автореферат диссертации по истории, специальность ВАК РФ 07.00.01
диссертация на тему: У.М. Игнатовский: политический деятель, ученый

Полный текст автореферата диссертации по теме "У.М. Игнатовский: политический деятель, ученый"

РГО Ой ■

2 J "j ВЕЛАРУСК1 ДЗЯРШНЫ УН1ВЕРС1ТЭТ

• • ; í I V

На правах рукагЛсу

МАЦЯС 1РЫНА ДЗМ1ТРЫЕУНА

У.М.1ГНАТОУСК1: ПАЛ1ТЫЧНЫ ДЗЕЯЧ. ВУЧОНЫ

07.00.01 - Пстсрыя грамадск1х Руха? 1 пял1тычкых лартый

АУТАРЭФЕРАТ

днсерташЛ на сяГсканна вуцонам ступен! кандидата г1сгярычны}< насук

Шнек 1993

Работа ш'каиана на кафедры сусветней ! айчьчшай Истор Белдзяржун!вере!тэта.

Навуко'вы к!рэ?н!к - кандьдот ¡Мстггрым'нх на рук, дацэнт ПЛ.БригадМн

Шцийныч епаненты: доктар г! с-юрнчных навук, префесар У.1.Ка»!цк!

каидыдаг г'старычннх навук, дацэнт А.С.Карсль

. ¡2 «ту чая й^Гйн!аацьи - М(нск! педагагТинн ун! вере! тэт,*

кафедра сусветипй 5 айчкннай г!стеры!

■ й

Аберсна едбудзрцце|© снежня 1093 г. у / V_ гадз!1:

пасяджзнн! Спецыял!эаваньга савета К 05.02.02 пр. «бароне дь таций на са!сканш рученьй ступеь! клндндато г! старкчних не пры Беларуси1м дзярж&унш ун1эорс!тэцв (220050, г.Ы!нск, пр.Ф.Скарьчш, 4, гвл.керп.).

3 дысертецняй мскна гэнге;.Мшв у С!бл!ятоцм Белдзяр^у! с!тот!1 (г.Шнек, пр.Ф.Скгрыны,' 4).

АутЪрэферат разасланы /Г). / ^ - 1993 г.

Вучсни сакрвтг? Спецьтл!заь£Н£ге сегетп - кандидат г!( рычннх навук, дацпнт I .Ф.Рыианоуск!. шь^и-чё,*

АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА ПРАВД.

Актуальнаопь .тэун диодедавания. Культура нэпы1 визначаецца не тольк! аднос1нам! людзек да сваей мовы, л!таратуры, мастаит-ва, да культуры 1кшых наций, еле i адное»ием! да оваёй г1старчч-най спадчкни, да асоО, як1я стварэл! тэту г!сторыю. I хал! ма гадаем усв'едамяяць с*тбо дгодзьм! культурным! у поункм сокее гз-тага олова, то пав!шга паклапаи1дца аб тым, к&б вярнуць праудз!-вую rlCTopura Боларус!.. Тым бэльш, кто сёл «л мн зэмат гаворым аб са,масвяяс(,:асц! народа, яго г!старычннх каракях.

70 год таму казод таксама шла гаворка аб адрадяэнн! бела-рускага краю. Лле так званая. беларуз1зацня была, у л!тараль:-ш.м сэнса, забарочена. Был! перакрэсленн начагапя! не адиаго чала-вэка, лёсы людзей, працаваузых дзеля Беларуси

На доуг! чао, на таль, мы забчл! аб тим, ато г!с?оркя стса-раецпа людзгдЯ !, пто асоба - гзта но arxoimi момаят г!оторы1, а наадварст, acîioyira. Пакянь ad тих агобах, як1я код! уплку на • ricTopu» нашага краю, некаяi признал! но тольк! непатрэбмай.але I шкоднай. Пакаленн! людзей был! пазбаулокн прауда ей г!старнчнш м!нулкы, права на уласш акзл!з былых падзей.

I зараз аш спрабуем вярнуць г!сторь:а свайго народа. На жаль., няма магчь','.'.аси ! запытаиь аб былье пэдзоях лтзей, як!я бил! îx . сводкам!, нь'л! у Toii чао. Аднак застал!оя арх!уння дакументи //.!-ну лага, л! тара тура са спе1т,схоз1пчау б!бл1ятэк.

31 касгрнчн!ка 1990 гола была принята паотансва Ьюро ЦК КПБ "Аб рэабШгаци! у партийную аднсс!пах 1гна?о;скага У.'Л. (пасмя-ротка)". У пастансве гаварыласк, пто "вкстауленкя оупраць 1гна- ' тоуокага Усовалэда Мекарав1ча при выклгдэнн! у студзсн! IS3I года з парты! абз!павачванн1 у г рулевой анткка'лун1сткчней, конт>-рэЕалюццйкак дэеЯяаси! при праьерп! яе паджвордзШся".

1мя Усовалада .Макараз!ча 1гнатоускага непарыуна звязака з г!сторняй I с-ларуо !, з гтачаткам яе культурка-яашккальяага ад-радкэння у 20-ня гада наката стагоддзя. Тым больш, што ён не тольк! вкву^ау, are ! отварау ricrcp^n. Можга 'з лоунай адяаэ-нашае зазначыиъ, ито ¡гнатсуок! "быу аднкм з тьгх лкдзей, як!я ня толекî ясэнсоувахыь г^стагкчяуа рэча!снасць, ало ! актыуна

- а - ■

змяняюць ив абл!чча.

