автореферат диссертации по истории, специальность ВАК РФ 07.00.07
диссертация на тему: Этнопедагогические традиции белорусов и их влияние на современную городскую семью (из опыта обследования семей г. Минска)

Полный текст автореферата диссертации по теме "Этнопедагогические традиции белорусов и их влияние на современную городскую семью (из опыта обследования семей г. Минска)"

лкддз:яя 11АВУК РЭСПУЕЛШ БЕЛАРУСЬ . 1НСШТУТ ШеТАЩЪАЗШСШ, ЭТНАГРАФИ I ФАЛЫШРУ

ш орашвы

На правах рукапЮу

УЖ 39:371:316,014(476)(-21)

КАЛАЧОВА 1рыяа 1ваиауна

ЗШШДАГАГ1ЧШШ ТРАЛЩЩ БЕЛАРУСАУ ' I IX УШШУ НА СУЧАСНУЮ ГАРАДЖУЮ СЯМ'Ю

(з вопыту абследэванш: с.тлей г. Шнека) 07.00,0? - э?налаг1Я (згнаграф{я)

Аутарзфераг дысертацы! на агршланне вучонай ступеи! кандидата Г!старычнкх.манук

Шнсн - 1995

Работа выконана у Беларуси1м ун1верс1тэце культуры Шн1стэрства культуры 1 друку РэспублШ Беларусь

Навуковы к!раун]к - кандидат г^старычньк навук, дацэнг Сабелепка Э.Р,

Аф!цыйныя апаненты - доктар ггстаричнызс ¡¡авук Лакогка АЛ.

кандидат Нсгярычшсс яэвук, старин навуковы сущззцоуч ¡к, дацэнт Надольск! Р-3,

Апан!руючая артПзацыя - Нащщнальны Институт адугатл ЫШсгэрства адукацы! \ «авук! РэспублШ Беларусь

. Абарона дасергацы! адбудзеша с'-Э'р^^^ 1995 г,

у 7/ '*гадз1и на- пасядкэнн! спецнял1заваяага <2аьета К 006.07,01 па прысуджэшо вучонай ступе 111 кандидата навук у 1нстытуце мас-гацтваэнауствз, эмаграфН I фзльклору ¡мя К.КрэШвы АНБ (220072 Шнек, вул. Сурганава, I, корпус 2).

3 дысертацшШ можиа азааёмгцца у Цзнтральнай навуковай <Нбл1я?зцн ¡мя Я.Коласа АН Беларус1 ('/И иск, вул. Сурганава, 15),

Аутарэферат разасланн

Вучош сакратар

" /? " ¿¿¿Я 1995 г.

спецыял1заванага саветз. /7/П кандидат дНлалагНних Сгзлзвей Л.М.

г!

АГУЛЬНАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА РАБОТЫ ~

Актуальнасиь тэма даслелавання. Дисертаиыя присвечана доследованию малавывучанай праблемы — этнапедаганчния традыцШ белорусе? I /х уплыу на сучасную сям'ю. Многая сямейныя пэдага-г!чния традыцц! беларусау на працягу стагоддзяу аказвал1 ста-ноучц угошу на развИщё I фарьПраванне асобы дзшяц!, маиавал! сямейяыя маралышя устсй, садзеЯи!чал) павншэняи бацькоускай пе-дагагччнай культуры, далучал1 да нацыянальних каштоунасцей. Тану шараг грунтоуных питанняу аб фаргЛраванн! нацкянальнай сама-бытнасц! яарода, яго этШчнай самаиэнтыфхкецы! I духоунай культуры не иогуць биць Енрашани без усеоаковага деследавання наза-пашанага нзроднага выхаваучага 1 дыдактнчнага вопыту, этнапеда-,гаг1чвкх традиций | звычаяу.

Сш'я — асноунн ¡нотитут вихавання, сациялгзанШ : этя13э~ цы! асобы, таму такш кашгоуным з'яуляецца зварот да этнапздага-Г1чних, этнокультурных традиций папярэдн!х гозкалепняу, внзначэн-не рол1 у пераемнасц; I транещсп этнИных ведау. Аднак су-чесная сям'я зараз перажнвае крыз!с, як! датичнцца сферы сямей-ных выхаваучых адносЛн, I у першую чаргу сферы бацькоускай педа-гаПчнай культуры. Доказан таму З'яуляюцца негатыуныя з'явы у дзШячш, падлеткавым 1 маладзёжпым асярсддз!: маральная разбэ-ычанасць, агрэсгунасць, недисцигШнаванасць, жорсткасць, п'янст-ва, висок| узровень злачыннасги } ¡нш.

Сярод шэрагу причин крыз!снага станов!шча сучасннх сетл'яу — Н13к( узровень нацнянальнай самасвядомасШ, няведанне мовы, неда-статковае распаузюджванне дасягненнлу народнай педагогии, а таксами агульная нхзкая падрнхтвванасць мзладога пакалення да ?ыцця. Таму грунтоуиае внвучэнне'этнапедэгагИннх традиций йеларускай сяыЧ, яе генеалагЧчнш" асновы, охстэмы народных приёмау, м'ата-дау, сродкау вихавання асобы з'яуляецца адной з найв&жнейшнх задач белзрускай этнограф! I, 1вш грамедсн!х навук, культуры уво-гуле.

Актуальнасць даследуемай гэмн разглядевши як на тэарэтыч-ним, так I практичным узроукях. У гзарзтычним ruiat.ii гэга бага-тия этнанедагаг^чныя грэдыщП ! Шкавы пласт культуры беларуса1', як! яшчо яедастаткоюа вивучаны. Тэарэтыка-метадзлагИнае дасле--давание,гэтай праблеш з'яуляецца актуальным 1 у этнаграф1чным, I у культуралаг1Чшш, I У недагаИчним аспектах.

У практичным плане вывучэнне этяапедагаг1чнай спадчыш не-абходна для стварэння сучасных' методик выхаваучай работы у да-школьных, школьных I пазашколышх установах, а'таксама для да-лейпай распрацоую I екшшяулеиля нацшшальнай с!стэмы выхаван-ня. Иародныя педагаг1чныя традыш!, випраца7?аныя на.працягу жш-уя паиярэдн1х пакеленняу, магл! б з поспехам вынарысгоувацца у /выхаванн! дзяцей 1 падлеткау у сучаснай сямЧ.

КыватворШдЛ крыШцам! педогагИнай культуры беларусау служат, погляди, Iдэ! | працы перадавых мысл!целяу, пачынеючы з м1-яуушчыны да сённяшн!* дз'ён — Ф.Скаршш, :С.Буднага, В.Цяшнска-га, М.Гусоускага, Яна Нямыслоускага, С«РысШскага 1 1нш. Яны ад-стойвал} правы простага чалавека на адукашоэ, прэпагандавал! вы-хаваине лепшых маральиых яквсцей, вучыл! вбап1раиыа на народную мудрость, паке звал! тлях! умацавання сямейнкх адкос1.и I ролю бацько? I старэйшых людзей у вихавоин!.

Сярод даследчыкау, як(я прагшвал! у XIX — пачатку XX ст. 1 унесл! уклад у росправдуку всобных пытакняу народней педагс-г!чиай культуры, варта назвать ¡мены краязнауцау, этнографе?, фьлькларыстау, наотяуШкау, т'сьменнИсау Е.Р.Рам'енавэ, Ы.Я.Шкх-фароускага, Ю.Ф.Крачкоуокага, У .М.Дабрауольскага, Я.Ф.Кзрскагв, П.В.Шэйна, М.В.Доунар-Запольскага, А .Я.Багдшюв!ча, 1.Д.Гарба-чэускага, М.В.Радзевхча, Цётк1 (А.СЛаыкев!ч), Я.Коласа (К.ГИ.М|ц-кев1ча), В.ЮДастоускага 1 1нв.

