автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.05
диссертация на тему: Функции ограничительно-выделительных частиц французского языка в полипредикативной структуре высказывания

Полный текст автореферата диссертации по теме "Функции ограничительно-выделительных частиц французского языка в полипредикативной структуре высказывания"

- лп М1НСК1ДЗЯРЖА^НЫЛ1НГВ1СТЫЧНЫУН1ВЕРС1ТЭТ

I о ОД 3 ИЮН «07

УДК 804.0-541.48 На правах рукашсу

САДОВСКАЯ Наташя М1хайлауна

ФУНКЦЫ1АБМЕЖАВАЛЬНА-ВЫЛУЧАЛЬНЫХ ЧАСЩЦ ФРАНЦУЗСКАЙ МОВЫ У ГГОЛШРЭДЫКАТЫУНАЙ СТРУКТУРЫ ВЫКАЗВАННЯ

Спецыяльнасць 10.02.05 - рамансгая мовы

Аутарэферат

дысертацьп на саюканне вучонай стулеш кандыдата фшалапчных навук

Мшск-1997

Праца выканана у Míhckím дзяржауным лшгастычным ушверсптэце

Навуковы Kipayiiix: кандьщат фшалапчных навук, дацэнт Вадзюшына Д.С.

Афщыйныя апаненты: доктар фшалапчных навук, прафесар Шарамета М.В.;

кандыдат фшалапчных навук, дацэнт Васшьева T.I.

Апашруючая аргашзацыя: М1жнародны шстытут па радыёэкалогп ím. А.Сахарава

Абарона адбудзецца _1997 года у гадзш

7*

на пасяджэнш Савета Д 02.22.01па абароне дысертацый на сакканне вучсшай ciyneHi доктара фшалапчных навук у Míhckím дзяржауным лшгв1стычным ушверсггэце па адрасу: 220662, г.Мшск, вул. Захарава, 21.

3 дысертацыяй можна пазнаёмщца f б1бл1ятэцы Мшскага дзяржаунага лшгвштычнага утверспэта.

А^тарэферат разасланы " _1997года.

S.i

Вучоны сакратар Савета ^ З.А. Харытончык

АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА ПРАЦЫ

Дысертацыйнае даследаванне прысвечана вывучэнню семантычных 1 камушкаты^на-прагматычных асабл1васцяу функцыянавання абмежавальна-вылучальных часцщ (у далейшьн,: - АВ-часцщ) фраццузсхай ?.;овы як актуашзаваных у ллыш маулення дыскура^ных адзшак.

Актуальнасць даеледаваиия закжочаецца у тым, што яно праведзена у межах найбольш перспекть$нага наюрунку апкання абмежавальна-вылучальных часцщ - у полшрэдыкатыупай структуры выказвання, а не асобнага ¡заляванага сказа. Упершышо на матэрыяле французскай мовы часцщы ашсваюцца як суперпрэдыкаты 1 квазшрэдыкаты мадальнасщ (тэрм!ны паводле Ю.С. Сцяпанава), а ¡х функцьп вызначаюцпа ❖ спалучэнт з аргументам! базисных прэдыката?. Выкананая у таим ракурсе праца значна пашырае кнуточае уяуленне пра часцщы як дыскурауныя адзшю прагматъгчнага арсенала мовы. Праца актуальная 1 там, што яна можа разглядацца як адлюстраванне агульнатэарэтычнага тэзюу адносна катэгорьп актуальнага члянення як тэкставай катэгорьп. У сувяз1 з тым, што да гэтага часу паводле франЦуЗСКаЙ Тр5дЬЩЫ1 ЧЗСЦЩЫ Н6 раЗГЛЯдаЮЦДа у СЮТЗМС ЧаСЦш МОБЫ як асобны клас слоу, а праблема гэтая, як паказвае даследаванне, наспела, праца можа л1чыцца спробай вылучэння часцщ як разраду службовых слоу ! спрыяць ¡X паступоваму астэмна-1ерарх1чнаму атсанню.

Мзтай даследаваиня з'яуляецца вывучэнне прынцыпау функцыянавання абмежавальна-вылучальных часцщ у полшрэдыкатыунай структуры выказвання 1 вызначэнне ¡х функций у спалучэнш з аргументам! логжа-семантычнага дачынення з ушкам тэорьн аргументацыь У адпаведнасвд з гэтым праца мае на мэце вырашзнне наступных задач:

- вылучэнне этымалапчных 1 дыяхрашчных рысау АВ-часцщ;

- вызначэнне месца дробных лыскурауных сло^дау у складзе французскага слоунка;

- ашсанне ¡х семантычных 1 камушкатыуна-прагматычных асабл1васцяу;

- вывучэнне рол1 абмежавальна-вылучальных часцщ у тэма-рэматычным чляненш выказвання;

- ашсанне АВ-часцщ з улшам тэорьп аргументацьи;

- вызначэнне уласидвасцяу абмежавальна-вылучальных часцщ як суперпрэдыкатау ) квазшрэдыкатау суб'ектыунай мадальнасщ у полшрэдыкатыунай структуры выказвання;

- выявление функций абмежавальна-вылучальных часщц у спалучэнш з аргументам! базкнага прэдыката выказвання.

