автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.02
диссертация на тему: Афшарский говор карабахского диалекта
Полный текст автореферата диссертации по теме "Афшарский говор карабахского диалекта"
АЗЭРБАЛЧАН ЕЛМЛЭР АКАДЕМШАСЫ И. НЭСИМИ АДЫНА ДИЛЧИЛИК ИНСТИТУТУ
Эл)'азмасы Ьугугунда удк-408.7: (479.24)
„L» (._ í> ¡^«^^
АЛЛАЬВЕРДШЕВ ЕЛШАД ИСА OFJiy
rAPABAF ДИАЛЕКТИНИН ЭФШАР ШИВЭСИ 10.02.02 — Азэрбазчан дили
, Г Б 0Ä
Филолок^а елмлэри намизэди алимлик дэрзчэси аямаг учун тэгдим олунмуш диссертаси}анын
АВТОРЕФЕРАТЫ
i
БАКЫ- 1095
Диссертас^а Азэрба.)'чац Елмлэр Академи]асы Нэсими адына Дилчилик Институтуйун Азэрба]ча^ дилинин таршш вэ дналектолоюц'асы шв'бэсиндэ ]еринэ ]"етирилмишдир.
Елми рэЬбэр:
— Филолоюф елмлэри доктору, профессор М. И. Исламов.
Рэсми оппонентлэр:
— филолокщ'а елмлэри доктору, проф. Е. И. Эзизов,
— филолоки]'а елмлэри доктору И. О. Мэммэдов.
Апарычы муэссисэ: Н. Туси адына Азэрба]чан Девлэт Пе-дагожи Университети.
Мудафиэ « Ь » « » 1996-чы илдэ саат
»-дэ
Азэр^чан Елмлэр Академэдасы Нэсими адына Дилчилик Институтунун нэздиндэ филолоюца елмлэри доктору алим-лик дэрэчэси алмаг учУн ' диссертасщ'аларын мудафиэсини кечирэн Елмлэр Ак?.деми]асы вэ ТэИсил Назирл^инин Бир-лзшдирилмнш (Д.004.07 01) Ихтисаслашдырылмыш Мудафиэ Шурасынын ичласында олачагдыр.
Унван: Бакы, 370143, Ь. Чавид пр., 31, V мэртэбэ. Азэр-ба]чан ЕА Нэсими адына Дилчилик Институту.
Диссертаси]'а илэ Азэрба]чаи ЕА Нэсими адына Дилчилик Институтунун китабханасында таныш олмаг олар.
Автореферат « 3 » , 0 «$С\/~-» 1996-чы илдэ кендэрнл-мишдир. О
Ихтисаслашдырылмыш Мудафиэ д Шурасынын елми кдтиби, ^ , ^ филолоки^а елмлэри доктору: ^ А" Г. И. МОШЭДШЕВ
№
>
Из вы т;дума оачфдвси ...
M2SHilítiJMg2.g55S!S. Даалопт во шивелэрян ojpetjа.шзоя Дзор-- ■ daj^aa дадшан вэ Gy далдэ даяншан хэдгга таршсааа, тарах: и грвм-иатскапынн, диивмезен гадам jsshchk гатляркнн, ояун кеча aja rapa-xa шкйза-J мврьзлзяеряня ачшшог аааадв, Ьемчяит дадак^йиа-. зин, влвчэ дэ rohyrá ятрк даллериаш бир aspa мтыцдосаиалериия" ; 6ejm üetssjj&a квоб еден гй^метла матвряал. ы- .
р.г í^iep. Гадам j аз ал и абвделэр во лтгэтлор гадорсГтйбзрлы олаа дзалект фаэтларт шшр tío jy бар-бар и мз ¿анаши jamauEi вэ стя темасда олмуш ттрк халгларц араонвдакн гаршшшгли елягалэр»,' ■ онларвнодэ? во он"гайгарлзд, квчмвв hojar .терзали, мвшга*анй,в*-', вографи^аошш 20 с. ejpewm багщшдаа да чох' ^далыдыр. хшдан огуо таЗФаларнадяя бар®! га вдшн детален еэ "азэрбаз^аалы-ларнн.втвоквйезотдэ tsrrnpsx отман*4? ойварлярш,- о *.:тадвцг,я Гяпй-бвг вфааряарана дяяшай а-здг ига да ¿ojru aheMajjass малйкдар* ■ •
Asepdaj-qa» даягнг.п бкр онрз г од пи ¿cypycajjowmpaia на грамматик формаларкаы «тай? мтЬефа»- еда« ojsaap аявзод гндаду к ска а^ряча тэдргоаг oojñicía олчгмкг,! .систем 1шянцда вЗрадагуэшвдчр. Допрувур, бгр-пгз го'пчкчег етпядэ /?<♦?,Рзмазгшозуа "Asepdnjtaa дйляаяп Гарабаг гввсгиафсфо» /ол.^ззкэсн/ эя К.ЯХула-
jessa "Aoepóajvaa далсвзд Агчабэдв gajai;«- аягэлэря*' адяы вачиадд-лщ дисезрг acasos/ е^шар щсзаваа да 'гохунулмуи] оадан 'пэри аэ~ " ааяде даишшшкедпу.. ¿lazís..^
; .'.шёкалдэ тедгегата ^элб одуаии<шШ> ■■wyé-Kifáxii» ¿о'-йагоязрШ» арвонздэкк nsBrija» е^вжехсуе coHaj'josa «¿оЬжглэ^а». зцаба да.$Я елочг да .башта дколок» ш ;; Зехлэра гдтэ;}ЗеалетщврвяЕ$ тзэ,¿ejaíea'fv лера вэ вфаар иивэошт бттвэлтядэ '^ршашесярш йчёбд^гаа аат' зэрэаларат ону дгвеярасяЗа iiessyqy asís Ёыгеко'завз га$и-гйгуза
н0гс9д rojuyiíyr» ^
Тялр'птатнч иетсед ве ввзаФешм. Зоетя-аот» мвгсэд »'гиа-'1 : фалэрй шяа|'ндякш1ардау абярзтдзр:
- эфвар шивеосшии взтаокаксуо. сэч^оза ^зЬаглзрйва уээ чы- -харкнгг;
- онуа Азэрба^чан дал'иаин башга д®мвкт во шаввлара itwe, ■
V Ьэмчшш.эдэби даде охш'ар ве.фэргли жусуси,3^атларйаа Míejjewan-дярмэк; ■ •>"
Аззрбз¿чая Совет Еноиклоцеда^аси,IY «,,Бакы,1980,сзЬ. 247. "
• ' - шива фактларыны тариха-шга^асвла метод асасында aaah вт-ыек; ' v''. ■ , ;
ejoiap шявесанан фояетик оиствмандв,грамматик гурудущунда
аэ лекоих тэрксбявдэ нвзэрв чарпаа сечи^ава zycycHjjeMQpa ачыгламаг, онларын ганунау^гунлугуйу асаодандырмаг.
ТедгиЕатын методу ве мвябвлери. ДаосеpTaoaja аяанан jasas-масьшда твовара ве тариха-итга^иоели тсулдаа кствфада едшшап-дяр, Эсердэ Азарба^чаа адаба дйяв, гоЪумттрк доллара га онларын бэ"зи шаввлара ив мттаЗасэлэр апарылчш, бар сыра масел елервн изаьында адаба дидашшян таракана, гедш ^азшш абвдвлерэ, лт-гвтлэре ве башга матариаллара мграчиет олунцушдур. . .
Лаосортаса^а 1990-1992-ча аялердэ мтвллифш Агчабада pajo-«рув Эфпар, Гаравэлла, Зекер^влв.Ьиядарх, Ьачыбедалла,1\готглт вэ Хочавакд кандяервнден топладкгы матариаллар асасында ^азылмншдыр* Тедгигатын елма ^енада^и. Эфпар шавасаАзарбаЗчан далчила-Заадэ алк' двфе олараг ajрыча ив сасяем Ьалшда тадриг едаяар.Дио-cspracaja эдандв бу шаваниа фонетак ае грамматик гурудущу, лтгат теркаба атрафш шакияца арщадырылыр, 0урада мзшаЬвде едилен бар сцра гадим формалар ва je» а фактлар свнхров ва даахрон плавда йзаь одунур,
''.' Тадгигйг натачасаада бар сыра гыпчаг елемеитлери, дилвдизац гадам лвкоик гатларыаа аадолая сазлар, M9Hcy6ajjer,. хабэрлвк ва шахо категор^ояаршшн П вехе чамана балдарва шакалчалэрде в ов-стш, гати долечек ааманын П шахо такандо -afj, -ад шахо вэ геjpu-гета калачик заманкн I швхо тек вэ чадаыде ~ыац,~ави кнкарянг шв-кмлчесгаан'шшеямасд, П-Ш шахо агазляклвргивн тек вэ ч&'Иаван. влв-«а де uaupy6ajjai> иэквдчшы асшлррщ Л шахе токде/ ¿«¿элик Ьад~ да -да aaaiaaa ~уи шаналчаоа retfyjj втывов, шуэдад яеадад ¡зшацщ Я щахс текандэ чз, шэхе швкялчисйййй ааланмэмэоя гэ с. хша факт-дар ашйар едюыаидир хй, бщи буялары paa ^jemwajfl кша rajMf?-•гвНДврМвК ОЛар, '
:. Дйссвргаои^ада афвар щдеэоваед озуцвмехоуо сача^ава чаЬа»г дврая®, онун едаба цт& ва вл^ча да бадаадаалеюева шавалора-.
ûxaap ве окларааи ^»ргла хтоуса^^втлараавд ?ав чькарилмаоы-.^ц^'лехойк «мак лекевмдараа ве термин
•'s^ii^i» «взладю'.«ив гягплашдырылыи ¡jgah едашасана Щ dsiara .^aherxspa *ifçjrc» фюар^вврйшёаадар,,- :
í
Тэдгигатка незеса вв практик еЬамаИвта. Эсер АзэрбаЗчзй дала вв халгшнн-тарихпаш бир сыра мвселвлервна едрвнмэк бахн-мындаа зЬвми^атладир вэ ejHß заманда, дмимизен тарюса диалек-толоккзасыны, тарах* граммамйкаонвы ¿арагмаг кшиада, даичачгк ат-ласынш.дшшэктолокя, еттадлоза звэ маьедля лтгзтяэвйн мчурл^нна-сннпа, hSMTiEHSU 'дадчмгЗсмйзга бэ"за мубз1тсела проблэшаршш h abrasa немая едэн пфатля материал вэрар,
Дассаргасд^а ттрк диллэрянгщ мтгтя^ясэла грешат якасшш.лвк-ойколокидасыаы Ьазырлачаг саЬэсшдэ, олечэ да ттрк халгларн ара- • скндакн тареха ялагалэра за двхэр мэсзлалара аныгламаг кяандэ да MYtaM рол b^Haja билвр. : ;
'. Эсердэн ала мактеблераи фаяолокада фактлтелврйнин. таярбаюра дврс вэсаиа кима фаЗдвяаяа'бяявр -вв хгезгоа курс sborjoishísí Ьавнр-лашюовнда» «ранга:: семйваряаркн апардамасйнда да он дав зстяфедв етмэк олар. . * • -.
Апробаои1а m яеар. дсвд Hееемü адына Даи^влик Эг«?этутунув "Азарбаочан двлщда тара«г вв двалвчтодэка^асы" иеп(5зоге1до зэ иво-титутуя елма саманарында мтзакара вдаямвдяр, Даосе «-звзусу
влэ елатздар тг&юшфш 4 тезиса на бар мйгалас;; чал aflyiwrvyp,
Ййссагоаса,1ав.ва ЛУ ВУ-ЗУДС? ♦ Лас^ортаса^а s-; cea, ядра, фаем, нетме, лтгот, матервал тоддшшгц яаяд адяарщка нхтйоарн вв иствфадэ олушу® вдвбв^атш са^айцошдаа ибаретдяр.
ДасеартасяЗавй? "Карая" Ьйооасиада мээзунун актупдлi:r>mдад, . мвгоед вв вазифалэриаден, бшв jôaилajиндол, 'sasври во яраятще , вЬама^етанден, тэцгетатш haacH ыетот; г'г^гг-ir •<•:■•. апа--ркякасыядая данышылыр.
