автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.03
диссертация на тему: Терминологические словари персидско-таджикской суфийской поэзии и их особенности

Текст диссертации на тему "Терминологические словари персидско-таджикской суфийской поэзии и их особенности"

МУКДДДИМА ................................................................................

БОБИ АВВАЛ.Аз таърихи фар^анг^ои истило^оти ирфонй..

1. Тасаввуф ва замина^ои пайдоиши истило^оти суфия.....................

2. К,уръони карим - сарчашмаи мусталах,оти урафо...........................

3. Суфия - нахустшоре^и истилохрти ирфонй .....................................

4. Сабаби пушидагй ва розу рамзи гуфтори суфиён............................

5. Маълумоти мухтасар дар бораи фар^ангх.ои

истило^оти тасаввуф......................................................................

6. Фар^анг^ои истило^оти тасаввуф дар фе^расти китобхона^ои ме^аниву хори^й.............................................................

БОБИ ДУЮМ. Усули танзими фар^анг^ои истило^оти

ирфонй............................................................

1. Фарх,ангх,ои ^адимаи мустала^оти урафо.....................................

а) «Истило^оти суфия»-и Му^иддин ибни Арабй...........................

б) «Истилохрти суфия»-и шайх Фахриддини Ирок;й.......................

в) «Истилох,оти суфия»-и Камолуддин Абдурраззоци Кошонй .....

г) «Истилох,оти суфия»-и Шох, Неъматуллох,и Валй ......................

f) «Рашфу-л-ал^оз фи кашфи-л-алфоз»-и Хусайни Табрезй...........

д) «Миръоти ушшок;»-и муаллифи номаълум.................................

е) «К,авоиду-л-урафо ва одобу-ш-шуаро»-и

Низомуддини Путаней.....:.........................................................

2. Фар^анг^ои навини истило^оти тасаввуф......................................

а) «Фарх^анги Нурбахш»-и доктор Я,аводи Нурбахш......................

б) «Фар^анги истилох,от ва таъбироти ирфонй»-и

Сайд Ч,аъфари Са^одй ..........................................................

в) «Шар^и истило^оти тасаввуф»-и Сайд Содик;и Гавх,арин..........

г) «Фарх^анги ашъори Х,офиз»-и Ах,мад Алии Ри^ой......................

f) «Мусталах^оти ирфонй ва мафох^ими барч,аста дар

забони Аттор»-и Сух,айло Соримй ............................................

д) «JlyFOT ва истилох,от»-и Гулбобо Саидй.....................................

е) «Истйлох,оти ирфонй»-и Сайд Х,амиди Табибиён ......................

БОБИ СЕЮМ. Омузиши мук;оисавй ва текстологии

фар^анг^ои истило^оти тасаввуф...................

1. Омузиши фарх,ангх,ои истило^оти суфия аз ниго^и матншиносй........................................................................................

2. Мук;оисаи ду нусхаи «Истилох.оти суфия»-и Шайх Ирок;й..............

Хул оса ........■..........................................................................................

Фе^ристи сарчашма^о ва кутуби со^авй..................................

МУК.АДДИМА

Осори суфия бо маънипарварй, ширинию дилангезй ва таровати атрогини худ на танх,о суханварони адаби форсу то^ик, балки кулли сох,ибзавк;они оламро ба худ ^алб кард. Ма^з тасаввуфи исломй тавонист ба к;олабх,ои адабй рух,и тоза дамида, аз асрори ишк,и ^ак,ик;й бо оламиён паём орад. Мусаллам аст, ки барои со^ибшу^рат гаштани адаби форсу то^ик тасаввуф х,иссаи арзишманде гузоштааст. Му^аоди^и шинохтаи Эрон А^мад Алии Рич,ой мегуяд:

«Х,ар киро б о адаб ошной ва сару корест, медонад ки мавзуи шеъри форсй пеш аз он ки кори суфия равнаку густариш ёбад голибан мад^ ва васфи разму шикор ва коху айвони мамду^ аст ва ашъоре, ки ч^уз таъмини манофеи хоси шоир хидмате дигар таа^уз карда бошад бисёр андак аст. Ва ба чуръат метавон гуфт, ки агар тасаввуф ба доди шеъри форсй намерасид ва ба он х,олу шур ва шавку латофат ва маъният намебахшид имруз Эрон чуз «Шо^нома» асари манзуме надошт, ки аз лих,ози адабй бад-он бинозад ва ^а^онро мута^аййир ва водор ба э^тиром созад»(14,30)