На абаиону выпосяцца наступныя асноуныя палажэнт дысертацьп:

1. Выказваню, у склад ягах уваходмць АВ-часцщы, маюць шматслойную, полтрэдыкаты^ную, аб'яднаную ^заемасувяззю 1 узаемазалежнасцю структуру.

2. У полшрэдыкатыунай структуры выказвання АВ-часцщы выступаюць як суперпрэдыкаты I пера^твараюдь простыя выказвашн у складаныя. Пры гэтым АВ-часцщы рэал1зуюць парадыгматычна-1мплжатыуную функцыю, г.зн. уключаюць вылучаемы аргумент у асацыятыуны рад аналапчньтх кампанента^ 1 супастауляюць ¡х.

3. АВ-часцщы з'яуляюцца адначасова 1 квазшрэдыкатам1 суб'ектыунай мадальнасщ, спрыяючы стварэнню ¡мплщытных выказвання^. Апошшя узнкаюць у свядомасщ на аснове ацэни аргументау адно адносна другога пры к супаста^ленш з пункту гледжання суразмоуцау 1 суправаджаюць базюны прздыкат. На падставе супастаулення базюнага прэдыката 1 квазшрэдыката суб'ектыунай мадальнасщ робщца заключэнне, якое адпавядае тэме (тошку) пэунага адрэзка тэксту. Пры гэтым АВ-часцщы рэал1зуюць лопка-аргументатыуную функцыю, г.зн. вылучаюць менавгга той аргумент, яга вызначае хаму и! каты^ну ю перспективу дыскурсу.

Навуковая нав!зна дысертацыйнага дасдедавання заюночаецца у тым, што асаошвасщ абмежавальна-вылучальных часщц разгдядаюцца на функцыянальным узро^ш у спалучэнш з аргументам! полшрэдыкатыунай структуры выказвання 5 з у лжам м1жпрэдыкатных сувязяу. Апошшя ¡снуюць М1Ж прэдыкатньшп выразам!, яюя суадносяцца пам!ж сабой часщцамь Пры гэтьм лопка-семантычнай асновай супастаулення з'яуляецца абмежавальна-вылучальнае значэнне часцщ, яюя анаизуюццца у працы. Гэта першае даследаванне часцщ французскай мовы такога кшталту. Наогул ¡снуе только адна навуковая праца, якая ирысвечана разгляду часщц французскай мовы як асобнаму класу сло^ 1 вывучэнню ¡х дыяхрашчных асабл1васцяу. У шшых

нешматлтх публкацыях часцщы вывучаюцца эшзадычна i пераважна з мэтай ix клаифкацьп па разрадах.

Тэарэтычная зиачпасць працы заключаецца тым, што даследаванне семантычных i камушкаты^на-прагматычных асаблтасцяу абмежавальна-вылучальных часцщ дазволша выявщь новыя функцьи i уласщвасщ пазначанай групы часцщ i паглыбшь уя^ленне аб ix у межах тэорьи прэдыкатау, тэорьп аргументацьи, актуальнага члянення.

Практичная каттоунаспь дысертапьи. Дадзеньш, атрыманыя у вытку анашзу, могуць знайсщ прымяненне у курсах лекцый па тэарэтычнай граматыцы фрапцузскай мовы i у спецкурсах, прысвечаных праблемам прагмалшшстьш, партыкалогп, кампаратьдастыга, а таксама пры HanicaHHi дыпломных i курсавых прац студэнта^. У навукова-метадычным плане атрыманыя вынш могуць бьщь выкарыстаны пры с клад ант дапаможшкау, у практьщы выкладання i пры перакладах.

Метады даследавання. Для вырашэння пастауленых у працы задач выкарыстоуваецца комплексная методыка лшгвютычнага анал1зу, а менавта -метады дыстрыбуты^нага, трансфармацыйнага i кантэкстуальнага анагазу, наз1рання. Паколью вывучэнне функцый часцщ вымушае пастаянна звяртацца да кантэксту ix ужывання, у якаод асноунага выступае метад кантэкстуальнага анал1зу часшц. У прадэсе працы прымянялкя там аперацьи, як элшшацыя i аднауленне кампанентау выказвання.

Матэрыялам даследавання паслужьип тэксты сучасных вядомых французоох, бельгшсых аутарау, TaKix як Ж.Слменон, Ф.Саган, Ж.-П.Сартр, Э.Базэн, А.Маруа, Э.Трыале i imn. Зварот меяавгга да гэтых аутарау тлумачыцца тым, што часщцы найчасцей выкарыстоуваюцца у дыялогах i плыш жывога маулення.

Апрабаиыя працы адбылася j? час выступления на навукова-метадычнай какферзнцьп МДГОЗМ "Беларуская мова сярод eJ'panefiCKix" 13.11.92г. i на навуковай канфсрзнцьп МДЛУ "Актуальный праблемы лшгвктыю" 17.02.96г.

Структура i аб'ём дысертадьп. Праца складаецца з уступу, дзвюх частак i высяоу. Аб'ём дысертадьп схладае 111 старонах.

