автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.05
диссертация на тему: "Словенский модерн" и белорусская поэзия "нашенивского периода"

Полный текст автореферата диссертации по теме ""Словенский модерн" и белорусская поэзия "нашенивского периода""

p f 6 Q&JIÂPYCKI ДЗЯРЖАУНЫ УШВЕРСГГЭТ

о в Ю

УДК 886.3.09-1(043.3)+882.ó.09-1(043.3)

ТРУС

М1КАЛАЙ ВАЛЯНЦШАВ1Ч

"CJÏABEHCKI МАДЭР1Г I БЕЛЛРУСКАЯ ПАЭЗШ "11А111ЛШ^СКАГА~ ПЕРЫЯДУ

- • о

10.01.05 — лггаратура народа}' замежных краш, 10.01.0i -■■ беларуская .ттаратура

Аутарэферат дысертацьи на атрыманне вучонай ступеш кандидата фшалапчных навук

Мшск-2000

Работа выканана на кафедры замежнай лггаратуры фишапчнага факультэта Бсларускага дзяржаунага ушверспэта

Навуковы юраушк — доктар фшалапчных навук,

прафесар Чарога I.A.

Афщыйиыя апаиеиты: доктар фшалапчных навук

TBapaiiOBin Г.П.

кандидат фЬалапчных навук, дацэнт Шамяюна T.I.

Аиашруючая аргашзацыя — Беларуси дзяржауны ушвера'тэт

культуры

Абарона адбудзецца 19 мая 2000 года $ 14 гадзш на пасяджэн-Hi савета па абароне дысертацый Д 02.01.12 у Беларусюм дзяр-жауным ушвератэце (220030, г. Мшск, вул.К. Маркса, 31, фшала-пчны факультэт, ауд. 62; тэл. вучонага сакратара: 222-33-66).

3 дысертацыяй можна азнаёмщца у б1бл1ятэцы Беларускага дзяржаунага ушвереггэта.

А^тарэферат разасланы 1~г~ красавца 2000 года.

Вучоны сакратар савега

па абароне дысертацый ¿«¿ч А. I. Бельси

АГУЛЬНАЯ ХАРАКГГАРЫСГЫКА РАБОТЫ

Актузльнасць тэмы дысертацьп

Тэма дысертацьп з'яуляецца новай 1 нераспрацаванай ш у беларусшм, ш у славенсгам лггаратуразнаустве. Дадзенае даследаванне праведзена у рэчыюты актуальнага працэсу абнаулення гумаштарных навук, вьтпрацоую новых, свабодных ад догм падыходау да прадметау даследавання, прачытання нанова сваёй культурная спадчыны. Япо знаходзища у сшавым пол1 руху да нацыянальнай саыа1дэнтыф1кацы1, адкрытасвд грамадства. Напрацаваны матэрыял будзе садзейтчаць утсашпо славеискай 1 беларускай паэзи у еуранейоа хнтаратурны кантэкст, далейшаму вывучэнню шляхоу развщця славянсгах лхтаратур, а таксана заканамсриасцей развщця сусветнай лггаратуры. Факт адкрыцця славян сюх аддзяленняу на фшалапчных факультетах В НУ Беларуа пацпярджае запатрабаванасць дэталёвых навуковых пошукау у псторьп славянских л1таратур. Работа мае на мэце дадь сваё бачанне (з як мага большим ахопам кантэкстуальнага матэрыялу) нацыянальнага лтратурнага жыцця (славенскага 1 беларускага) у адзш з найболып важных прамежкау часу.

Сувязь работы з бунныш навуковьм! праграмам1

Дадзенае даследаванне праводзшася у рамках каардьгнуемай Акадэм1ян Навук Роспубгпга. Беларусь агульнакафедральнай тэмы "Замежпыя л1таратуры XIX — XX стагоддзяу. Паэтыка жанру", а таксама суадносшася з агульнкгаи напрамка?.« праграм "Абнауленне гумаштарнай адукацьй у Рэспублщы Беларусь" 1 "Новыя гуманггарныя веды".

Мэтай кандыдацкай дысертацьп з'яуляецца раскрыццё 1 атсанне адметнага 1 агульнага у паэгычпых пошуках славенскай 1 беларускай лггаратуры у адзш з нераломных момантау псторьп.

Задачи, вырашьшь ягая належыць для дасягнення дадзенай мэты, мэтазгодна сфармул1раваць наступным чынам:

а) ахарактарызаваць умовы л1таратурнага жыцця у Славенй { Беларуа, актуальнасць праблемы выхавання нацыянальнай самасвядомасщ на пэуных пстарычных этапах;

б) прасачыць псторыю славенска-беларусйх лггаратурных 1 навуковых узаемадачыненняу, наяунасць фактау узаемауплывау, ролю куЩ)Турнага 1 л!таратурнага пасрэднщтва;

в) выявись, ятя з'явы у паэтычных пошуках нацыянальных штаратур XIX — пачатку XX ст. оказался найбольш пленным!;

г) прасачыдь генетычную 1 тыпалапчную сувязь славенскай 1 беларускай паэзп пачатку XX ст. з тагачасныш еурапейсюм! мастацшп пошукам1.

Аб'ект 1 прадмет даследавання

Аб'ектам даследавання з'яуляецца славенская 1 беларуская иаэзт канца XIX — першых дзесящгоддзяу XX ст. у параунальным супастауленш.

Прадметам даследавання сташ асаблшасщ творчай практыю паэта^ 1вана Цанкара, Отана Жупанчыча, Драгацша Кетэ, Ёсша Мурна-Аляксандрава, Яша Купалы, Якуба Коласа, Макама Багдановша 1 шш. Сугучнасць пошукау прадстаушкоу нацыянальнага прыгожага шсьменства еурапейсюм мастацюм памкненням таго часу.

Метадалопя 1 метады праведзенага даследавання

Метадалапчнай асновай з'яуляюцца работы па параунальнаму лггаратуразнауству, псторьн славян сих лп'аратур, тэорьп в ершаскл адання.