Ширинии гуфтор, шуру ^азабот ва розу рамзи осори урафо боис шуд, ки ховаршиносони маъруфи хори^иву ме^анй,монанди Р. Николсон(170), Э.Браун(69;247), ^.Корбен (38, 11-12), М.Мавла(38,15-16), А.Арберри (43), Х,.Риттер, В.Жуковский, Е.Э.Бертелс(62,63,64,65), Сайд Нафисй (196), Бадеъуззамони Фурузонфар, Шафеии Кадканй, Забе^улло Сафо (84;85;86;87), Ах,мад Алии Рич,ой(14), Абдулх,усайни Зарринкуб (26;27;28;29;30;31 ;32), Ян Рипка (189), А.Н.Болдырев (37), А.Ба^оваддинов, Б.Исматов(97), А.Му^аммадхо^аев (155; 156; 157), К.Олимов(173), Н.Одилов(172), М.Х,азратк,улов(224), Р.Х,одизода(227) ва дигарон ба омузишу тах,к;ик;и ин мавзуъ даст зананд. Аммо бояд ик;рор шуд, ки аксари му^авдицон осори суфияро аз ли^ози фалсафй меомухтаанд ва го^е барои цонеъ намудани талаботи замон аз гуиши мух,ассаноти ин осор худдорй намуда, самтх^ои адабии онро сарфи назар сохтаанд.

4

Дар таърихи адабиёти форсу точ,ик бисёр кутуби лугот иншо шуда, ки бино ба к,авли му^аадикрн дар ма^муъ беш аз 250 ададро ташкил мекунанд.Х,ануз дар авоили царни X базфи к,онеъ намудани э^тиёч,оти мардум нахустин фар^анг^о навишта шуда буданд, ки мисолашон «Рисолаи Абух,афси Суздй» мебошад. Аз садаи XI то имруз бисёр лугатнома^о таълиф шудаанд, ки «Лугати фурс»-и Асадии Тусй(44), «Фар^анги Фахри К,аввос»-и Фахруддини К,аввос(219) , «Сщо^-ал-фурс»-и Му^аммад Х,индушох,и Нахч,ивонй(148), «Тудфату-л-а^боб»-и Хрфизи Убах,й, «Бурхрни к,отеъ»-и Мух,аммад Х,усайни Бурбон, «Фар^анги Рашидй»-и Абдуррашиди Таттавй, «Чароги ^идоят»-и Алихони Орзу(174), «Риёсу-л-лугот»-и Му^аммад Риёсуддин(75;76) аз чумлаи он^о мебошанд. Мух.акдикрни зиёди ватаниву хори^й аксари ин вожаномах,оро мавриди омузиш ва тах.цик.и хеш царор додаанд, ки идлоли ин сухан тад^и^от^ои арзишманди Алиакбари Дех,худо, Мух,аммад Муин, Сайд Нафисй(114), Закрои Хонларй, Ша^риёри Нак;авй(242), С.И.Баевский (59;60,61), В.А. Капранов(102;103), Х,.Рауфов(184), А. Отахонова, А-.Сангинов, Х,.А^адов(55), А.Афса^ов, А.Во^идов, А.Насриддинов(163), Д.Бахриддин, С.Саидов(198;199) ва дигарон мебошанд. Бояд гуфт, ки ^амаи таздикртх.ои ин донишмандон оиди фар^анг^ои тафсирии форсй мебошанд.

Дар таърихи фар^ангнигории форсу то^ик ба гайр аз лугатнома^ои тафсирй боз вожаномадои дигар низ таълиф шудаанд, ки аз чумлаи онх,о фарх.анга.ои истило^оти тасаввуф мебошанд. Агарчи да^о лугатнома^ои ирфонй таълиф шуда бошанд х,ам то х,ол нафаре аз му^ак;к,ик;они мех,аниву хори^й ба таври боиста ба тах,к;ик;у омузиши он^о даст назадаанд. Тан^о чанде аз донишмандон ^ини та^и^у омузиши осори ирфонй ба таври ихтисор оиди мустала^оти урафо ^арф задаанд, ки мисоли онх,о устодоне чун Е.Э.Бертелс, А.Е.Бертелс, Н.И.Пригарина, А.А.Хисматулин, В.А.Дроздов, ^.С.Тримингем, Х,.Корбен, А.Кныш, А.Шиммел, В.Шиттик, Х,.Риттер, А^мад Алии Рич,ой, Сайд Содици Гавх^арин, Сайд Чдъфари Са^чодй, Сайд Нафисй, Ч,аводи Нурбахш, Забе^улло Сафо, Насрини Му^ташам, К,осим Банй, Пажмони Бахтиёрй, Абдул^усайни Зарринкуб,

