автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.10
диссертация на тему: Пресса Белоруссии: проблемы и противоречия развития в процессе демократизации общества (1985—1990 гг.)

Полный текст автореферата диссертации по теме "Пресса Белоруссии: проблемы и противоречия развития в процессе демократизации общества (1985—1990 гг.)"

БЕЛАРУСИ ДЗЯРЖАЙШ УН1ВЕРС1ТЭТ .

Р Г Б ОД

О 9 ид Я

с с »им;! " На правах рукап1су

УДК 002.5(09)

ДРАЗДОУ ДШТРЫЙ М1КАЛАЕВ1Ч

ПРЭСЛ БЕЛЛРУСГ: ПРАБЛЕМЫ Г СУПЯРЭЧНАСЦГ РАЗВ1ЦЦЯ $ ПРАЦЭСЕ ДЭМАКРАТИЗАЦЛ ГРАМАДСГВА. 1905—1990 гг.

Специяльнасць Ю.01.10 — Журнал!стыка

Л ИАРЭФЕРАТ

дысерта1$Л на атриманнв вучонай ступен! кандидата ф!лалаг!чных навук

М!нск - 1995

Работа выкая ала на кафедры г!сторы! журнал!стыкI I л!таратуры Беларускага дэяржаунага ун! вере! тэта.

Навуковн к!раун!к - доктар Истарычных навук, прафесар Слука А.Г.

Аф{п)лйныя апаиенты - член-карэспандэнт АН Беларусt, доктар ф!лалаг!чных навук UytsmiCKl 11.1.

кандидат ф1лалаг!чных навук, дацэнт Касько У. К.

Апан1ру»шт арган!эацля - кафедра Исторы! Беларус!

Беларускага дэяржаунага педагаИчнага ун!верс1тета

па абароне дысертацый на атрым&ине вучонай ступвн! кандидата навук пры БеларускЫ дзяржауным ун!верс!тэце.

Адрас: 220060, Шнск-80, праепект Франц1вка Скарыкы, 4, ЕДУ, Гелоуны корпус, п. 206.

3 дысертацияй можна пазнаеи!ода у б1бл!ятэпи Беларускага дэяржаунага ун1верс1тэта.

Аутароферат разасланы " & " 1995 Р>

Вучоны сакратар спешял!эаванага савета кандидат ф!лалаг!чных Haej

дацэнт

АГУЛШАЯ ХАРАКТАРУСТЫКА РАБОТУ

3 красав!ка 1985 года для ус!х дзяржау, як!я уваходз!л! У склад СССР, пачауся доуг! I складакы перыяд пераходу ад гра-мадскага ладу э аднапартыйнаЯ пал!тычнай с!стэмай 1 дзяржаунай эканом!кай да цыв!л!заванага дэмакратычнага прававога грамэд-ства. На пачатку гэтага перыяду КПСС каятралявала пал1тычнаа ! экамам!чнае жыцце кра!ны, цалкем вызначапчы J умовы функцыя-н!раваннл, тыпалаг!чния характарыстык! сродкау масавай Îнс[)ар— мацы!. Нельга сцвярджаць, што разв!ццё с1стэмы CMI было спыне-на, яно адбывалася, аднак давол! марудна I з пэуным! дэфарма-цыям!. Першя два гады рэфармавання савецкай дэлртавы но принесла як!х-небудзь рэалышх вын!кау з той нагоды, што усе за-хады к!руючьгх колау СССР мел! на мэцз апткм!зацьго работа эка-'homIk!, а пал!тычная с!стэма заставалася у низменным стане. Тольк! у другой палове 1967 года к!раун!цтва №СС заяв!ла пра дэмакратызацыю пал!тычнай сферы грамадскага вдцця як галоуную перадумову паспяховага разв!цця перабудовы !снавауиай мадэл! сасуял1зму. Адначасова з дэмакратызацыяй, абуджэннем самасвя-домасц! I узрасташгем актыунасц! людзей, ускладненнем саццяль-най артИзащ! грамадства, ycè' большае значэнне у функцыян!-раваии! апошняга пачала набызаць пал!тыка. Правядзенне перад-вкбарных нам пан!й па выбарах народных: дэпутатау СССР I БССР, ход выбарау, праца новаабраных Савегау ус!х узроуняу выкл!ха-л! значныя змеиы у дзейнасц! пал!тычнай сГстэш, падсГстэмз сродкау масавай 1нфармацы!. Новы этап разв!ццЯ 'прэсы, тэлеба-чання I радыевяшчодгая пачауся пасля устуллення у дзеяннв Закона СССР "Аб друку î ¡ira® сродках масавай ¡нфарлацн!" Т жн!у-ня 1990 года.

Актуальяасць даследавання. Вывучэнне беларускай яурна-л!стык! у лкасц! струхтурнага каыпаненту пал!ткчнай арган!зари! грамадсгза зараз знаходз!цца на адкш з пачатковых эта-пау. Так! стан рэчау тлумачыцца недасканалай метадалаг!чнай базай, неактуальнасця болыпасц! тэорый, вывадау ! абагульнен-няу у гал!не даследапання партыйна-сааецяага друку, нестаб!ль-насця, складанасцо ! хуткаплыннасцю цяперашней пал!тычнай с!~ туацы1, перманентная эвалпцыяй сам!х сродкау масавай качун!кары!. Менав!та пасля 1965 года у вын!ку аотыунага разв!цця пра-

цэсау дэмакратызацы! I галоснасц1 (пад ей трэба разумець абме-жаванае канстытуцнйнае права на свабоду слова) для прэсы, тэ-лебачання I радыб'вяшчання стал! складвацца прынцыпова новыя ва-рунк! функцяян!равання, што спрыяла 1х творчаму I арган!зацый-на-структурнаму аднаул лшга. ТакТм чынам, перад журнал!сцкай на-вукай паустала задача тэарэтычнага, метадалаг!чнага, эмп!рыка-саць!ялаг!чнага асонсавання сучаснага стану, выяулення закана-мернасией ! тэндэнцый разв!цця с!стэмы СМК Беларус!.

Адмаудяючыся ад татал!тарнай метадалогП, дагматычных тэ-орый I канцэпцлй, даследчык павГнен з асцярожнасцо став!цца I да механ!чнага пераносу сучасных заходи!х тэорый масавай каму-нГкагда! на !нфармац.1йну» с!стэму пераходнага грамадства. Па-кольк! !стотнейшм! характеристикам! цвперашнега эканам!чнага I пал!тычнага стану Рэспубл!к! Беларусь з'яуляюцца крыз1сныя працэсы ! нестаб!льнасцъ, то анал!з функциям!равання нацыяналь-ных ярукаваных ! аудмав!зуальных ма$£ месПа неабходна право-дз!ць зыходзячч ыенав!та з гэтых перадумоу. Разам з тым, трэба эахоуваць неабходнув пераемнасць у асэнсаванн! даследуешх са-цшльшх фенаменау, бо апоин!м яшчэ у значнай ступен1 уласцГвы ранейсня кансерватыуна-падпарадкавальшля рысы, што можна рас-тлумачыць !нертнасцо I традыцыянал!змам у сам!м грамадск!м жыц-ц!, грамадскай думцы ! масавай свядомасц!.

