автореферат диссертации по истории, специальность ВАК РФ 07.00.02
диссертация на тему: М.В. Довнар-Запольский как ученый и общественный деятель

Полный текст автореферата диссертации по теме "М.В. Довнар-Запольский как ученый и общественный деятель"

БЕЛАРУСИ! Д351РяСА^ТЫЫ ТЗШАЛАПЧТШ УШВЕРСПЭТ

pre о,

Т,71Т7* níMfí'V/HOTi^ ; П *' ' \

9fif\ ^ it» з V ¡ i,...

Круча;-: Штр СцяпанагЛ«г

М.В. ДОРНАР-ЗАПОЛЬаа ЯК ВУЧОИЫ Г ГРАМАД СШ ДЗЕЯЧ

07.00.02- айчиняак г1сюрнл 07.С0.09 - пстарыпгршМя, крыш'цязиаустяя î г.гетадм пеггмшчиих дяслгдапашшу ( пстарьпныя шшукГ)

Л у т я р э ф с р a т

дысертацьн па атгылгагше вучонап ступсгп кандидата ricraptrntux nasy¿;

Мшек -1996

Работа выканаш та кафедры псторьи Беларуса. 1 палггалоги Беларускага дзярка^цага^рэхналапчнага ушверсггэта

Навукоаь? здраушк

доюгар псгарычных навук прафесар Палуяи 1.В.

Афщьцщьк ешнешы

доктар псгарычных навук прафесар Лыч Л.М. кандидат псгарычных навук, ' дацэнт Карау Зм.У.

Апаш&и&азаз арганшцыя

Беларуси . дзяржаунь!' педагапчны ушверспгэт ¡мя М.Танка

Абарона адбудзецца 2/1996г. у /У гадзш на паседжанш Савета (д.01.40.01.)па абароне дысертацый на атрьшанне навуковай ступеш доктара навук пры шстыгуце псторьи АН Беларуа (220072, г.Мшск, вул. Фракцыска Скарыны,!).

3 дысертацьшй мохсна азнаёмщца у цэнтрапытй навуковай б £ б Л1ятзцы 1мя Я .Коласа АН Беларуси —

Аутарэферат разасланы" " 1596г.

Вучоны сакратар Савета па абароне дысертацый. кандидат псгарычных навук

1нстытут псторьи АН Беяаруа 1996г. . .

АГУЛЫ-ЫЯ ХАРАКТАРЫСТЬЕКА ПРЛЦЫ

Актуапъиасиь тэмы Даследуемая праблема з'яуляецца для нас актуалыщй пры вырашзтп сгладапых задач дзяржаунага будаушцтва \ лацыянальла-культурнага ацрадзкэшш, тая стаяць перад Рзспублпсап Беларусь на сучасньш этапе. Грунтоуны анал1з дзсГшасщ иашых папярздппсау, яюя ¡мкнул1сл абгрунтаваць 1 рэал1запць на прагстыцы гзты.ч ¡'дз1 У ишулым, дагтамояа нам пазбегнуць шзрагу памылагс 1 вьпсарыстзць ¡>: вопыт сепия. Ацпыгл з татах дзеячпу I з'яуляуся Мгграфап Ппстарппч Доупар-Запольс;а -сапрауднь: патрыСт Беларуси, вя.ломы ллследчык беларускин псторьп 1 этнаграфи, атсшуиы грамадаа" д{ таленавггы педагог. ГГ.: :к:шг> ¡цгг псюрш;я на цэхын 'дзеанОгод'Р! было выкрэслсиа з намяш нечадг.чс; пакт^-ння;/ оеллруспу. Лмаль но даследапапла засталася Спгатая тпорчал снпдчыиз галенантга вучонага.

Усо гзга рсбпд» аиуач.мнлп [ нгаСк:о;1ДГ,!н прапггдзение дадзенага даатедавлпля.

I А {эта даслед'итня - усебакопп праа(гал»заггаць иавукоиа-даслсдчую 1 грашдска-палшдчиую дзепииспь М.В.Доунар-Запольскага 1 на асиопс гзгага шзначыць мссца вучонага у беларуиам нацыянальныи руху у к.Х1Х- п. XX стст. .

У ранках мэты даслсдапаипя аугарагл вмзначаиы ШШ'ШШ задачы:

1." Вызначыць мссца I ролю М.Доунар-Зппольскага у даследявапш ricropr.fi Бсларуа".

2. Паказаць ршпо вучонага У' развщщ беларускай этнаграфншап павух1 I сгапаулсиш беларускай археаграфи.

3. ДаслСдапащ. грамадска-палптдчпуго дзеГшасць историка.

HaevKOP.an тт'зна атпгмтшх яыгФсау, У дысертацы!

упершышо уссбакова разглсдагана навукова-даслсдчмцкая ! грамадска-падгшчная дзеГшасць М.В.Дсунар-Запольскага. Пры гэтым галоуная увага была скавдзнтравана на даследаванш беларускага наюрунйу у таорчаац вучонага, паказваецца яго месца у беларуаим нацыянальна-вызваленчым руху капца XIX- пачатку XX стст. Аутар ¡мкпуУся па поваму асзпсасаць ужо вядомыя факты, а таксама упёу у напуковы ужытак шэраг иатэрыялау, якая не

сыкарыстоувшпся даследчьшии ранен.

Практычпая зиачнасиь даследтатт. Выпады 1 палажэнш дысертацы! могуць быць выкарастаны пры нашсашп абагульнягочых прац, вучэбных дапаыожшкау 1 падручшкау па псторьп Беларуа, а таксама пры распрацоуцы агульных 1 спецыяльных курсау па псторьп, п стары:.'графи 1 этнаграфи Беларус: 1 вы кладами] гэтых дысцыплш у навучальных установах рзспублшь

Аено\иыя папюкэши, якЫ вьиюсяшш па абаропу;

1. М.Доунар-Запольсю ■ даследавау усе асноуныя этапь псгорьп Беларуа. Пры тэтьш б а умовах цяжкага ¡дэалапчнага нацыянальнага гнету пучопы падыйщоу да яе разгляду з пункт} гледжашш беларуса л сгау щпьш з заснавальшкау беларуска! нацьш!альнай псггрыяграф«.

2. Вучопы сдиым з пгршых заявгу са увесь голас, шт< беларусы з'яудзюцца самастоПиыы спавяиаом народам. Ё! прыпцыпова Еыстуглу у абарону беларускац мовы, сабрау прааналцааау | апубддсааау бататы зтшграфишы матэрыял 1 тыг самым унгс £кд;кг уклад у ■ фарлнравание нацыянальна! самасвядсшасщ бгпарускага народа.