АСНО^НЫ ЗМЕСТ ПРАЦЫ

У першай частцы "Часцщы французскай мовы, ix асабл1васщ, клаафкацыя i функцьи" уздымаюцца наступныя праблемы: 1) вывучаюцца этымалопя i дыяхрашчныя асабл1васц1 АВ-часцщ; 2) вшначаецца месца часцщ у астэме часцш мовы; 3) вылучаюцца парадоксы л1нгастычнага ашсанкя гэтага класа слоУ; 4) анал1зуюцца лшгвютычная прырода лекс1чнага значэння часцщ наогул i семантычньи асабл1васш АВ-часцщ; 5) пазначаюица ix прашатычныя характарыстыю; 6) ашсваецца роля АВ-часцщ у камушкатыуным члянент; 7) робщца аналЬ АВ-часцщ з пункту гледжання тэорьц аргументадьп.

У французскай мове клас часцщ icuye як асобны разрад службовых слоу, як кагерэнтная частка цэлага - "сгстэмы Ыстэм". У французскай мове вылучаюцца наступныя комплексы разумения слова "часцщы":

1) формаугваральныя: ne - эксплетыунае (Je crains qu'il ne soit malade); que, якое ужываецца для утварэння формау загаднага ладу i формау Subjonctif (Qu'il vienne! Je doute qu'il soit sage); часцщы plus...que, moins ... que, aussi...que i шт., яюя служадь для утварэння ступеняу параунаная (Elle est plus grande que lui);

2) катэгарыяльна-камункатыуныя, яюя служаць для утварэння пэуных тыпау сказау: а) пытальныя: est-ce que; б) адмоуныя: ne...pas, ne..rien i шш.;

3) дысхурауныя часцщы, яюя, у сваю чаргу, падраздзяляюцца на дзве групы: а) логка-аргументатыуныя i б) экспрэмуна-эмацыянальныя.

Аб'яднальны тэрмш "дыскурауныя часцщы" лаказвае, што гэта асабл1вы тьш лексем з агульньм pucaMi семантым, высокай ступенню абстрактнасщ значэння, своеасабл1вай "¡нфарматыунасдю", сутнасць якой заключаецца у перадачы дадатковых змесгавых ni наданш эмацыянальных нюансау альбо усяму выказванню, альбо аднаму з яго кампанентау. Гэтыя дадатковыя адценш, як правша, звязаны альбо са зместам паведамлення, альбо з афармленнем яго экспрэшуна-эмацыянальнага, мадальнага аспекту. Такая уласщвасць часцщ BbraiKae са спецыфю ix структурна-функцыянальнай характарыстыю, што, у сваю чаргу, дае падставу вьшучыць дзве трупы часцщ: лопка-аргументатыуныя i экспрэЫуна-эмацыянальныя. Выказванш з лопка-аргумен'гатыуныш часщцам1 напоунены дадатковьш, не выражаньа« кампаненташ зместу, ¡мплщытнай

логкай. Экспрэсп^на-эмацыянальныя часцщы ужываюцца большасцю так званых уласна-эмацыйных выказваннях.

Часцщы менавгта як словы, яюя "перадаюць камуткатыуны статус выказвання (...), а таксама адлюстроуваюць дачыненне выказвання i/альбо яго аутара да кантэксту, што яго акружае, эксплщытнага альбо ¡мплщытнага..."1, не вьшадкова заслугоуваюць шльнай yBari i знаходзяцца у эшцэнтры сучасных даследаванняу. Тамя ix уласцшасш, як мнагазначнасць, невыразнасць семантычных межау, цесная сувязь з лекака-граматычнай структурай выказвання, здольнасць злучацца У комплексы, ix шматлжасць у мауленш выкл!каюць самыя разнастайныя меркавант у асяролдз! навукоуцау. У дысертацьп прызнаецца праблема пол!функцыянальнасщ часцщ i прыводзяцца крытэръп ix адмежавання ад супадаючых па форме адзпгак шшых часцщ мовы, з як1м1 часцщы звязаны генетычна (асабл1ва ад злучшкау- i прыслоуя^).

Адным з найбольш спрэчных з'я^ляецца пытанне пра наяунасць у часцщ лекачнага значэння. Спецыфка лекичнага значэння часцщ заключаецца у тым, што яно не выконвае дэнататыунай i агифкаты^най функцьн. Гэта сродак пераутварэння в1ртуальнага значэння у актуальнее. Неад'емнай парцылятай значэння часшц прызнаецца мадальнасць. У выказванш з часщцам! модус i дыктум выражаны эксплщытна, вербальна, бо часцшы - гэта эксшпцытны сродак выявления суб'екта, маркер "зга". Своеасабл1васць семантьш часцщ патрабуе i спецыфгчных падыходау да яе вывучэння.

Традыцыйны, найчасцей семантычны, анатз не выяуляе функцыянальнай еднасщ часцщ. Прагматычныя ж метады адчыняюць шырою'я перспектывы у anicaHHi мшрасштэмы дыскурауных сродкау, у якую уваходзяць i часцщы. Рэферэнцыя anouiHix не можа быць вызначана без ведання кантэксту. У залежнасщ ад той ni шшай часцщы, якая уводзщца ^ выказванне з адной i той жа прапазщыяй, дасягаецца рознае перлакугыунае ^здзеянне, што адпаведна служыць падставай для розных вербальных рэакцый. Напрыклад, у выказваннях (1) Je te donne même cent francs i (2) Je te donne seulement cent francs выражаецца адна i тая ж прапазщыя, выконваецца адзш i той жа ¡лакутыуны акт, але перлакуты^нае уздзеянне на адрасата - рознае. У выказванш (1) у адрасата фарм1руецца уяуленне аб значнасщ сумы у 100 франкау, а у выказваят (2) -

1 Лингвистический энциклопедический словарь,- М.: Энциклопедия, 1990.- 685 с,

наадварот, аб кшэрнасщ гэтай жа колькасщ грошай. У кожным канкрэтным вьшадку адзщ i той жа прапазщыянальны змест выступав з той щ шшай ¡лакуты^най сшай. Адпаведна шняецца перлакутыунае уздзеянне на рэцышента, што, несумненна, будзе падставай для розных вербальных рэакцый.