Дйссартаоя^ааья I фэсли айшар шайвовниа-Фонети»: с«г>?з8?пле h вор олунмумдур. Бу фасада офлап щквэсяидв пудаЪидй олуизн сачт вв еалнтлар, онларкн вариаатларн, саслорян в^ззлавлоо», оесартн-мн, сэсдтатат, аЪанк гаяуву, accaMíWjaoaja, дэссшаяэас;уа, сэс-лвран Зердо^йшмэои ээ башга фон «так Ьадаселэр т одр иг едилар,
Саиглвр» Э$шар шавэейндэ евзлэрин декалин тэрзлндан ас шш олараг'саитлэран бэ"зилерй узун, бэ"залора гыса, бар г кем и. зад . бур/яда талэ'Мтз едилар, Бурада Öytyh сашлория yaya варианты
озунт кест0рйрки,3у да 6 s" за гурк диллеранде щщаЬеда а дален йлкин учэама /мэселен, ттркмеа вэ janyî д^ершдеД делил.ком.-бин'атор cerçajjeдащьфш • сонракы узанмацыр. Сонракы уванма асе ,. сезлерден мге^вя самитлэрин дтшмвси нвхичвоанде емелекелирве ' онларда Ьеч бир ыэ"на дадшаияли^и ¿арагмыр. Эфвар шавэсинде ка-■ ней шекилда jajîMMHu бу узаямаЬем Азврбазчаа сезлериндв, Ът до
алыныа сеалврцё nmiahaaa вдалир. : • АзврбаЗчан свзлерйнда рзтат квсрэрен узанма Ьадазвси сез ';Кеклериндв1Г вэ. шэкилчиябрден еоаоэи в, г. j, flffe самшгаринин д-щи-» ; меси нетичарадде емелэ кэлир ; мае. : чар •¿'чагкр, га.<raja, штан^ , ымтаьад, гулам* гулагым, Ъёран, чзршьчзньыох'.дёр <flejap, jSp-c je-jap, cap î сэЬэр, шар < mehap,дёрмая, мём ¿.менам, йрми, едэ < адда, - ашддр свшлеяяр, баглыр < багла^ыр, горла, дбга, тох< Tojyr, ô^, кедэ^квЬне, суп -cqyjya, шуд<ш^уд ва о,
; Эраб-фаро мешали алкнма саадардз мтааЪадэ едалан у8авмада '!kû3 Ьзч бар сас дта'еси бай вврмяр, Ъвнш евзларш теркабиндвка ,/саитлэр еелвдо ытвафиг олараг узуа толаф$гз одулур; мэо. : алвд, чтт,.-адм, ï0$afl,ïMHM,T5pa$, вирая, зйнет ве с,
. Эфкар шивзсиадв са галер ан гысавариаитларц jалаыз гадали н,я,у,т са иле ранде мхааЬида едалар ка, бу да щгу aie баглвдыр.: ' Байта шеквлдо десек, сез кактнта биранчи Ьвчаоындщ апленен гапалы'
сакнирряатааранв дургу дтгшмэд^и^чги оалар гноа таяеффтв едя-Л яяр; мес. : дарах, Зука.гуту, гурух,,
v ктмтзь\ стп*ркаг ш?;)тд на о, "' ' ,''v
.:.>;у;8фюар шивериайГарабар дадлектаадеа фэрмшдаран оэчиэ^оэа :. '•. wtyofààtehepim^ бара бурада бурун са^гдершан хетт шэЧалда! ад', шяуру гарвг бурун саатлера Asepûajsaa дила-
дад ашси деалеитшда д^а каяца jajtwmwp, Еурада' бг?тн,саатла-• ряа бурун вараанти вардур^. Эфдар шавеевдда баагга диалект ва шй-ведердадяэд^ ,$ajiyià ¡ма^ Задан* а,ы,у.'савгларшаи щрьг ; tecâaвдаяйр к в, да .nsha чек чаакедчиерде езтну к а;- .
V-^v--—'':', ■•-:-. ... v'-j
( 5^8анаб й?|руида flejftse« а савта со»у ачыг а, в сашлэрв вде СетейГ.о^&лад р жако чвмаа йааеуû^jw ш^ерчасаая etдркдэ, •.., фа* ляп 'аэрт , ces пеке еввзлкхларк вэ .
Т * M ,йя¿esK ;Ссам Souet шеа "твококи1 языков, Л,, 1970ois ► '
2 'лцхвяю
• - - - — б
" ir ¡¿sacyCajjes твкаячщняя тЬ-
чул олео йпавв гг.'гддчк«* тпаыщ.? олувур { моо, î
' ■■лксГъ, >■• nß, доаа, jaea, wh-
¿
í;mir<i • ; с:;о ¡1 к-¡.-r.-Oajjeî
■ " ' v\ швхо ккхвговязасн оепмчяяврщяв П-
шпхс чсм0ндо, се'лстло бгтея ссишп п я««» , т^-
.ч-v^i лр ; тлао. ! елка, jepíFs
> гло^ш.»гш-ямснз» суir\jсиз, jaxfflfî-алдгТз, аглрсаз, кодзрскз, рлТ, japîî, eng; omjíi вс о. f ' -irsaui£îî с/игпда дэ^гигз у canin П seto MGîic/dnjjo?
»•сиглчплоралз, хобэплгг' по па» cascrüjinjaca асксячйяоргаая II. иохо ^глглдэ» П árto тгдпз uczcyóffios исяглчяогаа гвбул етыггз ." созлор кемез jfl¿aara ra ^"cán-ín' Ьагшарпзда иглездеадо озтят которая; нез. : ja.^з«?у£уэ,!«ЙЦ ¿«»trclrs. »та». »»-r-??:,
"лг
■ ' i-O".,;:-;: т-Д '.::r¡\'';r: • ;. ryf - ■ O':.'.-r
„-^ ¿гз* ^erroo.':' '•.
" Qfctap 1зпзаосас1.Сэг2та'.ис=дал4л«»» г.:... •
;</г: пг'т ■;. г • " • ;'vjío,
OJ'H'ir.': Д:'":'!;'; /ni'^iSS.ÄMjw» 'ТЧИ ЙЮШВ »врЛЙН '
.aepsо ив"веда гзлэд-рз. '
' Эфвар шпзеоадэ нгг&пдо ё-гтггя ссз еэгачегг-а^вргаш бааля-чаларн е^агылЕяшяп»""»
й>:>, з 5 л1'::- г;?;:-.'• т". ' ;• • ...гоол;;;:;,;1
осхаст-зда, rzüizi дз соауяда нюааядо оявапп? «¡у1,? г'Л, ' олен ^ аясч.' Бстгк, десигя, ;пс5до"5, х:з о.
э. Ё7 Ьзд^са br;ï or..! ГГГГЛ-^СЦЛ, i¡c« до.и-сколчмардэ . осассн j; гкемоа дэ д, п самаглэря гараыошда озтат кестеряр; мес. : ajrap/je^iax, ja4ajap<ja>HKKap, ёшкар вэ. с.
М.Ширэля^вв 6? Ьадаобнш езбзбдаа ссзти яе»гндЕ{а ачыг/а/
саитин j С8СИНИН тэ"сйри й$гШ?с8ёд'е Запалы сайте /в/ чеврилмеси алэ азаЬ едар*.
у> т. у саитинан т сайга еще евезленмаса йам сезтя эввалин-Д0, hsM дэ оргасында мтааьвда олуяур ; мео. : tx<jr«, Ътш, стгта, Ьвктмет ве с.
о> в. Тедгиг олунан шавадв бу haflaceje ¿алныз бар нвчв сез-дэ в, j саматларанден еввал твсадгф едалир; мае.: Tejyx,cejxa, дв^га, лввга ве с.
0> а.Эфпар шавеса ytoi cevajjöBa олан бу эвэзлонмв дайа чох евзтн ортасында, гаемвн да сонунда езтнт кестерир ; мвс. : rapa^ гарэт, салга, бафа<вэфа, хавар, хамыр, пекшая, cup$a,Mej-.ва, гонча вэ с.
и>ы, hew ез сезлэримазде, Ьемчд9 алннма оезлзрце мтшаЬидв едилен бу hasaoeje созун оргасында ве сонунда раст калин ар; мае.: ылых, цпхы,' ылдырым, тысмат, чьше, мшар, $а;)ыз,за;)ыф,кафыр ве с.
-з>о. 0 саижвния о сайта апэ евазланмэса сезтн оргасында в, н, гасмэн да х /< г/ самитлэрандэн еввел езтнт кестерир; мео. : яоват<невбе, това<тевбэ, кощгл, гонта, нохсан ва с.
т>у. Сезта баранча ва иканча he чала ранда мтшаЬадэ едалир; мае.: умут < тмад, улгум< Ьтягум, чума, сувут, зудум^зтлм, гув-Büi кумав ва с.
о> а. Нахчыван гдопу двалект вз тявзларанан есас фонетш? хтсуса^атларанден бара олад бу Ъац&ов ефшар шавесянде де мтшаЬадэ едилар. о саитинан а савгя ало евезленмеей ¿а чох созти орта сш да, гасмэн де еввэлшдо, 9сас0н в, Mrejjea Ьалларда j ве -ja соЕор л,к езояаранден еввел езтнт кастерир: мео.: вав', чалав.^а-•лав <алов, ав, ганлах, гавырыа, г крав еэ с.
о> з. о саетлнвд в сайга wrv- эвазленмаЬй бйр неча сезде сезта ккинча 1)ечасыяда геддэ алшшьшдыр; Use» i' олхед < охлов, бузе j, óyxej вэ с.
а>о. р сашкннн в sa era вло евэзлэйМёйи сезта ортасшда, гасиан дз еввал гида в сак стен лен эввэл мтааЪидй едетяр; мае.: у.о^шы. ¡гогаэн, h?*o&îD< йовевлэ, беиеви, битов,ке?кз вэ с.
е>е. Еу ba.aaca efcsp яаввсавдв сезта барвнча но ахккй Ьечасвяда B,j саслэра гарпнешда езтвт убстэрир; тс.: дзвлот, адвр,евлас.,невзут кг л о, х -з 3, ö-rr с j, бтле;) во с.
I K.!E.!3«pWKjcB. Бак к да.оя0кта,2-чз »ruw, 1957, csh. 21»
Эфганыстандакы афварларыв днландэ /мес.: сез/ссез, дерт< дарт, je3K0 < езкэ, кел< хал.текар*. текар "текмек"/* кенш ja-зылмш бу Ьадисэ башгырд даланан Aj шавэсаидэ2 вэ туркман даланан Jom/д даалактанан гарб шивеларанда да /мае.: евва <ввва "SKej", севяшмек <оевшмек "cejiramaK, дввар <давур "дэвр4/® мушаьиде одунур.
у>ы. AsepdajvaH дал шин шорт трупу, хусусен Мугаа груду гаралэра гчтн Сеченова олан бу hauacaja a|u¡ap шивэошда сазтн баранча вэ аканча Ьечаларьшда раст каланар; мес.: пыт.тырп.иа-мыс,армыт.мындар.савын вэ с.
у > а. у саатияин а саата ала авазланмаса акй i?a уфечалы сазларин биршчя, гисман да вканча ва тчт.нчг Ьачаларында муша-Ъидэ едалар; мао.: кафлэт,матеккв,тэчарба,, щдакг,тэсэра$ат вэ с.
т> н. Ду Ъвдаса бар ночэ сазта баращшЬ^асшца rejso аладмышдыр: сырфа, мыгасенр, иыЬаркба.Бэ с,
а>о. Бакы даэлекта учун cewaj зовлолзя^ бу Ьадасэ в}ц;ар шазэсанда залныз бар нзчэ $ездэ вг гасмаы да j ese и гарзшсында эзуну каотерар; мзс.: Maptaoj, човал&чах, нрват эе о,
з> а. а саатанан а саата шщ авазлеашаса сезтн баранча he-часында мшаЬида олуяур: мае.: KajKYp.aajTOAejpra.MajKGMa
е > е. е саитщиш в саата але ввазланмаоана сезтн баранча Ьечасыада в,j езелерилден оввах тзеацуф ецияар; мае.: aj.cejjcr., надут, чввур.двдул ва с.
а>у. Цу Ьадаса'сезтн баранча ва вкянча Ъечаснвда езтаг кестарар; мае.: дуЪар,умут,су|ат,Уеуф вэ с,
а^т. и саатанан г сайта ало энеалаамаса сезтн баранча вэ гисмэн де иканчи Ьачасында ге^да алынмышдыр; мае.,:, нардтван, KejKYp, дэ^руш, шумшах'.
а>«. Бу Ьаднса^а овзхн баранчя Ьечасында трсааг^ едвдж; мес.: дыха, енрмашкх, саловар ва с.
1 А.и.АОбасов.Некоторые эяметкя об афоадах- Agrspacrадч»Соег,т-ская т&рхолагия, 197 5,» 4, cab. 73; Ф.Р.Зв ¿налов»' 0 языке «^¡мрок. Проблемы ¿оторви я диалектолога» тюркских. язкков.. Баку,£ч,<и©,.с.4.
2 Н.х JíííKCKrroEa.Восточный дазлект с&додаиязд'я&юаД!:, J978, с eh.29. • ' '
S К.Шак7оавов.Западнш говоря емудского, д^езяа-.туркмзнско-. г о язняа/АйД/, Ашхабад, 1960, ceh .7. " ' '
4 М.Ш.Ш'ирэлtijев. ьакы. диалекта,с<% IVhlBb.
8 > и. а саатинин и саата цлэ еивзленмаса свз квклвршдэ еотнт квстерир; мэс.: мадахш,чшеняах1зйнжар,шакал,зса^ал.
. а>в. Бу Ьадасв даЬа чох созта барвача йечасында мтмаЪвда олуяур; мае.: еказ.меЬрааа, ¿екиз< эказ, сефая, еаир,'серчв, селбе, пвнкэрв.
0>у". о саитщзан у савта аяе евазленмэсанэ дзЪа чох алыыма сезларде сезта 0яраачи ве вдинчи Ъечаларында тосадтф едалар; мес.: бухча.телфун, 'дохдур, дорадуз, баднус, палыруз во с.
е>у. Губа диалекта учти дзЬэ евча^еви олшг бу Ьациса е&пар шавэсиадэ бар нече соэдо ге^цо алынмшщыр: Ьурмат, етэрчан, Ьуяэт.