1гнатоуск! быу у л1ку першах беларуск1х г!сторыкау. Яго працы па г!сторы! Белагус!, наа!саныя жнвой мовай, у 20-ыя гада. з'яулял1ся асноуным! падручн!кам! у вышэйшх навучальных ус-тановах рзспуСл!к! па курсу белазускай г!сторы!. "Каротк! наркс г!стеры1 БеларусР 1гнатоускага Ейшау у чатнрох выдашшх, I эус!м нядауяа - у 1991 годзе, ви1Ела 5-е выдан не гэгай працы. Доуг1 час творы Iгнатоускага бил! забаронэны для агульнага ка-рыстанкк, знахояз 1л1ся у спецсхов!:ичах б!бл!ятэк, !кшыя ж был! зн'!шчакн.

У.МЛгнатсуок! быу псршым прэз¡дэнтам БеларускаН АкадэмП навук, рэарган5заванай э 1нстытута беларускай культуры у 1928 гсдзе. £н - адз!н з вктворцау пал!гакI беларус1?апы1, нацыянагсь-на-куяьтургага адраи'сэккя Беларус1, чалавек, як! вельм! добра < разуме? узаемазалежнаоць працэса эканам!чнага ! культурнага разв!цця.

У канцы 20-ых - пачатку 30-ых гадоу на Беларус!, як ! па ус<Н савепкай дзярювэ, змянШся умовн разв1цця. Ус о мацней гучагл рэчы аб асвасгрэнк! класавай барацьбы, як!я з тэора! ператЕарал!оя у практычныя дэеянн!,

У.МЛгяатоуск! стау алиой з г.ершых а:™? стал!нскай диктатуры. Атака пачалася з крытык! яго г!старычш;х поглялау, але з цкгам часу абсургешя абзШаЕачваиц1 набывал! усё болья шыро-к! характар. У 1Э30 годзе 1гнатоуск! зняты з песады прэз!дэнта Бела рус кай АкадэмП навук, а хутка - вкклкяаяк з парты!, у ' якуп ён свята верну. Цаной уласнага шши Усевалад Макарав1ч вырашыу спык!ць абв!навачзанн1. '-

Пасля омерц! ¡гнатоускага - дзесяц!гопдз! маучання аб 1м. Але сгворанае Ьучоным ! пал!тыкам нэ заг!нула, памяиь захавала звестк! аб яго хшцц! I творчаоц!.

Рс.опоадаванаыть ппаблр^а. Вызначая ступень раопранава-насц! тзгш, неабходиа зазначнць, што вивучэкне кьщгощзейнасц1 У.МЛгнатоускага упершшю з'яуляецца аб»актам дасертацыйнага навуковага наследования, Ь'яог!я аспекты гэтай праблеш ранеЙ не знайшл1 адлвстроувашя у беларус кай г!сторыяграф!1,

Л!таратура аб У.М.1гнатоуск!м падзелена на дзве ч&стк!:

периая - иап1саная яго. сучасн{кам! у 20-я гады, другая - сёняяш-н!м! навукоуцам!.

У 1925 годзе у чаооп!се "Полымя" быу ямеичанк артикул беласускага г!оторыка З.Друпчвда "Агляд яазукова-л1таратурнай дзейнасц! УЛЫгнатоускага"^.. В.Д.Дружчьп: добра ведау 1гкатоу-скага, кекал! шш газам вучклТся у Ер'еуск!м з'н!веро1тэио, I у 20-я гада lx звяэвала с уме о.чая араца. Артикул прксзечаны ао-ноуным г!отарычнш працам ¡гяатоускага, як!я вкйил! у свет у той псркяд.

Адз1н э нумароу часопЗса "Иаладняк" за IS25 год Сну-прао-ввчаш У .!«. I гнатоусна!.?/. У час ónice было эмокчака некальк! вер-шау 1 артикул З.Жылунов!ча "Будаваяке Савенкае Беларус! 5 роля у гэтым т.У.МЛгкатсускага''2, прысвечакк, у асиоуншл, дзе?.яао-ц! Беларускай КапуьЛсткчнчй арган!зацы1, якую узначальвау. 1г-натоуск! (I9I9-IS20rr.).

У 20-кя гады выхода!л! пралы, асвятляючыя перуяд белару-с!запы!, работу яазуковых ! яазуг&шшх устаиоу3, нацнянальную ' пал!тыку партк!4. Сё пня гэтыя публ!кацы! мы ¡ложам разглядачь як г!старичнкя кркн!иы, патрабуючыя крытычнага анал!зу. Ыатэ-ршнш па разв!ццю Беларус! у 20-уя гады друкавал!ся у перыя-дачных выданнях, дзяржауных I грамадапх: газета "Звязда", ча-

L Друшчнц J5.1. Агляд каву;-:оьа-л!тарату рнам дзейиасц! У.МЛгна-тоускага /УПолная. - 1225. - % 2. - C.II8-I28. -.

?

Еклунов!ч З.Ф. Будавянне Савэцкае Беларус! ! роля у гэтым т.У.МЛгнатоупкага '/ Маладняк. - 1925. - И 6.

® ¡ястытут беларускае культур- ГГегорш узя1кненяя. Сучаонэл структура. Еавукова-даследчая дзейнаець (Апрац. Л.I.цвi.-кезхча-!. 1926; ЬадГцк! А. Беларус 1 зацкя культурна-

асветных устакоу /'Полнмя. - 1925. - Ü 5; НэкрашэвЗч A. Hará кулмуриае Оудау н i утва // Бз льтав! к Беларус i. - 1927. -% 5; яго н. На новым этапе. Ьеларусхзащл //Бальшав!к Беларус!. - 1925. - 7-8 I !яш.

4 Практичнее вкрашэннэ нацнянальнага гатаякя у БССР. Ч I. Беларус!зацыя. - tía.: Быдакне Нацняиалькгй K&mIci! ЦБК БССР, 1928; Два гадк нацыянаиькай прапы у БССР (ЗЗор поамо?, артикула", рэзалщьгй па кацйяналышм льгганщ). -

Mii.: Выдание Йацыянальнай Кам!с!1 ЦЖ БССР, 1929 ! ¡ни.

conic« "Полымя", "Маладняк", "Савоцкее будаунШтва", "Асвета", "Вальшав1к Беларус i". У I92I-IS22 гадах В1Кодз!у "Вестник Нар-компроса ССРБ".