3. М.До|к2р-Запольск1 унес вялш уклад у развщцё арх1уна: справы на .Е^зрус: 1 схалауяенпе беларускай археаграфи крышцазпаустза. Бучокк увсу у навуковы у;кытак 1 даследава шэраг вашкйшьк; крьии:; па псторьп Беларусь актыуна выступау з вяртапне па Радд:.\.'у бсзаЕсйшье арх1уных матэрыялау. ■

4. М.Доукар-Заг;олгиСК1 адным з першых выстушу як тэарэты беларускай наим^аи-г^.Г; щз1, крыняу актыуны удзел у беларусю нацыянальньш руху ::.Х1Х-п.ХХ стст. \ унёс тым самым вялпи укла у справу барацьби сетгарусксга. карода за нацыяналыщ-яультурнг адраджэинс 1 :ешггы~хс сс;.:аг,з11ачэннс.

^га'й^:. _____йу^'умзи^к Дысиршцын диопч

абмлркосаласк иаседжшш ' кафедры псгорьп Беларуа

панн а ноги 1>сяарус,ч«г.1 /гшржлнагл тэхналапчиага ушверагэт Некачорых «с игяююши бьин апрабфа'ванм аугарам выступлениях мкь-иароднан павукова-тэаратычнай "капферонцьй *Арх1вазнаустаа» хрыушапиаустпа, пегарагршря БеларусиСтап псрспсктывы" Т-2 снежна 1993 года /тэма выступления "М.Доуна Загюльскюр:-;еш"раф'7 ] лижнароднал иавуковай калферэиц! "М.В.Доунар-Запольскк жыццё 1 дзсГшасць" /тэмы выегтупленн:

"М.Доунар-Запольск! аб . асновах беларускай дзяржаунасщ", "Педагапчная дзейнасць М.Доунар-Запольскага" i "М.Доунар-Запольсга як археограф"/.

Болей падрабязна некаторыя аспекты дзейнасщ М.Доуиар-Запольскага разгледжаны ангарам у артикулах "М.В.Довнар-Запольскнй об основах, государственности Беларуси" /127/, "М.В.Довнар-Запольский - археограф" /126/, "М.В.Доунар-Запольаи прадстаушк ВНР на Украше'7128/, а таксами у брашуры "Мпрафан Доунар-ЗапольскГ /96/.

Дысертацыя складаецца з уводзш, асноунай характарыстыш працы, трох глау i вывадау. Першая глава зыяшчае характарыстыку метадалогн i асиоуных метадау даследавашгя, а таксама уключае агляд л1таратуры па тэме. Другая глава "Навукова-даследчая дзейнасць М.В.Доунар-Запольскага" падзяляецца на тры раздзелы - "Псторыя Беларуси у працах М.Доунар-Запольскага", "М.Доунар-Запольаа як этнограф" i "М.Доунар-Запольсга як археограф". Трэцяя глава "Грамадаса-пшиты'шая i аргашзацыниа-педагапчная дзейнасць М.В.Доунар-Запольскага" падзяляецца на два раздзелы -"Грамадска-палггычная дзейнасць М.Доунар-Запольскага" i ''Аргашзацыйна-педагапчшя дзейнасць М.Доунар-Запольскага".

Агульны аб ем дысертацьп складае 105 старонак. Cnic выкарысганых крышц займае 19 старонак i наллчвае 198 иайменняу.

АСЫОУНЫ ЗМЕСТ ПРАЦЫ

Петная глава дысертацьп прысасчана характарыстыцы агульнай методыкь асиоуных метадау даследапання, а таксама угшочае агляд Л1таратуры па тэг.се.

У працэсе даследапання аутяр шравауся асноуным! прыицыпаг.м пстарычкак на?зу?л - напуковасш, пстарызма, канкрэтиа-пстарычнага ri алы хода i аб'ектыунасщ,

Асноуным агулыга-пстарычньш г,¡стадам даследавания з'яшуся псторыка-генетычны метад, пры дапамозе якога даследуемы аб'ект разглядаецца у прапэсе яго пстарычнага руху i змянення.

Друпм важным м стадам даследапання з'яшуся псторыка-параунальиы мегад, як-i дазваляе у працзсе параунання поглядау

М.Доунар-Запольскага з поглядамГ ¡ншых вучоных 1 грамадсмх дзеячау паказаць яго месца у фармфавыанш беларускай нацыянальнай пстарыяграфп, разащш беларускай этнаграфН i археаграфп, вызначыць месца вучонага у беларусим нацыянальным руху к.Х1Х- п.ХХ стст.

Пры нашсанш дысертацьп а^тар выкарыстоувау таксама метады парау-нання, аналог^ 1 мадэл1равання.

Значную ролю у нашсанш працы адыграу анал1з даследчай лггаратуры па тэые.

Вывучэнне творчасщ М .Доунар-Запольскага прайшло некальш этапау. На першым этапе ■ канец XIX - сяр.20-х г.г. XX стст. давалася больш-мёнш аб'ектыуная ацэнка асобных прац вучонага. У першую чаргу гэта рэцэнзи Я.Ляцкага, Я.Карскага 1 А.Крымскага, МЛюбаускага 1 У.ГПчэты на асобныя даследаванш вучонага. Правда насий яны у асноуным паверхнасны характар 1 не прэтэндавал1 на глубок! анашз прац псторыка.

3 другой паловы 20-х г.г, пачынаецца друп этап у вывучэнш творчасщ М.Доунар-Запольскага.. У гэты час па Беларус; пракацшася кампашя барацьбы з т.зв. "нацыянал-дэ.макратамГ', якая закранула 1 псторыка. У 1931 годзе у часотсе "Савецкая кража" быу надрукаваны артыкул Ротмана "Офщыйны псторык нацдэмау ", яи фактычна 1 палажыу пачатак перыяду забыцця ¡мя 1 -спадчыны вучонага. Шляхам нашивания паттычных ярлыкоу, вырыую з тэксту асобных цытат, оутар артикула паспрабавау паказаць беспрынцыпнасць М Доунар-Запольскага, яго . двурушнасць I варожасць штэрэсам працоуных бсларусау.

3 гэтага часу аб'сктыупага анализу творчасщ М.Доунар-Запольскага быць у:ко не магло. У артикулах 1 працах Г.Бондара, К.Шчарбакова 1 С.Вальфсоиа навуковая каштоунасць прац вучонага ужо адмауляйася, а сам псторык аб'яуляуся сцягам нацыянал-дэмакратау, ¡х правадыром на пстарычным фронце Беларусь Тым самым ¿мя М.Доунар-Запольскага як бы выкрэсл1валася з беларускай пстарыяграфп. 4 , ; '

Трэц? этап у выпучэпш творчай спадчыны М.Доунар-Запольскага працягва^ся з сярэдзшы 50-х да сярэдзшы 80-х г.г. Характэрнай яго рысай стау анализ асобных накфункау дзейнасщ вучонага - этнаграфн, apxeaгpaфii, псторьп дэкабрыстау, але абагульняючай працы иашсана так 1 не было.

