автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.09
диссертация на тему: Весенне-летний цикл обрядовой поэзии Пинщины (уровни пространственно-временных отношений)

Полный текст автореферата диссертации по теме "Весенне-летний цикл обрядовой поэзии Пинщины (уровни пространственно-временных отношений)"

АКАДШ1Я НАВУК БЕЖРУС1

1НСТЫТУТ Ш7ЩШЗШСШ, ЭТНАГРАШ I ФАЛШОРУ ppg ^д ШЯКДРАШВЫ

- Q О KT ЭДО1) ^ n*)flBai РУкап,°У

Ш A F А Я Вольта Шкалоеуна

ВЯСВННЕ-ЛЕТН1 ЦИКЛ АЕРАДАВАЙ ПАЭЗИ ШШНШШ (УЗРОУЩ ЕРАСТОРАВА-ЧАСАВЫ1 АДНОС1Н)

10.01.09 — фалъклариотыгш

АУТАРЭФВРАГ

днсертацы1 на агрыманне вучопай ступан! кандидата ф1лолаг1чншс навун

Míhok - 1995

Работа внканана у адцзеле фальклору 1нстыту1а мастацтвазааусгва, эгнаграфН I фальклору 1мя К.Крап1вы

Навуковы к!раун1к - доктар ф!лалаг1чншс яавук, црафесар Фдцос1к А .С.

Аф1цыйныя апвнентн: доктар ф1ласофсх!х навук Коная УЛ.

кандидат ф}лалаг1чшЕс навук, децэнт Кавалева Р.М.

Ая8н1руючая Останова: 1встытут славянезнауства .

1 балк8й1стнк1 Рао{йскай АкадэмИ навук

Абарона адбудзецца т " кастрьгШка 1995 года У ^ гадз!в ва пасядяэня! спецыял!заванага савета Д 01.42.01 па прысудзсэнню вучояай ступеа! кандидата навук у 1нстытуце мастацтвазнауства, этнаграфН I фальклору 1мя К.Крап1вы АН Беларус! (220072, М1нск, вул. Сурганава, I, корпус 2).

3 днсергацняй моаша азнаём!вда у Цзнтральнай навуковай б{(Шятэцн 1ия Я.Коласа АН Беларус! (г. Шнек, вул. Сурганава, 15).

Аугарэфервт разасланы года.

Вучоны сакрагар спецнял1заванага савета ^

кандидат г 1 сгарычных яавук.^^^3 В.М.Бяляв1На

АШЬНАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА РАБОТЫ

Актуалънаста тэмн дысергапы|. Каляндарна-абрадавы фальклор — врган!чная частка духоунвй культуры народа. Вывучэнне калян-дарнай абраднасц! не тольк! спрыяе захаваннп культурней спадчы-ны, алв I дазваляе набл!з!вда да разумения этапа? духоунага ста-наулення яашых продхау, больи поуна усвлдом!ць асабл!васц! !х светапогляду.

Актуальнасць работы вьгаиачаецде там, пгео да апошняга часу у фалькларысгыды адсутн!чала комплевонае даследаванне вясенне-летняга абрадавага цыкла Шншчыни. Асабл!ва важным! з'яулявдцв даследаванн! у арха!чннх зонах, да як!х аднос!цца Палессе. Ме-нав!та вывучэнне абраднасц! у арха!чных зонах дазваляе чакаць найбольт значншс вын!кау. Прн гэтыы актуальным з'яуляецца даследаванне прасторава-часавыг характеристик абраднасц!, што дазваляе выэначыць найбольс вакння змястоуныя аспекты.

Актуальнасць работы вызначаецца неабходнасцю вырашзння питания? , звязаных з семантыкай абраду "ваджэння Куста", як1 широка распаусюдаана на Шншчыне ! з'яуллецда ув!кальнай з'явай вя-сенне-летняй абраднасц1 славян. Важиасць даследавання вясеяне-летняга цикла эбрадавай паэзП Шшпнны выкл!каяа I ш, што па-сля чарнобнльскай катастрофы актыв!завал!ся м!грацнйныя црацэсн на Палесс!, што стварае реальною пагроэу для захавання культурней спадчнны гэтага ун!кальнага рэг1ёна.

Мэта 1 задачи даследавання. Мэта работы — разгледзець ка-ляндарна-абрадаввд песн! вясенве-летняга цыкла Шншчыны як с!с-тэму, выяв1ць прасторава-часавыя характеристик! каляндарнай абраднасц! I маствцкага свету неэтичных творау, ва асяове вывучэв-ия структурных сувязей паказаць асабл!васц! !х функцыян!равання. Для дэсягнення пастауленай мэты неабходна вырашыць наступныя задачи:

- рзскрыць алеет абрадавай паэз!! вясенне-летняга цыкла Шншчыны як с1о/гэмы, вызначыць узаемааднос!нн ! узаемадзеянне яе элемента?;

- вкзначнць асабл1васц! функцыян!рвваяня ! семашгын! вясен-не-летн!х карагодау, драаналхзаваць характер эвалгоцы! зместу пе-сень;

- на аснове комплекснага падыходу (з црыцягнеинем г^тарьгч-нцх, л¡нгв!стычных даных) рэканструяваць семантику слова "куст"

у абрадзе "вадоння Куста";

- даць арэальную характеристику куставому абраду, прааналг-заваць Iнварыянтную схему абрадавых элемента?;

- на узроуп! пэсепиай тэматык!, хдэелогП рытуалау, вобра-' зау пвраунаць кусгавую I купальскую абраднасць, вызначкць агуль-вае { асаб/Лвае;

- выяв!дь специфику прасгорава-часавнх аднос!я мастацкага свету куставых песень.

Навуковая к ев; зня атршаных вын!каУ:

- На аснове анал!зу прасторавай характеристик! вясенне-лет-няга цикла Шнскага этнаграф!чнага рэг{ёяа з выкарыстаннем арэ-альнага падыходу зроблена вывад аб ш, што абрад "вадкэння Куста" на Беларус! 1 Укра1не — адз!ная па свайму паходаанню, семан-тыцы 1 функцы! з'ява. Гэга пацвярджаецца анаЖзам 1нвариянтнай схемы абраду.

- На аснове анал!зу часавай характеристик! функцыян1равання абраду Куста з выкарыстаннем комплексная падыходу (г1ст8рнчных, л!нгв!стычных даных) рэканструявана семантыка слова "куст" у абрадзе Куста. Даказана, што па свайму значэнню слова "куст" было 1дэнтычна слову "род".

- Упершыню на аснове анал!зу айкоШмау з корвнем куст-зроб-лены вывад аб тш, што у старакытнасц! (з У1-УП стст.) славяне называл! свае пасяленв1 кустам!.

