автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.03
диссертация на тему: Лексика плотницкого производства ремесла Мозырско-Припятского Полесья

Полный текст автореферата диссертации по теме "Лексика плотницкого производства ремесла Мозырско-Припятского Полесья"

2 5 СЕН 1МкдЭМ1Я НАВУК БЕЛАРУС1

1нстытут мовазнауства ímm Я. Кол аса

УДК 808.26-022-31

Kiiira Уладз1М1р Дзмггрые1ич

ЛЕКС1КА ЦЯСЛЯРСКАГА I СТАЛЯРНАГА РАМЁСТВАУ МАЗЫРСКА -ПРЫПЯЦКАГА ПАЛЕССЯ

Спецыяльнасць: 10.02.05- беларуская мова

Аутарэферат дысертацъи на атрыманневучоиай ступеш кандидата фшалапчных павук

Míhck - 1995

Праца выканана на кафедры беларускай мовы Гомельскага дзяржаунага ушверсггэта ¡мя Ф.Скарыны

Навуковы юраушк доктар фшалапчных навук прафесар У.В. Ашчэнка

Афщыйныя апаненты доктар фшалапчных навук прафесар В.П. Лемцюгова кандидат фшалапчных навук прафесар В.1 Рагауцоу

Апашруючая аргашзацыя Вщебаа дзяржауны педагапчны шстытут

Абарона адбудзецца АастрьаиЫ&Х 995г. у 14

гадзш на пасяджэнш Савета Д 006.15.01 па абароне дысертацый на атрыманне вучонай ступеш доктара фшалапчных навук пры 1нстытуце мовазнауства Акадэмй навук БеларуЫ /220072, Мшск, вул. Ф. Скарыны, 25/.

3 дысертацыяй можна азнаёмщца у Цэнтральнай навуковай б1бл1ятэцы ¡мя Л. Кол аса Акадэми навук Беларуа

Аутарэферат разаслапы »£» РфйШЛг1995г.

Вучоны сакратар Савета па абароне дысертацый ка/шыдаг фшалапчных навук /¿Л / д.А. Лукашансц

Сёння у час адрадаэння 1 перспектыунага разв!цця беларус-кай мовы, яе культурнай рол! павышаецца 1нтарэс да вывучэння асноуных крын!ц яе узбагачэння. Гэта праблема у той або 1ншай меры асвятлялася i асвятляецца розным1 навукам! гушн!тарнага . проф1лю, але прыярытэт у гэтых аднос!нах налезкыць мовазнауству, для якога характэрна актыунае вывучэнне народна-гутарковага маулення — багатай крын1цы папаунення i удасканалення сучаснай беларускай л!таратуркай мовы.

Сярод дыялектных мас!вау у менах Беларус i асобнае месца займае Мазырска-Прыпяцкае Палессе — тэрыторыя са старажытнай 1 устойл!вай матэрыяльнай I духоунай кулътурай, дзе захавал!ся сляды славянскай прарадз!мы або прымыкаючай да яе зоны.*

Палессе як г!старычна-хеаграф!чная 1 этнаграф!чная тэрыторыя у басейне рак! Прыпнць вядома з даунiх часоу. Першыя звестк! пра яго заф1ксаваны у 1пацьеуск1м летап^се пад 1276 годам. Асобнае месца у межах Прыпецкага Палесся у тзрытарыяльных аднос1нах займае Мазырская зона, якая па э'тн1чнаыу вызначэнто належыць да беларускага усходнепалескага краю.1

Мазырска-Прыпяцкае Палессе здауна слав!цца рэг!янальныш самабытным! хатн!м! промыслам! - цяслярск!м! i сталярным! выра-бам!. I гэта не выпадкова, tío сельс^я пасяленн! /мнагадворныя вёск! i невял!к1я пасяленн!/ разшшчал!ся на сядз1бных участках па берагах рэк, яроу i балот у наступнай паслядоунасц!: хата - сенды - стопка - павець - хлеу - адрына.^

У цяслярскай i сталярнай вытворчасц! !снавал1 шатл!к!я мясцовыя словы i словаугваральныя мадэл!, як!я ¡стотна дапау-няюць рэг1янальны моуны каларыт мазырск!х гаворак, што вылуча-юцца у асобную дыялектную зону пауднева-заходняга дыялекту Беларус !.ü

Актуальнасиь даследвання. У сучасным беларуск!м мовазнау-стве да нядауняга часу 'заставалася адкрытым пнтанне адносна лекс!чнага багацця Мазырска-Прнпяцкага рэг!ёну, як! з'яуляецца своеасабл!вым востравам на фоне астатняй тэрыторы! Беларус!. Значны !нтарэс уяуляе цяслярская ! сталярная тэрм!налог!я, якая

Гл.: Живописная Россия. С-Петербург—Москва, I.-82; Толстой Н.И. О лингвистическом изучении Полесья// Полесье. М., 1968. — С.8-9.

^Гл.: ЭтнаграфШ Беларус!. Мн., 1989. -- С.507-508. °Гл.: Этнаграф!я Беларус!. — С.189.

з даун1х часоу бытуе сярод сельск!х майстроу для задавальнення патрэб 1 запытанняу носьб1тау палескага краю. У гэтай сувяз! актуальным з'яуляецца с1стэмнае даследванне гэтага лекс1ка-тэматычнага аб'яднання як аднаго з састауных частак слоун!кава-га саставу палескага дыялекту.

Без глыбокага 1 усебаковага вывучэння гэтай груш слоу немагчыма адаав1ць г!сторыю разв!цця 1 удаеканалення намшатыу-най I семантнчнай структуры беларускай мовы у цэлым.

Актуальным уяуляевда анал!з старажытнага лекс!чнага пласта лясной рамесн1цкай сырав1ны, загатовак з яе, нам1нацый пры-лад працы, драудяных збудаванняу 1 ¡х састауных частак, а такса-ма назвау майстроу , як!я удзельн1чаюць у гэтай вытворчасц!.

Устанауленне генез!су лекс!чных адз!нак пав!нна засноувац-ца не тольк! на сучасным стане, аде I на 1х даходаанн1, а гэта прал1вае святло на праблемы г!старычнай лекс1калогП беларускай мовы.