У аснову даследавання пакладзены параунальна-тьшалапчны падыход. Метад даследавання — спалучэнне анашзу асобнага твора, усёй творчасщ таго щ шшага паэта з разглядам аспектау тэорьн 1 псторьн вершаскладаняя, рэцэицьй 1 узаемауплывау.

Комплекснасць даследавання: сувязь з фальклорам, шшыш вщам1 мастацтва, культурай у цэлым. Уплыу грамадска-пал п'ычных умоу на творчую практыку.

Навуковая нардзна атрыманых выткау

Упершыню у айчынным лп'аратуразнаустве славенская [ беларуская паэз!я у параунальным аспекце стал! прадметам спепыяльнага даследавання, у ягам прасочаны агульныя вектары творчых пошукау нацыянальных лп'аратур на гоуным пстарычным этапе, зроблена спроба 3?шсаць азначаныя л1таратуры у еУрапенсга кантэкст.

Практичная значнасць атрыманых вышкау

Атрымапыя вынпа могуць быць выкарыстаны пры падрыхто^цы вучэбных дапаможшкау, прысвечаных мяжы XIX — XX стст., а

таксама лры распрацо^цы лекцыйпых курсау па славенскай. беларускай 1 сусветнай л1таратуры, стаць часткай магэрыялау спецкурсау па псторьп славянскгх жтаратур.

Асноуныя палажэшп дысертацьн, ягля выносяцца на абарону

1. Славепска-беларусшя лпаратурныя, культурныя 1 навуковыя узаемадачынент маюць свае глыбогая традыцьп, у розныя часы яны характарызуюцца рознай ступешпо актыунасщ. Адзш з к-тотных ¡мпульсау гэтых стасункау прыпадае па пачатак XX ст.

2. Вектарьт творчых ношукау славенскай 1 беларускай паэзи у значнай ступеш супадаюць, што пацвярджае неадры^насць нацыянальх лгтаратур ад еурадсйсшх мастацетх иамкнення^ таго часу.

3. Рэальная творчая практыка славенсюх 1 беларусюх паэтау яскрава засведчыла тое, птго адрыу ад шй 1 памкнепняу новага часу прыводзщь да страты жытшёвасщ, аутарытоту лп'аратуры. Здабъгпа, успрынятыя з вопьггу сусвстнай л!гаратуры, гворча перааеэясоувшися 1 "адаптавалкя" да нацыяпальных умоу 1 спецыфш.

4. Адметнай рысай "славенскага мадэрну" у пар ау наши з шшъдп славянами "мадэрншп" стау глыбою дэмакратызм творчасщ, у вага да пацыянальнага фальклору, шльная ткавасць да падобных тэядэнцын у шшаиацыяшшышх лп-аратурах, у тым лису ¡стотна аддаленых геаграф1чна. Гэты шлях ¡стотна зблглсае славенскую паэзно з беларускай, падкрэаивае тыпалапчпае падабенства.

5. Паказальным момантам развщця славенскай паэзй з'яуляегща пазигыя бунту, непрыняцця поглядау папярэдняга творчага пакалення, дыскусшнасць шляхоу развцщя нацыялальнай наэзп. Беларуская л!таратура дэмапструе "эвалюцыйны" шлях змспы пакаленняу, адсутнасць рэзкага супрацьстаяпня 1 адасобленых лп-аратурных груповак.

Асабкты уклад прэтепдэнта

Работа выканана аутарам самастойна з выкарыстаннем шырокай тэарэтычнай базы 1 прыцягаеннем фшасофскага, пстарычнага. культур алапчнага матэрыялу.

Апрабацыя вышка? работы

На розных этапах кандыдацкая дысертацыя абмяркоувалася па пасяджзннях кафедры замежнай л1таратуры 1 кафедры славянсих лкаратур.

10 снежня 1993 года на рэснублканскай навукова-практычнай

канферэнцш "Лес нацыянальнай культуры на паваротах псторьп" быу прачьгганы даклад "Тьшалопя развщця славенскай 1 беларускай паэзи пачатку XX ст.".

15 л1стапада 1994 года дысертант удзельшчау у рэспублшапскай навукова-практычнай канферэнцш "Беларуская мова 1 1птаратура: праблемы навучання 1 вывучэння у сярэдняы 1 вышэйшай школе", дзе ш быу прачытаны даклад "Слазенская паэз1я пачатку XX ст.: шзвш станаулення".

24 л1стапада 1994 года дысертант выстуту з дакладам "Да пытання развщця беларускай паэзи пачатку XX стагоддзя у агз'льнаславянсгам лхтаратурным кантэксце4 на М1жнароднай канферэнцьп "Памежжа нацыянальных культур" у Беластоку (Полыпча).

Даклад "Да пытання развщця беларускай паэзи "нашашускага" перыяду у агульпаславянскхм кантэксце" быу прачытаны на М1жнароднай навуковай канферэнцьп "Янка Купала 1 "Наша Шва" (Мшск, 7 — 8 кастрычшка 1996 года).

На М1жнароднай навуковай канферэнцьп "Славянские литературы в контексте мировой" (Мшск, БДУ, 18 — 20 л1стапада 1997 года) дысертант прачытау даклад "Славенсга мадэрн" г беларуская паэз1я "нашашускага" перыяду".

Даклад "3 псторьи славенска-беларусюх культурных \ навуковых узаемадачыненняу" быу прачытаны на рэспублжанскай навукова-практычнай канферэнцьп "Лес нацыянальнай культуры на паваротах псторьп" (Мшск, 10 снежня 1997 года).

На М^жнароднай навуковай канферэпцы1 "Славянская л1таратуры у кантэксце сусветнай" (Мшск, БДУ, 18 — 20 1Йстапада 1998 года) дысертантам быу прачытаны даклад "Аб некаторых асабл1васцях Л1рычнага самавыражэння у славенскай 1 беларускай паэзи канца XIX

— пачатку XX ст.".

