автореферат диссертации по истории, специальность ВАК РФ 07.00.03
диссертация на тему: Белорусская социалистическая Громада: проблемы образования и политической деятельности

Полный текст автореферата диссертации по теме "Белорусская социалистическая Громада: проблемы образования и политической деятельности"

Гч.

с-

Г:: БЕЛАРУСК1 ДЗЯРЖА^НЫ 9Н1ВЕРС1ТЭТ

»-УДК 947.6" 1902/1918" ' 329.1/.6(476)

ТОГУ Л ЕВ А АЛЕНА ДЗМ1ТРЫЕ1?НА

БЕЛАРУСКАЯ САЦЫЯЛ1СТЫЧНАЯ ГРАМАДА: ПРАБЛЕМЫ ЗТВАРЭННЯ I ПАЛ1ТЫЧНАЙ ДЗЕЙНАСЦ1

№ сс<ео

07.0С02 - Айчынная псторыя

АУТАРЭФЕРАТ

ДЫСБРТАЦЫ1 НА СА1СКАННЕ ВУЧОНАЙ СТУПЕШ КАНДЫДАТА Г1СТАРЫЧНЫХ НАВУК

Мшск 1996

Работа выканана на кафедры сусветнай i айчыннай псторьи Белдзяржун1верспэта

Навуковы KipayHÎK - доктар пстарычных навук,

прафесар У.К.Коршук

Афщыйныя апаненты: доктар пстарычных навук,

прафесар М.С.Сташкевгч

кандьщат пстарычных навук, А.Ф. Мяснпсау

Апашруючая аргашзацыя - Беларуская дзяржауная палпэхшчная акадзхпя,

кафедра псторьи, сусветнай i айчыннай кулыуры.

Абарона адбудзецца 25 сакавЬса 1997 года у 14 гадзin на пасяджэнш Савета па абароне дысертацый на caicicanne вучонай cnyneni кандыдата пстарычных навук пры Бгаарудам дзяржауным умверагэце (220050, rJMÍHCK, пр. Ф.Скарыны, 4, га л. корп.)

Здысертацыяй можна азнаёмщца уб1бл1ятэцы Белдзяржушверптэта (г.Мшсх, пр.Ф.Скарыны, 4).

Аутарэферат разасланы - п лютага 1997 года

Вучоны сакратар Савета кандьщат псарычных навук, дацзнг

B.I. Ciniua

АГУЛЬНЛЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА РАБОТЫ

Актуялышсць г)мы .'ibicepraiibii. Абвяшчэнне псшлокпасш Беларусь

.пквианыя мапаполп 1\ПБ. развщле дшакразычных асноу д;яржаупа1а ладу вык.пкала да жыипя impar палпычлых парили. V касгрычшк_\ I994i. Г>ыу прьпшы Закон Р)сп_\блпа Беларусь "AG палпычлых парзыях". у яклм адзпачалася. uno "грамалзяне Рзслублш Беларусь маюць права на свабод\ аб'ядлалля у палггычлыя партьп". якая у спаю чаргу "дзешнчаюль на аслове прылпылау сваооды асаныяныяу. дзмакратызму, самакфаванля. ¡aKoiinacui. галосласш i ра\папрауя %'cix палпычлых партын"1.

Млопя ; лараджпючыхся сёлня партып па казнах паутараюль cuaix папярхникау. заяуляюиь аб сваён паслядоунасш традыцыям белар_\екага налыяпальнага руху каина XIX - палатку XX стагоддзяу. У глых у.моиах пел i.mí важна, к а Г) палпычныя партьп. што дзепшчаюнь на злрыторьп Bcviapyci у су час л ы момаит. узя.'п ад сваи папярпшкау усе самае леппгае. каб не па\тара;пся былыя памылкт у палггычных етаноуках. праграмах i тктыцы.

У сувяз! з птым асао.'ивае ¡начзнне i неабходнаснь мае вывучэнне íiciopbii лершаи беларуекай напыянальнан партьп - Бсларускаи Саныялнстьгшаи Грамады. з'яулелле якоп на палпычнан apune Беларуси было вышкам pamiuiui бсларускага иацыянилыга-вызваденчаги pvxv \ к. XIX - пач. XX ст.

Усебаковае асилсавапне прациса зараджэиия i станаулення першан беларускан нацыяпальнай партьп. яе палтлчная эвалюцыя пасля кастрычнжа 1917г. дае млтчымасць не толью грултоуна разабрацна \ мшульш Беларуси але unaíícui адказы на пшатлния пыташп. што ставшь сучаснае жыцлё.

Звяртанне да ricuopbii БСГ выкликана i пеабходпасцю расказачь прауду аб тых. что прымау актыуны удзел у стваришл Грамады. узначальвау яе у цяжкчя часы, адстопва}' штаркы беларускаЛ папьп i адраджинне яе культуры.

Mu ra i задачи даследаиалпя. Мэтап дадзенан дысертацьп з'яуляецца: даследаваць лрапис узнпшення першап беларускан нацыянальнап партьп. дзеппаспь БСГ у перыяд трох расшскгх ривалгоцын i па:птычн\ю эвалюцыю партьп пасля Кастрычшцкан рзпалюцьп 1917г.

1 Закол Рэспубллд Беларусь ''Аб лалтлчных партыях" //Праграмныя дакументы сучаспых палпычлых партын Беларусь - Míhck: Белдзяржушверспзг. 1995.-С.5.

Аутар ставщь псрад сабой задачи:

пВыспетлшь стаи распрацаванасщ I ступсш даслсдаваппя праблем узшкпення 1 дзейнасш БСГ у псгарычнап павуцы, адлюс чраваш асиоуиых яе старонак у арх1уных дакументах I публп<ацыях.

2) Паказаць працэс утварэння БСГ I яс дзейнасць напярэдадш псрик1 расшскай рэвалюцьн (1903-1904 гг.).

3)Даиь разгорнуты аналп поглядау 1 праграмных патрабаванняу БСГ перыяд першай расшскан рэвалюцьн (студзень 1905-1907 гг.).

А) Даследаваць ролю БСГ у развит; беларускага пацыянальнага руху лас; Лютаускай буржуазиа-дэмакратычнай рэвалгоаык раскрыць асноунь пра1рамш.1я палажэшп БСГ 1 разглядзець тактику партьп у перыяд саклшка па кастрычшк 1917 г.

5) Праанадпаваць дзепнашь БСГ па рэалпацьп ¡дз1 пацыянальпа лзяржаунасш (Усебеларусю з'езд, утварзннс Народнага Сакракфьпп Беларусь абвяшчэнне БНР), ролю партьп у гэты.х падзеях.

6) Разглядзець прычыны распаду БСГ у 19 18 г.

Навуковая нав1зпа \ практичная чпачиасць даследаванпя.

У дысертацьп упершышо у абагульненьш выглядзе асэнсоуваещ праблема узшкненпя 1 дзейнасц1 Беларускай Сацыял1стычнай Грамадг працэс яе пал1тычнай эвалюцьи 1 распад у 1918 г.

Даследчыкам уводзяцца у иавуковы абарог иовыя архп'иь дакумепты. ранен закрытия для вывучэння, абагульняюпца дакумепн пстарычныя крыншы 1 штаратура. што тычацца дзеппасш БСГ.

Матэрыялы гэтай дысертацьп могуць быць выкарыстамы пр падрыхтоуцы спецыяльных 1 абагульняючых працау па пстор! пал!тычных партии \ грампаемх ру.хау. па пал1талогп 1 псторьп Беларуси.

Даследаванне можа быць выкарыстапа таксама пры выкладап курсау г1сторы11 пал1талогп у навучальиых установах.

Экапаипчпае абгруптаванне эфектыунасщ дмсертацыйпай работ! Дысертацыя мае камерцыГшы пггарэс ва умовах выдання яе у выгляд манаграфн.