АВ-часцщы адыгрываюць асаб.-пвую ролю У аргашзацьц I рэал!зацьи не толью уласна камункацьп, але 1 дачынення памга камункантамь Пры гэтым яны выяуяяюць наступныя прагматычныя ^ласщвасш:

1) падарэсшваюць камушкатыуную значнасдь якога-небудзь элемента маулення;

2) засяроджваюць увагу адрасата на элеменце маулення, яю вьиучаецца, прыуносячы дадатковыя адценш зместу;

3) падмацоуваюць пункт гледжання гаворачага на тое, пра што паведамляецца;

4) актымзуюць увагу 1 узмацняюць уздзеянне маулення на рэцышента (слухача альбо чыгача);

5) спрыяюць камушкаты^на-прагматычнай арыентацьи у працэсе знойна^;

6) садзейшчаюць дасягненню найболып удалага камункатыуна-прагматычнага эфекгу;

7) забяспечваюць камуншатьгуную узгодненасць палпж камушкантам1;

8) дазвадяюць камунжанту больш ясна 1 выразна перадаваць свае пачуцщ;

9) удакладняюць лопка-мадальны змест маулення;

10) ствараюць спрыяльныя перадумовы для мэтанаираванага успрымання шфармацьп.

Дынамка маулення, якая прыцягвае увагу з пункту гледжання камушкатыунага руху сэнса, наыравана на забеспячэнне адназначнасщ успрымання выказвання, што, як вядома, з'я^ляецца неабходнай умовай вербальных зносшау. Уздзеянне часцщ у таюх выпадках заключаецца у тым, што яны надаюць словам, ад'юнктам яюх з'яуляюцца, прэстыжны статус у выказваши, падкрэсл1ваючы перыферыйны статус астатшх аргумента^. Часщцы уводзяць пасылку, жая 1ерарх1чна дамшуе у аргументацьп. Пры гэтым АВ-часцщы выступаюць як рэлеваитньш паказальшю рэмы альбо маркеры састауляючай рэмы.

3 na3Îiibii тэорьп аргументацьл, якая, як вядома, з'яуляецца адной з састауляючъгх складанага мехатзма прагматычнага анал13у маулення, АВ-часцщы выконваюць ролю аргументатыуных аператарау i канектарау. Цэнтральная ¡дэя Ж.К. Анскомбра i О. Дзюкро, яюя з'яуляюцца аутараш гэтай тэорьи, заключаевда у даследавант сэнса выказвання, юруючыся аргументатыуным! перадумовамь Сутнаець аргументации заключаецца у тым, што яна "не абмяжоуваецца тольы доказали праудз^васвд сцвярджэння...", але яна дае "...падставы для таго ni шшага заключэння..."1 .

Напрыклад:

A: Comment était ta soirée?

В: Même Michel est venu.

У залежнасш ад хантэксту заключэнне будзе медь паз^ыуны (Ma soirée était très réussie), альбо негатыуны (Quelle catastrophe!) змест. Même паказвае, што адказ патрэбна ¡нгэрпрэтаваць як аргумент для заключэння (пазиыУнага альбо негатыунага). Паколью même з'яуляецца аргументатыУным канектарам, яно уводзщь элемент Michel як найболын ктотны для падобнага заключэння. 1ншыя ж ¡мплщытныя аргументы (прысутнасць Поля, П'ера Ц1 Жака) не таюя Ужо i значныя. TaxiM чынам, часцща même валодае аргументатыунай сшай, што надаецца аргументу, да якога яна дачыняецца

Як аргументатыуныя аператары АВ-часшцы уваходзяць у выказванне, трансфармуючы яго аргументатыуныя патэнцьп, на падставе чаго робшца тое ni шшае заключэнне. Як аргументатыуныя канектары часшцы звязваюць акты маулення, знаходзячыся на стыку выказванняу. Пры гэтым яны выконваюць, па-першае, аргументагыуную ролю, бо выяуляюць у класе хагерэнгных фактау найбольш неверагодны i, па-другое, квазимплшатыуную, бо далучаюць той або шшы аргумент да ансамбля фактау.

Ана.то i супасгауленне думак лшгвютау пра паходжанне часшц дазваляе прыйсщ да высновы, што адны часцщы можна прызнаць прадуктам больш ранняга угварэння i ужывання, ¡ншыя ж, насупраць, з'яуляюцца больш позняй з'явай. Анал1з генетычна-пстарычнага аспекту АВ-часцщ дазваляе убачыць паслядоунасць мадыфкацый ix форм ад старажытнасщ да сучаснасщ.

1 Moeschler I. Argumentation et Conversation. Eléments pour une analyse pragmatique du discours.-Paris: Hatier - Crédif, 1982,- P.46.