- Комплексны анализ абраду Куста паказэу, што выэначальнай для яго з'яуляецца 1дэя роду (культ роду), якая знайшла с1глвал!ч-нае увасабленне у вобразе галоунага персанажа (Куст) 1 праз семантику абраду наогул.

- Выявлена спецыф!чнасць прасторава-часавых характеристик мастацкага свету куставых песень. Зроблены вывад'аб тым, што для масгацкага свету абходных куставых песень не характзрна 1ндыв1ду-ал!зацыя часу яшцця чалавека, а у л!рычнах куставых адпюстроува-ецца {ядыв1дуальнасць чалавечага выцця праз вобраз Дол{ (л1нейны час).

- Пры разглядзэ абрадау Куста ! Купалы выяулена, што !м ха~ ракгэрна семангычнае падабенсгва, з чым.'акрамя келяндарнай бл'гз-касг^, звязаны адзначаемыя нам: едз1нкавкя выпедк! наяунасШ элементу Куста у хупальсе1м абрадзе на периферии арэала распаусгодя-вання ¡{уста.

ПералИаныя вынШ I внносяша на абарону.

Практичная значнасць атрыманых вын!каУ. Атрымвныя вын1к{ мо-гуць йыць выкарысганн у навуковай рабоце дры даследаванн! пытан-няу прасторава-часавых аднос!н каляндарнай абраднасц!. Асобныя палажанн! могуць быць карысным! у так!х гал!нах гуман!тарных на-вук, як г!сторыя, л!ягв!ст'ыка, культуралог!я, а гаксама у практы-цы выкладання курсау I спецкурсау па фалгкларыстшш I этнаграфН.

Асаб!сты Уклад са!скальн!ка. У даследаванн! выкарыстаны эт-награф!Чнкя ! фалыслорння матэрыялы, сабраныя а?тарам на Белару-о! ! Укра!не (поунач Ровенскай вобл.). Упершыню анал!зуюцца пра-огорава-часавш характеристик! каляндарвай абрадяасц! Шншчннн, зроблены вывад аб тым, што словам "куст" славяне называл! у ста-ракытнасц! (з У1-УП сгст.) свае пасяленн!. Даказана, што для стараштных славян слова "куст" узшвалася у значэнн! "род" { што 1дэя роду у абрадзе Куста а'яуляецца двм^нуючай.

Аггоабашя вын!ка? дкеептаци;. Дысертацыя абмеркавана на па-сяджвни! аддзела фальклору у 1нстнтуце мастацтвазнауртви, этнаграфН I фальнлору !мя К.Крап!вы АН Беларуси Асноуныя палажэнн! дысертацы! дакладаал!ся аугарам на навуковшс канферэнцыях "Традиция в многонациональном обществе" (1990), "Культура у РэсяублЩи Беларусь: г1сторыя, сучасны стаи 1 перспектвы разв!цця" (1993).

Публ!кацыя внн!кау. Вын!к! дысертацы! надрукаванн у трох навуковшс артикулах, у тэз!сах канферэнцнй.

Структура ! аб'ём дысеотацШ. Дысертацыя складаецца з уво-дз!н, агульнай характеристик! работы, двух раздзелау, вывадау, сп!са выкарнстаных 1фын1ц, дадатку. Агульны аб'ём дысергацн! — старонак. Оп!с выкарнстаных крын!ц змяшчае назвы.

ДЫЩМ1КА ФУНКЦЫЯШРАЗАЫНЯ ВЯСЕННЕ-ЛЕТНЯГА ЦИКЛА АЕРАДШЙ ПАЭ311 П1ШНЕЫ

Каляндарная абраднасць у адпаведнасц! са сва!м функцыяналь-кым прызначзннем структурызуевда у межах гадавога цикла. Састау-ной часткай гадавога часу з'яуляецца вясенна-летн! цыкл, функцыя-Шраванне якога звязана з разгоргваннем пэуных фальклорна-этна-градичних комдлексау.

Праблема узаемааднос!н жанрау абрадавай л!рык{ вясенне-лет-няга цикла з'яуляецца адной з нераспрацаваных у беларускай фальк-

ларыстыцы. Шго датьгчыцца яе цреламлевня у аднос!нах да Шнскага Палесся, то тут наогул иы сустракаем у асяоушш эмп!рычныя наз!-paHHi 8б!ральн!кау III ст.1

Каляндарная абраднасць вясенне-лехяяга цикла Шгагаынн раз-глядаецца як^с1стэма, у сухупяаиЦ яе элементау i структурных оу-вязей, анал!зуецца з пазЩнй чесавай, прасторавай i сутвеснай ха-рактарыстык. Разглядаюцца аса<Швасц] £уялцдая1рав8явя вясеяяе-летняга цыкла абрадавай паэзй ва фоне агульнабеларускай калян-дарнай абраднасц!, пры гэтим мы ул!чваем выв!к! даследаванняу Г.А.Барташэв1ч, А.СЛса.

Заканамернасц! фуякцыяя 1раваяйя вясеяне-летняга цыкла

Cicmta вясенне-летн!х эгнаграф1чшк комплексау ва Шннгшне значва адрозв!ваеода як ад агульнабелеруекай, так i ад с{стэмы абраднесц! усходняга Палесся, дзе бытуюць песн1 абраду "пахаван-ня стрелы" i русальныя. На Шншчыне адзначеевда гзядзнцыя веха- . вання разам з традшдайным! жанрам! абрадавай паэз!i (рйтуальны-м1, закл!нальным!, вел1чальным! песням!) i творау любоуна-шлюб-вай тэматык), ягЛя не мавдъ выразнай сувяз! з тым и! 1ншыы абра-дам. Адсутнасць валачобных i юрауск!х песень, беднасць купадь-cKix сюжэтау кампенсуюцца акты?ним бытаваннем хврактэрны* тольк! для Шишчыны куставых пеоеяь, ях1я з'яуляюцца ядром усёй с!стэмы, внзначеючы стая вясанне-летняга цыкла рэг!ёна.

Адной з умоу узаемадзеяння аганрау абрвдавай л!рык! вясенне-летвяга цыкла ва Шншчыне была адсутнасць даюшднай каляндарнай прымеркаванасц! абраду гукания вяснн, шго не магло не ушшваць ва- 1ншыя фальклорна-этнагра$!чныя комплексы. "Гукание вясны" ва Шншчыне адзвачалася у розны чао: на Стрэчвнне, Сарак!, Вял!к-дзень i 1ншыя дн!. Пры уоёй каляндарвай рухомасц! вяснянак "Трой-ца" абмяжоувала час 1х функцыянfравання.