М.Шарад^ев е>у, о чгмледен о > у Ьадаселэрани гшчаг хтсу-си^ати аддандырар во бундара гшчаг даллорше массус олаы еле-иеит кип Гйдмотлендярир<".
ы>а. ы сацгинаи а саптд иле евэзлевмаса созун баринча во иканча Ь'ечаларында бзгиу кастэряр; моо.: багарсах, чахарт.кагаз, шаЬа вэ с.
у> о. Бу Ьадаса сэзта баршча Ье часки да соиор л.м, Ьом до , кар т сами вн цон еввол мтаайадэ ояуиур; моо.: с.маш, отанжах.гсгл-рал, солуав ве с,
е> а. о састеаан а саста ало евездгамсса дзЬа аде алыама созларвн баринча ве шсиича ЬзчпларшР^д.т.с аа остр м, р сес-дера гарвысанда озуну кастерар;мас.: мидал.ш^ар.сш&т, баяат, . кианяш, ти^атыр ва с.
Э|шар шавзоанде саатлври архьаш вэ дгдаеса Ьадвс'олерсиа до ряст кэлеиар, Саатлэран артьаш даЬа чох сеэти охшелвда, г {¡смен до ортаевдда ,ве соауада мтаайадо едежкр.
Свэ еввеледо саатлерш артиш,есаоеи, алшзза сездордо озшт кастерар. Беле ка, р,с,ш во с?//од, сп.шс ссслора еде бададая алшша сезлорш еквелааэ о, а,у,у ааатлэриидза бара шшэ олу-V лур; иэс.: асырга,' авемба, ур?о,араан,. краЬзт.Ера^оя, усдол,ца-■ парт, ¿тшга, ш<га|, асдокаи, асгцяат, асдапсрда во о,
Сед орхасыаа гааали и,с,у,г савгдзрвдеа бара едаве едвлар
' I Р.е.Рустачои. Губа даадвкти.Бакы, 1961, соЬ.ЗЗ.
2 М.ШЛарадаев. Кплчаксказ здэкенты в азербаадганоксм языке. Нс№шзан8й по гпаыгтвкв а декенкв тюркекцк языков, Ташкент, 1965, ¿Йи 6,
го
г: я, бу да есасев ссаор самаглердэ кар ва -ja чгаквятшш самдалэр 4расынпа рэупт коогарар; мес. : нет ад, atvoj, содир, тнрахдяр.гз-jûthp, к8вяяяш, эулум, гулуб, TJjffSCa, üejtc, rejtt, 5ум?ртг, »мура га о.
Свз сояуяа з, о. п сантлорязоа apnpKvu бар явча сеэдо rejse
ясзкза, а»а<ая, Ьемв<Ьвм, метарз ва п. Щтар шввоогада «^—-..j,
««. «» «« t^ie« ая© еардадир. Еурада о аз кед т~
чу^гусуз Ьачаоыада, ¿ахуд вургуяун кея ве ja есасдаа 'ваяаачв-jo кеодся замаян шакалчадез. евгаяка 1ючада гапала сатаэр дгагр? ?-:гс.: mp$BZ, xeojcr, чврю, аглет, хвтрт, ryjja,. apeaje,orpjo.
Эфвар пивосгадо дате*я чеяб 'едва фоиедзе ЬАдссалэрдвн бара до ah он я газуиудур. Лпалоит so пЕзязрнжза горб групуяда.о- чпл-лодеи Гарабгг дкзяекгяздо оя&гу вшз, фу&Яй да аьчт гглгз" «v: зомез тьофэо.одуяур^ fe» » ~ ••••»• ••• п.-
Ь Л i".' ¿"T- :';./.,;■ .............. :
V : -и.-,i'-;. -■-;■< :-.■ - ■■ • ■
Агкпснр с^/тосталс;' •:<;
• ;/ е •;г;-:.с>.)г'îsno: vr.;:;<---<, -, .
Самстлп*. д-'j .... <"-: ' . •
.•j-.uiг, wwirjiz:. :гг.гя;;р. .fe.: • »Vir-1-«- «Ä«öa двядэ олма^аа х' ■ it Qv ¿aopsaaa пзлсдиеасзо да pa с? кюлгзир. ' Сагкр н oöoa hsa ооз веюгодадв, ho*« до П ясхслл тек зэ чшкна бгядзрэя uoHcydajjôï во пек* vrrv- ~ .
лаг; м«.: Oí '.¿vi „ ¿гой , д.^-';--;,;. V^Î, .•:■:;•., ■ .•.'■:,■. . :;¿in'ipoyijra ПЛ е..
л свои пса Ьт ?c*rt lu«:: ■.■.;./--:'.■ ■•;■.•. -■::-
скр-* c£2r;c'i;«w/.aa coa ca. <vjï;îï ."»•.*.; «чл'ивА'.яззих', ча-
msxíksJí:^'» вааяах'ва
Эдар шйзесвяцо самахлараи зеззлзцмсоц иадасеоа дэ кен;гх ^а^клмышдыр.
к> к. к самотйяин к самита* ras ввэзлачмаса с&зун оввалаядэ •
Э8 ортасында мущаЬаца олунур: мае.: корбут< кофд. каj л тм, кубре, ефкэ еэ с.■
т >■ д. т саштинан чанкадтвлашмеса асасан созун ортасында к,о,ф,х самитлерандан сонра, гасман да сезун авваланде васонун-да езтнт костарар,'мае.: дар< тер, дарбанмех'чтэрпанмак, тахда, ма'пдаф, кафцэ, босдан, шахда, Ьехдар, бахд, тах.ц ва с.
п> б. £У Ьадасв Ьам алынма, Ьам да ез евзларамазда дайа чох сезун .вввэлазда мтшаЪадэ едадар; мае.: бавдус < паднос, балдон, ашбаз, бамадор, башбарт<паспорт, дарбанмах'ва с,
ч>ч. ч самитанин ч самита ала ая8злэнмвса,эсасен, сезун ав-ведиыда, гисмен да ортасында взунт кастарар; мае.: чылвах.< чцд-паг, чемздаи, чамтад < чаата, бухча, тахча ва с.
h> j. h самитинан j.caMara ала еввзланмасина ана ве уфеча-лы оазларин ортасында раст кэлинар; мэо.: ме;}тар,меткам, мадкэ-ма, медтач, Тадыр гэ с.
Ф >j. Бу haflacaja акиЬечалы сазларин ортасында тасадуф еда-лир; мес. í Kejjap, HejrT, nejyc<Ha$c, шодтели ва с,
к > j. к саматшш! j с&чати ада авазлэнмэса сазтн ортасында асасан с сесандш аввал озуну кастарар; мае.: ди^саммах', ajcyp-мах', ajcax', ajca-caaca ва с. .
д>т, Гшчаг таила ттрк дадлара учув ca4ajj6Ba олан бу Ьаяасв ефиар шавасанде, асасан, сэзун сонувда, гасман да аввалин-да гапалн саитлар гаршысьшда мушаЬадв едадар; мае.;: тукан.туо-дах,туфэр, ттшах|намарт,палыт, часат,кадит, мах саг,булут, jypr, дерт, гэт ва с, . ..
б>п. Бу, асасан,сазтв авваланде гадали саитлар гаршысында, баязаи да оазтн ортасында азунт кастарар; мае.: пйчин,цутах,шаш-мйш,путej,ягтгк,'пычах,цисты,cohnar,кадпвтан,алапшеда ва с,
в>ф. в самахинш ф самата ала аваэланмаейне Ьам Азарба^чаа саэларшда, Ьем да алшма сазлзрда,асасан, сазгн ортасшда раст каяанар; кас.; туфар, ajcap.ypía, а|сана, ка|шеи, тафал ве с.
d>$, Бу авазленма даЬа чох ихйЬечалы сазлариа сонунда му-' шаЬздз едалар}ыас.; ед&£, савэф,ара$, чораф,катаф,Ьвоаф,хара$, ботЩ за о.
г>х', Э-Iinap шавесонда кенйш jajimun г>х овазланмэса ан ' чох ш:а ва' voxhsu-ut,' сезлераз оонунда, гасман да ортасында азу-; вт.'кестьрр; »seo.: тахеыр, т&скл.нахоет, baxcas.jajaax, truiíax,
LU
^рнх/ ¿умах.гатис.ожах, пнчах, rajмах, гонах вв о.
d>B. Эфвар шквэся тчга C940jj33ü олаи бу Ъадасе ен чох ака вв чохЬечзлк сезлеран ортасында ти сайт ара'сында, г «смен да топ ве икШ5вчала сезлэрйн. сонувда мушаЬвде едалар; мес.: шорва, бавз, jasa, иене,бава,хавар,арака,хаявир,лавас,давав,метлав, гез8в,ге-лпв, чав, гаг, бав бэ с. ' , ,
в > б. Бу оаезленм8^а акиЬачалы созлэргн еззаяина» зо оргаеня-да тзсацуф олуяур; нос.: чабеф,- саба& бафэ * Böja, бафат ве о,
ч^т, З^аар шяроспидв неаиш jajbWMKB фоявтт Ьадисаяердэн бири дэ ч самиганин ж сачат и яла эвазлеимасацир. Бу Ьадаса даЬа чох сез ортасында ®a cam араоында, гасмен де текьсчалы свэле-рнн сояунда взтнт кэстерис; мес.: ба;ш,гока,ажы,!кежэ,сияш,бзжа, чгжв, кгж, саж.ожах, кеж, ак ве о.
б>м. Гкпчаг таила ггрк.дадлерше кас"олан бу hanaca зфвар шивэоивдв Ьвм свзтн еввалинда,. Ьем да о досюда мтеаЬяд^ завазс; мес.: баламан, шалман» медаург^ечбур, яаЬкз, вз о„
it> s. Ъу, созтя атешгшдв во'оргаскнда ге^да кль*»,-шпаку: {шллвт сктсзбэт, нгаар, шпварэх', «такте, сзааявр г,* р > 9>$янр тл-госн тч*н coviajjeua олан бу )|Чдйоо >>тя остч» о ¡¿к да «а сонуяда «пят K«CTopapî мсо. : взлет, дошлет, лд! po.rc.jw л. ro-s'iT, Kojuien, majscT, «ejicr, bajeare, oscoj, Tip'soj. чуз-п, ej.
:i ф» п езшпчзжш ф сам яг й и а зроэлекмеза w.s го ч'оч'пзчал.^ созлерив ортасдаза, тегФведла ?ззлодап oonyima sreahorça о-пуиур}. • '.IPC. : r;r;|¡;io;'s та&знрнх, тс^дамо*,. сз^юары, тр$, кг$, саф<сац. ■
h >х. Бу bäÄUcaje созтя ортаеиш».сснгп:;я -¡чк-чз^ ои-л.<с: мес«: савах,. шах«®»?,- пзтяхасы, kvî, sas<*c?h г-е с,
'ч,-га. ч самжтзи® а сачвта asa эзезленйвса *вк15вчалы сезло» раа совпала ве чсхЬдчалн сезлеран ортаеввда мтгааЬацз олуиур; мое.'. тш,кеш,кеш,гс® <гоч,Ьвл,сещка, вяка»сащбагы, гшгкраах ве с.
Эфяар шивееяйцв сезуа эвввявив, c-^-mípi-v.'.^ля-
рва артымн Ьадксасзнэ де раст холаа^р. Сэз c-wv.täspaa
öргыгли тосадт^з бар Ьвзвсэ елг/а¿нб,даяшизш »»»""лп а^грырг' ил в баслы хтсусалзвтдир.
Э~>хаь ййах!шда ces эвнолкне да'па чох j so. b сшаглараиш ярги oúíbT квстэрар; мес.: Залоа <алов, ¿вкиз 4ехаз, jeaßa, jenflK, Ьафта ¿a|?ra|a, Ьалча, Ьачар, Ьамгла, Ьзсат, ЬалЕэтде во с. Соз'ортасына ва сонуна самотлерш! артымн, эсдсен, art abe чалы
алынма вэ гасмен дэ ез сезларшкзДа Uïiûàhà^ «йшшр. 8$шар щи-васяндэ сез ортасша j,n,Ä,p,h саметлэриниа арфырвлыасы геддэ алшшыздир: зедком, ijajbta, Eajuc¿6a¡íc: majup, тйдатыр.балаыжа, мевжалис, навдэика, еЬтабар.саЪат, чамаЬат, маЬлим.неЬлет.корбут.
Сез сонунда иса e.j.m.h eö т сшитлерэдвн артырыямасща те-садгф едалар; нес. : квное, «awraj <чаата, килоу/капов, паркам, кэрач, такин, качгн<кима, палтоа, шо(^ун, хаЬшпт во с.
,.Э$шар шавэсандэ саматлерин дтамаси Ьадисаоа дэ мушаЬаца олу-иур. Самитлэрии дгшмасйла ьем сазун еввелоддэ, haw дэ ортасында не соауида раст калийгр. Сезти ввваландэ далныз j, h самитлэра-нйн душыесa rejas алынмшдыр: ухары, гзбашы, Усуф, улгум < Ъулгум. . . Сез ортасьшда саматлерин дущмеси кзвш ^а^аидыидыр. Буряца даЪа чох сонор /л,м,н,р/, гисмеа дэ Ьтртунэн ве партла^аи /в,д, 3,к,т,Ь/ самитлерая'дтгашасинв раст калин ар; мае.: атмыщ,ешдум, ама'//бмэ, Ьа'сат.кэт, с ¡глет, ерах',rasais,гулут,гутар,т8сэри|ат, чуал, jya,долаа,jranaä,кунуз.муделс,тачы^raj4H,K0öj4Bü, xacjsT.Ycrx^ю-kïk , до с дух i бэдбахлых, изо es с,
, Сез сонунда в.л.р, не т содах шив дтамаса rejse алынм шщир; мае.: гашо^ало.гыро.кэта.оту.сучуцу.феЬлвда кэ 4кал, flaja<.де^ал, две л дзет, дос <дсст, ярас < раст, артйс,фашас,sax < вахт аэ с.
