автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.01
диссертация на тему: Лексическая стпистика Янки Купалы (функционирование синонимических лексем нерегулярного и регулярного употребления)

Полный текст автореферата диссертации по теме "Лексическая стпистика Янки Купалы (функционирование синонимических лексем нерегулярного и регулярного употребления)"

гомЕЯьаа дзяржлуны уншерсггэт мя францыска скарыны

удк "808.26 - 3 + 882.6.08

ч/

л. "

л

о

V

СЕРЫКАУ РЫГОР УЛАД31М1РАВ1Ч

ЛЕКС1ЧНАЯ СТЫЛ1СТЫКА ЯНК1 КУПАЛИ

(функцыянаванне сшапшячпых лексем перэгулярнага / рэгулярпагаужытку)

(10.02.01. — беларустсая мова)

АУТАРЭФЕРАТ дысертацш на атры манне вучонзй сгупеш кандидата фиилап'шых навук

Гомель —1998

Работа выкавана у Гонельскш. дзяржаЛшм ун1верс1тэде 1мя Ф.Скарыны Навуковы к1ратк1к—доктар Ф1лалаг1чных навук прафесар Ан1чэнка V. в.

афшыйныя аланенты: доктар Ф1лалаг1чных навук

Выгонная Л. П.

кандидат Ф1лалапчных навук дапэнт Хучанкау в. I.

Апатруючая аргашзапыя -- Наплеуск1 дзяржауны. ун1верс1тэт

Аня к А. Кудяшова

Абарона адбудзеппа Л— лхстапада 1996 г. у гадзш на пася-джэнн1 савета па абароне дысертапый К. 02.12. оз у Гонельск1и дзяр-жауным ун1верс1тзце 1мя Ф.Скарыны па адрасу: 246699, Гомель, бул. Са-веикая. 104.

3 дысертадыяй можна азяа€м1дда г б1бл1ятэды Гомельскага дзяржау-нага /н1верс1тзта 1ня ф. Скарыны.

АутарэФерат разасланы кастрычн1ка 1996 г.

Вучоны сакратар Савета па абароне дысертапый аоктар «илалапчных навлс — А. А. Станкев1Ч

АГУЛЬНАЯ ХЛРАКТАРКСТНЕА ПР/ЛЫ

'Актуаяьнас.аь т э м и. . Значяае неспа ? Я1нгв1с-тычных дасяедаваннях айчшсшх ксвавгдау займал1 1 займаюць граблены стапхстат. сумехзздя з 1К1 пктагаи прзгнатнчлагг. уздзеяння слова на свядонаспь рзнш1еята, дгкяаякага вибару 1 вккарыставня лек-с1чнай адэшк1 у пэуния кантэкстуалышх умоезх. удалага >чшваиня вобразна-выя^енчых. карактарш-утхпг. лексхчккя сродкау у канкрзтяай сгтуасы! шсьновага 1 вгснагг нг?леиня.

Дысертааня прксвечакг! агсяедагандаэ асаблхваспей лексхчнгй стн-л1сткк1 Якк1 Купалы. спосабау сэлсазая гглкзгзапк! лексхк! ] яв аналхзу на Функташальяа-стшцстнчкым 1 Функпаяная1>яа-экспрзс1йпгм узроукяк, Акраия таге, у беларуекгй лтгысткет не атркмал1 налекнай распрацоук1 прабленк, прысвечанкя адметяасаян генетычнага (гутарс-кага) стклю, пытаккх■аяиосна аспекта? 1ндкв1дуальнай тсьмепгликай манеры.

Ускосна вызначзннем гсабл1сасцей кгпалаускага стклю- ахкав1л1ся нногхя даследчык!. як!я зайкглхся акглхзам гргкалскэй лекелк! тво-рау пазта. частотнаси» азначэнияу у яго иове, 1.ндкп 1 яуальнкн 1 ¡гава-творанх. асаблхвасдянл купалаускага пераклгду, аытгкнят выэначзння а^тзнткчкага тэксту,

ШБУЧэнпе вызкачанай тзиы абуиоулека не толы«1 адсутнасео.г-гс-прановак у айчыннай нгзукевгй ллтаратурц питания свсеасаблИ'.гсней лндывхдуальнай купалауекгй манерк. але 1 настойлзвая неабхедкзешо кокплгкекага 1 схстзинага даслояаваккп ползай спаячкгш я. Купала, без якога векагчкка гдыбокае асэнсавапне саигбытягй пркрсди. згка-какернасией раззляш?. и'гпшшальнга слецкФИсЛ 1 непг^тсриига уздзе-яння яго унлкальааь творчасш на «атеавакие 1 ккзтии запав корм сучаскай беларускай лхтаратурпай нош.

С у в я з ь з и а в у к о н н и 1 п р г г р а и г к 1

' 1 т з к а м 1. днеертгпнйнге ягсгедавгшхе гаясЕсалася у кекаг сгстгйюй части! тэнн кафедры б е.-ару скак кови"ЗгкавакеРвасп1 рагптая 1 Фэтпйш-янавапвя бесаргскай иош ва 9»огах двтаио^я". завБердгаЕай у гява-веанаст з перспехта^ЕЕИ сгакан лавукова-даследчая работа гокельс-кага дзяржа^яагА УЕ1Е8рс1тзта 1ия Ф.скаргзз.

К з т а • . 1 завала даслеаааапяя. Нзта т.*-сертапяаагга гаследгшнкя—Екяот саездйХ"::- генсюткгг* спит Ег-палк. раскрыаь яекс1ка-секгнт5кчкн8 асаеяхваст ногнай нгкеод п1сь-

- г - .

ненн1ка.

дасягненяе пастауленай мзты прадугледжвае вырашэнне наступных задач:

-- праанал1завапь на Функшш!альна-стыл1стычнын узро^н! ролю паэтызмау 1' набл1жаных да 1х наватворау:

-- выявшь семантачна-стыд1стычныя адметнаст засваення паэ-там запазычанняу- на фоне спепыФИП IX ужывання у розных Функция-нальных сталях; :•

-- вызначыаь характар выкарыстання Купалам лексем нерэгуляр-нага ужытку у арыпнальных 1 перакладных масташах творах;

-- устанав1дь лекс1ка-семантычныя спосабы актыв1заиы1 мыслен-ня адрасата у творах публишстык1. прьгаатнай перашсцы паэта;

— праанал1завадь на функаыянальна-экспрэс1уным узроун1 да-датковыя сэнсавыя кампаненты прапнетна-паняШйнага зместу лексем;

— размежавань значэнне нейтральная.стано?чай. адмоунай 1 зме-шакай (кактрастнай) апэначнасш у фармаваши асаныятыуна-вобраз-ных уяуленняу аб прадмеде алтарекага маулення.

А б ' е к т 1 п р а д м е т д а с л е д а в а н н я. Аб'ектам даследавання з'яв1л1ся стылютычныя асабя1васк1 ковы купалы на лексшшм натэрыяле. Праднетам даследавання стал1 лексе-ны нерзгулярнага Ужытку у 1х суаднос1нах з нарматыунык1 адпаведн!-кан1 беларускай новы.

Крын1пы даследавання. Асноунай крнншай даследавання паслужыу разнастайны лекс1чны 1 1люстрапыйны <натэрыял. занатаваны у "Слоун1ку новы Янк1 Купалы" (Пад агульн. рзд. У. в. АН1чэши. - - Шнек: Бел. навука.Т. 1. : А -- Г, 1997. --б&5 с.; ст. т. 2--в:Д — Я. рукате. падрыхтаваны да друку1),як1 з'яв1уся пленам инатгадовай калектыунай праиы выкладчыкау кафедры беларускай новы 1 супрапо?н1ка5' л1нгв1стычнай лабараторы1 Гомель-скага дзяржаунага ун!верс1тэта 1ня Ф.Скаршы. Выкарыстоувалася лек-с1каграФ1чная хнФармадыя з Тлумачальнага слойка беларускай новы (ТСБН), Пстарычнага слоника беларускай мовы (ГСБН). перакладных слоунгкау. ''','-'-.'■•'.■■'.