Вывучзншо зтнаграф1чных прац М.Доунар-Запольскага прысвяцш спае даследавагп» М.Ншольш, М.Пшпенка I 1.Чаквш. Яны падверш крытыцы вузкуго крьнпцьгауга базу даследаванняу М.Доунара-Зааольскага, . яго "фармалъна-этналапчны метад" даследавання, што адмоуна адб!валася на працах апошняга.

Цэлы этап у вывучэиш этиаграфлчнаа спадчыны М.Доунар-Запольскага звязанЫ з Именем В.К.Бандарчыка , пи адным з першых заяв1у аб навукова-даследчым характары ' йераважнай большлсщ этнаграфгчных прац вучонага, паказау яго рошо $ справе далейшага развщця беларускай этнаграф^чнай навукь

Археаграф1чны. нашруиак дзейнасш М.Доунар-Запольскага даследавау М.М.Улашчык. Ён зраб$ аналЬ зборшкау дакумбнтау , яшя был-1 выдадзены псторыкам, паказау »х каштоунасць для вывучэння мшулага Беларусь а таксама ахзрактарызавау дзейнасць вучонага на пасадзе старшыш псторыка-археалапчнай какпсм 1ибелкульта. ' '

Кал1 этнаграф1чная [ археаграф1чная спадчьша М.Доунар-Запольскага знайнш больш-менш значнае адгаосграванне у аследчай лгаратуры, то пстарычньга працы вучонага засталгся у 50-я -80-я г.г. па-ранейшаму не вывучаиьии.- ."'■'■'■ • .

3 сярэдзшы 80-х г.г. пачауся новы этап у вывучэшн творчасщ М.Доунар-Запольскага. У гэты час з'явхуся шэраг артыкулау Зм.Карава, М.Шумейга, Б.Сачагш, С.М1хальчанк1 1 шш. у як1х аб'ектыуна характаразаватся асобкыя бам исыцця 1 творчасщ вучонага. Больш таго, у 1990 годзе у. Маскве. была абаронена кандыдацкая . дысертацыя С. М1хальчанкГ "Феодальная Россия и феодальная Литва в трудах М.В.Довнар-Запольскага", у якой упершышо была зроблена Спроба даць цэласны партрэт М.Доунар-Запольскага як вучонага 1 граиадскага дзеяча. Але аутар сканцэнтравау сваго увагу на даследавашн рол! 1 месца ' М.Доунар-Запольскага у расшскай псгарыаграфн { амаль пакшуу па-за увагай яго дзейнасць на беларускай шве.

Так1'м чынам у сучаснай айчьшай пстараграфП па-ранейшаму не распрацаваны аспегсш дзешгасщ М.Доунар-Запольскага, звязаныя з яго у дзелам у беларускш нацыяналышм руху, не даследаоана яго канцэпцыя ricTopi.fi БеларуС1, слаба распраиавана дзейнасць вучонага як этнографа > археографа.

Крынщы, як1я был1 выкарастаны пры иагасант дысертацьп

* "

можна у моуна раэбщь на чатыры групы: .

1.Навуковыя працы \ публщыстычныя артикулы М.Доунар-Запольскага, у . ' ■ 1.

2.Арх1уиыя матэрьшш, яюя характарызукщь шматграннуго дзейнасць вучонага,

3. Мемуарная лстаратура. :

4.Матэрыялы перыядычнага друку. . ;

Другая глава ''Навукова-даследчая. дзейнасць М.В.Доунар-Запольскага" падзяляецца на тры раздзелы.

, Першы раздзел "Псторыя Беларуси у працах М.Доунар-ЗаЛольскага" прысвечаны апатзу пстарычнай канцэпцьп вучонага. М.Доунар-Запольскд вывучау уее, асноуныя этапы псторыГ Бел ар,у с!, прысвещушы ёй некадьк1 дзесяткау соагх прад. Пры гэтым вучоны выдзяляс тры перыяды беларускай гюторьн:

1. Перыяд да канна XII сг.

2. ХШ-ХУШ стст., як! у сваю чаргу падзяляейцца на два падперыяды: а) ХЩ-сер.ХУ1 стст; I б) д/п ХУ1 -к.ХУШст, . -

3. ХУШ- XIX стст.анцы XIX ст, • '

Пры даследаванш псгор'ьп старджьггаан Беларуа М.Доунар -Запольем звярнуу асаблтую увагу на вырашэнне.дзвюх асноуных праблем - па-першае, станауленне удзельнай астэмы I як следсгва гэтага узшкненне першых дзяржауных утварэнняу на тэрыто.рьй Беларусь1, па -другое - праблема этнапнэзу беларусау. -. ' !

Пры вырашэнш пгршай з 1х М.Доунар-Запольскч .'не пагадз1уся з вядучымг прадстаушкам1 юрыдычнай школы С. Салауёвым, \ К,Кавеяшьш, ¡якш убачьш гадоунук» прычыну стаиаулення удзельнай астэмы у раздачы зямель вялшм к,нязем як раданачальшкам княжацкага роду. Зыходзячы з' пазЬывшцкан тэорьа ён выдзел!у тры -групы фактарау, яюя вызначал! усё. жыццё . удзельна-вечавога иерьшда. Гэта:1.праяуленне I развщцё племяннога жыцця народнасцяу, шал складапй тагачасную. Русь; 2. барацьцу князёу за удзелы; £ 3., злучэннс 'княжасщх штэрэсау з ,щхэрэсам1 земствау. , ■ • ■ ■ '.■'.•.■ .•,•■ ' - 1 /' ' ' .'■' '." "

На думку вучонага, плямёны, як1я ..складал1. старажытную Русь, адрозшватся адзш .ад другога этнаграф1чна. Гэта праяулялася у мясцовы.х гаворкахг®звычаях, рэлшй.ньис: асабл1васцях 1 ¡щд.- 3 узшкненнем дзяржаунасщ гэтыя асабл1васц| стал! праяуляцца больш ярка. Плямёны пачынаюць груп.а.вацца в.акол свайго цэнтра, узшкае

сеча, як Шразш'к парадиза вел! пз упутрят-рс i зиешш'х справах.