■ 8|шар шзвасиидэ сез кеклерад© в,з,г,л,м,т, ч,ш сашияэриаш гошалашмаои Ьадясесанэ да раст кзлшшр; мое.: а'ВЕам.вззэл.оггэ-'1 дар, гдд&ч элач, аяла$<лап, Ьзммаао,баттзх,каччэх',баллах вэ с. A3epdajvaa далшшн дакэр двалект га шавалораадо олдугу ка-ejuiap Ещэсгндэ до acccuiujasaja Ьадасасйиэ «»пая шэкилдэ. . раст калаьар. Бурада да accamajacaja Ьадасосанаа там -врачи,ja-•рымчы? арэла, та/и кзра вэ ¿аршщ* кара неалэрц муиаЬадэ олувур.
Таи ирэла acciïJiwjacaja«a сиун сонуядэки бу во ja дакор б up оас оз ун дои ссшра кал ев cacó то" cap одй.6,- ояу т&'ламало оз ¡¿охрэчгно котарар т, бунуа да азагицакы навлара эзуну кзетарар: &а>на: njzui.uiKX, гаршйх.оглшшар.кадаааэр, дармаяии.уииу ; ид> човаваш», орсашзеи, jaaaaí¡a:i,6ocuaí¡aaii ; рл > рр: коррух.ба^ар-pia,raFpu,jeppa; дя>ад: дааду.судду, аддща,оддшж,шадйаму.ах.
' Jaf»'.4iT ирала асспмглзае^ада ясэ сезун сонуядакы hop Ьаа-од бар cöc coupa кздгш сез о то' cap едсб, од? озгнэ jaxte
оШ! бдр цехрэ^э кетарар. 81кар аявзеида ¿аршчкт цралц асса-yiÄjaciijBKUä ас.чгыд^чи иовлзраа та^адтр оцлчлр-.тл >тц: ог,д/х» гix'i;;«,îatiap.rsjuarды.шйретда;.зл> од: jasÄUX.najwa,
темизд|»!,гкздар, ектзцер, ибздемах', дуэдамах ; сл s сд: Ьерсдп, ha-Еасди,- сасцемэх', баодемах; мп > г.ш: ахяа'.здан,дэдпан, алон, г о-Ьумван; шл>шд: ¿агшднх, яемипдвх', гущдар, ипдвр, тацте', бвшдах'.
Там кара acoaMMjacHja замани м raj jan бар eso езтндав ввв&я-кн osea то"сир едаб.ояу тамамалэ езтнз охшадар. Там нвра ассамая-дасяданшз ашагыдаяы аовдерв Myœahana олунур: рл >лл: аякжлар,ке-лаялер, ¿азаллар, кздаллвр; нм >:<?.?: jyau«i8,rasaaö, г^рчмяисс; зо> оог росга, аессиьтюскзга.апармясезц; го > со: сассш.тусеун.балассш; дс>сс: дассыз,урвассыз,савассыз; тч >чч: вчча,тччя,кезэччя; зч >чч: галхотчу, пттчп; чс> со: асонн, га с сна; шч>чч: йачч% а^й! во с.
«Таркэтнг1 кера ассЕ-аалЗаоа^ада hap haacH бар ese взтнден вв-^•аяки свса те"cap едаб ону езтяа jBxm олаа бажга бар сасэ чева-рир: иб>мб: шембэ.тембекя,зембая.омбар ; хд>гд: гортцум.гирт№д; кд>тд: Ьтртдг, бэртдан; чс>шс: зшеа» гстсз,у51са sa о.
Эфиар ветвей«*© ^acoEMasjacaja ьадлезошв до оца~
л ар кв. бунун да ярая а рз кера «лмагда еха'нэв? ге^да аяшика-дар.
Нрава дцесймал^ася^ада с^пачавача езояэрдея öapii ба-пга бар сасяа аввзлаяар: ase.; р >л: гврад» зврая, кардая? н>я: фшгю* Нйра äacessiaajacaja Ьадйсвои ззмэйй арвда я«сокшЗав(уя-. дан форта ояарат сезта Фврквбавдечч врштолв соглорая «etwee дезвя, балагагса бзшта бар еасяа з»оз од?аур| мео. :.р>а: мыядар; ч >я; кшну адех; *>в: .гавда/ yésf-i «>«t -яггяяар, керпшдер, орушдух вэ о, •
ôfosap' шагаошда дгтгзта <ш<$ «дш* марэгян $wesat йадиоэ- "'/ лардан бара до сяслараи ¿врдэ^шмэсядйр. Бурада hsa jausaii.hOM дэ jанаша олмз^ая свслерш japÄejESMecsaja pao? квтплпр. .
'Ланаши ¿врдв^ошвдв jaaamá кэлэа 'евоюдов дсчэра зла вз jepaHH дв^шяр кв» да атагыдаш «ваяэрп re.j?;î алынмш-
дыс. _ • ' ',
бр>рб: Тэрбаз.Ирбкл; рз>вр: кяяре, дегр-тч,. кззррчз; дл >
Зд: ма^дая, ба^да; лв>вя; Ьавла, шавлар; cchpar,рат;
jp>pj: rapjet; лх>хл: сахднм, ^тхдаьах; гр> ргд дорга,аргы;
фр > р$: оырфа. , . .
janaah олма^ан jepflsj £2я;.?эдэ сэзтй тархгбандо бар-бириндал
аралы келен саолэр jepaHa^ajmaap; мэо,: м-и>н-м: atrrabaM;. л-н>
н-л: н oh лат, канал ар; р-н>н~р: хуячур; н-л> л~а : лвнбака;;
h-j :. aahaja; ф-м vы-ф: фармаш; r-j > j-г:кала¿агы; г-д>д-г: гардыгалы; к-м>м-к: тералекэ.
Лаосертаса^аиш аканчи фесланде ефщар шазасанаа грамматик XYcycajjeraspsi араядырылир. Бу феслая "Морфолоки^а" аддаяаи би-рныча Ьассасиндз бгтун нигг Ьассэлери тед? агата чалй олунур,оя~ ларын Ьзр баринден азры-абридыгда етрафлы баЬс едалар.
Эфлар шивесиада диггэта чэлб едва мараглы морфолояа хусу-са^атлардон бара асимлеран Ьаллаишсында ».renahana олунур.Беле к а, бурада сону х,х' саматлври оде батан сезлер асмая jajaiBK, зедлтк еэ те"сарлйк Ъал шехалчйлерина г обул едаб календикде hs-мйн самвтлэр дущур.сазун сонундакы саетле шекилчшан сайта гову-шур ез узун талаффуз олунур; мае.: ушан /уцгагш/.уша /ушага.уша-гы/, к вj н вн /K0jH3jaH/,Ke.jH8 /к о j н ojg, к в j л эj а/.
Соау саатло гуртаран созлар аса асмаи заделан Ьалында иш-ландикдэ Ьал швкаячаскндша а caca душур ва фнун нбтачэсандэ шекадчанан сайги ала сазтн сонундакы сааг бардашаб узуа телэф-фтэ едайир; ыес.: олман/алмаянн/, код Si /кэданан/, гапын/сапьшын' кеяга /кечгшан/, гузуа /^узунун/.квргпн /керпунун/ ва с.
Чыхшлыг Ьалда сону м,н сонор сэслэра ase батон асамлерде -дан, -дан шакалчиса евэзане онун acciMüujactijaja уграмьш -нан, -пен форласы шлеи яр; мео.: босданнац, геломнеп,котапиаи, калем-иен во с.
S&tiap щивэевнце ьшеубй^ат itaTercpajactau. ефадэ етмзк v'«к даьа чох морфоложи усулдан гстй£адэ олуиур. MsHcy6ajjoT uaTaropajacu морфолоха тсулла ефадо одаяеркен сjíiaio едэба дад-дека «sücyóajjer шакйлчадэрадад вэ ja онларын фоистик варашгс-ларындаа аотяфадэ олунур. 'Лакая бунунла бола, u3Hcy6ajjex ша-калчалэраиан 'долеимэсянда эдебй далдеа фаргла чеЬэтлар дз mr-иаьадо едал ар ка, бу да,осасвн,П иэхеш ток ва ч&мандэ озуыу .кесторзр.
йфвар иавесйнда I шакскн текинца -м.-ыг/, чемшзда -мнз4, П шахсан тачаида i\, чоывидэ ,-шу.;з , Ш шехеш тел ьо чеманда -c'-fi .v.eticyuiijjoi шакалчаяара шланар: бава«, атам,ба.^м,алш4,гадум,узуг.!,аташз, ел ам аз, году ¿¡у з, а? , и за щ i, .бтаньп.«эгздйз,<^.щкз,году»|уз,еяа.г'оду»атасы,воьаса вв с».
Ol^ap-кййлидэ позора kúxü еден марагла хусуссзjj отлордаи
соду 'свмЕтлв багеа ассилдриз П шохсаз текаацо- Ьвм барва-
Т6
раантлы -yq MQHcyöt^je? гвакилчиоа ¡vio, hca д0 ьамян искалчмака" а сэсинин душкеоа ьетачасщде мопсу6ajJot иезмунуяуя у соси то а#аде слувмзсвдир; «ее.: атун//ату, ачуц//елу,. годад/Дчэдг, дя-' лу.ч//цаяу, ттагщ/Ащпаг?, m о.
П Ш0ХС5Ш tcsRäse Maiicydajjet шаяаячиошдакй я саеикш ав-лоигсоглееа йрагдаки корюпсяоран двшшде да езтнт костарар. Меся-лен: Лодаглару хам шекер, Далу бздам /Йзркж' óajsxeuoW Бакы, 1968,'Cßh-T?/.
'^.íiCjÜÁ jjrt? зс:^чйСЩ1Дэ назара чарпан мгхтач в]явк, acacejj, ñ шехеш чемандо мтшаЬадэ сдаляр. Беле аа, 9фпар,Гаравалли на ' Sertopjani квядяаравда П шахсаа чем вида Ъем -увуз ./-вуз/, hsM до -уз иеHcydîîjjCT иэкгичзлара шиенди^а Ьалда, Ьачйбадалли, 'ьанд- . арх, ьтегл? во Хочавзид кандазраяда дордварваятлн -адыз4 /-¡{.из4/ шекилчаса то j ал азы, he?,s да Екйварйздтлы -Из,-уз- шаквячаларя езтят кестэрар; мес. : дазетуз/^азуз, гвя«?ув7з//^лп?#з, e#3,ryay^ra//ry8y3; ssv^ss/Mta ,'чгвцп?//агкг.,,
д -..ц, ••■:;-.■''¡"¡.ví ншзнздб 0д7я;ч! í: сол^ол^л Г";-iV.ï ¿¡¡позартпа "eît лп '--^»«/¡.y, Г
ДП ¿¿Л«*"} ii ~.:zX<; '!;"•.„>' :-:;;Л2ПЛС, ù; Jí ÍI
xsx-.ixïsvi'j от-угун? он/и ггрк дколо;. л;а ада г. j-rü^iü лоя-
в^шар шавесвядэ П изхешг «wwr? ?тггг<1?ау> i -:тч v-
6И.1»1? •зкг&ччлоа Лек» й^йлитадо -ч* Зсм'САга 'nv-.-,.: • -..¿»i i костор]/'. , .' " ' • ' '
Эдаар шиваевде соиу х, .х' сзсшэря ала бзтен евзлэргн мая су-6HjjsT шэкаячаоа габул едаб аяяэниасащв да баиза чаНа®»»« ктп-h яда олуяур. Бала ка, Ьвнт езатзрлэ ó*z?a (ня.:-- i xxï t-.»î -змда.П-Ш ;-'вхслзрде воз залназ тек да f.©«cydá.J4ar ^зк^ч^й re- •• бул азаб ¿гулзнаждэ сазха сойуадакн мтвв-5?г тес Atâï^z'vzs^z-• НШ сая.тя сезта сонунпо;?ц сазтяа r-овупур не уаун толз-Й-ха олунур; мни. : гоиач^онагш/, гоналаз, гоаал/санш» гоааг^н/, roui /онуя гоиаг«/,урам,трэмиз Afej^ra/, YpSa /саягш yfojn,)/, грэ/ануп ypsja/.
îflaen.Второе лшдо катзгораа припа.дпзхшоста л сказуе-т.IY,Баку,ГЭ78, саЪ.27-Ш. , - Га.
Азарбадчан далаяка Вуха давлекти. сап.90 ; С.Д.Сеп-'будов.Азарбэjчан даяиван Занкалаа •шаваса.оаки, I9oo,cah.ii..'î.