метадалог 1 я 1 н е т а д ы араведзенага да следаванн я . У дысертадых выкарыстаны наступныя метады:ашеальны. парауналь-на-супастауляльны. статыстычяы, лекс1ка-сеизнтнчнай 1дэнтьгФ1кашл. кампанентнага аналхзу. -

Навуковая на в 1 з н а 1 э н а ч н а с п ь а т р ы м а и ы % в ы н 1 к а 9.

Упершьшю у беларускт иовазнаустве аб'ектам спеныяльнага вы-вучэння э'яв1лася 1ндыв1дуальна-аутарская манера Купалы у лекс1-ка-семантычным аспекпе, даследаваяая на функпыянальна-стал1стычным 1 Функиыянальна-экспрэс1уным узроунях.

У рабоне падараны 1 паглыблены асноуныя палажэнн1 1 вывалы л1нгв1стычных дасягненняу. прысвечаных праблемам стыл». стыл!стык1. зкспрэс1унай выразнасш 1 адэначнасщ лексем. Частка экспрзс1уных сроякау купалаускага лекс1кону пададзена у святле змешанай, або кантрастнай, ааэначнасш. V даследаваши анал1зуепца семантычная ва-лентнаспь 1 стыл1стычныя функпы! лексен нерэгулярнага ужытку-- за-пазычанняу 1 аутарск1х наватворау. рзг1янал1змау 1 размоуных адпа-ведн1кау.

Практычная значнаспь атрыманых в ы н 1 к а у.

Найбольш значныя нап^апоук! дысертасьи могудь быль вжарыстаны для далейшага вырапэння пытанняу генетычнага стыла любога аута-ра. Фактычны матэрыял ножа паслужьиь для больш глыбокага вывучзння праблем л1нгв1стычнага купалазнауства. Асноуныя палажэнн1 1 вывады дысертаяы! паслужаць для выкладанкя спецкурса/ 1 спедсешнарау па стаШстыоы 1 культуры маулення.

А с н о у н ы я палахэнн1. як1я выносяадана абарону:

1. Уключэнне Купалан лекс1чных запазычанняу(варварызмау .1 эк-затызмау) не столькх узбагачала слоун1к беларускай новы. кольк1 з'яулялася адным са спосабау стшпстычнай выразнасш думк1. служила сродкаи захавання рыФмы паэтычнага радка.

г. Анал1з лекс1чнай разнастайнаст кулалзуск1х творзу сггэн1ч-нага жанру дазваляе найбольш поуна усвядомшь генетычныя рыси 1н-дыв1дуальнага стылю шсьмешпка праз даследаванне моуных асабл1ва-спей рзмарак 1 иауленчай характарыстык1 дзеючых асоб.

3. На лекс1чную сташстыку купалауск1х перакладау уплывала моуная спепыФ1ка арыг1налау. Ненарматыунда лекс!чныя сродк1, характа рныя для кулалаускай публишстша. выконвалг функпыю прагнатычна-га у-здзеяння. хх ужыванне у- значная стуиенг абуцоул1валася экстра-Л1нгв1 стычным: фактаран!.

4. приватная лерашска паэта — ярк1 узор уласнай размоунай манеры 1 яго ноунай культуры.

5. Лекс1чныя адз1нк1 нерэгулярнага ухыткг складал! разнапо-люсны спектр зкспрэс1унаса1 1 аиэначнаст. хх семантычная структура трансФармавалася у залежнасш ад кантэксту. у вын!ку чаго яны на-

5ывал1 станоучу». адмогаую або зиэшаную ацзначнаснь.

А с а б t с т ы уклад с а 1 с к а я ь н 1 к а. Самас-тойнае дысертавдйгаае даследаванне змяпчае багаты 1 разнастай!Ш Фа-ктычны натэрыял,заскаваяа на васягненнях беларуск1х 1 руск1х л1нг-Blcray. На сэиаятычнай асыове с1кан1м1чных лекс1чных пар купалаус-кай ко'/най спадчыны установлены 1ыдкв1дуальныя рысы стыяютьгенай ианеры шсьнеяшка. ..

Апрабакыя в ы н 1 к а у д ы с е р т а п ы 1. Ды-сертапыя абмяркоувалася на пасядхэнн! каФгдры беларусхая новы Го-мельскага . дзярааунага уи1верс1тэта 1ия Ф. окарины, з дакладам па тэме дксертанш аутар выступау на мххнароднай канФерэнщД"П1сьмен~ н1к -- кова -- стыль" (Н1нск, 1996) Л 1-й рзспубл1канскай иавуковая канФерэнаы1 "Скарына 1 наш час .(Гомель, 1997).

А п у б лi к а в а в а с ц ь в -и н 1 к а у д а с л е -д а в а н н я. -

Па тэме даследавання апублхкавакы два артикулы у навуковык рзсг.Убл1канск1х вадаинях, катэгыялн.1 тэзгсц шаст дакладау у бела-

p7ck1ii друку.

Структура 1 а б ' S н я к с. е р т а а ы 1. Дн-серташгя склаааеяиа з уеояз!я. агуяьнаЯ характарксшкь двух асгюу-раздзэлау. вагадау. сп1су Бккарыстанай л1таратуры 1 дадатк.у. а6' -ем дысйРтадых . складае ЮЕ старонк!. '

А с н о v и ы 3 и ест . л р а u ы .

у в о д з i н ы. • тут абгрунтоуваецаа выбар тэмн, яе актуаль-касаь. указваепиа на нгабходнасаь схстаматызаиых лексхчяых скарбау. П1сьмени1ка. . ■

А г у л ь н а я I г p.a. к.т а р и стыка . п р а ы ы. У гэтай частом вызкачаеиаа актуальнаскь тзмн. вызначаадка мзта. 1 за-, дачы.адзкачаецдз навуковая нав1зна i пкисшчнае зкачэнпе даслэда-ванкя, Фармулшпла асяоуния пзлахзнн1,як.1я выносяпда на абароку. падаеппа аирабаикя 'шайка? йаслеяазглшя, структура 1 аб'бм враны.

Р аз д з а. Ji I - ? ункякяиал ьн а- с та я i стичкы . узровень?- прыс-вечаяы' стшистмчнаа янферэншяша С1нан1н1чнай яекс1к1 Маряатыуикн лексемам 1 ix иелхтаратурннмаяпаЕгыпкак), узаггай Ктпалам у творазс настаакага(1. i. ып'бЛ1анстачнага<1. г.) 1 разиоуаагаИ. з.) стшшу.

1.1. V саставе лекс1ч;$аа купалзускай спадчыкы найбользая удзельяая вага сензйтьтшк пнонтау налс-^гяь яго твораи настаакага стыл». дзе вядучае мгсда зайнаоаь вераавазшя тзоры. неииае --

дранатурпя 1 пераклады са славянск1х л1таратур.