3 пачатку 30-ых гадоу пачынаеика до?г! перняд маучання аб палзеях адраджгннл. Пас ля XX з'езлу КПСС з'яв!л!ся пуСлп:а-цк! аб культурна-надыяналънай пшМтмш 20-ых гадоу у ЬССР. Але У Л.Мгнатоуск! не бку рэабШтазаж, ханя у IS56 годзэ пго ста-рэйш скн L'íxalji даснлау л1ст ка !мя Старшьи! Нярхоунагг Савота СССР К.Я.Варатшва з хадайяШтвач рэаб¡л!гавань Оацьку, i,.aul, братоу. Нояка 1гнатоускага и1аскя Севасцьянауна I сыш. Край I Валяй;!к. бкл1 рэаб!л!таваны у той год, партьйнай жа рэяб!л1та-ца! У се вал а да !.!акара»Ича ке адбылося. Хаму перккд маучання аб 1м пр&вдгьауся.

У 1972 годзе у 5 токе Бела рус ка?! СавепкаЯ Энцыклапеда! ' быу змешчаш артикул аб У.Ы.1гиатоуск1ы - "беларуок!м rloiopi:-ку ' гра«/адск1м дзеячу", у як 1м адзначал!ся аоноукыя паты яго «ыщя, ъучоби, п'рацы, грамйдска-пал!ткчие.й дзейкасц!*. Аб яго г1старкчяа-дазледчай прадк коратка гаварклася, dto "у cEalx пратих 1гнатоуск1 не паказвау уеёй складзнасц! сацыяльнага раз-в1цця на розных этапах, на даг-ау налея.нам марке 1цкай характеристик! эпох!, разгля.сау г!старычння падзе! з нат*ыянал1стычных лаз!цнй"2. Апошя! sanie меу так! змест: "На пленуме ЦК К.'Цб)Б (кастрнчк1к 1?30 г J вывежзены з члена,? бюро ИК I членау ЦК КП(б)Ь, пястановай прэз1лкума I парткалегП ЦКК КП(б)Ь (студ-зень 1931 г.) выключат» з парта! як надкянал-ухШст" '

• .• У еярэдз!но 80-ых гадоу з'яв1л!ся перикя irytólKarui, у як 1л гасарылася аб пиачнасц! г1старычних трорау 1гнатоусг.&га для беларускай навук!, дзейнасц! яго як артМзатара н&аук5 на'Беларус!4. У.М.Шхкск у сваей прзць: аб г!старычнай навупы на Беларус! п!сау, што 1гнатоуск1 "безупынна ! настойл!ва шукау прав!льнае рашэнне праблемау айчнннай г1сторы!"4.

1 Гл.: ЕелСЭ. -KÍH..I972. - Т.5. - С.44.

р Там га.

3 Там аа.

4 КалубзЫч .-A. "AftHK" БССР I !хн! лёс. - Кл!улеяд, Т985; яго ж. На кршкаванай дарозе. Успам!кы.-Кл!уленд,1Э86; í.Udc-нгкВ.Н. Становление и развитие исторической науки Советской Белорусски (I9I9-IS4lrr.). - ь'н. .1955.

ü wbxhi-k 13.н. Становление з> развитие исторической науки Совет-■ ской Белоруссии (I9I9-I9<tlrr.). - С.250.

- 5 -

Апо!!ш1м часам у начуковых часоп!сах, перкядъташм друку бы-л1 змешчаны рубл!капн! аб перчим прэд!дгние Ееларускай АкадэмИ навук, чалавеку, стаяугшм ля ьнтокау боларускага ад?адхз:>ня,дзо па-новЕ'.*у асвятлястща гатанн! дзеГшезц! У.МЛгкатоускага, яго рол! у распрацоуцы I акшщяулекк 1 палI тык! бэдарус^эет!1.

У 19Э1 годзе выйшла у свет работа аб У.!л.1гнатоуок1м, нал!-соная I.М Лгналснка ! А.С.Каралём2. Кн!га врльм! ц!кавая I свао-часог.&ч, навукова-пубдкцетычнага характеру аб "талс-нав!тем вучо-ньм-г!сторыку, Бидатнк?.; пал! гаку", аб адяим з тнх, "хто у тэорч! I на практкци унос вираоальпа уклад у справу дзяржаукага самавнз-качэшп бялярускага народа, яго сашяльна-экамач!чкага ! кулотур-нага алрадаоння, хто эатслзу тркваш падаурак СеларускаХ саввккай кавун.!, г!старычнэй - у асабл^асг;!"".

1гна1:ен:;а I., Капать А. Щш<! шлкх да :сп!н;:: Да пътак.чя а б г!стсрычнчх пэглядах У.МЛгнатоУскага//Звязда. - 1537. -23 >'.н;?кя; I/. Сад сляг чырвши ^Польз.ет. - 1925. - Я 5; !х яа. льггарнк ••зкцц.т (ЕТчэнага-г!сторнка) У.МЛгдасотскага /То лас Радз1мн. - 1990. - % 44-49; !х жа. У ..'Л Л гнатэуст*!:. грамадска-палНичная I напу ¡совея дзейнасць // Весц! АН Ьел. Серия гратдек!;; нануп. - Х9Э1. - .4 2; 1офз Э. Адз!л г. пераа-пряходиа? // .Наст.газета. - 19£8. - 7 онэ^кл; яго к. Усовалаа [пштоус"!: ■ сакагубства и! на?//Наст.газета. - 1991. - 18 сту-

