автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.01
диссертация на тему: Традиционная народная символика в белорусской свадебной поэзии (семантико-стилистический аспект)

Полный текст автореферата диссертации по теме "Традиционная народная символика в белорусской свадебной поэзии (семантико-стилистический аспект)"

БЕЛАРУСК1ДЗЯРЖАУНЫ ПЕДАГАГ1ЧНЫ УН1ВЕРС1ТЭТ 1МЯ МАКСИМА ТАНКА

УДК 416.412:8.08:483

— ?

ФАДЕЕВА СВЯТЛАНА1ВАНАУНА

ТРАДЫЦЫЙНАЯ НАРОДНАЯ С1МВОЛ1КА У БЕЛАРУСКАЙ ВЯСЕЛЬНАЙ ПАЭЗН

(семантыка-стыл'ютычны аспект)

10.02.01 - беларуская мова

Аутарэферат дысертацьи на атрыманне вучонай ступеш кандьщата фшал алчных навук

Мшск - 2000

Праца выканана на кафедры беларускага мовазнауства Беларуске дзяржаунага педагапчнага ушверсггэта шя Максша Танка

Навуковы гараунш

кандыдат фшал алчных навук дадэнт МЪсайлау П.А.

Афщыйныя апаненхы: доктар фшалапчных навук

прафесар Лемцюгова В.П.

кандыдат ф ¡л ал алчных навук прафесар Малажай Г.М.

Апашруючая аргашзацыя - Беларуси дзяржауны уюверсггэт

Абарона адбудзецца " " 2000 г. у /»-¿^гадз

на пасяджэнш савета па абароне дысертацый К 02,21.01 у Беларуси дзяржауным педагапчным утверсггэце шя Макама Танка па адрасу:

220050, г.Мшск, вул. Савецкая, 18, тэл. 268-79-27, ауд. 482.

3 дысертацыяй можна азнаёмщца у б1бл1ятэцы Беларускг дзяржаунага педагапчнага уншератэта шя Максша Танка.

Аутарэферат разасланы " 2000 г.

Вучоны сакратар

савета па абароне дысертацый

АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА ПРАЦЫ

Актуальнасць даследавання. Сутнасць амвала як лiнгEicтычнaй з'явы, вывучэнне яго сродкаш лшгвктыга - пакуль што недастаткова распрацаванае пытанне у сучасным беларускш мовазнаустве. У дысерта-дьц даследуецца традыцыйная народная амволша на матэрыяле беларускай вясельнай паэзи - аднаго з найболып щкавых пластоу вуснапаэтычнай творчасщ.

Актуальнасць такой працы абумоулена некалыалп прычын&м!. Па-першае, да гэтага часу у беларускай лiнгвicтьщы спецыф1чныя моуныя асабл1васщ вясельных песень вывучал1ся мата. Па-Другое, багатая па змесце народная амволпга патрабуе усебаковага астзмнага ашсання. Вывучэнне семантычнай структуры сшвала, анатз яго кампанентау дазволщь выявщь структурна-семантычнае ядро як кожнай асобнай моупай адзшга, так I цэлай групы.

Акрамя таго, у лшгв1стычнай навуцы недастаткова праанатзаваны функцыянальны бок сшвала як вобразнага сродку мовы. Выяуленне яго стьипстычнай функцьп дасць магчымасць высветлщь узаемадзеянне амвала з элементам! макракантэксту \ дазволщь раскрыць стылштычныя функцьп амвала.

Сувязь работы з буйными навуковыдп праграмалп, томам!. Дысертацыя выканана у межах тэмы "Беларуская дыялектная мова на сучасным этапе: стан, тэндэнцьн, перспектывы", якая распрацоуваецца на кафедры беларускага мовазнауства Беларускага дзяржаунага педага-пчнага ушверсггэта ¡мя Максима Танка г уваходзщь у Дзяржауную пра-граму фундаментальных даследаванняу на 1996 - 2000 гг. "Беларуская мова, яе петорыя, сучасны стан 1 сувяз1 з шшыш славянский моваш (Беларуская мова)" (№1001).

Мэта 1 задачы даследавання. Мэта дысертацыйнага даследавання - праанал1заваць 1 агисаць.ссмантычную структуру сшвала як моунай адзшга, яго стьипстычныя функцьп у беларускай вясельнай паэзи. Дасяг-ненне пастауленай мзты прадугледжвае вырашэнне наступных задач:

- раскрыць сутнасць С1мвала як лжппстычнай з'явы;

- провеса! семантычную класгфшацыю слоу-амвалау 1 еловазлучэн-няу-сшвалау;

- разгледзець у семантычных мшраструктурах асабл1васщ выка-рыстання традыцыйных народных амвалау у вясельнай паэзи, правесщ к сгатыстычны анал!з;

- вызначьщь асабтвасщ функцыянавання словаллучэнняу-сьмвалау у вясельных песнях;

- прааншпзаваць шлях! 1 прычыны узншнення амвал1чнага зна-чэння моуных адзшак 11х сзнсавай трансфармацьп у межах фальклорнагг твора;

- устанавщь стыл!стычныя функцьп амвала у беларускай вясельнай паэзи.

Аб'ект 1 прадмет даследавання. Аб'ектам дысертацыйнага дас-ледавання з'яуляецца беларуская вясельная лаэз1я. Прадмет даследавання - сшволнса вясельных песень, якая складае своеасабл1вук> цэласнук сктэму моуных адзшак.

Гшотэза. Традьщыйная народная амволша - гэта Ыстэма моуна-мастацюх вобразау, якая адлюстроувае найважнейшыя эттчныя асаблъ васщ народа, яго свядомасць I светауспрыманне, уяулент чалавека аб свай! меецы у прыродзе. С1мвол1ка вясельных песень - сукупнасць сшва-лау, што утвараюць адзшую цэласную стстэму, вызначаюцца тэматычнай разнастайнасдю найменняу 1 шматграннасцю значэнняу у семантычных мисраструктурах, вылучаюцца яркай вобразнасцю, функцыянальнай спецыфжай у тэксце.

Метадалогж 1 метады праведзенага даследавання. Метада-лалчную аснову даследавання складаюць агульнапрынятыя у айчынным мовазнаустве навуковыя падыходы да вывучэння мовы як грамадскай з'явы. Метады даследавання абумоулены спецыфжай матзрыялу. У пра-цы выкарыстоуватся ашсальны, статыстычны 1 арэальны метады, а так-сама метад кампанентнага анал1зу.