Канкртгны acaGicTi.i улл-л аутара у атрымаиш пьпмкау_i

распрацоупы пала~ж )нпяу, выкладзеных у дысертацьй. Дыссртпцыя ¡'яуляеппа самастойпым навуковым даследаваннем. Аутарам праведзена ¡пачкая праца па выяуленшо i збору дакумептау. архпны.х матзрыялау. i\ апалпу. аспматы зацьй i абагульнешпо. Непасрэдныли першакрыншам1 для лысертацьп з'яуляюцца праграмы БСГ; рэзалюцьп i пастановы з'ездау i канферопцый БСГ; аптацыйная лггаратура Грамады; пратаколы i пастановы ч'ездау беларусклх аграшзацый i партый у 1917г.: рэзалюцьп Беларускага Нацыянальнага Камгпта, Цэнтральнап Рады оеларусюх аргашзацый i партый. Вялп<аГ( Беларускай Рады; рэзалюцьп 1-га Усебеларускага з'езда: дакументы Беларускай Народнап Роспублш.

Глыбою аналп apxivuux крынш. ¡ншых дакумептау' дазво:пу аутару раскрыт. разнастаппыя аспекты утпарэння i дзейпасш псршай беларускай нацыянальнап партьи - Беларускай Саиыялктычнай Грамады i зрабпи> apt умептавапыя вывады.

Апрабацыя вмшкау лысертацьп. Дысертацыйная праиа была абмеркавана i атрьшала стапоучыя водгуи на пасяджэнш кафедры сусветнай i айчыннай псторьп Беларускага дзяржаупага утвератэта.

Асноуныя палажэнш дысертаиыйнага даследавання зпайш:п адлгостраванне у публп<ацыях аутара.

Структура i аб'ём лысертацьп. Д1.1сертацыя складаецца з уводз'ш. агульнай характарыстьга работы пяш раздзелау. вывадау. cnica выкарыстаных KpbiHin.

Зл!ест лысертацьп запмае 104 старснш, cnic выкарыстаных крынщ складаецца з 244 найменаванняу.

АСНОУНЫ ЗМЕСТ ДЫСЕРТАЦЫ1.

Ва уводзшах абгрунтоуваецца актуальнасць выбранап тэмы. яе храналапчныя paMKi, фармулююцца мэта i задачы даследавання.У раздзеле I "Пстарыягра(|мчны агляд" аутар анал^зуе выкарыстаныя пры nanicaimi лысертацьп павукова-л1таратурныя i дакумеитальныя крыншы.

Асноу'ныя пстарычныя працы, што магоць дачыненне да даслсдуемап праблемы. можна падзялщь па дзве галоуныя часткк

i) Псторыка-лублщьгстычпыя артыкулы. нарысы, натата, успамшы, нашсаныя деячам1 БСГ i i.x сучасшкам1 у 20-30 гг.

2) Навукова-пстарычная лггаратура, нагпсаная паеля ХХ-ra з'езда КПСС навукоуца.м!. лрафесшнылп псторыка.хи i публщыстгшГ

I. (Зажили першакрынщан для даследавання ricTOp!,ii беларуска: нацыянпльнай партьи - Беларускай Сацыял1стычнаи Грамады з'яуляецц тая навукова-пстарычная спадчына, якая была створана у 20-я гаш сябрам! БСГ i ix сучасшкалп. Сярод ix трэба назваць ¡мёны Я.Варопк А.Луцкев1ча, Я.Канчара, Ф.Турука, У.Шчэты.1 Публшацьи гтгы аутарау змяшчаюць каштоуны .матэрыял па агульным пытапня: беларускага нацыянальна-вызвалемчага руху на пачатку XX-! сгагоддзя. а таксама па пытаннях аб узшкнешн i дзеГшасш БСГ. Та Kiiira Ф.Турука "Белорусское движение" побач з ayrapcKiM тэкстам ма дадатак у складзе 31 дакумента.

Першакрынщан вестак аб БСГ з'яулягоцца публжацьа A.Bypoic "KapoTKi агляд беларускага нацыянальна-рэвалгоцыннага pyxv''2 i "БСГ першым перыядзе яе працы (1903-1907 гг.).3 Гэтыя артыкулы змяшчаюц багаты фактычны матэрыял аб дзеГшасш БСГ, а таксама асаб1стыя иывад! аугара. як! быу актыуным дзсячом Грамады. членам яе ЦК.

У 1922-1928 гадах у пстарычным i грамадска-па.штычиым часопк "Полымя" з'явл'ся цыкл артыкулау вядомага беларускага дзеяч З.Х.Жылунов1ча. Яны был1 прысвечаны псторьи нацыянальнага рух; самавызначэншо беларускага народа.4 Асабл1вую каштоунасць для

I. Варонка Я. Беларуси pvx ад 1917 да 1920 года. - Коуна, 1920; Новша А /А.ЛуцксвЬг). Пал1тьгчньгя лозунг! беларускага руху// 36.Наша Нша. Вкчьня. 1920; Канчер Е.С. Из истории общественных, национальных революционных движений белорусов. Часть 2. История возникновения деятельность организации. Выпуск ¡//Неман. - 1933, № 1. - С. 138 - 16-Он же. Белорусский вопрос. Сборник статей. - Петроград, 1919; Турук <1 Белорусское движение: Очерк истории национального и революцнопиог движения белорусов. - М., 1921; П1чэта У. Формы нацыянальнага опозыцыйнага руху на Беларуси/Полымя. - 1924, № 2. - С. 142 - 146.

2 Стары Пшп /А.Бурбк/. Каротю агляд беларускага нацыянальн: рэвалюцыГшпга рухуУ/Вестник Народного Комиссариата просвещени БССР, - 1921, Лг9 1.-С. 4-9, №2.-С. 4-10.

3 Byp6ic А. БСГ v першым перыяде яе працы/1903-1907гг./ //36.Беларусь. Мшск, 1924.-С. 177-182.

4 Жылуновн З.Х. Беларуская штэл1генцыя у пстарычным аспекце Полымя. - 1926, № 6. - С. 74-98; Ей жа. Два бак! беларуска! руху//Полымя,- 1923, № 3 - 4. - С. 69-74; Ен жа. Алссь Byp6i рэвалкшынная характарыстыка/ //Полымя.- 1927. № 2. - С. 180-195.

вьшучтнпя licmpui БСГ маюиь тыя псторыка-пуПлшынычныя артыкулы З.Жылумопгт. у яю\ аугар засяродму увагу па развшш беларускага вызваленчага руху. я го саныяльным i партийным складзе. канчатковых м ) i ах. страши i тактик! розных плиняу. труп, суполак. што ува.ходзЬн у Я1'о на напе лкн а\скай i кастрычжцкай ртвалюпый. З.Жылунов1ч ¡асяроджвае сваю у тагу па працы БСГ. acaoansa яе Пеграградскай арганпацьп. лшэрам якой ей у той час Гяуля_уся.'

Лсобныя пьгпппп нацыяпальна-вьпвалепчага руху i ricTopui БСГ C)t,m¡ закрануты у íGopiiiicy "Беларусь", пгго выйшау у свет у 1924г. у сувя'Н s пятгоддзем абвяшч шня БССР." Асаблшан ynari заслугоуваюиь змешчапыя у гпым збор i [i ку артык\лм З.Жилушдача i У.!гнатоускага. як1Я непасрэдна гычацца дзейнастд БСГ. 3

У 20-я гады у свет выходзшь impar артыкулау. якля змяшчаюпь у сабе дакуменгальпы дьтпрыял па ricTopui БСГ. З.Ангарнпс. М.Мялешка у ева1\ прапах ¡асяроджваюць увагу на аптапыпнап лггарапры БСГ часоу першай paciiicKan рлшлгопьп 1905-1907гг.*1 АсаГшвую каштоунасць у птым сзнсе маюпь п\блп;ацьп А.Шлкюскага. як! прадстауляе нам праграму БСГ. ппо била принята на П-м з'ехтзе у 1906 гаду, а таксама гикавыя мат прияли адпосна ¡спавання лершых беларуаох легальных пиет "Наша Доля" i "Наша Hina'V

1 УступaniLeuTaкпябра //ПолымяГ- 1923.7^ 5-6. - С. 141-149. ;Чу 7-8. - С. 91; Ад Касгрычшка 1917 да Лютата 1918.//Полымя,- 1924. № |. - С. 153167: Арпипзацыя ал. /Да ricTopui Савеикан Беларуси //Полымя,- 1924. № 2. - С. 163-179; Пстарычны момант //Полымя. - 1924, № 4. - С. 144-158: З'езд беларусюх напыянальпых аргатзацый 25 сакашка 1917г. //Полымя.-

1925. № 6. - С. 202-206; Беларуск'ы еекцьп РКП i стварзнне Беларускай Савецкан РзспублЫ//Полымя.-' 1928.№ 10. - С. 73-79.

