автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.01
диссертация на тему: Функциональные резервы слов иностранного происхождения в современной белорусской поэзии

Полный текст автореферата диссертации по теме "Функциональные резервы слов иностранного происхождения в современной белорусской поэзии"

ББЛАРУСКІ ДЗЯРЖАУНИ УШВЕРСІТЗТ УЛК 808,26 - 316.3

?гз од

о *> •

СЦЩІАИЧУК ЮРШ /ШЯКСА1ЩРА8ІЧ

«тЦШВШЬІШЯ РЗЗЕРШ СЮ* ІНВАМО^НАГА ПАХОДЖАИНЯ І СУЧАСНАЯ В&1АРУСКАЯ ШШЗІІ

1Си32-.-01'* Селаруская мова

А ? Т АР9ФЕРАТ

дисертації на атрьманне вучонай ступені кандидата філалагічньос навук

ИІНСК - 1906

Работа выканана у Веларускім двяржауным уківерсітзце

Навуковы кіраунік - кандидат філалагічних навук, прафесар У. М. Лааоускі

Афщыйныя апаненты: доктар філалагічних навук, прафесар А. Я. Баханькоу

кандидат фиалапчных навук, прафесар Е П. Красней

Апашруючая арганіаация - В¡цебскі дзяржауны . , уківерсітзт

Абарона адбудвецца "И ” чзрвеня 1996 года у 14 гаде ін на пасяджэшп спецьшліваванага савета па абароне дьюер-те.цый Д 02.01.11 у Веларускім дэяржауным унівсрсітзцо (820030, г. Шнек, вул. К. Маркса, 31, ауд. 62),

3 дьюертацыяй можна азнабміцца у бібліятзцьі' Веларускага деяржаунага універсітзта.

Аутарэферат разасланы " 7- " мил________________1996 года.

Вучокы сакратар савета ц доктар філалагічних

па абароне дысертацый ДТ(/!/Л навук, прафесар

1/1 L ЕЕ Шуба

- і -

АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА РАЮТЫ

Сучасная Селаруская мова має багатую, невнчарпальную сіку, якая мозка абазначиць і назваць усе раанастайньи жыц-іьи 8'явы, канкрэтньи 1 абстрактний уяуленні, паняцці любой ііньі ведау.

Працэсы, якія адбываюцца у зканоміцн і сацыяльным жицці, іазбежна вызначаюць і моуную сітуацш у краї не. Так, куль-тш, зканамічньїя і палітичнш сувязі Рзспублікі Беларусь, я у апошні час усд больш і больш пашыраюцца 8 краї намі зкага і таксама далбкага замежжа, узнімаюць на якаска іьш высок і узровень праблему вывучэння уааеиадаеяння бела-:кай мови а мовамі інших народау. Гзтаму сприяв яшчз і прыще Закону "Аб мовах у Веларускай ССР" 26 студзеня 1990 г., сларадаі аб дзяржауным суверзнітзде Веларускай ССР 27 лі пеня Ю г., удзел Рзспублікі Беларусь у працзсах канверйіі, ства-ше уласных увброених сіл і развіццй рыначных адносін, ’рацыя насельніцтва.

Даследаванне саду іншамоунага паходжання як аднаго 8 юуних аб’ектау лексічнага апісання в'яуляецца важнай зада-і бедарускага мовазнауства

Актуальнасць тэмы даследавання. У лінгвістичнай літарату-ужо знєйшлі аддюстраванне работи, прысвечаныя праблеме ва-їичання лексічних адзінак, аднак шматаспектнае вывучэнне *кцыянальнага патэнцыялу слоу іншамоунага паходжання у су-знай беларускай назві і да гэтага часу не.знайшло шырокага вятлення у мовазнаустве. І сйння не прааналізавана сацыя-пьтурная дзтармінацьія працзсу запазычання лексічних адвінак, Накладна вызкачаецца шзраг паняццяу: "сучасны”, "варваризми”, <рапванні”. Узнікла неабходнасць перегляду традыцыйных по-«дау на праблему класіфікациі слоу іншамоунага паходжання па /пені асваекня сучаснай беларускай мовай, не выяулены экс-эс і уныя магчьімасці вапавычаных слоу у паэтычных тзкстах, наука выяулена іх роля у версіфікациі.