Анал!з часавага каитынуума куставых песень пвкавау, што тыя л!рычныя песн1, як!я внконв|ял1ся васля абходу двароу у час ритуальных танцау í застолля, иогуць ашфэджваць у калеадары уласна

iL. Gol&biowski. Gry i zabawy. Warszawa, 1831; Piosenki gminne ludu Pinskiego. Zbierai i przekladai Romuald Zlenkiewicz. Kowno. 1851; Булгаковский Д.Г. Пинчуки. СПб., 1890; Довнар-Заполь-ский М. Песни пинчуков. Киев, 1895 ! !нш.

куставыя I выконвацца да Тройцы 1 на Тройцу.

• У векаторыя гады куставы абрад па календару бл!зка межавау-ся з купальск!м, традыцы! цравядзення язога з запальваннем каст-ра, скаканием праз агонь, выгпаннем ведзьм, пры абмежаваным скла-дзе сам!х кулальсх1х песень,дасгвткова моцныя на Шншчыне. Важна адзначыць, што пры параунанн! жанравай с!стэмы куставых песень з купальскШ!, як!я у гэтым шшне значна багацейшыя, асабл!ва выраз-на праяуляецца закансерваванасць кустввоЛ абраднесц!. Акрамя тра-дыцыйных ритуальных, закл!нальных, вел1чальныг( купальск!я песн! даюць ввдатвыя узоры жартоуных, баладных, што не характерна для куставых.

Розная функцыянальная н&к1рававасдь кусгавога ! купальскага абрадау абумов!ла адрозненне закл!нальшп песвнь. Творы любоуна-шлюбнай 1 сямейнай тэматык!, як!я складаюць значную частку кус-тавой I купальсхай абраднасц!, Быразна адрозн!вагацца танальнас-цю: у куставых яна элег!чная, драматичная, часам траг!чная, у ку-пальск!х — мааорная, часам элег!чная.

Так!м чынам, нягледзячы на ведомую каляндарную бл!зкасць, куставыя 1 купальск!я пест праз шэраг {дэйна-эстэтычных прычын "не спадучал1сяи, а таму 1 не змешвал1ся.

Асабл1васц! функцыян!раванвя 1 семантык! вясенне-летн!х карагодау

Вывучэняе карагоднай традыцы! на Шнпгчыне паказвае, што у ёй карагоды вняуляюць тэндэшшю сцягвацца да двух веснавых свят: да пачатковага — ВялШдня ! заключнага — Тройцы.

Асабл|вую ц|кавасш> уяуляюць вел!кодныя карагоды. Зроблены нам! анал!з пацвердз{у агульнасць тэматык!, вобразнасц!, характеру карагодннх рухау п!нск!х вел!кодных песень з усходнеславян-ск!м колам карагоднага масгацтва ("Просо", "Мак", "Володар" ! 1нш.).

Спецыф!ка функцыян!равання п!нск1Х вел!кодных карагодау у тым, што яны з*яулял!ся часавай з'явай — виконвал!ся тольк! на Вял1кдзень, групавал!ся тольк! вакол вел!коднага тыдня. Ул!чваю-чы адсутнасць падчас Вял!кадня як!х-небудзь значннх абрадау,мож-на л!чыпь, што на Шншчыне вел!коднця карагоды был! значныя сатл! па сабе.

Карагоды — адз!нка комплексу мвг!чныа дзеянняу, нак!рава-

б

ных на узбуджэнне вегетацы!, забеспячэнне росту культурных рас-л!н, што адлюстраваяа у сюжэтах карагодиых песень. У той ха час проц!пастауленне дзвгах груп удзелън!кву у п!нск!х карагодах са стараиытнай пнтальна-адказнай структурей слувыць {мпульсам да яа-быцця яго выканауцам! новага статусу. Знходзячы з |дэ! касмасацн-яльнага адз!яства узроставых працэсау природы I чалавека, можна гаварыць аб цеснай сувяз!.аграрнай I любоуна-тшобнай семантык!.

Карагоды вадз!л! I у !ншыя дн| вясны, але !х функция была чысга эстэтычная, яны не был! звязаны са святочным! датам!, таму са зменай сацняльна-г1старычиых умоу, са змейай складу I структуры культурнай сферы традиция карагодау вельм! хутка зн!кае.

КУСТАВИЯ ПЕСШ ЯК СПВДШЧНАЯ ПШСКАЯ З'ЯВА

Друг! раздзел работы прысвечаны вывучэннв цраоторава-часавых характарыстщс куставой абраднасц!. Пры анал!зе прэсторавай характеристик! выяуляецца лакал!зацыя 1 асабл!васц! !нварыянгнай схемы абраду "вадкэння Куста". При разглядзе часавай характеристик! на аснове комплекснага падаходу (з прыцягяеннем г!старычных, л!нгв!е-тычных даяых) рэкансгру1руецца семантика слова "куст" у абрадзе "ваджэння Куста". Пад рэканструкцыяй реэумеецца "не тольк! аднау-ленне зыходвай праформы або прастану, але ! любое набл!жэвие да !х", пры гэтым "дастаянным застйецца тольк! патрабаваняе ул!чваць перспективу (або, дакладней, рэтраспехтыву) рзканструкцы!, сувымя-раючы з ёю кожнн магчымы на дадзейым этапе даследавання крои"1.

Пры анал£зе масгацкага свету куставых песень цэнтрам нашай уваг! з'яуляецца разгляд прасторавай ! часавай характеристик. У раздзеле таксама разглядаювда пытанн! суадносгн куставой ! ку-пальскай абраднасц! у сувяз1 з асвбл1васцяи! !х <$ункцнян!рввання ! семантык!.

Пры даследаванн! куставых песень улИвал1ся працы. Р Л .Кава-лёвай, С.А.К!товай. У аснову метадалогН даследавання пакладзены працы М.М.Бахц!на, Э.СеШра, П.А.Фларэяскага, ЮЛЛотмана, М.1.Талстога, СЦМ.Талстой, Дз.СЛ1хачова, Б.Н.Тапарова, А.К.Бай-бурына.

* Толстой Н.И. язык и народная культура. Очерки по слаэянскай мифологии и этнолингвистике. М.,.,1995. С. 60.;'

Абрад Куста у црвогоры I часе

Разглядакгаи Шншчнну як адз!ны фалькшэрна-атнагреф1чны рз-Р1ёв, мы выкарыстоуваем методику арэальнцх даследаввнняу, якая дазваляе уяв1ць закавамернасц! прасторавай распауспджанасц! з'я-йы f вылучнць прасторавыя характеристик!.

