан устпфт камеранын жартысындай. Пеш этнографияльщ эдебиеттер-дег! кезегар кУНДанга жакын.

1У казба "Ф" орамы, 6-шы УйдеИ керамикалыц вдыс-аяк; улггл< ртмен тткелей танысу бтзге сырлы вдыстардын ект марте куйдтруден откенд^гтн керсеттп тур. 434 Л белментн тшгнен шыккан цдыстар бгр-ак марте куйдгртлген екен. Олар сырсыз, ангобталып куйдгртлген.

Ллтыншы тара.уда кейгнгг ортагаснрлык; калада коленердж уй-ымдасу моселелерт царалды. Монголдардын Отырарды / жаулап алуы же-нтндегг ^¡упайни жазбаларында н;ала халкынын бгр болггж онерш пайдалану мак;сатында алып кеттт деген хабар бар. Монгол мен Те-мгрлан мемлекеттертнде цулдар енбегт кешнен колданылганы жонш-де деректер мол. Муны Мыцшунцыр материалдари к;оштай тустт. Мыншун-н;ыр шеберханаларынын орналасуы, квлемг, кумдандарынын улгтлерх, шыгарылган онгмт, онин мемлекеттгк, не болмаса 1рт феодал цара-магындагы кархана болганин корсетедт. Казба деректерде ^улдын; де-режедегт цолонершхлермен катар оз уйлертнде аспаптарымен жумыс тстеген шеберлер болганы айтылады. Отырар рабадындагы шеберхана-лар осындай басы бос цолвнершглердткт» Мундой шеберханаларда бтр-ект гана пет бар. Олар бзр, не болмаса ект турлт он1м шыгарумен маманданда. ХУ1-ХУ1П гасырлардагы Отырарда чулдык; неИздегг ше-Серханалар жок. Аршылган шеберханалардын барлыгы дерлтк шагын. Тек бгреутнде гана уш к;умдан бар.

Отырардын ХУН гасырдагы керамикалык юеберханаларында негт-.З1нен сырлы кесе-пияла шыгару орын алган. Бул Отырардьш Казак» хандыгы курамындагы кошпелтлермен тыгыз сауда-еаттыц баЯланыста болуына байланыеты деп бтлемтз. Этнографиялнк материалдар ц&зак;-тардын шгнде кесе-пиялайга деген улкел сураныстын болгандкгын корсетедт. Бугаи когапел! ^аааща кесе-цап, пиялай-цап немесе

- ю -

шыны-кап деп аталатьти буйывдардын кен тарауы куэ.

КрРЫГШДЦ.

Отырардын кейшгт ортагаснрлыц керамика онд1ртстне катыс-

\

ты археологиялнк материалдарды талдап тану, кал^нынцоленерг мен тарихы жайлн тус1нгктер}мтзд1 настилай туст}. Отырарднн керамика-лык ендтртст оИрцегг саяси, алеуметттк-экономикалыц тхршглткпен тыгыз байланыста дамьщы, кала тарихынын ажырамас бтр болтгг бол-ды. Сауда-саттыктын оркендеуг мен ^улдырауы, жойкын согыстар, ха~ лыктар арасындагы байланыетар жзне тагы да баска тарихи оккгалар мен цубылыстар керамикада, керамикалыц ондтртсге тайга танба бас-кзндай ошаес : }з; калдырып открДы. •

. Кейтнгг ортагасырлы^ Отырар каласынын тарихында, онын ке-рамикалыц овдгргстн дамуында . ен! кезен айкын бай^алады. Бтргн-шг кезен XIII гасырдын басынан басталып, ХУ гасырднн басымен ая^-талады. Отырар Монгол, ал кейтннен Темгрлан мемлекеттертнш ку-рамында болдн. Отырарда алтын, мыс, кумтс тенгелер согылып, сэу-летт} курылыстар бой котердг, Керомикалын; ондтргс бул кезенде гл-гертледг, цалыппен жасалган буйымдар* сур тустт керамика, соул'ет-керлтк «ыштар жасалды. Снрлы вдыстардыУкТЩтру одтст колданылды.