Вынш праведзеных даслсдаванняу апраб1раваны у навукова-педагапчнай дзейнасщ. Аглядныя занята па псторьп славенскай л1таратуры был! праведзены са студэнташ-серб1сташ БДУ. Плёнам навукова-метадычнай працы стау вучэбны дапаможшк "Югаславянсюя лггаратуры 1 культуры" (У сааутарстве з 1.А.Чарота) для сгудэнтау фшалапчнага факультэта па спецыяльнасш Г.02.03.00

— "Славянскк мовы 1 лиаратуры".

Структура 1 аб'ём дысертацьп

Дысертацыя складаецца са Змесгу, Уводзшау, Агульнай характарыстыга, трох глау, Заключэння, Сшса выкарыстанай лларатуры. По^ны аб'ём тэкста дысертацьп складае 98 сгаронак. Сшс

выкарыстаных крышц 5тслючае 225 найменняу [ мае аб'ём 12 старонак.

ЛСНОУНЫ ЗМЕСТ ДЫСЕРТАЦЫ1

У першай главе даецца агульная характарыстыка ;итаратурнай Еуропы мяжы стагоддзяу, вызначаюцца нацыянальны 1 наднацыянальны фактары фшасофска-эстзтычных пошукау гэтага перыяду. праводзщца агляд лтратуразнаучьтх прац 1 перакладау, ягая датычаць прадмета дысертацыйнага даследавання. У еурапейскай псторьп з канца XIX стагоддзя пачынаецца эпоха вялтах эканаьшпшх 1 палпычшлх змеи. Развщцё грамадства ^стуиае у новую стадьно. Настрой безвыходнасщ, пеаьшму, адчувапне крушэнпя стрыжнёвых канггоунасцей, па ямх разв!валася чалавецтва, становщца вызначальным для сусветнай лгтаратуры гэтага часу. 3 канца 80-х гадоу XIX стагодцзя у розных нацыянальных л1таратурах пачынаюць з'яуляпда мастацгая творы, фшасофсюя трактаты, машфссты, якш запачаткоувагоць якасна новы перыяд у культурным жьищг Еуропы. Гэты час пазначаны збхпжэннем ыастадтва з новым! фшасофсгамт канцэпцыям!, пгго спрыяла разняволенню эмацыйна-штупъфгага пачатку творчасци яго гатэлектуал1зацъп. У сацыяльна-пал1тычнае жыццё пачынаюць актыупа праткаць сацьшпстычныя 1дэ1, яшя ппдхшшй мнопя буйныя л1сьменн1К1 XX стагоддзя.

Вывучэнне гетага перыяду, натуральна, ужо мае свае традыцьн, час "ыя?кы стагоддзяу" трывала налодае увагай даследчыкау. Зварог да гэтага перыяду у наш час, яш таксама з'яуляецца мяжой стагоддзя^, ды яшчэ 1 тысячагоддзяу, у значнай ступет с1мптаматычны.

Сёння, кал! щзе акты^ны працэс абнаулення гумаштарных навук, Л1кв1дуюцца "белыя плямы" у псторьп 1 культуры, выпрацоуваюцца новыя, свабодныя ад догм падыходы да прадметау даследавання, адкрываюцца новыя гарызонты 1 ыагчымасщ у справе даследавання гэтага перыяду. Працэс аб'ектьтзацьи гумаштарных навук, у тым лшу 1 л1таратуразнауства, звязаны з вызваленнем навуковых паняццяу ад ацэначнага сэнсу, ям стварау пахалапчныя перадумовы для абсалютызацьн адных 1 недаацэша друпх лпиратурных з'яу. кал!, напрыклад, рэалгзм выступау сшошмам прагрэаунасщ 1 якасщ мастацтва, а мадэршзм — увасабленнем упадшщах з'яу.

Беларусь са Славешяй лучыць падабенства пстарычных шляхоу. Стагоддзяш, з вялтаьи цяжкасцят праходзша у Славенп яднанне вакол адзшага цэнтра. Працэсу фарьправання нацыянальнап самасвядомасщ перашкаджала палпычная, эканаьнчная раздробленасць славенсюх земляу. У пачатку XX стагоддзя з

аднолькавай сшай тут гучаць нявырашаныя нацыянальнае, сацыяльнае пытанш. Дзялянка асвятлення узаемадачыненняу СлавенИ 1 Бел ар у а (рэспублж 1 народау, паяднаных крыжовыьи дарогаьн свайго пстарычнага шляху) яшчэ не дроблена надежным чынам ш у славенскай, ш у беларускай л1таратуры 1 патрабуе асобнага грунтоунага даследавання. Плен гэтай працы дае щкавую падсветку да вызначэнпя месца 1 значэння дзвюх нацыянальных культур у славянсюм 1 агульнаеурапейсюм кахшксце.

У другой главе вызначаюцца асабл1васщ фарм1равання нацыянальнай самасвядомасщ слассдцау 1 беларусау, праведзены агляд славенска-беларуск1х культурных, лп-аратурных 1 навуковых узаемадачыненняу, характарызуецца лггаратурнае \ культураае жыццё у Славенн 1 Беларуа у святле актугшзацьп славянскага пытання у Еуропе у пачатку XX стагоддзя.

Пстарычнае увасабленне нацыянальнага прынцыпа яшчэ у XIX ст. у жыцщ Еуропы адбылося не толыа у якасвд абвяшчэння нашрунка дзеяння палпътчиых щ культуршщах згуртаванняу, пацверджаннем гэтаму з'я^ляюцца важныя пстарычныя падзе1, ят узварушьш еурапейсюя крашы у след за Вялшай французская рэвалюцыяй. Трыумфальнае нюсце набыло два, у пэуным сэнсе супрацьлеглыя, нагар у ни, але выходзЫ яны з аднаго рэчышча 1 бьш аб'яднаныя агульнай щэяй. 3 аднаго боку шоу працэс паступальнага выдзялення асобных нацыянальных дзяржа^ных адзшак: Сербия, Чарнагорыя, Балгарыя, Лустрыя, Румышя. Сва1м шляхам у 1талН, Германа крочы^ зваротны працэс нацыянальнага аб'яднання. Розныя па сваёй мэце шлях1 рэал1зацьн нацыянальнай щэ1 дэманстравал1 усс ж яе перамогу, яна прыняла толыа розныя канкрэтныя формы 1 прывяла да розных налпычных камбшацый 1 адпаведна разнастайнасш тых пстарычных умоу, яия прыгнятал1 асобныя народнасщ у 1х барацьбе за сваю самастойнасць 1 незалежнасць.