1.1.1. Вкдзелена 1 ахарактарызаЕана тая частка С1нан1м1чншг пар. якая з'яуляедда пшналехиасию вершаваных твора^-; пры гэтын агульнаужывальныя адлаведнт паэтцзмау (размоуных. рэпянальных, наватворау) сустракгшша не толыа 9 купалаускай паэзи: ятд игюпь месаа 1 у творах хишай стыллстшшай нрыналежнасш. Як с-равядлгва адзначау В. ВШаградау,"да лекочных "пазтызма^"--агульнгх або аса-блюых для кожяай зпох1-- адносШпа стали або угвораны набор стан-дартызаваных у паэтычнай творчасш данага перыяду слоу 1 зварс-тау"/1/. Некатория узагтыя Купалам пазтазмы ( nyjujia, пуцяв1на. га-рзлизаУмашь внразвую народиа-пазтычную афарбоуку 1 таму часта вы-карыстоуваюцца у беларускхх песняк 1 у творах 1ншых п1сьменн1кау. Побач з агульнапаэтычнын1 назвал! Купала гашау уласныя наватворы, як1я маюпь кантзкстуалькую паэтычную канатаида:

Í^^J^JJi™." няз.?ед?;ж: Вокан качнши прагледз1ста V тайнгу с я гну? бы заставы. Еыу бы сам дадяй иязведзю^тай... <Ечасл1васаь)--Шлях ня^ веданы широка небяспекай слауся (Трн арлшы>; ~

бессаншвы -- бкссонньг: ах. скарзй бы дзень вечш. ш вечная цьма! Яна згубгдь мяне. бессанл1вая кеч! (7 бяссозшую ноч)-- А ду-кау [ЯугенШ V час бяссошщ той. Ито бедны ён i што дяжксй Ен пра-дай нус1у здабыват... (меднн kohhik);

слаунаспь -- слага: Новыя емпяывуць elли.Новыя к слаэт!асн1 гру-дз1 (А як нам зорк1 загаскуць) -- Пойязе плавай песия-казка V- свет аб нашай славе... !пр!-'~1Такне).

Стзаргнне купалам уластгк напатворгу дазваляла яку иазбягаяь агульнавяденка пазтызнау 1 парауналышх канструкшй. Аднакарнявия пазткчиыя аказ1янал1зны. утворзныя розным! спосабан!. гучалх. як пра~ в1ла, нестандартна; у гершаванш рздку чытач успрннзу здяенне нг-в1 зкк.

Иногхя так звгкня прагахзки. якгя не вылучгюппа грыпнальнгеив у ноунаГ! ткашне творзу, паелгжл: пазту шдатнкм "буд;>н:чкм" мг-тэрыялан для стварэння стылхстычна абко?леннх слоу: _сасонгчь1 'сас-новы*. ^ждчь! 'л»дск1*. аднальковм 'гдяолькаш*. ^щшшрта'гамакя!-ва'. Вобразнасдь вершаванай нови Купали грунтавалася на трываяцм ладмурку ттгпхлузльт-аутарскай сяоватворчасш.

1. 1, г. Некаторкя русканоуныя адпаведк1к1 не падверрл1ся секан-тичнай.адаптадш 1 не засв«л1ся беларуекгй ковай, бо 1н у поунзй иеры адпавядзяа дублетная сензнтшса агульнаужквалькш; беларуск1х лексем. Ужыванне руск1х адпаведнПса* у зиачнай ступет было абу-иоулена 1ккиеннен aí'Tapa захавапь рыФму i fut'.íIk/ пазтичнай стра-

' .б:1- - ■...■.■•

Фы:

рассвет.-- св1танне: Прытуя1Л1ся, якдзет.Як галубкгна расе; вене... (Паязджане) -- Зноу я з вам1. са сва1н1, Н1лыя сяляне". Бу-дзем разам сустракац! Ночку 1_св1танне (Прьшхтанне);

5^тАнаул_енне_ " пастанова: Тут жа суд апошн1 I пастанауленне: Заплашпь расходы - I на высяленне!(За што?)--Пастанова ЦК ВКП(б) ад 23 красав1ка с. г. дала вял1к!я магчыиасш да шырокага разгорт-вання л1таратурнай прапы УС1Х надыянальных Рзсдублхк... <прамова на Л>ачыетым вечары. прысвечаным 50-годдзю з дня нараджэння пазта>.

Вар'1равание катэгорыяй роду таксама садзейн1чала працэсу вер-с1Ф1кады! (броу— брыво, топат -- тупан1на. труд -- прада. спор --спрэчка 1 г. д.). Хавя русхзны мел1 пашыранае распаусюджанне у тво-рах паэта. руск1я аналап амаль не шдясняшь беларуск1я словы. аб чым сведчадь статыстычныя данкя частотнаст ужывання. Тольк! не-даатлхкая група-рус1знау у. лекс1коне.пазта дак1навала над агуль-на^жывальнын! адпаведн!кам1. Сярод 1х:

а) н а з о * н 1 К X :

веспь сзт» — вестка 427):

веха (10) — вяха ик-

грабеж 15) — грабежнштва (1);

зарасль (41 — зарасшк.' он

роскаш (5) — раскота (3);

стада (23) -г статак (Ш;

Шшына' (9) — Д1ШЫНЯ (3);

б) д з е Я С Я 0 вы :

паняаь (37) — зразумедь (29);

чурапда (10) — дурадда (5).

•Купалаускхя* РУС13МЫ не ^збагад1л1 лекс1чны запас беларускай мовы. яны СЛУХШ11 сродкам стал1запш 1 экспрэс1унасш. тэматычная 1 1дзйная нак1раванаспь верша? патрабавала ад паэта выкарыстання ру-схзма* для $васабдення У1Х гукавой абалонш пэунага. гхстарычнага прамежку част, русхзяы найчасаэй сустракахаша у вершах грамадзянс-кай тэматык1.

1.1.3. Творчае выкарыстанне паэтан заааэычанняу з польская мовы дало яму магчыиаспь вашырыпь сенантычнае поле паэтычнага слова. 1ядыв1дуая1эавапь мову персанажа^. захавааь рыфму 1 па-свойму пе-радааь павевы м1нулых часо*. Лднаскладовыясчыстыя") палашзмы легка Лисвалкя паэтам у страфу 1 садзеан1Чал1 законам верс1Ф1канш: карк (КагЮ — хардк: Л1жы золату рук! 1 гнь як скот. Ку-п!ш сястру» брата 1 бога (Увесь да дна) -- ... катастрофы зво-

дзяпь гаспадарку. Но як1 ж паеязе дураиь на зяаманне карку?! <Ра-с1йск1я чыгунк!); :

пвек_ (cwteK) -- ав!К; Вуяьба -- як арэхьяк двек_ -- бурачок (Аб мужыпкай дол1) — Дзе пвис загон!н. язе падкяе1м. I во гграй. музы-

_л1спь_ disc) -- лют: Л1спь umpoki на кая!не.А шырзйда-- на дубочку (Урывак з драматычнай паэин) — ...А у дуброве штось шапоча л1ст з Л1СТКОМ павоя1 (Карояь).

Адназначнае успрыманне беларуск1м чэтачом палан1зма£ у мнопм залежала ад 1х ноунай 1нтэрярэтаиы1 КУпалан (дзякуючы фанетычным 1 акиэнталапчным змяненням). хаия у большасш выпадкау распазнаиь семантику запазычанняу дапанагала беларускамоунае лекс1чнае акру-жэнне. Часткапалангзмау мела у купалауск1м маулеши аднолькавло 'частотнаспь выкарыстання з беларуск1М1 с1нон1нам1. што сведчыпь аб тжмоуным лексХчным сшкрэтызме 1ндыв1дуальнага стелю паэта.

Адной з прычын непранлкнення польск1х слоу у насавае науленне з'яв1лася спрашчэнне Купалам сенантычнай структуры польск1х слоу: мнагазначныя словы браллся пазтан з пояьскай новы з абмежаваным аб'енам значэнняу (часцей-з адным прамнм значэннен);

1. 1.4. Пакольк1 тзкставая ткан1на дранатурПчнага твора скла-даеппа з уласнааутарск1х рэмарак л новы дзеючыхасоб, то для больш поунага уяулення аб мауленчай культуры ангара, яго стылявых густах 1 лекс1чных звычках аналхз мовы дранатурпчных творау пададзены па наступнаму узору:

ка. тут! (На тэну крытых! 1 санакрытак!):

нова аутарскхх: рзнарак____!