Сярод прац 40—50-х гг. XIX ст. звяртае на сябе увагу пра-ца польскзгя даследчыка Л.Гвлемб1ёускага аб культуры розных слаёу гародскога н£сельн!цтвэ у Польгачн I Белорус!. У 60—70-я гг. XIX ст. у этнаграф^чнай л1тарзтуры назапавгооешга досыць мно-га эм^рычных звестак аб ствйов1шчы I выхавэнн! падлеткау у бе- . ларусаей сяыЧ, аб'аднос^вах дзяцей да бацгкоу, аб !х педагвгИ-ных поглядах (М.Я.Нп:!фароУск!, Ю.Ф.КрэчкоУск!, 1.Д.Гарбачэуск! 1 !нш.). У 80—90-я гг. павьшаецца роля юрыдычнай школы, якая ■ вквучала звычаёвае права, яго уплыу на культуру, быт народа. Тэта тэнденкыя .знайшла адлюстраванне У правах ¡.1. Я. Н (к I фа роу с к а га аб сяуейркм 'быце на В!цебшчыяе; А ,Я.Багдаиов(ча, .як! адным з перших беларусЮх навукоушу як асобную прабдему разгледзеу ся-ыейнае выхаванне дзяцей; У.М.Дабравольскага аб сямейным жыцц! жаичыя-сялянак; М.В.Доунар-Запольскага аб сямейным звычаёвш . праве, правах дзЛшд! У сям' I; Е.Р .Раыанава аб духоунай культуры сям'1, дз;цячкм побыце. Матэрыялы аб сяиейкых педагаг!чикх

традициях сустракаюцца у ПЗ.Шэйна, Я.Ф.Карскага.

У кйнцн XIX — пачатну XX ст. даследчык! довод! глыбока рас-працавал! тэму сямейнаге быту, нормау, правкдау, абрадау, звы-чаяу у сдач . Найбольш высветленай з'яуллецпа тэма абрадавай культуры сшЧ. Закрапал!ся пытанн! вб станов!шчы канчшш, дзя-цей, узаеыаадноо!нах бацько? \ дзяпей. Досыць грунтоуна был!■ раскрыты нормы сянейнага эвычосвага права. Слаба распрацаванш!, аднак, заставалгся питанн! аб рол! дз!цяц1 як найвял!кшай каш-тоунасц! жшця, мехон I змо перадачы кщцёвай ¡нфариацн!, об да-■кладнай рол! бацьксу у вихаванШ, дзЩячш побыце.

У 20—30-я гг. XX ст. была паглыблена распраиоука тэмы ся-мЧ, яе культуры, быту, вихавання, функций, пашнрылюя этнагра-ф1чныя звестк! аб ёй I сацыялаг1чния даслодаванн! розных бакоу яе шцця, стал! больш распрацоувацца пытана! гарадской культуры. Але ж грунтоуных прац у гэты чао амаль што не баю. Асобныя артыкулы з'яулял|ся У перыядычнш друку. Напрыклад, дз!цячая ! падлетазвая тэматнка, сямейная абраднасць зсобных мясц!н разгля-даюцца у чссоягеах "Зарежа", "Наш край", "Маладняк" ! -Иш, Быт I культуру сяллн ВШебтыни визу чау А.З.Цщзбск!.

Йрайлеми стЧ I шлюбу, выховання ! сацнял!зсцц| асобы йольи дасканала вывучаюцца у пасляваеннш гады, Асабл1аая увага гэгаау питанию надаецца у Заходняй ЕУропе.

У 50—80-я гг. XX стагоддэя шганн! прадоета ! аб'ектя "эт-напедагогШ", яе рол! } иесна у выхзванн! вообы выЕучагаша на-вукоуцач! розных нацнянальнасцей (руск!Ш —В.Б.Стракач,Я.1.Хая-б!кавим, Г.Н.Волковым, 3,П'.Вас1льцовай; укра!нсн!мГ ~ АЛ.Сявау-ка, МЛ .СгэльмаховН, 3,Валгаров!ч; дагестанцк'.м1 — Ш.А.М!рзое-вым; азербайджанские — А.Ш.Гаиымавьш; польскЛн! — Д.Маркоу-скай, Я.Юроуск!»; нямецк!»! —ХЛИельсШм ! !нш.).

На Еелпрус! глыбеГ. даследуюада пнтанн! ошейнага быту ся~ лян (М.Ф.П|л|пенка)', рабочих (У .»1 Лвэиоу), узаенааднос!ны унут-ры "яыЧ, л!дэрства, выхаванне, градншИ, знооНш (Г.М.Курыло-в!ч). Каштоунасц! гарэдскоЧ сям.(, роля жаячгны, культура! быт маладой сямЧ даследуюша. Э.Р.Сабаленка, Т Л.Кухаронак, Л.В.Ра-кавай. .

Навукова-тэарэтычдыя'пытана! тлюбу, сямЧ, сшейна-драва-вой, сямейна-маральнай'культуры рэзглядаюцца А .Г .Хардовым, . С.ДЛавдёнкам, Л*М.Гарбацеш<авай, М.Г.Вркев!чем, З.А.Янковай, але ж'атнаграф1ч1Ш бок гэтых пытвнняу застаевда нявысветленим.

Шкавьщ падыходо да этналаг1.чнаге вывучэшя см* i ёсць у пра-цах О .А .Гаицкай, А.П.Панамарова, М .Я .Усы! навей, З.ЯсевН, а такоама даследчшсау, яШя унесл! значны Уклад у вивучэнне ся-ыейка-бытавкх традиций сучаснай еямЧ, — О.Н.АрсюткШай, I .У .Бястухава-Лада, В .В .Бойке, Э.К.Еас1ль^вой, СЛ.Голада, . ' Е .М.Зуйкова, id.C.ívIauKoycKara, Б.С.Паулава, Н.Я.Салауёва, В.Я.Щ-тарэнка, у прывагнасцг даследчыкау маладой сям'*'! — IЛ .Гввака, Т.А.Гурко, У.А.Сысенка.

У acotími раздзел вндзяллюцца манаграфЛ па педагаг!чнай спадчыне беларускага И.чрода, у як!х сабраны 1 сЮтэматызаваны ввйбольи эначныя иетн 1к) лГгарогурнзй, грамадска-пал!тычнай, педагвг!чнай думк!, як i я уяуляюць сабой г i стэршна-нэву ковую, а таксама ирактычнуо каатоунэсш, ("Антология педагогической мысли Древней Руси и русского государства Х1У—ХУП вв.", М.: Педагогика, 1986, "Антология педагогической мысли Белорусской ССР", М., 1986 f

У 90-х гг. тэму кароднаго внховання иеадивразова уздышл! педагаИчния вцданн!'"Адукацыя f выхаванне", "НастаунШкая газета", "Культура" i !нш. Щкавай з'явэй э'яуляепца ввдакне у 1993 годзе прапы викладтада, навукоую Г.П.Арловай "Ееларуская народная педагог!ко", у якой сабраиы каитоуння звестк} аб мета-дах, приёмах, пркнцышк зтычнвга, препоуяага, эотэтычнзга, ра-зумовага, патрйятычнагв, ф!з!чнага, рэлШйнага вахавання дз1-цпд{. Выхаваучн вопит беларускага народа раскривзецца в?тарам , праз прнказк!, пр'шаук!, казк!, пеон i, загадк!, прнпеук!, м1-фалогПо, гвлаишнг, абрадавня'Пмна, бшПны, што вельм! узба-ravae працу. Нягледзята на'тое, што прада Г.П.Арловай эмаль першае груптоувйс задание па проблемах яароднаге внхавання, змест яго яедеотаткова раскрывав шэраг пытанняу эпгапедагог!-к} беларусау { асаблгва у сем'ях гарадкан.