На пачатку XX стагоддзя аналпът зауважал!, пгго нацыянальнае пытанне давол1 нечакана усилыло на наверхню усебаковага агляду, але яно досьщь хутка здолела засяродзщь на сабе у вагу давол1 шыроюх 1 разнастайных колау грамадства. Лейтматывам была думка аб неабходнасш культурнага аб'яднання славянства 1 аб вялшай рол1, якую можа \ пашнна адыграць у справе такога аб'яднання кожная з нацыянальных культур.

Аналпъна пагаджал1ся на тым, што яшчэ нельга было канстатаваць здзяйснення нацыянальнай даяй свайго завершанага лапчнага шляху. Каменем судакранання, канфлистам параунальна новага паходжання была ¡дэя аб су а дно сш ах 1цэалу штэрнацыянал1зма, што несяп на сцягах усе тымчасовыя

сацыяшстычныя партьи, з аднаго боку, ! !дэалу уда скал алення кожнай асобнай нацыянальнасщ адпаведна з ¡тгдьгвщуальпъш! рысамл яе жьщця — з другога.

Даслсдчыи неаднаразова указвал! ца "працэс нацыянашацьп жьщця", яга звязвауся з уступленнем шырогах народных мае у шэрап актыуных дзсячау пегарычнага развщця.

У гэтай сувяз! выкшкала непаразумение тая з'ява, пгго за пышным роскштам культуры (чым уласна характарызавалася другая валова XIX стагоддзя), на пачатку XX ст. не адбылося увасаблення касмапалпычных даалау, а, паадварот, акрэслшася арэна бяспрыкладных па напружагап народных сш нацыянальных рухау.

Пстарычпы экскурс паказвае пераемнаедь 1 непарыунасць славепска-беларуоах культурных 1 навуковых стасункау, ягая праходзш у розныя часы з рознай ступенню актыунасщ. Ка;и! быу часам защшак у плане непаерэдных кантактау 1 супрацоупщтпа, то у тагам разе гэтую нщь дыялогу падаужал! культуры-паерэдшцьг. руская, польская, украшская.

Начатак XX стагоддзя — асобная щкавая старопка у готам плане. Менавп-а у гэты час амптаматычна, выразна \ асзнсавана з таго 1 другога боку акрэстпваецца вектар актыунага знаёмства з культурам! шшых народау ! асабл!ва з культурам! народау "непстарычных", "меншых".

Усякае параунанпе, супастауленне, канепше, найперш мае на мэце выявщь адметнае у даследуемай з'яве ц! працэсе. Але на прыкладзе Славенп, крашы, народа! культуры !стотна аддаленых ад нас геаграф!чна, выяуленне тыпалапчнай бл!зкасщ ! падабенства па-свойму успрымасцца як вельм! шкавае \ с!мптаматычнае. На гктарычных шляхах ! Беларуа, ! Славеш аднолькава балючым! бьш драблемы нацыянальнай самасвядомасш, выживания надьп ! культуры, неабходпасщ захаваць сваю годнасць ! адметны твар у еурапейскай культз'рнай супольнасц!.

У свой час рзвалюцыянеры-дэмакраты адзначал!, нгго у народа, пазбауленага пал!тычных правоу ! свабод, лхтаратура застаецца адзшай трыбунай, з вьппьш! якой ёп прымушае пачуць крык свайго голасу ! свайго абурэння. Для словенца^ !, асабл!ва, беларусау актуальным гэта засталося! у пачатку XX стагоддзя

У трэцяй главе прасочана адметнае ! агульиае у этапах станаулення славянсих "мадэрнау", месца еярод !х "славенскага мадэрну", пошук! самабытных шляхоу развщця у беларускай ! славенскай паэз!! першых дзесяшгоддзяу XX стагоддзя. Вядзецца разгляд генетычных ! тыпалапчных сувязей славенскай ! беларускай паэза пачатку XX стагоддзя з еуралейсюм! мастащам! пощукам! таго

часу. На прыкладзе канкрэтнай творчай практыга Отана Жупанчыча 1 Яши Купалы вядзецца даследаванне вытокау таленту клаФшых узорау нацыянальнай паэзп.

У псторьп славянсюх культур мяжа XIX — XX стагоддзяу, першыя дзесящгодащ XX стагоддзя таксама займаюдь асабл1вае месца. Менашта у гэту пераходную эпоху, кал! мшулае сутыкаецца з будучым, а новае адстойвае { умацоувае свае пазщьп, прадаужаецца штэнаунае, паскоранае разводе лггаратур. Нацыянальныя лггаратуры пераадольваюць пэуную замкнёнасць, улхваюцца у агульнаеурапейси лп'аратурны працэс, становяцца годным! суразмоуцаш у слстэме М1жнародных культурных зносш. Безумоуца, у кожнай нацыянальнай лгтаратуры гэты працэс ме^ свае адметныя 1 вызначальныя рысы.

У гэты перыяд умацоуваюцца пазщьп рэагйзма, у поунай ступеш апрабаваныя У XIX стагодд'л, актьппзуюцца неарамантычныя тэндэнцьп, узшкаюць мадэрщсцкш плыш, узбагачаецца арсенал форм паэтычнай вобразнасщ.