2 Беларусь. Hapucu ricropui. экапомпа, культурнага i вызваленчага руху. -MÍHCK. 1924.

3 Жылуткннч 3. Люты - Кастрычжк у бсларускчм нацыяпальпым руху // 36. Беларусь. - С. 182-195; [гнатоусю У. Вяднд Кастрычшк на Беларуп //36. Белару сь - С. 196-215.

4 Ангар л пс 3. Белорусская Социалистическая Громада//Вперед. -1923, № 2-3. -С.64-67: Мялешка ¡VI. Барацьба БСГ за зямлю v 1905г. //Полымя. -

1926, № 1.-С. 152-159.

5 Шлюбсю А. Кан(|нскацыя першага беларускага часотса "Наша Доля" // Савецкая Беларусь.-1923. №153; Ен жа. Да ricTopiai кан(|)1скацьй "Нашай Швы" // Полымя.-1925,№4.-С. 1S5-189; Ен жа. Да ricTopui БСГ//Полымя.-1925,№5.-С.157-163.

Складаную тэму дзейнасш дробна-буржуазпых партый на Беларуси гым л1ку 1 БСГ разглядаюць у сва1х публи<ацыях С.Агурскч, Л..Кага1 А.К1ржнш. С.Пшталь.' У сва1х працах яньг прыходзяць да агульна высновы. што БСГ была "дробна-буржуазнан нацыяшийстычнай лартыя! якая ставпа нацыянальнае вызваленне Беларус1 вышэй за усе".2

ЦЬраг шкавых ду.мак аб характары 1 асабл1васцях нацыяпальп; вызваленчага руху на Беларуси аб стварэшй 1 дзейнасш першай беларуска нацыянальнан партьп выказау адз!н з аргашзатарау 1 кфаушкоу БС А.Л\цкев1ч у сва1Х успамшах аб працы першых беларусклх арганпацып ": дваццаиь пяць гадоу".3

Тактм чынам, л1таратура, натсаная у 20-я гады, якая тычыцг дзейнасш БСГ. мае важнае значэнне для сучасных даследчыкау. Нагпсаны 1 лыя публкацьп вщавочшкам1 1 непасрэдньап удзелынкам! колитп падзей. Менаваа гэта дазваляе даследчыкам супаставщь розны меркавашп, погляды 1 ацэлк! у адносшах да БСГ.

У першае паслярэвалюцыйнае дзесяшгоддзе давол1 м1рна сузснава: розныя школы 1 наюруни даследаванняу. што спрыяла рознабаковам вывучэншо мшулага Беларуси Аднак актыунае умяшаннс партыпны структур 1 урада паступова прывял1 да усталявання адной метадалогп маршсцкай. У вытку гэтага пстарычныя працы 30-х гадо характарызуюцца прамалшейнасцю, схематызмам, яюя бьип абумоулен! слабым веданнем тэорьп 1 фактау псторьп. Дзеинасць БСГ разглядалася

1 Аг\рск"| С. Ро.тя дробна-буржуазных партый на Беларуа у Кастрычшцка рэвалюцьй //Балыпавк Беларусь -1927, №5-6. -С.69-74, 45-50; Он ж< Очерки по истории революционного движения в Белоруссии /186: 1917гг./. -Мшск, 1928;- Юржшц А. У нявол1 буржуазнага нацьштл^зм //Бальшавк Беларусь -1928, №1-3.-С.50-62; Каган Л.Люты-Кастрычшк и Бсларус! //Полымя. -1925, №7. -С.82-96; Ппнталь С. Остатк контрреволюционных партий в Белоруссии //Вперед. -1923, №1/5/. -С.5( 53.

2 Агурсга С. Роля дробна-буружазных партый на Беларуа у Кастрычшцка рэвалюцьи. -С.46.

3 Луцкев1ч А. За дваццаць пяць гадоу /1903-1918гг./. -Вшьня: Беларуска выдавецкае Таварыства, 1928.

... ...... I

тлма пк д;енпасць нацыяпалкл ычпан коптрривалгацыинал арганпапьп.

2. Пасля \.\-га ¡'езда КПСС з'явгися гктармчныя працы. пуб.пкацьп. чборннд дакумеитау аб нацыянальным 1 ривалюиынпым ру.ху на Беларуси I удзеле у ¡я БСГ.2 у яках узмантуся акпилт на навуковым вывучинш 1 )гых праблем.

НаПболын грунтоупа у гиты час роля беларуских лацыялальных аргаш ;апып у тым лп<у 1 БСГ у станауленш бедарускап дзяржаунасш прадстаулепа у пуб.;пкацыя<х 1 манаграф^ях даследчыка-юрыста В. А.Круталешча3.

У 60-80 гг. з'яуляюцца публ1кальп. у якйх разглядаюлла пыташп диепнасш 1 ро/л лапыянальпых пал1тычлых партып. што дзепшчал1 на

1 Гл.: Кастрычншкая ривалюцыя на Беларуси Зборшк успамнту 1 артыкулау. -М'тск. 1934: Зюзькоу А. Крывавы шлях белархскап нацдимакратьн. -Мшск. 1931: Ем жа. Бальшавпб - аргалпагары Кастрычшка у Беларуси. -Мжск, 1934; Сталев1ч А. Аб вытоках беларускага лацыяпал-дэмакратызму 1 нацыянал-фашызму //Бальшагпк Беларусь -1929. №10-12. -С.17-76: Шчарбакоу В.К. Класавая бараньба 1 пстарычиая навука у Беларусь -Мшск, 1934.

2 Александрова С.Х. 3 псторьи выдання беларусюх газет ''Дзяннша" 1 "'Светач" //Весшк БДУ.Сер.4.-| 969 ,№3: Документы и материалы по истории Белоруссии,- Минск. АН БССР, 1953.-т.3 /1900-1917гг./; Камшсм МЛ. Усебеларусю стараста //Маладосць.-!967,№3; Шабуня К.И. Аграрный вопрос и крестьянское движение в Белоруссии.- Минск, 1962: Якутов В.Д. А.Г.Червяков: Страницы биографии.- Минск,1978.

3 Круталевич В.А. Правдиво освещать историю создания белорусской государственности //Коммунист Белоруссии,-1993.№б: Ел жа. Без лароднан апоры //Полымя,-1967.№2: Ол же. Становление национальной государственности белорусского народа //Советское государство и право.- 1967,№12: Ей жа. Абвяшчэннс рчепублш //Полымя,-1968,№9: Он же. Провал контрреволюционных планов создания Белорусского буржуазного государства и образование БССР \окт. 1917 февр.1918 гг.\,-Мипск, 1973; Он же. Рождение Белорусской Советской Республики /на пути к провозглашению республики. Октябрь 1917 - декабрь 1918 гг./ .Минск. 1975.

г фыторьп Eeitapyci па пачатку ХХ-га стагоддзя.'