У цэлш за апошШ час пыганн! сямейиа-абрадавай культуры, ебрндвасц!, баьъкоуства, дз!цячай субкультуры атртял? больа глубокую распрошуку. Вывучаны структура сям» í, яе колькаснн f родна-ОЕая-JK г склад, дзейраеяь о гол'i у розных сацкяяьиа-пра-фееПшкх i ад^кацыйвых rpynsx,. ы i кнгцияняльния илюбн, некето-ркя аспекты выхбваучай дзсйкаспЕ. Аднзк пнташн гарМ1равання этнакедагаг J4!tafi ¡сультурц баш>коу, спосабн трансм!с! I этШчяа-га вопиту, роля у.гэтын прзцзсе беларускай народнай творчеств, абра.тоу, авычаяу патробушь больи глнбокага наьуковэ-тэарэткч-

нага I пракгычнага анализу. Уваг( патрабуе питание сугнасц1 1 характеру эгнапедагвггчши градаций, |х структуры, спещфШ, фактарау, як1я уплываюць на 1х развЦщё, магчынасц; сучаснай гарадской сямЧ у засвойванн! розных форм этнакультуры белару-скага народа.

Су вязь првцн з буй[)шП цавуковим! ггоаграмам(. Даследаван-не аддюстроуьае асноучыя принципы, :дэ1, палажэкн! наступите навукових праграи: "Канцэпцыя разв'цця дашколвнага внхавання у Бел&руО" (1990 г.), "Концзпшя адукРШЛ I выхавання у Бела-рус1" (1993 г.), "Прагрвма дзяржаунай падтрнмк! традыцыйнай культуры на 1994-1996 гг."

Маты днеертац^г: двследавяше этнапедэгаг1чных традиций беларусау, як1я бшц распауспдааны у канцы XIX — печатку XX сга-годдзя; анал1з сгупен! засвойвапня сучиснш! гарадск!м1 сем'ям! этяапедагагхч/шх традиций беларусау, ¡х уплыву на фарШраваннэ асобы 1 магчшасцей еацыяльна-культурнюс 1нстытутау у внкарыстан-н! гэтых традиций.

Задачи даследавапнг:

1. Вывучыць этиапедагаг1чныя традыщЛ беларусау як элемент педаганямай культуры сямЧ.

2. СНстэаатызаваць вывучани матэрыял I прапанавань невуко-ва-метадычнш распречоущ па распаусюджвашш { внкарветанш эт-напедагапчввд традиций белерусхага народа.

3. Даследав'аць праблеиу актуал!зацьи сацыялъпа-1<ультурниМ1 {нстыгутаЩ (дз1цячш! ; дарослим! адукацыЯнШ! I культурным! устааовагЛ) сямейных зихавэучых принципа? народнай яедагэгШ.

4. Разгледзець ыагчимасШ актив!зацы! эттпадагапчнай дзейнасц! гарадской спмЧ праз далучэннз да народных традиций I культуры.

Прадмет даследавапнд — этнапедагаг!чиия традыцш беларусау, ¡X ыесца I роля у сучэснай гарадской сяшЧ.

МетадалагИнай аоновай днодедавэрня паслуяыла дыялектыч-ная тэорня пазнання сшияльшк, культурна-ду::оуных прапэсау гра-мадства. Галоунин иетадам дасдедпванвя з'яв^ся г!сторыне-лаг1ч-ш анал!з этлакульгурнвга сгаяоз!шча традыцнййой йдагогШ'У баларускага народа I яе сувязь з агульиш разв!ццём тгетарычна-педагаг^чнай ду!Ш на Беларуси

Мегады внвучэння: палявн эксперимент; сНягроф1чиы мегад, як1 дазвол^у ап!сапь тыловую структупу пшцёвага укладу беле-

рускай оямМ, а такоама асабЛ1васц1 калектыунай б1яграфП сямей-ншс династий); вывучонне л!тарагурных крнн!ц; апытание; 1нтэрв'ю 1 наз1ршше; анал13 статыстнчных дадзеных 1 дакументацы1; анке-таванне га двух вхдэх анкет ~ для бацьхоу I для дзяией. Дадзе-ныя метади даследавання склвл 1 этнасацыялзгНную -прэграму па вы-вучэшда сямейных этнапедагаИчных традшый. Асноуны сэпс прагра-ыы заключаецца у тш, каб. внлучыиь ролю традиций у фарм!раванн1 зтнапедагаг!чнай культуры сям'!, вывучыць узроун! агнапедагаИч-лага рэзвШия сяыей ! иагчымасШ сацыяльна-культурных фарг>ира-ванняу у этнапедагагКнай адукацы! сям' I. узроун! ацэьк{ этнапе-дагаг1чнага разгиццк вызначаны на та:-:¡к крытэрыях, як.адукацнй-ка-прзфес1йная характеристика сям'1, яе агулышкультурны ) педа-гоНчны патэнцыял, веданяе культуриа-г1старнчных традыиый, спе-цыф!к! ладу жыцця белоруской сямЧ. Дапуичалыюя ацэнка выкары-стання этнадедагагИяЫХ традиции у слм• 1 — высокая, сярэдняя або шзкая.

Нав?ковая нав1зна даследевання:

1. Вызначана агульная структура сямейных этнапедагаг1ч!шх традкцый.

2. Распрацавана грунтоуная клао1ф1каць1Я сямейных этнапеда-гаг!чных традиций у залезкнэетИ ад унутрксямейных { пазасямейных аднос!н.

3. Выяулена роля сямейных этштедегаг1чных градаций у фар-. м1равашИ педагаг{чна£ культуры бацькоу.

' 4. Упершню вшу чана мссца сродкау I мет&дау нэроднай педа-гогШ у вшсаванй! дзяцей у сучаснай гарадской сям'К

5. Высветлена роля сацыяльна-культурных фариИраванняу па выхаванню асобы на сямейных этнапедагагИных традициях беларус-. кага народа.

6. Акрэсленн асноуиня нак1рунк! свдыяльна-культурнай дзей-касц1, як ¡я забяспечваюць магчымасц! выкарыстання этнапеда гаечных традиций у сем'ях.

Практична^ пнпчнасць вык5кау працы:

I. Абагульненне 1 С1Стэматызацыя сямейных этнапедагаНчных -траднцый беларусау дал1 магчкмасць вызначыць функшЛ \ меспа народнай педзгогШ у сучаснай гарэдской сям'(, абгрунтавань мета-дк I формы далучэння беларуск!х этнэпедагогичных традкшй да ак-тыунага фонду сучасннх канцэпцый выхавэння.

?

2. Матзркялы дысертяцы! могуць бнцъ выкпрыстанн у практичная дзекнасц!:

- выхавалыПкау, музычннх к)ра?н1коу дзшячих садкоу, на-стаумкау малодшкх класау, у аргашзацы! вольнага часу дзяией, ЯК1Я зайыаюцца у саыадзейных мастацк)х гуртках I студит;

- у падрихтоуцы вучзОных 1 методнчннх дапамонШкау па Се-лпрускай народнай педагогШы, этнограф!! дзяп! нства, у пздркх-тоуцы спецкурсау для сацыяльньк педагогау;

- для распрацоук| праграм па падрнхтоуин спецыялIстау па споцыяльласц} "Сяыешш сацыяльны ледагог" э ул!кам этн!чньгх ссабЛ1Еасце!';

- вывады, айагульнешН днсертацы1 могупь быць выкарыстаны на курсах пэдрихтоук( I перападрыхтоук! педаганчкых кадрау рэс-публШ, у стварэнн! сгстрмы павьгаэння бацькоускай педагаг!чнай культура.