ШеберХаналар шиктзат онтмдертне жацьтн езен мен оман-арык;-тар бойларында орналасты. Керамика куйдтруде тпш цурылысы эртур-тт улггдегх /7 топка жататын/ кумдандар пайдаланылды. Бул кезен-;егт шеберханаларды ект топка бэлуге болады. Бгршшг - кулдыц де-:ежедёгг шеберлер .^дамет еткен мемлекеттгк, не трт феодал менпп-мндегт кархана - фабрикалар. Бул шеберханаларда арнайы тапсырыс-Тен жасалынатын эртурлт Улгтдегт. кымбат керамика буйымдары жаса-. виды. Ектне} топца пагнн себерханалар жатзды. Снкн иест осы ше-

берханада жумыс гстейттн керамист. Онда 6ip, не екг гана керамика куйдгретхн пеш бар. Жене мундай шеберлер керамиканын бгр, не болмаса екг турш гана шьггарумен маманданады. Керамистердш бгр-лестхктерг, ягни цехтары болган деген жорамал айтуга болады»

Екишт кезен /XVI гасырдын басы мен XYIII гасырдын басы/. Сырдария бойындагы калаларды иелену максатында темтрлгктер, шай-банилер, моголдыктар, калмактар мен казак Феодалдарынын арасын-да узакка созылган курес иурдг. Саяси тураксыэдык, сауда жолда-рынын ауысуы Ohtyctík Казакстан калаларынын кулдырауына окелтп сокты. Керамика'онд i pie i не жайлы жерлерде турган шеберханалар бос калып Отырар орталнгында, цорган тшйде керамикалык ендтртс орындары пайда болады. Камал тшгнде, тар Уйлерди* арасында, 'керамика ондтруге кажеттт тикгзат - саз, су, отым коздер! тапгоы жерлерде юеберхалалар пайда болып, кориплергн тчттндетгп, керамика куйдгруге тек урыс-согыс каупт гана мэжбурлесе керек. Бул кеэег'де керамика ендгргстнш онгмдергнтн турлерг аяайып, сапа-сы томендейдт« Соулеткерлтк кыштар шлдем ендгрглмэйдг.

XY1I гасырдын басында Сырдыц орта бойындагы цалаларцын 6Íр-жолата Казак хандыгинын курамына енут, жагдайды бхршама турак-тандырды. Отырар каласыныц иесгз калган орындары цайта игергле-дг. Сауда-саттык, колонер оргс алады. Отырардын XYII гасырга жататын кабатынан 12 керамикалык шеберхана табылды. Олар негхзт-нен кошпелт халыктьш суранысына ие болган пиялай, кесе, орта ке-се сиякты онгцдер шыгарды. Керамикалык вдыс куйдхруде ттрлг ул-ггдегт кумдандар пайдаланьшды. Оларцын типнде "от алауы жогары кетертлхп, керт кайтатын" улгхдегх пештер бар. Сырлы ыдыстарцы екг мэрте югйдтру технологиясы колданьшды.

Алайда экономикасы, керамикалык цолонерт хлгертлеу yctíh-

де болтан Отырар XVII гасырдмн аягища жонгар шапкынтылыгнна тап болып куйредг. Аман налган шеберлер Турмстан мен Онтусттк онтрдгн баска цала мекендергне кошуге можбур болды.

Диссертация та^ырнбн бойынша томендегт эерттеулер жарияланды: ' •

1. К вопросу о торговых связях Отрара в эпоху средневековья // Взаимодействие кочевых и оседлых культур на Великом Шелковом пути. Тезисы докладов международного семинара ЮНЕСКО. Алма-Ата, 1991. с. 68-69/ в соавторстве с Л.Б.Ерзаковичем/.

2. Ортагасырдагы Отнрар жоне сауда // Жгбек жолы, 1991, № 4-5, 14 б. /Л.Б.Ерзаковичпен бгрге/.

3. Новые материалы о мемориальном комплексе Арыстанбаба // Ва-лихановские чтения. Кокшетау. Г.592, с. 123-125.

4„ 0 керамическом производстве Отрара второй половины XIII - первой половины Х1У вв. //Маргудановские чтения. Сборник материалов конференции. Петропавловск. 1992. с. 107-108. 5. Арыстанбаб. Алматы. 1992, 14 б.

5. Керамическая мастерская типа кархана из-под Отрара // Тезисы докладов международной конференции по проблеме : История и культура народов Евразии. Уфа. 1992. с. 71-72.