У другой частцы "Абмежавальна-вылучальныя часцщы як суперпрэдыкахы i квазшрздыкагы суб'ектыунай мадальнасщ у полшрэдыкатыунай структуры выказвання" анашзуюцца функцьн часцщ у слалучэнш з аргументам!, як!я уяуляюць пэуны тып лопка-семантычнага дачынення у складзе прэдыката.

Як ужо пазначалася, асабл1васцго часцщ з'яуляецца тое, што яны выконваюць свае функцьп паслядоуна спачатку У выказванш, а затым у дискурсе. Апошшя у плыш мауленкя знаходзяцца у дыялекгычнай узаемасувяз1. Так, парадыгматычнаммгшкатьгуная функция часцщ рэал1зуецца у выказванш, альбо у дыскурсе, дзе суадносяцца састауляючыя сэнсу выказвання альбо некальюх выказванняу. Логка-аргументатыуная ж функцыя, якая спрыяе пэунаму заключэнню (апопшяе, прынамс!, супадае з топкам гэтага адрэзка у плыш мауленкя), знаходзщь сваё адлюстраванне тольм у дыскурсе.

Структура выказвання^ з часцщалп з'яуляедца шматслойнай, полшрэдыкатыунай: 1) базкны прэдыкат афармляе прапазщыю, 2) суперпрэдыкат суадносщь выказванне з тэкстам i 3) квазшрэдыкат суб'ектыунай мадальнасщ суадносщь прапазщыю з пунктам гледжання гаворачага. Пры гэтым АВ-часцщы як семантычныя прэдыкаты уяуляюць спалучэнне суперпрэдьпсатау i квазшрэдыкатау суб'ектыунай мадальнасщ. Яскрава гэтая думка дэманструецца на прыкладзе базкнага прэдыката сутнасщ, у прыватнасщ, яго клаифшуючага падтыпу. Звычайна тэты прэдыкат разам са ceaiMi аргументам! фарм1руе прапазщыю, якая адлюстроувае прыналежнасць зыходнага прэдыкатнага прадмету да пэунага класу людзей. Напрыклад:

Il est devenu maître d'école.

Kani увесщ часцщу ne...que, атрьвшваецца выказванне: Il n'est devenu que maître d'école. Адначасова ва усведамленш ¡мплщыруецца наступная думка: И n'est pas devenu banquier, commerçant, etc.

Тэта значыць, будуецца асацыятыуны рад з пэуных аргументау, яюм затым даецца ацэнка з пункту гледжання гаворачага, i робщца заключэнне:

Il a peu atteint dans sa vie.

У дачыненщ да адпаведнага выказвання з часцщай même, напрыклад: II est même devenu maître d'école будуецца шшы асацыятыуны рад, у прыватнасш:

Il n'est pas devenu ouvrier, paysan, etc. I таму робщца inmae заключэнне: Il a beaucoup atteint dans sa vie.

TaKiM чынам, як суперпрэдыкаты абмежавальна-вылучальныя часщцы рэашзуюць парадыгаатычна^мплшатыуную функцию. Гэта значыць, пад уздзеяннем АВ-часцщ у свядомасщ суразмоуцау будуецца асацыятыуны рад членау, куды У'ключаецца аргумент, ад'юнктам якога яны з'яуляюцца. Як квазшрэдккаты суб'ектыУнай мадальнасщ абмежавальна-вылучальныя часщцы рэал1зуюць лопка-аргументатыуную функцыю: суадносяць баз!сны прэдыкат з гтрэдыкатам, аргументам! якога з'яуляюцца члены асацыятыунага раду, ацэньваюць адно у параунанш з шшым, суадносяць ix з пунктам гледжання газорачага i на гэтай падставе спрыяюць адпаведнаму заключэнню. Звычайна суаднясенне адбываецца на узроуш унутранага ма^лення, а кампаненты унутранага маулення, як вядома, мазоць прэдыкатыуны характар.

Пазначаныя функцьп АВ часщцы як суперпрэдыкаты i квазшрэдыкаты суб'ектыунай мадальнасш вьпсонваюць у спалучэнт з прздьгкаталп дзеяння i дачынення, уласщвасш i стану, сутнасщ.

высновы

1. Клас часщц французскай мовы ¡снуе de facto як асобны разрад службовых ело? i заслугоувае вылучэння ? граматыках французскай мовы у якасщ асобнай чаецшы мовы.

Найболып щкавым матэрыялам лшгвютычнага анализу з'яуляюцца дыскурыуныя часщцы, бо яны служаць для перадачы камушкатыу-нага статуса выказвання, ¡мплщытнага альбо эксплщытнага дачынення гаворачага да выказваемага.

Група лопка-аргументаты^ных часцщ складаецца, па-першае, з а^тэнтычных часцщ i, па-другое, з мабшьных адзшак щшых разрадау службовых слоу. Сярод ix можна вьшучьщь наступныя разрады:

а) абмежавальна-вылучальныя: même, ne...que, seulement, rien que, seul,e, voire (cîhohîm même);

б) пацвярджальна-щэнтыф1куючыя: bien, quant à i inin.;

в) тлумачальныя: comme, en tant que i imn.;

г) атаясамляльна-дабауляльныя: aussi, encore i шш.;

д) вылучальныя c'est...qui, c'est... que, ce que i шш.;

е) указальна-вылучадьныя: -ci, -là i шш.