5

Ах,мади Мучох,ид, Гулбобо Саидй, Сайд Х,амиди Табибиён, Алии То^иддинй, Су^айло Соримй, А.Н.Болдырев, А.Мух.аммадхо^аев, К.Олимов, Н.Одилов, М.Х,азратк;улов, Р.Х,одизода, А.Насриддинов, С.Сабзаев, А.Абдуцодиров ва дигарон мебошанд. (64; 65; 167; 181; 212; 107; 108; 14; 22; 23; 15; 16; 114;196;17;18;19;20;84;133;118;119;8;26;27;29;31;32; 6;4; 1;11;12;37;155;156;157; 173; 172; 224;227;159;163;164;165;193;194;35) Аз байни му^ак;к;ик,они мазкур чанд нафар дар та^ияву тахрир ва таснифи лугатнома^ои ирфонй сах,мгузор мебошанд, ки идлоли ин сухан таълифоти Е.Э.Бертелс, Сайд Содив;и Гав^арин,Ах,мад Алии Рич,ой, Сайд Ч,аъфари Саччодй, Ч/аводи Нурбахш, Пажмони Бахтиёрй, Сайд Х,амиди Табибиён, Алии То^иддинй, Су^айло Соримй, Гулбобо Саидй ва А. Абду^одиров мебошанд. (9; 10; 22; 23; 14; 15; 16; 17; 18; 19;20;8; 1;11; 12; 4; 35)

Х,ини омузишу таздици мавзуъ аён гашт, ки дар к;арни аввали х,ичрй вожаи суфй ва истило^ои тасаввуф мав^уд набуда, танх>о дар садаи дувум ИСТИЛОХ.И «суфй» ва чанд вожаву ибороти дигари ирфонй пайдо шудаанд. Аксари кулли мустала^оти суфия дар асрх,ои 1Х-Х пайдо шудаанд. Пайдост, ки истилох^ти ирфонй баробари пайдоиши тасаввуф ба миён омаданд ва бешак нахустин шорех.и истило^от худи суфия ва урафои наели аввал мебошанд.

Урафо ва суфия барои баёни ак,оиди хеш ба таври пушида ва бо рамз сухан карданро пеша намуданд ва пушида доштани сирри иппфо яке аз одоби тасаввуф ме^исобиданд. Дар бораи сабаби пушидагуии урафо байни му^ак;к,ик;он ацоиди мухталиф ч,ой дорад. Аммо то х,ол дар бораи замина^ои пайдоиши истило^оти тасаввуф, сарчашма^о, теъдод ва ах,амияти фарх,ангх,ои истилох,оти суфия тах,к;ик;оте ба сомон нарасидааст. Аз ин ру, баъзе му^ак,к,ик,он дар бораи нахустин фарх,ангх,ои ирфонй низ ак;оиди мухталиф доранд. Чунончи баъзе мух.авдик.он «Гулшани роз»-и Мадмуди Шабистариро (Е.Э.Бертелс) ва баъзе «Кашфу-л-лугот»-и Ах,мад Сури Бщориро нахустин фар^анги ирфонй медонанд. Аммо хднгоми омузиш ва тах.^ик.и мавзуъ маълум гашт, ки ^ануз дар к,арнх,ои аввали пайдоиши тасаввуф машоихи бузург муридони хешро барои омузишу

6

^ифзи истило^ои ирфонй супориш карда, баъдан аз онх,о имтщон менамуданд. Аз ин ру, метавон гуфт, ки х,ануз дар царщои 1Х-Х фар^ангх,ои кучаки ирфонй мав^уд буданд ва бо супориши муроди хеш мубтадиён аз он мустафод менамуданд.