•• : 17 •■
. MetfcyöajjeT швкалчала ас шал эр ин Ьалланмаодада да бар сыра мараглы xYcycajjewiep езунт кестэрир. Ме"думдур ка, едеба даяде сону самитла батен асамлер MeacyöajjeT шакалччса гебул вдаб Ьал-лгшдш! 8ймад адлыг hалдан башга диквр Ьалларда П шахсин тэка але ЦТ шахсан тэка бар-барандан сечалнар га бунлары Залныз мети дахиланде Myejj енлешдирмек олур. Лакай ejnap шавэсиндэ П шехсин теканде ашленен сатыр н caca II тазхса Ш шахсан текандаы асанлысла ajupup ; мвс.; сенац атедыа, онуя атынын, сен ид атыца, ояун атына, оанач атыны, онун атыны.
Ьандарх, Ьачыбэдэлла, Ьусулу во Хочаваад кендлеранда сатыр Ч сасанин душмасине дв тэсадгф едал ар. MaHcyÖajjeT шекф1чисинда-к а сатыр н сеса душеркен ез бурунлулуг xyçycajjeTaHa езундаь ав-велка сайта взрар ва бунуа аатач&снадз П шахсан теки Ш шахсан таканден фарглендаралар; мес,: башы /санан башыны/, алы /сэнж елина/, топу/санан топуну/. свз» /сэнин свзуну/, баша/санан башьша/, топа /сэнш топуна/ вв с.
Эфшар, Гараввлла ва 3eKepjaaa каадяерандэ аса Ц шахе такан MeHcyöajjeT шекадчасана ге<3ул етмвц исшлер ¿а^элак, ^еалкк ва те* сарлак Ьалларында эдлендшде н caca в сэсана кечир ка, бу да' Ц. шахсан текана Ш шехсан текинцев ферглендарме;}а имкан j ара дыр; мео, : башувун.бащува, бащуву, элувун.влува.апуву.тоцувун.топува, топуву вэ о. ' "
9$шар квнцандэ муиаЬвдэ едадан еа мараглы хтсуса^зэтларцан бара I- вэ Ш шехслеран тек ее чэм Meacyöajjer шекадчасана гебул етыгк асшлэра! jaj&aaa Ьалда -ин евезше -ув, ьем дэ -у шекая-часа иле валанмэсадир. Лакаа ге^д eiwex лазымдыр ка, ï шехелв.
"Ш шехсаа jajaaœ ьалда ааленыэсгаде да бар-бараа.дан фарт л а ча-Ьетлэр яээере чарпыр. Беле ка, I saxe тек зв чеман Meucyöajjer шакалчасщш гебул етыш всимяер jajanœc Ьалда Ьем -ув, Ьем дэ -у шекалчаса шш шлаг.ди^а Ьалда, В швходэ задныз -ув швкаячиеи взуву касте sap. Щ шэхез I шахедан фарглендаран чеЬатлэрден бара да -ы4, -си* KOHcyflajjeT шекадчаса влэ -ув jaj&itK Ьал шакалча-гй арасшда батолдврача и сасанан аатарак етмоевдяр: мес.: ба-хшув//5аш4У, хаммув/Дала^, голуцув// годуцу.бажышзув// ба.тмь'зу.хадамкзув/Даладызу.голумузув/Л'Олуыузу, базысынув, ' Голунув. бажшарннув, голларыцув ва о,
Meficytíaj'ieT шегсыччала асшлзр«ш ¿а^еяак Ьалда -ув шок ал-
m
часа гебул едай аилаимзса анди^е гвдар твдгиг одунмуш диалект, на шиаэларамизая Ьач бариндв rejfle аяыямамшдыр.
Эфпар шйеэсиндэ хзбэрлак категориЗасщы а$адэ етмэя учуя вдвби дилдв ишлаяэя шекалчилордэя вэ ja ояларыя <$онетая: дэ^й-шикли^а уграмив вариаятларындан аста$адэ олунур. Беле ка, бу-рада I шах сия такияде -ам, -эмЛ-j ач, - j ам/, ' чем айда -ьх, -ик//-ух, -yk//yx', /-jux,-j®c//jax',-jyx, -jYH//-jYx/ шекадчшери ияла-яар; мае. t човаяач, метшглоа,' горухчудач, дзмирчадвм, памбыхча-днх, зканчадах', азых.чохух ве с.
П шахсан чем а бар гасш кеядлерде Ьем -сщыз, Ьам дэ -сыз, -суз, Э&иар, Гаравзлля вэ Закаркала каядлврааде исе барйариаят-лы - сувуз, -суз пшкалчалара иле а$аде олунур; мае.; Мё1лимсу-, вуз//мвллшсуз, го£ухчусуЕуз//горухчУсуз, чохсувуз/Aôjccysj jaxatí-сщыз//^ахшысыз, чохсунуз//чохсуг. вэ с.
Ш шахеин тек ве чамияда -дыр* хзбэр шакалчасаяин р caca дтшкгш -ды* варианты вэ -лап, -дев itoMaj Jst шак'аячялэра /чомдэ/ ишленар; мае.: hex жди, чонаады, Ъекамдалэр.човандылар.
&|шар ш£1в9сшде,8сасвя,эд0ба дал.цока сифетлер аилэяар. Ла-К2Н бур ада ¡иленен са$атлерия бар гисма здаба цаяцея ja лексак, ja да фоивтак таЬэтдея фа ¡г лен tip; мае.: ед /дахшы/, з алла/к ос ас ^ дыагах/^орхагЛмегса /ловга/, cajïaa /сечма/, сятал/Ьечат, дакбзд/ hajYai /даш.ием/, б ох', гелза, корбут /кобуд/.яадип, jor/л вэ с.
Тэдгиг олуная шиввдэ cuJ-st.:iíí ада, азалтма во чохаятмп дора-чалэря аолояар. Ада дарачецв Ьоч бар шр^олоаа елалэтдея иста- ¡ фада одалмедаЗа. ьалда, азалтма дервчасияа вмалв кагярмэк тчпш сгфэтлвран узаргаэ авйгвдаяа дэреча шэкалчоиаря елавэ олунур: -мтуд//-нтул// -иг; р, -у ?,ггуд //-у я гул//-унту р, - шг.\д//-унт ул//- /. ; ïHTïp /агуг<;гул//агу;1тул//агунтур,гарамтул/Л,арадтур, «ejYMr ул// , ' K0jai^u//KajYHTYf ва с./; -coj,-micoj,-YMCoj Aanaooj.ariiM-coj.KQjYMCoj/; -азш /агавыа,KQiaEiîti/: .^ыршзнрах,
базарах/: -«трах, -ш тарах, -татрах /агымтирах, еаршты-рййKOjYMTpax/: -артдах, -артдех' /гызаргдах, бозартдях, бекер?--щглла/ узуяатлло/."
З&зар шнэвошдо сафвгсн азалтма дэрачаоаняа оедтшетак , ..' усулла емодэ ucüubüíhó дэ тесадт$ едал ар. Бурада са|»этан азалт-. kä дэрчеса сйятакткк усулла арадэ вдалеркаи сз^етлара авво-^ лише ала, ачьх, теЬор созларвздэя бари йшлшар; kéе.: anaKöjr>{,
алачй^, ачнх сары, ачкг гырмызы, KSj тор, гырмызв'.тёр ве о.
'Си$отаи чохалтма дерэчэсвяа емоде кзтармек тчт Ьвм морфо-лояа, Ьзм да синтакт® тсулдаа ватефада олунур. ¡йорфолояа тоул-ла 'сафэтин- чохатама цэрэчэсияа шало кетармак у«пш вдэба далдо одцугу кша сйфатлорак олк hsvaca ве ja нлк вне сесй узерияб л,м,р,с,ф сеслориудЕш бара алаво одуиур; мес.: jaMjaaai, KS.tKôj, са^сары.гкфгырмнзы, агапбах, бомбоз, теот езе,тумтурш, торгемиз, öyoöytth ве с.
Сантактвк урулда по о ойфэтлервы еввэландв еи,чох,зол,тгр< 'гу«д,тох, гет,ла$//саф, дум ецатларшдан бара кал шар; мао.: зал rapa, тут гырыизы, тох сары, лаф köj, дтмгара, дтмаг, геттезе, чох гнрмизы еэ с.
Э|шар шю sc ни да в^шио едвби дшщека саДлар шланвр. Мег-дар са^арынш 0о"эвлврп одебя длзден .¿плныз фоиетс; чс-Ьзтден фэрлеиар; нес.: тп,дарт,омбпр, йрмй, агмш, eehceu вас.
Снра са^даршш шола кот арок учти мвгдар сахарники сону-иа -f.!sa//-BKU,-f.J2sa//-í3sa, -цдеи/Ашги, ~K.is¡i//~tuma, -рщ//-y«s^,-Y№Cï//-YHST шеналчшшрв елава олунур; мес. : апткмот//ал-тынны, 3еддп&ш1//39ждйаяп, онукжу/Лшувз^, .дорцуыжг//дврдагисг,гыр-хы;.аы//х'ырхш5жы,бешшЕа//бзшшш2. '
Эфшар иивэсиадв силене:! еаозлвляор до бер сира xrcycajjax-лэри аяе.дйггета-чааб едир. Е-урада незарз чзраан мараглы чеЬэт-лердэи бара Ш шехеш чэмши балцаро!! он л ар вехе звазл^шгш од-лап щввлинде сулсшесадар. Эфзар шшзессада hof.îKi евазл!ц а кес-тэрилш формада'ЕмеамесЕаа тосадгфа бар Ытгсо ha саб етмек ол-маз, Чгнки ф.форкаякы чем шаггаячаса габул етыоздез звезд ол ' шек^гндо вддаавб Ш ткссш? тенты бодирмоси едэба даловзаа . о ввели и дозрлоранда1, тгрк дйлларцааа г едим дэзшш абедзлеран-до2, hau чаи аа "Кига'би-Доде Горсуд" дасганларыида3 да мушаЬадв : едкддр вэ муасир турк: дидлераниа бар чохуада^ аыци да ejaa ше- , : киэдз сшленар. ;
. . Эфшар кеадше хас олав ея мараглы хгсуо^атлэрдэд бара , шахе евезлаклэранаа ь&ялшшасьида ©эти г кэстэрар. Белэ ки,бал-га диалект ве шаввларяииздэи. елвчэ да едебя цйлдэн -фесгли ола-
Г^.Мивзезацэ.Азэрбазчая дзланян таргзев мор$олоки0ас;ы,Бакы, 1962,сап. 172. . „ _ ____
. 2 С.Е.Налов.. Памятники дрявиатюркскои иасьменности.М.-^.ДЭь!, ■ с sr.. 404.
3 Катаби-Пэдз Горгуд,Баки,1962,eeh.93.
4 Ф.Г. ¿{схаков.Ысстоиг.1еаия. йссле Доваивл по о. савн яте ль ной грамматике тюркских языков, чЛ1,М., 1956, cah.2I4-2Iñ.
го
par Ц~Ш шахсшз зек во чем ai а бвлдареа шехо ввезя кйгэрн jaj^an h ад да -ян евмаав -ув ивкаачгоа ало шшенир: мае. j сэнув,сйзуз, онуг,' одаруэ.
Швхо езззлшгэрааш jajaaœc Ьаяда -у.ч кло пдлеимаон Лес-бвад диалект ида да мушЬявд олуаур*. ,
jujcpíw ьал звкяяптвсяадска и oeoa jeЦен® в сэоадин /-<гв/ . глюопмеоа акад. М.ЩаралаЗеввн фикран»». znxziza'a* «pi;-
чуд олмуш говляур пг, Сочи в»» ^j.^àAMW.ci: «б ja садаяешмеоа ha~ ümi-o«" —^ и»«'1»";:;; &лагацардцр. -ja шэкялчвсаидена в_ о амати иг//иг сас бардэшмесандэяй г_сеоааан j^caoeao кочмэоа нэтачэ-оандо &«лаяо калшмдар*\
I вэ П шеэссая теяша балдарвв ыан, сев швхо аввзлеялэра ефлар щпзэспаде je^rit Ьалда ч$//аща, о!//саца $ормасында озг-дт квстерар.
Ц.Иоламовуа фекранча, fia, cï формаси ran¿« са::г. фое-иааарыадаа сагнр u cansas;? зхаяъъя гк cysyiisü .".s с-,; бутилу!' ïTCffnsjjfcîsaa озп;рйй спнр&к;; o:.î:'îq ¿лрлоок пят кййкпяп
«Лг>п:_; о.лз0;; zzzzx- h до ллчогег rsé
j-'i !'Сл-'-Т:.-1 -¿atwïipK ■^рглг.ч»^ сачрг /Ъыъ/АцЗ-
ДС!{ оллзр» цглла . oiçrgiiia, будупчазЛ су?т 4r-t;t'.:;fb.?-
• »<ha*«»v'/müKK-i'f, he«ap»¡//bc4;¡»¿pit, кг^чр^/ДняскторяЛгоj г.г-Tí".\-;,;..;; M!-n; n-."."-та-, /tea '.
"zc, -¿^¡¡¡»лвренсв ймсваасва«)'да po?
■ üü, оеэрдо буидардаа ЮПИ и»«»"-' :»
Э|шап гатгс",;.. • = ; : : ': ^ <.''*о «яэ •
• • • . V ' oaptj да фэ'лдпр. :Фе*лда , .
..-^яя сэрглз xycycajjonop saha ^ох ^з'ЛЕу'пгекЬлэраи-да, замап во эехе аеяначаяорпяиг.з ~3T:sr иеотарав. В»?«»?-dypana hrn эдсбз дазда езяеда»«-«~-_ *•-:• Ъ-"-- ' л:
Kasan» »---' ' ' «олд? -
: v:"". ^ «UT ггаляя««- s,-Ce...
