автореферат диссертации по истории, специальность ВАК РФ 07.00.03
диссертация на тему: Образ Польши и поляков в белорусской периодической печати 1920-1929 годов

Полный текст автореферата диссертации по теме "Образ Польши и поляков в белорусской периодической печати 1920-1929 годов"

БЕЛАРУСК1 ДЗЯРЖА?НЫ УШВЕРС1ТЭТ

УДК 943.8

Го ОД

Я ^ОЛ 1997 " КРОТА? АНДРЭЙ М1ХАЙЛАВ1Ч

ВОБРАЗ ПОЛЬШЧЫIПАЛЯКА# У БЕЛАРУСК1М ПЕРЫЯДЫЧЦЫМ ДРУКУ1920-1929 гадоу

/ 07.00.03- УСЕАГУЛЬНАЯ ПСТОРЬШ /

АУТАРЭФЕРАТ ДЫСЕРГАЦЫ1 IIA АТРЫМАННЕ ВУЧОНАЙ СТУПЕН1КАНДЫДАТА ПСТ АРЫЧНЫХ НАВУК

MIHCK - 1997

Праца выканана на кафедры новага 1 навейшага часу Беларускага двяржаунага ун!верс1тэта

Навуковы к1раун1к - доктар г1старычных навук,

прафесар Кошалеу У.С.

Аф1цыйныя апаненты - доктар г1старычных навук,

прафесар Космач Г.А. - кандидат г1сгарычных навук, дацэнт Бяспалая М.А.

Апан1рушая арган1вацыя - Маг1лё$ск1 двяржауны

педагаг1чны 1нстытут 1мя A.A. Куляшова, кафедра ^сеагульнай г1ст'оры1 .

Абарона адбудвевда 24 чэрвеня 1997 г. у 14.00 на пасяджэнн1 сп цыял18аванага Савета Д. 02.01.05. па прысуджэнню вучонай ступен! до тара г1старычных навук у Беларуск1м двяржауным ун1верс1тэце /22005 г. М1нск, пр. Скарыны, 4, Велд8яржун1верс1тэт, гало^ны корпус, ау, 206/.

Э дьюертацыяй модна аэнаём1цца у б1бл1ятэцы Беларускага двяржа нага 9н1верс1тэта,

Аутарэферат равасланы " мая_ 1997 г.

Вучоны сакратар спецыял18аванага Савета кандидат г1старычных навук дацэнт

С1НЩА В. I

АГУЛЫ1АЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА ПРАЦЫ

Актуальнасць тэни днсертацы!. Праблепа беларускага вобраза Полыачы i палякау не эакраналася ill у савецкай г!старыяграф11, н! р г!старыяграф11 Беларус! i СИД. Mix тип, вдзначаны вобраз, трывала замацавауаыся у свядомасц! беларуса?, некальк! дзесяц1-годдзяу раб 19 упли? на фарм!раванне ix старлення да Полыпчы 1 па-лякар, з'яУляючися, тын саным, фактарам Нстарычнага працэсу. А сама праблепа был а складанай частквй агульнай праблены национальных стэрэатыпа? 1 вобраза?, якая пачала распрацо$>вацця ягачэ ? савецкай навуцы. Але ж, на сённяшн! дзень прыходз!цца канстатаваць наша значнае адставанне у распрацо^цы вишэйназванай прабпены ад сусаетнага вопыту. Прычынай такога адставання трэба л!чыць нета-далаг!чныя прадузятасц! панаваршай 1дэалог11, якая 1гнаравала на-цыянальныя аспекты у саЦыяльных аднос!нах 1 вылучала на перши план пал1тыка-зканам!чныя. Акрамя гэтага, нельга не 5>л1чваць 1 той факт, што тзмы, падобныя на дадзеную, магл1 не распрацо^вацца не тольК1 па 1дэалаг1чных, але i па пал!тычных матывах. У прыват-насц1, даследаьанне негаты^иага вобраза Полыачы i паляка? у гады 1снавання ПНР нагло нанесц! шкоду наладжванню новых м1ждзяржа^ных i tilжнацыянальных аднос!н f рэг1ёке.

Каранная змена с1туацы1 ва Усходняй Европе, кал1 9эн1кл1 мала-дыя незалежныя дзяржавы, у тым л1ку i Рэспубл1ка Беларусь, выкл1-кала да жыцця шмат праблем. Адна з галопных - наладжванне с!стэмы аднос!н nani* народам!, ставшим! на оллх еамастойнага вырашэння свайго лёсу. Гэта справа, иагчыма, эацягнецца не на адно дзесяц!-годдзе. Аднак, в!давочна, ото такая с!стзма пав!нна нас1ць цыа!л1-заваны, добрасуседск! i самарэгулюючы характер. В1давочна i тое, ито гэтага нельга дасягнуць без адкрытай i пчырай раэповы аб ycix цяжкасцях ва Рзаепааднос1нах у м!нулым. Недамо?к1 ногуць стаць прычынай адраджэння былога недавер'я i падазронасц! на якасна новым узро?и1. У гэтай сувяз1 тэна беларускага вобраза Полъочы 1 паляка?, як! бы? створаны J г!старычнай с!туацы1, падобнай на су-часную, набывае асобае гучанне.

Акрамя усяго, вопыт вобразатворчасц! беларус$1х публ1цыстау 20-х гадо? пае вял1куп значнасць для сучасных сродкар масавай in-фармацы1, ролю як1х у прапагандысцк!м .забеспячэнн! знешняй пал!ты-к! незалежнай Беларус! цяжка пераацан!ць.

Мэта 1 задачи даследавання. Мэта дадзеиага даследавання эа-клпчаецца у раскрыцц! характэрных рыс вобраза Польшчы 1 паляка^, створанага к канцу 20-х гадс^ агульным! намаганням! беларускхх савецк!х публ!цыстау 1 публ1цыста9-"незалехн1ка)?", устана^леин! иатыва^, як1м! яны к!равал!ся р справе вобразатворчасц!, 1 факта-лаг!чнай асновы 1х вывадау, а таксаиа У выявлен»! сувлэ! адзнача-нага вобраза з беларуск!п стэрэатыпам палякау, лк! э'яуляуся элементам нацыянальной традыцы! беларусау 1 панавау на звычайныи уз-роун! 1х масавай свядопасц1. У адлаведнасц! з пастауленай нэтай артар вырашае у працы наступныя задачи;

- раскрыць фенамен адлюстравання у беларускай прэсе працэсу складвання польская дэяржоуиа-пал1тычнаП с!стэмы ;

- выяв1ць падставу, на якой стро!л1ся ралважанн! беларуск!х пуб-л!цыстар аб эканам1чным станов1шчы Польшчы, перспективах яе гаспадарчага разв!цця 1 васннага будаУн!цтва;

- вызначыць ступень уплыву паводзЧн Польшчы на м!жнароднай арэне на характер яе вобраза у беларускаП прэсе;

- даследаваць, як!п чынап адб!лася на дадэеным вобразе рэал!зацыя У жыццё польскай нацыянальнай пал!тык1;

- акрэсл!ць характер сувяз! лан!ж беларуск!м стэрэатыпам палякау 1 1х вобразам, створаиыи у 20-я гады, 1 даць апошняму ацэнку.

Навуковая нав!зна атрннаиых вын1к4у. Ладзеная праца грунту-ецца на традыцыйных для г1старычнайнавук! крын!цах. Аднак, вы-карыстоувал ¡.ся яны для даследавання такога нетрадыцыйнага аб'екта, разпеючанага у пеждысцыпл!нарнай вобласц!, як иацыянальны вобраз. Гэта акал!чнасць абупов1ла 1нтарэс да навейшых распрацовак у га-л1не стэрэатыпаУ 1 вобразау, як1я был1 эроблены У пс1халогИ, эт-напс1халогИ, пал1талог11 1 сацыллогН, праяулены у ходзе даследавання.

Беларуси! нацыянальиы вобраз Польшчы 1 палякау разглядаецца у айчыннай г!старычнай навуцы Уперпыно. ПадставаП для даследавання гэтага вобраза слукыць яго иесумненны уплыу на фарн!раванне намы-янальнай 1 грамадска-пал1тычнай свядонасц! беларусау. Пакольк1 апошняя з'яуляецца прадуктан разв!цця граиадства, то можиа сцвяр-джаць, што разглядаемы вобраз выступ1у у якасц! чымн1ка, пауплы-ваугоага на характер г1старычнага працэсу. Тану увядэенне яго у сферу 1нтарэсу г!старычнай навук! уяуляецца не тольк! заканрмер-нып, але 1 неабходнын.