Вучсны паспрабапау дящ. стго гапцэпцьпо этнагшззу бсларусау. Спасьглаючыся па вшшл ар:.еалапчпых раскопай, а тшссаиа на лшгасгычныя даследЯпопш' ягад?мп'а А.Шахматава, ён прыпшоу да высповы, што славяне з'я^лятоцца гарэниы?.« жыхараг.а на тзрыторьп Бсларуа. Причин, па глеркаванню вучонага, усг-юдиеслазяиаая плямёш.т тсрышчау, дрыгавгчоу i радшпчау, што иасялял! Беларусь, у:ко у старагштнаглц мал агульныя этнаграфгшш рысы, яки адрозшпал1 ix. ад ¡питых снавянскЬс пллмён. Гота i стала галоулай прычыиай фаршраватп па даннай мясиов.асщ' беларускап народиасщ.

У другой паловй 90-х гг. у мегадалап'чных поглядах МДоунар-Запольскага адбплкд пэумыя змены. Азнаёшуш.ыся з новым! д^ягааднп« фшясфскап дугпл, вучокы усе больш рашуча схшяусл дду.Йршиауши псрщнпство махэрыяльиых фактарау, вучопы адзпачыу, што навукопае пазнаппе г.п'нулага закшочаецца у вывучзиш зкапашчпага етлцця грамадстга. "

У такк умовах. М.Доунар-Запо.тп c¡ci i звярнууся да сывучэння праблем ricTopLii Вялкага гаяствз .Jliroyrnara, у склад якога па працягу пяд1 стагоддзяу упаходаОга Б «парус»..

Галоупую ycáry пучотл зсярпуу на пырпшэнпе трог, праблем: 1. узшкпе\шс ба73рзют-а-'л1тоу"1'аГ1 дзяртсагы; 2. лес беларускан еялянс;;а:П пба-ялии i .1. tiwsrJ rwnsm тагЗ'сзнямчнага. -т>азвшчя ВКЛ.

Разгдздатопы проблему ^зпдатотня Р-КЛ, М.Доунар-Запольсгл аб'здиау поьплды УАчтапоИча, яга лгчпу, uno ноная дзяржавгг y,'3¡!ÍMHi у пышку 'заваяэднш язтоущгЛ зл;:ацн'е-рус;их зямель, i М.Любаускагл, лкГ прапапоувау тэзЬ дг.браЪхготньш уваход;:я?глш: 6глар,?*.з:Ь i yiq а ¡»г:; i-i": •■•и, у стал. ВК.Л Пзторык прызпау /пршттпщснь гутьк ппглядлу л па.итхл!?, uito сапрауды, некаторил зшп! бт-пт!" ;.палупап:л Mipnb~u дьтпа-натычньш шляхам, друпя, ылтрчыяуши. глоппт::-.у. бДрпц'чбу з nho^uswi, падпарадтсзвалюг ¡к. па дяггшор.шп уг/^.ч. Л; иярэпиге, трэцял трупа зямель была за:оа'"г,П'гл t-ялНгп князтги лгсоуеювд. ГТрпчьш ад та го, яшм шляхам розпы'я 3cm«í у':а\1шл1: у скяэд шясгвззалежы'ла i ix становшча у дзярхсаде. Вышкам .такой аб'яднання i стау, на думку вучонага, федэратыупн лад дзяржаш, пры яклм асобныя не часта карысталюя широка» аутанокняй. . " . •

Вялкую увагу удзяляу М.Доунар-Залольш сацыяльна-эканаьпчнан псгорьп ВКЛ. Гэтай праблеые ёа прысвяшу свае мапстарсжую 1 дсмпарекуго дысергацьп 1 лекалыа шших прац.

У прадмове да ыапсгарскай дысертацьц псторык Нчдкрэслшау. агульны ногляд на пстарычпую аавуку вылучыу на першы план пытааш эканомш, а ризам з ёй 1 фшаасау. 'Гаму ьучоаы 1 пасташу перад сабою задачу разгледзщь асабл1васщ сацыяльиа-оканаьичнага беларуска-ххггоускай дзяр;:савы. Гэта, у першую чаргу, развщцё саслоупага ладу з псравагай паснпа-служылага эле»мли-у, 1, другое развщцо дзлрл:ауиы:; пачатка.у у працшегласць вотчьшым, што выразится перш за усе у паступовым абысжавааш вярхоунаа улады на карысць вышэйшага саслоуя.

При 1*3гым псторык адзначау, што асобныя часпй ВКЛ маюць цзльГ шэраг сваеасаблшых рысау у сваш сацыяльпа-оканагшчаьщ развщщ, яшя был1 звязаны з рознша шляха, уклхочэшш гэплх зя.мсль у склад кшюгва 1 тын самым з захаваиием у рознай ступеш ¡¡ш элемеитау самастойнасщ.

Разглядаючы оканашчнае разващо дояржавы, М.Доуаар-Запольсм асоба адзначыу аерыяд з к.XV па с.XVI сгст. як час наивышэйшага пад'ёыа гаспадарк1 БКЛ. Зьязывау ён гэти пад'см у першую чаргу з ростам попыту заходнееурааейскага рышеу'у вывазе з Беларуа 1 Лпвы сельска-гаспадарчан прадукцьп, што у евгло чаргу прывяло да цашырздшя земляробсгва £ ;шсёлагадоул'1. Разам з гэтыы пачауся пераход ад натуральная гаспадарш да грашовай, што таксама спрыяла эканалпчнаму росту.

Вдлкую увагу удзяляу М.Доунар-Запольсы вывучэишо заходаерускай ссльскац абшчыны. Бучоны аравёу яе легорыка-геаграфвшую тыпалапзацыю, а таксама паспрабавау вызначыць прычыиы распаду найбольш распаусюджшага вщу абшчыны -валасной. Гзтыя прычыиы си убачыу у выхадзе з абшчыны яе асобных члшау, якш паюдаш за сабой свае надзеды, а таксама у раздачы зямель шияхце разам з паселсньпи на ён еяляаамв Нарэшце, цэласнасць вгшаспой абшчыны паруш^шася у вышку выдзялсшш з яс горада. - , '

Так1 пункт ногляду быу падвергнуты ыоцнай крытыцы М.Любау^-сюм, як; адзпачау, што трэба разглядаць у першую чаргу •тыя оканаьнчиыя прычыиы, ягая прьшуеш улады правесш палочную рэформу. Гэта у сваю чаргу прывяло да павялячэння

уплыву мясцоваГг nrcMinicTpnn.Mi Ч надрыву лбшчыппага слмак!равшшя.

М.Доунар-Запольаа разглядпу i шшыя аспекты палтачнан, сацы'гльнаокапамгшай i культурна i* ricrop'.n Г>КЛ. Прычым да разгляду больитзау з ¡х пучены п.чдышоу э щцьгтпльпяга пункту глсл"'анч1 беларусп. Рапглядзтопы петермю Бсрругл перыяду ле уваходгеати у скляд Pnciítncnfl гтерг-м, МДоупар-Запольпл адзпачпу, ¡uto дпяучы^лпл Белорус«., pacificri урад не меу у пдпостлх -¡л qo цверда .•м'.оцягппа;'? лялЫ гчиай чнш, Гэгл лрмряю да л го, ип о игрпип 7г?рць XIX <л\ гк-рмодч.м панвысшай палппплцч! -еррю, чг'": jm';4Íji;-c'i масля падлуленчя паусташпу 18Г0 i !о'Згг. ру^фнерцыяй чпч) н-щ.-спа м^цнешим З'дар на бсларусгсШ куш, rj ры.