Эканам^чпйя значнасць днсертацыйнага даследавапня вызнача-ецца яго нак!раванасшо па павншэкне эфекгкунасц1 сямейнага вы-хаваиня, на далучогше сучаснай гарацской сям*1 да лепшых этна-педагаг!чнцх традшый беларускега парода, што дазволшь пави-сШь ступень этнзпедагаг!чнай культурц бзцькоу, далучыць сучас-ных дзяцей 1 падлеткау да традишйаай народнай культуры, умаца-ваць наральныя усто! сучаснай сял'1, стпбШзаваць прзцзсы матэ-рыяльнага I духоунага згшця граыадствз.

На абапону вкносяшп нпступнчя яалп&энЩ:

1. Сямейныя этнапедагаг^чния траднцы! беларусау з'яуляшца часгкай этичных традиций 1 фактарам, як| уплывав на самасвядо-насць дзяцей, фаргЛраванне ¡х асобц, гремадсШх арыентацый 1 культурц.

2. Сям'я як найбольш стаб!льная этв1чная адз1нка з'яуляец-ца транслатярам эгнакультурнага вопиту, яги перадаеипа з пака-лення у пакаленне ! захоувае г!старичнув с?аб!льнасць огнзсу.

3. Вшсаванне дзШяй! У беларускай сям'! абап(ралася на эт-н!чныя Ензначалънш: мову, фальклор, культурная звычах I !на,, што садзейН1чае эгн|чнаку самавызначзнню дзШяц), н таксагла фар-м!раванню працоуных, маралышх, эстэтичннх, разумовых, $1'з1ч1шх яго якаспей.

4. Бацьг?! з'яуляшца найбольш ваяным звяном у.працэса трансм|сН этиапедагаг!чных ведау. Анал1з фармгравання этн[4--

пай культуры асобы (этшзапцП па узроставых трупах свсдчыць аб адаетнай рол! бацьхоу у гэгыы працэсе. Далейшае фермгрованне на-цыянальнага абЛ|ЧЧ0 сучаснэй гарадояой сям* i эалеяыць ад павы-шэння этнапедагаг!чнага пагэицыялу бзцькоу, ix узросту, сацыяль-най актыунасц!. Так, вялШы патэнцыялэм этиакулътурных ведау валодае сяы'я столага узросту (аднак маладая сям"я праяуляе за-ц1каулеяэсць народны»? внхаваучым вопытам таксома), тему пзтрэб-ыа пвдтрымл1вацъ i разв1ваЦь культур[ш-педагаг!чнь:я магчшасш м8лэдой оямЧ, садзейн1чаць дэмеиратЕзацы! яе уиутрнсямейных í пазасямейншс shocíh, ззхоуваць 1 перадаваыь эпичны вопыт ста-лых сямейных пар.

5. Праца уплывав на фарайрзванне лепшх сяыейных каштоУнос-цей. Аднак хяра.ктар правдунай дзейнасц! не заусэды адыгрывае значиую ролю у этнакультуршм yapoyHi сучаснай сям'i. Щкавасиь да адрадкэиш народней педагогах! ва ycix сямейных трупах, незэ-декиа ад сацыялъна-пра$есШ)яга сганов!шча, мова пауплывшь на фарм!равание асобы дзШяи!,, развлщё яго лепшых якасыей, у тьм Л1ку правду вых.

6, Сацыякультурныя фаршраванш з'яуляшца вакпкм фактарам у выхавашН оучасных дзяцзй i падлетка_у, apraiiisauuf, ix волькз-га часу, pa3«iiffli таорчых здольнасшей. Ыэтазгодным мока быць больы шырокее выкарыотенне У практичней дзейнасц! сацыякультур-ных фармiраван.няу этнапедагагхчкай спадчшш беларуса'/.

Асаб1сти уклад сзЗска.шПка у а питания bhhík! заключавши У вравядзешН этнасацыялапчнай праграмы па зывучэнню этнапеда-rari4HHX градаций беларускага народа, у падрнхтоуцы i распрацоу-цы навукова-метадччнага ¡нструментеркя, у актиунай аргак1зацый-на-метадычнай дзейнасц! са!скэльн!ка па апрабэпы! вын!кау дасле-дэвання.

Апрабаиыя матгдгалау даоледавакня. Асноуння матзрнялы, вы-niitl i вшзады даслсдавання был! апрабаваны на Рэспубл^канскай навукова-црактнчнай каиферэнцн! "Н .К.Крупская i актуальная праб-леыы перабудовы народней адукапш" (19Ш), на Усесаюзнай навуко-ва-практычнай канферэнцы! Ah БССР "Традкш! у шматкзиыянальньм грамадстве" (1330), Рэспубл'.кзнскай навукове-метэлкчно" канфе-рэнцы! "Сучасная спецнф!ка вучэбиа-вькаваучага прсиэсу у сельской школе" (1990), Шжнароднай навукова-практычнак канферэыш! "Роля cari i дашкольнкх устаноу у pa3Biuui асобы дз!цяц! у святые педагаПчиых !дэй-Л.С.Выгоцкагз i яго пэсляаоушкау" (1994),

навукова-мстаднчшсс / наеуковэ-творчда канферзшшях выкладчшсау 1 супрацоупПсау Белорускага У;иверс1тэта культуры (1989-1990; 1993-1995); на кафедры па ппдрихтоуцц сацыяльннх педагогау у сфер« сацнявультуриай дэейнасЩ БУК (1995),

Выпады дасертацШ прагучад) у выступлениях на Беларуск{м радыё у праграме "Чалавек сярод лядззй" (1994-1995); па курсах павшэлня квал1ф1кацы1 клубных рвботШкау (М)нск, 1990).

Апубл ипвамаснх-, пнг; г кг7 дадя. Па прзблеме даслода-еошш бутарой надрукавака 12 навуковж ! павукова-метадичшгх прац, агулышм еб'ёыом зв:<ш 4-х друкэваних аркушау.

Структура \ аб'ём дисоптагпп. Дысертацпя складаецца з уво-дз!н, агулънай характарнст:пй праци, 2 раздзелау, вивадау, сп1-са викернстанпх иршиц, дадатку, Поунц аб'ём дпсертаци! — 140 стэропвк, у склад як1Х уввходзяць сгНс вшарнстшид кршйп на бзларускпй, русиай, польскай, нямепкай иовах (203), дадатак (II табл1ц).

АСНОУгШ 3:,5ЕСГ ЛНСЕРТАЩП

Ва уволз!'пах анал(зуецца стон вихавання дзяней 1 падлеткау у сучаснзй спиМ, выяначаювда асноушщ нашрушп адраджэння эт-накулътурнай, зтнапедагаНчнай спадчиш беларускага народа. У агульнай хэрантярнотнцы дисзртацн! раскрываеша актуалышспъ томи, ступень яа. роспрацаванасц!, сувпзь даследуенай тали з буй— uw.1t HQBynow.il прагромям!, мэгы 1 задачи даоледавання, об'акт, предмет, нав{зиа, практичная I ойанаи1чнэя значвасць, асноуния палаяэнн!, як!я шносяццз на абэрону, апробация зшНкау даоледавання.