Абмежавальна-вылучальныя часщцы вывучаюцца як адзш з разрадау лопка-аргументатыуных часцщ, аб'яднаных агульньтй асабл1васцям1 семантыкц сутнасць якой заключаецца у перадачы дадатковых зместавых нюанса^: "même" - далучзння альбо выюпочэння; "ne...que", "seulement", "rien que", "seul,e" -абмежавання; i усе разам - вылучэння. Гэта мкрайстэма сродкау з агульньм прагматычкьм уласщвасцям!, рэферэндыя як!х можа быць вызначана на аснове ведання каитэксту ix ужывання.

Экслрэауна-эмацыянальныя часщцы французскай мовы уяуляюць сабою невял¡кую закршую ipyny: d'abord, une fois, mais, donc, alors, un peu, toujours, seulement, écoute, voire, comme, si, et, etc.

Вывучэнне асобных семантычных разрадау i нават асобных адзшак класу часцщ французскай мовы спрыяе сктэмна-1ерарх1чнаму атсанню пазначанага класу i вылучзншо асобнай навую аб часцзцах - партькаяогц.

2.1снуюць канкрэтныя параметры адмежавання аутэнтычных часшц ад шшых часцш мовы. Асабл1ва ¡стотным для статуса самастойнасщ часцщ л1чыцца ix адрозненне ад злучнкау i прыслоуяу. Праведзены анатз паказвае, што на стыку двух выказванняу у шщыяльнай пазщьп, якая, дарэчы, зыклкае найбольшыя спрэчш, часцща выконвае ролю канектара. У семантычным плане гэта не пазначае, што дэсигнатам часщцы з'яуляецца дачыненне, бо месца мае канекцыя падож прэдыкатам!, а не пам!ж аргументам!, яыя уваходзяць у склад прэдыкагау. Тамм чынам, часщца звязвае акты ма$>ленкя, а не асобныя сказы, словазлучэнш, словы, што характэрна для злучнкау. У адрозненне ад прыслоуяу, яюя з'яуляюцца самастойньш словам!, часцщы належаць да разраду сдужбовых слоу. Пры гэтым прыслоУт як самастойная часщна мовы маюць пэунае дэскрыптыунае значэнне.

3. У французскай лшгвктыцы гэтыя словы вьшучаны i у anoiniti час ¡нтэнсгуна даследуюцца у складзе невялкага разраду "парадыгматычных прыслоуяу" (adverbes paradigmatisants), яки уваходзяць у групу "кантзкстуальных адвербкльных дапауненняу" (les compléments adverbiaux contextuels) (тэрмшы паводле H.N6lke). Што асабл!ва важна, апошшя

Ужываюцца з мэтай увядзення выказвання у кантэкст дзеля забеспячэння дыскурс$най функцьп.

4. У дынамщы жывой камумхацьи часцщы прашзваюць пльшь ма^лення. Надаючы прэстыжны статус словам, ад'юнктам ягах яны знаходзяцца, ! падкрэсл1ваючы перыферыйны статус астатшх аргумента^, яны спрыяюць афармленню адназначнасщ выказвання, як неабходнай умовы для вербальных зносшау. Як правша, выказванне адюстроувае адну 1 тую ж дэнататыуную атуацыто. 3 семантычнага пункту гледжання аргашзацыя структур сшашм1чная. Адрозненне заключаецца 5' камушкатыунай перспектыве выказвання, у аснове якой ляжьщь пэуны лшгвютычны код. АВ-часцщы афармляюць выказванне, якое будуецца у адпаведнасш з тьм щ шшым камункаты^ным заданием, вылучаючы у ¡м сэясавы цэнтр. АВ-часцщы уводзяць у вьшазванне дадатковае скрытае паведамленне, таму 1 той член сказа, яй вылучаецца часцщай, незалежна ад займаемага месца, абавязкова становщца новым, паведамляемым. Гэта пацвярджае думку пра тое, што лексяныя паказальнш - АВ-часцщы -мацнейшыя за парадак слоу. Скрытая семантыка АВ- часшц дае магчымасць успрымаць кампаненты у новай якасш.

5. Часщцы уваходзяць у м1крас1стэму дыскурс^ных сродкау, аб'яднаных агульнылп прагматычньп« уласщвасцям!. Рэферэнцыя апошшх не можа бьщь вызначана без ведання кантэксту ¡х ужьшання. У залежнасщ ад той щ штай часцщы, якая уводзщца у выказванне з адной 1 той жа прапазщыяй, дасягаецца рознае перлакутыунае уздзеянне, што адпаведна служьщь падставай для розных вербальных рэакцый.

6. Прэдыкатная структура выказвання^ з АВ-часщцам! складаецца з трох узроуняу. АВ-часц'щы з'яуляюцца адначасова 1 суперпрэдыкатам! 1 квазшрэдыкаталп суб'ектыунай мадальнасвд.

Пры рэалпацьп парадыгматычна-1мпл1каты$таай функцьп АВ-часцщы выступаюць як суперпрэдыкаты, вьшучаючы пэуныя аргументы, якк уяуяяюць адпаведныя тылы лопка-семантычнага дачьшення у складзе прэдыката.

Пры рэал1зацьп лопка-аргументаты^най функцьп АВ-часщцы выступаюць як квазшрэдыкаты суб'ектыунай мадальнасщ, якш суправаджаюць базюны прэдьпсат 1 спрыяюць ацэнцы аргумента}? асацыятыунага раду з пункту гледжання гаворачага.