Вялисая колькасць іншамоуних слоу і выразау мае рэгуляр-ю узнауляльнасць, набиває характер сістзмнага виражання у

арсенале мощных сродкау паэтычных творау. 1х паутарэнне, частата уживання прыводзщь да утварэння своеасаблівьіх моуных стандартау. У сувязі з гэтым у даследаваннях недакладна ак-рэслены їх функции Усе адзначаныя моманты і вызначаюць акту-альнасць аОранай тэмы. '

Аб’ект даследавання - запазычаныя словы, украпванні, варваризмы, якія шырока выкарыстоуваюцца аутарамі у творах сучасная беларускай паззіі 1 утвараюць значны пласт лексікі сучасная беларускай мови.

Мзта даследавання - виявіць найбольш поуна магчимасці слоу іншамоунага паходзкання пры їх вьїкаристанні у паэтычных творах, а .разам з тым і акрзсліць новьи тэндэнцш У раавіцці сучаснай беларускай мовы на аснове рэпрэзентатыунага аналізу значная колькасці фактау функцыянавання запазычаных і іиша-моуных слоу. У адпаведнасці з визначеная мзтай у даследаванні пастаулены наступныя задачи:

1) праанапізаваць сациякультурную дзтзрмінацию працэсу запозичання лексічньос адеінак;

2) удакладніць лінгвістичную сутнасць паняццяу "варваризми", "украпванні";

3) правесці класіфікацию слоу іншамоунага паходжання па ступені асваення їх сучасная беларускай мовай;

4) вьіявіць зкспрзсіуньї патэнцыял запазычаных слоу;

5) раскрыць ролю запазычаных слоу у версіфікациі;

6) ахарактарызаваць функцыянаванне іншамоуних слоу у паэтычных творах;

7) паказаць асаблівасці фіксадиі слоу іншамоунага паходжання у Тлумачальным слоун 1 ку беларускай мовы (ТСБМ).

Для дасягнення пастауленай мэты 1 вырашэння канкрэтных вадач выкарыстаны метады: семантычнага аналізу запазычаных лексічньгх адзінак, параунальна-супастауляльны.

Матзрыял даследавання. У дьісерташі аналізуюцца выяуленыя метадам суцэльнай выбарк! моуныя факты з творау сучасная беларускай паэз11 (Ы.АУраычык. Р. Баравікова, Р. Барадулін,

А.Вярцінскі, ЕГілевіЧ, С.Грахоускі, ЫДукса, А. Куляшоу, А. Лойка. ЕНашгиг А. Мінкін, у*някляеу, П. Панчанка, А. Разанао,

- з -

Скобла, М. Сяднёу і інш.) у якіх ужываюцца запозичання сло-і, варварызмы, украпванні. Усяго прааналізавана каля 3000 ксічньос адзінак.

Навуковая навізна. Упершыню у беларускім мовазнаустве ювы іншамоунага паходжання сталі прадметам шматаспектнага ¡алізу. Нягледзячи на їх актыунае ужыванне У паэтычных твоїх, яны не билі аб’ектам прагматычяага даследавання. Зроблена роба выявления зкспрзсіунага патзнцыялу запазычаных слоу, іскрьгга їх роля у версіфікацьіі, удакладнена сутнасць паняццяу іучасньї”, "варварызмы", "украпванні", перагледжака кдасіфіка-и слоу іншамоунага паходжання па ступені їх асваекня сучас-ій беларускай мовай,

Практычнае і тэарзтычнае вначзнне праведзенага даследа-іння вызначаецца магчымасцю выкарыстаиня яе вьшікау у распра->уцы пытанняу лексікалогі і сучаснай беларускай мовы. Вывады, Еія прапаноуваюцца аутарам, уяуляюць карысны, важны матэрыял [я наступних нарматыуных рэкамендацый . у навуковых дапа-)Мі і ках па культуры мовы на прадмег мзтазгоднасці ужывання юу іншамоунага паходжання.

Матэрыял дысертацьн можа быць выкарыстаны У практичная ібоце выкладчыкау сучаснай беларускай мовы, лектарау, :пірантау і студэнтау. Винікі функцыянальнага аналізу запавы-інняу могуць знайсці прымяненне пры викладанні тэарэтычных і »античных курсау па лексікалогі і, культуры мовы-, стшнстыцы "часнай беларускай мовы.