дш гагиV Т'Л'А. - 13§1. - 30 ян|звч; М1хнтк У.И. С!И*лекна -слу-У.К9 народу // Л|М. - 1991. - IV мая; ¡¿?сн!хоу А. Нкпдб I ува-скрзсекнз Усеяачада 1гнато7скага: да ПО-годдзя са д.чя парад-;зэн'/л //Ко;,эдункст Белоруссии; ~ 1991. - & 4; Петрчков П. Игнатове к я й Всеволод Макарович (к 110-лэтдк со дня рюдо.«ш). -Ми., У.МЛглато7ск1: стародк! хапщ* I нйаукоаай дзе.'гкас-

ц!. Ееларус»стека. - ¿п.: Выд-не /Л Еел., 1991. - И 15; Капель А.С. Еелорусмзация: 20-30-О гг. //Советская Белорусспя.-1969. - 27,23 гарта; Смирнов Ю.И., Стапкозич Н.е. Об одном из аспектов кдейно-полвтической.борьбы.в Белорусски з 20-30-а гг. // Сов.1сл. - 1989. - 12 января; Сачанка Б. Скякич сна аб Ееларус!: л!таратурна-крктыч1Ш артикул, !нтэрв*ю, - ¡-¡я.,1990 ! 1!гл.

2 1гнацонка I., Клроль А. Усевалад 1гнатоуск1 1 яго час. - Мн., 19Э1.

3 Там жа. -СА.

Падкрэсл!ваючы навукоЕую значнасць гэтых даследаванкяу, трэба адначасова заэначыць, што большасць з 1х публ!цыстычнага плану, без спасылак ка арх!уныя або 1ншыя крын1ци.

Комплекснага, адказваючага запатрабаванкям сучаснага узроу-ню г!старычнай наьук!, даследавакня ad У.:/и1гнатоуск!м не !о-нуе. Падобнай мэти не отав1циа ! у гзтай гради, бо яна на мака Сыць здзейснена у рамках адкой дыоертапн1.

Магай прапануеиай работы з'яуляецца. даследоанке знгдядзей-насц! беларуокага г!сторыка, дзяркаунага i грамадскага дзеяча Уоевалада Макарав!ча ¡гнатпускага.

Лдсшь 1 задачи, як!я сгав!ць перад сабой даследчык:

- высветл!ць стан распрапаванасц! 1 ступен! вквучэнасц! дзейкаоц! ¡тдатоуската у г!старнчнай навуцы, адлкстраванне ао-ноуных яе отаронак у арх1ункх дакументах I публ!каичях;

- выявШь ролю 1гнатоускага у распрацоуцы ! аккиияулениi палIтык! беларус!заш!, арган!заиы1 навук! на Ееларуо1;

- паказаць значнасць 1гнатоускага як *учг>нага-г!стэрь'ка.

• у1етедалдг!чная ! документальная база днсертэтлт1кага доследования. Аугар распрацоувау тэму, абап1гавчкся на дыя-лектачны метад, як! мае на увазв усебаковасчь разгля.пання з'яу, канкрэтна-г!старь'чны пажход да внал1зу-го»дзей.

Дакументальную базу даследаванш склал! прада, артикулы .■ 1 !ншя матэрыялы, нап!саныя У.КГ.'1гнатоуск1м, апубл!каваныя I з арх!уных аоняау. Яни характеризуюсь як эпоху, так I творчую • дзейнасць ¡гнагоуската.

Другую групу кркн!ц прао,став!л! арх!уния документы. Ау-. тарам выкарыстанн матэрыялы з фондау Яацняиальнага арх!ва Гэ-спубл!к! Ьйлар?сь (г."!нск), як!я датичапь пращ: 1гнатоускага у Шнск!м настауя!цк!м 1нстытупо (I9I4-ISI9rr.), яго партыИ-Hait I грамадскай дзейнасн! на Ьсларус! у нертяд 20-ых тапоу, абв!кавачвання1гнагоуоката у нааыянал-л.эмакратызке (I92&- . 1931 гг.); з фондау Дэнгральнага дзяркаунага арх!ва кастрнч-н!цкай рэвалюцы! ' оацыял!стычнага будаун!цтве Рэспубл!к$ Беларусь (г.'Лнск) - матэрыялы аб арган!засм! ЬДУ, грш/лпска/! дзеМнасм! У .ЫЛгнатоускага у I9I9-I927гг.; Рас!?.окага дзяр-- жаунагэ г!старычнага арх!ва (г.Санкт-Лецярбург), центральных •,, длярскауных г!стеричных арх!вау Санкт-Пенярбурга I ЭотонП

'V' - 8 -

(г.Тарту), дзе зкаходзяциа матэриялы аб вучобе 1гнатоускага у Ешэшнх навучалыих устамовах Paoîî, студэяпк!м руху (1902-1Э11гг.); з фонда? Цэнтрадьиага навуковага арх!ва Акадо-KÍÍ наьук РэспуСл1к1 Боларуоь (г.М'нок), у лк!м захоувагаща гатэрыялы еб арган!эази! I правы 1нбелкульта I Бел АН (19211929 гг.); з фондау Цэнтральяага дзяржаунага г!старычнага ар-хЗва ЛЗтвы (г.Шлыш) - дакукенты аб працы Iгнат.оускага у прыватнай гЬ'.шаэП у Щльн! (I9II-I9I3 гг.).

Яачэ адну групу крын!ц склал! матэрыялы навуновых канфе-рэнцый, виотуплекн! грш.здок!х I пал!тачных дзоячоу таго по-рняду, дакумонтн КП(С)Б, перыядачяы друк: газета "Звяэда" за 1921-1931 гг., "Вестник HapKCi/npoca ССРБ" за 1921-1922гг., часоп!сн "Полыул" I "Маладняк" за 1923-1928 гг., "Еальиав1к Ьеларус'" за 1924-1928 гг. i !кпия выданн!.

Н^уковая навЗчна t праиткчная зчечнасць ддолед^вркня.