Даследугичы с..11Ьплм1Покл1тм'шас розшццё Beaapyci у сплятс РягШптй ¡мпгры!, М.До^нпр-Занотыч.ч 'пдчначау, шш :шг застилался у пгноупмм слльоспглслллар'плч ! смлпппо'м краем. Пулен» т rm.ícp-c¡tma5?, шго з дллупнисм Потаруг» д;, Рас» у структурп -до гаспадарп чшi-; jm-.чт не адбычося. "Эпола рускага улад-шля тольш -»íi;-ioi(aí»ana усе »оршид баьч пригонных адносш, паглпбта ix...".

Ф.чбрм'тп-;т>адсклл прчммсловасць шыр'кага разкщця не

ал~рымяаа. Таму - прллезарняг склпдау невллнеую чистку у сацыллнгай структуры Bcjiapyci i ycctí Pacii у цэлым. Зняодзячы з гэгага i рзвалюцмю 1917 года М.Доупар-Запольсчп тчы'у иралеглрекай толыа па форме, пли сялянсхаП на спаси сутнасш'. Працоунае еяляиш.а i папшна заняць наиуючае мссца пры уладзе. Успедамление гэгага i нрымусчла, па меркапаншо М.Доунар-Запольскага, cnnewci урзд перапсту да попап экаиамшнай палггыю. Гэта палалонне было абгрунтавапа псторыкам у сваей галоуиай лрацы "Псторыя Белаpyci", што i прывяло да фактычпай забаропы кш'п, якая у-бачыла свет толыа у 1994 годзе.

Таюм чынам М.Доунар-Запольаа вывучау усе асноуныя этапы ricropbii Беларусь Безумоуна, не. усе яго тэз!сы i палажэпш зытрымал1 праверку часам. Але, не гледзячы на гэта, вучоны унсс зялш уклад у развнщс бсларускай пстарнчпай навукн Ён адным з чершых распачау фундаиентальнае вывучэнне роднага краю, вдегпуушы на гэтым шляху вялшх поспехау. Таму ¡мя вучонага чавшна па - праву занчць сваё, месца у шэрагу раданачалыпкау

беларускай . цацыяцадышй пстаршграфи В.Ласто.ускага, У. [гнатоускага 1 У. Шчэты, пасшна па праку заняць ссаё месца сярод яе раданачачьшка}? побач з шсналп У.Пачзаъ! 1 У.Лгнатоускага.

Друг! раздзел' другой гласы "М.Доллар -Зплолиск! :нс этнограф" прысвечапы вьгаучэпшо эхааграф1чнаД спадчьшы пучонага. У вывучриш этнаграфи ён б,ачы-у гадоуную у мову I нсиову беларускага адраджэння. .

Важней-шае значзнне сярод зтиа,граф!чщл,х. прац пучонага заумаадь працы пры —: свечаныя . дасяедавдншо асаб.швасцеп беларускай .мойы, якая у другой ■ палосс XIX. стагоддзя зраходзихася • фактычна пад заёаронай, У так«, . умовах М.Доунар-Запольскд яащсар нежалыа прац; у .яки паказау, што наша мова з'яуляецца самастойцай усходиеславянск,ай мовай, асноуньгя асабл1васц! якай здажыщся яшчэ $ /СЩ.-Х1У стст. \ таму" мае усе прады на свае афщьщнае кнааанне. , - ' ■

Вялпсую,1 увагу' . удзяляу МДоунар.-Зааол.ьсю. вывучэднк вяеельных ■ абрадау беларусау! як, важцейшай -.састауной .частк! нар<?днага побыту.' Вучоны адзн,ачау, што. -асноуныя з. ¡х злажьииоя ярщчэ у першабытнуьз эпоху г ыщць шэраг агудьных рысау : абраддмд ¡ншых шдаеурдпейс^х^родау. г !

При нашеанш гэтыхдрац аутар п.ай.щру па шляху ашеандя растдумачвання абрадау ,' па' меры ¡х выкадання. Болей хаго вучомызвуз1у -сваю крыщцывдю-' базу, што.' не.. даздолша ям} заудажьда тьш аса&ывасщ, якш мела" вяседьная ' абрадцае.ць 1 рорц,ых часиках Беларусь ' .' " ' . . ' . , ""*'.'.'

М Доупар-Ззлолша адзначду, ,што;.. цекд^ор^щ з абрадау ,як1я адаюф вящкае дначэдне у.беларусду/напрыклаД. абрад одсадаУ зуеш "певядоиы- у рудах, ' Г у^^щнд'У- Гэт'а,' на- меркаданнк вуч.онага, яскрав.а наказвае, што эупагарафдчыь^ адрозщваш» цам!;; бл1зкш1 народам-! 'начал! екдадвацд'а ужо.у нерша&ьцную,эпоху.

Ваздае- месца' -.у зтдагр^ф^чыда ' дасдедаваннях М.Доупар Заподыжагй заДмада Далессе %'самдбытди р.ауод,, .як! быу вядо.?.п вучоцаыу дшчэ з. дзяцшетва, П рада" ж "Белорусское Цодессе" н.аогу. вызвала .бурдую ды скудно. ,сярод уавукоуцау. .Споры вызвал пытяине аб- зтк1грйр1ч119,й ■ пр.ьшадлежнасц! гзта;га рэп.опа. Та р.ядомыя, этнографы -Я.Лда! а А.Кры.м.ск1 Л14,ыт, што Дадесс пдноацйа да Укращы,' -а з Беоаруссде •зэязана- тодьет "эдащвдчна п>1Дчсг-рать$«а. ¡М .Доу.вдр-Заполь.ск1 ,-устушу з 1м( ^алешкз

и

праудп не прадста.шулш пераканаучых даказау аб прыиалежнасщ Палесся да Беларуси

М.Дсунар-Занольсгл вывучау I шшыя баю культуры 1 ¡'сбыту бсларусау. Сабрауиш 1 апублкаваушы багаты этпаграф1чны ..аизрьшл, ¿угоны адньш з першых ва увесь голас заяв!у, што бсларусы з'луляюцца самастойным славянотм народам, са сваей самабьппай моцай 1 шшым! этнаграф1чньип асабл1васцям1. Шгледзячы на лзуныя педахопы, этиаграф!чныя прадьг М.Доунар-Злполь.скпга адмграл! в ял ¡кую рогао у справе даленшага развщця Оедарускай этпаграфгнмй напук!, у фарм1рапанш нацыянальнай самлспядомасц1 беларускага народа.