Актуалыгасць вывучэння стану I тэндэнцый разв!вдя бела-рускай прэсы на пачатку пераходнага перыяду вин1кае, у першую чаргу, з таго, што менав1та у гэты час был! сфарм!раваны умовы утварэння !нфармацыйних плыняу, як!я с Уния вызначаюць асноуныя параметры Ьфарчаиуйнай прасторы Беларус!. 3 другога боку, ме-нав!та надаянальная прэса здолела заняць вызначальнае месца на рынку Гнфармацы!, у значнай ступен! вь:цесн!ушы з яго былую цэн-тральную, а цяпер — рас!йскуо просу, чаго, на жаль, нельга сказаць пра беларуск!я тэлебачанне ! радыёвясчанне.

Заканамернасц! эвалюцы! беларускай прэсы на пра: )гу апош-н!х дзесяц! гадоу патрабупць не тольк! тэарэтычнага, але ужо I г!старычнага аспекту у вывучэнн!, разглядання журнал!стак! у кянтэксце г!старычнага разв!цця грамадства. "Прымяненне с!стэм-на-г!старычнага парыходу, адаауленне ад абвяшчэння !дэалаг!ч-нмх манапол!й па-новаму ставяць перад г!сторыяй ... журнал!с-тчк! праблеш перыядазащ! I крнн!цазнауства, стварэння адэ-

кватнага паняц!йна-тэрм!налаг1чнага апарату"^. Галоуным ка тут э'яуляецца распрацоука аб'ектыунай канцэпцы! ф!ласофН пера-ходнага грамадства, у яхой арган!чна спалучал!ся б адбор I кла-с!ф!кацыя факта? рэча!снасц! з навукова абгрунтаваным! вывада-«I ! абагульненням! на аснове ул!ку дасягненняу сучаснай торы! камун!када! для сгварэння цэласнай г!старычнай карц!ны раз-в!цця беларускай журнал!стык!. Прапануемая дксвртащйная работа — первая спроба з аб'ектыуных пм1дай ажыццяв1ць анал!з тэндэншй разв!цця а$*ыннай прэсы, змянення яв грамадска-пал!-тычнага статусу на па«атковим этапе правдсу дэмакратызащ!, выяв!ць асноуныя заканамернасц!, дынам!ку ! перыяды яе эволюта! .

Ступень навуховяй распраиаванасц! тзмы. С1стэмны г!ста-рычиы анал!з стану беларускага друку у разглядаемы перыяд да гэтага часу яечэ не праводз!уся н!водным даследчыкам, аднак (тог!я аспекты данага фен&чену вывучал1ся супрацоун!каи! факультета журнал!стык! Белдзяржуи1верс!тэта, !ншым! навукоуца-м!. Артикулы I даклады викладчыкау факультэта журнал!стык! БДУ вызначамща тэарэтычным падыходаи да жанравых, стылбвых, пуль-туралаг!чных, ф!лассфзк!х 5 !ниых асабл!васцей тагачаснай прэсы Беларус! (Гл. работы Е.Л.Бондаравай, В.П.Вараб'ё'ва^А.Г.Слу-к!, А.1.Наркев!ча", Б.В.Стрельцова I !кп.4}.

Неабходна таксама назваць манаграф!е Э.Р.Мельн!кава "Сродк! масавай !нфармацы! як фагстар сацыяль.ча-энаиал!чнага раэв!вдл", у якой праанал!зава!М аспекты эканаы!чнай пропаганды беларускай прэсы, тэлебачання ! радыёвяшчання на працягу 1985 — 1987 гг.5

* Типологическое развитие журналистики. - Ростов-на-Дону, 1993. - С. 7.

р

Актуальные проблемы социально-гуманитарных и естественных наук // Тезисы научной конференции, посвященной 70-летип БГУ. - Мн., апрель, 1991.

** Беларуская журнал!стыка: актуадьныя праблемы разв!щя// Тэз!си дакладау навукова-практычнай каиферэнш!. - Ми., красав!к, 1991.

4 Веек!к БДУ, серия 4. - 1990. - »1.

5 МелыИнау Э.Р. Сродк! масавай 1нфарыацы! як фактар сацы-яльна-пал!тычнага разв!цця. - Мн., 1988.

ГЪуную тэарэтычнуо 1 практичную работу па вывучэнн» срод-кау масавай 1нфармацы! Беларус! I былога СССР правёу сацыёлаг А.Ц.Манаеу. Асноуныя вывады I палажэкн!, атрыманыя у вш!ку гэтага вывучэння, выкладзены 1м у дысертацы! "Метадалаг1чныя ^ праблемы даследаваиня пфектыунасц! сродкау масавай 1нфарлацо!, аднак тольк! адз!н раздзел чацвйртай главы навуховай працы — "Асабл!васц! зместу альтэрнатоунай прэсы (на прикладае Беларуси" прысвечаны аяал!зу уласна беларускага эмп1рычнага матэ-рыялу.

Тэарзтычкыя абагульненн! I канцэптуальныя тэз!сы вышэй-названых вучоных адносна тэндэнцый I асабл!васцей разв!цця на- . цыянальнай прэсы у п&чатку пераходнага перыяду аказал! аутару значную дапамогу, шге можна сцвярджаць, што комплекскае наву-ковае г!старычнае даследаванне с!стэмы беларускага друку пасля 1985 года яшчэ н!н!м не праводз!лася, I прапануемая дысерта-цыйная работа з'яуляецца адной з перяых спроб у гэтай. гал!не.

Аб'ектам дысертацыйнага даследавання з'яуляецца с!стэма прэсы Рэспубл1к1 Беларусь як састауная частка палГткчнай с!с-тэмы грамадства; перыядычныя выданн! так званай нефашальнай прэсы (газеты, часоп!сы, бшетэн! I т.д.).

Мэтк I задачк даследавання. У якасц! галоунай став!ода мэта выяуленкя, клас!ф!каиу!, I характарызаш! тзндэкпый разв!ц-ця перыядычнага друку у переходным грамадстве. Для гэтага не-абходна вывучыць г!сторыю станаулення дэмакраты! I свабоды слова у цыв!л!заваным свеце, г!сторыю утварэння с!стэмы бела-рускай прэсы, вызначыць яе арган!зацыйныя принципы I сацыяль-на-пал!тычны статус.

Зыходзячы з вышэйсказанага, у дысертацы! выраиаяцца на-ступныя задачы: фарл!раванне тэарэтычнай I метадалаг!чнай асно-вы даследавання; правядзенне анал!зу структуры, асноуных I дру-гасных характарыстык прэсы рэспубл!к!, вызначэнне ыесца I рол! перыядычнага друку у дзмакратызацы! грамадства I развод! национальная самасвядомасц! насельн!цгва; выяуленне заканамернас-цай 1 тэндэнцый разв!цця !нфармацыйнай прасторы Беларус! на па-чатку пераходнага перыяду; абагулшенне характэрных- асабл!вас-

* Мамаев О.Т. Методологические проблемы исследования эффективности средств массовой информации: Автореф. диссертации на соиск. уч. ст. доктора социолог, наук. - Мн.„ 1991 г.

цей праблемна-тэматьтмага зместу матэрыялау беларускГх газет, Еызначэнне нак!рункау яро эвалюцы! у разглядаемы адрэзак часу; на падставе даслодаваннл зраб{ць навукова-тэарэтычнкя вывады ! практычныя рэкачендацы!, сн!раваныя на аптым!задаю функЕуян!-равання беларускай прэсы.