стыль купалаускай дранатурп 1;

нова дзеючых асоб :

/

V,_________

адмо?ныя" персаназш:

"станоучня" персаназш

- в -

v драматурпчных творах Купала паспякова удасканальваУ. экспрэ-с1уна узмааняу 1 разв1вау сродк! сатьгрычнага выкрыаая. V драматурга выразна выяв1лася, з аднаго боку, тэндэнаыя да збЛ1жэння мовы ау-тарскага апавядання (рзмарак)з мовай "станоучых" персанажа?. з дру-гога -- парадыйнае адлюстраванне мауленчай манеры персакажау "ад-иоуных". 1накш кажучы. уласяааУтарская нова п'ес (мова рзмараюна-бл1жана да народна-размоуна-дыялектнай асновы. а мова "станоучых" персанажау -- да 1ндыв1дуальна-аутарскай манеры апавядання. Запг-кау.ленасаь драматурга у дакладным стварзши народных тыпау пра-яуляенда 1 у тым. што менавхта з вуснэу сымона Зябл1ка, Янк1 Здоль-Н1ка 1 Паул1нк1 гучадь наватворы. Рэестр лекс1к! "адмоуных" перса-нажау паавярджае думку аб карьжатурнасШ 1х мовы, свядомай аутарс-кая стыл!заиы1 1х маулення з мэтая адназначнай характарыстша.

1.1. 5. Лекс1чны матэрыял купалауск!х перакладау сведчыпь аб нялегкай праиы паэта над першакрынШам!.. Адметнасаю стылютык1 у гзтьш выпадку з'яуляецаа насычанасаь перакладных творау варварыз-иам1. Часам не стольк1 беларуская агаласоука хнтамоунай лексемы пе-раткаджала дакладнай перадачы сэису арипнала. кольк1 яе Фанетычная распаусюдханасаь (колькаспь складо? 1 месна наа1ску>. Важную ролю у прав!льньм разумеин! семантши польск!х запазычанняу адыгрывала яе "празрыстае" фанетычнае абл!чяа, якое дапамагала раскрыпь значзнне слова: блыск (Ыу£К) —(вопииа) -- пагоня. ' .

Вял 1 кую ролю у лекс1чнай стшстыаы перакладных. творау адыграла моуная аснова арыпнала?: у перакладах з польскай мовы часией ухы-вал1ся палан1змы. з рускай -- русизмы I г. д. У кожным перакладным. творы значнае месаа займае размоуная лекс!ка,.якая паказвае на глы-бока народны сталь паззП Купали.

1.2. Ужыванне. у адным публшыстычньгм творн разнамоунай с1на-н1М1чнай леке 1К1 было абумо^лена тагачасным, . станам унармаванаст беларускай л1таратурнай новы. 1ндыв1дуальным адчуваннем суадносхн славянская ноунай стихи I беларускай новы. Абуноуленасиь выкарыс-тання Ишамо.уньк с1нон1мау вызначалася таксана 1 пзунай саныяльнай нак1раванасаю таго або 1ншага артикула, надыянальным складам 1 ко-лькаси» яго патэнпыялыадхчытачоЯ. Немалаважнай прычынай, якая абу-мо?л!вала выкарыстаннне дастатковай колькасш рус1змау. была бага-тая практика выступления?- Купэлы у друку на рускай мове. Беларуска-рускае двухмоуе на тэрыторы.1 рэспублт таксама значка Уплывала на 1ндьгв1дуальны сталь КУпалы: менав1та у публшыстычных творах зна-холздаиз большасчь беларуекдх л1таратурных зквхваяентау, ЯК1Я суад-носяйаа з руозиам; адпаведная семантык!, а некаторыя з беларуска-

моуных адпаведн1кау сустракаюпда парадельна з рус1зман1 у адным 1 там жа публишстычнын артикуле. Падобная з'ява датычыдда размоуных. дауно запазычаных слоу i наватворау. 3 разнастайнай колькасш не-нарматыуных с1нон1мау у публшыстшш Купалы вылучаедпа невял1кая трупа палан1знау (каля 87.) -- нашнатавау 1 прымепикау. Некаторыя з 1х ( пекны, 1дэевы, прародк1) Купала шматразова fxывау у мнопх сва1х творах (нарнсах, Л1таратурна-кр5гп1чных артикулах, некралогах). увеэтш 1х у ранг своеасабл1вых 1ндыв1дуальных стьыпстычных штампау. Наватворы у публтыстычных артикулах (еызвольны. восенны, _p_a50Tiiin-К1_, зна_гальн1к) -- сведчанне неабыякавасш Купалы давыказанай дум-к1, яго акрэсленай гранадзянскай пазипл.

1. 3. Выпраааваны паэтам стыль пюьма давау аб сабе знапь i у л1стах (прыватнай nepanlcubil, за тык выключэннем.што наватворы амаль адсутнхчал!. Нова п1сем Купалы дае падставу меркавапь аб уласнай размоунай манеры 1 моунай культуры паэта.

як 1 у творах хншых жанравых разкав1днасдей. у л1стах паэта ся-род ненарматыуных С1нан1м1чных адпаведн1кау пераважаюиь рус1змы. як1я абазначаюаь стыл1стычна нейтральный агульнавядомыя паняцщ:

срок: У дадатку надыходзе срок плаШпь за кватзру... (Да Б. 1.эп1-мах-Шыпхлы №53);

недачот: Натзрыял гэты мной прагледжаны. так што вял1к1х недачо-тау у 1м не найдзепда (V рздакдыю газеты "Наша н!ва" [КШ:

трудна: ... я нагу з веек! усе даставапь, хоиь 1 трудна з прыво-зам (Да В. I. Эп1нах-Шып1лы (N8)).

/Цтаратурныя адпаведн1к1 рускамоуных лексеИ, характэрнйх для прыватнай nepanlcKi. часдей сустракаюцца у масташах творах 1 публшыстычных артикулах Купалы. што дае падставу меркавапь аб адволь-най лекс1ка-стыл1стычнай манеры адрасанта, абумоуленай прыватным характаран эыказаных просьб:1 пахаданняу. упэуненасдю у строгай канФ1дзниыяльнаси1 выкладзеных думак. Размоуная лексгка у л1стах Купалы 1 1нтзрв'ю з ik выступае натуральна i яскрава падхрэсл!вае яатнаванне зместу выказанага паведаклення над Форнай.

як пака за"/ Фактычны матэрыял купалаускай nepanlcKi. ненарматыу-ныя адпаведн1к1, як1я займал! значнае.месна у шсьмовым мауленн! паэта, адчувальна уплывал1 на стыль карэспандэндш 1 адначасова з'яулял1ся вш1каи гэтага стелю: л1сты насычаны зваротам! з памян-шальна-ласкальным1 суфтсаиь характарызпэцца эмацыянальнасдю. Па-кольк1 ненарнатыуная (з сучаснага пункту погляду) лекс1ка выкарыс-тоувалася у лхстах да адрасатау розных нааыянальнасдей. узростау, людзей адукаваных, то нагчына меркавапь, пто гэтыя лексемы не баги

стыл1завшшн1 i штучным! у купалаускхк вхсьиовьм маулеши. Пра гзта сведчынь 1 адсутнаспь схнанхнхчных адпаведнхкау у иног1х запазы-чанняу i разноуных зквхвалектау у лекеiконе паэта.

Ра з д з ел II Ч'УНКцыяиальЕа-зкспрзсхуны узровень" пры-свечаны анал1зу разнастайных спосабау сзнсавай актывхзадых лекс!к1 на аснове яе вобргзнасш. аазначкасш, зиачыянальнаспх (эматыунас-Ш).

г. i. Агульнаухывалышя С1как1к1чкыя пары без зканыянальна-экспрзсхунай аФаРбоук1 значна пергузыходзяпь па колькасш 1ншыя (экспрэсХунз афарбаваныя) групп лексем. Гзта тлумачьшца натуральным законам перадачы пазтычкых вобразау з дапаногай агульнанароднай лекс1к1.