7 вын!ку нашага даследаваняя даказана, што абрад "ваджэння Кубта* на Укра1 не ! на Беларус! — тэта адэ!яая па свайму пахо-Яжанню, семангыцн ! функцн! з'ява. Важна адзяачыць таксама, што Йрэал "ваджэння Куста" з невяя!н!м! адх1ленням! супадае з усход-йезагародскай зонай брэспка-п!яск!х гаворак.

Тое, што ерзал абраду "вадязння Куста" збхопл1вае чаотку За-рвчнянскага, Дубров!цкага р-нау Ровенскай вобл. Укра!ны, мае 1 Пстарычнае абгрунтаванне, пакольк! гэга тзрыторыя разам з гэры-торшгй сённяшняга Шяскага р-на на працягу отагоддзяу уваходз!ла У склад адных i тых жа цэласных дзярзгауных утварэнняу. Адз!нае мясцовае к1раванне, эканам!чныя сувяз! спрыял! захаванню агуль-яых культурных традыцый.

Анал1з внн1кау праведзеных экспедиций дазваляе вызначыць ыеаы расааусэджвання Куста: пауднёвая мяжа акрзсл!ваецца па л1-Hit Сварыцзв!чы Дубров!цкйга р-на — Бродн1ца, CepHiKi, Зарэчнае Зарачнянскага ! далей на поудзень "вадяэнне Куста" невядома. Абрад Куста добра ведагоць на тэрыторн! сучаснага П!нскага р-на, сумежных р-нау, часткова 1ванаускага, Лун!нецкага, Стол1нскага, 1вадэв!цкага.

1нварыянтная схема абраду Куста разгледжана на наступных этапах: I. Падрыхгоучы этап — абранне жанчыны на ролю Куста, упрыгожванне Куста з дапамогай зелян!ны ! кветак. 2. Галоуная частка — абход двароу са спяваннем куставых песень. 3. Закгач-ны этап г- дзеянн! з убраннем Куста.

У межах першага этапа наз!раецца пэуная карэляцыя пам!ж ка--ляндарным тэрм!нам абраду ! гадз1яей яго пачатку. Кал! "водзяць Куст" на першы дзень Тройцы, то пачынакщь абрад у першай палове дня: "У нэд!лю по сн!даниои (Бродя!ца Зарачнянскага р-на), "У часов двенадцать" (Сварыцэв!чы Дубров!цкага р-на). I наадварот: па-сля поудяя робяць абход з Кустом у тых вёсках, дзе традыпыя пра-дугледжвае преводз)пь абрад у панядзёлак (Чамярыя, Парзчча Шн-скага р-на). Карэл!рухвда пам|ж сабой каляндарны тэрм!н абраду

! дзень пам!нання памёрлых. Кал! Куст водзяць на перш дзень Тройцы, го у гэты х дзень наведващь мог!лк!: "ужэ у часов вос!м ус! люды на кладб!шчэ, нэсуть лэп!х на могылы сво!м р!дным" (Сва-рыцэв!чы Дубров!цкага р-не). Кал! Куст водзяць ва друг! дзень Тройцы, го мог!лк! наведваюць у чацвер: "на кладб!шча у одв!дкы у чэтвэр после Труйцы !дуть — навска Труйца, нэсуть кл!н, березу" (Жолк!на Шяскага р-на).

Куставы абрад, як мы адзначал!, ахопл!вае часавы кантынуум першага (у рэдк!х выпадках) ! другога дня Тройцы ! суаднос!ода з пам!наннем памёрлых. Яго правдцзенне пав!нна было забяспечыць парадак на тэрыторы! рода. У самых старажытных м!фалаг!чных уяу-леннях мы наогул не сусгракаекся з (дэяй свету як пэунага адз!-нага цэлага, адносная упарадкаванасць звязапа тольк! з радавой тэрыторыяй. , •

На друг!м этапе мы ул!чваем.наяунасць /вдсугнаспь абходу палёу, наяунасць / адсутнасць абходу двароу, наведваннв/!гнера-ванне хат. Паводле сведчання вартых даверу сгалых 1нфарглатарау, абход двароу у яекаторых вёсках наогул не адбывауся:"по сзл! шлы, хаты нэ обходьвалы" (Г.С.Бербалов!ч, 1909 т.н., Жолк!на П!нскага р-на). Вшслклэнне з абраду сям'! як грамадскай ! гаспадарчай адз!нк! сведчыць аб старажытнасц! формы рытуалу, кал! на першым плане был! !нтарэсы усёй грамады.

У заключнай частцы абраду асабл!ва злачным! з'яуляюцца два моманты: I) гапеграф1чны — вылучэнне апошняга месцазнаходжання Куста (за1фытае памяшканне. — у межах вёск! / па-за межам! вёскО; 2) акцыянальны — дзеянн! з убраннем Куста (захаванне / пазбау-ленне).

Зелян!на з Куста ! вянок захоувал!ся розным чынам. Поруч з захаваннем яго зялёнага убрання для купальскага кастра (1вацэ-вхцк! р-н) Ьустракаецца захаванне "вопратк!" Куста да новага ураджаю: "як закладвакть жыто, то гэтэ з{лле на дно кладуть" (Жвдча П!нскага р-на). Вянок магл! пак!даць у хаце, куда прыво-дзШ на зэканчэнне абраду Куст, або ён станзв!уся уласнасцю дзяучыны, якая выконвала ролю Куста.

Кал! Куст застаецца у межах вёскЬ актуальная станов!цца наяунасць/адсутнасць яго сувязI з ведой. На поудн! вянок "на колодэзь в!шалы на коворот" (Сварыиав^чы Дубров!цкага р-на), у пауночным нацрамку "в¡шалы на коворот'звэрху" (Пучынн, Дабраслау-

ка Шнскага р-на), на пауночным усходзе арэала "взнок в!шалы на колодэзь на коворот" (Церабень Шнскага р-на).

Захаванне атрыбутау Куста у нязменным выглядзе —адз!н з варыянтау заканчзння абраду. Друг! варыянт звязаны з пазбаулен-нем ад куставой "вопратк!" 8 дапамогай агню/ввды: па-за ыежам! вёск! "нэслы з!лле с Куста спальвагы" (Табулк! Шнскага р-на), "вэлы Куста топыты, зрывалы одэау" (Крао!еука 1ванаускага р-на). У межах веек! яе ск!дал!/разрывал 1 (Гальцы, Камень Шнскага р-на).

У адпаведнасц! з принципам! комплекснага падыходу нам! зроб-лены ан8л!з распаусюджвання тапон!мау з коранем куст-. Даследаван-не паказала, што айкон!мн з коранем куст-сустракаюцца еярод на-звау населенна пункта? Беларус!*. При гзтым больтасць з !х адно-с!цца да Усходняга i Заходняга Палесся (Кусгав1ча, Кустар, Кус-тарны, КустаунШа, Кустов!чы, Кустнн, КуыЦчы)*36.