Нетадалог1я даследавання. Вырапзнне пастауленых задач I дасягненне вызначаных мэт на аснове разнастаЯнага эып1рычнага матэрыялу, таарэтычнага вывучэння I абагульнення значнай коль-касц! навуховай 1нфармацы! аб функциян!рапанн! сродкау касавай камун!кацы! наогул I прэсы у прывагнасц!, распрапоука аб'ектыу-най г!старьгчна-пал!талаг1чнай каннэпцы! даследавання запатра-бавал! прымднення метаду сГстэмнага анализу, як! дазваляв раз-гледзець любую з'яву рэча!снасц! усебакова, у комплексе яе ^ знешн!х I унутракы праяу I узаемасувязей. Так! комплексны ака-л!з грунтуеода на зборы I с1стзматыза1?Л уперцынп уводз!мага у навуковы абарот эипТрычнага матэрыялу, тэарэтычнш асэнсаваш! адэкватнасц! адлтостравання у прэсе з'яу рэча!снасц!, сац;яльна-га статусу СМК, тыпалаг!чных тэм, !дэалаг!чнай арыентащ! I узроуню прафес!йнага майстэрства яурнал!стау.

Пры фарм!раванн! тэарэтычнаЯ базы даследавання аутарам улГчаныпалаяэнн!, вызады I абагульненн!, як!я утрымлГвавцца У працах сучаскых спешялТстау у гал!не тэорк! ! практык! срод-кау масавай камун1када! ФЛ.Агзачава, М.И.Багамолава, А.Г.Вла-сенк!, К.Б.Елгашына, А.В.Каяачынскага, С.Г.Карканосенк!, А.З.Маскаленк!, С.В.См!рнова, В.В.Учонавай, В.М.Фядотав'а, А.А.Чычаноуснага, М.В.Шкондз!на I 1тшх.

Пэуны уплыу на стварэнне метадалаг!чнай канцэпцы! даследавання аказал! праци заходн!х г!сторыкау журнал!стык!, тэа-рэтыкау камун!кацы1, пал1толагау Д.Р.Бен!гера, Р.Голдз!нга, Г.М.К!ленберга, Л.В.Лев!, Д.Макнуайла, Д.Сораса I !нлых.

Эмп!рычную базу дысертацы! с ¡слал! публ!кацы! на сацыяль-на-пал!точную тэматыку рэспубл1канск!х, абласных, гарадск!х, райиных газет Беларус!, перыядычных выданняу незалежных гра-мадскГх рухау ! аб'ядканняу, а таксама кекаторых саюзкых газет. Выкарыстаны указы, пастановы, палажэнн!, !ншя заканадаучыя акты I матэрыялы ПрэзТдыума Вярхоунага Савета СССР, сес!й Вярхоу-нага Савета СССР, Прэз!дыума Вярхоунага Савета I сес!й Вярхоунага Савета БССР, абласных, гарадск!х, мясцовых Саветау народ-

ных дэпутатау, !х выканаучых органау, матэрыялы ХХУП з'еэда, XIX Усесаюэнай партийной ханферзнцыТ, пленумау ЦК КПСС, ЦК I рэг1янальных хам1тэтау КПБ, ЦК I абласных кам!тэтау ЛКСМБ.

Храналаг!чныя рамк! вывучаемага перыяду вызначаюцца 1985 — 1990 гадам!, часам пачатку праюсу рзфарлавашя савец-кай татал!тарнай дзярцавы, кал! ад спроб трансфарм!раваць эка-ном!ку к!руючыя колы кра!ны был! вымушаны перайсц1 да зиянення пал!тычнай с! стэш, дапусц!ушы !снаванне пэунага дэмакратызму I свабоды слова, што у рэище рэшт прывяло да узн!кнення апаз!-цыйздс грамадска-пал!тычнкх рухау, апаз!цыйнага друку. Пачатак ноЕага перыяду разв1ция беларускай прэсы вызначыла уступленне У дэеянне I кн!уня 1990 года Закона СССР "Аб друку I 1гешх сродках масавай [нфармапы!".

Навуковая нав!зна дысертацы! вызначаецца тш, што упер-шьгню у г!сторы! Распил!к! Беларусь зроблена спроба комплексна вывучыць статус, заканамернасц! разв!цця, ролю нацьшнальнай прэсы у дэмакратызацы! грамадства на пачатку пераходнага перы-яду. Выяулены 1 квал1ф!каваны тэндэнцы! актуал!зацы! зместу журнал!сцк!х выступленняу, овалюцы! 1дэйна-праблемнай арыента-цыТ беларускай журнал!стык!. Распраиавана навуковая канцэпцыя г1старычнага разв!цця прэсы рэспубл!к! як незалежнай састауной частк! пал!тичнай с!стэмы грамадства, у вь:н!ку чаго створана цэласная карц!на навейпай г!сторы! прэсы Беларус!.

Даследавана зыяненне 1дэалаг!чных установак I стэрэаты-пау, прынц^пау практычнага узаемадзеяння у с! сто мах уэаемасу-вязей "журнал!ст — аудитория", "рэдакшя — заснавальн!к!".

Сабрана, абагульнена ! праанал!завана значная колькасць эмпТрычнага матэрыялу, у ткм л!ку ! упершыню уводз1ыага у на-вуковы абарот, што дазвол!ла з дастатковай паунатой прадста-в!ць аб'ект даследавання.

Практичная вартасць работы. Навуковыя вын!к! праведзена-га анал!зу могуць быць широка викарысташ при распрацоуця курса "Псторыя беларускай журналIстык!" ! спецкурса або спецсе-м!нара "Беларуская прэса пераходнага перыяду)1 а таксама у курсах пал!талаг!чных, г!старычных, куяьтуралаг!чных дысцыпл!н, я к! я чытазопца у вышэйшх наюучальных установах. Вываду ! аба-гульненн1, атрыманыя пры даследаванн! функцаян!разашя айчын-най прэсы ва умовах пачатку дэмакратызацы! грамздскага жыцця, «огупь аказаць дапамогу рэдакшйшм калектывам у далейзым уда-

сканаленн! прафее! йнай дзейнасц!, вызначыць найболыз адэкват-ныя пал 1 тычньтм I сацияльна-эканам!чнш умопялг фор.« I метады работы.

Давол! эфектыуным можа быць прьшяненне тзарэтычнкх пала-кэнняу ! рэкамендацый, як!я утркчл!ваюцца у дысертацы!, пры внпрацоуш дзяряауныч! I грамадск!м! арган!зацыям1, спецыял!с~ тач! пал!тык! у гал!не сродкау масавай камун!кацы!, прынцыпау узаемаадносГн паи!« прэсай I оыканеучай, заканадаучай, судовая гал!нам! улады, пач!к прзсай I грамадскасцв.

Апрабацмя работы. Навуковыя вывадн I практычныя рг>камен-дацы! дысертацы! атрымал! сваю рэал!зацыго у дакладах на наву-ковай I навухова-практкчных канферэншях, як!я праходз!л! у Веларуск!м дэяржаушм ун!верс!тэце. Дысерташя абмяркаувалася на пасядяэнн! кафедры г!сторы! журнал!стык! I л!таратуры, дзв была адобрана I рэкамендавана да абароны.