Дар байни фар^анг^ои к;адимаи истило^оти урафо лугатнома^ое ч,ой доранд, ки аз чщати сохт, усули танзим, тарзи ташрех.и вожаву иборот ба х,ам бисёр шабо^ат доранд ва шояд ба х,амин сабаб он^оро ба чандин мусанниф интисоб мекунанд. Далели ин гуфта «Истило^оти суфия»-и Шайх Фахруддини Ирок;й(2;3), «Истилох,оти суфия»-и Шох, Неъматулло^и Валй, «Рашфу-л-алхрз фи кашфи-л-алфоз»-и Х,усайни Табрезй(13) ва «Миръоти ушшщ»-и муаллифи номаълум(9;10) мебошанд, ки аз лих,ози сохт, усули танзим, тарзи ташрех, ва маонии истило^от байнашон бисёр монандй ^ой дорад. Аз ин дидго^ омузишу таздик.и фар^анг^ои истилохрти суфия ва муайян намудани а^амияти омузиши ош,о арзиши хоси илмй дорад.

Зарурати омузиши мавзуъ. Дар таърихи фар^ангнависии форсй дахдо лугатнома^ои истило^оти тасаввуф иншо шуда бошанд х,ам то х>ол як аз ин фар^ангх,о ба таври боиста омухта нашудаанд. Ба^ри цонеъ намудани талаботи хонандагони осори- ирфонй ва фа^ми ашъори суханварони суфимашраб омузиши пурраи фарх.анщои истило^оти урафо зарур мебошад. Зарурати омузиши мавзуи мазкур дар он аст, ки аглаби хонандагону мух,ак;к;ш;они осори суфия ба сабаби гафлат дар румузи истилох,оти хоси ирфонй аз фа^ми маонии ботинй ва ^ак,ик;ии алфози урафо мах,рум мемонанд. Аз ин ру омузишу тах,к,ик,и ин фарх,ангх,о ва муайян кардани а^амияти омузиши онх,о метавонад бахри фа^ми бештари осори суфия бад-ощо ёрмандй кунад. Гузашта аз ин, муайян намудани замина^ои пайдоиши истилох,оти ирфонй, ошкор намудани сабаб^ои пуррозу рамз будани сухани урафо, ба таври мук;оиса омухтац ва нишон додани мух,ассаноту уюби лугатномахри истило^оти ирфонй зарурат ва а^амияти мавзуъро далолат мекунанд.

7

Х,адафу мацсади рисола. Х,ангоми омузиш ва тах,к,ик,и мавзуъ муаллиф мак,садх,ои зерро назди худ гузоштааст:

1. Омузишу тах^ици мукаммали фарх.анпх.ои истило^оти урафо ва муайян сохтани усули танзим, сохт, тарзи ташрех.у таъриф ва а^амияти омузиши онх,о дар маърифати осори ирфонй ва фарх,ангнависии форсу то^ик

2. Муайян кардани заминахри пайдоиши истилох^ои тасаввуф ва фарх.анг^ои ирфонй.

3. Дар асоси омузиши фе^раст^ои китобхона^ои хори^иву ватанй муайян намудани ^араёни фар^ангнависии ирфонй ва теъдоди онх;о.

4. Омузиши мук;оисавии фарх>ангх,о ва муайян сохтани мушаххасоти ощо.

5. Омузиши асноди шо^иди фарх,ангх,о аз нигох,и матншиносй.

Сарчашма ва маводи тахкик;. Сарчашма ва маводи тадк;ик,и рисоларо

фар^анщои муътабари истило^оти тасаввуф, ба хусус ду нусхаи «Истилохрти суфия»-и Шайх Ирок,й (а.XI11), «Тар^ума ва шарх,и Истило^оти суфия»-и Абдурраззо^и Кошонй (к;.Х1У, ХУ1), «Рашфу-л-алх,оз фи кашфи-л-алфоз»-и Шарофуддин Хусайн ибни Ах,мад Улфатии Табрезй (к;.Х1У), «Миръоти ушшок;»-и ма^улмуаллиф (а.ХУ1), «К,авоиду-л-урафо ва одобу-ш-шуаро»-и Низомуддини Путаней (а. ХУ111) ва фарх,ангх,ои навини ирфонй, монанди «Фар^анги ашъори Х,офиз»-и Ах,мад Алии Рич'ой, «Шар^и истило^оти тасаввуф»-и Сайд Содик;и' Гав^арин, «Фар^анги истилох,от ва таъбироти ирфонй»-и Сайд Ч,аъфари Сач,ч,одй, «Фар^анги Нурбахш»-и Ч,аводи Нурбахш, «JlyFOT ва истило^от»-и Пажмони Бахтиёрй, «Фехрасти луготу истилох,от ва маонии онх,о»-и Гулбобо Саидй, « Истило^оти ирфонй ва мафо^ими бар^аста дар забони Аттор»-и Сух,айло Соримй, «Мифтох,и нур»-и Алии То^иддинй ва аксари кутуби маъруфи ирфонй, ки маншаи асосии истилохдои суфия мебошанд, ташкил мекунанд. Бах,ри омузиши пурраи мавзуъ дар маврид^ои лозима аз лугатномах,ои тафсирй ва шуру^и осори суханварони суфимашраб низ истифода намудем.