Значны уклад у распрацоуку тэмы ricropbii napri.iii i руча\'. якчи it-пана.чi на прьпорьи Белnpvci па пачагку ХХ-га ciaio,T,t;;i. i acnfuina t iciopwi БСГ унес даследчык М.С.Стншкаич.2

Пуб.пкаиьп глага аугара адрозшваюцца шырокмм выкарыоанпем paiieii малавядомых apxiyiibix дакументау. У cnaix даследаваппях М.(.\ Скпшачнч лае харак! арыспаку cipamii i глктьш БСГ i нипых is:ьii 11>)чныч napiun. звяртае yuary на ix нашлянальныя праграмы. У mo прапал раскрываюцца асиоуиыя рысы i асаблжасш пацыяпальна-вы iiiiijicii'iai а руху па Беларуа у 1917-19 IS гг.

Значим уклад у распрацоуку тхмы беларускага пацыяналыниа адраджжпя унес псторык М.В.Бш. якл у cnaix пранах гшказау выпил бараиьбы беларускага народа за иацыиц;\льца-д>яржа\пае самавьппачмше.5

1 Малашка A.M. К вопросу об оформлении однопартийной системы СССР.- Минск.1969: Савчук Е.Ф. Ib истории борьбы большевиков против буржуазного национализма в период оккупации Белоруссии и 1918 г. II В кн. Вопросы истории БССР.- Минск, 1969: Засинен В.П.Борьба большевиков Белоруссии против мелкобуржуазных napniii /Октябрь 1917 - январь 1919 гг./ : Автореферат дне. ... канд. ист. наук. -Минск. 1973: Липецкий Э.А. Борьба большевистских организации Белоруссии с мелкобуржуазными партиями в период подготовки и проведения Великой Октябрьской социалистической революции / март 1917 - яив. 1918 гг./ : Автореферат дне. ... канд. ист. паук: /Белгосуниверсптет. - Минск,1973; Солошенко В.И. Большевики в борьбе с мелкобуржуазными партиями в Белоруссии,- Минск, 1981.

2 Сгашкевпч Н.С. Общественное движение в Белоруссии: основные пленные течения и политические партии: Автореферат'дне. ... докт. nci. наук: - Минск.1990:' Еп жа. Непазбежпае . баикруптва: з ricropbii палггычнага краху пацьпша.-йсгычных иартый у Беларуа 1917-1925п\-MincK. 1974: Он же. На пути к истине: Из истории национально-освободительного движения в Белоруссии. 1917 год. - Минск, 1983: Ом же. Приговор революции: Крушение антисоветского движения в Белоруссии: 1917-1925 гг. - Минск, 1985;

3 Ei'i М.В. У змаганш за лепшуго долго //Полымя.-1966. №8: Ей жа. Нацыянальиы склад прамысловага пралетарыята Беларуа у канны XIX-

пачатку XXcr.//Becui АН БССР. Сер.грам.навук.-1972. №4; Ей жа. К.Калшоусм як рзвалюиыппы дзмакрат//Весш АН БССР.Сер.грам.навук.-1988. №1: Ей жа. У яюх межах 6i>mi абвешчапы БНР i БССР?//Наша слова.-1994. 25 мая: Ен жа. Рудошч С.С. Беларуская

Сапмя.'петычмая Грамада// Эниыклапедыя псторьй Беларуси v 6т. -т.I. ■ MincK. 1993.-С.410-412.

У другой палове 80-\ г.-першаи палове 90-х г. адной з найбольш актуальных тэм даследаванняу застаениа псторыя грамадска-палшлчных р\ \а\ i паргый.1

Значпым укладам у распрацоуку гэтай тэмьг з'явшася манагра<|ня l.M.lniaiieHKi "Октябрьская революция п самоопределение Белоруссии"2, у якой на аснове дакументальиьгх Kpbiiiin. выяуленых у апошш час. асвятляецца працэс утварзння беларускай дзяржаунасщ i роля у ¡м беларускчх нацыянальны.х партын i аргажзацый, у тым лку i БСГ.

У сучаснаи пстарычнай навуцы значнае месца зай.маюць даследаванж. што датыкаюцца б1яграфш тых людзей. Якля актыуна уплывал! на ход пстарычнага гтрацэсу i pa6ini усе магчымае. каб беларусы народ меу сваю нацыянальную свядомасць i сваю дзяржаву.3

Праблемы ricTopbii беларускага этнасу, фарм1равання беларускай нацьп. барацьбы беларускага народа за нацыянальна-дзяржаунае самавызначэнне. лесу беларусюх нацыянальных партый i ricTOpbri БСГ знаходзяцца у сферы навуковых ¡нтарэсау псторыкау i юрыстау В.Круталев1ча, Я.Юхо, М.Сташкев1ча. С.Рудов1ча, А.КаукК M.Biua. А.Одарэвнт i шш.4

1 Октябрь 1917г. и судьбы политической оппозиции. Совместное российско-белорусское исследование. В трех частях.-Гомель. 1993: Пал1тычныя партьй Беларусь- Дапаможшк для вывучаючых псторьпо Беларусь -Mihck,1994.

2 Игнатенко И.М. Октябрьская революция и самоопределение Белоруссии.-Минск, 1992.

3 Давщов1ч А. Грамадска-палггычная дзейнасць З.Х.Жылунов1ча /19051937гг./: Дыс. ...канд.пст.навук.-Мшск, 1995; Мясшкау А. Нацдэмы: Лес i трагедыя Фаб1яна Шантыра, Усевалада 1гнатоускага i Язэпа Лёсша.-М1нск,1993; Сидоревич А. Антон Луцкевич:Гл. Из книги //Неман.-1990,№7; Крывши Л. Нельга абыйсш маучаннем//Спадчына.-1994, №1: Туронак Ю. ВЛваноусю i адраджэнне Беларуа//Маладосць.-1994, №8.9.

4 Круталевич В.А. На путях самоопределения: БНР - БССР - РБ.-Минск,1995: Сташкевпч Н.С.Белорусская Социалистическая Громада//Ком.мунист Белоруссии.-1991 .№6; Юхо Язэп. Беларусюя урады 1918-1921гг. i ix паунамоцтвы//Беларуск1 пстарычны 4aconic.-1993,№3; Рудов1ч С.С. Белорусское национальное движение в период февральской буржуазно-демократической и Великой Октябрьской социалистической революций: Дне. ...канд.ист.наук.-Минск. 1987: Багданов1ч А.Г.Праблема нацыянальнаи дзяржаунасш у грамадска-пал^тычным руху Беларуа /сакавк 1917 - студзень 1919гг./:Дыс. ...канд.пст.навук.-Мшск, 1995: Каука А. Беларуси! вызваленчы рух. Спроба агляду//Спадчына.-1991,№5; Б\ч Mixacb. Дзяржаунасць Беларусь станауленне, барацьба за аднауленне// Беларуская мшуушчына.-1993,№5-6; Сщарэв1ч А. Дакументы Беларускай Сацыялистычнаи Грамады часоу рзвалюцьп 1905г.//Спадчына.-1991,№3.

Першакрынщан вестак па псторьп БСГ з'яулягоцца апублн<аваныя 1995г. "Собственноручные показания А.И.Луцкевнча. 30 октября 1939г." Нягледзяцы на умовы. у якчх А.Луцкев1ч паведа.мляе аб сва1м удзеле \ беларускьм нацыянальным руху. ён адзначае цшавыя факты з псторьп БСГ яе утварэння 1 дзейнасш, дае асаб^стуго ацэнку тым ш ¡ншым падзеям яь непаерэдны удзельжк.