4'Ункцыя агульнаужнгальнай лекехкх у зкспрзсХуна-знацыянальных адносхнах своеасабл1вая. В1давочна, што нейтральная лекс1ка. па-пер-шае, сдужынь тын 4окай.дзякуючы якому ва/усёй сваей разнастайнасш праяуляецда экспрзс1уная характарцеткка ужзлта купалам размсуных i кнхжщгх слоу, па-другое, як адзначае в. наслава. "у залежнаспх ад задутш аутара. яго иамерау, нэт. катнвау 1 хшшх кампанентау камунх-катыунай задачы когудь змяняица значзши 1 Чункцш нейтральных адз1нак новы, яны могудь кабьшь вобразнаедь. эматыунаедь. апэнач-наедь 1 г. в., ■ г. зк. стадь зксерэсХунымХ"/Е/.

У некаторых выпалках белгрускае агучванне пазтам польск1х нейтральных лексек надавала слаба внра.ганую прымету экспрэсхунаспх. Тэта звязана з тым, сто вккаркстаныя палашзмы служылх сродкам выра-хзння пгютет пзуных прадметау X з'яу, каблхжал1ся да. масташах as-начэнняу:

небЕллы (nlebylr) -- небывалы: Пойдзем шчасне сабе будавадь ке-былое (Пойдзем) — Так расце,расде усе Небывалым ростам... (Над ракою Арэсай);

акалхчшл (oKollczny)-- акадяючы: АкалХчны народ гусл1 знау гус-ляра(Курган)-- Пан... збег разам з белапалякамх. якхя яго "ахоува-л1" ад акаляючых селян (Сан папауняешея вялхкай радасдю).

Нейтралышя схноихиы-рус1змы у купглаускай хнтэрпрэташл набы-вглх выразнасиь, або зкспрзсхи,у аснове якой "лякыдь заведамая не-адпаведнаедь яки-небудзь мойшх Су иазяи выпадку -- лекехчных. -P.C. 3 сродкау копшм стандартам, г. зн. найбольш рзгулярным. устой-л1еым надэляни/3/:

се9 -- сяуба: так гаспадарым мы X дома X за домам,Усе ждучы па-цехх з севу X хн1ва (Наша гаспадарка) -- ияперака час жытняй сяубы (Хай рунь красуе);

- И -

подла у -- _паддз.1ш: Што ж маучыт ты. гусляр, Н1£. ляссу песнябай, славай хат ма!х подданых'слаЗтны? ■ (Курган) -- Не спяшыпь штось панданы з паклонам (Пянь сенатарау).

Нейтральнай анзначнасшо адрозн1вашпа нешматлиая размоуныя адпаведни<1 1 наватворы.

Часта стыл1стычная нейтральнасиь лекс1к1 катэгарычна не вылуча-едпа асобныш моваведам! на той падставе. што "няправ1льнае разумение адрознення адз1нства змадыянальнага 1 раныянальнага у мозе, у пазнашп 1 зносхнах людзей вядзе некаторых вучонкх да выдзялення у мове нейкага "нейтральнага" стъшстычнага пласта; такога "нейт-ральнага" пласта бкаь не кожа, бо гнтэлектуальнае звязана з эмаиыя-иальным 1 валявым, а усякая эмотая або воля асзнсавапыя" /ч/.

г. г. У ноунай тканше разнажанравьп: творау пазта ужывалЮя- с1-нан1И1чныя пары, у склад як1х уваходзьп лексемы са станоучай ацз-начнасшо, вядучае меспа ся~>од як1х займал1 устарзл'ыя адушгуленыя 1 неадушауленыя нашнанш; Купала прыняняу ix з мэтая стьуцзаыы!:

пастыр -- пастух: ЗСывела пужлйва з поля пляпенца. Пастьгр_халас-л1ва Дзьме на калейцы (Нядзеля) -- Гснан птушак-пяех льеппа у вуеы твае. На жалейцы _пастух Галасгста пяе (Вясна);

галШа -- галка:... а гал1иы гонан заводз!л1 свой (Слова аб палку 1гаравын.., ) -- Неба пакрылася мглою, туманаш, Галкх узносяппа Па-над курганам1 (3 асеших напевау).

■ Найбольа: значным пластом з узвышзнай зкспрзс1яй, зматыунш ад-ценнем урачкстаст 1 узнёсласш з'яуляюцца кулалаускхя наватворьг. прадстауленыя С1натм1чным1 адзшкаш рознзй лекс1ка-мар4алаг1чнай прыналежнасш. Экспрзсю УзвышанасШ у гзтых словах узмапняе такса-ма 1 кантзкст:

прасв!танне -- асвета: Хкчу Ван я... Далей знание.'_прасв1таяке, як дагзтуль. засявадЫ (ПраФесару Б. Эп1мах-Шып1ЛУ з Новым годам)•--сазеикая Беларусь была рэспублхкай навук1 1 аскета (Айчынная в айн а 1 беларуская 1нтэл1генпыя);

запаланеиь -- запалаиь: заяаланел1 нан блхскучыя пахары (Яна 1 я) -- У печы запала*^ агонь. 1 свешць на уса хату (Гайдамаки.

сняжаны --~слежкы:Пух сняжаны з!мо». ичзбет птушак вясноюШчас-не) -- На кусты, на перавалы Дегл1 снежныя кршггалы... (Заз1мак).

Пры устана/:.енн1 причин моснай зкспрзси урачкстаст наватворау улхчЕзлася апзначна-змагшянальная роля марфем. пры дапамозе як1х пазт "надбудоувау" агульнаужывальныя лексемы, надаючы ш новыя зкс-прзс1пшя адпенн1. Пры стварзнн! уласнага "арсеналу-наватворау най-больш рэгулярна купала карыста?ся наступнын! суфлксам!: -1н- (чжг

- 12 - '.'."•'•■. каплуна, дзян1на>; -ыст-, -1ст- (кабзарыст. песнярыста. вел 1,эаря1.ста); -ч-, -1ч- (салавейчы, жкучы. буктаунгчы); -ар-, -,1-з адпекнем зборнасш (пушчар, дуброуе). значная частка аутарск1х новаухварэнняу утворана шляхам словаскладання:чарадз!Уны. чараулад. песня бай. песнясаеу.

Важную ролю у*стварэнн1 1ндьш1дуальнага:1йаэтычна-вобразнага па-тзнаыялу адыграл! польскамоуныя азначэнн1 г узвкааиай экспрзс1яй: С1нан1м1чн1'я ланиужк1 гзтых адпаведн1кау с^едчань пра Умелы адбор паэтам неабходных сродкау выразнасш: • '

недасяглы(тейоз1^в1 у) -- недас а1глы(ги е¿о зс1г 1у) -- недасягнуты: Як яна [бальшавщкая партия]... Дасягла недасяглых пабед (Песня бу-даунштву! -- ПасШгаю, як ей Спесняй) запаную, Недаспхглую быту красу (Песняй тольк!) -- Туды, туды, усе далей, далей. Да недасяг-ну~ых вышынь (Прыстау я жыаь); ,

замчыскавы (гатсггзкоуу). -- заь1чыста_ (¿зтсгуз^л -- замкавы: разбойны чужанта Ке мог зам_чыскаЕых_ скрющЬь варот (Свайму народу) -- [Ксен1я1: Еспь рэчы. як1х не паустрыйаюсь... замчыстыя ако-вы (Эрос í Псхха) -- замкавая тара (3 в1ленск1х абразо?).

г.3. Адмоуная зматыунаспь анэначнъгх лейс!чных сродкау выража-лася купалам не тольк1 раэмоуным1 словам1, гле I уласным1 наватво-рам1. Асэнсаванне паэтам народна-гутарковых лексхчных скарбау з эк-спрэс1яй асуджзння, иагарды дазваляла яму пазбягань у сва1х творах, прамовах, выступлениях у друку разнастагшнх стыл1стычных прыемау --зуфемима^ умоучання?. грубых перифраз пры адмоуных характарыстыках суб'ектау з'я$ жыапя.пры выказваши асаб1стых змаиыянальна-адмоут ных пачуццяу.