Структура работы з'яуляецца адгтавядапчай зместу яе унут-ранай фор/ай ! дапамагае паслядоуна праанал!заваць стан бела-рускай прэсы перад пачаткам рэформ, закенамернасц! раэв!цця нацыянальнага друку на пердам этапе дзмакратызацы! грамадства. Яна сгйяадаецца з уводз!н, трох глау, заклпчзння I сп!са выка-рысталых крыи!ц.

АСН0У1Ш 2МЕСТ РАБОТЫ

Ва уводз!нах абгрунтоуваецца актуаяьнасць тэт, даецца аоднка ступен! яе распрацаванасц!, выэначаюцца йота ! задачи даследавання, яго навуковая I эмп!рычная база, характарызуюцца магчшасц! тзарэтычнага 1 практычнага прымянення атрымаких вы-н!кау, 1х апрабашя.

У першай главе "Асабл!васц! грамадска-пал!тычнага статусу беларускай прэсы на пачатку пераходнага перыяду" — раз- < глядаыща сацыяльна-г!старычныя аспекты фарм!разання тыпала-г!чных характеристик нацьшнальнай прэсы, а таксама спецкф!чныя асабл!васц! пал!тычнай Iнфарлацы! у беларуск!х перыядычных вы-даннях. Адзначаецца, што сацыяльны фенамон прайсу узн1 кнення 1 !снавання грамадскага ладу, як! атрымау назву "спцыял!змп, патрабуе доугатэрм!новага вывучзння. Усе таталГтарныя рэжыиы, незалежна ад таго, якая форма уласнасц! на сродк! вытворчасц! пакладзена у аснову !х эканач!чных с!стэм, маюць вельм! падоб-

пыя с!стэмы пал!тычныя, прычым адной з !стотнейпьгх !х характеристик з'яуляевда поуны к&нтроль над сродкам! масавай камун!-каш!. У дысертацы! даецца агляд г!сторы! свабоды слова 1 дру-ку на тэрыторы! цяперашней Беларус! да часу утварэкня СССР.

Кайболмуи частку прэсы Савецкага Саша cioia^ay пар-ткЕна савецх! друк — 1нфармаць!йна-пал1тычныя выдали! з эаснавальн!-кам! у ассбах кам!тэтау КПСС I заканадаучых, вьисанаучых орга-нау улады. Уласна беларуск! друк падзяляуся на рэспубл!калек!, абласнм, гарадск!, ра'знны, а таксама друк прадпрыемствау, ар-ган!зацкй ! устаноу. Прэса рэспубл!ханскага узроуня была прад-стаулена 12 выданням!, аднак тольк! чатыры з 1х мохка аднесн! да 1нфйрмащйна-пал1тычных: "Звязду", "Советскою Белорусс1йз", "Чырвоную эмену" I " Знамя юности". На абласкым узроун! выда-валася шэсць газет, а л!чба гарадск!х I раё'нных складала 120 перыядычвдх Еыданняу.

Аднкм з вын!кау партыйнага к!равання прэсай быу той факт ито с!стэма друку БеларусI набыла вель;.:1 ун!ф! каваную структуру, гарызантальныя частк! якой практична не адрозн!вал1ся па форде I змесце, а вертыкалькыя — па змесце. Характэрнкм! рисам! беларуск!х газет другой паловы 80-х гадоу бьа1 зкачная колькасць аф!цыйньгх матэрыялау на !х старонках I вял!кая пера-вага над астатн!м! тэмам! эканач!чнай ц!, дакладней кажучы, выгворчай тэматык!. Даследаванн! сацыёлагау паказал!, пто тэ-матычная кадэль, я куп прапаноув-ала тагачасная прэса, ! мадэль, якуо чакала аудаторыя, адрозн!вал!ся амаль дыяметральна.

Матэрыялы пал!тъгчнай тэматык1 у беларускай прэсе пачатку пераходнага перыяду мохна падзял!ць на тры частк1: аф!ц-;йныя, прысвечаныя так званай !дэйлаг!чнай рабоце, матэрыялы аб пра-блемах функцыян!равання ррганау улады, пал!ткчных арган!зацый ! аб'ядначняу. Аф1 цыГлал Iнфармацая датычылася важнейаых па-дэей унутранага ! знешнега пал 5тычнага ныцця, у м&тэрыялах пра !дэалаг!чку» работу разглэдал!ся шлях! павышэння яе эфектыунас ц!, а рзал1стычную карц!ну рачатку працэсу дэмакратыэацы! дава л! матэрыялы аб справаздачнагрыбарчых сходах граыадска-пал!-тычных врган!зацый. Ыенав1та гэтыя сходы, як паказвае аутар не канкрэтных прикладах, стал! асяроддзем первых публ!чных праяу дэмакраты! I свабоды выказвання. Шчыркя выступленн! людзей да-тычыл!ся арран1зацнГных пытаиняу вытворчасц! I умоу працы, потам предметам дыскус! й стал! формы I метады дэаШасц! адпавед-

пых арган!зацый I, нарэице, дэмакратызм стау усе иырэй праяу-ляцца у рабоце сам!х сходау.

Рэпартает з партийных канферэнцый сведчыл! пра распау-сюдяванне канструктыунай критик! у н!завых структурах КПБ, од-нак чш больи высоким биу уэровень праводз!мых сходау, там болей у 1х рабоце I дакументах выяулял!ся кансерватыуння, фарма-лТстычныя тзндэнци1. Дзейнасць Саветау народных дзпутатау раз-глядалася у беларускай прэсе як другасная у параунанн! з работай кам!тэтау КПБ, г.урнал!сты звычайна анал!зазал! тольк! са-цьшльна-эканам!чкыя аспекты функциям!равання органау савецкай улады. А самь'м! адметным! па сваей аб'ехтыунасц! ! праудзIзас-ц! был! матэрыялы пра стан рэчау у мясцоэых аргон!заць:ях ! ка-м!тэтах ЛКСМБ. Растлумачыць гэта иожна незалежнасцп рэдакцый , газет ад выканаучых камсамольск1х структур, нязначнай роляй камса-,юла у палГтычнай сГстэтле краГны. Мекав!та друк стау галоуннм !нструментам пагырння дэмакратызму 1 публ1чнасц!, краток! б»-ракратызму, фар\".ал!зму у рабоце ИПБ, прафес!йных савзау, ЛКСМБ, гра,мадск!х таварыствау I аб'яднанняу, хаця нрытычшя выступлений ! датычыд!ся тольк! н!завых звенняу гэтых арган!запуй ц! асобных скампраметаваудах сябе к1раун!коу.

Другая глава — "Эзалюцыя Iдэйна-тзматычнага зместу бела-рускаЯ проси"— прысвечана алал!зу ступен! адэкватнасц! адяюст-равання у друку праиэсау паетронял дэмакратыэацц! I плюрал!зму, трансфарчацы! гэматык! газетных публ!кацыЯ у кантэксце акткв'Г-зацы! пал!тычнага жыцця. На канкрэткых прикладах аутар прасоЧ-вае удзел прэсы рэспубл!к! у правядзенн! выбарау у иясцовыя Ответы народных дзпутатау Ееларус! па шмагмаидатных выбарчых а'кр^ гах, як!я прайм! у перхай палове 1987 года. Уся мясцовая прэса планамерна асвятляла ход выбарчай кампан!!, рэгулярна друкувчы Ьзфариадаю пра утварэнив выбарчых акруг, зацвярджэнне ■ склада выбарчых кам!с!й, cnlcay кандадагау у дэпутаты, утварэшго I мес-Цазнаходканне аг!ташйкых пунктау, сын!выбарау I пачатак работы новаабраных Саветау.