У пеогдм паэдзале "ЗтнапедагагНшя традыцн! як элемент пе-дагаг1чнай культура са:' I" разглядаюцца стан сшейкагэ вкхдзання беларусау у кавды XIX — пачатку XX стагоддзя, роля ладу тшшя спич у фарм1раванн! атнапедагаг1чянх традиций, вылучаепца IX месца у педагаг1чнай культуры бацысоу, анал{?уецда адна з важнейшее фупкшй сям»{ — функция м1ЕПйкаленнай транс\НсП трада-цнй, у тнм л^ку этнаредагагИных,

Зтн1чннл традыцы' беларусау займаюшь значнае ыасца у духоу-най культуры народа. Адным з фактерау кшвучасц! этичных традиций з'яуляенца перяемнасць, Сям*я як найбольш спрыяльная для зта!.чпага раэзШця адз(нка передачу 1нфармашп ажшщяуляла праз

народную педагогику, народную этику, народную эстэтыку, праз рознил В1ДЫ працоунай дзейнасц1, рамёотвы, промыслы.

ПедагагИная культура чалевека — тэта складозая частка эт-Шчиай культуры, у якой увасобленк рознабекозы выццёвы вопыт, у тым лгку I вопыт выхавання дзяцей у сям* и Педпгаг!чная культура бацькоУ у белауускай сшЧ абумоул!валася зместам тых адно-о! и, як ¡я сфармаваЛ1ся У вшпку знос!н з асяроддзем.

Клас1ф!кецыя сямейных этнапедагаг1чных традиций у нашил до-следавашН бярз за аснову маральна-лс^алаИчнаэ шкраэеяроддзе як у складзе сям'1, такЧ па за яе межами У структуры марэльна-по1халаг1чнага асяроддзя выдзяляшца унутрысямейныя узэемаадно-с!ны паки ж бэцькам!, бацыгам! ! днецьм;, аднос!нн аднаго э баць-коу (мац; д! бацькП да дзяцей, а таксама знешнесямейння аднос!-ш: бацьк! - сваяк!, бацьк! - суседз!, дзец! - стрыечяия браты Ш сестры, дзец! - сябры, аднагодк!.

Сямейныя этнапедагаг!чныя традыцы! адпавядаюць галоунай ¡дэ{ — выхаванню дасканалай асобы ! падзяляюцца на првцоуи'ыя, мараль-ныя, зотэтычшш, патрыятычныя, ф!з1чмыя, рэл1'Г1Йныя, разумовыя. Сямейяыя зтнаяедагаг!чныя традыцы! адлюсгроуваюць асноуныя запа-веты нэроднай педагогии па выхаванню лепшх чалавечых якаепей. 1х змест адпавядао тым 1дэалам беларускага народа, як!я склал!ся на прзцягу жышя палярэдн!х пакалевняу. Гак, галоуная !дэя пра-цоун&й этнапедагаг!чнай традш.ш! — выхаваць пркпаун!ка, рупл!у-ца, здабктчыка, захавальн)ка мзтэрняльвых каштоуяасцей сям'!. Ярацоуная традкпыя з'яуляецца вызиечальнай у фарм{раввин! ¡наш сямейиых отнапедагапчнкс традгцый: маральпай, эстэткчнай, разу-иовай.

Сям'я харакгарызуецца бл!зк!м! роднасккм! сувязям!, спвлу-. чэнием грамадск1х ! асабовых ¡нтарэсау, з'яуляеша транслятарам этнакульгурнаге вопы?у, як! перадаевда з пакалення у пакаленне ! вкрэсл!вае сям'ю як моцную эмзцыянглъна-псгхалаггчную суполь-насць, сгасальную адзЦшу этнасу-нацы!, грямадства ! дзяржавы. Этнапедагаг1чныя традыцыI беларусау разгледжэнк у даследаванк! прэз 8вап1з структуры ! фуякцяй сям'К

На рубяжы XX стагоддзя у гарадск1Х тахсроу Беларуси асноу-най было малая нуклеарная сям'я. У сувяз1 з такой структурай сям'1 горэджвн вызначаюцца асабл1васШ $арм1равання этнапедага-г!чных традацый, як1я был: больш выразишь у шатдзетных сем'ях з IX цесныьп сувязям з прадстаун!кам1 сва!х сямейных династий,

уяуленням! аб продках, сямейньм)• градациям! i культурай роду.

Функцыi акрэсл!ваюць асноуныя папрамк! зшццядзейнасц! сям"i I падэялягаца на рэпрадукцыйпую, гэспэдарпа-экеяамiчную, рэярэа-гыулую, кульгурне-асветн!цкую,камун!кэцыйную, змэпнянальна-пс!-халаг!чную, рэгулятыуную, выхаваучую, узнзулення этнасу. Структура i йункцц! Оеларускай сям'i даюць удуленне аб ладпе жншя бела-рускай сям'i у концы XIX — пачотку XX стогодязя I яго уплыве па зтнапедзгаг!чнця традццн! настулных часоу.

Псторня узШкненяя внхаваучнх традиций мае глыбок!я каран! i звязвзецца з первым! маралышм! нормам1 як у грамадск!м ranqi, так 1 у асаб!стым, сямейннм. Разв1ппё сямейна-грамадск!х адное!н залежала пэуным чннам i ад аднос!н пем!я мужчинам i жанчынай, а пазнзй !х адиосIи у сям'i. Сямейныя нормы аднос/я i паводз!я мок-на Л1чыць адным з иерпых праяуленляу градаций. Сямейныя нормы уклвчал! нормы узаемаадяос!н нам i к бацькам! i дзецьм!, псм i ж мап1 i баиьхам, пам!ж <5л1зк)м! сваякам! i дзеш>м1. Напрнюгад, на Еела-pyci у какцы ХУ — пачатку ХУШ ст. ¡снавала традыпыя выгавэяня дзяцей чужим.мужчынам-аднавяскоуцэм, якая насела назву "дзядзька-ванне". У XIX—XX стагоддзягс традиция мужчынскггз внхавэннябнла падоукана. Яна праяв!лэся у фушшы! бацьк! - гаспадяра, галавы сям'i. Кягледзячы на вырашальную ролю мужчины, мац! была усё я riepneíf'внховацелькай, насггунгцай. 3 рэзв!оцём эканам!чных аднс-cíh усталёуваецца адзПга тип сям'!, як! станов!цца найбольш спрч-яльным для жыцця чэлазеко — тэта малая сям'я з моцнш! кроуна--роднаснш! сувязям!.

Як унутрысямейныя, так ! знешнесямейния традышИ был! нак!-раваны перш за усё на выхаванне, сацнял!зацыв асобы. Характеристика зместу сшейных этнапедагаг^чннх традиций сведчиць аб высо- • пай педагаг!чнай культуры узаемаадносмн у сям'!, па-за яе межам!, асноуную ролю у фврм1рэванн! як[х аднгрывал! мац!- i бапька. Бё.ць-Ki выкарыстоувал) ггк!я мегады уэдзеяняя на дз!ия, як нзвучаяяе, приклад, узор, пахрозу, насмешку, ф!з!чнае пвкаранне, перасцяро-гу, практыкаванне i 1нш. У сям• i вихарнстоУвалЮя таксама ! yes магчымыя сродк! народнага выхавання: прапа, фальхлор, гульн!, цашс!. Нягледзячн на тое, што веды, як^я давал!ся баиькам! дзешм, был! на узроун! эмп1рычнкх, яны абашрэл!ся на грунтоуны народны вопнт, таму мокнр сцвярдяапь, што бапьк! валодал! пэунай зптшЛ-заванай i раинянальяай педагаг1чйаЗ культурай.