На абарону выносяцца наступныя палажзнні:

1. Лінгвістнчньи і екстралінгвістичнім фактары э’яуляюцца •имуламі 8мяненняу у лексіди сучаснай беларускай мовы, у іаїм праяуленні узаемаабумоулены і аказващь непасрэдны уплыу і характар эвалюцш працэсу бапазычання.

2. Развіццй семантычнай структуры асвоеных аапазычанняу >ацягваецца на сучасним этапе I праяуляецца ва уврастаючай істотнасці уживання іх у паэтычных творах.

3. Працэс версіфікадаї абумоулівае уенікненне іншамоуньїх

слоу у паэтычных творах.

4. Шматаспектны разгляд функций і ншамоуных украпвання варварыамау даэваляе дакладна і поуна адлюстраваць ужыва макаранівмау у паэтычных творах.

Асабістьі Уклад аутара у даследаванне заключаецца у паді ры, аналіве і оістзматизаіші моуных фактарау сучаснай бе, рускай літаратурнай мовы, што дало магчымасць аб’ектыуна t ; кавна раскрыць функциянальныя рэзервы слоу іншамоунага і ходжання, якія ужываюцца У тэкстах сучаснай беларускай паээ

Апрабацыя винікаУ дысертацы!. Дысертацыя абмяркоува® на паседжаннях кафедры сучаснай беларускай мовы філалагічні факультэта Беларускага дзяржаунага уні вере ітэта. Асобныя фрі менты вместу дысертацыйнага даследавання былі адлюстраваны дакладах на Гзспубліканскай павукова-метадычнай канферэнщ прысвеЦанай 110-й гадаві не а дня нараджэння Якуба Кол; ("Якуб Колае. Праблемы еярэдняй і вышэйшай школы", Белдаяі універЬітзт, 1992). і Рзспубліканскай навуїюва-практичнай k¡ ферэнцьа ("Беларуская мова і література. Праблемы навучант вывучэння у еярэдняй і вышэйшай школе”, Белдзяржуніверсіт! 1994).

Асноуныя винікі даследавання апублікаванн у трох навуї вых артикулах. Дысертацыя складаецца 8 переліку умоуных абг начэнняу, уводзін, агульнай характарыстык1 работы, трох гла! спіса выкарыстанай літератури. У дисертациі эмешчаны 1 таблі і 5 малюнкау. Аб'ём дысертацы1 складає 103 старонкі, б в із спіс выкарыстанай літератури.

achoSthh зыест дысертацы і

У першай главе "Сацыякультурная дзтзрмінация працэсу ї пазычання лексічних адзінак і їх класіфікация па ступені асі ення сучаснай беларускай мовай" аналівуюцца причины запаэыч« ня слоу сучаснай беларускай мовай, удакладняецца лінгвістнчі сутнасць паняццяу "варварызмы", "украпванні", перагледжваеі традыцыйная класіфікацьи слоу іншамоунага паходжання па сі пені асваення їх беларускай мовай.

У гэтай глазе адзиачаецца, што на развіццй працзсу эапа-ічання аказваюць уплыу як зкстралінгвістьганьга, так і лінгвіе-ічішя факторы. Зкстралінгвістьічньїя фактары (пстарычныя. са-аильныя, прагматычныя, псіхалатічныя, суб'ектыуна-эстэтычныя, зрсіфікацьійньїя) у адных випадках паскараюць працэе вап&эычан-ї (8'яуляюцца каталізатарамі), а у друг їх. наадварот, вапа-эльваюць яго (з'яуляюцца інгібітарамі). Лінгвістьічішя фактары афектацыя, зуфемізацьія і дьісфемізацьія, стилявая дыферэнцыяцыя 1нш.) сваё уздзеянне праяуляюць на стадні адаптациі у новым зуїньїм асяродзі, ствараючы, такім чынам, механізм вибіраль-асці мовы у адносінах да слоу іншамоунага паходжання.