Шырока асвятляецца нацыянальна-вызваленчая барацьбг беларускага народа у шматтомнай працы - "Энцыклапедыя псторы БеларусГ'1 1 у першай частцы "Нарысау псторьп БеларусГ, што был выданы 1нстытутам псторьп АН Беларусь3

Так1м чынам, тэма беларускага нацыянальнага адраджэння дзейнасш першай беларускай нацыянадьнай партьн была I застаецца адно1 з нанбольш актуальных у беларускай пстарыяграфи, сведчанне чахп шматлтасць навуковых працах' асабл1ва у апошн1 перыяд. Прынцыповы? пытанш узшкнення БСГ, яе дзеннасць узаемаадносш з ¡ншым! пал1тычным партыямь а таксама яе роля у беларускш нацыянальна-вызваленчы.м ру.хх патрабуюць далейшага даследавання, пераадолення неабгрунтаваны> меркаванняу 1 сцвярджэнняу.

Прапануемая работа натсана на грунце разнастайны> дакументальных крышц.

Перш за усе, был1 выкарыстаны матэрыялы Нацыянальнага арх1вг Рэспублш Беларусь - ф.62, воп.1 /Арх1у БНР/, ф.60, воп.З /Дакументь сабраныя ¡нстытутам псторьп партьп I Кастрычнщкай рэвалюцьн пры ЦК КПБ/.

У Беларуаим дзяржауным архиве знаходзяцца матэрыялы, яки тычацца аргашзацьн ! дзейнасш Беларускага нацыянальнага ка.\псарыята Беларусюх камушетычных секцый /ф.4,воп.1/; Народнага Сакратарыятг БНР /ф.325.воп. 1/. Ц!кавасць для даследавання уяуляюць асаб1стыя фондь БДА: фонд К.Езавшша /ф.458, воп. 1/ \ Я.Канчара /ф.311, воп. 1/.

Матэрыялы па псторьп беларускага нацыянальна-вызваленчага ру.х\ змяшчае ф.З. воп. 1 Беларускага дзяржаунага ар.х1ва-музея лпгаратуры I

1 Собственноручные показания А.И.Луцкевнча. 30 октября 1939г.//Немап.

1995.№5.

2 Энцыклапедыя псторьп БеларусьУ 6 т. Т.1,2,3.-Мшск,1993,1994,1996.

3 Нарысы псторьп Беларусь У 2-х част./АН Беларусь 1нст-т пет.

Мшск. 1994. Част. 1.

мастацтва /Калекныя дакументау аддзела рукашсау Беларускага музея 1ваиа Луцкев1ча у г.Вьтьна/. У справах гэтага фонду можна знайсш дакументы. што тычацца аргашзацьн i дзейнасц'1 БСГ. Вшенскай Беларускан Рады, БСДРП i шшых беларускгх партый i аргашзацып, а гаксама асобных нацыянальны.х дзеячоу - A. i 1.Луцкев]чау, A.BypOica. А.Смолша. З.Жылуношча. Я.Дыла i ¡иш.

Каштоунал крышцап стал1 публн<ацьл перыядычнага друку даеледуемага перыяда. Цшавы i разнасталлы матэрыял змяшчаюць газеты -"Наша Доля", "Наша HiBa", "Вольная Беларусь". "'Беларуская зямля", "Беларуская Рада", "Гоман", "Дзяннща" i ¡нш. Публ1кацьп беларускага перыядычнага друку дапамапп узнавщь шматлшя падзе!, ят.не знайцш адлюстравалле у архп'ных дакумелтах.

У раздзеле II "Прадпасылкл i утварэнне nepmaii беларускан наныянальнай napTbii - Беларускан Саныял1стычнай Грамады" аутар разглядае умовы развщця нацыялальна-вьпваленчага руху па Беларуа на пралягу XIX-га ст.. паказвае працэс утварэнля БСГ i яе дзелнасць налярэдад1п першал расшскап рэвалгоцьп.

Беларуси нацыянальна-вызваленчы рух бярэ свой пачатак з сярэдзшы XIX-га стагоддзя. з момалту паустання 1863г. пад юраунщтвам К.Калшоускага. Да гэтага часу рост рэвалюцыйлай самасвядомасш беларусау выяуляецца, галоулым чынам, у межах польскага рзвалюцыйнага руху. I тольк1 К.Калшоуск! адлым з першы.х разглядае беларускае пытанле не як частку польскага, а як пытанне 3yci.M самастойнае. ён ¡мкнецца прабудзщь сялянсия масы дзеля барацьбы за пал1тычнае вызваленне Беларуа i JliTBbi i утварэнне самастойнай Лггоуска-Беларускап Рэспублш.

Лозунп будавання беларускан дзяржаунасш у федэратыунан сувяз1 з Рааяй прапагандавал1 беларусюя народнш у публ1кацыях 80-х г. 1.x адозвы заяулял1 аб ¡снаванш самастойнага беларускага этнасу, аб законным праве беларусау запмань роунае месца сярод славянст народау, закл1кал1 моладзь да аб'яднання у самастойную дэ.макратычную арганпаныго "Беларуская Грамада", якая павнша была разгарнуць барацьбу за сацыяльнае i нацыялальнае вызваленне беларускага народа.

Гэтыя ¡дэ1 беларут.х народшкау аказал1 значны уплыу на дзелнасць беларуск1х студэнцюх гурткоу, якая ¡снавал1 у 90-я гг. у Маскве, Петраградзе i шшых гарада.х Pacii. Але дзейласць гэты.х гурткоу не выходзьта за межы студэнцкага жыцця i была вельм1 кароткай.

У 1901-1902 навучальным годзе на грунце вучнеускай аргашзацы "Гурток беларускай народнай асветы i культуры" была утворап; Беларуская рэвалюцыйная партыя. якая не была партыяй у поуным онс гтгага слова. Яна была толью каппэпцыяп самастойнага pvxv i вывела к; парадак дня задачы нацыянальнага адраджэння.

У 1903 г. на грунце БРП была утворана першая беларуска нацыянальная партыя - Беларуская рэвалюцыйная грамада. Па сваим; сацыяльнаму складу БРГ была аб'яднаннем розных пластоу беларускаг: зтнасу, еярод ix пераважал! выхадцы з апалячанап шляхты, заможны пластоу сялянства, ¡нтэлценцьп, чыноушцтва.

У снежш 1903 г. у BLibui адбыуся першы з'езд БРГ. Партыя выступи > патрабаваннем тэрытарьгяльнай аутамомп Беларуа з сеймам у Вшдп даравання шырокай нацыянальна-культурнай аутапомн для yd нацыянальных меншасцеп. што жывуць на тэрыторьп Беларуси адначасн зазначала неабходнасць хутчэншай распрацоуцьг зямельнап праграмьг н; падставе бязвыкупнай канф1скацьп прыватна-улаенщклх i дзяржауны. ¡я мель.

У каицы 1904-пачатку 1905г. Беларуская рэвалюцыйная грамада был; перайменавана у Беларускую Сацыялктычную Грамаду.

Аптацышгая дзейнасць БРГ на працягу 1903-1904гг. дала некаторы: BbiHiKi. але значнага уплыву яна не мела. Адозвы i нацыянальны: патрабаванш Грамады не знаходзш! моцнай падтрьпш еярод беларускаг; сялянства i :'працавггай беднаты" - наогул. Гэта тлумачылася тым спецьфчньип асабл1васцям1, як1я мела Беларусь у адрозненш ад шшы: рзпёнау Рас1Ггскай ¡мперьп: бл1зкасць да рускага народа па мове. культуры побыту. ricTopbii; рэлкшная варожасць пам^ж катол1кам1 i праваслауным] шматнаиыянальны скла-д насельнщтва; панаванне улаенжау не беларусау ; асноуных сферах эканомга /яурэйскай буржуазн у прамысловасш i гандлю польск'к i руекмх памешчыкау у землеуладанш/.

У раздзеле 111 "Дзейнасць БСГ у перыяд першай расшскай рэвалюцы 1905-1907 гг. i ва умовах надыходу рэакцьп" аутар даследуе тактык; Грамады у перыяд рэвалюцьп 1905-1907 гг., дае разгорнуты анал1з погляда i праграмных патрабаванняу БСГ.