Навуковая нав!зна дас л в давания заг.лшаеша у тнм, што даелод-чыкам уводзяица у навуковы абарот ноеыя арх!уныя дакументы, раной задрытья для даследавания, а таксама у тым, што ynsp-шню абагульняюииа дакументы, г!старычння крынЗцн I л!таратура, як}я машь дачыина да У.МЛгнатоускага.

шаторшлы пысертецнйнага даследавакня мог ути. бвдь выкара-станы г.ри падрнхтоуцк спеиыяльных i абагулышючых прац 'як да г!сгоры! наиыянальнага адралкэняя Ьеларус!, так ! па г!сторы! нашай кра'кы кзогул. Лпубл!каваныя аутарам дашя ¡¿огуць внка-ркстоуваица пры выкладанн! гЗсторы! у навучалышх устаиовах.

Апшбацкя. нраш. Дыссрташя била, абмеркавана 5 атрыма-ла станоучы водгук на пасятаэнн! кафедрн сусветнай I а?.чнн-най ricTopHÎ Келарускега дзяркаунага ун;вере!тэта. Асноукыя галанэнн! дысерта'Шйнага даследаванш з.чайшл! сваё адлюстря-ванке у публЬчапкях аутара.

Структура I аб'рм дкевртеги!. Даследагакне склагавтша з уводя!к, чагкрох раздзçray, заклвчэкчя î cnîca внкарыста-крнн'п I л!таратурн. Агулыш аб'ём дасертацы! складам lio отаронак машыяап!снага тэксту.

АСЯОУЩ ЗМЕСТ ПРАДН

Ва гводз;нах абгрунтоуваециа актуальнасць тэмы, фарму-люжцца мэга I задачи даследавання, даецца г!ста1>ычны йгляд л1таратури па граблена, визяачаеэда навуксэая нав!зна ! практичная значнасиь працы.

У пер-2кч_ рар.нзеле "Станауленнв гра.\(адска-пнл!ткчншс I навуковых поглякау У .МЛгяатоускага" - аутар разглядае мала-дая гадк 1гнатоускага, перыяд атрщ/лння аду.':а-ды!, пачатак пвда-гаг!чка«1 дзе^наоц!, кал! фарм1равал1ся навуковш ! нал!тычныя поглядн Усевалада Макарав!ча.

У.М.1гяатоуск! нарадз!уся 19 красав!ка 1881 г. у сядз»I настаун!ка кароднага вукл!ича Макара 1вакав1ча 1гнатоускага, як! хутка асгав!у настаун'цкую службу ! усё свай астагкяе кыццё прнсзяи!у царкоунай службе*.

Так склалася, иге У.1,1.1гкатоуск! атрш,'л1вау выиэйшую адукацкю у трох навуковсх установах Рас!!: ПеиярбургскШ г!-сторкка-ф1Далаг!члкм Пгстатуие, Тартус.к!м ! Пешрбургск!м ун!всрс!тэтах. У пачатку наиага стагоддзя ёк сну ус?,ельн!кам студокшага руху, мэтай якога было атршавно акадгм!ч;шх сва-бод, дэл:акрагызашя працэса кавучаяня I, безумоуяа, ,т:акраты-зання ус!х бокоу гра^адска-пал^тпчнага зшцця Рас 51. Дзепчня у той час у кра1не пал!тпчныя ларты! ! сячэнн1 уцягвал! у сваз таварнсты; ! студэнтау. З'яулял!ся студзнцк!я таварыстзы са-иыял-д&макратау, эсэрау; "вызваленчау". 1гч'ато?ск! уваЛ^ю? у партию эсэрау.

У 1911 годзо Усйвалап, ;/.акарав!ч пачкнае пратгу у Вменена:; прнватнай какоча;: г!мназ1! Ы.Шнагралавай. Атркг.аушы па-саду выкладчыка у В!льн1, 1гнатоуск! г.ападае у цзнтр адраджэн- • часкага боларускаге руху. У час праци у гГкназП ¡гяатоуск! пачкнае займавда вывучоннем г!стсры! Гродзеншчнны, ито ьнзпачк-ла яапрааак усёй навуковай дэейнаоц!.Усевалада Мпкараи!ча. Ьп карему нап!саиь г!оторыю 1еларус!.

Анал1зукчи стаяяулекке пал!тычннх поглчдау ска-

га, трэба адзкачшь, сто у час праъи у Щнск^м настпун!пк1м

1 ЦДГА ЭстояП. Ф.402, воп. I, спрЛ0527, арк.14.

- 10 -

¡нстытуие Усевалад 'Лакарав1ч ува>:одз!у у .эсэраускую арган!за-цш левага нак!ру».ку "Наш край". За'!галлся тэта аргаПзгпкч. у аслоужм, ягайЕтакдаЛ 1дэ1 наичянашшга адратаэлкл. Пасл" лютаускай рэвалппк! ISI"? года яна пераутварилаоя у apranisar:::-? ".Маладая Беларусь", якая прктрымл!валзся краграш i-еларускак саи.кял1с?ъ'чна'>. грамади, затым Ьеларускай парты! са:1шл1стау-:г;-валюцшнерау. Карзгпо J* 1920 годзэ "¡."агадая Ьсларусь" пагывг-е з ло:>р£м! I арган'1зуо Ьеларускую Какун!стычную арган1за1:ие(:КА). члени якой летая 1920 года бия! приняты у рады ка/.парги!.

Так!м тынам, 1гиатоуск1 праЯаюу шлях ад рэвалкцн/ нага ръ-макратизму левага яак1'рунку да камуьЧстичнага направку. Пал1-тичкия погляди яго з;/лнял1ся, але на пратагу усяго гиссга шж-ху acHoynaii для Усевалада »!акарав!ча была праблема каииянальна-га адрадяэння Беларус!. У гзткя годы iuuto. I-станаулпнне яго навукових поглядау.

Друг! ркчрзр^ дтаертацы! прасвечаны грачадска-пал!тыч-най дзейнасц! У.¡/;.1гнатоускага у 2С-ня гада.