Развщцё славянсгах лгтаратур у канцы XIX — пачатку XX стагоддзя праходзша У складаных умовах палпмчнага 1 культурнага жыцця. Крьшс буржуазпага грамадства прывёу да расчаравання у старых эстэтычных канонах. Асабхйвасць лггаратурных традыцый славянсьах народау вызначала неадназначнае стауленне да новых плыняу (экспрэшшзм, амвалта!, ¡мнрэаяшзм 1шш.). На еурапепсгам лггаратурным абшары фарлпруюцца групы якасна новага 1спггалту.

Тэма славяисюх "мадэрна}'", праблема 1х адносшау з мадэршзмам з'яуляюцца адньи« з самых щкавых \ перспектыуных у навукова-метадалапчным плане, бо тут вщавочны выгадны ракурс для вывучэння славянсшх лггаратур мяжы XIX — XX стст., а менавпи — у кантэксце еурапейскага лтаратурнага працэсу, з актыуныьи ьпжр'ллянальн ьш 11 унутрырэпянальным1 супастауленнямь

Штаратурныя плыш, яйя уиайпип у псторыю пад тэрмшам "мадэрн" ш "мадэрна", узшюи у большасщ славянсюх лггаратур у канцы 80-х — 90-х гадоу XIX стагоддзя. Паколыа яны уяуляюць сабой давол1 шырога капгламерат разнастайных тэндэнцый, вучоныя характарызавал1 ¡х ашсальна. Пад славянским л1таратурным мадэрнам разум еюццапэуныя новыя з'явы 1 працэсы, яшя праявшся у л!таратуры славянсюх народау у апошняе дваццащгоддзе XIX стагоддзя 1 у пачатку XX стагоддзя, прыбл1зна да канца першай сусветнай вайны. У нашым распараджэнш мноства бясспрэчных фактау, як1я сведчаць аб тым, што за гэтыя трыццаць — сорак гадоу адбылкя працэсы, як1я нельга не зауважыць щ разглядаць як простае прадаужэнне працэсау папярэдняга перыяду. Нягледзячы на усе свае здавалася б супярэчлизасщ, яны мел! свой спецыф1чны характар,

ахошпвгш усю групу славянсгах лшаратур i ix поунасцю можна супастауляць з тьтш, што адначасова працякаш у неславяпсюх ntiaparypax Цэнтральнай, Пауднёва-Усходняй, Пауночиай i Заходняй Европы.

Адметная п'сторыя узшкнення самога тэрмша "мадэрн" у дачыненнг да мастацкай л1таратуры (у аутэптычпым гучанш — "мадэрна" ("moderna")). У сучаспай лкаратуразнаучай даведчай лтгратуры тлумачэнне гэтага тэрмша иадаецпа тольга $ словазлучэнт, якое паказвае яго "нацыянальную" прьшалежнасць: "чэшск1 мадэрн", "славаша мадэрн", "сербсга мадэрн", "славеясга мадэрп" i imii.

У л1таратурным працэсе тэрм1н "мадэрн" у адных вьшадках зыходз1у ад самых удзельшкау руху, у друпх — уводз1уся rieropbiKaMi лггаратуры у ходзе рэтраспектыунага аналпу.

Праграма "славенскага мадэрну" $ тэзкным выкладзе была наступнай: нратост супрадь старых эстэтычных канонау, этгонства, сентыментальных i узвышана-адычных штампау. Стрыжнёвай з'яуляецца думка аб тьш, што адрыу ад ¡дэй i памкненняу новага часу прыводзщь да страты жыццёвасщ, аутарытэту лгсаратуры.

"Мадэрну" папярэдшчала так званая "новая плынь" — славенская разнавщнасць натурализму. Прадста5?шга "новай плыт" трактавал1 натур алпм як "паглыблены рэалхзм". Намяжы XIX — XX ст.ст. — тэта ужо не дамшуючы нагарунак, а одна з паралелъных лшш лггаратурнага развщця. "Новая плыпь" саступае иануючае месца "славенскаму мадэрну".

У творчых пошуках "мадэрну" было часовае захапленне натур алпмам, меланхо.шя, щкавасць да дэкадансу, як да мастантва макам альпага самавыражэння. Паэты адзначал1, што адчувашп становянца глыбей i дакладней, адлюстравание багацее адценням1, становища усё больш арыгшальным. Уплыу ймвашзму i экспрэаяшзму дапамагау ствараць вобразы моцнага эмацыянальнага уздзеяння i размаху. Паступова ннло пазбауленне ад уплыву нямецкага мадэршзму (раней гэты уплыу праяуляуся давол1 моцна), перамагала арыентацыя на уласныя формы, у aicix элементы народнай паэзи злучалкя з багаццем, успрынятым са здабыткау сусветнай лгсаратуры.

У роздуме аб росце новага пакалення творца^ славенскай лигаратуры вядомы славенск! шсьменшк Ф.Фшжгар зазпачау, што усе маладыя славенстая ляаратурныя таленты хадзш i ходзяць у школу да pycicix шсьменткаЗ?, але не у страту, а на карысць сабе. Надзея славенскай лииратура — паэты Г.Цанкар, Д.Кетэ, Ё.Мурп-Аляксандрау, О.Жупанчыч — удумл1ва спасщгагоць рускую

штаратуру: Пушкша, Гогаля. Мнопя творы рускай 1 украшскай паэзй прадстаулены у гэты час у некалыах перакладах.

Вектары защка^лення славснсюх 1 беларусюх лшгратарау сыходзяцца на шёнах М. ЮЛ ермантава, А.С.Пушкша, С.Пшыбышэускага, С.Выспяньскага, Т.Ша^чэню г шш. — творцах, яюя прадстауляюць розныя эпох! { розныя натрунк! прыгожага шсьменства.

Характарызуючы иерыяд, пазначаны у мастацтве ¿снаваннем "новага стьшо", цяпераштя даследчыю называюць яго часам "эпохай каля 1900-га". Увядзенне у навуковы абыход такога шматзначнага лсторыка-культурнага паняцця, як "эпоха", само па сабе з'яуляецца велгли красамоуным. Яно канстатуе !стотны факт: нягледзечы на сваю недаугавечнасць (асноуная эвалюцыя заняла сабой дзесяць — пятнаццаххь гадоу), "мадэрн" здолеу не толыа адлюстраваць складаную духовную атмасферу часу, але 1 прыкметна уплываць на яе.