О формах организации ремесленного труда в монголо-тимурид-;ком Отраре //Проблемы реконструкции хозяйства и технологии по ,анным археологии. Петропавловск. 1993. С. 223-228. I. Причины последнего общегородского пожара и окончательного апустения Отрара /Д1зпестия Национальной Академии наук Респуб-ики Казахстан. Серия общественных наук. 1993. № 5. С. 57-61. . Отырар. Есктлтктг аиыздар мен музейдегг коне жаяулар сыры // гбек жолы, Д994, №13-17, 15-17 б.

10. Гончарные изделия импортного гтроисхоадения из Отрара // Известия Национальной Академии наук Республики Казахстан. Серия О общественных наук, 1994, № 5. С. 66-70.

11. Компоненты городского и оседло-земледельческого происхождения п этнической структуре казахов //Лтамура. Сборник статей, посвященный 75-летию Южно-Казахстанского областного историко-краепедческого музея. Шнмкент. 1995. С. 33-40.

1. Отнрардан табнлган олжа //Алматы акшамы. 1989. 3 наурыз.

2. XIII гасырдын шеберханасы табылды //Онтустгк Казахстан, 1989. 13 цазан. •

3„ Жэдтгерлер кошшлгкке цалай танылып жене калай цаетерлентп келедт ? //Егемендт Казахстан, 1992, 8 кыркуйек.

Гнлыми-кегшлтк мацалалар,

Р 3 3 Д М Е ХОДЙАЕВ М.

Керамическое производство позднесрздневенового Отрара (ХШ - ХУШ вв.)

Диссертация посвяа,зна вопросам техники и технологии, организации керамического ремесла позднесредневекового Отрара. В научный оборот вводится новый комплекс керамических мастерских из округи Отрара (Уыншункур), что значительно расширяет наши исторические интерпретации^

Исследованием установлено, что в ХШ-ХУ вв. керамическое производство Отрара.достигло высокого уровня развития. Наряду с п ро-нззодством неглазурованной и поливной посуды изготовлялась штам-юванная, сероглпнянная и архитектурная керамика. Для обжига использовались печи семи т;шов, в том числе и горны с "обратным

тламенем". Наряду с небольшими мастерскими, где прослэживается

«

специализация на выпуска определенных видов керамических изделий, существуют крупные, находившиеся в собственности богатых вельмогх ■ми ханов, основанные на принудительном рабском труде - "кархана",

Войны ХУ1-ХУШ вв. низводят Отрар до уровня провинциального ?ородка. В технике и технологии керамического производства наблюдается застой. Сохраняется двойной обкиг глазурованных изделий. Выделено четыре типа обжигательных печей. Существуют лишь неболь-гае керамические мастерские с одной и ли двумя печаии.

Комплекс -керамического производства приходит в упадок вместе : гибелью города в середине ХУИ в., но традиции керамического ревела сохраняются в городах Вкного Казахстана в XIX - начале XX в..

Керамическое производство позднзерзднэвекового Отрара являзт-:я. веяным' источником по истории и истории культуры Казахстана.

RESUME

Mui>tar HodJaev . CKKAMJC PRODUCTION 1H MEDIEVAL OTKAR

<xiii-xvm CEim/Kvi

The dissertation is devoted to problems of techni<iue and 1001)110108»' and process of ceramic production in medieval Otrar. Hex coibpIck of ceramic workshops from Otrar environs (livnaiiuiiKur) 13 put into operation, It greatly extends the ranse of our historical interpretations.

It was found that m XIII-XV century the' ceramic production of medieval Otrar reached an advanced stage of development. Stamp, clay and architectural ceramics was produced together with glazed and unelazed one; Seven types of cilns were used including furnace with "bacK flame". Along with small workshops where a specialization on certain Kinds of ceramic objects are seen there were great ones (KARK1IAHA) possesed by rich nobles and Khans and baaed on the coercive slave labour.

The var3 of XVI-XVI1I centurr made Otrar the provincial town, iitaenatlou in technique and technology is seen. Double bate of elazed objects is preserved. Four types of Kilns are distinguished. There were only small ceramic vwrKstiOPs with one or two Kilns.

Complex of ceranic production comes to decay side by side with town distruction in XVIII century but traditions of ceramic production are preserved in towns of South Kazakhstan in XlX-ln the beaming of XX century.

Ceramic production in medieval Otrar is the important source of History arid History of the Culture of Kazakhstan

r-Saxai 356. Tup»* 100. ronoswr K»iHHK30 MIX, Aiuta-ATM jra.CaTnatBa, 30 6.