Мэта 1 задачи даследвання. Асноунай мэтай дысертацыйнай працы з'яуляецца анад!з лекс1чнай с1стэмы цяслярскага 1 сталяр-нага рамёствау Ыазырска-Прыпяцкай зоны Усходняга Палесся. Для рэал!зацы1 пастауленнай ыэты у дысертацш ставяцца I вырашаюцца наступныя задачы, як!я прадугледаваюць:

— даследванне лексШ лясной рамесн¡цкай сырав1ны;

— вызначэнне назвау драуляных збудаванняу, вырабау 1 1х асноуных састауных элементау;

— устанауленне назвау прылад працы для апрацоук1 драуншы;

— вывучэнне назвау асоб, як!я удзельн1чаюць у цяслярскай 1 стаяярнай дземнасц1.

Матэшял даследвання. Аб'ектам даследвання паслужыл1 каля чатнрохсот дыялектных лекс!чных адз!нак, атрыманых наш па спецыяльнай праграке з:

— тэрыторы! шазырска-Прыпяцкага Палесся у межах Гомельшчы-ны /апубл!каваныя крын!цц 1 уласныя наз!ранн!/;

— дыялектных сло$н!кау /матэрыялау/ з астатняй тэрыторьп Беларуо1, укра!нскай мовы, апубл1каваных у розны час у Беларус! 1 за яе межам1;

— лекс1кагра$1чных крынщ старажытнарускай мовы;

— выдадзеных выпускау Пстарычнага сло}н!ка беларускай

мовы;

— нарматыуных слоун1кау сучаснай беларускай л1таратурнай мовы I 1нпшх бл I зкароднасных моу.

Метады даслелвання. На дастауленыя у дысертацы! мэту i задачи пададзены адказы прн выкарыстанн! параунальна-г1старыч-нага, супастауляльнага I л1нгвагеаграф!чнага метадау даследваиня.

Навтковая нав!зна дасдедвання. Лекс1ка цяслярскага i ста-лярнага рамёствау у народных гаворках Мазырска-ГГрыпяцкага Палесся ¿першыню у беларуск1м мовазнаустве даследуецца з ул1-кам яе паходаання, тэрытарыяльнай замкнутасц! i пашырэння за межам! даследуемага рэг!ёну. У дасертацы! абгрунтоуваецца T33ic пра структурна-семантычную своеасабл1васць палескай лекс1к1— багатай крын!цы яапаунення сло5н!каваха саставу сучаснай беларускай л!таратурнай мовы.

Тэарэтычная 1 практичная значымасць дасдедвання.Асноуныя паланзннI I вын!к1 даследавання могуць быць выкарыстаны пры раопрацоуцы тэоры1 разв1цця i удасканалення слоун1кавага саставу беларускай мовы на розных этапах гЮторьп з ул ¡кам на-роднай асновы.

Фактычны матэрыял даследавання зноадзе сваё пршияненне у беларускай лекс1каграфП пры складанн! наркатыунага i дыялект-нага слоун1кау беларускай мовы, а такс&ада пры чытаюй курсау лекс1калог1i i семас1ялог i i, распрацоуцы спецкурсау I спецсе-MiHapay па прынцыповнх питаниях сучаснага стану беларускай мовы, яе лекеiKa-ссмангычнай г1сторы1.

Палажэнн!, мто выяосяша на абатюну:

1. Леке¡ка-семантычная с1стэма цяслярскага i сталярнага рамёствау уяуляе складаную i разнастайную частку слоун!кавага саставу сучаснай беларускай мовы, фармхраванне I развпщё якой у значнай меры аднос1цца да глыбокай старакытнасц1.

2. Тыпалог1я ¡заглос пяслярскай i сталярнай леке1к i дае падставу выдзел1ць у ёй дзве разнародныя трупы слоу, адна з як!х уяуляе унутрызамкнутую палескую рэг!яналъную с1стэму, другая выяуляе сляды за яе меяам!.

3. Фактычны матэрыял даследавання дае кагчыиасць адкз-задь на пытанне пра папауненне слоун1кавага запасу беларускай нарматыунай мовы за кошт выразных м!лагучных сродкау народна-гутарковага маулення беларусау-палешукоу.

Апрабацыя даследавання. Асно:,ныя палажэннi I вын!к1 дысер-тацы! знайт/ii сваё адлюстраванне у дакладах на Рэспубл1канск1х какферэнцыях "РэНяналышя асабл!васц1 усходнеславянск ix моу" /Гомель, 1990/, "Скарынауск1я чытанн!" /Гомель, 1990/, "Пробле-ми украГйсько! д!алектолоПГ на сучаснаму втапi" /Житомир, 1990/

"Тэз ¡сы дакладау I выступленняу навуковай канферэнцы!, прысвеча-най 109-й гадав 1не з дня нарадаэння 1 85-й гадав!не пачатку л1-таратурнай дзейнасд! Якуба Коласа" /М1нск, 1991 /, "Праблемы народнай адукацы!, навук!, культуры беларускага Палесся" /Ма-зыр, 1992/, "Тэз1сы рэспубл1канскай навукова-метадычнай канферэнцы!, лрысвечанай 110-й гадав!не з дня нарадаэння Янк! Купали" /Гомель, 1992/, "Матэрыялы юб!лейнай навукова-практытаай канферэнцы!" /Мазыр, 1994 /, "Скарына I наш час" /Гомель, 1994/.

Змест дысертацы! абмяркоувауся на пасяджэннях кафедры беларускай ыовы Гомельскага дзяржаунага ун!верс1тэта 1мя Ф. Ска-рыны I кафедры беларускай ыовы Мазырскага дзяржаунага педага-г1чнага !нстытута. Асноуння палажэнн1 дысертацы! адлюстраваны у дзесяц! публ!кадаях дысертанта.

Структура дысерташ!. Дысертацьм складаевда з уводз1н, трох асноуных раздзвлау, заклэтэння I дадатку з б!бл!яграф1яй 1 1н-дэксам даследаваных слоу.

Уводз!ны зшшчаюць абгрунтаванне выбару тэш, ахляд л!та-ратуры предмета, актуальнасць, навуковую нав!зну, мзту, задачи 1 к'.етады даследавання, яго тзарэтычную, а таксама практичную значымасць.

Першы раздзел. "Лясная рамесн!цкая сиравша 1 драуяяныя загатоук1" прысвечаны црындыпам анал!зу гэтага тэыатычнага аб'яд-

нання, якое уключае г!сторыю даследаваных слоу, ~!х семантычны I унутрыструктурны аб'ём, л!нгвагеаграф1ю I вызначэнне гградук-тыунасд! у народным асяродцз1 I сучаснай беларускай л!таратурнай мове.

Тэты лекс1чны пласт широка прадстаулены у даследуемым рэг!-ёне, таиу што у межах Мазырска-Прыпяцкага Палесся ' здауна была' пашырана вытворчасць , звязанад з цяслярствам I сталярст-вам па вырабу разнастайных, патрэбных для вясковых жыхароу выра-бау.