Навуковая нашзна 1 значымасдь атрыманых выншау заклю-чаецца у тым, што упершыню у беларусгам мовазнаустве манаграф!чна даследуецца традыцыйная народная сшволша вясельных песень, дзе ам-вал разглядаецца як вщ тропа, своеасабл1вая моуная адзшка; сштэмна анагпзуецца структура, семантьпса 1 ужыванне сшвала у вясельнай паэзн; вызначаюцца асноуныя шлях1 узншнення сшвалгчных значэнняу слоу ] словазлучзнняу 11х семантычнай трансфармацьн, паказваецца роля кан-тэксту 1 сйуацыйнага фактару у рэал!зацьп гзтых значэнняу. Упершыню амвол1ка вясельных песень атсана як цэласная семантычная астэма, якая падаецца у выглядзе лекспсаграф1чнага даведшка - слоушка амвалау, а таксама праведзены лшгвагеаграф1чны анагаз асобных амвалау 1 акрэслена к тэрытарыяльная лакаизацыя.

Практичная значымасдь атрыманых выншау дысертацыйнага даследавання у тьш, што яны садзейтчаюць пашьфэншо 1 удаклад-ненню навуковых звестак па лшгвктычнай тэорьп амвала 1 яго семанты-ка-стьипстычных асабл!васцях у вуснай народнай творчасщ. Асноуныя

¡зышга работы могуць быць выкарыстаны пры далейшай распрацоуцы гэорьп тропау, пытанняу функцыянальнай стьшстыга, мовы фальклору, праблем семантыш, этнaлiнгвicтыкi. Матэрыялы даследавання будуць карысныя у лексшаграф1чнай практыцы: для удакладнення семантыш асобных сммвалау, а таксама стварэпня поунага (зводнага) слоушка трады-цыйнай народнай гамволш. Асноуныя наз1ранш 1 практычныя матэрыялы могуць быць выкарыстаны пры выкладаиш лексшалоги1 ceмaciялoгii, пъипстьш, лшгвктычнага анал1зу тэксту, этналшгвктыш, пры падрых-гоуцы 1 правядзенш спецкурсау 1 спецсемшарау.

Асноуныя палажэпнх дысертацьп, як!я вьшосяцца на абарону:

1. Сшвал - троп, вобразны сродак, своеасабл^вая моуная адзшка.

2. Паводле асабл1васцей семантыш сшвалы вясельнай паэзп аб'яд-ноуваюцца у шэраг самастойных семантычных мпсраструктур.

3. У вясельных песнях словы-сшвалы вызначаюцца тэматычнай разнастайнасцю найменняу у межах прадметна-тэматычных груп 1 пол1-:ем1яй у семантычных мпсраструктур ах.

4. Функцыянаванне словазлзгчэнняу-амвалау абумоулена ¡х выка-эыстаннем у рытуальных дзеяннях, а таксама экстралшгвютычным1 1 :1туацыйны.\п фактара_\п.

5. (Лмватпчнае значэнне капкрэтных моуных адзшак 1 ¡х семан-гычныя трансфармацьп забяспечваюцца асацыятыуным1 сувязям1 па\пж зэнататам 1 спшфшатам.

6. Вобразнасць стмвала абумоулена яго функцыянальнай спецыфь хай. У тэксце «мвал выконвае функцьп х ар акт ары ст ы га, ацэнм, стварэн-яя кам1чнага,га таксама эмацыянальна-экспрэауную, рытуальна-мапч-:гуга 1 эстэтычпую функцьп.

Асаб1сты уклад аутара. У працы выкладзены вышш уласных заз1ранняу аутара, ягая зроблены на падставе анал1зу 1 мстэматызацьп ^актьинага матэрыялу (больш за 2000 прьпсладау), вывучэння прац ай-1ынных 1 замежных даследчыкау.

Апрабацыя выншау дысертацьп. Асноуныя палажэнш1 вышга гаследаваиня был! выкладзены у навуковых даиладах на>пжнародных санферэнцыях "Праблемы адукацьи, навуга, культуры Беларускага Па-тесся" (Мазыр, 22-23 лктапада 1996 года), "Мовы у Вялшм княстве Ль гоусгам 1 крашах сучаснай.Цэнтральнай 1 Усходняй Еуропы: аналоги I тераемнасць" (Будапешт, 25-26 мая 1998 года).

Дысертацыя абмяркоувалася на пасяджэнт кафедры беларускага .ювазнауства БДПУ ¡мя Макшма Танка у 2000 годзе.

Апублшаванасць выншау дысертацыйнага даследавання

Вышга дысертацыйнага даследавання адлюстраваны у 9 публжацыях шэсць артыкулау змешчаны у навукова-метадычных часошсах, два - ; матэрыялах навуковых канферэнцый, адзш - у зборшку навуковых ар тыкулау. Агульная колькасць публнсацый - 85 старонак.

Структура 1 аб'ём дысертацьп. Дысертацыя складаецца ; уводзш, агульнай характарыстыга даследавання, трох глау, заключэння сшса выкарыстанай л1таратуры, яга уключае 139 найменняу, 1 дву) дадаткау аб'ёмам 60 старонак (слоунпс сшвалау- 33 е., 27 карт). 5 ■дысертацьп змешчана адна схема 1 адна таблща. Агульны аб'ё\ даследавання -176 старонак.

АСНОУНЫ ЗМЕСТ ДЫСЕРТАЦЬП

Ва уводзтах акрэопваецца ступень даследаванасщ с1мвала 5 лшгв1стыцы, абгрунтоуваецца выбар тэмы.

У першай главе "Вывучэнне сшвала у лшгв1стычным аспекце" даецца кароти агляд асноуных наюрункау даследавання амвала, анал1зуюцца працы, у ягах на матэрыяле фальклорных твора$ вызначаны разнастайныя аспекты вывучэння сшвала: семантычны. этымалапчны I сштакачны (МХКастамарау, А.М.Весялоусю, А.А.Патаб-ня). Новы наырунак у лшгвктычную тэорьпо амвала унёс В.У.Вша-градау. Ён разглядау сшвал як семантычную адзшку паэтычнай мовы, вылучыу так!я тьшы сшвалау, як сшвал-фраза 1 амвал-слова, расклаафь кавау IX паводле семантычных функцый 1 статуса у семантычных гнёздах. У семаимлагачным напрамку гцкавыя перспектывы вывучэння сшвала вызначалкя у працах Ю.М.Лотмана, В.УЛванова, У.М.Тапарова, М.1.Тал-стога 1 шш. У публжацыях названых вучоных сшвал разглядаецца у агульньш кантэксце з ьпфапаэтычнай 1 этнакультурнай астэмам1, а такса-ма з улнеам разнастайных экстралшлшстычных фактарау. Шэраг манагра-ф!чных прац 1 артыкулау па вывучэнш розных аспектау фальклорнай сшволпа. апублисаваны Т.А.Агапкшай, П.Г.Багатыровым, Л.М.Вша1рада-вай, А.В.Гурой, 1.М.Калясн1цкай, МЛ.Крауцовьш, Ю.Р.Кругловым, У.М.Сядзельшкавым, А.Л.Тапарковым, С.А.Токаравым, Т.М.Фшмона-вай, В.1.Яромшай I некаторыш шшьшй даследчыкам!. Сярод набыткау бе-ларускай фшалапчнай навута па вывучэнш фальклорнай ciмвoлiкi адзначаюцца працы М.М.Ншольскага, Н.С.Гшев1ча, Ы.Крука, А.М.Не-надауца, 1.В.Казаковай, М.Малсш, М.Д.Мацюха, 1.1.Мячыкавай, 1.А.Швед 1 некаторых шшых. Як вобразны сродак мовы у галше cтылicтыкi амвал разглядае А.К.Юрэв1ч. Агляд навуковай л1таратуры паказау, што лшгвь стычны аспект вывучэння амвала уключае семантычную (ceмaciялaгiч-

1ую). стькпстычную, этымалапчную 1 экстра,ннгв1стычную :арактарыстыш.