Агульным! для усёй беларускай прэсы был! матарылли пра ход cec!i! Саветау, работу пастаяншх кам!сГ Й, прьгСие дэпутатад! гра-иадзян, иопыя форш I метада пращ выканаучых каи!тэтау I г.д. ВылучалГся з гэтага рада публГкада! аб дэмакратызацы!, папырэн-н! публ!чиасц! у дзейнасц! заканадаучых ! выканаучых органау

уладн, аб узмацненн! патрабавальнасц! да работн!кау Саветау. Значная частка матэрыялау аб партийным жыцц! нас!ла традыцыйны характар ! была прысвечана пытанням паляпиэния !дзалаг!чкай работы, удасканалення сТстзмы пал!тычнай вучобы, удзелу пярв!чны> арган!зацый у к!раванн! вытворчасцю, приёму новых членау КПСС, кадравай рабоце, к!раванню камсамолам I г.д. Новай з'явай у пу-бл!кацыях партийная тэматык! стала абмеркаванне праблемы марал 1 нага абл!чча камун!стау, газеты пачал1 друкаваць артикулы пра вызваленне э эайлаемых пасад скампраметаваушых сябе асоб, а на! больш аб'ектыуна, праудз!ва расказвал! пра стан рэчау у парте Й-ных арган!зацыях п!сьмы качун!стау у рэдакцы!, дзе прыводз!л!а факты фармал!зму у рабоце, несумленнасц! таварышау па парты!.

Асабл!вую увагу удзялял! кам!тэты КЛВ райннаму друку як самаму слабому эвяку с!стамы партыйна-савецхага друку рэспубл!-к!. Час ад часу "Звяэда" I "Советская Белоруссия" змяичал! агл1 ды рае'ннай прэсы, дзе анал!завауся тэматычны ! !дэалаг!чны зме< апотняй, причины цяжкасцей ! недахопау у яе функцыян!раванн!.

Абвящчэнне к'руючым! колам! СССР курсу на разв!цца культуры дэмакраты! I дапушчэнне !дэалаг!чнага плюрал!зму, ход работы ! дакуиенты XIX Усесаязнай канферонцы! КПСС дал! !мпульс садая льна-пал!тычннм працэсам у грамадстве, аднак газетныя ма-тэрыялы дакладна адлюстроувал! павярхоуны характар демократичных новаувядзенняу, захаванне адм!н!страп^Йна-камандных мета-дау работы, адсутнасць рэальных спрау у н!завых арган!зацыях КПБ I ЛКСМБ. Ба-ранейшаму, найбольш незалекиыя меркаванн! выказ-вал!ся журнал!стам! пры ацэнг$1 форм ! метадау работы кам!тзтау камсамола, сакратароу арган!зацый, стане спрау у ЛКСМБ наогул. Пэта привяло да абвастрэння !дэалаг!чнкх супярэчнасцей пам!ж рэдакцы йкыы! калектывам! газет "Чырвоная змена", "Знамя юности" I ЦК ЛКСМБ, як! на пасяджэнн! бюро 9 лотага 1987 года пры-знау асвятленне газетам! работы кекаторых камсачольск!х спра-ваздачна-выбарчых канферэнцый тэндэнцыйным, павярхоун-м I адна-баковым, запатрабавауиы ад журнал!стау прыняць меры па ух!лен-нюадзначаных недахопау.

Важнейпай праявай актуал!зада! журнал!сцк!х выступленняу стала з'яуленне у перыядычных выданнях рэспубл!к! новых тэм, як!я да поунага часу фактычна знаходз!л!ся пад аф!цайнай заба-ронай. Аварыя на Чернобыльской АЭС звярнула увагу грамадехасц!

на экалаг1чныя праблемы, а вайна у Афган!стане на змену трады-цмйнаЯ томе ваенна-патрыятычнага выхавання моладз! пастаз!ла праблему тагачаснага стану Савецкай Ap.il I, у прыватнасц!, не-статутныя узаемоаднос!ны пам1ж ваоиаслужачыи!. Новым1 для бела рускай журнал!стык1 стал! публ!кацы1, прысве'"оныя праблемач духоунасц!, м1ласзрнасц!, марал!, нефармалышм маладзеккым гру-поукач ! г.д. У кантзксце ахтыв1заш! грамадск!х прапзсау пур-нал!сцк!я матэрыялы пачал! набываць гтал!тычнуа афарбоуку, асаб-л!ва тэта датычылася артыкулау, прысвечаных пытакням пераасэн-савання г!сторы! Беларус!, праблемам нацыянальнага сачавызна-чэння, статусу беларускай мовы. У дысертацы! на канкрэтных прикладах анал!зуецца палеи!ха на старокках рэспубд!канск!х газет, якуп выкл!кала абиерхаванне тэй, звязаных з наскальным ад-раджэннем.

Агульнай заканачернасцо овалода! !дэйна-тэматкчнага змес-ту беларускай прэсы стау адыход ад !дэалаг!чкых дога I стэрэа-тыпау у публ!хацыях традыцыйнай тэматык!, аб'ектыунасць у адлю-страванн! з'яу грамадскага кыцця, гуманизация асноуных прынся-пау журнал!сцхай дзейнасц!. Паступова стала змяншацса доля ыа-тэрьгялау вытворчай тэиатыкГ, пачауся працэс !х пераутварзнкя у эканам!чную 1нфармацыю.

У трэцяй главе — "Проса яя валснейаы фактар рэфармавання • пал!тнчнай с1стэмы рзспубл!х!и — разглядаацца асабл!васц! раз-в!цця перыядычнага друку Беларус! ва умовах 1дэалаг!чк Я'дкфе-рэндаяцы! грамадства, фарм!раванна перадумоу якаснага змянення статусу сродхау масазай хамун! каш! у ходзе рэфармаваяня пал!-тычнай с!сто'/-'. 1доалаг!чнал палярызацыя супрацьлеглых грамад-ск!х труп канчатхова вызначылася пасля палемТк! вакол артыкулау "Эвалюшя пал!тьгчнага невуцтва" I "Пена на хвал! пзрабудозы", • надрукавакых у больяасц! перыядычных выданняу роспубл!к!. а так-са?га пасля падзей 30 хастрычн!ха 1989 года, кал! службы аховы правапарадку разагнал! на Иаскоуск!х мог!лхах пад Шнсхам жалобны м!ткнг з нагоды дня усанавання памяц! продкау "Дзяды". Рззх! рост пал!тычнай актыунасц! насельн!1$твй праяв!уся у м!?ын~ гах, дэманстрацыях, сходах ! стваронн! новых грамадск!х аб'яд-нанняу, аргон!зашй, партый, сама Я буйной з як1х стау Беларуси! народны фронт за перабудозу "Адрадиэньне". Нефаршшьньш апаз!-цыйныя арган!з.ия! адразу пачал! выдаваць свае друкаваныя орга-

Т4

кы, выходз1л! якы нелегальна, асобныя нумары мел! розны фарцат, тыраетравал!сп на кап!равальных апаратах, а распауседявал!ся у грамадск!х месцах, на транспарце ! г.д. У дысертаци! аутар дае клас!ф!кацыа апаз!цыйяай прэсы, х&рактарызуе яе !дэалаг!чну;э арнентацыо. Журяал!сты незалежных газет асвятлял! пытанн! г!с-тора! ! культуры Беларус!, ускрывал! факты бюракратызму, узн!-мад! экалар!чныя праблечн, уступал! у палем!ку з аф!цыйнай прэсай, актыуна удзельн!чал! у перадзыбарнай кампан!I.