Рэвалгоцыя 1905-1907 гг. садзейжчала уздыму нацыянальных руха; прыгнечаных народау Расшскай ¡мперьп, у тым лшу i беларускага. Мэта1 апошняга было вызваленне ад рускага дзяржаунага цэнтрал1зму i панскаг; экянамЬшага ушску, а такса.ма адраджэпне афшыйна непрызнана) беларускай нацыянальнай культуры. Беларуская Сацыялктычная Грамада

як першая нацыянальная партыя беларускага народа, змагалася за ажьпшяуленне гтгай хпты.

ДзеГшасш. БСГ \ студзеж - сакавп<у IУ05г. выявится у склп<ан1п сялянсклиа >'езда у Мшску. распаусгоджванш пракла.мацый "Царская {лспадарка". брлшуры "Да сваПго бога" 1 л/с товак "Што такое канстытуцыя?". "Насгау час!" 1 "Царопа жтнво". У гэтай аптацыйнан лпаратуры Грамада патрабапала свабоды'слова. адмены цензуры, свабоды сходау. таварыствау I саюзау, агулыгай адукацьп за дзяржауны кошт, роунасш риипй 1 пароднасцей, народнага выбарнага суда 1 недатыкальнасш асобы.

Летам 1905г. БСГ утварыла у Мшску Г Краёвы камтт. а у Впьш П Краёвы кахптэт \ выдала юлы шэраг адкрытых л1стоу. адозвау ! пракламацый на беларускап мове. у якчх заклжала сялян да барацьбы з царадм урадам за зямлю 1 волю. Асабл1ва пашырылася выдавецкая справа БСГ пасля заснавання у канны 1905 г. уласнай падпольнап друкарш у Мшску.

Па няпохных звестках нелегальныя выдашп БСГ у чаи першай растискай рэвалюцьп распаусюджвалкя у Мшску, Вшьш. Дз1сне. Рэчыцы. Мшсктм, 1гуменсюм, Барысаусмм. Бабруйск1м, Наваградсмм, Слуцким павета.х Мшскай губернп, Вшенсюм, Гродзенсюм, Берасцейскчм I Бельсим паветах Гродзенскай губерна. Прапагандыская дзепнасць Грамады амаль не закранула усход Беларусь Так, у Маплеускай губерл11 зуам не заф1ксавана фактау распаусюджвання яе л1стовак. На тэрыторьп Вшебскй губернй так1я факты заф1ксаваны тольк1 у Вщебсюм павеце.

У студзеж 1906 г. у Мшску адбыуся II з'езд БСГ, на якш разглядалкя наступпыя пытажп: праграма I тактьгка партьп, арпипзацыныя пыташп, выбары ЦК.

У праграме партьп блЬкэншай сваей задачам БСГ абвясшда звяржэнне самадзяржауя /сумесна з пралетарыятам усей Расы/1 выказалася за утварэнне Раайскай Федэратыунай дэмакратычнай рэспубл:к1 са свабодным самавызначоннем 1 культурна-нацыянальнай аутанохпяй ус1Х пароднасцей дзяржавы. Для Беларуа Грамада патрабавала дзяржаунан аутаномп з мясцовым сеймам у Вшьш. Падкрэслшалася, што вярхоуная улада павпша належат. заканадаучаму сходу, як'1 спалучае яе з самым шыроюм мясцовым самашраваннем.

У аграрным пыташп БСГ на II з'езде адмовшася ад эсэраускай ¡дэ! саиыялгзацьп зямл1 I адобрыла тэзк аб утварэнш абласнога зямельпага

фонду з казенных, удзельных, царкоуных i памешчыш-ах уладанпяу, як болып адпавядау патрабаванню аутаномп Беларуси

З'езд распрацавау Статут партьн i выбрау ЦК, у склад якога увапшл А.Луцкев1ч. 1.Луцкев1ч. ВЛваноуаи, A.BypGic.

У чэрвеш 1906 г. адбылася канферэнцыя БСГ. якая вырашыл; энерпчна працягваць байкот Дзяржаунай Думы i адначасов; аадтрымл1ваиь рэвалюцыйныя патрабаванш асобных думцау, якчя н супярэчьш праграме БСГ.

У канцы 1906 - пачатку 1907 г. ва умовах вщавочнага спад; рэвалюцьп цэнтрам беларуската рэвалюцыйнага i культурнага руху стал; ВЬьня. Тут разгарнулася выдавецкая справа БСГ: у верасш 1906 г. пачад; выходз'щь першая легальная беларуская газета "Наша Доля" - орпп Грамады. Аднак з чатырох нумароу яе тры был1 канфажаваны. Пасл: выхаду шостага нумара газета была закрыта.

Мясцовыя аргашзацьп левых партый ва умовах панаванн: контррэвалюцьи i рэакцьп летам i восенню 1907 г. бьш амаль усюдь разгромлены, або аслаблены. БСГ згарнула свае падпольныя структуры i Я1 партыя часова перастала ¡снаваць.

Юраунш БСГ засяродзшся на легальна» дзейнасщ у газеце "Наш; Н1ва", якая была арыентавана на культурна-прасветшцкую працу займалася праблемали эканом!к1 краю, не дакранаючыся пал1тьш.

У раздзеле IV "Адраджэнне БСГ пасля Лютаускай рэвалюцьй i ж дзейнасць да Кастрычшцкай рэвалюцьй 1917 г." аутар паказвае ролю БСГ \ развщш беларускага нацыянальнага руху пасля Лютаускай буржуазна дэмакратычнап рэвалюцьй. раскрывае асноуныя праграмныя палажэнн БСГ i разглядаетактыку napTbii у перыяд з сакав1ка па кастрычн1к 1917 г.

Лютауская рэвалюцыя 1917 г. падарвала асновьг вял!зарнай PacincKaf ¡мперьн i стварыла спрыяльныя ум0ВЬ1 Для развщця у Kpaint дэмакратычных асноу i адраджэння нацыянальных рухау прыгнечаньр народау Pacii. Беларусы, як i астатшя народы Раайскай ¡мперьн, атрымал надзею дабщца кал1 ня поунай незалежнасш, то ва усяюм разе аутаномп БСГ, якая аднавша сваю дзейнасць адразу ж пасля Лютаускай рэвалюцы стала на чале адраджаючагася беларускага нацыянальна-вызваленчагг руху.

25 сакав1ка 1917 г. у Мшску адбылася аргашзацыпная канферэнцьи БСГ. якая выказалася за працяг вайны i прыняла рэзалюцьио аС

падтрымцы Часовага урада. БСГ прзтэндавала на ролю выразшка шгаркау беларускага сяляпсзва. але у топ >ка час выступала супраць ¡ахопу сялянам1 памешчыцюх чемляу. прапаноувала чакаць. пакуль зямельнае пытанне «ырашыць "краёвы сейм аутаномнай БеларусГ. Грамада закЛп<ала актыуна рыхтавацца да Усерасшскага устаноучага сходу, праводзша аптацьпо за Расшскую федэратыунуго рзслублп<у i аутаномпо Боларусл у ей. Каиферэнцыя выбрала Мшскае бюро, якое nauiima было весщ усю аргашзапыйную працу, у тым лп<у i падрыхтоуку да ¡'езда партьп.

Улетку 1917 г. БСГ карысталася найбольшап папулярнасцю у масах еярод ycix ¡снуючых беларуск1х партый i аргашзацый. Да гэтага часу яна колькасна вырасла. значна пашырыла свой уплыу на дробнабуржуазную штэл1гешшю. частку сяляпства. асабл1ва заможных пластоу. чыиоушкау. салдат. У яе аргашзацьп уваходзЫ i рабочьн. Арганвацьй БСГ актыуна дзейшчал1 у Minci<y. Петраградзе, Маскве, В'шебску. Бабруйску i шшых гарадах, а такса.ма у MHorix павятовых цэнтрах Беларусь у часцях Заходняга фронту. Восенню БСГ аб'ядноувала у cBaix радах каля 10 тыс. чалавек. Аб прыналежнасш да БСГ заявша Беларуская сацььчл-дзмакратычная рабочая трупа, якая дзейшчала у ВЬып.