Як вядома, адной са спецнф!чннх асабл!васцей славянскай айка-в!м!1 э'яуляецца масавае выкарыстанне тэрм!нау, як!я абазначаюць тыл пасел!шча. Гэга дае нам падегаву л!чнць, што славяне у старажытнасц! называл! свае пасяленв! кустам i, i не паг8дз!цца э мер-каваннем, што агульнае значэане назвау вёсак, выгворных ад асно-вы куст, — закусгараная мясдовасць.

у старажытнасц! (з УЗ-711 стст.) славяне жыл! радам! (кустам!). Асобны род уключау некальк! сшей, звязаных роднаедп ! уладай главы роду. Род драсНуся, кал! некальк! новых сямей асноу-вал! уласнае жнлл§ непадалёку ад главы роду. Так!м чынам, форма рассялення роду нагадвае куст, вал! дзец!, новыя сем'! паходзяць ад аднаго бацьк!. Кусц!ода — "даць разрасШся кустом, цускаючы з аднаго зерня шмат сцябл!я, або з аднаго сцябла шмат гал!нак" (У Даль).

Toe, што у старажытнасц! слова "куст" мела значэнне "род",

х Айкон!мы з коранем куст-сустракаюцца таксама у Валынскай, Ро-венскай, В!нн!цкай, Льво?окай, Далтаускай, Еытом!рскай, Хмяль-н!цкай абласцях Укра!ны. / Рас!! айкон!мы з коранем куст-ёсць у Белгародскай, Уладз!м!рскай, Пермскай, Разанскай, Саратау-скай абласцях. Таксама сустракавцца ! у Польшчн. ' и Акрамя айкон!мау, широка распаусюджаны ! ~м!щ>атапон!мн. Напры-клад, на тэрыгоры! П!ншчыны гэта: Кустоуе, Куставачнца, Куст, Куст пад floyriM, Кустлгвая груша ! !ш.

пацвярджае i наяунасць межавога знака, называемага куст (л!т. kük£tas "пучок с8Ломы на доугай жэрдци як межавы знак", М.Фас-мер) . Гэта мае пршщыповае значение, пакольк! сучасния даследа-ваня! у вобласц! родавага Уладкавйння {ядаеурапейцау показал! цесную сувязь як семонгычнуо, так ! матэрыяльную пам!ж панявдя-м! "род" f "радави знак*.

ТакШ чннам, вщуленыя нам! айкон!мы указваюць на билыя па-сел!шчн (куст — тзрыгорня роду). Дадзеная форма рассялення транс-фармавалася, адбылася яе. адаптация да новых: г!старычных ! сацыяль-на-пал!тьгчных умоУ, вле сутнасць доуга заставалася ранейшай. Ад-ной з так!х форм было дворшча. як оялянскае сауладанне — сукуп-насць зямель 1 угодцзяу, як!я належал! сяляяскай сям* 1 ado роду, што жыл! на адвым двври. У ХУ-ХУ1 стст. рвспаусвдявавне дворншчау было пашырана на пауднёвым захадзеБеларуе!, у асноуным у Шнск!м павеце, ! захоувалася на давай гэрыторы!, а менав!та у зарачан-скай частцы Щнскага старосгва, дземясцовыя умовы не дазвалял! увесц! суцэльнув Балочную гаспадарку 1 пасля ХУ1 ст.

Дня роду, побач з прасторавай, надзвычай вахнай з'яуляецца часавая характарыстыка. Усведамленне часавай характеристик! ад-бываецца на пэунвд этапе разЫцця I заф!ксавалася У свядомасц! народа. Як адзначае П.А .Фларэнск!, "род ёсць адз!ни арган!зм ! мае адз!ни цзласан вобраз. Кожнц час яго жнцця па-свойыу каштоу-нн, аднак род !мкнецца да некаторага пэунага, асабл!ва поуяага выражэння сваей 1дэ!, перад !м сга!ць зададзеная яму г!старычная задача, якуп ён црызванн Hnpambmb''-1. Абрад "ваджэння Куста" ёсць выражэнне !дэ! роду у самасвядомасц1 старажытных людзей. 1дэя ро-давай еднасц!, уключаючы живых ! памёрлых, у рытуале Куста з'яуляецца вызначальнай. Для семантык! абраду характэрным з'яуляецца матыу "гасцявання Куста у бацьк!", ваф1ксаванн нам! на поудн!, пауночнш уоходзе ! поунвчи арэала. Куст выступав як прадстаун!к свету памёрлых. Асабл!васцп яго пвводз!н, як ! у славацк!х абра-дах з Н1фалеунай", з'яуляецца маукл!васць, пао!унасць, Куст боен, закрыты зелян!вай.

У абрадзе ваджэння Куста знайпла адлистраванне не проста часавая характарыстыка, а новы узровень усведамленвя часу. Л!нейны

* Флоренский ПД. Анализ пространственности и времени в художественно-изобразительных произведениях. М., 1993. С. 213.

и

чао (як чао жнтщя чалавека), адлюстраваны у л!рнчных куставнх песнях, суаднос!цца з цыкл!чным часвм, кал! мы разглядэем прадау-жэнне роду як змену дакаленняу. Менав1та цнкл!чны чес, разглядае-мы як змена пакаленняу, забяспечвае захаванне' абраду.

Культ роду як дакланенне памёрлым прародз!чам I суродз!чам характэрны стады! патрыярхальяа-родавага ладу, менав!та з гэгым часам звязана поунае усведамленнв роднаоннх оувязей, с!нтззава-нае у абрадзе Куста. Гвлоуны персана* абраду — с(мвал роду. Ме-нав!га ад роду (памёрлнх продкау) чакал! педтрьмк! старажытнкя славяне, што ! знайшю адлюсграванне у абрадзе. Твк!м чынам, праз выкаяанне абраду у старажнтнасц! адбывалася злучэнне дзвих частак роду — тнх П8каленвяу, як!я жывуць, 1 тых, што ужо памер-л!. Зварот да продкау пав!нен быу забяспечыць увесь комплекс умоу, неабходных для жыпдядзейнасц! роду, у тнм л!ку I умовн дая росту расл!я.

Г!сторнка-тнпалаг!чныя суадноо!ны куставой ! купальскай абраднасц!

Пры разглядзе суаднос!н куставой ! купальскай абраднасц! мн ул!чвал! асабл!ввсц! !х узаемадзеяння у цэнтрн распаусюджвання абраду Куста (П!ншыны) ! на перыферы! (па-за межам! Шншчынн).