Асноуныя палажэнш дысертацыйнага даследавання адлюстраваны у наступных публшацыях:

1. О некоторых особенностях семантики французских частиц // Беларуская мова сярод е^рапейсюх. Тззюы дакладау астрантау 1 студэнтау. -Мн.: МДП13М, 1992,- С.49-50.

2. О прагматике, семантике и пресуппозициях частиц французского языка // Актуальные проблемы современной лингвистики. - Мн.: МГЛУД996.-С.8-9 (в соавторстве).

3. Камушкатыуная перспектива выказванняу// Актуальные проблемы современной лингвистики. - Мн.: МГЛУ, 1996.- С.42-48.

4. Назоушк г яго катэгоръя у псторьп французскай мовы. Метадычны дапаможнж па псторьп французскай мовы для студэнтау II курса факультэта французскай мовы.- Мн.: МДП13М, 1993,- 50с. (у сааутарстве).

РЭЗЮМЕ

САДОВСКАЯ Наташ М1хайла?на

ФУНКЦЫ1 АБМЕЖАВАЛЬНА-ВЫЛУЧАЛЬНЫХ ЧАСЦ1Ц ФРАНЦУЗСКАЙ МОВЫ У ПОЛ1ПРЭДЫКАТЫ^НАЙ СТРУКТУРЫ ВЫКАЗВАННЯ

Суперпрэдыкаты, квазшрэдыкаты суб'ектыунай мадальнасц1, полшрэдыкатыуная структура выказвання, дыскури^ныя слопцы, камушкаты^ны дынампм, ¡мплщытная лопка, прэстыжны статус, тэорыя аргументацьп, аргументатыуны канектар 1 аператар, тыл лопка-семантычнага дачьшення, асацыяты?ны рад аргумента?, логка-аргументатыуная функцыя, парадыгматычна-1мш11катыукая функцыя, партыкалопя.

Матэрыялам даследавання паслужыщ прыклады з раманау 1 навэл сучасных французсих 1 бельгшсих ангара?: Ж. Сшенона, Ф. Саган, Ж.-П. Сартра 1 шш. Зварот да ¡х тлумачыцца тым, што часцщы часцей за ?сё ужываюцца у дыялогах 1 $' плыш жывога маулення.

Асно^ныш мзтали 1 задачам! з'яуляюцца ашсанне семантычных 1 камушкатыуных асабл1васцяу АВ-часцщ у выказвант, вывучэнне прьгацыпау функцыянавання абмежавалъна-вылучальных часцщ як суперпрэдыкатау 1 квазтрэдыкатау суб'сктыутгай мадальнасщ у по лшрэдыкатыунай структуры выказвання 1 вызяачэнне ¡х функцый у спалучэнш з аргументам! лопка-семантычнага дачьшення з улкам тэорьп аргументацьп.

У працы выкарыстаны метады дысгрыбутыунага, трансфармацыйнага 1 кантэкстуальнага анал1зу часщц.

Вышкам даследавання з'яуляюцца наступныя палажэнт:

1. Статус самастойнасщ часцщ французскай мовы пацвярджаецца ¡снаваннем крытэрыяу IX адмежавання ад шшых часцщ мовы. Абмежавальна-вылучальныя часцщы вывучаюцца як адзш з разрадау логка-аргументатыуных часцщ. Апошшя начале з экспрэс1уна-эмацыянальньм1 уваходзяць у склад дыскурыуных часцщ. У французскай лшгшстыцы гэтыя словы даследуюцца у разрадзе парэдышатычных прыслоуяу - невялжай групы у складзе кантэкстуальных прыслоуяу.

2. Абмежавальна-вылучальныя часцщы выступаюць як рэлевантныя паказальнш рэмы альбо маркеры састауляючых рэмы 1 уводзяць пасылку, якая дамшуе у аргументацьп. АВ-часцщы уводзяць у выказванне дадатковае скрытае паведамленне, таму аргумент, ад'юнктам якога з'яуляецца часщ'ца, незалежна ад займаемага месца, абавязкова становщца у паведамленш новым 1 Успрымаецца як носьбн самай высокая ступеш камуншатыунага дыначпзму.

3. Выказванн1 з АВ-часщцам1 маюць шматслойную структуру, якая складаецца, як мМмум, з трох узроуняу, бо АВ-часцщы як семантычныя прэдыкаты у спалучэнш з базисным прэдыкатам уяуляюць сабою сукупнасць суперпрэдыкатау 1 квазтрэдыкатау суб'ектыунай мадальнасш.

Навуковая наввна працы заюпочаецца у тым, што асабл1васщ АВ-часщц разглядаюцца на функцыянальным узроущ ^ спалучэнш з аргументам! полшрэдыкатыунай структуры выказвання ! з улшам м!жпрэдыкатных сувязяу. Пры гэтым лопка-семалтычнай асновай супастаулення з'яуляецца абмежавальна-вылучальнае значэнне часцщ, якк анал!зуюцца у працы.

Дадзеныя, атрыманыя у вышку анал!зу, могуць знайсш прымяненне у курсах лекцый па тэарэтычнай граматьщы французскай мовы, у практыцы выкладання! пры перакладах.