- ¿¿¿¿a. йоавэ дсзлетрзь'Э данясэ дет зотораа тоскскях ñá«3ов. CosîTcrtan тлеолегм, ВзяуДЭ?0, :> Ь, ceh. Л.
3 Исламов. Tret ДЕШораало эвэмалор. £•««, К^б, сзЬ.41-43. ■■
ма$дамэх-банламаг, чалмах-огурламяг, дтзелмэх-тамам олмаг.догмах-jyyypwmMar, гатмах-^опурмаг ва о.
Фа' лея вир текла фе'лдервн тзвряяа I шехо тек да -ш4 /-jmfy Ч8эде -ax2/-jáx2/, П шахе тек да -пан2, -квиад4, чэмда . Ш шехо тек ва чемде -сия4 ш&сс ва -нар2 /¿аллыз чамде/ кема,} jar шекалчадара артнрмагла емало келар; ыео,: ал im, кедам, башднЗки, аадаЗ т, ал ах, колах', баадвЗ вх, гшдвЗ ее', аляаа//аякынаа, каздад //кая-канав, алщ.калщ}, башды^щ, впдаЗщ, алекз,квлоаа.алсиавдр, елдэ-оинявр вэ с.
Э$шар кендЕядэ h ем едэба двлден, hey да дикзр во ши-
залэрамаздеа фэргла олараг П шах esa чшанда дврдварваа,"^ /-¿¡¿aV шехс шеквлчиса ев азан о овун н caca дташгбарварааедгщ /-JУ/ Форкаоы ешдеаар; мае. : аду, каяу, кару, oxyjy, шда^у в& о,.
8фаар шЕвэсаадэ фа1 леа аа&а&иарщда да иарзтян xtcycßj езтат кбстерар. Фа'яаа еамааларшда везера чарпаа каратлы «eheí-дер Ьеи заыая, h ем да шахе шэявячгларааде нтшаЬяде едшшр. Бура-да фа« два штйуда ке^аш аанаан едобв даадекв -да4 ааман . -гл, -х х'/ I шехеда/, , -fjiia4, -з/Й шехеда/ шехо ве -дар2 /Й вехе ч&аде/ KCMEjjBi шшшгчалэрн аде ьфаде олуаур ; и ее. : алдка, каддга, шщ, каддкг', аддш$, алдщрга, келдадса, алды, аядкяар вэ о.
8$шар кендендо дпкэр ксадиордеа фэртла олараг атЬудн кечшв аамаяын П шахе тека шахе шегсвячеса ояшдеш, чоиа sos -sya/Ays •шехо шеямчяоа ада jssfeedap; jaeo.s адду, калду,корду.алдывуs//as-■дуа,кеддануз/Укалдуз вас.
Бу XTcgrcajjeï Ирагдаиа коркткдараи даяеядо до езтвг квоте-рар: MYTajace es: Хоа казду -Хоа келдввуз1.
Ветла кэчмаз ааман -шаг /1 вех ода/, -мы /И вехеда/ вэ -»F /ш шехеда/ зшдаа шэкадчаяера ваз афадэ одуиур во бувлардая оонра
мтвафаг saxo шеквдчвяера тяввад, Ш®£о швявячйдаршш валенмесан-
де нзэерэ чарпав есас чаЬаг бУДУР кв, бурада. Öa"aa кендяердэ П
А - • «
шохо ч8мде - ощр , -сиа, -aya nsxe шекадчазвра ввландйо.а пал-да, 9|шар, Гаравшша в® Ssaopjeaa всаддервад© баргаркантлы -су-вуа//-с5з шеяаячадарв цушаЬвда вдяавр; нее.: адаисувуз//алин1зу8, каамасувуз/Аелмасуа, коратсувуз//кормт<^8; адкксаз, кашасыз, корцу суз ва о. - - •■"
8фдар аавесаада $8влиа индика.аамава $э"лпервя тзврваа адо-ба далдо евлоаэя. -ыр4/ -jup4/sai?as, -аыг, ад4 fl ш€йсдв/,.-оацг, •
I Каркгк фолклору аатолока^аеы, Баян, I987,eah,70*.
-0Hf}K34, -сиз, -суз,-сувуз//йуз /ti швксд»/ aetc зз -лар5 /53 sexo чешш/ jeewajjo? аекаячалэра аргярмягла омеле каявр; мез.: '.'.лирам,¡сздарсм, алирнх, хал арах', аларсзц,х&мрозди&внрсиц'.п, л арощи,алирсуауз//алнроуг, к&тарсувуз//¡сад арсуз, алвлла д за с,
Сои? сааме Ойтея ллер зекаа за?<йячг«юа vsü'/л amó ш-лойв.-здо пизскачдцека j ceoa дгппгр ве буяун явтячесадла сокуядаяы саиглэ шекалчадвкв r¿«,u.»<> гсл*^«» »гт^л^р; ""е.: г^Т*,коэдграм,кездгр вэ с.
гота келечак замаян hau замаа, Ьам да шахе шокилча-лара ала ивленмэсаво я эра дщ-гэта чал б едар. Бела к и, бурада I шехсая теконде -аа2,-ja, чеманце -акыз2, -jasHj , -jsHj зама?) se мува$аг шохс шокалчапэра солевар; мое.: галажам,капо-3eu,Toxyjasai!,H93AYje3se?i, галаяц]ых, KtMQsujax'.Toxyjayüjux, кез-^lYjaaajfflcy/KoaflQjaajiax'ззв о.
Йсанча шохсаа теки -asax^.-jasa*®,-srs2. . ji.-r j uzp¡~, -•¡.-•¡r -.iasax^^-ja^, -sjc.-.jsjc s.-fccm, '¿пл»)*-« ГйчаааддА ¡tt-ur^H-
лг./-сй;г "г 3-3 isbsjamillppp д;э -1 os.jvsh яло. ; ■ ллаос«!;, ÄKiuiioe1;, с O.
JrtwV^i-.'Lic: •:í-.s-r;-í7-t:í II хг;.',л -re;: .ut ^
v.н!-.^'о -a:;, гао /с о i e.-.-
^жо^аргл яаг?пзд;1 ¡.va л -и"/; ьэд ¡tipa'í^S'j
,!v Л/ Й;,;-к;'ЛЧН 'Ъ"ЛЛЛК? <$Ö dy'ßiiO ГО-Чср i«-
¡'А»>?0 «iCrrhrttU i" fr .•{'"! C'JJ XVCyCí.jjCS.íU ГЙЛЙ'И KffiM raj-'
Ккаяча QfcXCßä W-^"/:- "¡fu-t-r; -J тг
• ч»^. -'..w -о г ¡ч -'-J-.-//-¿¡У* uiexc ше~
г/;i л «seso каяир: адашиш, кзлегэх'сыз, ja-
sajccrla, кода jcc?3,алаглхск^ю, хаче.тсхссдсз, сятассувуз/'/сатас-суз ае с.
y'ííaw 3ia«fo"" "гя ;•; ".. ■; v -г-;'- .íiu-'ííi
. - --.'i,:' ' "-i' ■r.-:!Vi-; •.■;■;,£.,•. ...v;^; лч»4«уав: un<v.:
.-.¡■í.j.W.'.^übiy, Kdoexax', !í*jríírrTÍI.)¿> »'."/< ? j ••• г:\-,:\А a«, tí ft
ГV).i; v-.íj^ ;.;r..-;--í:!;y:í »1*>6'Í Д^ДоНа •
^'W'« '."ííljí^ «¡«Ас текалчалера osa а|адэ олуаур; «uc.: алэраы, яалоре.;!, аларыа, каларах', алароа^, ад!:ро1щ.1л, «wiep-ъщ, келэрса1^аз, алаллар, капеялор ßo о»
Iejpa-гота калачзп аам-эдка «magu едабя дйдцсд..ктз^ез г
дер фаргленир. Беле ка, бурада I шахсвд тэк вэ чаминда -мая2, П шах еда аса -мае2 инкарлыг шекилчалара езуят кестарар: алма-аам.алтяых, кетменем, кетмэнйх'.алмассаа.ашассыз, кетмассан,
к6тмэссйз еэ с,
Эфпар шйвасЁшца rejpa-raTa келечак заглавия I шахе тек ва -чамандв езуяу кестарен -мая2 анкарлыг шаталчиса Азербадчая ди-лиядя бир сыра дазлект ва явдзлераядэ мтшаЬидэ едалир*.
Арзу текли^фе'ллерия тзесана -a2, -ja2 ааамэт,-м;-х,-х' /I шахсдэХ -са^2,-сы^ыз2,-сыз2,-сувуз//-суз /ti шекеде/шехс ва -лар'- ЛИ шехс чзмда/ кэмйддэт шзкалчилэри артырмагла амзла кэ-лар; t.'sc.: алам, капам,баидыдам, ездядем, ал ах, колах! аласац.ала, кэласоц, кэле.алалар вэ о,
Тодгиг олуяая шавэде арэу шеклаяин карах'едаты ала афадэ едилен фориасы да чох шлавяр; мае»: карах'алам, карах'власти карах' ала ве с.
офаар шивеевде $в"лин вачаб шэкли эдэба дмда олдугу ними афаде едилир. Бурада яезере чарпая фэргла чзЬэт далныз И шахсан чешщдэ аллеи ва шехс шакалчалервда езуят квстарар;мео»: ¿азмалысыз//^азмал.ысыцыз, ¿а8аалысувуз//3азмалнсуз,к8тмалисы8// кэта:аласидиз',кктмалксувуз//к8тм8лйсуз вэ с.
Зфшар шшзескидз итааЬадэ'олунан иараглн xycycüjjwrtep лаа шорт шеклвяан П шахе:: тек вэ чемандэ ивлеаэя шзхс шакия-чалэринде езгяу косаерар. Бела ка, бурада екоэр коддлерца П шахсаа текиаде, -са,-сэ олаыэт шекакчаашдан соара -в, и эхе ша-кйдчаса ¡meanaja Ьзлда> Эфшар кандедэ -я/вз ja в/ шахе шалал-чираяин душмеса иотачасЕнде аЬеяке удгуя олараг ояуя евезине дяфгойглашмыш -ау,-эт сэалэра чыхш едар;мес.: алеау «каяевт, охусау, балсоу во с.
■■ Шэрг щвклияан П шахе тэкиадэ в_оеси авазяае -у,-у сэслера-нт ашлеямеса йрягдакз каркуклерш дияшда де кушаййда едилар?
Эфиар к адинде ллерт шеклвнан П шехс чемаяде tae -са аламет шекадчази ве -вуз//-уз шехс шекялчяси ишланир: алсавуэ//злсауз, келсавуз//калодуз ва с. ' .
8$шар швЕзсяндэ фе'лин лазым.шаклв. эдаба дилдекк -асы2, -jaca2 аламет вэ муваряг шахе шекалчилэра алв'ифадэ олунур;
1 Р.Рустемов.Аэорбадчая дала-диалект-ва шивэлэраяде фэ'.л, Бакы,Ш5, сэЬ.245. ... т_„
2 Г.М.Пашаев.Фонетика керкукского даалекта/АКП/,Баку,1Эой, ceis.I3. . .
мае. : aaacHjaM, калэсадем.аласызых, кэлас хс',алаевды,кэлесада.
Фе'лэд бачарыг шэкли адеба двлде олдугу ¡шли ишлелар. Ла-к.ш бачарыг шэкланаи анкары эдвбя двдэн фэргли олараг билмэк квмакча фе'ла шэ ма,~ме аакарлыг швкилпиеялан барл&шмэсанден емелэ к&лмйя ~ша,-ммз; -Л!ле//-рмд формалары ила ифаце едшшр; мэо.: аламмадш,кврашлэдим,¿азелмада,кврвЛмврем'-'вэ о.
Э|шар шавэсанда эсасаи едзба далдз аяч-щеш фа'ла Аяглауа шэкилчадершри фонатдк дэ^ет^глдЗо угрямип
/-^апда2/, -яннап2 /-¿анлан2/, -HusaaV-j ¡шяая4/, -дыхжан варлант-лары 93YHT каст ер ар ; мэо. : алаф, кали];, аланда, колен je, аланнак, алш1жая,квпанквй,алдыхжан,катди)ся0й вэ с.
Тадтат одунан шавадэ ашлааан ззрфлэрян бар чоху едеба.дал-декаяэран ejaa олса да, буиларын ба"залэри ja леноак.^а да фо-иетак чаЬзтдан онлардан фзргленип мае.: лафдая,хапан,гэфилдан, барэди/бардакда/,туш,ер,гавах, Леякаден, обашдая.зелла/чэлд,cYpi • этло/,адары//ацри,ганшар,ш1лаЬ,хеллах!1 беЬдш /бикар/.е^ван/Ьэ-мажа/ зе о.
Эфяар шйвэсиаде ашленоя кемвкчи иатг йасозларвнаи мв"яа иевлориаия вэ башга сэчя^эви чэЬатлзраиин ачыгланмаоына XYcy-аа дйггат ¿етиралар. Бурада hau адэба далдэ ашлзнан, he« до;л>зк~ сак вв фоветик чеЬетдва очдаа фэрглааея бар сыра кемэкча a air hace ел эра ге^дв альшмкшдыр sa, бунларын башлычаларц зпагыдакы-лардар:
гошка: кими//кимиа,нан ,ïвки//?ек ан, т ан , чаяа , :»цра//ссг~ ра.//сограсына//сограсы, бане//кард, сивэjt;//oyEaju//саваjц, са рь;, тэрзф, етру//эрту//9трун//ет1ерн0,гавах//гавага1ез8л//езала,йро-. ла,азры,бэра. .