Трэщ раздзел другой главы - -"М.Доунар- як археограф" прычвечапы анал1зу зборшкау дакумецтау падрыхтаваных I выданых вучоным, а таксама разгляду яго тэарэтычнай працы на тве paзвiцuя белпрускай археаграф1чпан навукь

Першыя археаграфлшыя зыданш бьин падрыхтаваны вучоным у к. XIX ст. У ¡х увайиш У асноуным матэрыялы па сацыяльиа-эканам1Ч!Гсш псторш ВКЛ, а таксама дакумёнты па псторьп сойма гэтай дзяржавы.

У сярэдзшс 90-х гг. XIX ст. М.Доунар-Запольсю займау пасаду памочшка- арх!варыуса , маскоускага арх(ва мЫстэрства юстыцьп па Лп-оускай метрыцы - важнейшай крышцы па сацыяльна-эканамгшай { палтлчнай псторьп ВКЛ ХУ1-ХУ1 стст. Апрацоуцы 1 выданшо Л ¡тоу скакал метрьш быт у асноуным 1 прысвечаны археаграф!чньт выдашнМ. Доунар-Запольскага.

Акрамя гэтагатрэба адзначыць, што вучоны адным з першых даследавау 1 увёу у ужытак такую пстарычную крьннцу як Баркулабаусм летатс.

Цесиае знаёмства са станам археаграф^чнай справы у краше прывяло М. Доунар-Запальскага да усведамлення неабходнасщ яе каранной рэарганизацьн 1 рэфармавання. Аб гэтьш сведчыць перашска, якую псу вядомьин арх!в1ста\н крашы i замежжа. Болей таго, на паседджанш арх'еаграф^чнай секцьп XI археалапчнага з'езда у Клеве М.Доунар-Запольиа выстуту з прапановай стварыць спецыяльнуга камюго, якая б выпрацавала праект упарадкавання арх1унай справы у Рас!1. Такая камюя была створана ! пры непасрэдным удзеле М.Доунар-Запольскага выпрацавала "Проект оснований архивной реформы в России", Праект быу разглежан 4

аднагалоеиа приняты на агульньш пассддхсанш з'езда!

У 1925-1926 г.г. /М.Доунар-Запольсга вёуактыуную працу па вяртапшо на Радзш^' важнейших, пстарычных крьипц па псторьп Беларусь ;шя захоу-валкя у архивах Масквы, С.Пецярбурга, Юепп ]' Варшавы. У першую чаргу гота датычылася .Штоускай метрыкь Вучоиы наваг высгушу у прзее са специальным артикулам, у яап абаспавау вахспасць гэтап крпшцы для беяарускай культуры, а таксами иеабходнасць яс вяртшшя па РадзЫу 1 публшацьй там. На жаль, голас вучонига у той час гак I застился не гшчутьш.

Такьч чипам уел шматграпная назукова-даслсдчыцкая дзсйнасць М. Доуиар-Заииьскага была самим цесньш чьпкш звязана з беиарускай тзматыкаи 1 у значнай стулсш наслужила , гэарэгычиым абгрушаванием беларускага иацыяиальпа-культурнага руд}' к.XIX - н.ХХ отег.

М. Доупар Зяполыла з'яуляуея нстолыа ведомым г.учошлм. алс I актыупым грамадилп доонам 1 шгенпвиьш педагогам. Гэтому аспекту кго дзспиасц! i прысвсчаиа трзпяя глава дысертацьп.

Паъапж грамадска-шлггычнай дзепнаау ' вучонага' прыход31 ЦЦ'М Iа к.80 -х г.г. XIX с г, кал1 М.Доунар -Запольем пачяу выдаваць адпо з першых выданняу цалкам прысвечаных Беларуси -"Юшепдарь Северо-Западного края", аспоунай ыотай якога было раснаусюд>::лапне у рхтШггсш |ра?гадсгвс ' праудавых лвсстак пра Беларусь. ' Пад редакциям вучопага впншла дпз лушры • "КадаидарГ1..."^1к1х"б|лу надруклванп шораг артикул ау па псторьн 1 этнаграфи краю, нскальи Л1тара^гур»ых таорау на бенаруекзй мовс, а таксама прыводз!уся разилстанпы статыстмчны матзрыял па. розным бакам ;т;ыдця Беларусь . 1 • ' ' '

У пачатку 90-х г.г. XIX ст. М.Доунар-Запольскч паехашу перад сабою мзту сгварыць шырош навукова-асветпшдл беларуш. гурток, ятп мку бы глпё т!?.тдлине '? ртпачау бь? прапапшду ¡дзп беларускага нацыянальна-культурнага. адрадкэния. Да удзелу-у працы гуртка плаеавалася прпцягнуцъ пшр'рюя штэлегенцюя, кадры, ягая бьш звязацы .сваей дзсГшасцю або, 'паходжаннсм' з Беларусао, але пражывал! у ишшх гарздах Раей.;-.Але, на жаль, здзейсшць .задуманае®, так } не давялося. Большасць дзеячоу' катэ.гарычна адыовшася ад ' .супраиоушцтва з рыданием, якое шкнулася медь.ярка выралсаны беларуш наирунак. Бл1жэйш,ы тплечдлк М.Доупар-Заполшсага' Л.Лядга з болейтсау да яго з'

Масксы:-. "До нашей милой Белоруссии здесь никому и дела нет...". Ды 1 сам М.Доунар-Запольск! у:ко пачау адыходзщь ад гэтай справы 1 вырашыу поунасцзо скатдзптравацца на навукова-да след ча Гг дз ейнасц:.

Грампдскп-палт.пшая дзеГшасцъ М.Доунар-Запольскага лрацягпулася ласля Лготаускай рэвплюцьй 1917 года, кал1 вучоны актыуна уключмуся удзеинасць беларустах пацыянальных аргаиЬацый у Шсле. Кшп втсггой 1913 года была створана БНР, ён удглкилу дзейнасиь ботзрусклй Гандлёпай палаты па Украте, якая тле гьп.оивала фуп::ц! п дмшгшатичнпгз прапста^шцтва. На гл.-!*} плсадте зутоны раглу уоё мапшмпе для нялгкквяния на^малыплх гацдпёвп-'гсттпчиы:; алносш паппк Беларуссю 1 Украшай, 1 адианасова разпярпуу актыупуга дзсйнасць з мотай дчбщца д? никшзшчилга прызнагшя БНР з боку Сапецкай Раем 1 ГермашЧ.