Ддной з умоу захавання этнапедагег!чных традиций, як у рамках адной сям' |, так i пем!к лакаленням!, З'яуляепыа ¡х гранен!-

cifl (перадача). Этн1оацня — прапзс далучэння дзяной i падлегкау да Iiп?нага этнасу праз сукушюсиь пэуних звычая?, традиций, приёма?, ыетадау, сродка? адукацы! i выхавоння. Да )нстытутау stüí-зецьК у дысергацыйнш даследаванш аднесены грамадск1я aprani3a-цы1, кульгурпа-аоветныя установи, дзшячия садк!, сям'я, школа, пры гэтим падкрзслгваецца, ито сям'я била адаой з найбольш спры-яльпьк CÍCTEM фарм!разання зтШчных ведау у дзшяи!.

Еызначалыйкаш этп1зацШ дзяпей у сям'i з'яуляюацо родная нова, вусная иаподнш творчвсць, вбрадн, гульн!, шиш j Una. Праз ix дзец! пераймаюць ад дарослых (бацькоу, сваякоу, суседзя?) родную мову, традшы), светаиогляд i пннкя уяулешП. У працэсе эт-1Нзацы1 чзяцзй i паддеткау гауную рол» адыгрывае спадчышш фоктар. Аднак зносПш Ё'яуляшца асшунай формай трансшсП этн!чнай íh-фармацы! галоуным чынаы псу iE членам! сшЧ.

Праяэс этн!зацШ у беларускай сям'i разглядаеппа у дысерта-uui па настушлк узростевих трупах: першая трупа — ад иарадкэн-ня да 6-7 год; другая трупа — ад 6 да 14 год; трэцяя трупа — ад 14 да 18 год. У першай узроставай групе далучэнне дзяпей да этнасу адбываецца на змацыянальна-пачуццёвш узроун!, што фар.Н-руе сспову для атрыманпя ращмнаяьных этичных ведау у старэйшыы узросце. У другой узроставай груда усприманне эиНчншс асабл1вас-цей з'яуляецца Ынтззам эмйцыяиельнага i рапыянальнага светаадчу-ваннп. У трзцш перцядзе десягаеаца больы высок! узроьекь 3THi3a-цы1,як! 'звязваецца з'ссонсйьанкем сваек прыналехчшсц! да этнасу.

Па bhhïkûx цершага раздзела зроблены вивад аб тим, што трады-цыйная беларускгя ся!.!'я напрыкзицы XIX --- пачатку XX стагоддзя ыела багатыя этыапедагаг!чиыя традкцш, ватаую ролю У фарм^раваи-Hi як ix адыгрнвау уклад тщщя сям'i, педагаПчныя ногчымасц! бацькоу i агульныя уяуленн! беларуса аб внхаваносц! асобы.

У другШ раздаеле днсергащйнага даследаванкя "Стан сучас-нага выхавання i шлях» этн]зацц? дзшей i паддеткау у гарадской сш'1" разгдядаицца роля н}кракл)мату сучаснай гарадской сяиЧ у граном ici i зтнакультурных ведау, мссца народных прыёиау, мета-дау i сродкау выхавання дз1цяц! у сучаснай сямЧ, бацьк! i дзет як H0CbC.iTU i uepaeMuiKi а-шакультурнай ^формации uumxi sthí-заць, дзяцей i падо-кау,

На фарШраванне узаеыааднос!н у сям'i аказваюць уплиу як suemHifi фактары, так i унутрисямейныя, Кал! знешн)я залежаць ад студен! грома дека га развЛШЯ, то унугрысяцейння -- ад тыпу ся-

m'í, яе адукецыйнега, культурняга узроУню, саинялъпа-прафеЫйна-гэ статуса, узросту члене? сям'!, crsjry сямейнагэ жыипя, педага-г!чнай культурн бацькоУ, мясповнх градаций.

Па перавазе таго Ш Iсшагм в1ду узаемааднос!н вилучашца стыл i сямзйпнх аднос!и. У сям'1 з дэмвкреткчльм стилем адноо!н (перша.г сямейиая трупа) — лайлешшя умови для спасп1лЭ1шя этн{ч-ных пвдэу. Другая сямейная трупа — гэга грула з патуральн!пк!м типам сшейных узаемаэдлос1н. У та;с!х сен'ях дзет магсиь иьмянае уяуленне аб беларускхх неродных традкпнях,. ix рол1, слаба 1нфар-маваны аб продках. У сем'ях з гак1м тыпзм уззсмэаднос!» пеэбход-на узмацняць выхаваучую функция бацькоУ, аказваць ir.t пс!халаг!ч-ную i педагаг1чную дапзмогу. У трэияй сяыейной групе, груш? з аутарытарнкм стилем сямеЯних узаемэ8,пнос1н, у дзяцей часяей узн!-кае абыякэвасцъ да белярускай народней культуры, традиций,

Шкракл1мат сям*i у днссртешЛ разглядвеииз таксома i У залезшей! i ад узросту рэспандэлтау. У мвладшг сямейных трупах ся-ыейння традкиы! болыи ск1равани на зяешН бок — падарунгМ, гас-цявашП, застолль акгнуна адпачшшк, у старзйшнх групох узмацня-еша глыбПнш пласт традиций, э вязаных з нэпыянадьнки ментал!тэтан.

У залеикасШ ад адукэпы! внсветлШся наступная тэндэнцыя: чш вига.* адукецют рэслзядэнтау, тем боль;л рэзявстай/шя трады-q'iji скЛадвоюццэ у сяыейшк' трупах.

Чым большы стая сямейного яшцця, riw больэ yaari наднеица традициям народнага выхосання. Праца застаепда галоультм с рода в:.' фармграЕапня'асобы, лепшх яквсцей сучасных дзяпсй, але ж зьач-пасць яе як у сяМЧ, так í у грамадствз траисфармавалася. Добрыя приклады налодяакай с!стэма прадоУнага выхавшгая дашь некаторыя пазасямейння выхаваучыя aprani3snui. Больны час сям* i — спрняль-' ны фактор для творчых зное! л бацькоу I дзшей. АдзП) э прыклодау актиунага яго прэвядзенкя — засвсйванне розлнх в!дау народных рамёствау, гульняу, фальклору ( íhgi.

Важным праяРлеянем м!кракл!ыату с~!'i з'яуляюцпа зносИш нам i к бацькам{ 1 дзеиьм!. У пс!халаг!чнэй навуцы вылучаюцца тры каипаненты знос!н: пачунцёвы, пазнавалыш, паводзпшш. Так, для рэал1зацн1 пазнавальнагз аспекту 3H0ciH у сям*! могс выкэрыстоу-вацца i пэуны дзейнасц!, як! задавальняе оацькоу i дзяцей, часта пеутараецца, nocinb эмащшшльнуэ афарбоуку i ыоет пера-тваркцца у сямейну» традицию. У сямейнай трздыцы! рзал!зуюциа усе тры кампаненты 3hocíh: пачудцёви, пззнавальны, паводз!наЕЫ.

У даследавашН паказваеша, што пали» бацьнам] I дзешлп ¡снуе пераемная сувязь. У працэсе трансьПсп кожны з ¡х выкон-вае свае рол^: бацьк1 — носьб^ты ¡нфармацьп, дзец: — пераеы-НШ.-У сучаснай сямЧ, як I у папярздН1Х пакаленняу, прапэс переданы ведау аадаужаецца, але часам бывэе ужо узаемным. Як свед-чаць праведзеныя даслздаванн!, найбольш спркяльныя умовы для передачи ^нфармацы!, у -гым Л1ку эт^чнай, у .'¿Пнску забяспечваюпца у сем'ях беларусау I руыих.