1еларускпя наткнальна-культурнае адраджзнгш у тыя гады сканпонтравалаоя у лал1тыцы беларус 1эаии1. Усоналад ?.5акарав!ч быу ангым з тих, кто распрагтоувау гзту пап!гику ! акыщиуляу яэ. У то-л час на пэр'икм плане била а^/кгцкя - cava о неабхэдяае для разьПшя налы!. Адчачасова шрашал!ся задачи л!кэ!давапня неп!сьменнаси! I 1;адрвхтоук1 вксокаазукаваных спеинял!стау у розннх гал!нах гаспадарк!, навук!, культур".

Шмат араб!у У.МЛгкатоуск! дзеля адкрыптш З.:еларускага дзяркаукага ун!вг;рс!тэта. Ёе сам внкладау студэчтаы г!сторию 1бларус!, за;Ч:а?ся запрашэнне:* для.пратш у гэтай кавучальча? уетанове влдомнх npo-iecapay з розгалс гаредоу Рас! 5.

Аутар снрабуе ирагшал!эаваць нгшкянальнув пал!тыку савеи-кай улады, на."Л ряваиую на адраджэнне адукаиы!, экаиом1к! .навук I, культуры болаоускага краю. Адкым з нак!рункау внрач:г>ш>н гэтай праблеш з'яулялася прыпягненне да прайм на Г. ела рус! 1нтэл!гет1г!, так ¿ваны:*. "бурхуа^нух спешил 1 сг&у". Усевалад Макарам 1ч на c.ir-эво сцзярдяау, ято стэарань новую саштд!отич-ную культуру nasiннн но тольк!, I не аСапязкпва ирялетари! па пахоцзсзнкю, а уоя, зйц1кау лет»! у гэтчй справа, ледз!.

Лета.'/, 1923 года сумеснал пазтаиовай ЦБК СССР Ь ЦБК БССР лила дяна амн!сткя ус 1м сшлын удзелья!кагл наг,ыянельнь'х урадау, о<?яаруск1х наи.ыянальньх арган!яацы/ !

У дысертацы! ачал!зукт-ца умэву, у ягЛх праводз!лася пал!-тыка беларус!заны!, вызкачаюсда яе асабл!васц!, даследуюцца лрактычныя выи!кI гэтай палIтык 1.

Шмат уваг! у гэты:.; раздззле а^одз!щ;а питанию, звязана-му э працай I истытута беларускай культуры I рэарган1запняй гэтей установи у Акадэ.-Лв навук, порзым прэз!дэнтал1 якоЯ стау Усевалад Макарав1ч. Бядзэцца .гаворка 1 аб Акадэм1чнай канферэн-цы! пе шганнях беларусчага правая!су I азбук! (л!стапад 1926г.), Ханфэранцыи стала свэдчаннем таго, кто беларуская навука атры-мала права на самастойнао ¡сназанне. Яна алыграла оьаю ролю у наледяванн! сувяз! з навукоькм! I культурным! працаун!кам! За-кодияй Европы, з замежмым! беларуск!м1 навукоуцам!. Але мена-в!та а гэгага часу гучаць абв!навачванн1 у адрас 1гнатоуската у прых1лытсц! да нацыя.чал!зму»

У трэи!н резлзеле - "У.Ь'Лгнатоуск! - вучоны-г!сторык" зроблека спроба праанал!заваць аоноуныя працы 1гнатоускага, Еызкачыиь яго рола-у разв!оц1 беларускай г!старычнай навук!.

У наш час вкходзяць а забыцця I займавдь пачэснае месиа мног!я Г1схарычныя творы. Гэтае адрадкэнне звязана э -разв!тщем граг.:адст5а, з новым разумением кавуновых, грамадск1х, культурных. каштоунасцей. Неата падобнае здарылася I з прапам! па г!-сторн! Беларус! У .МЛгнатоускага,' як!я сёння вярнул!ся да цянерашкяга. пакалення.

1гкатоуск! бау адным з тах, хто спрабавау выказаиь свой пункт погхчду на г!сторыю Ьеларуо!. Ён нап!сау творы, як!я читал! ! чцтаэдь не тольк! пра$эс!яна.та. 1гнатоуск! адкрыу для белзрузкага народа г!сторыю свайго крап. У сваей працы над г!с?орыяй Бсларус! Усоваляд Макарав!ч иеу папярэдн!ка -Вацлава Юсц!нав!ча Лай?оуската, чкя "Кароткая г!сторыя Ееларус!" выйшла у свет у 1910 годзе у Б!льн1. •

Первым г!старычнкм творак У .МЛ гнатоускага бь'у "Каротк! г!старычш нарыс Горздзеншчина"; гпубн!каванн у 192С годзе

1 НА РБ. ФА, вол.1, спр.555, арк. 87.

- 12 -

у чаооп!се "Руйь". Рукад1с Усеваяад» Ma«apaBÍ4 падрылэкзау яшчэ у 1912 годзе у час працы виклаишлам Шленскай Г1.ччаз!?. Ужо у гэткм творы па ricTcpul Гродзеглпчынн мы сачим рвзваганн! 1гнатоус;:ага аб ткк, пто паустанне 1853 года было кацыян&лъка-пал!тыччым паустаннем Лольачн, sito болзруск'.я н!эн да руху не далучнл!сп.

Наотупнаю праиаа стау яго "Карэтк! нэрне г!стора1 Бель-рус!", як! склауся э лекгый, читаных У.М.1гнатоуск!м у 1917 годзе у Шнсч1ы настаун1ик1м Знстытуие. "Карат«I нарыс г!сторы! Ьеларус!" ахопл!вае г!стэрь:ю Ьеларус! да 1924 гсда. Аг.оекяя храиалаг!чная крепка - узбуккенне тэрыторьз! Ь'ССР, аб'яднанне значнай частк! беларускага народа у адз!най Ьеладускай дздруа-ве.