В гшым иагфунгям дзейнясп» М.Доутр-Зллольпсяга у 19171918 г.г. была праца па падрыхтоу.'-иы алперыцця беларуекзга. у-шаерагзта у Мнтску. Вучоны праве? перагпноры з шэрагам чядсмых павукоуцау, як1я да;и спаю пап.чрэдшою згоду на пераезд у Мшск, а такснма идгау план дзештещ будучи"! павучальнлп устаиовы. Справа начала пераходзщь у практичную плоскасцъ. Але яе завдршэшпо не спр^ышп зпешшя умолы,

У кгшцы 1918 года нямецкт вспап ппкнпдп Мшск, За ш1 нала Чырвопая армК Урад БНР быу пмМутянм пераехаць спачатку у Гродна, а затым 1 зус!м пакшуць Беларусь. _

М.Доунар-Запольсм у эм1грацыю не пас.хау. Рн каротм час нрацавау у Харкаге, а затым выехау у Баку, дзе на працягу нскальк)Й5д працзвау у Азербайджанскш утперглтоие. У еярэдзше 20-х г'г. на Радзьме развярпулася шилтмка беларуС1зацьп. М.Доупар-Заполъш не мог застаица у баку ад гэтай справы. У 1925 годзе ён перезжас у Мшск 1 актыупа уключаециа у справу адраджэпня беларускай культуры. Вучоны узначал1у дзеннасць псгорыка-археагра({нчнап камки Гпбслкульта, а таксама стау загадчыкам рэдакцыйпа-выдавецкага аддзелу пры Дзяржплане БССР 1 адначасова узиачалЬ/ витание часогпса "Сяцыял1стычнае будаунщтва".

Алепраца на Радз1ие была нядоугай. У сакавгеу 1926 года па паседжашп бюро ЦК КПБ/б/ была разгледжана 1 асуджана

галоуная праца вучонага "Псторыя БеларусГ'. Knira била забаронена , а сам аутар быу выыушаны пакшуць Беларусь, цяпср ужо назауссды.

3 гэтага часу шя вучонага усё часцей стала сустракацця толыа уадмоуньш сэнсс. Толыа смерць 30 верасня 1934 года выратавала М.Доунар-Запольскага ад далейшых рэпрэсш.

Anornui раздзел дысертацьц прысвечаны аргашзацынна-педагалчнай дзешгасщ М.Доунар-Запольскага. Яе пачатак прыходзщца на сярэдзшу 90-х г.г. XIX 6т., кал i вучоны працуючы у МАМЮ, адначасова нырашыу паспрабаваць свае сшы у якасщ выкладчыка жаночай пмназп Ржэускай у Маскве, а некальш пазней i у якасщ прыват-дацэнта на кафедры рускай псторьп Маскоускага у^-шверсггэта. Як адзначау пазней былы сгудэнт, а пазней вядомы псторык У.ГПчэта, лекцьн i спецкурсы М.Доунар-Запольскага адразу ж заваявал1 вялисую папулярнасць сярод студэнтау.

I усё ж найбояыл ярка педагапчны талент М.Доунар-Запольскага праяв1уся у Шеве, дзс вучоны па працягу дзесящ год узначальвау кафедру рускай псторьп ушвератзта ¡мя сс.Уладзь'.нра, а з 1909 года адначасова з'яуляуся дырзктарам створанага ш >га Юеускага камерцыйнага шстытуга - навучальнай установи иовага тыпу. Болей таго, у гэги час вучоны стварыу í узначапр/ навуковы гурток, у hkí уваходзш яго депшыя студэнты i вьтухнпт,- Гагюунпп мэтап гуртка бьию прыцягнуць да навукова-даследчай дзенпясц! найбольш здольных студэнтау. Лрычым лепшыя праци агс членау-рэгулярна друкавалюя ва "Университетских известиях", а таксама выходзш! асобнь1м1 зборшкаш.

За час працы у Клеве М-Доунар-Заиольсгл факты чн а ста у стваральшкаы i мра^шком цэлай школы псторыкау, якую некаторыя пазнейшыя даследчыю называл! школай Доунар-Запольскага.

Актыуная педагапчная дзейнасць М.Доунар-Запольскага працягвалася пазней у навучальных устанооах Харкаиа, Баку, MiHcica i Маскш. I паусюды лекцьн вучонага карысталкя вялнеан ^папулярнасщэ, а высойя асабютыя якаенд принести яму заслужаны аутэрытэт i навагу сярод студэнтау .

Такая актыуная праца вучонага не прайшла без сляда. ^шарагу яго вучпяу цыйшла цзлая кагорта вядомых псторыкау,

сярод ягах можна адзначыць прафесароу У.ГПчэту, П.Слпрнова, А.Гневушава, Я.Сташэускага, Н.Пзлоискую-Васшенка I шмат

¡НШЫХ, ; . * . ;

ВЫВАДЫ

Удысертацьн даследавана дзейнасць М.Доунар-Запольскага як вучонага 1 грамадскага дзеяча у к.XIX - п.ХХ стст.

1. М.Доунар-Запольсм з'яуляецца адным з раданачальшкау беларускай пстарычнай навую. Ён упершышо падышо^ да вывучэння родиата краю з нацыянальна-дзяржауных пазщый. Яго канцэпцыя псгорьн Беларуа - тэта каицэпиыя патрыёта. Усе асноуныя моманты беларускай псторьи вучоны трактавау з пункту гледжання беларуса. Вучоны паслядоуна разв1вау тэз1С аб тым, што беларуская дзяржаунасць мае глыбомя пстарычныя каран! 1 выказывау щчырую упэуненасць, што б.еларут. народ атрымае права на палгсычнае самавызначзнне. , '

2. Значным быу уклад М.Доунар-Запольскага у развщцё беларускай этшграфшиай навую, Абатраючыся на сабраны ¡м этнаграф1чны 1 фальклорны матэрыял, вучоны адным з першы* заявку да увесь голас аб тым, што беларусы з'яуляюцца самастойным спавяисгам народам са сваей' самабытнай мовай 1 шшы'м1'этнагрдф1чньШ! асабйшасцям!.

3. Вялнсая заслуга М.Доунар-Запольскага перад беларускай навукай i як археографа. Ён падрыхтавау 1 выдау шэрах важнейшых дакументальных крьппц, яш- характарызуюць розныя этапы беларускай мтуушчыны.

4. МДоунар-Заполша з'яуляуся актыуным удзелыйкам нацыянальна-дзяржаунага 1 культурнага руху беларускай 1нташгенцьп за адраджэнне беларускай культуры 1 аднауленне беларускай дзяржаунасщ. Артикулы 1 выданш вучонага з'явшся. па-сутнасщ, першьш рупарам новага этапу беларускага адраджэння, яю распачауся у апошняй чвэрщ XIX ст., яго тэарэтычнан асновай 1 абгрунтаваннем. ..