багладычы: кы4//яыа4, амма//амба//шба//а^а//ьшша,анжах// aaísaH,ja//je,Kax^Kax да, Ьама~ h ем а да, нэ-нэ да,аитихасн/еша/
едаг: ахы//ахыи, та j, артнх, лаф//айЪ//^аф, к ¡¡.//к ¡íh, да jim, д*2, аичах,твЬчо,б2ряо,худу$г, öejaM,бас,¿охсам.магш.оэка,карах', ■ оары.
издал сезлэр: Ьалватпя//злб&1Да, дгэг, цордан//догу рдаи, ceo-ctg, дви//д§сэн,к0рдя//к9рес8Я, barreau sc a/bar иг огвн/, яажавара» б0риэм//балк0м, аллаьш да Дусусаа де/.хуласа;}, алаяхусуо,мухд0-сер,гврэз,мэаашква//иая баяен аэ в«..
У' Йквнча фаслав "Саитаксвс" бадмесаадэ афяар шаавевдда мт-
шаьвде едалеа синтактвк коиструк.са^алар, \тш> гурудущу, о вагasr? : • тик ел ai'ела р, о оз барлеамелера, сэз сыраси.сядэ ае мграккоб чп\~ лелер Ез о. тэдгцг олулур.
Эфшар шиаасандэ незэрэ чэрпап шраглы скатактсд xrcycüjjeT-. лерден бара вдаро елагесыдо езтат иестарар. Бале ка, бурада гось ыаларла адаро. одуииада свбеб-иегоед балдареа тчги, кора гошглла-ры, ояачэ да 3av.au oiuiajîcm баддвраа осзяеран ¿еалтк Ъалда кол-ыесшзЕ тслеб одэа ксми, гедер, дек гоишлара чох замай чтмледоа дтштр, ïad® ооз бсчаваесга аэтндеа essai вэ ja coapa кедов $о«л-ле вдаро одилар; ueo. : ¿Ipjounsa «эхлу адад кэлерда па^биг jurea-ra. Бу jcp хш олдува чох моиоая хэрда.
Се'ллэрдо адэрэ оаддода а*кх слсиох'.мг^гаг ослах,хаjes ело-мех'.хошу калыах' фа1 лларс одзбц дсадев фэргдк охлрэт .еэтндеп еввол-кг. CG3TB дагадк? has oesschg jcusYK h ад да. к&шюеяа voseó едкр; мое, : Î'oiîïïyja xejim ел одел км. без см дэ упу ко? го сл. Gj-eaejo Kgjraï олун баз rajujwuxaß. Кое asas елгхльсац hojsa.
Тодга? одуиаа ассодо доли esa берлогаолерепцэ дэ одебв двл-доя фортла vohornop итсайвцз адшщр. Бараачс исгчгема cea барлез-авларьздо везаро чарпаа форма vüjot -Ъсл торефаарга Зорцв^емв-екддо, hc« до китчй торе^&з üopíoaoss слсусз- гсбул ошсссгдо .еатят коогерар; исз.: Арад jasurù егдер japaa, Ьсаез cae 6ôjk* гурахлкг? олду.
' Днтега чаяб'едэа coçajjcca <гйю?йордоа daps дс В вэ 0 яоэ "яона'саз бардой^ едерглдо то pelea сдает ticjoyöüjjos по- -.
кйгчесе еде cüss^acouaspj tico.i íojp-a итдтртст к:лде. олгарезг емох'Ьахтысда кесыех'сдказ.
S 'íiob caía сез барлевдаяеридо та ссдслчази г обул отмкз ■ бвркнчи íopejau бо"за 1шлларда jajöic; h ал шекалчаса аде вмен-иемасЕаа /исо, : Буллар hniitiou без ез^арда. Еу ушахлар hauaou гопахди/ вэ тере&юра japÄDjC2?;coai;o да /изо, : 6jr jsstMcua haj-ваи j до азан. Сур -cyiaîu горхусуаяан сафсара еаралашда ушан/раог квлааар,
8|а!ар шавассадо саз еырасы|8сасоа> едэс^а далдока'ниая олса да, бе"зон толлзнаа хсбэра ьпгбтада,тдамлыг вэ аар$лакдан оавал келар; мае.: Хамыр гатьр наааи. Но лазымса алмшам ушзхдара.Иан дэ кедазкам ахпам. Ушах еош-еоал всарда ropxycymiaa.
"Caiixaiícac" йвлмасанд© Ьемчвназ та Сел а вэ таб«сиз мгрвккаб
чтмлалэпдш дяр.няижпр, табала итреккаб чткяеикя та драг одукак :я;^зде мгиаЬйдо едаяеа яавлераадан öebo олуяур. . .
Тчтачт фэоялдв. ещвар тгсуса^Зоглор» лвзэр-
.рл качарпзвр. 9&вар шавэсгагн леггосс vojstßda елзутчэ зенкяк во »сшгаречкддр. Бурада еЬалгазд дтвоадя Ьв^атвнда мгЬтм'jap тугав ноа^гд тасэрртфат саЬаяэра,рзкизяун alia-** •«у^ту .¡Cm.íh ¿«o*«- • w.'wUXá ыытщгя, baj&iMA* *.»*»« » го г. гза ¿агяы олараг
uaj^a ссз еэ уермааларло ¡jaaama, бар оыра эрхаак ееэлор, яечмал деврларяа излариза ese втдарэн елчг,чеки иЫ-шлеринан ,за-ман аилаjгадарьщцн адларныы йфздэ одеа лзпеек ЕаЬиддар.Ьэмчинан о ион ш, синоним вэ с. кепка шекилдэ аэтят каст ер ар.
Буплари тч трупа ajupyar олар.
I.Теram сача.|1али сезлар. Эфаар шивасавпн легссик теркабйнин öop Ъассоояяа тарминлор тешяад аддр. Еусзда Kaja» /?»ес. "«аггг.'гуг* '.ri/Ku.-.«, с^едые-ДЯ^з, чалг«а/Лп^г es;,чарсоj vaj;®
лл. г. / олук; а^элараиа /'■■'.2.: Ъм, ocio aus,т^кхл -веза -боЗуй-
C-í;v< -л.-' е./. л-л чйсулларла /i •;<■■:<;. : j-tj.v.'i--
i >ü>¿ .г::.ч даяайавр, <5п.т.-,а, apasto,сорт-.-., jyoiг
/лй,".f lífí'')' '■'[-','rcgcltü.it.ilksjllöix"^'' ü3 с./, «i яз ksfftíex. F:»jñ,4&0MVX/
- >.i..v, , бзJда^п,»саглjax. приш, гуг-Аумйаг - enpiro Д-сугаба.сликд^а.огзксз rö е./, иакгь ne rohyu-/köc.'s гязя;Звзао//ко;),0а#адох; баддыэ,-&на,не-ана, уду бака,ям««*«?», аршдн, Со^гардкв,
■ ; ллл. /, с:с, л:? ;,'3 Xj• t,:ÎCÏÙ:Iизд
• ^уйду^л^'артауи.сафа.ор^ар^йда, орах.шацара,
тчщ,<5шдам,халвор, вааа.з8.о./» Ьо^твадянга /мае. : камив,ин«й о.1гыр,ма;!ДР» tests',тоглу5cjrea,rc3tO|s«Í4saa.eiaiax}K»ui«H, ■
zea&mv., »r? '/«rvr Kejoßsscä-.töjps-'i ууг;улар саялазэц ,злр,г:д -
... ,/:;■.; с../» босхан-'гйр-.ваз /use, : ^бо^^Йадцгмя,.-
hí,л--!f.«; ••<• .• /¡¿з^згуо Дюз*; атаз,ар.щ?,сзкШ1,ш93тала,>..
уъцн&ьрь тэта' во: е./« зам'аа адаяа^даи.'.; баядврез coasop /аьч>. : 'б®:' Чмл.в-г^ява a^.ryjpyx-.'
дсгаз/Д'орбйас-п, адыаа-чтаезхщамц^ дуз-базар aptачя,ïох'-чвраенба ахшаии эо с,/ во сд^т, шса' ваЬадЕвре'о /уел, ; ;аряия,х"/л.-лз, чэр^', карззвка, nanax,raji'.3-20 кг,цод-8~10 га^.урув -40р ,гд.са с»/, ав^
дуздерле сеэ?в те.рмиялер шилеяар «я, фндар итвафиг cahasep тзро груалашднраяыб вералар во ajpa-aj родит да uieph одулу р.
Бу hace еде вЬалвяая кечияш hejaï терэа, адат ве вн"аавса ала баглы олаа бар сыра ojya адларыяыа ачыглаамасына да д err at . j втирал ар.
2, Тддмяя сеча^еса дашыма.1ая сазлео. Эфшар шввасиаиа лея-сйк теркабинин 6ejyk бар гасмшш де терааа сечаjjaca дашша^аа cesjiap твшкад еднр ки, бУнлары ашагвдакы грувлара белмвк олар.
а/ Эдэби дилде яшлвямедея вэ ja семаатик чаЬетдэа оялардав ферглааая сазлер. Бу гебилдея олаа сезлара авд бар яече ыасая кэстэрмекле кифадетленмак олар: чалмах-чахиаг, ыаадмхмах-дарых-ыаг, буталаьшах-даядалащау, м удам-h емаше, сеj-агылсыз, ча,)дах-у зун.унамах-шубЪаленчвк, догмат-Зуцуртламаг, барраямах-квфлеаыек, талаяааках-мал аламаг.еззая,худу ру^алныз,ыездачахЧемек.лав алед-иох^алтаглаямаг.осал-тенбэл.тара-кедок.барэда-бярлйкда ве с.
б/ Омоявмлес. Э$шар шавасанде мтгшаЬиде едваэя омоашлерад Ъеи эмэле калмасаяе, heu да башга чэЬвтлёранв тохуяудур ве св-г чаддева XYcycajjewiepa гзевдсарыляр, Бурада ишлеяаа омряимле-• ре аад бар ыече масал квстерэк : бала&т.1>. ч^ищ к$|их§ $$аоы ; 2. четен тохумаг тчуя аотафаде едвлва. , ¿ej«w ;
2.шерг,кы1ыл- I. догмуш Ье^ваяыя агуа. етдтаден бад^щц демек; 2. тут чубугларшыя кесаяаб атыяая jorya haccscaj,м.^з-1» бара-магурдуауя алтын дан -тихая забил ; 2. милчек суфрера;- стол,ту г-I. думщаг сгпгрке{2. Ьортачек тору ; 3. бадраг, гатыг
Majacu; 2. арагурая «арагарипдараа, голчах-I. бещде, сола дола-яая сарыг ; 2. гузу дервдиядея дузалдалая мотал ва с.о
' в/ Сияонамлес. Э&пар шавесаная лексик таркиби, синонямлер-ле да зенкиндар. Дурада йвиеавя саиояамлэр яагг Ьнсоелэра тзрэ груплашдыршшр, саяояам черкеяа тешкал еден тера^вдзн таркдбц аздыялашдарылыр.яезере чарпая башга чейетлери йаггь^^а. данцэдн лыр. Эфлар ша_есиядв мушаьада едалая синоаашере аад-мисал кбстарек: кедебахая//югяебахая//пору-кбрпе гуз,щ$ о^льь я ая дер, кед //д е зя в, гу м?ума//маха ра-суга би, балва//-жар//пшмйш-к9дертадэн Ьазырланая херак,агш1/А,алах//кУЗ-годун салыяая дер, чалма//керэнта-дэрдаз,цызгах//агддд9х//вддэх-гор-хаг.залле/Д.^1гйз/малш1демез/Д£5Мйс-лвсас,Ы0кеЛ^ода//ташар- , ловга,свзкоздирэя//0язгодан//аравурая-хэбэрча,ваг//сэмэ//сед-
агылсыз, чала-//тах-//эмдвр-,денн э-//арт да/Дзмизда-, мозде-// тлтг-//^е-,Ьйзна//деккэ//в0де, мтд0м//йлмтд9м//пеодэрпаз-Ь8мяшв, чылха//те^ха//чйм//дул-тамам вэ с;
3. Асхаизглявр. Эфаар шавеоинйн лексак таркиби jaunira термян-лерле sa термин сача^ззса дашыма^аи сезлерле мзЬдудлашыб галмыр. Бурада бир сыра арх а из мера раст качаздр да, Суалары дил'амазин оввалкй деврлэрана аад ¿азшшыш есэрлердв, "Катаби-Дэдэ Горсуд" дастанларында, гэдаы ¿азьмы абиддлэрда ва лугатлерда, елэчэ де гоЬум ттрк даллэрииде вэ онларын диалектлериндв де кэрмек олар, .