У дадзенып даследаванн! даказваецца, юто 6еларус>ч1 вобраз Польшчы 1 палякау 20-х гадо<г пеу над сабой рэалъну» аснову -

комплекс пал!тычных, эханам!чных 1 сацыялъных падста^. Ён адапта-ва? сацыяльныя факты 1 пал!тычныя з'явы, як!я мел1 месца ? тэты час,да негатырнага нецыянальнага стэрзатыпа, сфарм!равачага у м1-нулым. Гэты вобраз, оказавши вял1к! на фарм1раванне наса-

вай свядонасц! беларусау, забяспечыу, па-сутнасц!, - на прапаган-дысцк!м узроун! - паральнуп падтрымку любым нагчымин дэеянням СССР у аднос!нах да Польшчи.

Практичная значнасць атрынаных вын!каУ. Дысертацмл ? значнаЙ ступен! запа?няе грабелы у вывучэнн! польска-беларуск1х аднос!н у 20-я гады, высвятляе причини варохасц!, якая стала !х гало^наЯ приметай. Гэта даследаванне дае магчымасць, ва рмовах перапен, як1я адбыл1ся ва Усходняй Европе у апопняе дзесяц!годдзе, зна!5-сц! аптыпальныя падыходы прапагандысцк!н забеспячэнн1 знепшяй пал!тык1 незалежнай Беларус!, у прыватнасц! яе полъскага к!рунку, 1 засцерагчыся, пры гэтым, ад уплыву негативных нацылнальннх стэ-рэатыпер, захава?чай функция як!х у еучзснасц! не з'яуляецца актуальная.

Выкладзены у дисертацы! патэрыял моха быць выкарыстаны $ лек-цыйных курсах па г!сторы! иавеПиагв часу, пры падрыхто^цы спецы-яльных'курса? па г!стори! нацыянальных аднос!н.

Эканан!чная значнасць атрыпапых вин!кау. Додзеиае даследаванне з'яуляецца тэарэтычнай распрацо^каП, ад якой нельгл чакаць неадкладнай эканам1чпаП аддачи. Аднак, яно $нос!ць !сгоТпи Уклад у справу выхаввння сучаснага, адукаванага человека, не абцякара-нага абывацельск1м1 прадузятасцям!, у тип л1ху 1 тым1, ото навць нацыяналъную природу. Менав1та па так!х. лпдзях будуць судз!ць аб Беларус! 1 ? яе вобразе бачыць цыо1л1зяванагй>партнёра, э як!м неабходна наладявацъ экананДчныя 1 1ипыя сувяз!.

АсноУныя палажзнн! дысертацы!, як!я виносяцца на абароиуУ

1. Вобраз Польичи. 1 паляка^, створами р беларуск!» псриядычнып друку 20-х гадо?, ме$> адпоуны характер 1, паводле тэори! канфл1к-тау, э'я$/ля?ся канал!эацияЛ фрустрацы!-агрэс11 ( агрэсИ за па-знапую фрустрацио ).

2. Дан1нуючы ^плы? на фарм!раванне дадзенага побраза зраб1л! вын1к1 польска-савецкай войны 1920 г., у першу» чаргу - падзел Беларус!.

3. Польпча характарызавалася як утвораная.па воле выпадку, "сезонная" дзярхава, лёс пкой цалкам залежа? ад 1нтарэса? дзярка^-пераможца? у пертай сусветнай вайне.

4. Дзярхауная мадэль адродяанай Полыачы характарызавалася як

скрытая форма диктатуры, якая у вын1ку дзеяння? правячых кола?, нак!раваных на ра таванне польскай дзлржарнасц! ?вогуле, 1мкл1ва ператваралася 5?"адкрытую фашысцкуо диктатуру".

5. 3 зканам!чиага боку Польшча характарызавалася як "калека

ад нараджэння", нешта безнадзейна хворае, што вычерпала свой жыцг цёвы рэсурс 1 трыналася на свеце тольк! дзякупчы ф1нансавай дапа-позе Захаду.

6. Шматнацыянальная Польшча, дзе парушэнн! право? нацылнальных меншасцей, гарантаваных канстытуцыяй, оба^вязацельствам! па Вер-сальскапу трактату ( 28 чэрвеня 1919 г.) 1 Рыжскаму м!рнаму дага-вору ( 18 сакав!ка 1921 г.) принял! масавы характер, малявалася як "турпа народа?".

7. Польшча, з яе жаданнем стаць у адэ!н шэраг з вял1к!п1 дзяр-жавам! , а таксапа бескампрам!снаЙ антысавецкай 1 антигерманская пал!тыкай, характарызавалася .як чынн1к нестаб!льнасц! ? поствер-сальскай Европе. М1л!тарысцк! характер польскай дзяржавы дава? права бачыць ? ёй патэнцыяльнага агрэсара, якое на старонках бе-ларускай савецкай перыёдык! рэал1зо?валася у познай меры.

8. Беларуск! друк ( як савецк!, так 1 "незалежн!цк!") малява? у вобразе паляка? народ, як!, працягваючы практику традыцыйнага нацыякальнага 1снавання, вё? Польичу да новай катастрофы. У всно-ве адзначанага вобраэа ляжа? негатыуны стэрэатып паляка?, як! э'я?ля?ся .элементам нацыянальнай традыцы! беларуса? ( вобраз, фактычна, быр ахтуал!эацыяй стэрэатыпа, дэгенерал!эацыяй яго аместу ).

Апрабацыя 1 апубл!каванасць вын!ка? дысертацы!. Дысертацый-ная праца абмярко?валася на кафедры новай 1 навейшай г1сторы1 Беларускага дзярха^нага ун1верс1тэта 1 была рэканендавана да аба-ронм. Асобныя палажэнн! дысертацы1 выкладал!ся а?тарам на навуко-вай канферэнцы! "Славянск!я народы 1 1х культура у сучасным свеце" ( Гомель, 1996 ). Акрамя гэтага, был! апубл1каваны тры артикулы, як!я, закранаючы асобныя палажзнн! дысертацы!, узятыя разам, ахопл!ваюць тэму ? цэлын.

Структура 1 аб'ёп дысертацы!. Дысертацыя складаецца з уво-дз!н, агульнай характарыстык! лрацы, асно?най частк!, вывада?, сп!са выкарыстаных крын1ц 1 л!таратуры. Асно?ная частка Уключае чатыры главы. Трэцяя 1 чацвёртая главы, у сваи чаргу, складаюцца з чатырох ! двух раздзелау адпаведна.- Усе спасылк1, а таксапа цитаты з крын!ц, прыведзеныя ? тэксце працы, дадзены У адпавед-насц! з сучасным! лекс!чным! 1 арфаграф!чным! нормам! беларус-

ь

хай л!таратурнай новы.

Агульны аб'ём дысертацьи складае 131 старонку. 3 1х 24 старон-к! займае сп!с крын!ц ( 246 назвау ) 1 лхгаратуры ( 178 назвау ).

АСНОРНЫ ЗМЕСТ

Першая глава "Агляд крын!ц i л1таратуры па тэме даследавания" уяуляе сабой каротк1 агляд асио^ных этапау разв!цця навуковай думк! па праблепе няцыянальных стэрэатыпау 1 вобразау, а тагсана па комплексу праблен, непасрэдна прымыкаючых да темы беларускага вобраза Полылчы 1 палякау, створанага у перыёдыцы 20-х гадоу. Акрамя гэтага, глава уклочае у сябе анал1з крын!ц, як!я был! вы-карыстаны при нап!санн1 дысертацы!.