СИмвал як своеасабл1вая моуная адзшка мае наступныя ¡емантыка-функцыянатьныя характарыстыш:

1. Вобразнасць. У с!мвале вобраз з'яуляецца устойл1вым, дасягае дырокага абагульнення 1 выконвае функцыю йгшфжата.

2. Полкем1я. Сймвал можа мець некалыа значэнняу, ятая суадносяц-1а палпж сабой як экв1валентныя, або яму уласщва 1манентная гаагазначнасць.

3. Сшашм1я. Розиыя сшвалы могуць выражаць аднолькавы змест. ]ловы-шмвалы, ягая суадносяцца памЬк сабой для абазначэння адных 1 :ых жа суб'ектау, аб'ектау, прадметау щ з'яу, утвараюць сшан1м1чны рад :1мвалау. У вясельнай паэзп шмвалы з тоесным значэннем выконваюць ¡эункцьп замяшчэння 1 стьипстычнай характарыстьпа.

4. Функцыянальнасць. СЛмвал служьщь формай мастацкагамыслен-т, адзнакай рытуалу I у кожным канкрэтным выпадку выконвае пэуную функцыю.

Тагам чынам, сшват - тэта моуная адзшка, якая рэал!зуецца у ¡ербальнай форме, складаецца з аднаго або некальих семантычных сампанентау, мае канкрэтную семантыку, з'яуляецца сродкам стварэння юбразнасц1 1 выконвае пэуную стьипстычную функцыю. СИмволжа -:укупнасць амвалау, што стваршоць адзшую цэласную сютэму 1 функ-¡ыянуюць у канкрэтнай сферы.

Другая глава "Словы-имвалы у беларускай вясельнай паэзп" фысвечана анал1зу асабл1васцей ужывання у вясельных песнях лоу-шмвалау, разглядаюцца 1х семантычныя мшраструктуры, ¡ысвятляюцца стьипстычныя функцьй, праводзщца статыстычны 1 ангвагеаграф1чны ананз ймволшг.

У амволщы беларускай вясельнай паэзп шырока выкарыстаны най-1енш раслшнага 1 жывёльнага свету, астранашчных 1 тапанш1чных аб'ектау, з'яу прыроды. Наяунасць агульных (штэгральных) семантычных фыкмет дае падставы вылучыць \ разгледзець па асобных групах :ловы-с!мвалы са значэннем 'сз'б'ект (асоба)', 'лакатыу (месца дзеяння)', якасць, прыкмета' 1 'аб'ект'. Паводле колькаснага складу с л о в ы - с 1м в ал ы' у ¡еларускай вясельнай паэзп размяркоуваюцца наступным чынам: швалы са значэннем суб'екта складаюць 96%, са значэннем лакатыва -!%, якасщ, прыкметы -1%, аб'екта - 1%.

Па колькасщ 1 разнастайнасщ назвау, наяунаац агульных семем у ¡еларускай вясельнай паэзп найболып пашыраны словы-стмвалы са

значэннем 'суб'ект', пра што сведчыць праведзены семантыка стылктычны анагиз (гл. таблщу)-_

I Словы-амвалы. суадносньм з назвам1

Расшннысвет

Значэнне слоу-амвалау

5

I ■ ё

Жывёльны свет

о

о4-

! I

&

О

<

I со

I „о

. «

. 3

Заручаная дзяучына | Маладая, нявеста Малады, жашх I Мащ маладой Бацька маладой , Мац! маладога ! Бацька маладога Дружю, сяброум , маладой

■ Дружьша маладога,

4 12 3

5

7 И 4

3 17 12

4

5 4

1 1

2

1 ; -2 | -2 ; -1

2

3 % 46% 21 %

- '7%

1 |7%

1 ' 6%

1 ! 1%

: 2% 7%

Найбольш разнастайныя \ пашыраныя у вясельнай паэзп амвалы ягая суадносяцца са светлым, паэтычным 1 узнёслым вобразам маладой нявесты. Семантычная структура слоу-сшвалау 'маладая, нявеста прадстаулена наступным! семамг. с тан, знешш выгляд, дзеянне.

Характэрна, што у шэрагу вясельных песень дамшуюць матывь разв1тання маладой з бацькам1, роднай хатай, са сваам кроуным родам . дзявочьш жьщцём. Адпаведна у сшвал1чньш вобразе на першы плаз ; выступаюць пачуцщ, настрой нявесты, а у структуры сшвала асноуна] з'яуляецца сема стан. Разам з тым, ужытыя у фальклорных тэкста словы-сшвалы, што указваюць на пахал алчны стан маладой, яе пачуцщ настрой, маюць пэуныя семантычныя 1 стылкггычныя адрозненш, як1' узшкаюць пад уплыв ам кантэкстуальнага акруясэння амвала 1 абрадаваг: прызначэння песш, яе функцыянальнай рол1 на вяселл!. Усё гэт; забяспечвае адпаведнае лекачнае акружэнне слоу-сшвалау. На розньг этапах вяселля пачуцщ маладой,яе стан \ настрой вельм1 ярка 1 дакладн

3

раскрываюцца у стмвгипчных вобразах жоутай бярозы або сасны: Вецер 5ярозу з кораня хшяе, вецер бярозы лшпочкау пытпае: "Штпо ты, эяроза, жоута, не зялёна?" (ВП,4,417); Вясну-лета была сасонка \ялёна, а под восенъ стала сасонка жауцещ, стал1 на яеусяк1я птуипй гяцещ ды й стал1 з яе я г ад к I кляващ (ВП,2,331); нахшенага дрэва: Куды, чблыня, нахыиаася: щ у зялёньг сад, щ на вулщу? У зялёным садзе юшугаешся, а на вулщы - поломается (ВП,5,125); "Куды, виианъка, чахшуласъ чэраз тын ды на вулщу?"- "Не сама я нахшуласъ, чахЫулЬ вЬшанъку буйныя вятры, дробныя дажджы" (ВП,5,125); кукавання зязюлк "Не куй, зязюлъка, у чистым полг, накуешся сабе у з.ъгёнай дуброве, на голлечку паскакаючы, дробну расщу атрасаючы ;ВП,5,88) 1 шш,