На думку аутара, па ступені асвойвання вапааычваемай мо-ай неабходна вьідзеліць наступныя два яе раврады:

1) запазычаньи словы - "словы іншамоунага паходжання,

кін у вьшіку семантычнага 1 фанетыка-марфалагі чнага асваення рабіліся лексічннмі адзінкамі беларускай мовы" (ЛЯБахань-эу). Яны адаптаваліся у такой ступені, што не узнікае нават умкі пра їх іншамоунасць. Сярод іх сустракаюцца 8апа8ычанн1 а славянскіх моу: рускай (ісціна. лікбез). польскай (гвалт,

эз), украінскай (ооршч, прыкмячаць); з неславянскіх моу: ня-ецкай (кухня, коудра), англійскай (тост, клуб). французскай талія, канцэрт). італьянскай (балкон. брава), грэчаскай акіян. папера), лацінскай (доктар, дырэктар) і 8 інших несла-янскіх моу; ,

2) іншамоуньїя словы - леке і чныя адзінкі, якія ужываюцца мове-рзцэптары,але яшчэ захоуваюць прыметы свайго інтамоуна-

а паходжання (семантычныя, фанетыка-марфалагічныя). Да гэтага авралу адносяща: а) зкзатызмы - "словы і выразы, якія вапа-

ычаны в малавядомых моу, звичайна неіндаеурапейскіх, і ужыва-цца для надання мове асобага каларыту" (К С. Ахматава). Да іку такіх адносяцца словы, што прьійшлі в англійскай мовы сэр, лздзр, з цюркскіх моу (арык, кішлак) і са шмат якіх ншых; б) укралванні - словы, ці цэлыя выразы в якой-небудвь овы, што захоуваюць сваю іншамоуную форму беэ уеялякага вмя-

нення або транслітарьфавана ^агит?'', кыз ямшчэкЛА), в) варваризми - іншамоуния словы ці выразы, які я у вышку афектацш атрыыоуваюць больш ці менш рэгулярнае ужыванне у мове-рэцэпта-ры, але не эасвойваюцца у ёй да канца (сэ ля ві. ауфвідзрззйн).

Пры выбары запазычаных слоу в аналізуемих першакрынш улічваліся вначзнні адпаведных лексічних адзінак паводле їх кантэкстуадьнага уживання; пры выбары украпванняу і варварыз-мау непазбежнимі сталі асабістия прихільнасці, густы і інтуїция аутара. Экзатызмы не інтзрпрзтаваліся 8 причины ад-сутнасці у їх семантичних структурах ацзначнага і зкспрзсіуна-га кампанентау. . *

Другая глава "функцыянальныя магчимасці запазычаных слоу у паэтычным твори" прысвечана аналізу зкспрзсіунага патэнцыялу вапазычаных слоу, їх ролі у версіфікациі.

У раздзеле "функцьіянальна-зкспрзсіуная дыферэнцыяция еа-пазичанай лексікі" разглядаюцца эматыуныя лексічния адзінкі, сярод якіх выдзяляюцца дзве їх асноуния групи:

1) слови, якія маюць эмацыянальна-экспрэс і уни характар незалежна ад кантзксту і якія характарызуюцца наяунасцю дзна-гатыуна-с і гн іфі катыунага кампанента, што фіксує нестаноучую якасную характаристыку названага аб’екта і виступає у якасці мативациі змациянальнай ацзнкі: бандит, вар’ят. дзбіл. крзцін. маньяк, сімулянтка:

2) словы, якія набываюць зкспрзсіуна-ацзначни характар

при уживанні їх у пераносним значзнні: артист, взлюм. дрот.

д'яОал. кала, туман, шпала

Характар зкспрзсіунай афарбоукі лексічних адзінак мяняец-ца у залекнсці ад кантзксту. Так, наприклад, слова вар' ятка, адносячася да нівкага стилю мови, можа выражаць і зма-ты^на-станоучыя адносіни (у значзнні "дзівачка": "Не спыняюць залатия берагі: чужия - ні адзін не дарагі. Щжаю своя. Там бильнік ди каменні. Там нашага каханяя б'юць струмені. Усюди я, вар'ятка. за табой!..." (Е Загарзуская), або наадварот,

~ ням. - чаму? казахск. - двявочда грудні

нова мадама, адносячыся да нейтральнага стылю, функцыянальна зжа выражаць эматыу на-адмоукыя аднос1ны: “Вы раскажыце,