Нногхя лекс1чныя эквгваленты са знхжанай экспрэсхяй стзаралкя 9 вын1ку аУтарскага вершаскладальнага праизсу, але некаторыя з 1х выконвал1 асуджальна-выкрывалькую Функшю,асабл1ва характзрную для лублтыстычных творау. Яны абазначад1: .

а) асобу чалавека у яго разнапланавай характарыстыоы пры дапамо-зе размоуных лексем (ва_як. ваяка, ч^жаки чужнпс. людарзз); 61 каккрзтныя 1 абстрактная казвы 1 дзеянн! пры дапамозе: -- наватворау (адраджан1зн> чужыншчына, нядбалле): . -- размоУных слоу (акраспи; -- польскамоуных лексен (гаряэшь (гаг<Шс'>). мова арыпнальных 1 перакладных купалауск1х творау паказвае.што стыль ма:таакай лхтаратуры, як самы ун1версальны, таксама дапускау ужыванне адпаведн1кау з адмоунай апзначнасшз. Нел1таратурныя с1но-К1мы у гзтын выпадку несл! дадатковую сэнсава-зкспрэс1уную' нагруз-

ку 1,не з'яуляючыся 1дз:1тцчнъм1 у аднос1яах да нарматыуных лексем. прыунос1л1 у кантэкст адаекне иатуральнаст 1 пра?дз!васш,

2.4. змешаная (кантрастная) ацзначиаснь слова абуноул1ваецпа унутранай (узуальнай) экспрэояй узвышанаст лексемы 1 кантэксту-альнай (аказ!янальнай> зн1жанай аиэначнаспю або наадварот. У гэгам рэчшчы выяуляшпа новыя экспрэс1?ныя магчымаст лексен як мощных знакау: яны выюикаюць асацыята?ныя уяуленя1. Для дасягнеяня гэтай мэты паэт трапна падб1рау стылхстычяыя адпаведн1к! лексен. карыс-таючыся невычзрпным рэзервам разиоунага стал» 1 уласнааутарск1м словатворчым талентан. "Апрапаваныя" так1м спосабам словы (небарач-н1к. пралетар. бедачына. бедачышча) выгадна. выдзяляюааа з кантзкс-тау дзякуючы ледзь адчувальным адденням кантрастнай экспрзсгунас-Н1, ад чаго у инопм залежыдь характар асаиыятыунага малюнка:

Без канпа неспакойства штодзбннае; Як на варпе з рыдлеукаю стой. Пахавау. насып дау небарачшку..-- Бач. друп ужо расстауся г душой (Грабар);

Зи1шчал1ся пв&рдай рукою пралетару варожыя класы(Песня будаунш-тву);

Чаму смутна, бедачына. Накрыж ручаньк! злажыла?(Тымне спей,дзяу-чына);

Прадуй, бедачышча. гаротна (Прадуй). Немалаважнай у стварэнн1* змешанай экспрэси мастадкага радка была роля купала5тк1Х яаватворау 1 запазычанняу:

жалобны -- жалосны (гаЮзпу) -- жальбны -- жальны -- жальбяны: Вепер заводз1у малхтву жалобную (Беларус1 зрдэнзноснай)-- Аж стог-нудь дубы Ад гэтай жалоснай В1хорнай кляцьЗы (Виор загуляу) -- к тчаслхвы хто. Хто багат ва ус!м.-- Песня жальбная Не пая мысль та-к1м (Гэй. ты, сзриайка) -- Праклённы хохат-рогат. Вшиичынн ^уды I жальны ШХ1 ёкат Тан чуеппа тады (Вярба) СЗоФ'я):Гэтк! жальбяны той спеу (Хто ж гзта. хто?).

У сваёй моватворчастц Купала пыроха выкзрыстоувау разкоукыя адз!нк! х асобныя рус1змы. стварау новыя лекс1чкыя Формы, як1я най-лепшым чинам дапамагал! адчуць чытачу невядомыя раней гран1 мо^на-паэтычнага экспрэс!?нага элемента.

г. 5. у складзе частк! купалаускага лексхкону вылучаюппа с1на-Н1М1Ч1ШЯ групЫ слоу нерзгулярнага ?жытку, ЯК1Я у моунай спадчыне пазта не маюпь парматнУных адпаведн1ха?. Станоучая або адмо?ная апэначнаспь I мастапкая выразнасдь адиой лексемы прая?ляеп«а ? г.а-раунанн1 яе з другой, якая мае 1дэнтычную ш вельмх <5л1зку» семантику. Пары такхх адпаведн!кау складаюпиа з размоуных ело?, наватве-

V. ->• 14 - -'л. .

pay, разнаноуныя варварызмау; у 1ншых выпадках яны нагадваюдь роз -наразрадныя ландужк!. як!я аб'яднсуваюоь наватвор 1 разноУны адпа-ведшк. палаш зм 1 рус 1зм.

значку» шкавасдь уяуляе анал1з нерегулярных разнатшных cího-н1ма*\ найбольш значную * колькасных аднос1нах частку так1х лексеи складаюдь с1нан1м1чныя пары з экспрэс1Яшх разносных I рускамоуных адпаведшка? з разнастайнай адэначнасаю:

а) нейтральная:

аддых -- аддуха --_аддыха -- воддых: Ноч на аддых--адз1н mir мужику (У ШлШауку) -- Ты без аддух! мнопя дн! Шоу с!ратою лам1ж людзьм! (Сядзь тут, на Узмехку... )-- Каб за раз ад ycix адкараскаа-аа. Вось тады б то аддыха была (Грабар) — ,.. ворагам нашым за вод-дыху права иы плати грэдкай былой нашай сдавай! (Эрос i ncixal;

б) зн1жанай:

бяссорамнхк -- бясстаднхк: БяссорамШк» А яшчз -- кум! . Хоиь бы пайшоу, злыдзень, дамоу у сваей пары (Прымак1) -- [Даишэля) :Я дя-бе пытаюся, бясстыдшк (Там жаь

характэрнай тзндэшшяй для моватворчасш Купалы было набл1жэнне кн1жнай новы да народна-гутарковага наУлення i захаванне стьипсты-чнай спеды<цк1 апошняй у кантэкстуальных умовах рознай жанравай прыналежнасд1.

С п а с ы л к i

1. Виноградов В. В. Стилистика. Теория поэтической речи. Поэтика.— И,: изд-ВО АН СССР, 1963. -- С. 170.

2. Наслова В.А. Лингвистический анализ экспрессивности худо,-жественного текста. —• нинск: выв. школа, 1997, — с. 56. ......

3. харченко в. К. Разграничение оденочности. образности, экспрессии и эмоциональности в семантике словалфусский язык в школе-' М. »1976. КЗ. "С. 68.

4. Галкина-Федорук Б.Н. ОС экспрессивности и эмоциональности в языке // Сборник статей по языкознанию. -- И. :йзд-во Носк. ун-та. 1956. -- С. 105.