У якасц! ракесн!дкай сырав!ны выкарыстоувал!ся шатлШя пароды дрэу, як!я служил I аеноуным будаун!чым матэрыялам майстроу-сама-тужн!кау у працэсе працоунай дзейнасд!.

Лясную рамесн!цкую сырав!ну носыЯи^дасяедаванай тзрыто-ры! ^называюць: адеха /альха. олешына/. ас!на /оеГна. ос 1н!на/. бе^езд /берэза/. граб /гра'п/. дуб /дуд/, е'лка /ел!на/. сасна. хвоя.ясень.

Амаль усе названия нам!нацы! заф!ксаваны у старажытнарус-кай п1сьменнасц1: параУн. олъх^. осина. береза /брьза/. дубъ.

ель, сосъна /сосна/, ясень /МСДЯ, 1-3/f а таксау.а у старабе-ларускай: вольха /волха/. береза /берэза/. грабь, дубъ. ель /ТСБМ, 7, 9/.

Перал1чаныя нам1нацы1 лясной рамесн1цкай сырав!ны не належаць да л!ку рэг!янальных /мазырска-палеск!х/ лекс!чных адз!нак: яны вядомы нось<51там усёй тэрыторыi Беларуси Усе яны з адпаведным! гукавым! удасканаленнямi стал! здабыткам сучаснай беларускай л!таратурнай мовы, прычым не тольк! у прамнх, але 1 у лераносных значэннях, напрыклад, бяроза *л!с-цёвае дрэва сямейства бярозавых з белай карой; драун!на гэтага дрэва; матэрыял* /ТСБМ, I/; дуб 'высок! моцны або тупы чала-век' /Там яа, 2/.

Сярод назвау драуляных загатовак у даследаваным моуным арэале адрозн1ваюода:

неапрацаваныя загатоук!: бервено /ТС, I/; дзерэв1на /дзе-рзво/ /Там жа, 2/; дцдь 'калода', польск.в^^ , кям.; балл 'падрыхтаваная да сплаву калода, абчасаная з чатырох ба-коу;кал6да. крэж 'калода або сасна з крохкай i цвёрдай драунйгай' /Там жа, 2/; хлыст /хлуст/'ствол зрэзанага дрэва з неадсечанай вяршыняй, ачкшчаны ад сукоу; высок! або лян!бы чалавек', гюльск. chB^j ¡ цурбан /чурбак, чурбан/ 'кароткая калода; иустазелле без л!сцяу; тупы неразумны чалавек' /Тан isa., 5/;

4 Гут i н!гэй падаюцца скарачэнн! выкарыстаных лекс!ка-граф!чнкх крын!ц з указанием у дукках нумароу тамоу /выпускау/. БМ - Беларуская мова I ыовазнауства /Беларуская мова/, в.3-10, Мн., 1975-1982, БСУМ—Еялькев1ч 1.К. Краевы слоун!к Усходняй Ма-г1лёушчыны. Мн., 1970. ГСШ—Пстарычны слоун!к беларускай мовы, в». I—12.Мн.,1982-1993.ДСБ—Дыялектны слоун!к Брэстчыны. Мн.,1989. ММГ—Матэрыялы да слоун!ка м1нска-маладзечанск1х гаворак. Мн.,1977. НСШ—Насов1ч 1.1. Слоун1к беларускай мовы. Мн., 1983. СБГ—Слоу-,н!к беларуск!х гаворак пауночна-заходняй Беларус! 1 яе пагран!чча, тт. 1—5. fta., 1979-1986. МСЛЯ—Срезневский И.И. Материалы к словарю древнерусского языка, тт. I—3. М., 1989. СРЯ—Словарь русского языка ХУ-ХУП вв. вв. I—17. М., I975-I99I. ТСБМ—Тлума-чальны слоун1к беларускай мовы. т. 1—5. Мн., 1977-1984. ТС—Ту-рауск1 слоун!к, т. 1—5. Мн., 1982-1987. Ул.—Уласши наз!ранн1. ЯДС—Янкоуск1 Ф.М. Дыялектны слоун!к, в. 2. Мн., 1960. ЯДСЛ— Янкова Т.О. Дыалектны слоун1к Лоеушчыны, Мн., 1982.

першасна апрацаваныя матэрыялы: аполак /оп!лок. ополок/ •крайняя дотка пасля падоуханай расп!лоук! бярвенняу ; безы -

.кка 'дошка, таусцейшая за шалёулу'/ТС, I/; вагонка 'доапса спецыяльнай апрацоук!', франц.. англ.ин^е^г , даска /доска, дотка/'дошка; вельм! худы чалавек'; шалёУка /калевка/. польск.. ням. ХсЛсье'ем ;• брус, дубельчак •брус, абчэсаш з чатырох бакоу* /Там жа, 2/; тюибер /тынбра. тынбрына/ 'чатырохметровая абчэсаная сасновая калода'/Там жа,5/; швеля 'брус1 ням.; палав!нка 'палавша расп!лавана-га уздоуж бервяна' /Там аа, 4/.

Некаторыя з даследаваных. нам!наций, што абазначаюць неапрацаваныя I першасна апрацаваныя драуляныя загатоук!, ад-носяцца да л!ку вузкарэг 1янальных мазырска-палеск!х лекс!чных адзШак / балл, безыменна, дубельчак. тымбер/ I, наадварот, бы-туюць за межамI даследаванага рэг1ёну:

у заходняй частцы лауднёва-заходн^х беларуск1х гаворак: калода /колода, кулода/. оп!лец /ополок/. хлуст /ДСБ/;

у заходняй частцы тауночга-усхода1х гаворак: калода /СБГ, 2/, хлыст /Там жа, 5/;

ва усходняй зоне пауночна-усходн!х беларуск1х гаворак: к&лода■ хлыст, ополок ДСУМ, НСЫД/;

у сярэднебеларуск!х гаворках: аполк! /ШГ/. Пэуная частка слоу гэтага леке 1ка-тэг/,атычнага разраду без асабл1вых унутрыструктурных змен увайшла у састау сучаснай беларускай л1таратурнай мовы з захаваннем першапачатковых зна-.чэнняу 1 пераноснага ужывааня, напраклад: готзбан 'абрубак дрэва; кароткае бервяно; тупы, неразумны чалавек»; дошка •Ш10СК1, адносна неширок! 1 нятоусты кавалак драун1ны, вышла-ваны або вычасаны з бервяна; школънае прыстасаванне, на як!м П1шуць крэйдай; прыстасаванне для чаго-н. у выглядзе пл1ты, плаецшы; дошка гонару; свой у дошку; став!ць на адну дошку; як дошка - пра вельм! худога чалавека' /ТСБМ, 2, 5/.