Пад уплывам рэвалгоцыйны.х падзей у краше у БСГ адбываециа прашс класавап дыферэнцыяцьп. Гэта выяв1лася ужо на Петраградскай канферэнцьп Грамады 4-6 чэрвеня 1917 г., затым вылшася у адкрытыя непаразуменн1 пам1Ж юраушцтвам Маскоускан i Петраградскай аргашзацый БСГ, а больш глыбок1я разнагалоса вызначыл1ся на друпм з'ездзе беларусгах нацыянальных аргашзацый 8-12 лшеня 1917 г. i на першай cecii Цэнтральнай Рады беларуск1х арганазацый 5-6 жшуня 1917 г.

Петраградская аргашзацыя БСГ, якая абатралася на рабочых-беларусау петраградск1х заводау i матросау Балтынскага флоту, выстушла за далепшае развщцё класавай барацьбьг супраць ¡дз! агулытнацыяпальнасцГ за змяненне тактьш партьн i распрацоуку новап праграмы БСГ з ушкам развщця рэвалюцыйных падзей. Пазшьпо Петраградскай аргашзацьп падтрьшал1 Вщебская i Бабрунская аргашзацьп БСГ.

Для вырашэння партыГшых супярэчнасцей у кастрычшку 1917 г. быу склнсаны 111 партыйны з'езд БСГ. Нягледзячы на тое, што на гэтым з'ездзе была прынята новая Праграма БСГ, у якой партыя выстутла за аутаномпо Беларуа у складзе Расшскай Дэмакратычнай Федэратыунай Рэспублпо, за перадачу зямл1 ва усенароднае карыстанне, за абвяшчэнне дэмакратычных свабод, сумясщць сулрацьлеглыя групы у БСГ, якчя адстойвал1 звалюцыйны 1 рзвалюцыпны шлях! развшця, неудалося.

Левая плынь. якая аб'ядноувала Петраградскую, частку Маскоускай Бабруйскай аргашзацый. хаця арганпацынна 1 не парвала з партыян. адна не падпарадкавалася ЦК. >1е к1р\'ючым цэнтрам стау Петраградск1 камт БСГ.

На працягу усяго часу, пачынаючы з сакав1ка 1917 г.. БСГ прымал актыуны удзел у стварэнт I дзейнасш беларусмх. нацыянальных. органау Беларусклм Нацыянальным Каинтэце, Цэнтральнай Радзе беларусю арганпацьш. Вялжан Беларускай Радзе 1 шш./ I аказала значны уплыу н развщцё беларускага нацыянальнага руху.

У раздзеле V " БСГ пасля Кастрычнщкан рэвалюцьп" аутар анал1зуе дзейнасць БСГ па рэал1зацьп щэ1 нацыянальнай дзяржаунасш. разгляда ролю партьп у падрыхтоуцы 1 правядзенж Усебеларускага з'езда, стварэнш Народнага Сакратарыята Беларуси у абвяшчэнш Беларуска Народнай РэспублЫ. вызначае прычыны распаду БСГвяснон 1918 г.

Лозунг свабоднага самавызначэння народау аж да дзяржаунаг алдзялення. яю быу абвешчаны пасля Кастрычнщкан рэвалюцьп у Рас1 пастав1у усе беларуск^я аргашзацьп перад пытаннем афармленн нацыянальнага 1 дзяржаунага самавызначэння Беларусь

БСГ прыняла непасрэдны удзел у падрыхтоуцы I правядзекш Усебеларускага з'езда, яш адбыуся у Мшску у снежш 1917 г. 3-за узшкшы разнагалоссяу на з'езде не была створана фракцыя БСГ.

Значная частка членау Грамады разам з прадстаушкам1 Вялжа Беларускап Рады уваходзша у склад Аб'яднанай сацыял1стычнай фракцьп выступала за абвяшчэнне Беларускай народнай рэспублш; аргашзацьп часовай народнай улады на Беларуа у форме рады, якая у каротк1 ча павшна склшаць Устаноучы сход; неадкладную перадачу усей зямл1 бе выкупа у народнае карыстанне; стварэнне беларускага войска.

Другая частка прадстаушкоу БСГ, дзеячоу рэвалюцыйнага крыл? утварыла сваю фракцию, якая адабрала ¡снуючую Савецкую уладу н Беларусь прызнавала Воблвыкамзах , аднак падтрымл1вала ¡дэь аргашзацьп " беларусюх еаветау".

Усебеларуск1 з'езд стау на грунт стварэння беларускай нацыянальна; дзяржавы 1 вызначыу форму гэтай дзяржаунасш - народная рэспубл1ка. Ё: пастанав!у стварыць орган улады - Усебеларуск! Савет сялянсюх, салдацш 1 рабочых дэпутатау. Але Савет не стау юруючым органам, бо са: Усебеларусю з'езд быу разагнаны загадам Абласнога выканаучага калптэт Заходняй вобласш 1 фронту.

3 лютага 19 |К г.. ; момшпу акупаиьи бодыпан части Беларуси I 'ермашян. л;еннасць БСТ рази'талася па двух папрамках. Першы ахашу п.1я арганпацьп БСТ. шля ¡паходзЫся па тзрыторьп Савенкай Раса / Пофа! радская . Маскоу екая /. Я\ил адмежава.'пся ад лпш ЦК. як'| заста\ся у Мтску. пераГшш на платформу Савенкай улады. isi.icryni.ii за стварлше беларускан дзяржавы на савелкай аснове. выказал! непркпнрымую бараны!у хнпскай Беларускан Ра.т;е ! адмовЫся ад агульнага членства у БСТ ч 1ы.мк х то падг рым;йна> Раду.

Друп папрамак аб'яднау ^Пнекую ! Виепскую арганпалы! БСГ. якия дтсшпчал1 згодпа з пасталова.м! I Усебеларускага з'езда 1 па умовах акупащ>п выступи! з ¡ншыятыван фармфавання урада у выглядзе Народнага Сакратарыята Беларуси. а затым принял] актыуны удзел у абвяшчошп Беларускан Народнап Ркпублпд 1 яе незалежнастп.

У вытку абвастрлпы супяртчпаслел па пытаннях аб адносшач да германских акупантау. аб беларускан д.яржаупасш. аб зя.м:л БСГ да лета 1918 г. распалася на Беларускую партыю салыялктау- рэвалюныяперау. Беларускую партыю салыя.дстлу- фе.оралк'тау ! Беларускую сапыял-д)макратычпую партыю.

Выхадцы з левага кры.та партьи \''дзелыпчал1 у рабоце Беларускага нацыянальнага Кам1сарыята. некаторыя з ¡.х уступш у беларусюя сскцьн РКП/б/. У студзеги 1919 I". З.Жылунов!ч. А.Чарвякоу. Я.Дыла. Ф.Шант1>1р увапшл! у склад першага урада БССР.

У апопшян частци дысертальн - " Вывады" - аутар падводз!т> вышки даследаваппя, робщь неабходпыя абагульненш.

Навуковыя палажошп. што выносяцца па абарону.

1. У 1902 г. Беларуская ривалюцыпная партыя. якая нарадзЬася з бсларуских егудэншдх гурткоу. залажыла асповы для стварзння у 1903 г. Беларускан рэвалюлилпай грамады. якая у хутким часе стала Беларускан СацыялютычнаП Грамадоп. БСГ у першым перыядзе яе працы да рэвалюиьн 1905 г. была тыловым вузкш рэвалгоцынным гуртком. яки не меу лесных сувязен ш з рабочым класа.м, ш з сялянствам Беларуси.