Як у апошш час зазначаюць даследчыкьлггаратуразнауцы, варта было б гаварыць не аб ягам-небудзь адным нагарунку, а аб шэрагу устошпвых тыпалапчных прызнакау, ягая аб'ядноуваюць творы паэтау часам абсалютна ненадобных грамадстах памкненняу {творчай шдывщуальнасщ.

Зварот да нацыянальнай спадчыны, яи стау адной з вызначалышх рыс славенскай 1 беларускай паэзп пачатку XX ст., спалучауся з пошукам1 новых адносш да мастацкай формы. Нагарунак пошукау акрэонвауся як з агульных заканамернасцей светабачання другой паловы XIX стагоддзя з прысутным яму пстарызмам мастацкага мкслення, так 1 з вызначальных асабл^васцей нацыянальнай культуры таго часу, кшн ашрыпгча да абнаулення вобразнай мовы шукай у мшулым вопыце народнага нацыянальнага мастацтва.

У культуры СлавенИ гэтага перыяду наз1раецца росиит музьта, якая разв1ваецца, у асноуным, у традыцыях неарамантызму 1 экспрэояшзму (Гойм1р, Крэк, Лаёвщ), выяуленчага мастацтва, дзе пануючая роля належала ¿мпрэаятзму. Так, у 1902 годзе утвараецца аб'яднанне мастакоу "Сава" (1.Грохар, М.Стэрнен, М.Яма 1 {та). Творчая практика аб'яднанпя дэманстравала таропкае засваенне еурапейскага !мпрэаятстычнага вопыту. У 1904 годзе О.Жупанчыч 1 ЫДанкар выступал! у друку з узнёсльап артикулам! аб творчасщ маладых айчьшпых мастакоу, чые карщны, на ¡х думку, сведчьии аб небывалым узлёце славенскага нацыянальнага жывашсу.

На беларускай глебе намаганням! паэтау новай хвал! беларускага

адраджэння, тэатральных дзеячау (1.Буйшща), мастакоу (.Я.Драздов1ч) культурнее жыццё пачьшае пульсаваць на ионную йлу, чуйна прыслухоуваючыся да еурапейсгах мастащах памкненняу гэтага часу.'

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Асноуныя вынМ дысертацыйнага даследавання можна сфармул1раваць наступньш чынам:

1. Славенска-беларусгая лггаратурныя, культурный 1 навуковыя узаемадачыненш маюць свае глыбогая традыцьп, у розныя часы яны характарыз уюцца рознай ступснто актыуяасш. Актьшзапыя гэтых стасункау нрыпадае па часы уздыму нацыянальнага культурпага будаунщтва: кшгадрукаванне, справа перакладу кшг рэлйтшгага зместу у XVI стагодта, актыуиыя стасуша у справе узаемаазнаямлення на хвал1 щкавасщ да нацыянальных К}'льтур у нершай палове XIX стагоддзя. Адзш з ютотных ¿мпульсау гэтых стасуикау прьшадае на пачатак XX ст. [) -18].

2. Вектары творчых пошукау славенскал 1 беларускай паэзп у значнап ступеш сз'падаюпь. Перш за усё гэта датычыцца актыунага 1мкнеппя да азнаямлення з фольклорам розных народау (як славянсйх, так 1 неславянсгах), плённага з'спрьшящхя творчых 1мпульсау мастацгах пошукау еурапейскай лiтapaтypы мяжы стагоддзяу, нгго пацвярджае пеадрыунасць пацыянальх лп'аратур ад еурапейсгах мастацюх памкненняу таго часу [1; 2-14].

3. Рэальная творчая практыка славенсих 1 беларусйх паэтау яскрава засведчыла установку на тое, што адрыу ад щэй 1 памкненняу новага часу прыводзщь да страты жыццёвасщ, аутарытэту лп'аратуры. Здабьпта, успрынятыя з копыту сусветнай лггаратуры, творча псраасэнсоувалкя 1 "адалтавалшя" да нацыянальных ум о у 1 cпeцыфiкi. ГЬта стала магчьшым дзякуючы акумул1раваш1Ю сродкау вобразнасщ, паэтыю нацыянальнага фальклору [2-8; 11-14].

4. Адметнай рысай "славенскага мадэрну" у параунанш з шшыш славянсим1 "мадэрнтп" стау глыбой дэмакратызм творчасщ, увага да нацыянальнага фальклору, пшьная щкавасдь да падобпых тэндэнцый у шшанацыянальных лп'аратур ах, у тым лп<у ктотна аддаленых геаграф^чна. Гэты шлях ктотна збтжж славенскую пад.шо з беларускай, падкрэсл1вае тыпалапчнае падабенства. Зварот да фальклору, актыунае пеаасэнсавалне яго паэтыю стала своеасабл1вьш "кодам для высвятлення глыбшнай сутнасщ самых актуальных сацыяльна-пахалапчных з'яу" (В.Каваленка) [2-8; 12-14].

5. Паказальным момантам развщця славенскай паэзи з'яуляецца паз1цыя бунту, непрыняцця пошядау папярэдняга творчага пакалення,

дыскусшнасць шляхоу развщця надыянальнай лаэзй. Беларуская л1таратура дэманструе "эвалюцыйны" шлях змены иакаленняу, адсутнасць рэзкага суирацьстаяння i адасобленых лггаратурных груповак. На беларусгам матэрыяле пекаторае "размежаванне" у погиядах на шлях! разводя надыянальнай культуры дэманструе дыскуая 1913 года на старонках "Нашай HiBbi", а таксама паасобныя сведчант аб прыняцщ творчай практьш М.Багдапов1ча, Зм.Бадут, В.ЛастоускагаПнш. [2-8; 11; 13; 14].