8

У сули тахуик,. Х,ини омузишу тах>к,ик,и мавзуъ муаллиф асосан аз усули мук;оисавй - таърихй истифода намуда, анъана ва та^ориби му^аедш<;они маъруфи ме^аниву хорич,й Е.Э.Бертелс, А.А.Хисматулин, В.А.Дроздов, А.Е.Бертелс, Н.И.Пригарина, С.И. Баевский, Сайд Ч,аъфари Сач,^одй, Сайд Содщи Гав^арин, Ах,мад Алии Ри^ой, Заводи Нурбахш, Сух.айло Соримй, В. Капранов, Х,.Рауфов, Р.Х,одизода, А.Насриддинов ва дигаронро пайгирй кардааст.

Ахамияти назарии рисола. Ах,амияти назарии рисола дар он аст, ки бори нахуст дар таърихи сухансан^ии форсу то^ик оиди масоили пайдоиш, сохт, усули танзим, тарзи ташре^у тавзех, ва ахамияти омузиши фар^ангхри мустала^оти урафо маълумот дода шудааст.

Омузиши мукаммали мавзуъ маълум месозад, ки фар^ангх.ои истжпщоти тасаввуф низ дар баробари лугатномах.ои дигари форсу то^ик ахамияти хосро со^иб буда, тавассути онх,о метавон парда аз руи гуфтори пуррози суфия бардошт ва ба умк;и маонии алфози онон рох, ёфт. Дар натои^и омузишу таздик;и мук;оисавии фар^анг^о ва асноди шохдди ощо маълум карда шуд, ки ин вожанома^о дар баробари му^ассаноти зиёд орй аз агаот нестанд.

Ахамияти амалии рисола. Нати^а^ои тадцицот дар мавориди зер судманд хох,анд б уд :

- Х,ини омузишу та^к;ик;и фарх,ангх,ои истило^оти тасаввуф;

-^ангоми омузиш ва ташре^у баррасии осори ирфонй ва ашъори

суханварони суфимашраб;

- ^ини танзиму таълифи фар^анщои ирфонй;

- х,ангоми тах,ияи китобх,ои дарсй барои дониш^уёни макотиби олй, миёнаи махсус ва та^силоти ^амагонй;

- х,ини таълифи китоб^ои ^омеъ оиди таърихи адабиёт, таърихи тасаввуф, таърихи фар^ангнигорй ва матншиносии форсу то^ик;

- дар мавриди хондани фанзой «Таърихи адабиёти то^ик», «Таърихи накди адабй», «Та\лили матни асари бадей»;

9

- х^ангоми тадриси «Курской тахассусй» ва семинарном махсус оиди осори суфия ва фарх,ангх,ои мустала^оти урафо;

- ^ини иншои коркой илмй-тадцщотй, коркой дииломй ва курсй. Сохтори рисола. Рисола аз мук;аддима, се боб, хулоса ва фе^ристи сарчашмах.0 ва кутуби сох^авй иборат аст.

10

БОБИ 1. A3 ТАЪРИХИ ФАРХДНГХ.ОИ ИСТИЛОХДГИ ИРФОНЙ 1. Тасаввуф ва замина^ои пайдоиши истило^оти суфия.