ВЫ ВАЛ Ы

Вызначэнне стылхстычнай афарбоиа слова десна звязана з яго с1туацыйным ужываннем, з суб'ектыуныи моуным авчуваннем рэшдиекта стылктычнай прыналежнасш лексемы. Анал1з купалаускай лекс!кх на

функиыянальна-сгапгстычным узроунЛ дазволлу яакладна акрэслть 1 усвядоншь ролю агульнаУ-жывальных 1 а?тарск1х пазтызмау, як1я ярка вылучаюдпа на Фоне стыл!стачна нейтральная лекс1к1. Сярод уласных купала?ск!х наватзора?, што па семалтычна-стыллстычнай структуры набл1жаюпда да пазтызмау. вядучае месда зайнаюдь назвы примет.якля паказваюць на творчае пераасэнсаванне рол1 мастапк!Х азначэнняу. Нягледзячы на тое. што для стылю Купалы былл характэрны руслзкы 1 Паланлзмы. ужыванне 1-х паэтам у значнай ступенл абумоулхвалася мз-там1 стыл1зацы1: у кове дзеючых асоб для стварзння адпаведнага ка-ларыту. (Серыкау Р. У. Паэтычна-с1нан1м1.чная лексхка 9 мове творау купалы// Праблемы адукацьи,навукх. культуры Веларускага палесся:На-тзрыялы млжнароднай «авуковай канФерэшшл(22-23 ллстапада 1996 г.. г. Назыр), Мазыр. 1996. ч. 1.-- с. 111 -- 112); серыкау Р. У. С1нан1-м1чныя назвы якает, удастваст Ч прыналежнасш у мове твора? купалы // П1сьменн1к -- мова. -- стыл'ь: Тзз1сы дакладау 1 паведамлен-няу кЛжнароднай навуковай канФерэншп, прысвечанай 70-годдзю з дня нараджэння праФесара Л. К. ¡¡¡акуна (17-19 верасня 1996 т. ),М1нск.. 1996. -- С. 120 —124.

Сенантычная ёмлстасдь наватвора? абумоулена заключанай у 1х моинай зкспрзс1яй. Фактычны матэрыял перакоквае 9 тын. што наибольшая колькасиь адушаулёных назоун1кау-наватворау утваралася суф1к-сальным спосабам <пры дапамозе суф1ксау -н!к-. -1К-, -няк-, -ыст-. -ын-) 1 шляхам асноваскладання. Адушауденыя наилнашл для абазна-чзння назва? чалавечай асобы(род заняткау. наиыянальнасаь. маральныя якасШ) пастаянна стшистычна абнаулялюя Купалам пры дапамозе на-ватвора?-, выкарьгетання аднакарзнных размоуных слоу; высокамастапкас-п! шзрагу творау Купалы садзейнлчала глыбокае веданне рэсурсзу бл1зкароднасных славянсклх моу. (Серыкау Р. У. С1нан1М1чныя намлна-тывы у мове творау купалы // Скарына 1 наш час: Натэрыялы 2-й рэс-публлканскай навуковай канферэндыл. Гомель, 1997. --с. 63 -- 67).

лекехчны матэрыял беларускамоунай куяалаускай публлпыстык1 дазволлу акрзсл1дь сшлхстычную функцию кантзкетуальнага значзння лексем розных разрадау, раскрыаь функаыянальную ролю разнаноуных с1нан1к1чнья адпаведнлкау у гранадска-пал1тачным жанры. Разноуныя лексены стыллстычна спркялл паспяховаму разгортванню доказау Купа-лы-публЛдыстз. стваралл уражанне народнасдЬ натуральнасш 1 праста-ты выкаэанай думкь Адной з актуальных лекс1ка-стъшстычных асаблл-васдей публтыстыкл Купалы з'яулялася захаванне аутарам словатвор-чых традыпый. Пры вывучзнн1 слоунлкавага с'аставу купалаускай публл-оыстыкл установлены асноЛшя заканамернаенл развлддя 1 удасканаль-

вання хядывхдуальнага стшш публшыста, вызначаны нес да ненарматыу-них лексхчных сродка?. (Сернкаг Р. V. /1екс1ка-стыл1стычныя адметнасп1 купалаускай беларускако^най публишстшс! //Вест Нгиыянальнай Ака-дэмхх навгк Неларус1: Серыя гунанхтарных навук. мхнск., 1986.Н1.--с. 136 -- 1чз). :. ;

Агульнаухывальныя словн колькасна пераУ-зыходзяць зкспрзсхунз аФарбаваныя трупы лексем 1 з'яуляюдиа там Фонам, на яшм яскрава выдзяляюдда адпаведнхкх са станоучай 1 адмоунай аазначнасшо. Выраз-касдь. нейтральных сло5> заключаема у 1х секантычна-экспрзс1^най рухомасш 1 унхверсалькых магчимаспях спалучалънаскх. Некгторыя ле-кс1чныя запазычаши з рускай 1 польскай ноу супадалх з беларуска-моУнымх с1нон!мак1 -9 знатока кейтрадькгй танальнасдх. (Серыкау р. У. С1нан1и1чная нейтральная лексхка з эиаыыянальиа-экспрзсх?нымх ад-аеннямх У мове Купалы // Беларуская кова: НХжведамасны зборнхк. Гомель. 1997. Вып. £3. С. 76 -- 81). , •

Экспрзс1.унасць. здольная праяуяяпца аггльным кантгксае асоб-нага твора, была уласшва ^нутранай секантыаы избных характарызую-чых лексек з узвшанай (етаноучай) абс зи1какгй1адмоунай!ааэначна-сшз. найбольш поУна рояю змацыянальнага уздзеяння на чытача выкон-ваюдь купала?ск1я наватворы, канатапш якхх заснавана на нав1зне зкспрзс1£ва-ФормаУтвгралькых сроякау 1 спссабаЗ'. што спрыяе павел1-чзгаш семактычнага ас ему. Энатыукг пераасэнсаваная купала?ская лексхка вылучаедиа на Фоке 'нейтральная унутранай Формы здольнасшо стварадь падтзкст. выдзяляаь тую секу вобразна/а слова, якая з'яу-ляецда найбольш важнай у праястайпевдк кантзксде. (Серыкау Р.У. Зкс-прэс1уная лексхка творау Я. Купалы // Беларуская нова у 2-й палове XX ст.: катзрыялы шжнародиай навуковай канферзнаы1(22-24 кастрыч-Н1ка 1997 г. ), М1нск, 1996.-- С. £67 -- £69); Серыкау Р.У. Зкспрз-сгуная лексхка э узвшанай аазначкасдс у иове теорзу купалы //Трз-цхя навуковыя чыташи. прысвечашгя Сдяпану Некратзв1чу: Катзрыялы навуковай канферзнаых, Гомель. 1997. — с. б£ -- 67.

Убывание Еупалак стылXстачных схнокхиау са змешанай зкспрзсх-яй -- уэор творчага выпрабаваннп лексемы на яе секантычны патэниы-ял для раскрьшдя новых зкспрзситахк нагчшаспея. у стварзтп кант-растнай (знешанай) зкспрэсхунаст вахнэт» ролю адыгрывал! хндывхду-альныя аутарскхя форма£тварзнн1. як1я паспяхова пераадольвалх Хнер-цыю ва ухнааннх традшшйных сродка*' выразмаст. дапамагалх данесш да акатара купалаУскай творчасах зкадкянальнае напружанне пазтыч-нага ргдка. (Серыка? Р. V. стылютычтя с1ноя1мы Купалы са змешанай экспрзсхяй // Духовная г культурная спадчына Беларускага Палесся:

Матзрыялы • назлсовай канферэипш (1 в — 19 перасня 1997 г.),Гомель, 1993. -- С. 71 — 75).

СП1С ПУБЛ1КА1ЕЯ ПА ТЭЙЕ ДНСЕРТАДШ

1. СерыкаУ Р. У. Паэтнчна-с1нан1м1чпая лекс1.ча у мове тзорэу Ху-палы// Праблены адукашл, навук1, культуры Беларускага Палесся:Ла-тэрыялы м1?ларо2пай кавуковай канФерэнаых(22-23 л!стапада 1996 г., г.Мазкр), Пазыр, 1995. Ч 1.-- с. 111 --112.

2. серыкау Р. V. сшатмхчшя назви якает, удасшваст 1 прына-лежгасш у кове творау Кулаляг// П1сьнеян1к -- нова -- сталь: Тэз1-сы дахладау 1 паБеданленняу м1 тар о л пай навуковай каяФерэнаыь пры-свечаная то-годзз» з дна нарадззняя праФесара л. Я. Закука(17-19 зе-расия 1996 г. ), Шиск, 1999.' — С. 120 -- 124.