У ходзе даследавання высветлена, што адна група слоу гэтага леке¡ка-тэыагычнага аб'яднання не стала прадуктыунай у народна-гутарковай мове Мазырска-Палеската рэг!ёну /дубельчак. тымбер/, другая выяуляе роднасныя сувяз1 еярод 1ншых часц!н мовы:

/ / назоун1кау: дзерэУянка 'кавалак дрэва'; колодан 'нож з

драулянай ручкай'; колодника 'частка люлък1, куда наб1ваюць табаку* ; колодзша. дошчэчка;

прыметн!кау: лзерауяны 'драуляны*; падкал^дны 'каварны чалавек'; досачны. дашчаты 'дашчаны';

дзеясловау: дзеравян^цъ 'моцна мёрзнуць; пам1раць'; прыслоуяу: дзеравом 'станав!цца непрытомннм*; калодкай 'без руху';

деепрыслоуяу: адзервянёушы 'застыушы'. [,1ног1я словы гэтага типу, што увайшл1 у састау сучаснай беларускай л1таратурнай мовы, таксама суадносяцца з розным! часц!нам! мовы: (

назоун!кам1: дзерав!на 'адно асобнае дрэва»; дзеравянка •бервяно; кавалак дрэва, дрэва*; дзеравяшка 'невял!к! кавалак дрэва; штучная драуляная нага; абутак на драулянай падэшве*; прыметн!кам1: дзеравяны 'драуляны'; дзеясловам!: дзеравянець 'набываць цвёрдасць, характэр-ную для дрэва; траидць адчувальнасць, абм!раць'.

У друг!м шэдзеле "Назвы збудаванняу, вырабу i ix асноу-ных частак" даследавана серыя назвау: будынок «зыллё для чала-века', стбел. будынокъ /будынекъ/' памяшканне; тое ж, што i збудаванне' /ГСЬМ, I/; дамоука 'будынак; простая чатырохвуголь-ная труна"; дом 'будынак; памяшканне разам з гаспадаркай', струск. домъ 'жыллё, будынак; гаспадарка, даг/линяе yлaдкaвaIíнe; сям'я, дамашн!я; маёнтак, маёмасць; храм, царква' /ЖДЯ, I/, стбел. домъ 'дом, хата, будынак для жылля; сядз1ба, сталае месца яыхарства; гаспадарка, установа; сям'я, род* /ГСБМ, 8/; хата /хатка/', польск— венг. А-очг »хата, звычайна з адна-го пакоя; нылыя i гаспадарчыя памяшканн!, разам узятыя; асоб-ны пакой; труна; падаога у жылым памяшканн!; месца пражывання дз!к1х жывёл'; аУчарн1к 'хлеу для авечак; парода ваукоу, як1я спрауляюцца з авечкам! i !ншай дробнай яывёлай'; валоУн!к 'валоуня', стбел. воловня /ГСБМ, 4/; каро.Ун!к 'хлеу для кароу'; катух »невял1к1 хлеу для дробнай дамашняй жывёлы'; св!ношнщ /св!ну1ш!к. св!нмн!к/ 'хлеу для св!ней' /ЯДС£/; адрына 'халод-нае пшжшканне для захоування кармоу, сена, зерня i 1нш.', струск. одрина 'пабудова для кывёлы, хлеу, хлеу для саней, калёс i сена, быу таксама летняй спальняй' /СРЯ, 12/; анбар 'па-мяшканне для складз!равання зерня' /Ш, 3/, струск. онбаръ 'па -мяшканне для складз !равання зерневага хлеба* /ЖДЯ, 2/; гумно 'вял1кае гасдадарчае памяшканнв для захоування кармоу, сельска-гаспадарчых прылад працы або месца, дзе знаходз!цца домашняя жывёла*, струск. гумъно /МСДЯ, I/;.клуня *непаваротл!вая тоус-

тая ;;1анчына*, л!т. K&lhoS 'ток, гумно*, лат. ÜÍU QMS »тое к* ; стадота 'зя/iiKi хдеу; вял!кае няугулъкае, лепркстасаванае для тлля памяшканне ', nojibCK.j£¿o-c¿ofe¿ 'восеиъ. гумно', ням .&Iqlc£o¿ 'тое к*.

Названия намiнацыi не адносяцца да л!ку лакальных палес-Kix лекс1чных адзШак: яны вядомы 1ншым тэрытарыяльнш аб'-яднанням Беларусь Мног1я з 1х без íctothhx унутрыструктурных змея ушйшп у састау сучаснай беларускай л!таратурнай мовы, захаваушы першапачатковыя паняцц1 aöo пашырыушы ix за Л1К пераноснага ужывання: параун. адрына 'халоднае збудаванне, дзе захоуваецца корм, а таксама с ель скагас дадарчыя прылады працы, пуня' /ТСШ, I/; дом 'будынак для жылля, разыяичэння устаноу I прадпрыемствау; яра усё, што можа служыць прытулкам, схов!шчам для каго-, чаго-н. ; чыё-н. яылое памяшканне разам з гаспадаркай; сям»я, людз!, як!я зшвуцъ у адним пзмяшеанн!; родныя мясц1ны, родны край; як назва дзяркаунай, грамадскай, культурней установи, а таксама памяшканне, дзе яна знаходзШ-ца; дынастыя, род' /Там жа, 2/; стадола »каиюшня на заезным двары; вял!к! хлеу; пра вял1кае, няутульнае, нядобраупарадка-ванае памяшканне, тдлё' /Там жа, 5/.

У народна-размоуным асяроддз i Мазырска-Прыпяцкага Палесся

словы даследаванай лекс1ка-тэматычнай групы выяуляюць сувяз!

з 1ншшЛ часц!нам1 мовы:

i i

назоУн!кам1: адрын1шчэ. амбарншчэ 'месца, дзе знаходз!ла-ся пабудова; павел. ад амбар*; будыначок 'памянш. ад будынок*; бутан 'шалаш'; домов1на 'труна'; домов!к 'дамавы'; x¿th1шчэ "'месца, дзе знаходз!лася хата; вял!кая хата';

прыметнi как i : анбарны 'як1 аднос1цца да анбара'; одрынны 'як! аднос!цца да адрыны'; дамашнi 'звязаны з домам*; хатн! 'якi аднос1цца да хаты*;

дзеясловам!: клундз1шха /клун 1ша/ 'павол! зб!рацца, марудз1дь*; будовашха 'займацца будаун1цгвам; вест будау-нщтва*; домоховаць 'зайкацца дамашнími справамI*; домовадь •быць дома'.