Апублшаванасць вышка^ даслелавання

1. Трус М.В., Чарота I.A Югаславянсйя л1таратуры i культуры: Вучэб. данам, для студ. фшал. фак. — Мн.: БДУ, 1999. — 75 с.

2. Трус М. Да пытання развщця беларускай паэзй пачатку XX стагоддзя у агульнаславянсюм л1таратурным кантэксце // Bialostocki przegl^d kresowy. Тот V: Dziedzictwo przeszlosci kultur narodowych / Instytut Filologii Wschodnioslowiañskiej, Filia Uniwersytetu Warszawskiego w Bialymstoku; Pod redakcjq naukowa J.F.Nosowicza. — Bialystok, 1995. — S. 191 — 196.

3. Трус M. "Славенст мадэрн" i беларуская паэзш "нашашускага" перыяду // Материалы докладов Междунар. науч. конф. "Славянские литературы в контексте мировой" (Минск, БГУ, 17

— 20 октября 1995 г.). — Мн.: Ротапринт БГУ, 1995. — С.146 — 148.

4. Трус М. Тыпалопя развщця славенс-кай i беларускай паэзп пачатку XX ст. II 36. дакладау рэспублш. навук.-практыч. канф. "Лес надыянальнай культуры на паваротах ricropbii" (Míhck, 10 снежня 1993 г.). — Мн.: Л1т. музей М.Багданов1ча, 1995. — С. 75 — 87.

5. Трус М. "Няма таго, што ранын было": "паэтычныя" мясцшы Мшска И Мастацтва. — 1995. — № 1. — С. 42 — 44.

6. Трус М. Ашкерц Антон // Беларуская Энцыклаледыя: У 18 т. — Мн.: БелЭн, 1996. —Т. 2.-—С. 166.

7. Трус М. Барт-Ц1шынсга -Якуб II Беларуская Энцыклапедыя: У 18 т. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 1. — С. 321.

8. Трус М. Да пытання развщця беларускай паэзй "нашашускага" перыяду у агульиаславянсгам кантэксце II Матэрыялы МЬкнар. навук. канф. "Янка Купала i "Наша HiBa" / Рэд.: Ж.Далкюнас, В.Рагойша, С.Пашзнйс. — Мн.: Беларускае выдавецкае Таварыства "Хата", 1997.

— С. 27—31.

9. Трус М. Новая энцыклапедыя сялянскага жыцця: Да выхаду Успамшау A.5I.Багданов1ча // 36. дакладау навук.-практыч. канф. "Лес нацыянальнай культуры на паваротах псторьп" (Míhck, 10 снежня

1995 года). — Мп.: .ГИт. музей М.Багдансшча, 2000. — С. 8 — 13.

10. Трус М. 3 псторьп славенска-бел арycfdx культурных i навуковых утаемадачьшегшяу (да XX ст.) // 36. дакладау навук,-практыч. канф. "Лес нацыяпальнай культуры на паваротах псторьп" (Мшск, 10 снежня 1997 года). — Мн.: JliT. музей М.Багданов1ча, 2000.

— С. 173 — 179.

И. Трус М. MaKciM Багданов1ч: Выхавалне таленту на скрыжаванш культур II Linguodidactica. Z. III / Wydzial Filologiczny Uniwersytetu w Bialymstoku; Pod redakcja R.Hajczuka i A.Potyry. — Wydawnictwo Uniwersytetu w Bialymstoku, 1999. — S. 231 — 235.

12. Трус M. Ад каранёу да кроша: Уступ, артыкул // Яцкевгт 3. Радавод MaKciMa Багданов1ча. — Мн.: Беларуси кшгазбор, 1999. — С. 3 — 4.

13. Трус М. Аб некаторых асабл1васцях л1рычнага самавыражэння.у славенскай i беларускай паэзп канца XIX — пачатку XX ст. И Матэрыялы III Mbiciiap. навук. канф. "Славянсхая л!таратуры у кантэксце сусветпай" (Мшск, 18 — 20 лютапада 1997 г.): У 2 ч. Ч. 2: Беларуская лггаратура, мгфалопя i фальклор. Пытанш тэорьп лггаратуры / Пад рэд. В.П.Рагойшы. — Мн.: БДУ, 1999. — С. 159 — 161.

14. Трус М. Усходпеславянсш вектар творчых пошукау славенскай паэзп мяжы XIX — XX стагоддзяу // Terra Alba. Выпуск 1 / Маплёускае тав-ва гумашт. штэлект. i культурных шщыятыу "Брама"; Пад рэд. В.Каваленю. — Мн.: Ilaniöir. 2000. — С. 87 — 91

15. Трус М. Архетыпы i ciMBoniKa у Л1рыцы О.Жупалчыча пачатку XX ст. i драматычнай паэме Я.Купалы "Сон на кургане" // Матэрыялы 50-й студэнцк. навук. канф. БДУ (красавнс — май 1993) / Рэд.: ЛЛ.Лестковш, У.1.М1кулов1ч, 1.Э.Забауская, II.Б.Рашэтшкава.

— Мн.: Ратапрынт БДУ, 1993. — С. 119.

16. Трус М. Славенская иаэз1я пачатку XX ст.: шля-xi станаулення II Матэрыялы рэспублк. навук.-практыч. канф. "Беларуская мова i лхтаратура: праблемы навучання у сярэдняй i вышэйшаи школе" (Мшск, Л1станад 1994 г.). — Мн.: Ратапрынт БДУ, 1994. — С. 224.

17. Трус М. А.Е.Богданович. Мои воспоминания / Подготовка текста к публикации И Неман. — 1994. — № 5 — В. — 75 с.

18. Трус М. Перашска Адама Багдаиовгча i Льва Багданов1ча / Прадм., уклад., падрыхт. тэксту, каментары // Архгуныя матэрыялы да жыцця i творчасщ Макам а Багданов1ча. Сшытак 2. — Мн.: Л1т. музей М.Багдашжча, 1997. — С. 3 — 73.