Реформа пал!тычнай с!стэмы з'яв!лася вызначалькай падзеяй для лёсау кра!н, его уваходз!л! у склад СССР. Прьшятся у кан-чатковкм вяглядзе Законау "Аб змяненкях ! дапауненнях Канстыту-цы! (Асноунага закона) СССР" ! "Аб вкбарах народных дэпутатау СССР" папярэдн!чала !х шырокае абмвркаванне у друку. Газеты ус!х узроуняу змяшчал! п!сьиы грамадзян з прапановам! аб уня-секн1 канкрэтных дапауненняу I зыяиенняу, !нтэрз'ю з прававеда-м! I юристам! аб прававой дасканаласц! новых заканадаучых ак-тау. Давол! аб'ектыуна асвятляла прэса I ход перадвыбарнай кам-панИ, паказваючьт Еылучэкне наменклатурных работн!кау ад гра-мадск!х арган!эашй, н!зк! узровень падрыхтоук! I правядзення какфорэнцый працоуных калектквау па вкбарах кандыдатау, пэуны дэмакратызм сходау выбарщчыкау па месду жыхарства.

Яечэ болып актыуна удзельн!чала прэса у рэфармаванн! пал!-тычнай с!сгзт.и Беларус!. Агульным! для пматл!к!х п1сьмау грама-дзян, !нтэрв'ю.з дэпутатам!, работа!каы.1 выканаучых оргакау Са-ветау, юрыстам!,-вучоным!, як!я друкавал! беларуск!я газеты, был! выказванн! супраць правядзення акруговых сходау, вылучэн-ня адной чвэрц! ад агульнай кольхасц! дэпутацк!х мандата? для выбарау.у гролэдск!х I пал!тычгах аргак!зацыях, прапаноув&лася забаран!ць вылучэнне тольк!' адваго кандидата у дэпутаты па вы-барчай ахрузе ! г.д. У рруку рэгулярма змяшчал!ся матэрыялы пра пасядкэнн! Цэнтральнай выбарчай кам!сИ, !нтэрв'о з яе членам!, а тагзама рэпартажы з абласкых, гарадск!х, раёндах I акруговых кам!с!й, з сходау працоуных калектывау па вылучэннэ кандыдетау у дэпутаты, з сустрэч кандидата? з выбаршчыкам!.

П'еравокнае месца на старонках оф1цыйных беларуск!х газет за {кал! публ!кацу! пра перадЕыСарнухз кампан!и КПБ. У гэты к час наз!рауся значны рост колькасц! апаз!цыйных газет, як!я пачал! выдаваць групы падтримк! Беларускага народнага фронта на-месцах.

Нефармальныя выдали! уключыл!ся у перадвыбарну» :<ампсл!в, кры-тыкуьчы партыйна-савецкую наиенклатуру за стварэнко у сза!х !нтарэсах клубау вкбарячыкау, фарм!равакне з прадстаун!коу уладных структур выбарчых кам!с!й, прыводзячы факты ц!ску на выбарзчыкау, аг!туючы за какдыдатау БНФ.

Пасля правядэення выбарау I пачагку работы новаабранызг Вярх-оунага I мясцовых СаБетау народных допутатау пачалося ста-каулснне беларускай парламенцкай журнал!стык!, у якой !нфар,;а-цыйнасць арган!чна спалучалася з анал1?ычнаспх>, крытыкай нега-тыуных момантау дэпутацкай дзей-гасц!. Перга Я спробай рэдакцкй еф!цыйных газет набыць незалеянасць ад засназальн1нау стау вы-хад 18 чэрвеня 1950 года "Вячэрнега М!кска" як штодзённай ие-залеянай газеты стал!цы Беларускай ССР, адкак у«о на наступны дзень газета зноу стала органам Шнскага гаркома КПБ I гарад-скога Саве-га народных дэпутатау.

На аснове праведзенага даследавання атрыманы каступныя вивады:

Т.-Крыз!с савецкай мадэл! саиуял!зму быу выкяГканн цэльм комплекса?.! прычын, галоунай сярод як!х з'яз!лася стагнация о каком 1x1 . На пачатку пераходкага пзрыяду с!стэма улады СаЕецкага Саээа прэдстауляла з сябв вял!к! вынанаучы механ!зм, а сродк! масавай !ифармацы! выконвал! функцзд> !дэалаг!чнага забеспячэн-ня !снаваушага ладу. КПСС манапольна кантралязада прэсу, тэле-бачанне I радыёвяетанне, акаль цалкам вкзначаэчц фарм^дванка !кфар«ацыШай прасторы кра!ны.

Z. У вын!ку партыйнага к!равання с!стзма перыядычнага друку Беларус- набила ун!ф!каваную структуру, гарызантальныя частн! якой практична не адрозн!вал!ся па принципах аргал!за-цы!, форме I змесце, а'вертыкальныя — па зиесцэ. АфГщйная !кфариацыя I матэрыялы вытворчай тэматык! пераз акал! на ста-ронках беларуск!х газет, прычьм утварыл!ся своеасабл!выя "накосу том", кал! тоиатычная мадзль, прапануемая прэсай, ылаль дыямотраяьна адрозн!валася ад мадэлI, чакаемай аудкторыяй.

3. Пасля абвяшчэння к!руючым1 колам! СССР курсу на !дэа-лаг!ч1Ш плорал!зм I палшрэнне пал1тичнай культуры рэдакщйныя калехтавы у свайй дзейнасц! пачал! пераходз!ць ад кшщэпцу! "к!руячага уздзеяння" на а$цыторыю да аб'ектыунага 1нфармаван7 ня чытачоу. Важнейяай праявай актуал!зада! нурнал!сцк!х выступ-

ленняу стала з'яуленке на старонках выданняу рэспубл!к! новых •Рэм. Ва умовах актыв!зацы1 грамадся!х працэсау газетная ыатэ-рыялы пачал! набываць пал!тычную афарбоуку, асабл!ва гэта да-тичылася публ!кацый, прысвечаных питаниям пераасэнсавання пэу-ных падэей г!сторы! Беларус!, праблемам нация нал ьнага адрад-кэння, статусу беларускай мовы. Менав1та гзтая тэматыка уперши» выкл!кала палем1ку у прзсе, атршала значны рэзананс у грачадскай думцу, спрыяла !дэйна-арган!запыйнаму афармленнп апаз!цыйных пап!ть!чных рухау.