Нам iнацы! для назвау вырабау i састауных частак збудаванняу складаюдь: абл!тура 'дашчаная аправа вуглоу t хаты' /Ул./; абсада 'вонкавая аправа вакол дзвярэй'; шалеванье /шалеванне/ 'вонкавая, звычайна фигурная аправа вокнау, абпашбтка 'дошк! або жардз!ны, што кладуцца упоперак кроквау;

дарма:. 'дошка, якая закрывав латы з унутранага боку сх!лау даху' /Ул./; запесочн!к 'верхние бервяно у зрубе* /ТС, 2/; дата /лащда/ 'жэрдка для мацавання упоперак кроквау; вял1кая рыбалоуная сетка; кавалак ткан1ны*: байструк 'кароткае бервяно паи i ж вокцам 1; пазашлйбнае дз!ця', польск , ням .¿afJcu-d

лацclMi^s .цунъ /íí¿hík/ 'каротк!я бярвенн! у прасцен-ках пам!ж вокнгил!; цялежка; невысок! чалавек; малое парася' /ТС, 5/; балка /балька/'драУляны брус, прымацаваны да дзвюх супрацьлеглых сцен як апора для насц!лу', струск. балка •брус, бервяно* /СРЯ, I/, стбел. балка /балька/ »бэлька* /ГСЕМ, I/.

Даследаванне гэтага лекс!чнага пласта паказала, што паасобныя словы на фоне шшых ыожна расцэньваць як вузкарэг!я-нальныя /абл!тура. абсада. запесочн!к.датоавес/. У некаторых з ix выразна праяуляецца матывацыя, напрыклад, з'яуленне наз-вы аапесочшк звязана з тш, што на столь хагы сыпал! пясок, каб у ёй было ххяплей, а верхняе бервяно зруба не давала яму рассыпацца. Што ж да сюяаданага тэршна дармазес. то ён утва-рыуся са спалучэння прыслоуя дарма I дзеяслова в!сець. Склада-ныя назвы дазол! пашыраны у адзначаным моуным рэг1ёне, бо, як зазначае Ы.Р.Прыгодз!ч, яны "вызначаюцца багагш! сзнсавым! i стыл!стычным1 ыагчнмасцям I, дазваляюць проста i выразна на-зваць расчлянёнае паняцце, трапна ахарактарызаваць той ц! 1н-шы прадмет, з'яву".^ Аднак шог!я словы гэтага тыпу выходзяць за межи Мазырска-Прыпяцкага Палесся i пашыраны у шшых дыялект-ных зонах Беларус i:

у захода!и рэг^ёне пауднёва-заходн^х гаворак: лата »жэрд-ка, дошка, што кладзецца упоперак кроквау; байструк 'кароткае бервяно пам!ж воинам!' /ДСБ/;

ва усходняй частцы пауночна-усходняга моунага рэг!ёну: байструк 'пазашлюбнае дз!ця»; дата 'зсэрдка' /БСУ1Д/; балька »перакпадз!на у доме або хляве; усякае апрацаванае з чатырох бакоу бервяно' /НСБ;,5/;

у яго заходняй частцн: дата /латы, латэ/ 'жэрдка, якую прыб!ваюць да кроквау, якой заыацоуваюць зверху салому на стра-се, або бервяно, якое змацоувае загарадзъ' /СБГ, 3/; байструк /баструк/ 'пазашлюбнае дз!ця; гультай; кураняты, што вылупШ-ся тайна' /Там на, I/.

ьПрыгодзi4 М.Р. Шчодрасць слова, rii. , 1990. — С.З.

Пэуная колькасць даследаваных нам!нацый стала здабытяам сучаснай беларуекай л!таратурыай мовы з захаваннем тэрм!нала-г1чных значэнняу: параун. болька 'драуляны, жалезны або зкалеза-бетонны брус, пры/лцаваны канцам1 да дзвюх сулрацьлеглых сцен, або апоры, як!я слуяаць падтркмкай для насц!лу; бэлька' /ТСШ, I/; лага* »кавалак ткан!ны, скуры 1 над., як!м залатана дз!рка на адзенн1, абутку 1 пад.лата2 'дошка, жэрдка 1 над., як!я кладуцца упоперак кроквау /Там жа, 3/, друг!я поунасцю страцШ тзрм1налаг1чныя аднос!ны да анал!зуеыых рамёствау, скажам, байструк »пазашшбнае дз!ця' /Там жа, I/.

У межах даследавакай тзрыторы1 назвы асноуннх частак збу-даванняу 1 вырабау з дрэва аказал1ся давол! прадуктыуным I, бо суадносяцца з рознш.п часдшам1 мовы:

назоун!кам1: абрашэц!на >адна дошка"; л&тн!к 'ыатэрыял для латау; бакстручэнА 'пазашлюбнае дз1ця; непаслудаянае дз1ця>; балько'вэ 'пачастунак дня цесляроу, кал! пакладуць бзль-к! на зруб';

прыгс,:етк1каш: абгааотачнк 'як1 адыоейща да латау'; байструковы калекыць пазашнобнаыу Д31цящ; зроблены байструком'; (

дзеясловагЛ: абсадз1ць /асадз!дь/'зраб!пь насадку; надзець на што-н.•; аблашць. абрэшэшць /абрэшац!ць/'прыма -цаваць латы або дошк! да кроквау; байструкавапь 'бескарысна, марна тращць час';

дзеепрыметн!ка?Л: абсаджаны 'зроблены у выглядзе насадк1; пра чалавека, якога пастав!л! на месца*.

Роднасныя сувяз!, як!я выявлены у народна-гутарковык асяроддз! йазырска-Прыдяцкага Палесся, характэрны таксама 1 для нашай нарматыунай мовы, пры гэтым наглядакяща выпада!, кал! семантика гак!х вытворных у адных выпадках захавала сваю прыналежнасць да адзначаных рамёствау, напрыкяад, асадз ¡ш, •уг/ацавадь што-н., на чым-н., надзець на што-н.; пршацаваць; уставав 1ць у аправу, у рамку; аправ!ць; пастав!ць асаду у вок-ны, дзверы», у друг1х, наадварот, семантика поунасцю дысш!-лявалася у аднос!нах да тэрм!налаг!чных значэнняу цяслярскага 1 сталярнага раглёствау: абсадз!ць 'пасадз!ць расл1ны навокал, па краях чаго-н.; перамагчы у бойцы, павал!ць; перамагчы у спрэчцы, прымус!цъ замаучаць» /ТСБМ, I/.