3. Серыкау р. У. сишпмшжя натнатнсы у козе творау куг.алы и Скарына 1 наш час: Катэрыялы 2-я рзспуб.Иканскай канферэнши. го-пель, 1997. — С. 63 -- 67.

4. Сзрнкзу Р. У. С1нал1н1чнал нейтральная яэксхха з эмапыянальна-э:сс про с! уш.-н! адкенням! у-'нове тзорзу Кузалы // Веларуская мова: Н1*зеданасш збортк. Гомель., 1997. 2ып. 23.— с. 73 -- 34.

5. Сгрыкау Р. У, Экспрзсхуная дэкснга з узвиианай аазнгчпасшэ у мове таорау. купзлц // Трзтя навуковыя чгггапя1, прысвэчання салпану Нэкрааэз1чу:Иатзрыяш навукозай канферзнаы1. Гомель, 1997.-- с. 52 -57.

5. соржау Р. У. Лехс1ка-с*тл1сткчныя аяметвасч! купалаускай бе-ларускаиоунай публшистг.:а// Вое а! наиыянзльлай Акалзн11 навук Беларуси серия гугшптарных яазук. г11нск, 1995. Н1.-~ с. 136 — 143.

7, Серыкау Р. У, Стнл1стачныя ситояхкы К упали са змепанап эксп-рзехяй// Духоуаая 1 культурная .спадчнна Беларускага Палэсся: Латэ-рыялы павуковай каиФерзнаи! (13-15 ззрасня 1997 г, ), Гомель, 1993.— С. 71 -- 75,

з. Сертжах ?. У; эксярэсШая лекста тзорау Я. Купали// Веларуская мова г 2-й паяовз XX ст. : Иатэрыяяы н1зиароанай иазуковай кан-ЗеРЗНИЪЦ (22-24 кастрычшка 1997 Г.), Й1НСК, 1993. -- С.287-- 259.

РЭЗШЕ

Серыка? рыгор Уладз1м1рав1ч Лекс1чная стыл1стыка Яша Купалы (функдыянаванне с1нан1м1чных лексем нерэгулярнага 1 рэгулярнага ужытку)

Аказдянал1зн. архахзм.адэначнасаь. варварызм. генетычны, 1ма-нентны, канатааыя, наватвор, палашзм. паэтызм, размоины эквлвалент. рус1зм, рэг,1янал1зм> стылхстыка. экспрэслунаспь, эматыунаспь. эиааыя-нальнаснь.

Аб'ект дысертапыйнага даследавання -- стыл1стычныя асабл1вас-ш новы творау" Янк1 Купалы на лекс1чныи узроут.

Прадмет даследавання—ненарнатыуныя лексемы купалауск!х творау 1 IX лхтаратурныя, адпаведн!к1. Кзта прапы -- выявшь спекьшку генетычнага стылю купалы. раскрьшь лекс1ка-семантычныя асабл1васп1 моунай манеры п1сьменн1ка. У дысертапы1 выкарыстаны наступныя ме-тады ллнгвютычнага даследавання: апюальны. параунальна-супастау-ляльны, стытыстычны, лекс1ка-семантычнай 1дэнтыФ1кацы1. кампанент-нага аналхзу. У даследавакн! уперашню у беларуск1м мовазнаустве аб'ектан спепыяльнага вывучэння з'явхлася 1ндыв1дуальна-аутарская манера Купалы у лекслка-семантычным аспекпе. даследаваная на функ-пыянальна-стыл1стычным 1 функоыянальна-экспрэс 1уным узроунях. Част-ка экспрэс1?ных сродка? купала^скага лекслкону даследавана у свят-ле кантрастнай (змешанай) апзначнасш.

найболыв значныя напраиоук! дысерташи могудь быдь выкарыстаны для далейшага вырашэння пытанняу генетычнага стылю любога аута-ра. Фактычны матэрыял паслухыиь асновай для больш глыбокага вывучэння праблен кУпалазнаУства. Асноуныя палажзнн1 1 вывады прапы мо-гунь дрымяняцда пры выкладанн1 спецкурса? 1 спепсем1нарау па сты-лз. стыды 1 культуры ма?лення.

РЕЗКИЕ

Сериков Григорий Владимирович Лексическая стилистика Янки Купалы (фуккдионирование синонимических лексем нерегулярного и регулярного употребления)

Окказионализм, архаизм, опеночность. варваризм, генетический, имманентный.коннотадия. новообразование, полонизм, разговорный эквивалент, русизм, регионализм, стилистика, экспрессивность, эмотив-ность. эмоциональность.

Объект диссертационного исследования-- стилистические особенности языка произведений янки Кгпалы на лексическом уровне.

.Предмет исследования-- ненормативные лексемы купаловских произведений н их литературные соответствия. Цель работы -- выявить специфику генетического стиля Купалы, раскрыть лексико-семантиче-ские особенности языковой манеры писателя, в диссертации использованы следующие методы лингвистического исследования; описательный, сравнительно-сопоставительный, статистический, лексико-семантичес-кой идентификации, компонентного анализа. В исследовании впервые в белорусском языкознании объектом специального изучения явилась индивидуально-авторская манера Купалы В лексико-сенантическом аспекте, исследованная на функционально-стилистическом, и функционально* экспрессивном уровнях. Часть экспрессивных средств купаловско-го лексикона исследуется в свете контрастной(смешанной) оденочности. .•■■.•

Наиболее значимые наработки диссертации могут быть использованы для дальнейшего решения вопросов генетического стиля' любого автора. Фактический материал послужит основой для более глубокого изучения проблем кулаловедения. Основные положения и выводы работы могут применяться при преподавании спецкурсов и спецсеминаров по стилистике и культуре речи.

SUHHARY

Rrnor SeryKau The lexical stylistic of JarKa Kupala (functioning of synonynical lexeos cf irregular and reeuiar use)

Occasionalism, archaisia,appraisalness,barbarism, eenetic, lnnia-nent, connotation,neolocism, polonlsni. colloquial e<ruivalent, rus-sicisin, reeionalism, styiistics, expressionism, emotiveness, emotional lti.

The object of the research is the stylistic peculiarities of the lansuaee of JanKa Kupala's worKs on lexical level.

The theme of the dissertaticnai investieation is non-nornatl-ve iexems of .Kusala'.s worKs and their literary smonlus. The aim

oi this worK is to display the specific -Character of Kup?.la' s eenetic style, to reveal the tfritcr*s linguistic canner. In. the dissertation the follevin« methods ef linguistic înrûiry are used: descriptive, ccmparative-coafrontative, the methods ci lexical-semantic identification and analysis of components. In the research Eupala's individual author's marner la lexical-semantic aspect learned on functional-expressive levels became the object of special studrme for the first time in Eire-! crus sien linguistics. The part of expressive means of Cupala's lexicon is investisated in the aspect cf contrasting (mixed) appraisalness.

The Eost significant.points of any author's eenetic style «ïuestions. The number of facts win serve as a basis for deeper research of Kupala studies problems. The basic statements and conclusions of the worn.nay be applied in teachine special courses and seminars on stvlistics and. culture of speech.

Аутарэферат

Серыкау Рыгор УладзЬнракич

Лекс1чная стылктыка Янк! Купалы (функцыянаванне ciнaнiмiчныx лексем нерэгулярнага 1 рэгулярнага ужытку)

Падтсана у лрук25-10.93 г. Фармат 60 х 84 >/и. Папера афсстиая 1. Умо^и. друк. арк. 1 Д. Тыраж !00 экэ, Захаз 8784.

Друкарня Гоыельсхага ЦНТД1.246050, г. Гомель, пр. Лен'ша. 3 Лщэнэм ЛП Г6 115 ад 29.12.97 г.