Пачагак вывучэнню сацыяльных стэрэатыпау быу пакладзены яочэ У 20-я гады. Менав1та У тэты час амер|ыканск1 сацыёлаг Вальтэр Л1п-нан увёу у навуку паняцце "сацыяльнм стэрэатып" 1 залажыУ асновы пазнавальнага падыходу да аиал1зу стэрэатыпау. Пачаткова Уплы? Л1пмана,а уласна яго наауковага падиходу, бы? невял!к1. Аднак, ужо у 30-х гадах пачал! з'я^ляцца першыя эмп!рычныя даследаванн! над стэрэатнпам1. На сённяшн1 дзень признана 1снаванне трох галопных тыпау так!х даследаванняу? грамадска-культурныя, пс1ха-дына-м1чныя 1 пазнавальныя. СтарэЙшы з гэтых типа? - грамадска-культур-нн. У адпаведнасц! э тэорыяй, якая ляжыцъ у яго аснове, чалавек. прыпае грамадск!я стэрэатыпы у працэсе сацыял1зацы1. Галопную ролю у гэтым працэсе адыгрываюць сродк! прапаганды 1 масавай 1нфар-«ацы1. Пс1ха-дынан1чны тып з'в!уся на пачатку 50-х гадоу. У рамках даследаванняу гэтага тылу, у прыватнасц! пры вывучэнн1 с1ндро-ма негатыунага стаулення да 1ншых нацыянальных груп, узн!кла тэо-рыя фрустрацы1-агрэсИ, палажэнн1 якой был1 Ул1чаны пры распра-цорцы тэмы дадзенаЯ дысертацы!. Даследаванн! пазнавальнага типу з'яв1л1ся У канцы 60-х гадоу. У гэтим выпадку стэрэатып акрэсг.1-вауся як спрашчэнне ведау, пагроза для прав1лънай перцэпцы! 1 незнания, як прадузятасць}

У пачатку 70-х гадоу праблема этн1чных стэрэатыпау ( як разна-в!днасц1 сацыяльных стэрэатыпау)была Уэнята 1 У польскай навуцы. Спачатку на яе звярнул! увагу сацы'елаг!. Так, нЬпрыклад, у 1971 г

^Kurcz I. Stereotypy, prototypy 1 procesy kategoryzacji // Praca zbiorowa. Stereotypy i uprzedzenia. - Warszawa: Wyd-wo Inst. Psychologii Polskiej AN, 1992.

выИшаУ артикул Б.В1лъска-Душыньскай, дзе бы^ зроблепы агляд стану проблемы у замежнай навуцы i мела песца спроба вызначыць пеха-HÍ3M з*яуленнн негативных зти!чиых стэрэатыпа^ Гэты артикул ад-значауся в1давочнаИ сх1льнасцк> а^тара да пс1хадынам1к1, о даклад-ней - да тэоры! фрустратИ-агрэс!í, i з'я^ляуся с1мптаматычным знакам. Аднах, далей справа не пайшла.

1нторэс польск!х вучоиых да праблепы этн1чных стэрэатыпа? i

вобраза? axuoípc/t тольк1 р ханцы 80-х гадо?> кал! ходам хыцця

был1 не тольк! зняты 1дэалаг1чныя табу на распрацо?ку падобных

тэи, але i ?эи1кла практичная неабходнасць у так!х распрацорках.

У 1985 г. вядомы польск1 г!сторык E.TanaoapCKi апублхкавау арты-

2

кул "Беларуси $f вачах паляка?" i адкрыр, тым самым, не тольк! новы перспективны к!рунак у гхстарычных даследаваннях, a i новы этап у вывучэнн! нацыянальных стэрэатыпау i ообраза?, як1я трап1-л! У сферу 1нтарэса9 польская г!старычнай навук!.

3 пачатку 90-х гадо? у Польшчы быйшл! некальк! зборн!ка? з артикулам! вучоных рознай спецылл!зацы!, прысвечаным! праблене эт-

3

н1чных стэрэатыпа? i вобраза?! Быу зроблекы сапрардны прары? у гатай гал!не. Галопная рвага звярталася иа польск! а?тастэрэатып i звязанув э in праблему польскага нацыянальнага характеру. Апош-няя была ?знята яшчэ ? н1иулык стагоддз! Ю.Ахаров1чам^ i з таго часу 1ктарэс да яе не затуха?. У перыяд 1снавання ПНР ён прыня?, як быццан, чиста навуковн, акадэм1чны характер, аб чип сведчмць, напрыклад, праца С.Беднарэха.^ Аднак, у апошн!я гады даследаванн1

Wilska-Duszyriska В. Rozwa¿ania a naturze stereotypáw etnicz-nych // Stydia Socjologiczne. - 1971, N3. - S.97-116.

2

Toraaszewaki J. Byelorussians in the Polish Eyes // Acta Polo-niae Histórica. - 19в5, Т.40. - S.101-122.

3

Mity i stereotypy w dziejach Polski. - Warszawa: Interpress, 1991» wokól etereotypáw polakdw i niemców. - Wrocíawi Wyd-wo Un-tu Wrocíawakiego, 1991) Wokál stereotypów nieracdw i pola-kdw. - Wroclaw: Wyd-Wo ün-tu Wrocíawskiego, 1993; Stereotypy i upzedzenia. - Warszawa: Wyd-wo Inst. Psychlogii Polskiej AN, 1992; Oblicza polskoáci. - Warszawa: Un-t Warszawski, 1990.

л

Ochorowicz J.L, O polskim charakterze narodowym. - Lublin: Kraj-

owa Agencja Wydawnicza, 1986.

5 •

Bednarek S. Character narodowy w koncepcjach i badaniach wspol-

czesnej huraanistyki. - Wroclaw: Wyd-wo ün-tu Wrocíawskiego,1980»

вучоных стал! набывацъ большую жыццёвасцъ, звязаную з актуал1за-цыяй самой праблемы нацыянальнага характеру, як! не аднойчи раэ-гляда?ся як причина былых няшчасця? Полыпчы. У гэтай сувяз1 трэба назваць, у першую чаргу, працу Э.Левандо?скага, як! бл!скуча наказа? асабл!васи! ncixanorii паляка, польскага нацыянальнага характеру, "народней душы"!

Распрацо?ваючы праблему польскага аутаотчрэатыпа, польск!я ву-чоныя не магл! xenpuficui да неабходнасц! азнаямлення са стэрэаты-пам1 Польшчы i паляка?, як!я стал! часткаю нацыянальнай традыцы! суседн!х народа?. Характер гэтых стэрэатыпа? бы? о!давочнын !, як л1чылася, мог ( у вядомым сэнсе ) перашкаджаць Польшчы заняць тое а?тарытэтнае месца у рэг1ёне, на якое яна, ул!чваючы г!старычную i пал!тычную с!туацыю, магла прэтэндаваць.

Складами характер аднос!н паляка? са сва!м1 суседзям! н!кол! не выпада? з поля зроку г!сторыка?, але у час кардинальных грамад-ска-пал1тычных змен ва Усходняй Еуропе ён набы? надзвычайную акту-

■алънасцъ. Так, тольк! ? апошн1я гады, выйшл! працы, прысвечанмя

2 3

польска-беларуск1м, польска-укра!нск!м 1 польска-нямецк!м адкос!-

нам. Акрамя выя?лення фактара?, па?плыва?шых на характер стэрэатыпа?, вывучал1ся магчымасц1 мадыф1кацы1 стэрэатыпа праз аслаблен-не ацэньвапча-эмацыянальнага кампанента i л!кв!дацыю прадузятас-

Ш?

У савецкай навуцы !нтарэс да праблемы нацыянальных стэрэатыпа? i вобраза? з'яв!?ся давол! позна. Пры гэтым нельга сказаць, што ён бы? гэтак!и жа шырок1м, як на Захадзе. Адчувалася нерагаучасць вучоных, як!я, захап!?пшся пытанням! нацыянальнай свядомасц! i

1 Lewandowski Е. Character narodowy polakáw i innych. - Londyn» Warszawa: Aneks»Polityka, 1995.

o

Wrdbel P Ksztaltowanie si^ biaíoruskiej áwiadomosci narodowej a Polska. - Warszawa: Wyd-wo Un-tu Warszawskiego, 1990.

3 Zelenko K. Stosunki polsko-ukpairfskie w II Rzeczypospolitej, 1918-1939. - Lublin: Wyd-wo TIS, 1994.

4 Wrzesiríski W. Scjsiad. Czy wrog? Ze studirfw nad ksztaltowaniem obrazu Nieroca w Polsce w latach 1795-1939. - Wroclaw: Wyd-wo ün-tu Wrocfawskiego, 1992.