Трэц! раздзел "Прылады працы ! назвы асоб у вытворчасц! цяслярскага ! сталярнага рамёствау" складаецда з дзвюх частак.

У периай частцы анал!зуевда семантычнн аб'ём нам!нацый прнлад правы у цяслярскай i сталярнай ЕЫтворчасц1 на тзрытсры! Мазырска-Прыпяцкага Палесся i 1х г1сторыя, л1нгвагеаграф'ш, суадносИш у нарматыуным ужыванн!, а таксама прадуктыунасць у диалектным асяродцз i i нарматыуным уяыванн i:

адб0ш1к; /атборн¡к/ 'рубанак з днгурным лязом' /Ул./; баран /двухручны рубанак; авечы самец; рассеяны, тупы чалавек* /ТС, I/, струск. бараоть /боранъ/'баран, авечы самец' /ВДШ, I/, стбел.баранъ 'баран; сшвал!чная назва Icyca Хрыста•; геб-л!к '1нструмент для ручнога стругання', стбел. гебель 'рубанак' /ГСБМ, I/, íiOj'¡bCK.¿¿Jc£ , ¡¡т. 'тое ж'; гладз¡к ■ инструмент для найбольш гладкага стругання драуляных загатовак» /Ул./; калёука 'рубанак доя вырабу ф!гурнага проф!лю на дошках'; kytÓVhík 'рубанак для внбарк) паглыбленняу над шкло' /Ул./; с пуст 'вялШ цясдярск! рубанак; насц!л для сцякашщ вады над пласц!нкай вадзяных шшноу /ТС, 5/; важок 'правее для ад(Пу-kí лШй на калодах I дошках пры íx прадольнай расп!лоуцн' /Ул./; нщЬз 'шнур; кручказатая рыбалоуная сетка; удрыгояванне на адзенн1; вузк1 иадзел зямл!'; драчка 'паз у бервяне; цясляр-ск! шетрумент, як!м прачэрчвавць л i н i I пры падгонцы бервяна да бервяна; сама рыса; предмет кухоннага укытку; ручныя норны; ui43nKi ад выбарк! паза у бервяне; дрыль 'свердзел; вял!к! драуляны кол'; калаурот 'свердзел; прыстасаванне для ручнога вырабу праяы; падняцце грузау*, струск. коловратъ 'крутаварот, кругавы рух; 1нструмент для сз!дравання'/СРИ, 7/; крантак 'свердзел* /Ул./; тз'бель /тз'бэл, гэбол / "свердзел, як 1м пра-кручваюць адтул!ны у бярвеннях для зруба; драуляння ubíkí* /ТС, 5/; п^нтр /цэнтзр/ 'вял1к! ручны свердзел; сярэдз!на чаго-небудзь*.

Сярод заф1ксаваных тэрм1нау для назвау црылад працы вы-дзяляюода рэг1янальныя лекс!чныя адз!нк1, абмежаваныя даследа-ванай тэрыторыяй Мазырска-Лрыгацкага Палесся: адборнИ; /атбор-н!к/ гладз!к. важок.

Другую трупу складаюць словы, як!я не абмяжоуваюцца названа® дыялектнай зонай, а у;ашаюцца:

у захода1м арзале пауднёва-заходн1х беларуск!х гаворак: баран 'прыстасаванне для перамотк! праяы*; гэбэль ' Шетрумент для стругання'; калёука 'п!лка для ф1гурнага выраэання'; кутоУ-n¡>c 'в1д рубанка'; спуст 'фуганак1; крантак 'свердзел';. тыбедь /тыбыль/ 'вял!к1 свердзел'; цэнтр /цэнтэр/ 'свердзел' /ДСБ/;

ва усходняй частцы пауночна-усходняга дыялектнага мас!ву: гебедь 'свердзел' /НСБГ-.1/, цэнтр /ЪСУЭД/ ;

у яго заходняй частцы: баран 'рубанак з дзвюма ручкам!', гэбаль 'рубанак', рубанак. шнур /инюр/. свярдло /свырдло/; табель /тэбадь. тзбэль. тэбяль. тубель. тыбель/ 'свердзел; драуляны цв1к' /СЕГ, 4, 5/.

¡■/.ног ¡я з гэтых слоу папоун 1л 1 слоун!кавы састау сучаснай беларускай л1таратурнай л!таратурнай мовы: баран , гэбель /гзбл!к / дрыль. калаур^т. свердзел. цэнтр. фуганак. инур /ТСБМ, 1-5/.

Важна мець на увазе, што пры засваенн! нарматыунай мовай дыялектных тэрм1нау у адннх выяадках адбылося звужзнне дыялектнага сенантычнага доля /драчка 'метал¡чны шструмент з двука вострым! загнутым! канцаы! для падгонн! бярвенняу; месца патл л!н!ям!, прачэрчаным 1 гэтым 1нструментам на бервяне або падняцця грузау /ТСБМ, 2/; свердзел Инструмент для пракруч -вання адтул!н у дрэве, метале' /Там ка, 5/, у других, наадва-рот, у працэсе засваення нарлатнунай мовай семантычны аб'ём нам!нацый пашырыуся за кошт з'яулення новых тэхн1чных або навуковых ианяццяу /цбнтр »кропка лерасячзння восей, л!н!й у ф!гуры, кропка канцэнтрацы! як!х-н. адаос1н у целе; цэнтраль-ная частка чаго-н.; частка, звычайна сярэдкяя, горада, пасёлка, дзе размешчаны асноуныя адмШстрацыйныя установи; месца канцэнтрацы! якой-н. дзейнасц!; самае галоунае, вакнае, асноунае; тое, вакол чаго групуеида, якому падпарадкоуваецца усё астатняе; горад, буйны населены пункт, як1 мае адм!н!страцыйнае, прамыс-ловае, культурнее значэнне для якой-н. мясцовасц!, рэспубл!к!; вншэйшы орган к1равання якой-н. дзейнасцю; у саставе назвау некаторнх устаноу або аддзяленняу, як!я ведаюць чым-н.; трупа нервовых клетак, якая рэгулюе тую або Шшуго функцшо арган!зта; у буржуазных парламентах назва праыезасавых /памш правым! ! левым!/ буржуазных партий, труп, груповак; дэталь станка з конусным канцом, як! служыць для ладтрыюа загатовак пры !х апрацоуцы»; шнур 'тонкая вяроука, зв!тая з иекальк1х скручаных нхтак або пасмау; тонкая вяроука, звычайна каляровая, якая слукьшь для упрыгожвання чаго-н.; рыбалоуная сетка у выглядзе доугай вяроук! з кручкам!; у цесляроу - вяроука, звычайна нацёртая крзйдай або вугалем для адб1ук1 лшШ; электрычны провад; дк! складаецца з. некальк!х1!&аляваных тнШ; чарада

птушак; рад аднародных прадаетау, размешчаных адз!н за друг!м; вузкая палоска зямл!' /ТСБ!Л, 5/.