зядзька Лёкса, як ваш зарзчанскі Адам з мадамай мінскай чуць і алегся і чуць душу там не аддау" (Н-Гілевіч). Назіраецца ява рзверсіі - змела ацзначнага знака эматыунай лексічнай їзінкі на прощлеглы. У сувязі з гэтым адзначаюцца дзве функції вапазычаных слоу у вершаваных творах:

1) змацнянальна-зкспрзсіуная, пры якой лексічньїя адзінкі

іражаюць: а) змоцьіі персанажа твора: "Кришталем цёмнасць да-іналі. Між іншнм, мільія має: народ куляе стаканамі, народ

ілішкамі не п'є!" (ИГілевіч); б) змоциі аутара твора: "Свет їтануу у водблісках трывог, а вы крычыце: "Поуня нам пас-

іці ць! " Якая поуня, міль! дзмагог. пакіньце гэту казку нашым їецям" (Р. Баравікова);

2) аксіялагічная, калі для слова абавяэковым 8'яуляецца іяунасць канататыунага элемента: "Настала эра паразітау і па-эр. Зямлю я разлюбіу. Уцёк з калгаса" (П. Панчанка).

У дьісертациі аналізуецца ужыванне інвектиунай лексікі, ізглядаюцца працэсы зуфемізацьл і дьісфемізацьіі.

Раздзел "Роля запазычаных слоу у версіфікацьіі" прысвечаны іалізу экспрэсн запазычаных слоу у кантэкстах, дзе увага ак-энтуецца на значзнні сугучных лексем. Запазычаныя словы выс-діаюць у вершаваных творах асновай для утварзння клаузул, ¡¡фмы, рытму: прызмы - афарызмы, б ля шанцы - шанцы, інквівітар

кампазітар. акту - факту, звалюцыя - рэзалюцыя.

Аналіз паэтычных творау прыводзидь да высновы, што разг-?даемыя лексічньїя адзінкі могуць выконваць адразу некалькі ігнкцьій (валодаюць поліфункцьіянальнасцю): і арганівоуваюць па-гычны тэкст, і выступаюць у якасці ідзйна-мастацкага стрыжня вора Абедзве гэтыя функцы! вельмі выразна рзалізуюцца у пази змігрантау (М.Сяднбу, М. Кавыль і інш.). Характэрным у гэ-ых адносінах з’яуляецца выкарыстанне імі наступных слоу: <іян, аятар, атам, кайданы, краты, лампадка.

У вершаваных творах нярэдка выяуляецца гукавы сімвалівм, кі вшшкае у адресата тыя ці іншьія сэнсавыя і эмацыянальныя їацьшцьіі, стварае пзуныя малюнкі: •

Як дружна мы

вострау свой абжывалН..

Навокал шумелі . С nü

халодныя хвалі.

I шквалы 'гулі. • Сш]

1 выл1 шакалы, С ші

1 стьш на ветры ~

мауклівью скалы,

1 нейкія птушк! СшЗ

крьічалі нема,

- крьічалі -

1 біліся

у шзрае неба С шЗ

/А. Вярцінскі/

Тут у шарагу слоу шумелі - шквалы - шакалы - птушк1 - шэ~ рае выдзяляецца паутор уживання гука [ш] I у цэлым комплекс гучання разам 8 семантыкай.верша стварае у адресата пачуццё неспакою, перажывакня, чакання.

У трэцяй главе "Прыёмы макаранівацьіі У паэтычных творах”

ахарактарызавана функцыянаванне іншамоуньїх слоу у широкім

аспекце. Зыходзячы 8 пааіцнй адрасата, макарашаш ужываюцца у творах в ро8ным1 мзтамі. Па-першае, яны выкарыстоуваюцца для стварэння пэунага каларьггу. Так, наприклад, ішамоуньїя украп-ванні і варварызмы дакладна перадаюць настрой страшнага ваен-иага ліхалецця, арганічна ужываюцца з лексічнимі адзінкамі бе-ларускай мовы. Як правіла, большасць макаранівмау выкарыс-тоуваецца аутарамі 8 нямецкай мовы, прычым пераважаюць варварызмы, які я уяуляюць не толькі асобныя словы - взк (прэч), шпэк (сала), лібз (дарагая), цгг (добра), капут (канец), але 1 выравы тылу: гот mit унз (Бог з намі). Па-другое, макарашамы