У дуоертаци! дазол! падрабязна аяал1зуеица гота твор 1гнатоускага. Па асаолкчасцях пал1хнчна-сашялькага 1 кулму1>-яаге жьтоя бела рус кага народа ён падзяляе ricTopuio Беларус! на пяць периядау: Полацк', Л1тоуока-Беларуск1, Польск! i Рас 1й— ск1 1 асобна акрэсл!ьае пяты перыяд, як! ён яаззау "Беларусь пасля звяразиня царизму"*.

Пстаркчкай перкядызапы! на асноьэ дзяряаувай прыналеж-imcut Ъзларус!, узе.пзенаЛ У.УЛгнатоусс!«, пдатрымл!нал!®я, у асноуннм, наступнкя боларуск!я г1сторш:1.

У.МЛгьатоуск! пэрт: дау назву Л!тоуска-Вэларуекай' дзяржавэ, абап1равчыся на нагкпнальны склад княстЕа, дзе !с-иавсл! дга народа, дзво веры, тык болып, ыто дзяряаунай мовай княства била моза беларуская.

Далей аутар коратка характаркзуе праин, у як!х Iг.чгтэуск 1 ■ зачртауся да развПгля ¿аларускай культуру: "Каротк! ларьпе на-ныяналыш-культурната адрадязння Ьеларус I"(IS2I г.) \ "Матквы тыен л!рык i беларускага песняра .'Лхася Чарота" (1022г.).

Г1ратлк ¡гнатоускага адрйзн1ясо добрая'л!таратурная беларуская koes, багатч ^акткчнн иатэряял, у !х мы сустракае.м шмат агНсанняу, оьесгек, характеристик.

Даяол! палрабязна впал!зуацпа ньйболш значим г!етарнчны твор "1863год на Ееларус!". При вырацэнн! характеру паустаннл 1863 года, У.МЛгнатоуск! аспрэчвее погляд на ягэ, як на рэгг рэс!унн гГстармчга факт, праяулмше шляхеика-доаракскай рэак-

* 1.?натоуск! У.М. Каротк! нарыс г!сторч! 1:еларуо!. 5-е вы-данне. - S.Ih.,1.991. - С.28.

m¡l, нак1равангй супрадь разв1шхя Лолыичы, Ееларус!, üítbh I Укг Мня. У стаёй преды ¡гнатоуск! сгзярдяае, што' паустакно 1863 гола было рухам праггэо 1уккм, бухгкуазна-дэшкратнчнш1..

Адяой з аскоушо: причин п&раяэшш паустания ¡гнатоуск1 л1-чыу тоэ, што без. падтрымк! сяляиотьа аляхга не магла пераг«агчн саиадз-яр^ауе. У сва&й ианаграфИ Усеваяад Какарав1ч дау харак-т&рыстыку пры'ши паустання, адзнку яго саиыяльнага характару I значэння. 1гнато?ок1 узняу пытанне аб неправамоцнасц! апэнк! падзел ÍC63 гола ка ЬеларусП I Л i хне як праяу польскага нацыя-нашнага духу, адков5уткся ад характерноткк i яго як шляхетжага пауотанкя. ' ' .

Аутар даследавання падкрэсл1вае, кто 1гяате„?ск i унёс :>пачнн укладу разв!ицё г1о7аркчяай назук!, адкрыу белэрусам 'х багатуэ ! вальм! складавую ricTopu».

У ча^ртым раядэеля "Аяо;нк!я гады кидая У.ы.1гкатоуска-га" аут:р зачртаедвд да падзей канна 20-мх-аачатку 30-чх гаду?. •

У другой пзлове 20-их гадоу- пал!тычная атмасфера у кра!-нз пачояа змяняипа. Партия зскл1кала да аднадумства, а хутка аб ус Ir/ п&чал! судз!иь, зыходзячы з паз!ши "абваотрэння класа-бя1' бараиьбы". Тэта азначала адмауленно ад дэмакраты! ва ycix стерах кскцця. Культурнае жццё у вки!ку перемены пал1тычнага курсу резка змян1лася, збяднела. Яно было о!лком адо риала як ад сусвстнага хандя, так ! ад нштыянальних традш'лгё.

У дыоортацк! !лзе размова аб працы ка Беларус! ьпсной 192Э года нам5с. Н ЦК Усе КП(б) на чале са ст&ршннёй ИКК Kíí(6) Укра.1ны У.3атснск1м па аболедваяню практик i выпадания начыя-нальнага питания у рэспубл!цы. Кам1с!я павлина была вызначыиь прояви белзрускага натшянал-дэмакратнзыу, яго пшрыно распау-сю.щ/ьання. 3 .готай нак!раванаоию праходз!ла уся права sasilcil, ajmaw4nv:.:í 6i:.ii i яе вывалы - пвраканакаоаь у 5снавапн1 мена-в!тд боларускага нак:янал1эму.

Штр дагкчшца У.;.5.1гкагоускага, то ррытыка яго паччлзоя з раздави ао Каш'ерэниь:! па бела рус ка.уу яраван1су (л!сталад 1¿¿>Z г.), адначассва зазкачалася, aro "... яд»адлзак?№й прсз-

1 I r-.'fEro'-'ci: I .v.W. ТЕРЗ год :-v>. Беларуо!. Нагие naaceli Sa-uÍckJ ац^зслу гумач!тагг.кх новук. К>??г& i3. Пгдца 1ястоту-ту r!c:'h;i;4üHx кз®ук. Ч'ох У. - £í¡!.. J S¿3. - С.7.