ДзеЦ| ыаюць давол! грунто?ння уяуленШ аб беларуск^х народных традициях, што, бвэут?па, сприяе фари^раеанню лаиыянальяай самасвядоыасц! I сведчыць аб даволI развитых баиькоуск1Х пачуц-цях нацнянальнай годнасцг. Значная часгкгз сучаснык дзяцей хааела б раза!ваць лешшя народния традьаы! у сваей сямМ. Яны л1чаиь, што дзеля гатага бацькаа трэба ¡мкнуцца павшяаыь зтнапедагаг!ч-ную культуру, вывучаць 1 ведаць сямейны радавод, удзельниаць у фальклорных гуртах, святох, абрадах, а грамадскея думка пав(нна падтрыьшвацъ прэстыу народных традиций. На ¡х думку, пакадана уводзШъ у школьную праграму спецыяльныя курсы I факультативы па беларускей народнай культуры, прапагандавапь лепш вопыт сямейна-га выхавэння. Працзс опйзацы! ахогиПвае дашкольную, школьную, пазашкольную, сяыейную, пазаоямейную вы:и)заучыя слотами,' як1я уздзейщчаюць на фа^гЛраванне асобы. АсноУныя ыаПстральныя на-прзмкI гэтага працэсу: актыв!зацыя грамадскай думк! адносна эгна-педагап'чнай спэдчыны, паглыбленне нацыянальнай свядогдасШ , нацыянальнай самацэннасц1 асобы.

Дзярмва пакуль то слаба уплквае на прапэсы этШзацьП дзяцей ) падлегкау. Узаемнае аднанне грамадскай, дзяретунай, навуко-ьай, оацькоускай дуик1 мояа паспрыяць акшвгзащЛ працэсу далу-чэння будучага пакалеши да б.еларускай народнай спадчыны, да вы-токау Бацькаушчыяы.

Па вын1ках другогв раздзела.зроблены вывады: сучасяая гарад-ская с^л'я слаба захавала этцапедагагЧчнуы спадчкку продкау. Боль' шыя лядзе! падаа маладая сям »я. Чьи маладзейшыя, больш адукаваныя бацьк!, тыы больш пашцраным з'яуляецца выбар метадау I сродкау вы' хавгння, творчкя аднос1Ш да вольнага чаоу. Патр-бна адрадзШь с! стэг*.у павышашш бацькаускай педагаг!чнай а^укацы!, значную частку якой ьеебходна адвесц! этнапедагаг^чнай культуры. Пазасямейным вы хаваучым аргая1з:.цыя:л трэба больш акты?на уключацца у прапэс этн!'

зацы! ся^ч.

У Выводах даследавяння нацвярджоедца 1 абгрунтоуваедаа думка аутара аб ткм, што зтнзпедагаПчния траднгвд! бвларускага народа, як1Я был! раслаусюджанн у каэдн XIX — пачатку XX ст., аказ-вал! станоучы уплну на беларускуп'сям'ю, на вьпаванпе дзяией i падлеткау. Сучасмая сям'я чосткоэа захавала этнаиедагаг1чную спад-чыну продкау, якая нават у нязначннх памерах анвэвае добротворнав уздзеянне на выхаванне дзяцей, на вызнэчэнне ix нацыянвльнай саиа-свядомасц!, ведонне традьгцыйнай культуры, мопи. У вшнку' даследя-вання аырашаны пастауленыя задачи i выэначаны умовн эфектыунага засвойвання этнзпедагаг1чннх трвдыпый у сучаснай сямЧ:

- павышэнне педагаг1чнай, пс(Х0лаг1ЧнаЛ, этнапедагяг!чнай культуры баиькоу проз культурна-адукацнйння курсы, сем1нари, ун|-верс!тэты;

- пашырзнне ведау аб сямейным радаводзе, дынасты!, продках;

- актыв!зашя дзейнасц! сацыякультурных фарм!раванияу;

- асаб!сты удзел бацькоу i дзяией у адраджэнШ белвруокай нациянйльнай культуры (праз фальклорныя гуртк!, гаубы, абрадн, святы);

- ствврэннв умоу для ф?рм!равання ста поучай грамадскай дум-Ki аб неабходнасц! укараненйя у оучаснае выхаванне иародиай пе-дагоик!;

- прапогакдэ лен сих этнапедагагИных традышй сродкам! иа--савай ¡нфармацы!, музеям!, вистовом!, тэатрпм1, клубннм! установим!;

- выкарнстаняе специальных методик у выхаваучай практыцы дз!цячых садкоу, 'школ, пмназ!й.

Бын!к!' 1 выв ада даследавання нак!раваны на павыиэнне эфек-гкунасц! сямейнагв выхевання, далучэння маладога пэкалешш да традиций папярэдн)х пякаленняу, умвцавонне сувязей бацькоу ! дзяцей.

CHIC АПУЕЛШВАШХ РАБОТ ПА ТЭМЕ ДиСЕРТАЦШ

1. В палощь воспитателям общежитий (для семейной молодежи): Метод.рек. — Минск, 1987, — 19 о.

2. Положительное влияние коллектива на формирование личности детей и подростков (на примере ШК) // Н.К.Крупская и актуальные проблемы перпстройки народного образования: Материалы Респ. науч.-п^акт. конф. — Еарановичи, 1989. — С. 434-43?.

3. Особенности организации культурно-просветительной работы с,.детьми и подростками в молодежных кишщних комплексах // Клуб .

и школа: пути взаимодействия: Межвуз. сб. науч. тр. — Челябинск 1989. -- С. Ш-126,

4. К вопросу о возрождении этнопедагогических традиций семьи в процессе клубкой деятельности // Традиции в многонациональном обществе: Тез. докл. Бсеооизной науч. конф. 12-15 ноября 1990 г. — Минск, 1990. — С. 64.

5. Роль семьи в формировании положительных взглядов молодежи на народные традиции // Сб. статей по основным направлениям научно-исследовательской работы: И 2 ч. - Минск, 19Э0. — Ч. 2, — С. 10-17.

6. Формирование личнооти школьника на белорусских сельских семейно-бытоаых традициях // Современная специфика учебно-воспи-татегыюго процесса сельской школы: Тез. докл. и выступлений па Респ. науч.-пракг. конф. 27-29 ноября 1990 г., Молодечно. — Шнек, 1991. — С. 53-56.

7. Меоца традыццйнага сямейнага выхавання беларусау у лад-рыхтоуцц сациялъних педагога? // Ирафее^янал^зм выкладчыкау ун1~ веро!тата ва умовах пераходу да шматузроуневай шстэыы адунацып Таз. дакл. на навун.члетад, канф. 1-2 лютага 1994 г. — Шнек, 1994. — С. ВО.

8. Роля сямейньк втнапедагаг1чных традиций беларусау у па-вшэнн1 педагаг!чнай культура бацькоу Ц Актуальныя праблемн I яавуковыя шщув! у гдя]яе культуры \ мастздтвя: Тэз. дакл. на навук.-тзорч. канф. 19-20 красевхка 1994 г. -г- Шнек, 1994. — С. 25.

9. Першапачатковая аутаматызаваная апрацоука статыстычнай (лфармецы! у правядзенн! «звуковых даслсдаванняу // Актуальная праблеш 1 навуковыя пошук( у галуне культуры ! мастацтва: Тзз. дакл. на навук.-гворч.канф. 19-20 красавца 1994 г. — Шнек, 1994, — С. 66 (у сааут.).

10. Роля сямейных этнапедагагНных традиций у фаринравашИ дзшеР дашкольнага узросту // Роля сямЧ } даикольных устаноу у развшц! асобы дзщяШ у святле педагаПчнш ¡дэй Л.С.Выгоцкага

1 яго шслядоун!кау: Тэз. Щжнар. невук.-практ. канф. 3-6 кастр. 1994 г. — Гомель, 1994, — С. 30.