¡4

РЭЗЮМЭ Трус Мжалай Валяшцшшч

"Славеиск! мадэрн" I беларуская гхаэзш "нашашускага" перыяду"

Юаочаньш словы: паэзш, мадэрн, мадэршзм, матыу, каыпазщыя, стыль, намежжа, кантэкст, налыянальнае, наднацыянальпае, рамантызм, амвалЬм, дэкаданс, узасмасувяз!.

Аб'ектам даследавання з'яуляецца славелская 1 беларуская паэзш канда XIX — исршых дзесящгоддзяз? XX ст. у IX параунальным супастауленш.

Предметам даследавання стал! асабл1васти творчай практыю наэтау 1вана Цанкара, Отана Жупанчыча, Драгацша Кетэ, Ёсша Мурна-Аляксандрава, Яша Купалы, Якуба Коласа, Макома Багданов1ча 1 шш. Сугучнасць пошукау прадстаушкоу нацыянальнага дрыгожага шсъменства е^рапейскш мастащам памкнснням таго часу.

Мэтай кандыдацкай дысертацьн з'яуляецца раскрыццё \ ашсанне адметнага \ агульнаг-а у наэтычных пошуках славснскай \ беларускан лггаратуры У адзш з нераломных момаптау псторьи.

Метадалапчнай аснонай з'яуляюшда работы на параунальнаму лп'аратуразнауству, псторьи славянсюх л1таратур, тэорьп вершаскладання.

У асиову даследавання пакладзепы парауналъна-тыпалапчны падыход. Метад даследавання — сналучэнне анал1зу асобнага. твора, усёй творчасщ таго щ шшага паэта з разглядам ашектау тэоръй 1 псторьп вершаскладання, рэцэпцьп 1 узаемауплывау.

Комплекснасць даследавання: сувязь з фальклоран, шшым1 вщам1 ыастацтва, культурай у цэлыы. Уплыу грамадска-паллычных умоу на творчую практику.

Упершыню у айчынным лп'аратуразиауствс славенская 1 беларуская паэз1я у параунальным аспекце стал1 прадметам спецыяльнага даследавання, у як1М прасочаны агульныя вектары творчых пошукау нацыянальных л1таратур на пэуным пстарычным этапе, зроблена спроба ¥тсаць азначаныя л1таратуры у еурапейси кантэкст.

Атрыманыя вышю могуць быць выкарыстаны пры падрыхтоуды вучэбных дапаможшкау, прысвечаных мяжы XIX — XX стст., а таксама пры распрацоуцы лекцыйных курсау па славенскай, беларускай I сусветнай лгтаратуры, стаць часткай матэрыялау спецкурсау па псторьи славянаах л!таратур.

15

РЕЗЮМЕ Трус Никола 11 Валетмновпч "Словенский модерн" и белорусская поэзия "натенивского"

периода"

Ключевые слова: поэзия, модерн, модернизм, мотив, композиция, стиль, пограничье, контекст, национальное, наднациональное, романтизм, символизм, декаданс, взаимосвязи.

Объектом исследования является словенская и белорусская поэзия конца XIX — первых десятилетий XX в. в их сравнительном сопоставлении.

Предметом исследования стали особенности творческой практики поэтов Ивапа Цанкара, Отона Жупапчпча, Драготина Кетге, Йосипа Мурна-Александрова, Янки Купалы, Якуба Коласа, Максима Богдановича и др. Созвучность поисков представителей национальной поэзии европейским художественным поискам того времени.

Целью кандидатской диссертации является раскрытие и описание отличительного и обшего в поэтических поисках словенской и белорусской литературы в один из переломных моментов истории.

Методологической основой являются работы по сравнительному литературоведению, истории славянских литератур, теории стихотворения.

В основу исследования положен сравннтелыю-типологнческий подход. Метод последов алия — соединение апализа отдельного произведения, всего творчества того или иного поэта с рассмотрением аспектов теории и истории стихотворения, рецепций п взаимовлияний.

Комплексность исследования: связь с фольклором, другими видами искусства, культурой в целом. Влияние общественно-политических условий на творческую практику.

Впервые в белорусском литературоведении словенская и белорусская поэзия в сравнительном аспекте стали предметом специального исследования, в котором прослежены общие векторы творческих поисков национальных литератур на определённом исторической этапе, сделана попытка вписать пазванные литературы в европейский коптекст.

Полученные результаты могут быть использованы при подготовке учебных пособий, посвященных грашще XIX — XX вв., а также при разработке лекционных курсов по словенской, белорусской и мировой литературе, стать частью материалов спецкурсов по истории славянских литератур.

16 '

SUMMARY Trus Mikaiaj Yalantinavkli "Slovenian modem" and Belorusian poeiry of "Nasza Niva" pciiod

Key words.- poetry, modem, modernism, motive, style, frontier, context, national, above national, -romanticism, symbolism, decadans, interrelation.

The object of the thesis is Slovenian and Belorusian poetry of the beginning of the XX-th sentury in comparative research.

The sulijckt of the research are peculiaritys of poetry of Ivan Cankar, Oton Zupancic, Dragotin Kette, Josip Murn-Aleksandrov, Janka Kupala, Jakub Kolas, Maksim Bahdanovich and creative search this poets in the European context.

The aim of the research is to investigate and describe the spesial and common in Slovenian and Belorusian poetry of the beginning of the XX-th sentury.

The works of comparative, history and criticism of literature are used as the methodological basis of the research.

The research is based on comparative, typological and historical approaches. Methods of research are combination of text analisis of one particular work with the whole creative work of the author and investigation of theoretical aspects, the development of gente of poem in European literature.

For the first time in Belarusian literary science Slovenian and Belorusian poetry of the beginning of the XX-th century is the object of special research. It has never been done before by other researchers. National poetry is cosidered in the European context.

The attained results can be used while preparing supplementary materials of the beginning of the XX-th century and while working on lecture courses on Slovenian, Belorusian and Foreign literature.