РЕЗЮМЕ

САДОВСКАЯ Наталия Михайловна

ФУНКЦИИ ОГРАНИЧИТЕЛЬНО-ВЫДЕЛИТЕЛЬНЫХ ЧАСТИЦ ФРАНЦУЗСКОГО ЯЗЫКА В ПОЛИПРЕДИКАТИВНОЙ СТРУКТУРЕ ВЫСКАЗЫВАНИЯ

Суперпредикаты, квазипредикагы субъективной модальности, полипредижативная структура высказывания, дискурсивные слова, коммуникативный динамизм, имплицитная логика, престижный статус, теория аргументации, аргументативный коннектор и оператор, тип логико-семантического отношения, ассоциативный ряд аргументов, логико-аргументативная функция, импликативно-парадигматическая функция, партикология.

Материалом исследования послужили примеры из романов и новелл современных французских и бельгийских авторов: Ж. Сименона, Ф. Саган, Ж,-П. Сартра и др. Обращение к ним объясняется тем, что частицы чаще всего употребляются в разговорной речи и особенно в диалогах.

Основными целями и задачами являются описание семантических и коммуникативно-прагматических особенностей ОВ-частиц в высказывании, изучение принципов функцианирования ограничительно-выделительных частиц как суперпредикатов и квазипредикатов субъективной модальности в полипредикативной структуре высказывания и определение их функций в сочетании с аргументами логико-семантического отношения с учётом теории аргументации.

В работе использованы методы дистрибутивного, трансформационного и контекстуального анализа частиц.

Результатом исследования являются следующие положения:

1. Статус самостоятельности частиц французского языка подтверждается существованием критериев их отграничения от других частей речи. Ограничительно-выделительные частицы изучаются как один из разрядов логико-аргументативных частиц. Последние вместе с экспрессивно-эмоциональными входят в состав дискурсивных частиц. Во французской

лингвистике OB-частицы исследуются в разряде парадигматических наречий (adverbes paradigmatisants) - небольшой группы в составе контекстуальных наречий (compléments adverbiaux contextuels).

2. Ограничительно-выделительные частицы выступают как релевантные показатели ремы или маркеры составляющих ремы и вводят посылку, которая доминирует в аргументации. ОВ-частацы вводят в высказывание дополнительное скрытое сообщение, поэтому аргумент, адъюнктом которого является частица, независимо от занимаемого места, обязательно становится в сообщении новым и воспринимается как носитель самой высокой степени коммуникативного динамизма.

3. Высказывания с ОВ-частицами имеют многослойную структуру, которая, как минимум, состоит из трёх уровней, так как ОВ-частицы как семантические предикаты в сочетании с базисным предикатом представляют собой совокупность суперпредикатов и квазипредикатов субъективной модальности.

Научная новизна работы заключается в том, что особенности ОВ-частиц рассматриваются на функциональном уровне в сочетании с аргументами полипредикативной структуры высказывания и с учётом межпредикатных связей. При этом логико-семантической основой сопоставления является ограничительно-выделительное значение частиц, которые анализируются в работе.

Данные, полученные в результате исследования, могут найти применение в курсах лекций по теоретической грамматике французского языка, в практике преподавания и при переводах.

SUMMARY

SADOVSKAYA Natalya Mikhailovna

FUNCTIONS OF RESTRICTIVE - ACCENTUATIVE PARTICLES IN FRENCH IN THE POLYPREDICATIVE STRUCTURE OF UTTERANCE

Superpredicates, quasipredicates of subjective modality, polypredicative structure of utterance, discourse words, communicative dynamics, implicit logic,

prestige status, theory of argumentation, argument connector and operator, type of logic and semantic link, associative series of arguments, logic-argument function, implicative and paradigmatic function, particology.

The research is based on extracts from novels and stories of modern French authors. The choice of the texts of reference (G.Simenon, J.-P. Sartre, F. Sagan etc.) is due to the fact that particles are used, mainly, in colloquial speech and, in particular, in dialogues.

The main objectives and tasks are: to describe the semantic and communicative-pragmatic features of restrictive-accentuative particles (RA-particles) in the utterance, to study principles of RA-particles functioning as superpredicates and quasipredicates of subjective modality in the polypredicative structure of utterance, and to determine the functions particles in conjunction with arguments of logic and semantic relations, taking into account the theory of argumentation.

In this work we have utilised the methods of distributional, transformational and contextual analyses of particles.

The findings are as follows:

1. The independent status of particles in French is confirmed by criteria for their distinction from the other parts of speech. The RA-particles are treated as a subunit of logic-argumentative particles. The latter, as well as the expressive-emotional particles, are part of the discourse particles. Restrictive-accentuative particles are ■ studied in French linguistics within the small sub-unit of paradigmatising adverbs in the group of contextual adverbs.

2. The RA-particles act as relevant indicators of rhema or markers of rhema constituents and serve to introduce a premise which dominates the argumentation. The particles introduce an additional implicit piece of information in the utterance. Hence, the argument with the particle acting as its adjunct becomes a new element in the utterance irrespective of its position therein and is regarded as a vector of highest degree communicative dynamics.

3. An utterance with RA-particles has a multilevel structure of, at least, three levels since, semantic predicates in conjunction with the basic predicate represent a combination of superpredicates and quasipredicates of subjective modality.

The essential originality of the work is that the RA-particle features are treated at the functional level in conjunction with the arguments of the polypredicative