4. Адной з галоуннх асабл!васцей дзейнасц! так званых нефарлальных аргая!зацый ! аб'яднанняу стала выданне !м! газет, часоп!сау, бюлетэняу, адозвау I т.д., што фактычна па-клала пачатак стварэннхз на Беларус! незалекнай прэсы. Так з'я-в!лася рэальная магчымасць забеспячэння выказвання сва!х погля-дау I меркаванняу сацыяльным1 трупам! I асобным! грамадзянам!, як!я раней не магл! уплываць на фярл I раванне грамадскай думк!

I масавай свядомасц!.

5. Рэфармаванне выбарчай с1стэмы нават ва умовах дэкла-ратыунай, абмекаванай дэмакратызацы! аказала значны ушшу на фарм!раванне у грачадзян першапачатковага вопыту пал!тычнай дзейнасц!, спрыяла павел!чэнню аб'ему'сацыял ьна-пал1тычна й 1н-фаршодл! у беларуск!м друку, умацаванню статусу прэсы як знач-най пал!тычнай с!лы. У свап чаргу, друк адыграу ваянейву» ролю У псрадвыбарнай кампан!I, стаушы асноуным каналам распаусюдж-вання 1нфармацыйных, аг!тацыйных I палем!чных матэрыялау.

6. Паказчыкам далейпага разв!цця працэсу паиырзння пуб-л!чнасц1 ! свабоды слова стала узн!кненне пранцыпова новай з'явы у беларускай курнал!стыцы — парламенцкай публ!цыстик!. Знаходзячыся у залежнасц! ад выканаучых органау Саветау народных дзпутатау, журнал!сты, разам з тыы, аб'егстыуна перадавал! зиест I каменц!равал! выступленн! асобних дэпутатау, выкаканно апощн'ы! дзпутацк!х абавязкау, уэдымал! пытанн! дэпутацкай отык!. ■ . и

7. Пастаяннае падарэнне ! якасныя змены сферы збору, пе-радачы Т распаусюджвання !нфармаиу! запатрабавал! адпаведных форм у камун!катыунай дзейнасц!. У практику увайшло Ыстэма-тычнае правядзенне розным! саиияльным! ¡[нстытутам! прос-канфе-рэндай, стварэнне !м! уласных прэс-служб.

8. Важнейшим вын!каы працэсу набшщя периядычньм друкам

незалежнага сапулльиа-эканам!чнага 5 пал!т«чнага статусу стала абвастрэнне супярэчнасцей пам!ж рэдакцыйным! калектывам! аф!-щйных газет ! эаснавальн!кам! (кам!тэтам! КПБ, Саветам! народных дэпутатау), выкл!канае !мкненнем журнал1стау выйсц! з-пад кантролю уладных структур. Лднак гэтая тзидэнцыя не атрымала разв!цця спачатку з-за палГткчнай с!*гуацы! у Б«_ларус!, а потым I з-за рэзкага абвастрэння эканам!чнага крыз!су.

9. Стыль газетных публ!каиый эвалкцыян!равау ад манала-г!чнасц!, агТтацыйнасц!, насычанасц! за!дзалаг!заваным! иоуны-м! штампам! ! стандартам! да дыялаг!чнасп!, экспрэс!унасц!, ■ угсызання арыг!нальных сродкау стварэння вобразнасц!, значнага пашырэння леке!к!, як за кошт грамадска-палIткчнай тэрм!нало-г!I, так ! за коот размоуннх I, нават, прастамоуных лекс!чных адз!нак. Найбольш !нтзнс!уна разв!вал!ся наиры, у як\х арга-н!чна спалучал!ся Гнфар/ацыйнасць ! аналIтычнасць — рэпартаж, карэспаидэнцыя, !нтэрв'ю. Значна павял!чылася кольхасць выдан-няу на белорускай мове, аднак гзта адбылося дзякуючы з'яулен-т апаз!цыйных газет, часоп!сау, !нфарлапыйГо1х бплетэней, пры-чш у !х шрока выкарыстоувауся варыянт правап!су Б.Тарапке-в!ча.

10. Празедзены анал!з дазваляв вызначыць асноуиыя этапы г!старычнага разв!цця беларускай прэсы ад пачатку рэфармаванпл савецкага грамадстза у красав!ку 1985 года да уступлення у дзе-янне I жн!уня 1990 года Закона СССР "Аб друку I !нпых сродках масавай !нфармацы1". Пером этап — з храсав!ка 1985 г. ла пер-пуи палав!ну 1987 г. — характарызазауся абвяпяэннем к!руючым! колам! СССР курсу на рэфорчы пры захаванн! на практыцы старых форл 1 метадау фунхцкян! равалня экапом!к!, пад!точнай с!стэми грачадства. Прэса у гэты час стала галоуиыц !нструмент2м- критик! негатыуных з'яу у рабоце пал!тычных I грамадск!х арган!-зацый, з'яв!лася асноуным каналам палгырэння публ!чнасц! у работ пал!тычных !нстытутау грамадства. Наступны этап пачауся у другой полове 1987 г., кал1 пры актыушм удзеле прэсы был! яра-седзены у парадку эксперименту выбары па шматмавдатных акру-гах, на старонках газет шрока прапагандавал!ся дэиахратызм I публ!чнасць, адбыл!ся колыгасныя ! якасныя змены у тэматыцы дурная1сцк!х выступленняу. Трэц! этап, як! пачауся восення 1988 г., характарызавауся узи!кненнем нелегальная апаз!шйкай прэсы, ото прынпыпова змян!ла умовы фар,!!равання !нфарладайнай

прасторы БеларусI. Рэформа выбарчай с!стэмы спрыяла далейяай пал!тьтзацк! беларускай прэсы, разам з правовой рзформай яна усчыльную пастав!ла праблему незалежнасц! друку ад уладных структур.

II. Супастауленне правдсу раз в!щя беларускай прэсы у пачатку пераходнага перкяду з яе цяперашн!м станам дазваляе сцвярджаць, што сучасны перыядычны друк Беларус! яшчэ не стау самастойнай пал!тычнай I эканамТчнай с!лай. Пераважная боль-шасць рэдакцыйных калектывау щукаюць матэ рыял ьну» падтрымку 1 гарантаваны сацаяльны статус у выканаучых ! заканадаучых орга-нау улады, а незалежнал прэса мае выразна акрэсленуп эканам!ч-ную, нашянал!стычную, камун! стычную, "жоутуа" I г.д. арыента-Ui.no, вызначаецца недастатковым узроунем агульнай культуры I журнал!сцкай этык!. Пераутварэнне нацыянальнай прэсы у сапрау-ды незалежную грамадскуюс!лу магчыма тольк! пры дасягненн! рэдакцыям! газет эканам!чнай самастойнасц! ! асэксаванн! бела-руск!м! курнал!стам! сваей прафесТЯнай дзейнасц! як служэння агульначалавечым !дэалам I каштоунасцям, ск!раванага на уста-ляванне у Беларус! дэмакратычнага прававога дзярхаунага ладу.

Па тэме дысертацы! надрукаваны наступныя работы:

1. Праблемы функщян!равання абласнога друку Беларус! (1988—1990 гг.)// Беларуская журнал!стыка.: актуальныя праб-лемы разв!цця; Тэз!сы дакладау навукова-практычнай канферэнцы!. —Ми., красав!к, 1991. —0,2 д.а.