.Уног !я словы, што абазначаюць назвы прылад працы у цяслярскай I сталярнай вктворчасц!, суадносяцца з розным1 часцШам! мовы:

назоун!кам!: гебл!чок «памяти, да гебл!к'; глажанка •гладка апрацаваная дошка*; шнурок 'памянш. да шнур'; шнуро-'той, хто п1яуе дошк! па хграашураванай л1нП»; шнуроваль-дгащ *бесталковы чалавек*; драчачка 'памянш. да драчка',* тэб-л!к 'памянш. да тзбель'^

дзеясловам!: геблевадь 'стругаць'; абгеблеваиь 'пастру-гаць'; прашяуравапь 'адо!ць л!н11 на бярвеннях або дошках»; шнуравапь 'хутка 1сд1'; драиъ *раб1ць л!н!ю на бервяне або дошцы'; прьшз1р4иь *выб1раць паз у бярвеннях зруба';

дзеепрыметнIкаыI: гоблевАны 'струганы'; абгеблевАны 'наструганы'; папмураваны 'праишураваны'; прыдраные 'урауназа-ныя бярвенн! зруба*; патэблеваные 'падрыхтаваныя адгул!ны у бярвеннях; сцены, зыацаваныя драуляным! цв1кат'.

Суадноснасць праанал!заваных слоу з розным! часц1нам! моеы характзрна I для нашай нарматыунай ыовы:

прыкетн1кам1: шнуравы *як! те аднос1ны да шнура, зроб-лены з яго, прызначаны для шнура; сцягнуты, змацаваны шнурам; прашнураваны';

дзеясловам!: инураваць 'сцягваць ито-н.; нан!зваць на шнур; часта хадз!щ>, ездз!иь узад ! уперад».

У саставе тэрм!налаг!чнай лекс!к! цяслярскага ! сталяр-нага рамёствау бытуе груда нам!нацый : вуб1ральшчык 'той, хто вькНрае паз у бервяне' /Ул./, плотн!к 'майстар па вырабу дзвярэй, вокнау, рамау 1 !нш.', сгруск. плотникъ 'майстар па дрзву, як! руб!ць будынк!; сталяр 'рабочы, спецыял!ст па тон-кай ! дэтальнай апрацоуцн драун!ны' /¡'ЛСДЯ, 2/; часальшчык 'той, хто займаецца часаннем бярвенняу /Ул./; цесляр 'той, хто цяслярыць'; шнуровы "той, хто адб!вае л1н!! на бервяне або дошцы пры даламозе шнура' /Ул./.

,Анал!з прыведзеных слоу да? падставу гаварыць пра 1х пол!сем!ю у народна-гутарковым ужыванн! Мазырска-Прыпяцкай зоны усходняга Палесся. Характзрна, што адны з 1х мозсна расцэньваць як вузкарэг!янальныя лекс!чныя адз1нк! на вызна-чанай тэрыторы! / часальшчык. шнурову/. друг!я бытуюць на ас-татняй тэрыторы! Беларус! /сталяр. цясляр/.

Пэунае месца прааыал1заваныя словы гэтага зместу займавдь у нашай нарматыунай мове з захаваннем ранейшага семантычнага аб'ёму: сталяго 'рабочы, спецыял1ст па тонкай I дэталёвай апрацоуцы драун!ны 1 вырабау.з яе»; досляр 'рабочы, як1 зай-маецца грубай апрацоукай драун!ны, узвядзеннем драуляных будын-кау, вырабам драулянай мэбл!' /'1'СШ, 5/.

Характэрнай рысай даследаваных слоу з'яуляецца тое, што у народнш асяродцз 1 Мазырска-Пркпяцкага Палесся яны аказал!-ся устойл!выы! I суадносядца з розным! часц!нам! мовы:

назоун!кам!: плотн!чнха 'конка цесляра'; сталярка, цясляр-ня 'майстэрня, дзе працуе майстар 1 захоуваюцца яго !нструмен-ты'; пл6тн1дтва , сталярства ..вдсляротва 'рамяство, занятак сталяра, цесляра';

прыметн!кам1: плотн1цк! 'як1 належыць цесляру»; стадяр-ды 'як! налелшць сталяру, зроблены Ы'; цяолярнн 'як! адносщ-ца да цесляра';

дзеясловам!: плоти !чаць 'займацца цяслярствам, выконваць сталярную работу'; еталярн1чаш> 'выконваць сталярную работу*; цяслярыдь /цяслярн!чаць / 'выконваць цясяярскую работу, займац-ца цяслярствам'.

Суадаос!ны з розным! часц'шам! мовы, як!я ыаюць месца у дыялектным ужываши, характэрны I для сучаснай беларускай л!таратурнай мовы:

назоун!кам!: сталярка 'сталярныя вырабы; занятак сталяр-най справай, рамяства сталяра; сталярная'; цнслярня 'майстэрня, памяшканне, дзе працуюць цесляры*;

прыметы!кам1: сталярны 'як! мае аднос!ны да сталяра, звязаны з рамяством сталяра; прызначаны для працы сталяра»; цяслярск} *як1 мае аднос !ны да цесляра, цяслярства; як! належыць цесляру, уласц!вы цесляру»;

дзеясловам!: сталярн!чаш> 'выконваць сталярныя работы, займацца рамяством сталяра'; цяслярыць 'выконваць цяслярск!я работы, займацца рамяством цесляра*.

У заключэнн! абагульшшзда асноуныя палажзнн I ! внвады даследавання.

Лексика цяслярскага 1 оталярнага рамёствау Мазырска-Прыпяцкага Палесся уяуляе складаную ! унутранаарган1заваную сЮтэму, у якой захавауся значны пласт старажытных найменняу без прыкметных секантычшх зрухау. Значная частка 1х дажыла да наишх дзён з ранейшым! значэнннт. Друг1я лексемы зазнал!