2. У час першап расилскап рталюш.п 1905-1907 гг. БСГ. якая колькасна узрасла \ злачна палп»1рыла сваю дзеппасль, выступала як рэвалюпыйна-дэмакратычпая аргашзацыя левалародшцкага напрамку. Зшшчэнне самадзяржауя. усганауленне федзратыупап буржуазла-дэмакратычнан рзспублнд са свабодлым самавызначилнем народау, абласлая аутано.\пя .тля Беларуси - платформа БСГ у ртвалюиьи 1905 г.

3. БСГ пасля Лютауекай ржалюньп 1917 г. ушачалша беларуа мацыяпальны ру\. прыпяла актыуны удзел у apraiii¡anuí i нраш 6caapycKÍ.\ наиыяиальных органах / Беларусмм Папыянальпы Кам^тзце, Центральна» Радзе беларускьх арган1зацый i партый, Вя.'пка Беларускай Радзе ¡ шш./. БСГ выстутла за аутаномпо Беларуа у склад' Растискай Дэмакратычнай Федэратыунап Рэспублна. за псрадачу ¡ям: ва усенароднае карыстаине. за абвяшчэнне дзмакратычных свабод.

4. БСГ пасля Кастрычпшкан рэвалюцьп 1917 г. пепасрзлна удзсльшчала стварэнш беларускан дзяржаунасц]. Дзейнасць парты! разв1валася п двух напрамках. Першы a.xaniy аргашзацьй БСГ, яктя знаходзЫся и тзрыторьн Савецкай Pacii /Пеграградская, Маскоуская/. Яны перайш; на платформу Савецкай улады i выступЫ за стваршне беларуска дзяржаунасш на савецкай аснове. Друп папрамак аб'ядпоувау Мшскую Впенскую аргашзацьй БСГ.яюя дзеГппча;н ¡годна з пастаповам1 I-i Усебелар>скага з'езда i ва у.мовах няменкай акупаньп Buciyniai ¡ншыятыван фарм|равання урада у выглядзе Народна га Сакратарыят Беларуси а затым прыня;н актыуны удзел у абвяшчзнш БНР i незалежнасш.

5. Знешшя абставшы i унутраныя супярэчнасш па пьпаннях аб адносша да германск1х акупантау, аб беларускай дзяржаунасц! i аб зям.'й прывя.' да расколу БСГ i л1квщацьн яе як адзшай партьн.

Асноуиыя палажэнн1 даследавання выкладзены у публн<ацыя.х аутар;

1. Беларуская Сацыял1стычная Грамада у 1917-1918 гг. // Весшк БД^ Серыя 3,- 1995.№1.-С. 7-10.

2. Беларуская Сацыялютычная Грамада у псрыяд першай руска рзвалюцьп 1905-1907 гг. // Весшк БДУ. Серыя 3.-1995,№3.-С.68-71.

3. Утварэнне i дзейнасць Беларускай сацыятастычнай грамады Гумаштарна-эканадпчны Весшк,- 1996,№2.-С.37-41.

Р Э 3 10 м э Тогулсва Алена Дзмггрыеуна

БЕЛАРУСКАЯ САЦЫЯЛ1СТЫЧНЫЯ ГРАМАДА: ПРАБЛЕМЫ УТВАРЭННЯ I ПАЛ 1ТЫЧНАИ ДЗЕЙНАСЦ1.

Беларусь, пацыя. нацыяпальнае самавызначонне. дзяржаунасць, аутанохйя, федэрацыя, нацыяпальла-вызваленчы рух. незалежнасць. палшлчпая партыя, партыпная праграма, партыйны статут, пал1тычныя правы, ровалюцыя. Усебеларусю з'езд, Беларуская Народная Рзспублша.

У дысертацьп аутар даследуе працзс узшкненпя i дзейнасщ першап беларускап напыяпальнап партьп - Беларускап Сацыялктычпай Грамалы.

Работа грунтуецца на аб'ектыуным аналгзе шырокага кола разнастайных i малавядомых дакументальных крынш. а таксама на выкарысташп дасягпенняу айчыннай пстарыяграфп.

Навуковая навгзна даследавання заключаецца у тым. што аутар упершышо у беларускап пстарыяграфп прадпрымае спробу у абагульненым выглядзе асэпсаваць праблему узшкненпя i дзейнасш Беларускап Сацыялютычнан Грамады, працэс яе пал1тычнап эвалгоцьп i распад у 1918 г.

У рабоце даецца разгорнуты акал1з поглядау i праграмных патрабаванняу БСГ у перыяд трох paciuci<ix ровалюпып. анал1зуецца. дзейнасць Грамады па рэал1зацьп ¡дэ1 пацыянальнап дзяржаунасш / Усебеларускл з'езд. утварэнне Народнага Сакратарыята Беларусь абвяшчэнне Беларускап Народнай Рэспублпл/.

Матэрыялы дысертацьп могуць быць выкарыстаны пры палрыхтоуцы спецыяльных i абагульняючых працау па ricTopbii палггычных партый i грамадск1.\ рухау, па пал1талоги, ricTopbii Беларусь а таксама пры выкладанш курсау ricTopbii i палп"алоги у навучальных установах.

РЕЗЮМЕ Тогулева Елена Дмитриевна

БЕЛОРУССКАЯ СОЦИАЛИСТИЧЕСКАЯ ГРОМАД,

ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И ПОЛИТИЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬ! ЮСТ!!

Беларусь, нация, национальное самоопределение, государственное! ав I оиомия. федерация. национально-освободительное д г. и жен и независимость, политическая партия. партийная про1рамма. парпй'шь устав, политические права, революция. Всебелорусскпп съезд, Белоруса« 11ародная Республика.

В диссертации ашор исследует процесс возникновения и дея1едмюс1 первой белорусской иаиионал1.по|"1 партии - Белоруса« Сошшлпсшческон Громады.

Работа основывается па обьекгнвном анализе широкого крут разнообразных и малонзвесч пых докумеш альиых пеючппков, а 1акже I использовании достижении о гечествепнон историографии.

Научная новизна исследования заключается в том, что автор впервь в белорусской историографии предпринимает попытку в обобществление виде осмыслить проблему возникновения и деятельности Белоруса« социалистической громады, процесс ее политической эволюции и распад 1918 т.

В работе дается развернутый анализ взглядов и программнь документов в период трех российских революции, анализирует! деятельность Громады по реализации идеи пацнопалыи государственности (. Всебелорусскпп съезд, создание Народно! Секретариата Белоруссии, провозглашение Белорусской Народш Республики).

Материалы диссертации могут быть использованы при подготош специальных и обобщающих трудов по истории политических партий общественных движении, по политологии, истории Беларуси, а также гц преподавании курсов истории и политологии в учебных заведениях.

S U M M A R V Toguleva F.Iena Dmitrievna

BELORUSSIAN SOCIALIST GROMADA: THE PROBLEMS OF THE FORMATION AND POLITICAL ACTIVITY.

Belarus, nation, national self-determination, statehood, autonomy, federation, national liberation movement.indepedence, political party, party programme, parly rules, political rights, revolution, All-Belorussian congress, Belorussian People's Republic.

In the theses the author studies the process of the formation and activity of the first belorussian national party - Belorussian Socialist Gromada.

The research is based on the unbiassed analysis of the wide range of \anous little known documentary sources and also usage of the achievmcnts of the Belorussian historiography.

The scientific novelty of the research is m the author's attempts to comprehend the problem of the formation and activity of the BSG, of the process of political evolution of the BSG and disintegration of the party in 1918.

The reseach contains the broad analysis of the views and programme documents of the BSG in the period of 3 Russian revolutions; it analysis the BSG activity in revolutions of the idea of national statehood (All Belorussian congress; formation of the Belomssian National Secretariat; proclamation of the Belorussian Peoples Republic).

The thesis materials may be used to prepare special and generalizing works on the history of political parlies and public movements, on political science, on Belorussian history. The thesis material may also be used for conducting, courses on history and political science in educational establishments.