J Chlewiríaki Z. Stereotypy: strukture, funkcje, geneza. Analiza interdyscyplinarna // Praca zbiorowa. Stereotypy i uprzedzenia. Warszawa: Wyd-wo Inst. Paychologii Polskiej AN, 1992.

светапогляду, апынул!ся б на пярэдн!х паз!цыях !дэалаг!чнай ба-рацьбы i трап!л! пад жорстк! 1дэалаг1чны прэс.

Савецкяя этнапс!халог!я з'яв!лася на свет як навука, закл!ка-ная эмагацца э !дэалаг!чным ворагам шляхам выкрыцця яго "падко-пау". Праца С.1.Каралёва з'яуляецца красамоуным таму пацвярджэн-нем! Вывучэнне замежнып! вучоным1 нацыянальнага характеру i комплексу з in эвязаных пытанняу раэглядалася як распрацоука збро! для пс!халаг!чнай вайны, а атрыманыя 1м! веды - як матэрыял для спраУдання варохых аднос!н да таго, хто на погляд грападскасц! Захаду з'яУляУся "недэкакратычным i нецыв!л!эаваным ворагам". Ад-нак, нлгледзячы на складанасц1 1дэалаг!чнага плана,- савецк!я ric-торык1 ужо у пачатку 70-х гадоУ асэнсавал! неабходнасць прарыву у м!ждысцыпл!нарну» гал1ну. Так, I.C.Koh заяв!у аб 1нтарэсе г!сторы-кау да пытання пс!халаг1чных адрозненмяу пам!ж народам!, мэтаю якога было устанав!ць, ц1 магчыма спасылацца на гэтыя адрозненн1

пры тлумачэнн! тых ni !ншых асабл1васцей г^старычнага разв!цця 2

кра1н. Так1м чынам, быу вызначаны перспектыуны к!рунак даследаван-няу, як!, як паказау час, савецк!м1 г1сторыкам! застауся неасвое-ным. Так ц1 !накш тэму грамадск!х стэрэатыпау закрапал! тольк! ncixonari, разглядаючы праблепу сацыяльнага заражэння i рол! у 1м

3

сродкау масавай 1нфармацы1.

Нацыянальныя вобразы, вядома, не пагл! застацца у баку ад рус-кай л!таратуры, якая традыцыйна цягнецца да ф!ласоф!1. У першую чаргу трэба назваць Г.Гачава, як! у сва1х арыг1нальных падыходах

да гэтих вобразау эыходз!у з прызнаннл непарушнасц! у часе асноу

д

нацыянальнага разумення быцця ! Успрымання рзальнасц1.

У апошн! час пэуны 1нтарэс да праблемы нацыянальнага ментал!тэ' ту наз!раецца у г!старыяграф!! СНД ! Беларус!^ У аснове разважан-няу г!сторыкаУ ляжыць не што 1ншае, як нацыянальныя аУтастэрэаты-

Королёв С.И. Вопросы этнопсихологии в работах зарубежных авторов. - M.s Наука, 1970.

Кон И.С. К проблеме национального характера II Сб. История и психология. - M.t Наука, 1971.

Богомолова H.H. Социальная психология печати, радио и телевидения. - М.: Изд-во МГУ, 1991.

Гачев Г.Д. Национальные образы мира.. - М.: Советский писатель, 1988.

Яубянецк1 Э.С. Таямн!цы народней душы. - Н1яск: Народная асвета 1995. ' -

пи, тану можна лгчыць ix сенняшн! 1нтарэс да праблемы нацыяналь-них стэрэатыпау 1 вобраза^ яшчэ давол1 абнежаваным 1 вузканлк!ра-ваним.

Характерней асабл1пасцю г1старычных даследавання$? у гал!ие стэрэатыпа? 1 вобраза? з'я^ляецца 1мкненне адшукацъ причины фар-м!равання апошн!х, устанав1ць рэальны ^плы^ на тэта фарн1раванне г!старычных падзей, раскрыць механизм актуал1зацы! стэрэатыпа 1 стварзння на яго аснове вобраза. Дадзеная дысертацыя не з'я^ляец-ца выключением. Адиак, гэтага нельга дасягнуць без вызначэння г!старычнай с!туацы1, у якой стварарся выаучаемы вобраз. Тану 5>э-н1кае неабходнасць у сур'ёзным 1 як мага больш шырок1м азнаямлен-н1 з навуковай л!таратурай з пэтаю ^стана^лення аптымальна аб'ек-тыунага падыходу при разглядзе г1старычных падзей, вызначыршых характар даследуеиага вобраза.

Базавую частку крын1ц па тэме дысертацы! склал! патэрыялы бела-рускага савецкага друку,а таксама перыёдык! нацыянэльна-дэмакратыч-нага 1 сацыяльна-радыкальнага ( розных адцення? ) к1рунка9, якая пыходзхла за пежаи1 БССР. Аб'яднанне дзвюх адзначаных груп перым-дычных выданняу у дадзеным выпадку апраздана огульным характерам вобраза, створанага беларуск1н! публ1цыстам!, - варожай, аган1зую-чай у перадсмяротных сутаргах польскай дзяржавы 1 народа, атруча-нага шав1н1змам, вял1кадзяржа9насцю, нянав!сцю да непалякаУ, ня-здольнага да самаадданай працы на карысць бацька^пчыны. Менав1та Унутраная 1 знешняя пал1тыка Другой Рэчы Паспал1тай, вольна ц1 м!жвольна пастав!ла беларуск1х публ1цыстау ва ^мовы "вымушанага супрацоун1цтва" у гал1не антыпольскай барацьбы, у першую чаргу -1.дэалаг1чкай. Агульны прадукт гэтай барацьбы - вобраз ворага -1 з'яв15?ся аб'ектам дадэенага даследавапнл.

Перыёдыка БССР мела давол! 1стотныя асабл1васц1. Галопная з IX заключалася у познай залежнасц! ад 1дэалаг1чнага дыктату пра-вячага рэхыиу, у так званаК"партыйнасц17 А тэта по^насцо выключала з прапагандысцкага Ужытку нацыяналькае 1 аддавала безуморную перавагу класаваму. Задача папулярызацы! глыбока пал1тыэаванага, адмоунага вобраза Польшчы, як1 стварауся на старонках беларускага савецкага перыядычнага друку, ускладалася на тыя выданн!, як1я працавал! на насавага чытача, - "Савецкую Беларусь", "Звязду", "Чырвоную змену". Вял1к1я анал1тычныя артыкулы па пал1тычнаму 1 эканам!чнапу станов1шчу Полыичы, як1я, фактычна, падсумоувал1 ней-к!я этапы У фарм1раванн! вобраза, публ1кавал!ся $ часоп1сах "Полымя" 1 "Савецкае будаун1цтва". Асобую увагу на сябе эвяртаюць

артикулы У.Кал1ноускага}

Вельп! icTOTHun у стварэнн! вобраза Польшчы i палякау быу уклад перыёдык1, якая выходз!ла за межам! БССР. Dinar газет на бе-ларускай нове, разнастайных !дэалаг!чных KipyiiKaj? ! тэндэнцый,на-радз!лася яшчэ у час рэвалюцы!. Прых!льн!к1 неэалежнасц! Беларус! т.зв. "незалежн!к!", для дасягнення сваей пал!тычнай мэты выкарыс-то^вал! у вельм! шырок!и маштабе перыядычны друк. Яшчэ у час поль-ска-савецкай вайны 1920 г., ускладаючы на Полъшчу nsjinara роду спадзлванн!, яны спрабавол! стварыць вобраз Польшчы - саюзн!цы у барацьбе за незалежнасць Беларус!.

Разнастайныя загалоук! "незалежн!цк!х" выданняу сведчаць аб !х няустойл!васц! 1 хароткачасовасц! 1снаваннп. Па большай частцы тэта был! т.зв."афамарыды" як!я пра!снавал! усяго тольк1 некальк! дзён альбо тыдняу. Галопным! цэнтрам! "незалежн!цкага" друку з'яу-лял1ся М!нск, В!льня ! Гроднач Пасля падзелу Беларус! дзейнасць "незалежн!каУ" у М1нску, а потым Д У Гродна супын1лася. Яна скан-цэнтравалася у В!льн1, дзе стала выходз!ць у свет болыпасць !х перыядычных выданняу.