заканамерныя семаиткчшя 1 унутрнструктурння зглены, складаюць уласна беларуск1 лекс!чны пласт, сярод якога выдзяляюцца тыпо-ва палеск!я лексемы. I адносна нязначную трупу складаюць запа-зычанн1 з Шшых славянок1х 1 неславянск1х иоу.

Лекс1чны анал!з щслярскай 1 сталярнэй тэрм!налогП пацвярдаае палажэнне пра тое, што народна-гутарковае мауленне беларусау, у тш л1ку 1 палетукоу, з,яуляецца асноунай крын1цай иапаунення 1 удасканалеиня сучаснай беларускай л!таратурнай мовн.

Асабл1васц. разв1цця 1 функцыян1равання цяслярскага I сталярнага рамёствау ыазырска-прыпяцкай зоны Усходняга Палес-ся у зкачнай меры вызначаюцда тым, што асноуныя яго траднцыкныя в!да захавал!ся у Беларус 1 да наших дзён 1 знаходзяцца у не-пасрэдным .узаемадзеянн! з опасным заняткам па апрацоуцы драу-ляных вкрабау I зоудаванняу з Актыуную матэрыяльпа-куль-турную сиадчыиу оеларусау шлс ската рэг!ёну дапауняе глоунк кантэкс'г на да^ледаваным лекс1чным узроун1, як1 садзейн!чае асэнсавашио IX духоунай культуры, дапауше яе багацце I спе-цыф!чнасць традыцый на працягу доугага часу.

Асно^ння падакэнн! дисертацн! адастраваны у настугашх публикациях аутара:

1. Лекс1ка дрэваапрацоучага рамяса'ва Мазырскага Палесся //Рзг1яналышя аса<5л1васц1 усходдаеславянск1х моу./Тэз1сы дакладау I паведамленняу/— Гомель, 1990. - С.55-56.

2. Лексика хатн[х народных лромыслау у выданнях Скарыны // Скарынауск1я чыгатп /Тэз1сы дакладау 1 паведамленняу/-- — Гомель, 1950. — С.25-26.

3. Канальская лексика у гаворках Мазырскага Палесся// Проблеет украшсько1 диалектолог! 1 на сучасному стап!. /Тэзи дожлпдей 1 П0В1Д0млень/ —Житомир, 1990. - С.173-174.

4. Лекс1ка хатн1х народных иромыслау у трылогп Я-уба Г.оласа "На роставдх" // КаласавШы /Тэз1сы дакладау 1 паведамленняу навуковай канферэнцы!, прнсвечанай 109-й гадав1не з дня нарадаэккя I 85-годдзю пачатку л 1таратуркай цзейнасц! Якуба Коласа/ _ мн., 1991. — 0.60-62.

5. Назвы драуляних загатовак у гаворках Мазырскага Палесся// Праблеыы народнай адукащп, навук1, культуры бела-рускага Палесся /Тэз1сы дакладау ! паведамленняу/ —- Ыазыр, 1992. — С.82-84.

6. Лекс1ка дамашняга рамяства у камеды! Янк! Купалы

"Паул1нка" // Е^ладар роднага слова /Тэз!сы Рэспубл¡канскай навукова-метадычнай канферэнцы!, прысвечанай 110-ай гадав!не з дня нарадаэння Янк1 Купали/ — Гомель, 1932. — С. 44-45

7. Селсантычная клас!ф!кацш1 жко[к\ мужчынск 1х хатн!х промысла? Мазырекага Иалесся// Беларуская мова. Мы., 1993, ' в.20. — С. 3-11.

8. Лекс!ка сталярнага 1 цяслярскага рамёствау на уроках працы // Матэрыялы вхНлейнай навукова-практычнай канферэнцыI. — Мазыр, 1994. — С.100.

9. 3 гюторы! беларускай рамесн!цкай тэрм!налогI1 // Скарына ! наш час. Матэрыялы I Рэспубл1канскай навуковай канферэнцы!. — Гомель, 1994. — С. 34-36.

10. Рэг!янальныя цяслярск!я I сталярныя тэрм!ны Ыазырска-Прыпяцкага Палесся // Рэг!янаяьныя асабл!васц! ковы, лхтаратуры 1 фольклору / Тэз1сы дакладау 1 паведащенняу У Рэспубл!канскай навуковай канферэнцы!/ — Гомель, 1994. — С.71-72.

17

РЭЗКМЕ

КН1ГА УЛАДЗШ1Р ДЗМ1ТРЫЕВ1Ч Наз1ранн1 над лекс!чнай с1стэмай цяслярскай I сталярнай вытвор-часц! Мазырска-Прыпяцкага Палесся наказал!, што моуныя традыцы! вы-значаюцца тут значннм! момантам! у разв!цц! самабытных хатн!х про-мыслау, абумоуленых геаграф1чным станов1шчам названага палескага краю, матэрыяльная 1 духоуная культура якога аднос1цца да глыбокай старажытнасц!, Часавая устойл!васць даследаванага леке1ка-тэматычна-га аб'яднання у межах вызначанай дыялектнай зоны у значнай меры не паутараецца у !ншых рэг!ёнах без асабл!ва прыкметнага знешняга уплыву. Вывучэнне гэтага багатага класа слоу з'яуляецца важныгл для ха-рактарыстык1 асабл!васцей народна-гутарковага багацця, яго месца 1 рол! ва узбагачэнн1 I Удасканаленн1 беларускай нарматыунай мовы.

РЕЗЮМЕ

КНИГА МАДЙЖР ДШТКЕЗМ

Наблюдения над лексической системой плотницкого и столярного производства Мозырско-Пркпятского Полесья показали, что языковые традиции определяются здесь значительными моментами в развитии самобытных домашних ремёсел, обусловленых географическим положением названного полесского края, материальная и духовная культура которого относится к глубокой древности. Временная устойчивость исследованного лексико-тематического объединения в пределах ввде-ленной диалектной зоны в значительной степени не повторяется в других регионах без особо заметного иноязычного влияния. Изучение этого богатого класса слов является важныгл для характеристики особенностей народно-разговорного богатства, его места и роли в обогащении и усовершенствовании белорусского литературного языка.

SUMMARY

VLADIMIR DMITRIJEVICH KNIGA

The study of the words comprising the vocabulary of carpen-tery and joinery in the region of Mozyr-Prypiat Polesaie has proved that the linguistic traditions here are determined by the development of these original crafts which appeared due to the geografical situation of the region which has an ancient material and spiritual culture.

The words of this lexico-thematic unit haven't undergone great changes in this region. It is not observed in other regions. The study of this class of words is important for the characterization of peculiarities of the colloquial langage, its place and rolein the enrichment and development of the Byelorussian literary language.