Нягледзячн на агульную беднасць купальск!х песень, на П!н~ шчыне выразна вылучаюцца песн! любоунай 1 сямейнай тэматык!. Мпо-ства варыянтау купальскай песн! "Тэпэр Купайло, завтра Ян" заканч-ваецца менав!та матывам! замужжа. У куставнх песнях аб'яднанне у пары адбывалася у карагодзе, вобраз "дэвкы, молодицы" азначае пе-раходнасць статусу. Сгварзнне рыгуальнай пары у куставнх песнях пацвярджаецца наяунасцо вобразау "егомость/¡мость", "пан/пан!". Стварэнне пары з'яуляецца агульнай рысай куставой ! купальскай абраднасц!, хаця у абрадзе Куста тэта адлюстравана не так выразна, як у Купале. ' '

. Абрадн Куст I Купала адрозн!ввюцца характерам наяунасц! ва-рожага пачагку. Кал! адмсуны пачатак у купальскай абраднасц! но-с!ць абоалюгны характер, г.зн. прадстауленн на вербальным I ритуальным узроун!, то у куставой — варожаму пачатку на вербальным узроун!. (вобраз нядобрай Дол!) няма адпаведнасц! на узроун! рытуалу. '

Магыу знгшчэння I адгону нячысгай с! лы у купальск!м комплек-

é на Ш шпыне в'яуляеода цэнтрвлышм i яскрава выражаным. Свят-каванне Купала, у адрозненне ад-Куста, — тэта чао абсалютнага часавага переходу (легняе оонцаогаянне), кал! аднос!нн супраць-стаяння дасягаюць найвышзйшай кроше!. Для семантык! Куста !дэя зн!шчэння не характерна.

Так!ы чынам, вгульнш для куставой i купальекай абраднасц! з'яуляецца надунасць элементау любоуна-штбнай семантык!. Асаб-л!вае заключаедца у рознай функцыянальяай нак!раванасц! i сюжэт-вым складзе абрадава-м1ф8даг!чных комплекса?.

У адрозненне ад цэнтра распаусвджвання Куста, на перыферы! (па-за межам! Щншчыны) едзначавы адз!нкавыя выпадк! наяунасц! эленентау Куста прн святкаваин1 Кулалы. Toe, што абрад Купалы здольны ас!м!ляваць элементы кусгавой абраднасц! (хаця ! па-за межам! цэнтра распаусюджвання Куста), паказвае, што справа не тольк! у !х калявдарнай бл!зкасц!, але i У семантычнай. При гэ-тым абрад Куста губляе свае тыповыя расы.

Мастацк! свет куотавых песень

При анал!зе'мастацхага свету куставых песень у адпаведнао-ц! з мэгаы! даследавання асноуная увага была сканцэнтравана на прасторава-часавых характеристиках.

Складанасць вывучэння мастацкага свету куотавых песень за-клотаецца у тым, што н! па сва!х функциях, н!.па характеру вкка-нання, Ht па мастацка-выяуленчых сродках явн не уяулявдь поуна-га адз!нства. Чаотка з ¡х выконваевда вшишчна у час наведвання двароу: "Прывэлы Куста ззлёнэнького клёну // Дай нам, пане, хоч по золотому". Другая частка оуправадаае рух па вул!цы: "Чэрэз сэло, чэрэз Дучинское // Да шло войско дзвоцкэе", пад трвцюю во-дзяць карагода ("танк!"), пад чацвёртув танцуюць пасля завяршэн-вя абходу. Для зручнасц! перишя дзве трупы у далейшым мы будзем называць абходным!, а адошн!я кусгавым! л!рычным!.

Мастацк! свет абходных песень !дэальна структураваны, адно-с!на пвм!ж персанакам! вызначаны раз ! назаусёда, функцы! акрэс-лены вёльм! дашщдна: удзельн!к! абраду "стварапць" Куст, прыво-дзяць яго у вёску, прадстауляюць гаспадарам, заб!равдь патрэбныя Кусту падарунк! ахвяры ! г.д.

У абходных песнях разв!ваецца асабл!вы манументальна-!дэа-л!з!руючы стыль адошетравання суб'ектау рытуалу (Куст ! "войско

дэвоцкэе") 1 адресату песзнь (гаспадння).

Прасторв мастацкага свету разгледяана нам! не тольк! як мес-да дзеяння, а як цэлае, якое арган!зуецца з пэунай мастацкай асвоенасщ) яго гарызантальных 1 вертикальных каардннат. У куста-вых песнях болыл дэтальна распрацавана гарызантальная хврактарыс-тыка прасторы, што характерна для ствражитных абрадавых песень.

Гарызангаль абходных куставых песень уключае у Якасц! аба-вязковых кампаненгау динам!чнн ланцуяок лес-вёска-дом. Бертыкаль прадстаулена нлмног!м!, еле дастаткова значннм! у ритуальных ад-нос!нах паэтычннм! аб'ектам!, традшыйннм! для с!мвал!чнага ма-люнку свету — гэга дрэва ("чзрэшэнька") з трохчленнай сгрукту-рай на двары гаспадара, тара, на якой танцуюць "дэвкя-молоднцы", ! неба як праекцыя зямных ритуальных дзеянняу I з'яу. Прастора мастацкага свету куставнх песень аб'ёмнвя, рзальнвя, нефантас-тичная,'абмежавана зрокава услршлаемым1 аб'ектам! рэча!снасц! у час выканання абраду.

Прасторавая рамка мастацкага свету куставнх песень арган!т зуецца па принципу градацыйнага звужэння. Спачатку яна маштабна значная з невыразным1 межам! — "вял!к! лес", у як!м ацранаюць Куст, потнм ахопл!вае гак! структурни элемент, як веска, чым ак-цэнтуецца паз1цыя сацыяльнага коду. Звужэнае рагас! у межах адна-го тзксту моха адбывацца скачкападобна ад лесу да двара.

Структура мастацкага свету куставых песень адлюстроувае роз-намернасць прасторы. Сумяшчэнне арган!зацы! тзксту куставнх песень па гарнзантал! з яго арган)зацняй па вергнкал! надае "верху" нак!раванне пашырвючай прасторы. Функцню упврэдкавання вер-тыквльнай Г гарызангальнай падс!стзм адлюстроувае "чэрэшэнька".

Праз вертикальнее павел!чэнне рамк! ад такога структурнага элемента, як "сэло", да неба, як абсалюгнага увасаблення верху десягаеццв адлюстраванне гукавога эфекту — рэха, чым падкрэс-л!ваецца асабл!вая значнасць "войска дэвоцкого" I надаецца ад-ценне урачыстасц1 ритуалу: "Да чэрэз сэло, да чэрэз Пучынское // Да й шло войско да усэ дэвоцкэе. //-Як звговорыть, то й у нэб! зазвонить. // Як засмыецца, то й у нэб! одзовэцца".