Значна радзей стан маладой падчас развкання з хатай бацькоу 1 родны\п выяуляецца у амволщы, суадноснай з 1хтыялапчныш назва\и краснопёрка, плотка, шчука, напрьпслад: Ты гуляй, гуляй, оыбка-плацща, пакулъ чыстая вадзща. А як прыплывешу стемора, там гуляцъ не будзеш болей. Распусщш луску па жоутым пяску - вот пваё гулянне (ВП,5,272); Ой ты, рыбачка-краснапёрачка, быць 5ыло табе у моры. Як ты пойдзеш у быструю раку, паймаюцъ рыболовы ГВП,5,271); Рачная рыбанъка, чы не жаль табе будзе, як то гаворицъ Зобрыя людз1, з раш у азёры ьдучы, зялёну траву мнучы: (ВП,5,187'); Моравая рыбанъка, як табе трудненька гз мора у раку члысщ! (ВН,5,192). Лекспчнае акружэнне слоу-амвалау узмадняе 1х эмацыянальна-экспрэсгуную функцыю.

Найбольш абвострана 1 эмацыянальна стан маладой, яе настрой 1 пачуцщ перадаюцца у арочых песнях. Са значэннем 'нявеста-схрата' у эеларускай вясельнай паэзп найчасцей ужываюцца cлoвы-ciмвaлы бяро-за, сасна, дуброва, яблыня, ялта. Названыя моуныя адзшга у кантэксце песень узбатачаюцца новьвп сэнсавым1 адценнями слоунае акружэнне гэтых омвалау прадстаулена у асноуным кампанештп веще (сучча), зярхушка (макушка), пень, парастак. "Сосенка зялёная, чы усе вецце гсцъ?"- "Усё вецце, усё вецце, только вярхушш нет. Есцъ кому ля сосенш пастаяцъ, да некому пашумецъ" (ВП,3,129); Да белая да бярозачка, як у цябе пянъкоу много, зялёнага шводнага, парастачка шводнага (ВП,3,146); "Зялёная дубравушка, щу цябе пянъкоу многа?" -"Зялёнага - шводнага, парастачт-адналетачт " (ПВ,123).

Паказваючы пахалапчны стан маладой на розных этапах вясельнага абраду, вельм1 часта у кантэксце са словамьамвалам1 ужываюцца дзеясловы, ятя не тольга надаюць эмацыянальную

афарбоуку гэтым моуным адзшкам, але 1 указваюць на пэунае рытуальна дзеянне (дарэнне, яднанне маладых у адну сям'ю, ад'езд маладой з хате бацькоу 1 шш.): Вылятала ластаука ¿з мора, пакупаушыся, крыллейю распусщушы, пер'ейкаразгарнуушы (БФСЗМ,196); Яку нас да цяперачт прыляцела да цяцерачка. Села-упала за столтам з маладъи сакол\кам (ВП,6,315); Ясная зараначка па залесейку ходзе, хмуркаг апусщушыся, дожджыкам абл1ушыся (ВП,2,561); Кланялася бярозс зялёнай дуброве: "Дзякуй табе, зялёнал дуброва, за твоё пастаянне. Як-цябе стаяла, буйнага ветру не знала. Адно ж толът зялёнае голлечт распускала" (БФСЗБД62) 1 шш.

Асабл1вую выразнасць I мастацкую выяуленчасць амвал набывае; тых вясельных песнях, дзе ствараецца ярга зрокавы вобраз знешнягс выгляду маладой. Тагая амвагпчныя вобразы наз1раюцца у песнях, пры свечаных рытуалу расплятання касы маладой: Белая бярозачка рас пусцша веццейка. Распусцыа веццейка а з гары ды да долу, паддам холоду ды свайму атожыллю (ВП,2,439). Нярэдка тая або шшая сема што уваходзщь у склад моунай адзшш, можа вылучацца на першы план накладваючы свой адбйак на асноунае значэнне имвала. Сярод вясель ных песень сустракаюцца тагая, дзе прыкметна дэтал1зуецца амватчнь вобраз i увага слухача акцэнтуецца на асноуных элементах макракан тэксту. У тагам выпадку слова-шмвал узбагачаедца новым сэнсавьш ад ценней 1 набывае дадатковую стьийстычную функцыю - ацэначную: Дъ калша-малша усе лугг пабялша сваш беленькш цветем, чырвонск ягадкай, спелаю, салодкай (ВП,3,427); Дзе ты, калта, расла, штс ты такая выросла? Такая высокая, лкточкам шырокая: (ВП,6,358). Некаторыя семантычныя 1 стьипстычныя адметнасщ'} -вясельных песнях маюць таксама амвашчныя вобразы жьшёльнага свету Прадстаулены яны, як правша, тольга назвали птушак. У лекычным акружэнш увага акцэнтуецца на алярэнш птушкк На моры вутачка купалася, яна з свайго пер'ейка дзгвавалася: "Пер'емаё гиэрае, пай шарэйшае, як побуду на моры - пашарэю, я свайму селязню пам1 лею" (ВП, 2, 392); УбЬралася шэрая зязюля ды отдала з сябе пер'с рабое, надзявала на сябе крылле золотое (ВП,2,408); УбЬралася цяцера, отдала з сябе да цяцер'е пер'е да клала на сябе залатое крылле (ВП,6,288).

Структурна-семантычны анатз слоу-с1мвалау са значэннек 'маладая, нявеста' у беларускай вясельнай паэзи паказау, што янь: садзейшчаюць болып глыбокаму раскрыццю пачуццяу, настрою 1 думав асобы, яе дзеянняу, стварэнню непауторнага зрокавага вобраза. Сэнсавая

»ансфармацыя адных 1 тых жа моуных адзшак пацвйрджае непарыуную •вязь структурнага 1 функцыянальнага аспектау.

У беларускай вясельнай паэзи жанЪгу адводзщца болыц сцшлая >ля, таму колькасць 1 рознабаковасць амватчных вобразау тут значна эншая. Са значэннем 'малады, жашх' словы-амвалы сустракаюцца у зснях, што выконваюцца у час заручын, падрыхтоум да вяселля, збору зужыны. Адпаведна семантычная структура так1х адзшак прадстаулена эраважна кампанентам дзеянне, а у лешлчным акружэнш асноуную ггрузку выконвакзць дзеясловы: Стащь дуб у гародзе, стоячи салыхнууся, на бат аглянууся: "Щ усё дуб'ё пры мне, густое I тёнае?" (ВП,1,264); Крыкиуу барстис па бару:"Саб1райцеся, гыбочги, на в айну, паедзем ваенку ваявацъ, будзем сураежачак ■>Шрацъ " (ВП,1,266); Ой, еЬся, хмелгчак, вгся, а у сад пах1л1ся, а у сад щтою, а на кут галавою (ВП,1,193); Салавей па вылёце, сеу ён на гроцях, стау ён шчабятащ: "А вы, пташачкл мае, сабЬрайцесл ка не..." (ВП,1,262); РасхадзЬуся ясны месяц па небу: "ЗбЬрайцеся, >раныа, у громаду, засвещм усе разам па небу" (БФСЗБ,141).