- 14 -

лого и популяризацией нашэнивского возрождения проникнута история Белоруссия т.Игнатовского"1. Вядо^а, што япчэ у студзен1 192Я года на ХП з'ездза КП(б)Б С.Х.Агурск!, праиаваушы у той час у ¡нстытуце г!сторн1 парты! при ЦК КП(б.)Б, раслачау дыску-с!ю аб характары паустанкя.1863 года, аб аднос!нах У.М.Гнатоускага да г!стярнчных падзей таго часу. Агурск! ацэньвау гэтае паустаяно як теста дваранскае, ишяхецкао, адмауляючы ролю К.Кал!-ноускага як абарокца !нтарэсау сялянства, закл!каючы да барапьбн з 1дэал!зацыяй К.КалШоускага .

1гнатоуск! вёу п&тем!ку вельм! карэктна, граматна, з наву-коеых паз!цый, адстойваючы свой погляд на характар пауотання 1863 года.

Летам 1929 года галоуным асяродка« нацыянал-дэмакратызму пачэл1 называць Акадэм!п навук. Пэршы удар нанас!уся па на-нкякальнай !нтэл!генцы!. На Ееларус! пачала фабрыказавда справа "Саюза вдззалекня Беларуо!"("СВБ"). ВясяоЯ- летам 1929 го-, да была арыштавана вял!кая група супрацоун!кау Каркамасвоты, Парка»/зема, дзеячоу наЕук! 5 культуры. У Бел All было арнштава-на больш за 30 чалавек, з Акадэ;Ш бнл! выклотаны З.В.Ластоуск!, У.1 .Шчзта, С.М.Некра!ЛОв!ч, 1.Ю.Лёс!к, M.I.Гарэшс!, А.Д.Дубах. Недавер I варожас-ць да !нтэл1генцы! стал! дзяру.аунай пал!тыкай.

У 1330 годзе супраиь У.M.Iгнатоускага уздамаетща кег.пан!я ачарчення у друку, зн^чаючая яго як вучонага, грамадска-пагЛтыч-нага дзелча. Кастрычн!цк! пленум ПК КЛ(б)Б пастав!у у в!ну 1гна-тоускаму паходулнне з "саныяльна-варокага аояроддзп", у.дзел у складанн! зборн!ка, прксвачанага юб!лею дома Раманавых (1913 год), працу у радах <3этаруск!х эсэрау "супраиь пралатар-скай рэвалг:тщ1"(1917-1920 гады)'- ! вквеу ¡гнатоускага са скла- . гу членау Бюро ЦК ! LiK^. Для ¡гнатоускага паччнактпза месяцы абз!навачванняу у наг;ыянал-дэг.акратызке, у сувяз! э не!сную-чаЛ "СББ", у групавой бараяьбе з партымнай л!н!яй.

1 НА FE. Ф.4, воп.21, спр.194, арк.68.

о

" Там жа. Bon.2, спр.62, арк.121-124.

3 НА РЕ. 0.15, есп.28, спр.9, арк.19.

16 студзеня 1931 г. пастановай Прэз!дыума I ПарткалегП ЦКК КП(б)Б. Доштн праиягвал!ся. Усевалад Макарав!ч спын!у здэе-к! цаной уласнага жыцчя.

Шмат чаго карыснага для свайго народа мог зраб!ць Усевалад Макарав1ч 1гнатоуск1. Але не паспеу, дакладней, не дал! яму гэтай иагчымасц!..

У заключали} яксвртацы! аугар падводз!ць вын!к! даследа-валня, роб!ць абагульненн! I выпада.

Навуковия пала*энн!,"як!я винссяцна на абарону:

У .МЛгнатоуск! бну адным з тых, хто непасрэдна дачы-няуся да распрацоук! I ажыщяулешя палIтыкI беларус!запы!.

2. У.МЛгнатоуск! отаяу ля Еытокау беладускай навук!, прн-мау удзел у адкрыцц! Белдэяржук!верс1тэга, I нотытута беларус-кай культур«, у рэарган!заиы! ¡нбелкульта у Беларуокую Акадэм1ю на;ук.

3. У.МЛгнатоуск! шмаг зраб!у для вяртання да працы на Беларус! . беларуск!х натдаянальных дзеячоу, здзяйсняу пал!тыку оупрацоун!цтЕа савецкай улады з !нтэл!гетшяй.

4. У.МЛгнатоуок1 - адз!н з першнх беларуок1х г!сторыкау. Яго правд па г!сторы! Беларус1 упершыню ахапШ порыяд э IX да пачатку XX стагодцзя, ёк даоканала распрапавау тэаду паустан-ня 1863 года на Белапус!, выказау свой пункт гледвдння на гэ-тыя падзе!. « • /

Асноуныя пачаяэкнI дасертацн! внкладзены у публ!хацштх аутара:

1. Политическая культура в деятельности В.М.Игнатовокого (тезяоы научного доклада) //Политическая культура личности: проблемы, целя, средства. Материалы республиканской научно-практической конференция (29-30 октября 1991г.).- Брест, 1992. - Ч.П. - 6.9,10 (ОД ща.); .

2. Проблема национального самосознания в творчестве В.М.ИгнатовокогоЧтезксы научного доклада) //Социализм'и-национальный вопрос. Материалы всесоюзной научно-теоретической конференции. - Душанбе, 1991, - С.149-151 (0,1 п.л.);

3. ¡гнатоуск! У. Бывучэнно К£стрнчк!цкай рэвалюцыКрэфе-рат) // ЕеларусНстака. - Мн. : внд-нв АН Беларуо!, 1992. - № 15. - С.34,35 (ОД пл.).

4. ¡гнатоуск! У. Камун!стнчная партия Беларус! ! беларус-кав пытанне (разврат) Беларус!отыка. - М.: выд-нв, АН Еела-pycl, 1991. - № 15. - С.78,79 (0,1 п.л.);

5. 1гнатоуок! У. Каротк1 нарыо нацыянальна-культурнага адрадаэння Беларус! (рэфорат) /^Беларус! с тыка. - Мн.: выд-не АН Беларус!, 1991. - № 15. - С.80-83 ( 0,2 п.л.)..

- 17 -