індьгоідуалівуадь мову як персанажа: 'Чскрыцца снег ля каменя

таго, две не калі... які апавяшчае... На момант немец прыпыняе жонку і кажа 6й: "Nicht er der letzte war"* (У. Някляеу), так

л ням. - не ён апошні

1 аутара: "Я сустракауся в шагалаускім Віцебскам у Еуропе 1 эа акіянам, але ні разу не сустрэуся з Маркам Шагалам у нашым В1-цебску. Чакаю. Dum spiro, spero"-' (Р. Варалулін). Па-трэцяе, іншамоуния украпванні і варваризми арганівуюць паэтычны тзкст. Гэтую функцию выконваюць тыя макаранізми, што выкарыстоуваюцца аутарамі у якаеці наввы ліричних вершау: "Mea culpa" (Р. Бара-дулін, з лац. - мая віна), "Dead end” (М.Сяднбу, в англ. -смяротны канец), "Alter sgo" (А.Лойка, 8 лац. - другі я).

Зыходзячи з пазщый адрасанта. выяуляюцца деве асноуныя функцьіі іншамоуньїх украпванняу і варварызмау - макаранічная, або ацэначная і дакументальная. Макаранічная функцыя у сваю чаргу рзалівуецца у дзманстрацьіі моунэй кампетэнтнасш. Аналів паэтычных творау пацвярджае масавую распаусюджанасць мака-ранізмау у гэтай функцыг, што у першую чаргу звязана з такім лінгвістичним фактарам, як праяуленне моды на пэуныя мовы, часцей - «а заходнееурапейскія. Таму і угхтаюцца іншамоуньш слови і вирази з англійскай (nevermore - Школі болей; white witch - белая ведаьма), нямецкай ( Gott - Бог; ja. kann man den wendisch aiisch schreiben? - але ж хіба можна пісаць і па-сербску?), лацінскай (memento morí - помиї пра смерць; per aspera ad - праз церні да) і ти. моу.

Акрамя таго макаранічная Функция рзалізуецца яшчэ і у адаптациі, при якой адрасант указвае на межи сваіх магчымасцей удэелу у камушкатыуным акце. При гэтым назіраецца 8'ява 1нтэрферэ!гцы1: "Здаїт Гіі яф хоча любві: любоу, як адань,

анікае. Ці таму, што сз ля ві. ці, можа, любоу такая" (А.Барці нскі).

І. нарэшце, макарашзмы выкарыстоуваюцца э мэтай мімеаісу (перайманне), які служыць сродкам мастацкай вобразнасці: "Кла-патлівия духі з матчинай хати далі табе дні залатыя. Яшчэ пя-чзцца у присаку бульба... І ты паутарьі за латинню: "mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa" (Р.Барадулін).

Дакументальная функцыя. Сутнасць яв заключает» у тим, што паасобния украпванні не утримлівашь у сваіх семантичних

л лац. - пакуль дихаю, спадзяюся

структурах ацэначнасш. Такія іншамоуньи словы у лінгвістичная літератури кааыващь "дакументалізмемі". Яны выкарыстоуваюцца аутарамі у выглядае зпіграфау да мастацкіх творау і уяуляодь сабой асобныя урьіукі в ix, а таксама а дакументау, цытат на

чужой мове. "Дакументал18мы" могуць выступаць у ролі тэматыч-

най атрыбуцы1, якая ваключаецца у тым, каб выказаць галоуную ідзю 1 тэму твора, дакладна акрзсліць асноуныя яго момакты

("Ich weiss nicht was soll es bedeuten dass ich so traurig

bin” H. Heine" - эшграф да верша А.Лойкі "Дзень народаін"), а таксама кантэкстуальнага ядра, калі украпванні не толькі акрзсліваюць тэматыку верша, але і становяцца самі предметам абмеркавання у тэксце твора (зпіграф "Руки милой - пара лебедей" да верша ДСіпакова "Песня"), У твори звяртаем увагу на удалее выкарыстанне гэтага выраау:

Твае рукі. твае рукі нада мною, -Hlбы лебед81 над белаю 81мою. ,

Як ласкава яны кружаць

I са мной па леце тужаць,

Hiбы лебедзі над белаю' в імою.