Тертчны вобраз жашха, чые паводзшы вызначаюцца ваяушчасцю, гварасдца у амвалачным малюнку палявання 1 суадносщца з жывёл ьньм зетам. У вясельных песнях гэты вобраз прадстаулены назвам1 рапежных птушак арол, сокал, шуляк 'каршун' або звера - воук.

Словы-сшвалы са значэннем 'малады, жанЬс' значна радзей у па-аунант з С1мвал1чньп,н вобразам1 маладой маюць у семантычным пол1 :му стану або знешняга выгляду. Настрой маладога, яго пачуцщ дам1ну-ць у семантычным по:п ымвалау салавей, сокал, што ужываюцца у пес-ях заручын 1 выкупу нявесты. Станоз^ыя якасщ маладога, яго прыга-осць таксама найчасцей ухваляюцца у песнях заручын I адлюстраваны у мвал1чных вобразах белага лебедзя, галас1стага салавей к1.

Важная роля на вяселл1 адводзглася бацькам маладой \ маладога. вычайна с!мвал1чны вобраз мад1 маладой (нявесты) раскрываецца у еснях яе разв1тання са сваей дачкой 1 напоуненьг глыбогам лхрызмам, ачудцям! 1 перажьтаннямь Семантычная структура гэтых амвалау кладаецца з кампанентау - частка I цэлае. Бяроза з л(сцем, бяроза з 1сцем усю восенъ шумела: "Лгсцейка м.аё, ды зялёнае, ты ж млне 1дацъ будзеш" (ВП,5,190); Лтовае лгсцейка каля лгпачт трэцца, кая лтачк1 трэцца, з лтачкай расстаецца: "Заставайся, лтачка, з убкамл, з бярозкала, з зялёнъии адросткали" (ПСВ,232); "Ты мая Л1-ачка, а я твой лкточак, як жа нам з табой расстащся?"- "Ты бсьтешся, аязастануся, з табой I расстануся" (ВП,5,192).

Канцзнтрацыя лекспа, Што называв прыродныя рэалп (дождж, ее цер,мароз, снег), таксама дапамагае падкрэслщь 1 узмацнщь сумны маты, развггання мацгса сваёй дачкой: "Як ты, бярозка, як ты, зялёна, лкточкам расстанется, з дробным расстанется?" "Ветры, павеецъ, дожджык палъецца, з лЬсточкам расстануся, з дробненъки расстануся" (ВП,5,191).

У песнях, прысвечаных разв1танню маладой са сваёй мащ, выкарыс тоуваюцца словы-шмвалы, суадносныя з найменням1 астранам1чны аб'ектау - сонца г месяц, зорка £ месяц: "Як табе, моё сонейка, з меся цам разысщсл?" - "Я пайду па залесейку, хмаркаю апушчуся, дож джыкам аблтся г з месяцамразыдуся" (ПСВ,437); Вячэрняя зорачт неба, зор'ьг перайшла, аж да месяца прыйшла: "Месячык, мой ясненъ гл, як мы з тобой расстанемся, а з сонейкам познаемся ?" (ВП,5,187).

У вясельнай паэзп шмат паэтычных радкоу прысвечана развивши дачга са сва!м бацькам, дзе яна звычайна выказваё шчырую падзяку 3! выхаванне, клопат: Стаяла вшанъкау зялёным саду, стаяла зялёнсч[ зялёнъш саду: "СпасШа, садочак, настаялася, спааба, зялёны настаялася, суччайкам-л1сщкам намахалаея, пташак ягодам накармыася" (ВП,5,319).

СИмвамчны вобраз бацьш маладой у вясельнай паэзп часцей, чьв вобраз мащ, аетуашзуецца у кантэксце семай дзеянне. Звычайна такй словы-амвалы ф1гуруюдь у песнях каравайната абраду: Да й узыдзг месячык, узыдзь да нашага караваю паглядзещ (ВП,2,67); Ой, па сял< белы лебедзт лятае, каравайшчт збграе (ВП,2,48).

Сшвал1чныя вобразы бацькоу маладога найчасцей зауважаюцда ^ вясельных песнях, прысвечаных збору дружыны у дарогу 1 яе ад'езду пг маладую. Звычайна у тагах песнях мащ або бацька даюць розныя парадь маладому хлопцу: Ой, тонка, тонка сасонка, г'шла дарожкай, шумела прыйшла у вороты ды стала, малайца дз1цяткам назвала: "Ой ты малойчык, дз1цятка, ды калг будзеш жанщца, не выб'ьрай жонку не рынку, аёыб1рай жонку на шуцы, што часта жменъкай махае, густс снапочт складае" (ВП,1,237); 1з-пад млына, ¡з-пад новага выплывав сЬ селязенъ, аза ¿м плыверабавутачка: "Зажджы, пажджы, с1уселязень размаю табе тваё пер'ечка". - "Ой, вяршея,раба вутачка, размае мт дабыстрал вода..." (ВП,1,401);Апытаусямесячыкуяснагасоунейка: "/. соунейка ясное, щ пара мнеусходзщь?" - "Пагадз1 ды неусхадзЬ, дай зс лес закацщца, хмаркай апусцщца" (ВП,1,182).

На аснове сем граматычната характеру, што выражаюцца праз кан чатш назоуншау множнага лгку, грунтуецца семантыка слоу-сшвалау сг

мэннем 'сяброуш маладой, дружи'. 3 найменняу раслшнага свету у гэ-м значэнт ужываюцца наступныя: в1шн1, чарэщш, яблыш, ягады. • овы-сшвалы, суадносныя з жывёльным светам, прадстаулены назвач1 эапатт, галт, галубки Як правша, названыя моуныя адзшга ужыва-(ца у кантэксце абавязкова з асноуным ciмвaлaм 1 не маюць дадатковых ллктычных адценняу, акрамя асноунага - вобразнага выражэння.

Са значэннем 'дружына маладога, сваты' найбольш амвалы, суад-сныя з нaймeннямi птушак. У вясельнай паэзи дружына маладога устае вельм! ваяун^чай, гера1чнай. Адпаведна з гэтьм падабраныя еш-Д1чныя вобразы - тэта драпежныя птушга (арлы, каршуны, соколы). швы беларускай флоры у вясельнай сшволщы для абазначэння сватоу скарыстоуваецца значна менш у параунанш з шшым1 вобразамь Гэта у ноуным назвы грыбоу (махавЬт, чашчавт).