Таюм чынам, усе вышэй сказанае сведчыць аб тым, М.До^нар-Запольсм з'яуляуся ' актыуным дзеячам беларускага нацыянальнз-культурнага руху, прычым не тольм яго тэарытыкам I ¡дэолагам , але \ практыкам-аргашзатарам.

СП1С АПУБЛ1КАВАНЫХ ПРАЦ А^ТАРА

1. М.В.Довнйр-Запольский- археограф //МЬкнародная навукова-тэарэтычная каиферэицмя "Арх1вазнауства, крынщазчаус^ва, археаграфщ 1 псгараграф!« Беларуси стан 1 перспектывы": Тэз1сы дакпада^ 1 паведамлшня? > Ч.1.- Мшск, 1993.-С.71-74. ■■•;?■' V'"-.

2. М.В'.Доонар-Здлольский об основах государственности Беларуси // Труды сотрудников БТИ.,- ВыпЛ.-' Серия VI.т Минск/ 1993,-С.24-27. ' ' / .'<.

3. М.ВДоуаар-Запольси ч пасланец БНР на Украше . // Труды сотрудников БГТУ,- Вып.2- Серия VI,- Шнек, 1994,- С.22-25.

4. Гануш А.Кручок П, Мн^Луфзн Д6уг»ар-Залольск1,-. Мнск: Агенцтва "Геронт А", 1995,- 32с. ' . \

РЭЗЮМЕ

Кручак Пётр Сцяпанав1ч "М.В. Доунар-Запольсю як вучоиы i грамадсм дзеяч", .

Адрадлсэнне, археаграф!я, псторыя, гурток, кам1ая, крышца, аб'ект, вышк, этнаграф'иг, князь, веча, рух, феадашзм, щыялопя.

У дысертацьп разглядаецца шматграннал навукола-даследчыцкая i грамадска-пал1тычнля дзеннасць М.В.Доунар-Запольскага i на аснопе гэтага зроблена спроба вызначыць месца i рол.*? вучонага у беларусгам нацыянальным руху к.Х1Х-п.ХХ стст.

У працы выкарыстаны псторыка-генетычны i псторыка-параунальны метады даследавання, а таксама иетады параунаннл, мадэл!равання i аналоги. е-

У дысертацьп упершышо комплексна разгледжана навукова-даследчыцкая i грамадска-палгшчная дзеннасць М.Доунар-Запольскага, вызпачаецца яго роля у даследапанш псторьн Беларуа i яго месца у фартравати беларускай нацыянальнай пстарыдграфи, развщщ беларускай этнаграфи i археаграфи, А угар анал1зуе грашдска-палпгычн'уга дзейнасць вучонага i на аснове усяго гэтага прыходзщь да Высно'вы, што М.Доунар-Залольаи з'яуллецца не тольк| адным з тэарэтыкау, але i практыкам-аргашзатарам беларускага нацыянальна-вызваленчага i культурна-адраджэнчыскага руха к.Х1Х-п.ХХ сТст. Пры гэтым аугар па-иоваму асэнсавау ужо' вядомыл факты, а таксама упеу у навуковы у;:сытак шэраг матзрыялау, ят я не в ыка рыстоув ал; с л даследчыка Mi ранен.

BbiHiid даследавання могуць быць выкарыстаны пры распрацоуць! агульиых i епецыяяьных курсау па ricropbii, пстарыяграфн i этнаграфн БеларуЫ i выкладанш гэтых дысцыплш у навуковых установах рэспублш, а таксама пры натсанш вучэбных дапаможткау i падручткау. .

РЕЗЮМЕ

Крючек Петр Степанович "М.В.Довнар-Запольский как ученый и общественный деятель".

Возро падение, археография, история, историография, кружок, комиссия, источник, объект, вывод, этнография, князь, вече, движение, феодализм, идеология.

В диссертации рассматривается многогранная научно-исследовательская и общественно-политическая деятельность М.В.Довнар-Запольского и на основании этого сделана попытка определить место ученого в белорусском национальном движении К.Х1Х-Н.ХХ вв.

В работе использованы исгорико-генетический и историко-сравнительный методы исследования, а также методы сравнения, моделирования и аналогии.

В диссертации впервые комплексно рассмотрена научно-исследовательская и общественно-политическая деятельность М.Довнар-Запольского, определяется его роль в исследовании истории Беларуси, место в формировании белорусской национальной историографии, развитии белорусской этнографии и археографии.

Автор анализирует общественно-политическую деятельность ученого и на основании этого приходит к выводу, что М.Довнар-Запольский является не только одним из теоретиков, но и практиком-организатором белорусского • национально-

освободительного и культурно-возрожденческого движения к.XIX-н.ХХ вв. При этом автор по-новоиу осмыслил уже известные факты, а также ввел в научный оборот ряд материалов, которые 1,-3 использовались исследователями ранее.

Результаты исследования могут быть использованы пр» разработке общих и специальных курсов по истории, историографии •1| этнографии Беларуси и преподавании этих дисциплин в учебных заведениях республики, а также при написании учебных пособий и учебников.

'SUMMARY

liruchek PyotrStepanovich, «M.V.Dovrnr-Zspclshy asnccientiest and social promoter», •

Revival, archecgrcphy, hfetcry, historicgrrplry, grccp, comteion, source, object, total, etUncsraphy, prince, social, movement, feudalism, ideology.

InthbdlsseitaiicnisconsidemdreKiy-Eidedccien^ of M.V.Dovnnr-Zapofeky and accordingto this there is maldng attempt to show his role in Belanissian national movement of the civ J оПкз XIX - the tegming cfths MX cc.

Theessentional methods of research v;'era historical and genetic, historical and comparible methods. It also were used methods of comparing, analogy, and model building. ' , .'.'

Tndirrertatica there is r.t fictconsidcrins'at coirplexEcicntiHc, racial and political activity of M.Dovnar-Zapolshy, investigates his rele in the development ofihe historical science and forrningofnational historiography in Belarus, and also in the development ofDclamssJanethncgraphyandarchecgraphy.. .

The author anafecs social and political activity of the seientiest and according 1 to this makes a total that M.Dovnar-Zapoisky is net enly ens of the theozists, but a practical oisanizercfBclareasiaa national cultural ind revival moventfmt'oftfce end of the XIX - the bcrj r.ir.3 of the XX cc. The author presents a new lookat fcctsthat теге known before, ,ind stoves a nev/materials unknown forscicntiertsyet.

The results cf research can be used in preparing of general and special ccutres on Ь if lory, historiography and ethnography cf Belarus, and also during conducting this disciplines in educational establishments ofthc rcpuhlie and preparing ofdas.s literature nr.dte:it-hcc!:s.