2. Издания неформальных общественных организаций Белоруссии //Актуальные проблемы социально-гуманитарных и естественных наук: Тезисы научной конференции, посвященной 70-летию университета. —Мн., шзрель, 1991. — 0,1 п.л.

3. Асноуныя тэндэнцы! разв!цця иясцовага друку Беларус! // Журнал1стыка: вопит, праблемы, перспектывы: Тэз!сы дакладау навукова-практ. канф. — Мн., снежань, 1992. — 0,2 д.а.

4. Ад татал!тарызму да дэмакраты!: беларуск! друк часоу перабудовы. Г985—1991 гг. // Журнал!стыка: вопыт, праблемы, перспектывы: Тэз!сы дакладау навукова-практьгчнай канферэнцы!. — Мн., кастрэтнТк, 1993. — 0,2 д.а.

5. Дэмакратызацыя_I беларуская прэса //Журнал!стыка: вопыт, праблемы, перспектывы: Тэз!сы дакладау рэсп. навук.-практ. канферэнцы!... — Мн., 4-6 кастрычн!ка, 1994. — 0,2 д.а.

РЭ2КМЕ

Драздоу Дзм!трый Шкалаев!ч

Прэса Беларус!: праблеш I супярэчнасц! развГцця у прайсе дзмакратызацы! грамадства (1985—1990 гг.)

Кяючавыя слозьг: пераходны гтерыяд, дзмакратызацгя, публ!ч-насць, свабода слова, сродк1 масавай Гнфармада! (0<Ш, качун!-кацыя, нефармальныя арган!зада1, 1нфармацыйиая прастора, пал!-ткчная с!стэма, тэматыка, палем!на, публIс^стыка.

Аб'ектам дксертацыйнага даследавання з'яуляецца с!стэма прэсы Рэспубл!к! Беларусь як састауная частка пал!ткчнай с!стэ-мы грамадства, а таксача перыядычныя выданн! так званай нефар-мальнай прэсы. У якасц! галоунай став!цца мота выяулення, кла-с!ф1кацы1 I характарызацы! тэндэнций разв!цця прэсы у пераход-ным грамадстве. Даследаванке грунтуецца на мегадзе с!стэмнага анал!зу, як! дазваляе разгледзець лпбув з'яву рэча!снасц! у комплексе яе зне:пн!х ' унутраных лраяу 1 узаемасузязей. Выяу-лена, абагульнена I квал!ф!хавана значная кольхасць эмпГрычна-га матэрыялу, у ты« л1ку ! упершню уподз!мага у навукэвы аба-рот, тэндэнцы! актуал!запы! зместу курнал!сцк!х выступленняу, эвалюта! !дэйна-тэматычнай арыентацы! беларускай журнал!стык!. Даследавана змяненно 1дэалаг!чных установак I стэрэатыпау, прь'нцыпау практычнага функдаян!раваняя у с1 стэиах узаемасувя-зей "яурнал!ст — аудыторыя", "рэдакцыя — заснавальн!..". На-вуковыя вьш!к! праведзенага аналГзу могуць быць вырока выкарыс-таны пры распрацоуцы курса "ГЧсторьгя беларускай журнал!стык!", а таксама у курсах гуман!тарных дысцыпл!н, як!я чытаюцца у вы-сэйзых навучальных установах.'Еывады I абагульненн1, зроблекыя аутарам дысертацы!, могуць аказаць дапамогу рэдакцыйным калек-тывам ва удасканаленн! прафес!йнай дзейнасц!, пры вызначэнн! найбольи адэкватных пал!тычным I сапыяльна-эканач!чнкм умовам форм Г метадау работы. Эфектыунда можа быць пркмяненне тэарэ-тычных палажэнняу ! рэкачендацый, як!я утрымл!ваюцца у дысер-таш!, пры выпрацоувд дзяржауным! I грамадск!м! арган!запыям!, спецыял!стам! пал!тык! у гал!не сродкау масавай канун! каш!, прыншпау узаемадзеяння памIж прэсай I' выканаучай, заканадау-чай, судовай гал!нач! улады, пам!г: прэсай ! грачадскасцо.

РЕЗШЕ

Дроздов Дмитрий Николаевич

Пресса Белоруссии: проблемы и противоречия развития в процессе демократизации общества (1985—1990 гг.)

Ключевые слова: переходный период, демократизация, гласность, свобода слова, средства массовой информации (СМИ), коммуникация, неформальные организации, информационное пространство, политическая система, тематика, полемика, публицистика.

Объектом диссертационного исследования является система прессы Республики Беларусь как составная часть политической системы обшества, а также периодические издания так называемых неформальных организаций. В качестве главной ставится задача определения, классификации и харакгеризации тенденций развития прессы в переходном обществе. Исследование основывается на методе системного анализа, который позволяет рассмотреть любое явление действительности в комплексе его внеаших и внутренних проявлений и взаимосвязей. Изучено большое количество эмпирического материала, в том числе и впервые ввод шлого в научный оборот, тенденции актуализации содержршия журналистских выступлений, эволюции идейно-тематической ориентации белорусской журналистики. Исследовано изменение идеологических установок и стереотипов, принципов практического функционирования в системах взаимосвязей "журналист — аудитория", "редакция — учредители". Научные результаты проведанного анализа могут широко использоваться при разработке курса "История белорусской журналистики", а также в курсах гуманитарных дисциплин, которые читаются в высших учебных заведениях. Выводы и обобщения, сделанные автором диссертации,, могут оказать помощь редакционным коллективам в совершенствовании профессиональной деятельности, при определении наиболее адекватных политическим и социально-экономическим условиям форм и методов работы. Эффективным может быть применение теоретических положений и рекомендаций, которые содержатся в диссертации, при разработке государственными и общественными организациями, специалистами политики в области средств массовой коммуникации, принципов взаимодействия между прессой и исполнительной, законодательной, судебной ветвями власти, между прессой и общественностью.

SUMMARY

21

Drozdov Dmitriy Nickolaevich

Belarussian press: problems and contradictions of development in the process of democratization of the society (1985—1990)

Key words: tranzition period, democratization, publicity, freedom of expression, mass media, communication, unformal organization, information area, political system, topics, polemics.

The obqect of this dissertation research is the system of press of the Republic of Belarus as a structure part of political system of the society and periodicals of the so called unformal organizations. The most important aim of this researh is the definition, classification and caracterization of ten-dendences of press development in transition society. The research is based on method of system analysis, which allows to examine the existence of any social phenomenon in the complex of its internal and external correlations. Great deal of empiric materials were studed including materials that were knewly brought into scientific circulation, also the tendences of actualization of the content of public workshop in journalism, evolution of ideologie-thematical orientation of Belarussian press were studed, as well as changes in systems of correlations "journalist —audience", "editorial staff — publishers". Scientific results of the research can be used in working out courses "The history of Belorussin journalism" and also in courses of humanitarian branches of science, which are studed in institutions of higher education. Conclusions and generalizations that woro made by the author of dissertation can renders help to the editorial staffs in improving their professional activity. Theoretical tenets and recomendations, containing in this dissertation can be efficiently used state and social institutions,'specialists in working out the principles of correlation between the press and executive, legislat va, juridical branches of power, between the press and the jniblic opinion.