Наз1рашп паказваюць, што у беларускай вясельнай паэзи са значэн-м 'суб'ект' шырока выкарыстоуваюцца словы-амвалы, суадносныя з зваш дрэу, птушак 1 астраналпчных аб'ектау. Праз амвол1ку ярка 1 кладна адлюстроуваюцца пачуцщ, пахалапчны стан асобы, яе знешш ггляд, дзеянт. У кантэксце песень выяуляюцца багатыя стьшстычныя ичымасщ слоу-амвалау, ягая не толыа служаць сродкам вобразнасщ, е 1 даюць ацэнку, характарыстыку суб'екту, вызначаюць эмацыяналь-1-экспрэс1уныя адценш, часам нават ствараюць кам1чны вобраз.

Словы-С1мвалы са значэннем 'лакатыу (месца дзеяння)' прадстауле-,1 у вясельнай паэзи пераважна найменням1 буйных лясных маавау (бор, й, дуброва, лес), словам-сшвалам сад, а таксама канкрэтньвп в]давым1 ввам! дрэу (бяроза, дуб, в1шня, вярба, калта, клён) 11х частак (лгст). азваныя лексгчныя адзшга маюць шырога семантычны дыяпазон, у ятм ,шучаюцца наступныя семы: сяло (веска); падвор'е (двор), хата; частка ты; прадметы хатняга ужытку.

Вьшучэнне на першы план лрыватна-граматычных сем - формы пчнага склону 1 памяншальна-ласкальных формау слоу бор 1 дуброва -;туатоуе семантыку адпаведных слоу-амвалау, што указваюць на па-юр 'е, двор: "Ой, бору, мой бору, чаму ж ты невясёлы?" - "Хто мяне сялщь будзе ? Адна зязюля была, I тую арлы узял1..." (ПСВ,336). Нярэд-I 1 канкрэтныя назвы раслга магл1 амвал1заваць падвор'е. Шырокае лкарыстанне клёна, калты, вярбы, бярозы, дуба у каляндарнай >раднасщ стварыла перадумовы для семантычнага збл1жэння дрэва -гор: Як табе, салавейка, ды на дуб узляцещ? Ды на дубузляцещ, ды на ?бе стащ, да с1ву зязюлъку з высоты дастащ? (ВП,4,32); Да у лузе на 1лше, рана, наляцела пташак многа. Пташак многа, ягад мала...

(ВП,4,32); Сядзеу саколе на клёне, папускау крылейка да долу. Да яг пташачт шчабенуцъ: "Ладымг, саколе, крылейка."- "Тадъгя крылейк подыму, як з гэтпага клёну палятпу, за сабой зязюлю павяду" (ВП,4,57 Семантьпса названых слоу-сшвалау абумоулена экстралшгвилычныг фактараш I праяуляецца толыа у шыроюм этнакультурным кантэксце.

У некаторых вясельных песнях словы-сшвалы бор, сад яшчэ болы звужаюць сваё значэнне I ужываюцца звычайна для абазначэння бэщ коускай хаты або толыа пэунай частга хаты. Семантыку сшвала дапам; гае вызначьщь кампазщыя песш, пабудаваная на аснове сштакачна1 паралел1зму.

Звужэнне словам-сшвалам сваёй семантьпа можа бьщь звязана вылучэннем на першы план катэгарыяльна-лекачнай семы, што увг ходзщь у структуру гэтага слова. Так, сема абазначэння колеру 'чырвонь стала асноунай для слоу-амвалау в1шня, калЫа, што указваюць н пачэснае месца у хаце. Прыкметны угашу на значэнне слова-сшвал аказвае 1 сиуацыйны фактар, яга вызначаецца часава-мэтава спецыфжай канкрэтнага паэтычнага твора.

Семантызацыя слоу-амвалау 'якасць, прыкмета' заснавана часце за усё на этнакультурных 1 фальклорных традыцыях. Словы-стмвьл) названай групы прадстаулены у беларускай вясельнай паэзп выключи найменням1 раслшнага 1 жывёльнага свету. Са значэннем 'якасц] прьцсмета' у песнях вясельнага абраду ужываюцца сшвалы калта, руте ружа, заяц, певень, курыца, лгса, мядзведзь, што указваюць на якасц канкрэтнай асобы щ абазначаюць абагульненую прыкмету. У ¡х семантьр ным цол1 вылучаюцца наступньм семы: цнапиивасцъ молодой, нявесты жаночы пачатак; мужчынст пачатак. Такая асабл1васць семантычна структуры названых имвалау абумоулена некальгам1 прычьшамк спець: фшай самога вясельнага абраду, семантычньпп сувязям1 пам!ж асобньш моуньвн адзшкам11 шш.

У вясельным фальклоры вылучаецца шэраг слоу-сшвалау, што абг значаюць 'аб'ект', яга з'яуляецца носьбггам вестю,вестуном, шфарматг рам. 3 гэтым значэннем у вясельных песнях найчасцей ужываюцца сшве лы, суадносныя з найменшап птушак (зязюля, салавей, голуб, ластаукс сокал, сорока), радзей - жывёл {заяц) 1 раслш (калта).

У трэцяй главе "Словазлучэнш-ствалы у беларускай вясель най паэзп" разглядаюцца несвабодныя сэнсавыя аб'яднант. лекачны адзшак, ягая у вясельнай паэза набыт амватчнае значэнне. Структур ныя кампаненты гэтых адзшак абумоул1ваюць ¡х С1мватчны сэнс, а еггуа цыйны фактар - ¡х функцыянальнае прызначэнне. Роля тагах словазлу

нняу у пест значна актуатзуецца у сувяз1 з выкананнем канкрэткых «ггуальных дзеянняу 1 выказваннем пажаданняу.

Словазлучэнн1-сшвалы у беларускай вясельнай паэзп паводле сваей мантьпц 1 функцыянальнай рол! у кантэксце пест аб'ядноувагоцца у 1Ы групы: рытуальныя, заклшальныя i фразеалапчныя.

Увасобленыя у вербальнай форме 1 >-жытыя у песш, рытуальныя овазлучэнш-амвалы раскрываюць сутнасць канкрэтнага рытуалу, шрыклад: абсыпацъ жытам (аусом), ставщъ каравай у жьще (аусе, шоры, клещ), вывгрнуцъ кажух 1 шш. азначала 'пажадаць шчасця, 1брабыту, заможнага жыцця 1 плоднасщ у маладой сямТ; месщ вулщу, )апщъ кот, сячы зямлю папярок ~ 'засцерагчы маладых ад дрэннага дзеяння, сурокау, пажададь iм добрай дароп'. Семантьпса некаторых :овазлучэнняу абумоулена выкарыстаннем назвау сакральных рэалш, задметау, за ягам1 у народнай традыцьп замацаванаустошпвае значэнне, мвагпчны сэнс (каса, вянок, дзяжа).