Пайдоиши тасаввуф бо падид омадани дини мубини ислом пайванди ногусастанй дорад ва бояд гуфт, ки бидуни ошной бо таърихи ислом шинохти тасаввуф амрест му^ол. Баъд аз вафоти паёмбари охир -Мух,аммад (с) ва ба поён расидани адвори х,укмронии хулафои рошидин аз тарафи Муовия ибни Абусуфён (соли 41 xj 661м), намояндаи Бани Умайя мардуми мусалмонро шикан^ах,ои пай дар пай расид. Аз ин х,ангом х^укумати хулафо барои ^амеша ч,анбаи маз^абии хешро аз даст дод ва ба як х)укумати ашрофй мубаддал гашт. Дар бораи берах,мию хунрезих^ои беададе, ки аз тарафи бани Умайя содир шуда буд донишманди шинохтаи рус Е.Э.Бертелс мегуяд:

«Бани Умайя барои тахдими ^укумати худ х,амаи муддаиёни эх,тимолии хилофат ва дар мархдлаи аввал авлоди Алй ибни Абитолибро(а) берах,мона мавриди пайгирд царор доданд. Х,еч, расму суннате монеи кори онх,о нагардид ва ^атто Макка дар замони Муовия ба са^наи тасодимоти хунин бадал шуд ва мавриди мух,осира к;арор гирифт...»(65;4)

Аз таърихи дини ислом рушан аст, ки баъди пош хурдани хилофат низ сарсупурдагони Му^аммад (с ) ва ёрони у кам набуданд ва ин асх,об аксар ба х,идояти муслимин машгул буданд. Аз ин ру халк; пайрави ас^оби расул (с) ва мухдддисин буданд ва аз руи нишондоди ощо амал мекарданд. Дар болои ин ^амоно кушторх.ою бера^мии Бани Умайя давом мекард ва мах>з ашхоси бедордилу сарсупурда тах,ти куштор^ои онон к;арор мегирифтанд. Х,амаи ин бесарусомониву куштор^ои беадади х,укком яке аз сабабх,ои руй тофтани бузургони ислом аз дунё ва ах,ли он гашт. Пайравони суннати расул(с) аз куштор^ои бемаънй мутавахдаш шуда, гумон мекарданд, ки рузи х,ашр як,ин аст ва аз ин ру бо зикри худо ва и^рои гуфта^ои паёмбар машгул шуданро афзал мешумориданд. Шояд х,амин пайравони содик,

11

боиси пайдоиши тасаввуф гардидаанд, ки дар зикру ибодоти онон шабо^ате ба а^ли тасаввуф дида мешавад. Е.Э.Бертелс низ ба ин маънй ишорае карда мегуяд: «Бад-ин сон покдилони хашмгин, ки аз байни му^аддисон берун омада ва мухолифи ^укумати феодалй ва ашрофии Бани У майя буданд, нахустин. бунёдгузорони ^унбиши . тасаввуф гардидаанд. »(65; 8)

Аз таздицот^ои олимони варзидаи ме^аниву хори^й чун Р. Никол сон, В.Масинюн, В.Жуковский, Е.Э.Бертелс,, Х,.Корбен, Э.Броун, А.Массе, Б.Фурузонфар, З.Сафо, С.Нафисй, С.Гав^арин, К,.Ранй, А.Зарринкуб, Н.Одилов, К.Олимов, А.Мух,аммадхоч,аев, М.Х,азратк;улов, Р.Хрдизода ва дигарон бармеояд, ки тасаввуф низ аз зузду гушанишинй ofo3 ёфтааст.

Исломшиноси маъруфи Фаронса Анри Массэ мегуяд, ки «аввалин иттифок;и гушанишинон дар Куфа, дар сада^ои ^афтуму ^аштум ва дар Басра дар к,арни х,аштуми милодй пайдо шуда ва дар ^иссаи дувуми асри ну^ум Багдод маркази ин ^аракат гардидааст.»(132,160)

Аз таодицу омузиши осори урафо зо^ир мегардад, ки х,ангоми пайдоиши тасаввуф ^ануз истило^и суфй ву^уд надошта ва номи зохдцу обид ба OHX.O итлок; мешудааст. Зу^оди нахустин, ки пайрави содик,и дини ислом буданд аз ча^орчубаи каломи худо ва а^одиси расул (с) ва суннати у берун намебаромаданд. Аксар аз руи фармудаи китоби осмонй ( Сураи 2, ояи 152)- «Ва ба ёд биёваред маро, то шуморо ба ёд биёварам» ба зикри офаридагор шугл меварзиданд ва тамоми авцоти фарогатро сарфи азкору аврод мекарданд.» (65;7-8)

Бино ба навишта^