Яшчэ у 1920-1922 гадах, кал! беларуск! нацыянальны рух, як! каардынавауся"Беларуск!м нацыянальным кам!тэтам", не сустракау аб-межаванняу з боку польск1х улад "Сярэдняй Л!твы',' беларуская прэса мела больш-менш адз!ную нак!раванасць. Болыпасць арган!зацый у сва!х органах друку даб!валася познай пал!тычнай ! дзяржаунай не-залежнасц! Беларус! ! малявала вобразы галопных ворагау гэтай не-залехнасц! - Савецкай Рас!! ! Польшчы. Але пасля уключэння "Сярэдняй Л!твы у склад Другой Рэчы Паспал!тай, выбарау у польск1 сейм у 1922 г., а асабл!ва з таго часу, кал1 арган!завауся "Бела-

1 Кал!но?ск1 У. Зямельная пал!тыка У Польшчы // Полымя. - 1925, №5. - С.103-120; Калиновский В. Краткий обзор экономического и Финансового.положения Польши // Савецкое будаун!цтва. - 1926, №1. - С.118-139; Кал!но?ск! У. Пал1тычныя парты! ! аб'яднанн! У сучаснай Польшчы // Полымя, - 1926, №2. - С.122-149; Кал!ноу-ск! У. Пал!тычныя парты! ! аб'яднанн! у сучаснай Польшчы // Полымя. - 1926, N'A. - С.125-144; Кал!иоуск! У. Пал!тычныя парты! i аб'яднанн! у сучаснай Польшчы II Полымя. - 1926, №5.-С.94-111; Калиновский В. Торговые договоры Польши // Савецкае 6удаУн!цт-ва. - 1926, N'4. - С.175-184; Калиновский В. Хозяйственное положение Польши за 1-й квартал 1926 г:// Савецкае 6удаун!цтва. -1926, N-6. - С.160-172.

руск! пасолъск! клуб", полъск!я улады пачал1 заахвочваць праследа-панн! беларускага друку, адноснае адз!нства якога ( як 1 адз1нст-па беларускага фронту ) распалася.

У ханцы 1925 г. з "Беларускага пасольскага клуба" выйшл! В.Та-рашкев!ч, С.Рак-М1хайлоуск!, П.Мятла 1 П.Валошын. Яны арган!завя-л! "Беларускую сялянска-рабочую грамаду", якая мела характер ра-дыкальнай пал!тычнай парты!. "Гранада", нягледзячы на моцны на-ц!ск з боку польск!х улад, выдавала вял1ку» колькасць газет 1 ча-соп1сау пад розным1 загалоукам!. Яшчэ задоуга да стварэння "Гранады" яе арган!затары, пачынаючы з 1921 г. 1 пазней, выдавал! газеты, як!я унесл! сва» "лепту" у стварэнне вобраза Польшчы ! паля-кау: "Беларуск! звон',' "Сялянскуо праУду',' "Наи сцяг" ! гнш.; з 1925 г. - "1скру","Беларускую долю","Беларускую н!ву","Беларускую справу","Народную справу" ! !нш. "Гранада" выдавала таксама бюле-тэнь клуба "Беларуская сялянска-рабсчая грапада".

Болыпасць перыядычных выданняу розных палхтычных труп выходз!-ла нерэгулярна. Прычыны гэтага ляжал1, перш-наперш, у ф!нансавых цяжкасцях рэдакцый. У вын!ку складаных цэнэурных умоу, частых кан-ф!скацый, штрафау 1 !ншых ганенняу многхя рэдакцы! газет вымушаны был! карыстацца апошняй магчынасцю - выдаваць аднаразовыя выданн! т.зв."аднадзё11к1", як!я нельга выключыць з перыёдык! Заходняй Бе-ларус!.

Беларуск!я газеты ! часоп1сы выдавал!ся таксама у Л!тве 1 у ЛатвИ. В.Ластоуск!, як! да 1929 г. жыу у КоУна, выпускау вял!к! непартыйны часоп!с пад назвай "Крыв!ч", што унёс важны Уклад у фарм!раванне вобраза Польшчы ! палякау. Пасля ад'езду Ластоускага У М!нск яго справу у Коуна працягвал! Дуж-Душэуск!, Гайдукев1ч ! !ншыя эсэры. Яны выдавал! часоп!сы "Беларуск! сцяг" ! "Покл!ч".

У Рызе !н!цыятарам беларускай перыёдык! быу былы дыпламат ура-да БНР, сацыял!ст-федэрал!ст К.Езав!тау. 3 выдаваемых !м органау друку самым важным з'яуляуся "Голас беларуса". Мел! свайго чытача ! так!я выданн! як "Гаспадар","На чужыне","Беларуская окола у Лат-в1!".

Трэцяй кра!най, дзе выходз!у беларуск1пнеэалежн!цк1" друк, была Чэхаславак!я. У Празе беларусы, па большей чвстцы студэнты, выдавал! свае органы друку, як-то: "Прамень","Нап1 прамень","Новы пра-мень" ! 1нш. Яны дзейн!чал! пад "!дэалаг!чнай впекай" былых чле-нау урада БНР, сацыял!стау-федэрал!стау П.Крэчэ^скага, В.Захарка.

Акрамя матэрыялау беларускага перыядычнага друку у базу крын!ц

был! ?ключаны заканада?чыя акты Польскай Рэспу6л1к1} дакументы

2

знешняй пал!тык! Польшчы, сведчанн! польских грамадзян аб сва1м

3 4

*ыцц1, прямовы ! 1нтэрпаляиы1 беларусау-дэпутатау польскага сейма,

а таксама матэрыяры судойых працэса? над беларусам1 у Польшчы?

Гэта было зроблена у мэтах стварэння ?ио? для болыи аб'екты?нага

пог,ля|1у на падзе1, як!м ужо была дадзена ацэнка, разумения маты-

ва$|, Як!м1 к!равал1ся беларуск1я публ!цыс.ты у гэтых ацэнках.

У другой главе "Агульная метадалог1я 1 кетады даследавання"

дарена характарыстыка метада? даследавання, якгя прымянял!ся ?

прады над дысертацыяй.

•Метадалаг1чную аснову даследавання склзл! прынцыпы г1старызму

1 навуковасц!, праблемнага падыходу да разглядаемага аб'екта.Спе-

цыф1ка дадзенай працы абумов1ла выкарыстанне, у якасцг асноунага,

г!сторыка-генетычнага метаду, як1 дазваляе ? найбольшай ступен!

набл!з!цца да рэальн/ага г!старычнага аб'екта. Пакольк! г!сторыка-

генетычны метад мае цягу да ап!сальнасц1, фактаграф1зму ! эмп!рыз-

му, у ходэе працы над дысертацыяй узн!кла неабходнасць у выкарыс-

танн1 1 1ншых канкрэтных метадау г!старычнага даследавання - г1с-

торыка-пара?нальнага ! г1сторыка-с!стэмнага, а таксама метаду !ма-

г!наты?най дэдукцьи ( дэдукцы1 ?я?лення ), спецыяльна распрацава-

нага для даследавання нацыянальных вобраза?.

Трэцяя глава "Польшча як дзяржа?на-пал!тычны 1 гаспадарчы ар-

ган!зм" прысвечана даследаванню вобраза, заключа?шага ? сабе,акра-

мя элемента? традыцыйнага стэрэатыпа, канстатацыю, якая вын!кала

1 Акты Польской Республики за 1918-1921 г, - Варшава: Изд. русского комитета в Варшаве, 1921.

2

ОокигаепЬу г ¿гге^оы ро1вк1еЗ роИЛук! гадгап1сгпе3 1918-1939.-Нагзгака: Wydawniczy Рах, 1989.

Польские крестьяне о своей жизни ( письма крестьян, изданные институтом социальной экономики в Варшаве ). - М.: Международный аграрный институт, 1936. * 1нтэрпаляцы! беларуск!х пасло? у польск! сейм 1922-1926 г.г. Зборн1к дакуиента? аб польск1х гвалтах, катаваннях ! здзеках над сялянам1 ! рабочим! ? Заходняй Беларус!. - М!нск: Бел. дзярж. выд., 1927; Прамовы дэпутата? сеймавага клуба Беларускай сялянска-рабочай грамады. - В!льня: Друк. "Н.Лев!н ! Сын",1926. Заходняя Беларусь на лаве падсудных: Працэс Беларускай сялянска-рабочай грамады 23 лютага - 22 мая 1928 г. - М!нск: Бел. дзярж. выд., 1929; Працэс 45-ц! беларуса? у Беластоку ( паводле справа-здачы слецыяльнага карэспандэнта ). Выданне Беларускагс пасоль-сьрге клубы. - В!льне.: Друк. А.Дворжэца, 192?,.