Заклшальныя словазлучэнш-амвалы не маюць канкрэтнага увасаб--ння у пэуным рытуальным дзеянш 1 не прадугледжваюць выкарыстан-I сакральных рэалш, прадметау, аднак яны усё ж захоуваюць сваё мапч-1-с1мвал1чнае значэнне. Найчасцей заклшальныя словазлучэнш-амва->1 сустракаюцца у песнях каравайнага абраду, пасаду маладых, адорван-I мападых, зав1вання нявесты 1 шш. У мозгаым выражэнш адметнагцю тах песень з'яуляецца наяунасць у 1х заклшачьных формул, пажа-шняу-прыгаворау: да спары, Божа; благаслав1, Божа, шчасцем, доляю, кам, доугш, бытам добрым; дай, Божа, долю (надзял1 доляю) 1 шш, Па ¡аёй структуры болынасць разгледжаных адзшак сютадаецца з 1ступных кампанента>7: зварот да вышэйшых сш, называние адрасата 1 гасна пажаданне.

Фразеалапчныя словазлучэнт-амвалы у беларускай вясельнай

юзИ часткова набьип устошивасць у вышку перанссна-вобразнага, мва'нчнага значэння сваЬс асобных кампанентау щ усёй адзшга цапкам, айбольш выкарыстоуваюцца фразеалапчныя словазлучэнт-имвалы: ьраеацъ хустачку, пераняцъ каня, шчыпаць вйиш, падняць шапачку, гдняцъ лук (стралу), ятя у кантэксце набываюць значэнне 'выказваць оду на шлюб'. Часта у вясельных песнях паэтызуецца збор дружыны аладога, што у тэкстах адлюстроуваецца праз словазлучзнт-сшвалы :дзщъ сад, вщь гняздо, выкуп матадой (вайну ваяваць) 1 шш.

У вясельнай паэзн словазлучэнт-имвалы выконвшоць рытуальна-апчную щ эстэтычную функцьп, асабл1васщ 1х функцыянавання абу-

моулены некаторыш рытуальньип дзеянняш, верай чалавека у ма слова, а так сама экстратнгвктычныш 1 сиуацыйным! фактарам1.

, , У заключэнт падагульняюцца вынш даследавання, на аснове я робяцра насоупныя вывады:

1. Сшвал - тэта троп, сродак вобразнасщ, што рэал1зуецца у верба най форме, складаедца з аднаго (слова-сшвал) щ некальк1х (словаз чэнне-сшвал) семантычных кампанентау 1 мае канкрэтнае значэн Сшволша - сукупнасць амвалау, што ствараюць адзтную цэласг астэму 1 функцыянуюць у канкрэтнай сферы [3; 9].

2. У беларускай вясельнай паэзп словы-амвалы утвараюць сем тычныя м1краструктуры: 'суб'ект', 'лакатыу', 'якасць, прыкмета', 'аб'е Словазлучэнш-амвалы паводле семантьпа 1 функцьп аб'ядноуваюци трупы: рытуальныя, заклшальныя 1 фразеалапчныя [1; 2; 4; 7; 8].

3. У вясельных песнях словы-сшвалы вызначаюцца разнастайнас найменняу у прадметна-тэматычных трупах 1 шматграннасцю значэн: у семантычных мжраструктурах. Словы-сшвалы са значэннем 'суб'< самыя зЬкывальныя у вясельных песнях. У значнай меры гэтая гр моуных адзшак выкарыстоуваецца для абазначзння маладых, IX бацы радзей - для указания на шшых асоб, удзельшкау вяселля. Омвагйзщ месда вясельнага дзеяння, вьпсанання асноуных рытуалау звяз найчасцей з падвор'ем, хатай 1 некаторьвш. яе часткалп. Характэр: адметнасцю слоу-сшвалау са значэннем 'якасць, прьпсмета' I 'аб'< з'яуляецца наяунасць у гэтых трупах адной семы [5; 6].

4. Асабл1васц1 функцыянавання словазлучэнняу-сшвалау у вяс< ным фальклоры абумоул1ваюцца ¿х выкарыстаннем у рытуальных дз« нях, маичнай роляй слова, экстр алшгв1стычным1 1 атуацыйньип 4 тарам1 [8]. -

5. С1мвал1чнае значэнне канкрэтных моуных адзшак (слоу, сл< злучэнняу) 1 к семантычныя трансфармацьп забяспечваюцца асап тыуным1 сувязям1 падпж дэнататам i С1гшф1катам, узаемадзеяннем ело кавага I этымалапчнага значэння канкрэтнай адзшга, а таксама экс лiнгвicтьrчнымi фактараш [4; 7].

6. Вобразнасць сшвала i дадатковая шфармацыя, што стварае яго слоуным акружэннем 1 актуал1зуецца адным ц1 некалькгм1 кампш там! макракантэксту з далучаным1 да 1х ¡дшлщытньтп або эксплщытн значэнням1, складае функцыянальную спецыфщу сшвала. Гэта абумс вае яго стылштычныя функцьп у вясельных песнях: характарыст ацэнга, стварэння кам1чнага, эмацыянальна-экспрэсцгаую, а таксама туальна-мапчную 1 эстэтычную функцьп словазлучэнняу-амвалау [7;

Асноуныя палажэнш дысертацьп адлюстраваны у наступных ткадыях:

Артикулы

1. Фадеева C.I. "У лужку, у лужку калша у кружку...": С1мвол1ка пны у вясельных песнях // Роднае слова. - 1996. - № 2. - С. 50-58.

2. Фадеева C.I. "Кукавала зязюленька у садочку...": (Лмвагнчныя тывы, звязаныя з вобразам зязкмп у беларускай вясельнай паэзй // днае слова. - 1997. - № 3. - С. 60-82.

3. Фадеева C.I. Сшвал як своеасабл1вая моуная адзшкау вясельнай эзп // Becni Беларускага дзяржаунага педагапчнага утверсггэта. .997. - № 2 (12).-С. 49-57.

4. Фадеева C.I. "На гарэ дубочак пашушпвае, белую бярозу па-•свае...": (лмвалы бярозы i дуба у вясельных песнях// Роднае слова. .998. - № 7. - С. 39-50.

5. Фадеева C.I. Сшволнса вясельнай паэзй. Раслшны свет// Роднае эва. - 1998. - № 8. - С. 87-93; №9 - С. 111-118.

6. Фадеева C.I. Сшволша вясельнай паэзй. Жывёльны свет // Роднае ова. - 1999. - № 9. - С. 50-57; № 10 - С. 116-122.