Эфцар шявэсинде агыррамах /эзазлемэк.Ьврлэт етмек.дада сал-маг/, ajBHMax Двствликдвн адылмаг.сагалмага башламаг/,ал /Ъя^ле, келак,Задан/; ары /томиз,пак/, боздамах /агламаг/,гырым/ествк,ар-зу.керкэм/, ¿азы /чэл.сеЬра, дтзанлик/, тезмах'Д'ачйаг, гачыб кет-мвк/,туг /äajpar/,cajpn Деста/ вэ с. кама аркааэмларан кшлэндя-ja MïtnahHfle едал ар ка, бунларын чоху ejHa мв"нада ва етна Зонетик теркибде "Кагаба-Двде Горгуд"да, ттгрк дадлервне аад г едим ja-зылы абядеяердэ, М.Кашгаряиш вэ В.Радловуя лтгетлэраяда де езунт кес-твряр.'
Учуычт фвелян сонунда сез ^арадачылагы мзселвсанэ ajptwa j¿p вералир во бурада эфшар шизвсандэ мушаЬадэ едалвы дтзэлтке созлэ-риа тч тсулла - мор|оложа, сайт акт як so леке arc гсулла змала хэл-меса Ьаггында етрафлы шекаяда данншыяыр.
Морфоложгз тсулла дузолад созлвруйсасэн. ашагыдзны шэкадчи-дврян кривда яле ема£в кйлар: ^ых^//-йьк^/7-дых^//-рнх^/ агыз-пих^ чаняшс,хймисди&', ииислнх, бэшдих|о.чнуг»бярр2х',д0лдтх'зй е./, »•^•/аакачы, ктмчу, фзо -двхУоддах, оддэхУ.-ча2, /взвадча,
к - • -чклнх'Уягамчылах» бдашчдашх.иекврчилай чаячютгхУ, -лк * /ажытмалы, ихля/,-а.ч/югзач, бендам/,-чыл^/бармахчшг, h0рма ч-чт, кофчул/, -а2 /хамыра,ч8ТбК0/, -ка2 /бугяача, ааыша, чат ала. ,ia j -ка, стртгмэ еэ о./.-аяя*2 /jermrax,tyiassi,ksчйвагяяс/,-«вазе/ r¡ni'VK/гал'-н^ягяя.;:/, -кяsVfosa ST?n«,¡Vj-V» »л'^/^&с&ааа,кхлмэжв/,-ячг'/бтjлгаон-л•/.
„по,,-г? г^ОЛГа/ПШйЛЧй/, -
.-;■■;-(' ??/, -.'jcü/v.v,-.-':'.-:/.- ,ця/, -f « ЭТ/''(Т0СМО"?~Г2J-
шд{.*г/,-^та~//--да<|!/Аиа2//-ра2 /tíajдала-, зовзах'лв-,-голазда-, карккгзо-, тапакна-, дэкяс-гомарра-, japps- еэ е./,-лзц^ /')'ч> ре«-;^вК0Лотчнзг{ЗШ1ая-, чйлея-/,-яез^// -aam¿//-paiVjwaaa:-.
/аЗазы-;аЗдшш-,адвзи-, кошу-/, ta4 /т ере ах-, п ас их-, отух-/, - cu4 /гахсы-,кифся-,гохсу-Л -ал , -л /коршсл-,дуз9л-,зухал-/,-кт4 ' /салыг-, влет-. суцут-/ -ала2Л,ОБала-,чвзеле-/,-мала2 /jo®:ала-, • ( бгрлела-/» -ЫШ ,-м /j ав ид-, доцуа- jyis-/,-ыхла^ /газыхла-.озих-ла-/, -даа*/ужадаа, бардт/, -&а2 /гав^ка.халЕэтжэ/.-нагг/гор-HBij,ктлшэа/ вэ с. ,.'."'''
Сшгшягйс усулла japasaa сезлор, scacoii, ска помин, воояго •'сяфэгш, семема кем он, со нале фз'лп оефэтеи, са^ла кегли? вэ с. бирдешмосшщен екаио квлир:
а/ ика исмш бгряэшмос еыдэа едшэ келшгэр; ыесг»: casajax, гыгыере.дараде^иа.чыаакарш.маг^ооадма - ojya адлары, j&söojon, илаа jалы,пизгз&ь'рнагц, чалвдегн- oï адлары, холвартырагк "чариг'; б/ вевмла сг.фэтаа барлашйссащин около колеядор; мое.: стзыбош, araajapTisc-capp.cax^aja öälruojc;;,балдурыборх',- о/ ассаяе фэ'лв сс-■ фетвн бирлешмеевздаа еаеяо кздгялор; то. : коj абжгщ //kvhобахau . -карпа гуаулар сшшшаа jap, Csarojaa - х а бор чи ,х сзоме:;тлоа -najira ajtt i г/ с^огл® «шез баргс^асздса сиаяе'кадоаяор; mgo. í •'.гаргкечз-вюадаа качэ, ï'ûjasca - Ó саяпя е.р:с::, гар1»огмс - бар
• 'ноча куп орзпдо фзадназ vm& i г/ са^да, веша бардеамБоондоа
• eiüaae квлевдвр; tico. : dsvXflz-ojya.ода» бараглс-qy габу, тагш-нтх'- çôjsia 3 кта сопра сглад сищцэ кэчарсяса шешш; «дорасела, скргудах ¿^аба"} ''д/икгсЛЕ§ теша оезлерец бард с-ысе ада стлало каяеалвр; кзо. .' еггуеду, мвЗДагач, г«:азлеипач,пспагалд1га? -ojyu
;адйаja.•'';/.;: /•■■'./" - • ' ■■'■■■
■■■ \ ;0®sap иейосез£У луго? мребадэ сксава'jbískoek ¿аЬвдяе- • , ,:;рр.б'ар гдеагаа до «étceçt т<^«а ¿fajases еезяв|. *еакга едар.
•есбрда 'лексЕя тсуяла'.'^а^апаа ;ccs^sps3 .'я» даашшшр'вз буялара ' ; ' „саад кеагершар» - . '
v.„ Дш^рттеф ецш "Her юй* Ьисевгадэ• «дашю, чаша.eoçc ' /ыгддеаларн я^ми^адш^Ыш» сяс одут5уадур.' ••
■;■^mcopr'ac'fljaaia' eaac иЬё«?оу дисоертшлип чал cuiy^iya. ала-' 1 ,гндакн иарвдв. ва твелолврввдо ез одешв тавмшдыр:'
I, Гарбаг ^одалектЕадо мевсубазЗот категора^асыавг ба"зв xycycejjemepa. Tapain be тетбргв-дйлчшнес,-Бакы,1993>сеЬ.Ш-.
ios..- '.-.■.. :■.•.•.
2. Эфпар шаваоиндэ oso эввзданмэлвра. Дйл.етноо вэ «ггнояа-ма^а.-'Бакы, 1994,0,92-93». : . • ,r:..v v .
' '" иавасинан" леко'ак хгеусаЗзетлвршш -дайр. ФилолоKa-
ja маоалелара. Haaepajje во ивтодакаД бур.,Баян,1994,о,92.
•4'ч 0|щар шавасааая морфолояа хтоура^этлврл, íSajso^OKaja . мас'алздэрй', He?opajja, ве.'ймедт, П бур.'/В&чн,'1994,0.20-22. •
• 5, ёфяар щпвэовааа ба"зк: оаагак^ак XYoyoajj^apa. Аэар--öajqaH Еямлэр Академадаон аопараамарьщын елми-ï бвфравошын ма-твриаллары, Балы, 1994,о. 152^153. ' : ;' >
Э.И.АЛЛАХШРДИЕВ ;
Афаарский говор Карабахского диалекта ■,,'
Р Е 3 ЮМЕ '.-. ' ■ ■ . ■ /
Диссертация посвящена а пиарскому говору .входящему в карабахский даалект азэрбайдаанского языка.Ооновная цель исследования-выявленио наиболее характерных оообенвоотей фонетической системы, грамматического строя и лексического состава аварского говора, установление сходств и различай между даннщ« говором и 'другими •'.' диалектами и говорами азербайджанского яйыка.
Диссертздйонная работа сосгоат из ирвдасдоащ, аведеяия, трех глав, заключения,словаря, списка условных сокращений названий деревень, В которых собирался материал , и списка использованной литературы. ; ,
В "Введении" традидионно обосяовывается акиуальность темы, научная новизна исследования, теоретическая и практическая значимость работы;,' даются сведения о целях, задачах.методах в источ-. пиках исоледовяаия, о структуре работы.
Первая, глиад 'даосертацип посвядена фонетической системе аф~ карского говора.В вей даются.подробнне сведения, о системе гласных и согласнцх. эвуков афлзрского: говора, об гх долгих, коротких и но-■'сових вариантах; широко рассматриваются."такие фонетические явления,'как. чаредование '8вуков,закон сингармрназма.вотйвка и выпаде-\ние авунф^сс^лядо;' диссиЦляврю, позиционная мена звуков, ч до.
; Во . второй главе диссертации исследуются грамматические осо-• •;аф^жоф горсроа; .Зкдрь.' в разделе' .^Йорфбяогия" лри-влакаруся,;к исследов^шп .все часта речи,подробно рассматриваются ка тегория па дожа, принадлежности, лица »склонение 'существительных* принявших;'аффакс "рхагория принадлежности, времена и формы глагола . ; Особое внимание Прй'етом уделяетсяг какболае интересным асск • башос£ям,наблвдаешм в категории пранадавйноста,в склонении личных местоимений и существительных, принявших аффиксы категории принадленноом.з временах и формах' глагола.Их связь с различными явлениями,исторически существовавшими в языке, обосношваотся да ■основе примеров,' приводимых из других, диалектов и говоров а вер-, бдкдаанского языка,древних письменных памятников, из родственных ткрксвих языков и'их диалектов. .
В разделе ."Синтаксис" второй главы всесторонне исследуются синтаксические конструкции,строй предложений, синтаксические ' связи, словосочетания, порядок слов, лростуе и сложные предложения в вфаэрском говоре. ' ,
Третья глава диссертация посвящена лек-ическому составу ' афазрокого говора. В данной, главе группируются по отдельным областям и-андлйзируются слова, употробллоциеся в афшарском говоре, £к;шляются локоико-семзнтичэские особенности.На,иду со словами терминологического характера здесь исследуются и архаичные слова.Подробно'говоритед об употребляющихся в афшарском говоре ■ производных словах, образованных морфологическим, синтаксическим а лексическим способами. ' . ' ■ , ' . '.'. 1 .
В конце диссертаций дается словарь слов, употреблявшихся в афшарском говоре.
'у,' '.■'<■'.y-;s'/.''Bil.Aiiûjtwrdiyév^
"У AF3HAR 3LAH0 О? THE KAHABAKH ОХЛЬЕСТ
■V У -У-:.' .•-'■"V"SumuMy у;. .,;V '.•• •
; iIhepresahidissertation io;devoted to Afahaï, slang of the Ka-rabakh dialect Of the Azerbaijanian language4 The main purpose 03 this Investigation i в the discovery of characteristic peculiarities of phonetío ayates^ gracsnatioal and lexical structure of Af-Bhar <dia^¿j)t| detettaijtation of : eimilöritieB ard 4isti¿ctiono toe-two en the preaent dlaleat and other dialecte of th? Azerbaijani-» an langudgf.y "V у' У ; .. • ' . 'Чууу ; ^''yV .'*,.■.. ;,v ■ - " Ítíe present <ÍÍ8ñerta±Íóa^ 00ав1в|в
tipn, thrjse chapters, conclusion, Word-list, list of conilitional
; -"¡fié ¿Intrpdúótion'Vcontei^/í^ the Agency' of
eolentifionavelty oftbeoreti-i'.Óeííjotóetieji. éignifioanee' pf ..1;hç::die0e*^tÎoitt^'i'he inain par: ípp'oei ô¿Jrae thode' ànd: sources "of .^veeti^tipn,: the ¡etruotüre öf'vt^'d5^ei^tation.•'■,V' yK':'y¿i<''kj-' ft?!®»» là .ЛСД»»':i ••
âlaogv it «tontaina :jth» ;;dèt^leïtyi^oJT№tïàa" ¡'ebotífr-tóé^Vowél'a ' and p0aabp¿ii^á)'9t_^aheuP'^iaaeV' variantщ-,
? ^jÇh» e:00¿(i¡ fir' ' of^^W elaag^ .of
"■ tèié y&ie^ûigagaag»- ;Wbet'ajQtiated од-:¡¿epîîil-of ¡s f jçâ^jM^sf^p» of -, j&e í¿?érbai:¿anisa
• language /'ancient-,; nórmente ^&n<ï related Turkic languages and ' theirtie pajrt, ,"9yirta|cH are comprehensively studied ^ttóft'p'lcei^i^eitioóe.a.ttd ^onfteotionet cowbinatione of, words, ' »trtaftii'faatenoee- .у.' Чу*;
'Tí!У 'third ctoaptor ci tte--¡ ¿suí-v^tutioii le ^¿¿Yotnii го tUe iexi-ef Ai'ihiiï.ilititg, it non»-*.»-.- çroupi!^ asá Kniyüiü .of vor&e, 4i$3Sv»vy of ttujir ioxloni лпа fe^siaat.tc peaiU iai-i iius. Or» the isvfi sritb ter--aiao'!.jstoal uad other word« fîc authir a J »v arohaiö vmvñr an:* t vMj^.^iftnj vt; iy л;:.-л'.sa;! ¿
11- litis cud d* l«e aisaartsfcton the authox «ive«-'+h~ -.■.¿¿■¿-iin-* of the words which ят« i» sííím.