з наз!рання за працэсам! дэлрхауна-пал!тычнага будаун!цтва у Другой Рэчы Паспал!тай, складвання яе гаспадарчага арган!зма, а таксама рэал!эацы! у жыццё яе Унутранай I знешняй пал1тык1. У ад-лаведнасц! з хлас1ф1кацыяй даных, прыводэ!мых беларусх!м! публ1-цистам! для пяцвярджэння сва!х лаг!чных канструкцый, адзначаиы вобраз быу раскладзены на складаючыя яго частк!, як!я разглядаюц-ца у наступных раздзелах:

3.1. Мадэль польскай дзяржавы, канструкцыя улады;

3.2. Полывча як гаспадарчы арган1зм;

3.3. Полывча як прыгнятальнгца нацыянальных меншасцей;

3.4. Польшча як чынн!к нестаб!льнасц! у ЕУропе.

Дзяржауная с!стэма Другой Рэчы 11аспал!тай не была падобна да клас1чных узорау буржуазных парламенцк!х дэмакратый. Уладкаванне адроджанай дзяржавы нагадвала, хутчэй усяго, працяг таго нацыя-нальнага дзярлсаунага хыцця, якое Польшча вяла напярэдадн! эпох! падэелау. Пакольк! асноунай прыметай яго э'яулялася стаушая пры-маукай анарх!я, то беларуск!я пал!тык! ! публ1цысты, спасылаючыся на вопыт м!нулага, адмаулял1 палякам у здольнасц! прыняць ! асво-!ць сучасную мадэль грамадскага 1 дзяржаунага упарадкавання.

Жыццё паказала прав!льнасць 1х пес1м1стычных прагноэау. У аб-вешчанай рэспубл!кай Польшчы выканаучая улада заусёды энаходз!ла спосабы дэейи!чаць, !гнаруючы асноуныя нормы парламенцкай дэпа-краты!. Майск! пераварот 1926 г. быу рашучым крокам П!лсудскага У бок змены не тольк! У самой мадэл! пал!тычнага упарадкавання ( узмацненне выканаучай улады ), але ! у яе функцыянаванн!. ГИл-судск1 !мкнууся да некантралюемай улады ва усёй яе паунаце, але, атрымаушы верх, не стау ламаць парламенцк1я структуры 1 абвяшчаць диктатуру. Ён пачау ствараць над давауоай магчымасц! нанеуру парламенцкай' с!стэмай, адсунуУиы иа дальн1 план праблему яе 1нстн-туцыянальнай перабудовы, арха!чную па сваёй сутнасц! уладу, якая укладвалася у рамк! старой аутакратычнай традыцы!, што панавала ва Усходняй ЕУропе да першай сусветнай вайны. Захоувавчы парламент, Шлсудск! хацеу стварыць !лйз1ю дэмакратычнасц! грамадства пры адэ!наначалл! вышэйшай улады, сканцэнтраванай у яго Уласных руках. Разам з тым, захаванне сейма 1 яго пастаяннае прын!жэнне пад лозунгам! л!кв!дацы! "сеймауладства" ! "партыйнасц!" слуяыла мэце дэз!нтэграцы1 грамадства, ператварэння яго У паслухмяны на-тоуп.

Беларуси! друк , анал1зуючы с!туацыю ! иалсючы перспективы раз-в1щ;я полис к'.та дтяржауна-пал!тычнэга арглн!зма, не шкадзпяу

змрочных фарбау. Асабл1ва жорсткую паз!цыю займаУ беларуск1 савецк! друк, упэунена характарызуючы устаноулены у Полыочы рэжым як диктатуру фашысцкага типу.

На момант свайго адраджэння Польшча не уяуляла сабой адз!нага гаспадарчага арган1зма. Справа па яго стварэнню амаль адразу ж перарасла у сапраудную барацьбу за 1снаванне дзяржавы. Да сярэдз!-ны 20-х гадоу беларуск1 перыядычны друк асобай уваг! эканам!чнаму станов!тчу Польшчы не удзяляу. Але ужо У тэты час наз1ралася тэн-дэнцыя разглядаць Полъшчу як ф!з!алаг!чны арган!зм, цяжка хворы 1 ад нараджэння недарэчны. 3 сярэдз1ны 20-х гадоу - пасля правядзен-ня ф1нансавай рэформы 1 канчатковага вызначэння к!рункау гаспадарчага разв!цця Польшчы ( этатызацыя 1 аграрызацыя ) - беларускхя савецк!я публгцысты у вял1к1х анал!тычных артикулах начал! даваць свае ацэкк! 1 загадзя падсумоУваць нейк!я вын1к1. Пры гэтым гаспа-дарчы арган!эм Польш4ы разглядауся не як тое, што знаходз!лася У працэсе разв!цця, а як тое, што канчаткова вычерпала крын!цы апош-няга. Асобую сур'ёзнасць разважанням беларуск1х анал!тыкау надавала невырашанасць пытання, на як1м, як на стрыжн1, трымауся увесь дзпржауны арган!зм Полыачы - аграрнага. Сацыяльныя з'явы, харак-тэрныя для кап!тал!стычнай эканом!к1, - масавае беспрацоуе 1 на-бываушая усё большы размах эихграцыя - -разглядал!ся як асноуныя прыметы хуткага гаспадарчага краху Польшчы.

Нягледзячы на сваю в!давочную эканам1чную слабасць, Другая Рэч Паспал1тая удзяляла выключнув увагу пытанням ваеннага будаун!цтва, Гэта было зразумела 1 тлумачылася фактам суседства з Герман!яй 1 Савецкай Рас!яй, як!я асобай паваг! да польскага суверэн!тэту не выказвал!. Ацэньваючы ваенны патэнцыял Польшчы, беларуск1 савецк! друк прыходз!У да высновы, што яна не з'яулялася здольнай да вя-дзення вял!кай вайны сапастойна, таму як ёй не хапала для гэтага гаспадарчай магутнасц!. Гэта, аднак, не выключала магчымасц! вя-дзення такой вайны наогул. Пры значнай ф!нанс.авай 1 матэрыяльнай падтрыпцы вял!к!х дзяржау, тым больш у каал!цы! з !м!, Польшча магла стаць зачыншчыкам вайны.

I беларуск! савецк!, ! "незалежн!цк!" перыядычны друк сходз!л1 ся у думцы, што У адроджанай Польшчы арм!я не тольк1 не з'яулялася вартавым дэмакраты!, а нават насупраць, - не яе падтрымку ап!-рауся тэрарыстычны рэжым. Тым самым яна ператваралася у сродак тэ-Р°РУ» У с1лу» "стаб!л!зуючую" грамадства, якое з'яулялася не толь-к! антаган1стычным з кнасавага пункту погляду, але яшчэ 1 нматна-ыы1-ь;:,,к.мым.

Каля ЛОХ насельн1цтва Польшчы не прыналежала да польскай нацы1. Па Версальскаму трактату Польшча уэяла на сябе абавязк1, гаранту-ючыя кацыяпальким меношсцям поения свабоды, рэл!г1йную талерант-нясць, доступ у органы рлады, св)вбоду У карыстанн1 уласнай нацыя-нальмаП новай у школах 1 Урадавых установах, i г.д.^ Правы меншас-

цлм гарантавала У шэрагу артыкулау 1 Канстытуцыя Польскай Рэспуб-

2

л1к!, а таксама Рыжск! п!рны дагавор пам!ж Paciafl i Укра!най з ад-

2

наго боку, 1 Польшчы - з другога. Аднак, на самой справе, ратуючи Другу» Рэч Паспал1тую ад сепаратизму нацыянальных менпасцей, ула-ды широка вмкарысто5?вал1 практику тэрору ! рэпрэс!й, груба падау-ляючы услк! нацыянальны рух. Правядзенне у дыццё пал!тык! палан!-эацы!, якая стала венозным сродкам вырашэння нацыянальнага пытан-нл, означала не тольк! адыход Польшчы ад узятых на сябе раней аба-пязацельствау але ! тое,што на трупе царскай "турм» народа?" з'яв1-лася новая, "дэмакратычная турма", альбо, - як л!чыл! "иезалежн!-к1", - "карцэр народа?".