11. Сяиейьее внчаванне на Белорук (др.палова XIX— пачатак И ст.) // Адукацыя 1 выхавание, — 1994. — К 10. — С. 79-86.

12. Роля сямЧ у трансм1сН вгиапедагаПчшсс ведау беларусау // Адукапыя I выхаванне. — 1ЭЭ5. - 1« 4, — С. 77-81,

РЭЗЮМЭ

Калачова 1рынэ Isaiiayira. иЭтнапедагаг1чння грэдыцы! беларуоау 1 1х уплиу на оучаснуш гарадокую ода'» (з вопыту абследэвання сямей г. Шнека)".

&тнапедагаг1чная традиция, неродная педагог!ка, этнапедаго-Пка, асоба, сям'я, зтн!зашш, спадчнпа, педагаг!чная культура, династия, вопит, трансМ1о1я, выхаванне, структура, ноцыянальная сэмасвядомасць, пераемиаоць.

Аб'екг .наследования — сучасная гэрадскзя сям'я. Мэта днсер-Tauui: даследаванно згнапедагаПчных традиций беларусоу, як!я бы-л( рэспаусюджаны у капай XIX — сачатку XX стагоддзя; внал!з сту-пен! зесвойвання сучаонш! гарадск!м! сем'ям! этнапедагаг!чних традиций беларуоау, \х упливу «в фарм!раванне асоба ! мвгчнмаспей сацыяльна-культурних ÍИстнтутау у выларыстанн! гэгих традиций.

Асйоуныя методу: палявы эксперимент, б!ягрзф!чны метад, вину чэннв л 1тарятуры,алутаине, !Нтэрв'й, наз!ранне, анкетаванне.

У вынíку доследования высветлена, што у беларускай сям'! У концы XIX — пачатку XX ст. склэл!ся устойл 1выя эгн8педэгпг1чния традццн!, яи!й был1 нвк!равани fia выхабанне асобы беларускай мен-тальнасц), Сучасная сям'я часткова захавала этнапедагаг!чную спад-ч'ыну продкау, ала ж значная частка Народных вэдау аб выхэванн! -в-стаецца незосвоенай,

Навуковая hobí зиа даследаванНя: визИачэНа структура сяыейглх этНапедагаНчнйх традиций i ра'спрацовайа ix илаб!фНгапыя у залея-НасЦ| ад унутрксймейних 1 пазасямейных знос!»| вы'яулена роля ся-йейвых этнапедагаг(ч(шх традиций у фэрм1равэнн! педагаг1чнай культуры Сацысо?¡ вылучана месйа сродкау i мотадау народнай педа-ГогШ'У BUxaBáHHi дзяцей у сучаснай гэрндской cmí'i; высветлена роля сацияльна-кулътурнйХ фарм!раван1/яу па выхайанню асобы нася-мейных этнапедагаг!чных традициях беларускагэ народа) акрэслены асноуния нак1рунк! сацыяльна-нулыурнай дзейн'асш, як!я забяспеч-ваюць магчъмасШ выкврыстання зтнап9дагаг(чйюс Традиций сямМ .

Матэрыялы .дисертапи!. могуць быць выкаристаны у практичной дзейнасп! па выхавання-дзяией дапкольнага, малодшага школьнага i сярздняга шнолыгага узрооту, у стварэнн! cíctbMu павыиэння бапь-коускай педагаг'^дай адукеци!, у падрыхтоуш/ вуч'эбных, метадычних дапамоянiкау i спеикурсау для падрихтоук! сапияльних педагогеу.'

РЕЗЮМЕ

Калачова Ирина Ивановна. "Эгнопедагогические традиции белорусов и юс влияние на современную городскую сеьшп (яз опыте обследования семей г. Минска)"!

ЭтнопедагогЕческая традиция, народная педагогика, этнопеда-гогика, личность, семья, зтнизация, наследие, педагогическая культура, династия, опит, трансмиссия, воспитание, структура, национальное самосознание, преемственность.

Объект обследования — современная городская семья. Цель диссертаций: исследование этнопедагогнческизс традиций белорусов, которые били распространены в конце XIX — начале XX века; анализ степени освоения современными городскими семьями этнопедагогиче-ских традиций белорусов, их влияния на формирование личности и возможностей социально-культурных институтов в использовании этих традиции.

Основные методы: полевой эксперимент, биографический метод, изучение литературы, опрос, интервью, наблюдение, анкетирование, Б результате исследования выяснено, что в-белорусской семье в конце XIX — начале XX в. сложились устойчивые этнопедагогиче-ские традиции, которые были направлены на воспитание личности белорусской ыентальностя. Современная семья частично сохранила эт-нопедагогическое наследие предков, однако значительная часть народных знаний о воспитании остается неосвоенной.

Научная новизна исследования: выделена структура семейных этнопедагогичесд';их традиций и разработана их классификация; выявлена роль семейных атнопедагогических; традиций в формировании педагогической культуры родителей; обозначено место средств и методов народной педагогики в воспитании детей в современной городской семье; выяснена роль еогиалыю-культурных формирований по воспитанию личности на семейных атнопедагогических традициях белорусского народа; очерчены основные направления социально-культурной деятельности, обеспечивающие возможности использования эт-нопедагогических традиций семьи.

''атериали диссертации могут быть использованн в практической деятельности ьо воспитанию детей дошкольного, младшего школьного и среднего школьного возраста, п создгчии систем., повышения родительского педагогического образован.л, в подготовке учебных, методических пособий и спецкурсов для подготовки социальных педагоги

RESUME IRINA IVANOVNA KALACHEVA

ETHNOPEDAGOGICAL TRADITIONS OF BELARUSIANS AND THEIR INFLUENCE ON MODERN URBAN FAMILIES I based on families'research in Minsk }

Ethnopedagogical traditions, folk pedagogics, ethnopedagogics, personality, *am»ly, ethnlsation, heritage, pedagogical culture, dynasty, experience, transmission, upbringing, structure, national self-conscience, succession

Object of the research - modern urban family

Purpose of the research - to survey ethnopedagogical traditions of belarusians;to analyse the level of exploration of ths ethnopedagogical traditions by modern urban famlllei and their influence on formation of the personality end opportunities of the socio-cultural institutions in utilization of these traditions.

Main methods used: "field experiment", biographical method, study of literature, polling. Interview, observation, questionnaire.

The research revealed that by the end of the 19-th • beginning of the 20-th century there were stable ethnopedagogical traditions aimed at upbringing of the personality with Belarusian mentality. Modern families saved, to sbme extent, the' ethnopadagoglca) traditions of the ancestors, but a considerable part of that knowledge Is not used.

Scientific novelty of the research:

1'. A structure of family ethnopedagogical traditions Is defined;

2. A classification of family ethnopedagogical traditions, depending on inter-family and out-of-family relations is prepared;

3. A role of family ethnopedagogical traditions in formation of pedagogical culture of parents is revealed;

4. A place of means and methods of folk pedagogics in upbringing of children in modern urbpn families is determined;

5. A role of socio-cultural formations In upbringing of a person on family ethnopedagogical traditions of Befarusians is determined;

6. Main direstions of socio-cultural activity, which make it possible to use ethnopedagogical traditions of the family are drawn Up.

Materials of the thesis can be used for practical activity of those involved in upbringing of the children under school age,, junior and average school age, as well as for creation of the system to raise the level of pedagogical education of the parents; for textbooks and handbooks for special courses on social pedagogics.