Характэрнай рисай абходных куставых песень з'яуляецца теге, ' што, па-першае, ¡х мастацкея .прастора мае выключна станоучуго семантику, па-другое, што не Гснавала ззужэння прасторавай рем-к! да адлюстравання !ндыв!дуальнага жыцця.

Прастора набывае 1шшя црав!лы арган!зацы! у песнях-скяргах на Дола i у песвяк-апавяданнях пра долю-лес персаваса у л!рычяых куставых песнях. Па уяуленн» славян, долю давау род, чалавек шчас-л!вы ц! не, гамУ Qto так яму на раду наШсана. Цэнтральнае месца дол! у л!ричных куставых песнях структурыруе мастацкую црастору песень, иадашы ё& м1фадаг!чиув маштабнасць. /Причина песн! гене-тнчна звязанн з абрадам "вэджэная Куста".

У рытуалыши плане «уставы абрад садзейШчве замацаванню па-слабелых за год сувкзей паи! ж живым! 1 продаем!, ад як!х зележыпь лес роду (а праа яго 1 асобы). Выхл!кае ц!кавасць семантика воб-раза Бога у л!ричных куставых песнях у яго старажытнай функцы! "як! надзяляе доляй". У функциянальна-семантычных 8днос!нах структуры абраду вобразы Бог (Доля) ! Куст (род) могуць л!чыцца. с!нан1-м!чннм!.

Доля з'яуляецца аснорнай кэтэгорцяй мастацкага свету лiротных куставых песень, Як ы!фалаг!зеваны элемент яна уступав у не-пасрэдния сШегматычныя сувяз! з вем!фалаг!заванш1, ввычейны-м! персанажам! i с!туацыям!, адбнваецца персан!ф!кацыя дол!.У ад-рознеяне ад- абходных, стиль куставых л1рычных песень визначаецца павышанай эксирэс!уйасцю, эмацыянальнай рухомасцю характарау, на-яунасцю драматичных кал!з!й, што отварае вобраз сацияльна неспрн-яльнага свету, у ях!м жанчина адарванв ад роду, дому, сям*1, ка-хаяага.

Анал1з мастацкага свету куставых песень цаказау, што яго структура грунтуецца на станоучай 1 адаюунай семантшы яго чвс-так. Станоуча ефарбаваяая частка мастацкага свету ствараецца у абходвых куставых песнях, адаоуная — у л!рычных. Станоучая семантика звязана в маПчныи сцвярдяэннем дабрабыту роду, адооу-ная (парушэнне норки) — а колам разбураных сямейных адно-с!н.

Так!м чинам» доля у л!рычних песнях !ндав!дуал!зевана, што дазваляе зраб!ць внвад аб тым, што у мастацкМ свеце л!рычних куставых песень адлюстроуваепца перявакяа л!нейни час чалавеча-га жыцця, як! (у адрозненяе ад л!яейна-цыкл!чнага часу абходных песень) не тольк! мае пачатак i каиец, еле акрэсл!вае !ндыв!ду-альнасць дол! г.ожнага асобнага чалавека. У л!рычных песнях долю просяць перш за уоё менав!та для сябе.

ггг

в и в а я ы

1. Праогора Шнокага фальклорна-этнаграф!чнага рэг!ёна вы-значаецца складам, своеасабл!васцю ! узаемадзеяянем уваходзячнх у яго фалыслорна-этнаграфИннх ксмплексау, што дазваляе рвэгля-даць вясенне-летн! циклШншчыны як о!сгэму. Асабл!васцю вясен-не-летняга цнкла Щотгшны з'яуляецца тое, што У 1и адсутн!чаюцъ юреуск!я, валачобяыя, траёцк1я I русальная песн!. У той жа час тольк! у дадзеным рзг!ёне распаусюджаны абрад "ваджэння Куста", як! з'яуляецца структураутваралышм у вясеяне-летя!м цыкле, у найбольшай меры адлюстроувае яго своеасабл!васщ>.

2. Анал1з часавай характеристик! функцыяя!раваняя карагодау на Щншчыне дазваляе зраб1ць внвад аб 1х строгай прымеркаванасц! да пэунвга часу. Выпучаюцца йел!кодння карегоды (вадз!л! тольк! на Вял!кдзень), як!я не звязанн з пэуным абрадем. Куставня кара-годы з'яулягацца састауной часгкай абраду Куста, што ! внзначала !х часавую прымеркаванасць

3. На аснове анал|зу !нварыянтн8й схемы абраду "ваджэння Куста" зроблены вывад аб тым, што Куст на Укра!не ! на Беларус! — адз!ная па свайму паходжанню, семантыцы 1 функцнян!раванщ> з'ява, гэта дазваляе таксама акрэсл!ць межы распауоюджвання абраду. Наяунасцю гэтага абраду на Шншчыне акрэсл!ваецца прасто-ра цэнтра яго распаусюджанасц!, Асобныя внпадк!, як!я сустрака-юцца за межам! Шншчыны, адносяцца да перыферы! фуякцыян!раван-ня абраду.

4. Рэканструкцыя слова "куст™ у абрадзе "ваджэння Куста" у г!старычнай рэтраспектыве, на аснове комплекснага падыходу, даз-вол!ла зр8б!ць вывад аб тым, што слова "куст" па свайму значэн-ню было !дэнтычяа слову "род". Словам "куст" у старажытнасц!

( з У1-У11 стст.) славяне называл! свае ласел!шчы.

5. На аснове анал!зу прасторавай характеристик! мастацкага свету куставых песень зроблены вывад аб вызначальнай рол! у !м гарызантальнай (панарамнай) каардыйаты "лес-вёска-двор", вертикальная каардаяата выражана у меншай ступен!.

6. Анал!з часавай характеристик! мастацкага свету дазвол!у . зрабгць вывад аб адлюстраванн! у !м л!нейнага часу (часу жыцця' чалавека) праз вобраз Дол!. У цэлим для вбраду характэрны л!ней-на-цыкл1чны час, пакольк! родавы абрадавн цикл {штогадовае узнау-ленне абраду паколенкяш) уключае праз мастацк! свет л!рычных гсе-

сень 1ндав1дуальны свет чалавека у яго разнастайнасц!. Так1м чы-нам, ыастацк! свет куставых песень характарызуецца не тольк! аоабл1васх!Ям1 сваёй прасторавай структуры, але 1 часавай.

7. У цэнтры распаусюджвання абраду Куста (Щншчына) захоува-юцца яго тыповня рысы Садрозненн! тольк! на узроун! !нварыянтных схем), Адзначаныя у л!таратуры выпада! наяунасц! элементау Куста пры святкаванн! Купалы не характерны для цэнтра распаусюджвання Куста, г.зн. нетыповыя.