Лдразу я пасля аднауления незалежнасц!,•"па^старшая з попелу" Польшча ?ступ1ла ва узброеныя канфл!кты са coaini усходн!м! су-седзлм!. Руха? Йю антырас1йск! комплекс 1 летуценн! аб вял!кадзяр-яа?насц!. Польшча мела намер уступ!ць у'канфл!кт нават з "белай" Рас!яй, кал! б яна перанагла у грамадэянскай оайне 1 паспрабавала аднав1ць спае былыя нежы. Агрэс!я супраць Укра!ны i Л1твы, як!я , сам! стаял! на пляху адшукання незалежнасц1 ! не несл! адказнасц! за Рас1ю, удзельн!ча?шуо f падзелах, даказаае сур'ёзнасць гзтага намеру 1 характарызуе Полыпчу зус!и не як звычайную анть/савецкую с!лу, якой яна выступала на старонках савецкага друку. "Неэалех-н!цк!"друк, разглпдаючы пытанн! польскай энеаняП пал!тык1, зыхо-дз!у з пункту погляду, што У ле асноае ляха? прынцып апл!кадзяр-жа?насц1. Паэ1цыю Польшчы на м1хнароднай арэне вызначал! два пера« канаин!: 1) польская дзярхава адрадз1лася не у вын!ку выпадковага • збегу абстав1н, а дзякуючы санаадданай барацьбе польскага народу за неэалежнасць бацькаушчыны; 2) пакольк1 н! адна дэяржава у па-чатку вайны не став!ла сабе у задачу адраджэние Польшчы, яна "пау-стала з мёртвых" насуперак ycitt, зпагаючыся не тольк! з непаерэд-

Акты Польской Республики за 1918-1921 г. - Варшава: Изд. русского комитета в Варшаве, 1921. - С.46-51.

2 Таи жа. - С.17-19;38-39.

3 Там жа. - С.84-88,93-94,

ным ворагам, але 1 з пал!тыкай ус!х галоуных саюзных дэяржа?. Гэга, як л!чыл! паляк!, давала Другой Рэмы Паспал!тай права на незалежную ?нутраную 1 знепнюю пал!тыку. Акрамя гэтага, яны был! перакананы, што на эяпл1,' размешчанай пам1ж Герман!яй 1 Рас!яй, песца малой 1 слабай дзяржаве няна.

Вял!кадзяржа?ныя амб!цы! 1 задз!рыстасць Польшчы был! прычынай пастаянных канфл!кта? з ус!м! яе суседзям! ( за выключэннем, х!ба ото, саознай з ею Румын!! ). Тэта давала беларуск1м публ!цыстам права сцвярджаць, ото Польшча акружала сябе мурам непрыязнасц! суседн!х народа?, 1 маляваць, у адпаведнасц! з гэтым, вельм! не-прывабны яе вобраз, по?насцю аналаг!чны стэрзатыпу.

Чацвёртая глава "Вобраз польскага народу" складаецца з двух раздзела?:

4.1. Паляк! ? святле вопыту беларуска-польск!х м!жнацыянальных аднос!н. Абл!чча польскасц1.

4.2. Паляк! як стваральн1к! незалежнай Польшчы. Грамадзянск!я якасц! паляка ? рэальнасц! ! у !дэале.

У першым з !х 1дзе размова аб сувяз! вобраза польскага народу, створанага у беларускай публ1цыстыцы 20-х гадоу, з нацыянальным стэрэатыпам. Разам з тым, падаецца, у абагульненым выглядзе, стэ-рзатып паляка - носьб!та якасцей, прызнаных за нацыянальныя, ува-саблення так званай "польскасц!". Акрамя гэтага, разглядаюцца спробы змян!ць адзначаны стэрэатып ! пазбав1цъ яго найбольш нега-тыуных рыс, як!я раб!л!ся у "незалежн!цк!м" друку у час польска-савецкай вайны 1920 г. Аналгэуюцца прычыны правалу гэтых спробау.

Друг! раздзел прысвечаны даследаванню вобраза польскага народу як!, адстаяушы незалежнасць Польшчы ! даказа?шы на поле б1твы сваи адданасць ёй, узя?ся за м1рную, стваральную працу. Аднак, на аснове факта?, як!я не раб!л! з Польшчы мейкага выклочэння, бела-руск! друк ( 1 савецк!, 1 "неэапежн!цк!" ) заключа?, вто паляк! здольны тольк! на тое, каб адрадз!ць той асяродак анархИ ! хаосу на ?сходзе Е?ропы, як!м тра'дацыйна з'я?лялася Польшча. Гало?най прычынай польскай дзяряа?най катастрофы беларуск! перыядычны друк называ? маральны ?падак польскага грамадства, грамадскую гн!ль, ляноту ! параз!тызм яго. Ён адма?ля? палякам у арган!зацыйных здольнасцях, даказва?, што агульным! намагарням! яны ? самым хут-к!м часе ск!нуць Польичу ? бездань.

Нянав!сць да ?сяго няпольскага, якув на кожным кроку дэманстра-вал! польск!я пал!тык!, беларуск!и друкам разглядалася як рыса на-цыянальнага характеру !, тым самым, распа?сюджваласл на ?весь

полъск! народ. Тын болью, гато пенав\-гп гэтая самая рыса была за-пацаваиа у стэрэатыпе. Асабл^ва актыунхчау усправе стварэння вобраза паляка-шав!н!ста "незалежн!цк!" друк. У савецк!м друку таксама можна без цяжкасцей знайсц! узоры падобнай жа вобраза-творчасц!. Лднак, у савецкай перыёдыцы распряцоувауся яшчэ I !н-гаы вобраз - класавы, партийныяк! не меу н!чога агульнага н! з беларуск!м стэрэатыпан палякау, н! са створаным на яго аснове вобразан 1х. Япу было адведзена давол! сц1плае месца Утап!ч-

най альтернативы гаму, ато 1снавала у рэальнасц!.

У вывадах падведзены вын!к1 даследавання. Праанал1заваны 1 абагульнены У дысертацы! натэрыял дазваляе сцвярджаць наступнае:

1. Беларуси перыядычны друк к канцу 20-х гадоу эавяршыу ства-рэнне вобраза Польшчы 1 палякау, як1 пав!нен быць ахарактарызава-ны як негативны 1 не зус!м аб'ектыуны у гэтай сваёй якасц!. У аснове адзначанага вобраза ллжау негатыУны стэрэатып, як! з'яуляу. сл элементам нацыянальнай традыцы! 1 светапогляду беларусау. На актуал!зацып стэрэатыпа 1 яго адаптацию у новых г1старычных упо-вах вельм! значка пауплывал! вын1к! польска-савецкай вайны 1920 г.

2. Польшча разглядалася як утвораная у вын!ку выпадковага збегу абстав!н дзяржава, !снаванне якой супярэчыла стратэг!чным !нтарэсам Герман!! 1 СССР.

3. Дзяржауная мадэль Другой Рэчы Паспал!тай характарызавала- . ся як скрытая форма диктатуры, эвал»цыян1руючая У адкрытуо диктатуру фаиысцкага тылу.

4. Беларуск! перыядычны друк, асабл!ва савецк!, разглядау Польшчу як дэяржаву, няздольнув да самастойнага гаспадарчага жыц-ця; як гаспадарчы арган!зн, смерць якога была справай часу.

5. Ап!раючыся на факты масавага паруаэння правоу национальных меншасцей, як!я адбывал!ся у ходзе ажыццяуленкя дзяржаунай пал1-тык!, нак!раванай на л!кв!дацы» нацыянальнага пытання шляхам'па-лан!зацы1 гэтых меншасцей, беларуск! перыядычны друк характарыза-вау Польшчу як "турну", альбо як "карцэр народаУ".