7. Фадеева СЛ. Словы-сшвалы са значэннем 'месца дзеянн»" у ларускай вясельнай паэзн // Улюбёны у роднае слова Навуковае вданне з нагоды 80-годдзя з дня нараджэння прафесара .М.Янкоускага. / Рэд.П.А.М1хайлау. - Mincic: БДПУ iMH Макама Танка, Ю0.-С. 51-59.

Матэрыялы канферэнцый

8. Фадеева C.I. Сшпатгшыя словазлучэнш у вясельных песнях алесся// Праблемы адукадьп, навуга, культуры Беларускага Палесся: атэрътялы MiKHap. навук. канф., Мазыр, 22-23 л1стапада 1996г./ Мазыр-:i дзярж. пед. ш-т. - Мазыр, 1996. -Ч. 2. - С. 128-129.

9. Фадеева C.I. Вывучэнне амвалау лшгвктычным аспекце // Мовы ВялЫм княстве .Штоускш i KpaiHax сучаснай Цэнтральнай i Усходняй ¡тропы: аначогп i пераемнасць: Матэрыялы навук. канф., Будапешт, 5-26 мая 1998 г. / Будапешцга ун-т хм. Л.Этвеша. - Будапешт, 1998. С. 21-23.

16

РЭЗЮМЕ

ФАЦЕЕВА СВЯТЛАНА1ВАНАУНА

ТРАДЫЦЫЙНАЯ НАРОДНАЯ С1МВОЛ1КА У БЕЛАРУСКАЙ ВЯСЕЛЬНАЙ ПАЭЗП (семантыка-стыл!стычны аспект)

Ключавыя словы: шмвал, слова-сшвал, словазлучэнне-сьчв; «мволжа, амвашзацыя, семантычнае поле, семема, сема, макракантэк 1мпл1цытйы,-• эксплщытны, суб'ект, аб'ект, лакатыу, стьшстычн функцыя.

Аб'ект даследавання - беларуская вясельная паэз1я.

Прадмет даследавання - сшволиса вясельных песень, якая скт дае своеасабл1вую цэласную ыстэму моуных адзшак.

Мэта даследавання- праанайзаваць 1 атсаць семантычн структуру шмвала як моунай адзшга, раскрыць яго стьшстычш функцьп у беларускай вясельнай пaэзii.

Метады даследавання абумоулены спецыфшай матэрыялу. В карыстоуваецца атсальны, статыстычны 1 арэальны метады, а такса] метад кампанентнага анаызу.

Навуковая нав1зна дысертацьп у тым, што амвал разглядаец як вщ тропа, своеасабл1вая моуная адзшка. Вызначаюццаасноуныя шл! узшкнення сшвал1чных значэнняу слоу 1 словазлучэнняу 1 ¡х семантычн трансфармацьп, паказваецца роля кантэксту I сггуацыйнага фактару рэатзацьп гэтых значэнняу. Упершыню ймвол1ка вясельных песень а сана як цэласная семантычная сктэма, якая падаецца у выглядзе лекси граф!чнага даведшка - слоугака амвалау. Праведзены лшгвагеаграф1чь анал13 асобных стмвалау 1 акрэслена 1х тэрытарыяльная лакашзацыя.

Практычная значымасць даследавання у выкарыстанш яго г ноуных вьшшау пры далейшай распрацоуцы тэорьп тропау, пытанн функцыянальнай стьинстьш, мовы фальклору, праблем семантыга, эта лшгвктыга. Матэрыялы даследавання будуць карысныя у лексп граф1чнай практыцы: для удакладнення семантыш асобных ймвалау, таксама стварэння слоун1ка традыцыйнай народнай амволиа.

17

РЕЗЮМЕ

ФАТЕЕВА СВЕТЛАНА ИВАНОВНА

ТРАДИЦИОННАЯ НАРОДНАЯ СИМВОЛИКА В БЕЛОРУССКОЙ СВАДЕБНОЙ ПОЭЗИИ (семантико-стилистический аспект)

Ключевые слова: символ, слово-символ, словосочетание-символ, мволика, символизация, семантическое поле, семема, сема, макро-нтекст, имплицитный, эксплицитный, субъект, объект, локотив, стилис-ческая функция.

Объект исследования - белорусская свадебная поэзия.

Предмет исследования - символика свадебных песен, составляю-1я целостную систему языковых единиц.

Цель исследования - проанализировать и описать семантическую руктуру символа как языковой единицы, раскрыть его стилистические тжции в белорусской свадебной поэзии.

Методы исследования обусловлены спецификой материала, ^пользуется описательный, статистический и ареальный методы, а кже метод компонентного анализа.

Научная новизна диссертации состоит в том, что символ рассмат-,'вается как вид тропа, своеобразная языковая единица. Определяются новные пути возникновения символических значений слов и словосоче-ний и их семантические трансформации, показывается роль контекста и туационного фактора в реализации этих значений. Впервые символика адебных песен описана как целостная семантическая система, которая юдставлена в виде лексикографического справочника - словаря симво-1В. Проведен лингвогеографический анализ отдельных символов и опре-лена их территориальная локализация.

Практическая значимость исследования заключается в исполь-вании его основных результатов при дальнейшей разработке теории юпов, вопросов функциональной стилистики, языка фольклора, проблем мантики, этнолингвистики. Материалы диссертации будут полезны в жсикографической практике: для уточнения семантики отдельных ¡мволов, а также создания словаря традиционной народной символики.

18

SUMMARY

FATSEYEVA SVTATLANAIVANAUNA

TRADITIONAL FOLK SYMBOLISM IN BELORUSIAN WEDDING POETRY (semantical-stylistic aspect)

Key words: symbol, word-symbol, word-combination syml symbolism, symbolisation, semantic field, sememe, seme, macrocontc implicit, explicit, subject, object, locotive, stylistic function.

Object of investigation - belorusian wedding poetry.

Subject of investigation - symbolism of wedding songs which for the whole system of linguistic units.

The aime of investigation is to analyze and describe the structuri a symbol as a linguistic unit, uncover his stylistic functions in belorus: wedding poetry.

Methods of investigation are stipulated by the specific features the material. Descriptive, statistical, areal methods as well as the methoc component analysis are used.

Scientific novelty of the thesis is that symbol is regarded as kind c trop, specific linguistic unit. The main ways of forming symbolic meanings words and word-combinations their semantic transformations are defin the role of context and situational factor in the realization of these meanii are shown. For the first time symbolism of wedding songs is described as 1 whole semantic system which is represented in a form of lexico-grap reference book - dictionary of symbols. Lingual geographical analysis of so: symbols is done and their territorial localisation is defined.

Practical significance of the investigation is that the main result* the research can be used in the further elaboration of the theory of tro some questions of functional stylistics, folk-lore language, problems semantics and ethnolinguistics. The materials of the thesis will be useful lexieo-graphic practice: for closer definition of semantics of some symbols a formation of the dictionary of traditional folk symbols.