1. Шарая О.Н. Офяд вождения Кусте // Традиции в многонациональном обществе: Тез. докл. конф. — Минск, 1990. — С. 98-97.

2. Шарая Б ЛЯ. Дынам!ка функцыян!равання вясенне-летняга аб-радавага цыкла Шшгчнны // Весц! АН Беларусь Сер. гуман!тарньпс навук. — 1993. — й I. — С. 85-91.

3. Шарея О.Н. Запрет // Восточнославянский фольклор: Слов, науч. и нар. терминология. — Минск, 1993. — С. 82.

4. Шарая О.Н,- Формула невозможного // Восточнославянский фольклор: Слов. науч. и нар. терминологии. —Минск, 1993. .— С. 424-425.

5. Шарая О.Н. Формула пожелания // Восточноолазянский фольклор: Слов. науч. и вар. терминологии. — Минск, 1993. — С. 425.

6. Шарая В.М. Кусгавья песн! у сучасных зап!сах // Культура у Рэспубл!цы Беларусь: г!сторыя, сучасны стан ! перспективы раз-в!цця: Тэз. дакл. канф. — М!нск, 1993. — С. 154-155.

7. Шарая В.М. Смехавы аспект мастацкага свету каляндарна-аб-радавай паэз!! беларусау // Узаемадзеянне еурапейск!х л!таратур: Праблема творчых метедау XIX-XX стст. Матэрыялы м!жнароднвй наву-ковай канф. --• Гродна, 1994. — С. 199-201.

8. Шарая Б ЛЯ. Арэальвае вывучэяне з'яу духоунай культуры бе-ларусау // Еесц! АН Беларус!. Сер. гуман!т. навук. — 1995. —

» 2.- 0 . 78-85.

9. Шарая ВЛ. Г!сторыка-тнпалаг!чныя суаднос!ны куставой ! купальскай абраднасц! //Весц! АН^еларус!. Сер. гуман!т. навук (у друку).

СШС АЛУШКАВАНЫХ РАБОТ

Р Э 3 о м э

ШАРЛЯ Вольга Шкалаеуна. "Вясенне-летн! цикл абрадавай

паэзН Шншчннн (узроун! прасторава-часавых вднос!н)"

Вясенне-летн! цыкл, абрад Куота, куст як род, куст як тыл пасялення, арэал, прасторавая I часавая характеристик!, мастац-й! свет.

На аснове анал|зу фальклорних ! этяаграф!чннх матэрыялау, сабраних аутарам у час экспедиций, з ул!кам крнн!ц Х1Х-И стст. раскрывающее асабл!васц! вясеняе-летняга цыкла абрадавай пезз!! Шнскага фальклорна-этн8граф!Чнага рэг!ёна.

Разглядаюцца каляядарна-абрадавня песн! вясенне-летняга ■ цыкла як с!стэми, выяуляпща прасторава-часавия характарыстн-к! ебраднасц! ! мастацкага свету паэтнчных творау, асабл!вас-ц! !х функцнян1равання.

На аснове анал!зу прасторавай характеристик! з выкарнстан-нем арзальнага падыходу зробленн вывад аб тим, што абрад Куста на Беларус1 1 Укра!не — адз!ная па свайму паходжанню, семанти-цы 1 функци! з'ява. На аснове коыплекснага падыходу (з внкарыс-теннем г!старычных, л!вгв{стычных даннх) рзканструявана семантика слова "куст". Ввдзелеян новня значэнн! слова "куст": куст як назва пасяленняу у старажытяых елввян, куст як род. Даказана, што !дэя роду У абрадзе "ваджэння Куста" з'яуляецца дам!нуичей;

Атрыманыя вын!к! могуць быць карыснш! у даследаваннях, як!я звязаны з анал!зам прасторава-часавых характарысгнк абрад-насц!, у г!старычных, л!нгв!стычных даследаваняях.

РЕЗЮМЕ

ШАРЛЯ Ольга Николаевна. "Весенне-летний цикл обрядовой поэзии Пинщины (уровни пространственно-временных отношений)"

Весенне-летний цикл, обряд Куста, куст как род, куст как тип поселения, ареал, пространственная и временная характеристики, художественный мир.

На основе анализа фольклорных и этнографических материалов, собранных автором во время экспедиций, с учетом источников ИХ—XX вв. раскрываются особенности весенне-летнего цикла обрядовой поэзии Пинского фолыслорно-этнографического региона.

Рассматриваются календарно-обрядовые песни весенне-летнего цикла как системы, приводятся пространственно-временные характеристики обрядности и художественного мира поэтических произведений, особенности их функционирования.

На основе анализа пространственной характеристики о использованием ареального подхода сделан вывод о том, что обряд Куста в Белоруссии и Украине — единое по своему происхождению, семантике и функции явление. Основываясь на комплексном подходе (с использованием исторических, лингвистических денных), реконструирована-семантика слова "куст". Выделены новые значения слова "куст": куст как название поселений у древних славян, куст как род. Доказано, что идея рода в обряде "вождения Куста" является доминирующей.

Полученные результаты.могут быть полезными в исследованиях, связанных с анализом пространственно-временных характеристик обрядности, в исторических, лингвистических исследованиях.

SUMMARY

Sbaraya Olga Ntkoiayevna. Spring -- summer cyolo of ritual poetry of Pirishchina (the levels or spatial — temporal relations).

Spring — sumifir oynle, tlie rit.c of Shrub, Shrub as a family tree, Ihe Shrub as a type of settlement, region, spatial and Letrporal descriptions, artist, ic world.

II© peculiarities of spring-summer cyolo of ritual poetry in Pinsk folkloral-ethnographieal region ar-e revealed on tlie basis of analysis of folkloral and ethnographical copies, collected by the author during- oxpoclt lions and considerin? the sources of t.lie XIX-XX centuries. Calendar -- ritual songs of spring-summer oycle ore regarded as systems, spatial-temporal descriptions of rites ana ftrtttttio world of foetry works, pecwl iarities of their-function are determind.

The conclusion, that the rite of Shrub in Belarus aivl in the •Ukraine is the same by ils origin, by its semantics and by function of plienomenon, m-i made un tlie bas i s of analysis of spatial cli ;-ori ptiofi using the regional approach. 'Hie semantics of the word Slirub was reconstructed on. the tmis of coirçlex approach tusinï historic find linguistic, facta). New meanings of the word slirub were noted: Slirub as t.lie name of settlement of ancient. S"lav; Shrub as the family tree in U» rite "The leading of Uk Slirub" is dominai if-

Tin? results can be useful in 'researches, ooravected with the analysis of spafciaT-temwal descriptions of-riles in historic, I ingvt i st i o reaearcl