6. Беларуск!я публ1цысты, зыходзячы з паз!цы! Польшчы на н!ж-народнай арэне 1 яе адкрытага жадання адыгрываць ролю, на якую

яна з прычыны сваёй в!давочнай слабасц! прэтзндаваць не магла, малявал! у яе вобразе чынн!к нестаб!льнасц! У постверсальскай ЕУропе. М!л!тарызацыя дзяржаунага ! эканам!чнага жыцця Другой Рэчы Паспал!тай, абумоуленая - не У апошнвю чаргу - суседстваи з Герман!яй ! СССР, давала беларуск!м вобразатворцам магчымасць раэглядаць Польшчу як патзнцыяльнага агрэсара, здольнага стаць

зачыншчыкам войны кап1тал!стычных дзяржау супраць СССР, апрардва^-чы, тым самым, праводз!мыя апошн!м ваенныя рыхтаваннх.

8. Беларуск! друк характарызавау палякаУ як народ, няздолыш пабудаваць дзяржаву сучаснага тылу; няздольны да самаадданай пра-цы на карысць бацька(?тчыны; атручаны вял!кадзяржаунасцю 1 шав1н1з-мим.

СП1С ПУБЛ1КАЦЫЙ ПА ТЭМЕ ДАСЛЕДАВАННЯ

КротаУ А. Гульня f незалежнасць // Беларуская мiну^шчына.-1995, N*4. - С.46-49.

Крота? А. Беларуск1 стэрэатып польскага народу // Беларуская м1нуУачына. - 1996, Н»4. - С.16-20.

Крота? A.M. Аб"асобай м1с11"польскага народу на $>сходзе Еу-ропы // Славянские народы и нх культура в современном мире: Тез. докл. конф. - Гомель, 1996. - С.18-20.

Krotau A. Obraz polakdw w prasie bialoruskiej lat dwudziestych // Sprawy Narodowodciowe. - 1996. - T.V. Zeszyt 1 <8). - S.193-207.

1. 2. 3.

4

19

РЭЗЮМЭ

КРОТАУ АНДРЭЙ М1ХАЙЛЛВ1Ч "Вобраз Польшчы 1 палякау у беларуск1м перыядычным друку 1920-1929 гадоу"

Польшча, польск! народ, беларуская прэса, нацыянальны стэрэа-тып, вобраз ворага, дзяржауна-пал1тычны арган!зм, гаспадарчы ярган!зм, нацыянальны Juíck, Версальская с!стэма м!ру.

У дысертацы! аутар даследуе врбраэ Полывчы i палякау, створаны 9 беларуск!м перыядычным друку 20-х гадоу, раскрывав характэрнып рысы гэтага вобраэа, выявляв матывы, як1и! к1равал1ся яго ства-ральн1к1, факталаг!чную аснову ix вывадау, а таксама выэмачае ступень яго сувяз1 з беларуск!м стэрэотыпам палякау. У ходзе даследавання был1 выкарысганы г1сторыка-с1стэнны, г1сторыка-генетычны, г1сторыка-параунальны иетады, а таксама метад 1маг1натыУнай. дэдук-цы1. Баэай крып!ц па тэме дысертацьй стал1 натэрыялы беларускай перыёдык1 20-х гадоу, дакументы Унутранай 1 знешняй пал!тык! Польшчы.

На аснове вывучэння крын1ц 1 крытычнага анал1зу звязанай з тэ-май даследавания л!таратуры аутар прыйиоу да высновы, што створаны вобраз генетычна вын1кау з беларускага стэрэатыпа палякау. Ха- • рактар вобраза быу дэтэрм1наваны вын1кап1 польска-савецкай вайны 1920 г. Польшча разглядалася як утвораная у вын1ку выпадковага збегу абстав1н дзяржава, якая вяла беспаспяховуо барацьбу за 1сня-вание, акружалв сябе мурам непрылзнасц! суседэяУ, падрывала еУра-пейск! м!р. У вобразе палякау малявауся народ, атручаны вял!ка-дзлржаунасцю i пав1н1зпам, няздольны стварыць дэнакратычн/ю дзяр-яаву буржуазнага тыпу - агульны дом для насяляпчых яе народау, 1н-тэграваць яе у с!стэму сусветнай гаспадарк! 1 зраб1ць цыв1л1зава-ным суб'ектам п!жнароднага права.

Дадзеная праца з'яуляецца першай у айчыннаП г1старычнай навуцы спробай даследоваць аб'ект, як1 знаходз1цца у м1ждысцыпл1нарнай гал1не, - нацыяналыш вобраз. Абгрунтаваннем даследавання служыць . тое, гато разглядаемы вобраз выступ!у у якасц1 важнага чынн!ка Нстарычнагя працэсу.

Матэрмялы даследавання могуць быць выкарыстаны пры падрыхтоуцы вучэбннх курса? па г!сторы1 навейшага часу, а таксама спецыяльных 1 а(5ятульнч»)чь.х няпуковых прац.

20 РЕЗЮМЕ

КРОТОВ АНДРЕЙ МИХАЙЛОВИЧ

"Образ Польши и поляков в белорусской периодической печати 1920-1929 годов"

Польша, польский народ, белорусская пресса, национальный стереотип, образ врага, государственно-политический организм, хозяйственный организм, национальный гнёт, Версальская система пира.

В диссертации автор исследует образ Польши и поляков, созданный в белорусской периодической печати 20-х годов, раскрывает характерные черты этого образа, выявляет мотивы, которыми руководствовались его создатели, фактологическув основу их выводов, а также устанавливает степень его связи с белорусским стереотипом поляков. В ходе исследования были использованы историко-генетичес кий, историко-системный, историко-сравнительный методы, а также метод имагинативной дедукции. Источниковой базой по теме диссерта ции стали материалы белорусской периодики 20-х годов, документы внутренней и внешней политики Польши.

На основе изучения источников и критического анализа связанной с темой исследования литературы автор пришёл к выводу, что создан ный образ генетически следствовал из белорусского стереотипа поляков. Характер образа был детерминирован итогами польско-совег-скоИ войны 1920 г. Польша рассматривалась как созданное в результате случайного стечения обстоятельств государство, которое вело безуспешную борьбу за существование, окружало себя стеной неприязни соседей, подрывало европейский мир. В образе поляков изображался народ, отравленный великодержавностью и шовинизмом, неспособный создать демократическое государство буржуазного типа -общий дом для населяющих его народов, интегрировать его в систем) мирового хозяйства и сделать цивилизованным субъектом междунаро; ного права.

Данная работа является первой в отечественной исторической науке попыткой исследовать объект, который находится в междисциплинарной области, - национальный образ. Обоснованием исследования служит то, что рассматриваемый образ выступил в качестве важного фактора исторического процесса.

Материалы диссертации могут быть использованы при разработке учебных курсов по истории новейшего времени, о также сп(ииальных и обобщающих научных работ.

21 SUMMARY

KROTOV ANDREJ MIKHAILOVICH • "The Image of Poland and the Polish In Belorusian Mass Media in 1920-1929"

Key words: Poland, Polish people, Belorusian mass media, national stereotype, the image of"an enemy, state and political organizm,economic organizm, national oppression, Versal world system

In the thesis the autor investigates the image of Poland and the Polish created in Belorusian mass media of 20-th, brings to light the characteristic features of this image, defines the motives, which its creators were guided by, factual basis of their results and also establishes the level of its connection with Belorussian stereotype of the Polish. In the course of research work historical-genetic, historical-systematic, historical-comparative methods were applied as well as the method of imaginative deduction. The materials of Belorusian mass media of the 20-th as well as the documents of foreign ahd home policy of Poland became the source of information for the topic of the thesis.

On the basis the sources studied and critical analyse linked with area literature the autor arrives at the conclusion that the created image was derived genetically from Belorusian stereotype of the Polish. The image character was determined by the outcome of the Polish-Soviet war in 1920. Poland was considered to be a state being formed under accidental conditions that l«ad unsuccessful struggle for existing, that surrounded itself by the wall of neighbourhood's hatred, and undermined European peace. The Polish were shown as people poisoned with Great Power and chauvinism, unable to create democracy in the state of a bourgeois type.- common house for all inhabitants, to integrate it in the system of world economy and to make it a civilized subject of international rights.

The first work of this type is an attempt in historical science of our country to investigate an object that is found in interdisciplinary field. The grounds of the research work are proved by the fact that the considered image acted as an important factor of historical process.

The materials of the thesis can be used for designing teaching in Modern History and also for specific and general research works.