Такім чинам, даследавание функций укралванняу 1 варварыэ-мау у паэтычных творах дає неабходную інфармашло пра моуную кампетэнцыю адресата і адрасанта

л ням. - Я не ведаю, чаму я такі журботны. Г. Гейнэ.

вывлды

Слови іншамоунага паходжання складаюць значны пласт лексічньїх сродкау сучаснай бел ару с кай мовы, які, па-першае, па -сапрауднаму узбагачае яе елоуШкавы склад і выразныя рэсурсы творау сучаенай Селарускай паззіі. па-другое, служьщь сведчан-нем магутнасці сучаенай беларускай мовы, якая стварае неабход-иыя умовы для яго асваення, па-трэцяе, большасць з яго лексем

- назоунікі, што адпавядае агульнай тзндзнцы! вапазычання іншамоунай лексікі.

Усебаковае вывучэнне слоу іншамоунага паходжання раскрывав лрыстасаванасць їх лексічнага значэння да умоу канкрзтнага камунікатыунага задания.

Асновай для уключэння у тзкет паэтычнага твора элементау інших моу служаць рзчаїснасць, што адлюстроуваецца аутарам, і законы мастацкай творчасш.

Для слоу іншамоунага паходжання, што ужываюцца у паэтычных творах, характэрна шшфункцыянальнасць, якая вабяспечвае выкананне лексемамі галоунай для паззіі функща - эстзтычнай. Яна праяуляецца у виклрыстанні анал1зуемых сродкау з улікам ix ступені асваення, вядомасці, частотнасці.

Для мови паэтычнага твора асноуны прынцып - вобразнасць (эстэтычная функция). Паколькі кожны аутар вибірае свае еродкі мастацкай выразнасш мовы, стварэння вобразау рзчаїснасш -мове, як і асобным лексічньїм адзінкам, уласціва высокая ступень індьшідуалізацш.

Некаторыя словы іншамоунага паходжання, якія ужываюцца у паэтычных творах, не зафіксавани ТСБМ: лздзі (англ.), лярва

(польск.), хлюст (руск.), флянец (ням.); шзрагу слоу не дадзе-на зтымалапчная даведка: аператар, вар'ят, дзбіл, кастрат,

спекулянт - запазычаны з лац. мовы; дзмагог, д’ябал, палі тык -з грэч.; арба, туман - з цюркск. ; сатана - з ст. -яур.; бэз, тлусты, фасоля, фэст - з польск.; крзцін, міраж - 8 фр.; коудра, труна - з ням.. Для слоу пан (польск.), фанфарон (len.), фараон (ст.-егіп.) у ТСБМ указваецца іншая криніца па-ходжаиня (адпаведна - чзшек., it.; грэч.). Такі я лексічішя

адзінкі павішш быць асзнсаваны лексікографаш в пункту погляду увуальнасці. ■

Асноуньі 8мест дьгсертациі адлюстраваїш у публі кадиях:

1. Лексічньш вапазычанн! у паазіі Я. Коласа//Якуб Колас: Праблемы сярэдняй і вышэйшай школы. Матэрыялы Рзспубліканскай павукова-метадычиай канферэнцьп. прысвечанай 110-й гадаві не в дня нараджэння Якуба йоласа. -Мі иск. 1902.-С. 125 - 129.

2. Сацыякультурная дзтзрмінацня працзсу вапаэычання лексічньи адвінак//Веснік БДУ. Сер. 4. Філалогія. Журнал 1 стыка Педагогіка. Псіхалогія.-1993.-N2.-С. 23 - 25.

3. Функції] іншамоуньос укралленняу 1 варварыэмау у поэтичных творах//Бедаруская мова і література. Праблемы навучання і вывучэння у сярэдняй і вышэйшай школе. Матэрыялы Рзспубліканс-кай навукова-практычнай канферэнцьП. Шнск, 1994.-С. 139 - 141.

РЭЗШЕ

Сцепанчук Юрый Аляксандравіч

"Зункцыянальныя рзвервы слоу ишамоунага паходжання у сучасная беларускай пазвіі”

Ключавыя словы: вапаоычанае слова, Пшамоунае слова, ук-

рапванне, варваризм, функция лексічнай адэим, рзверсія, ма-каршичная мова, версіфікация.

Аб'ект даследавання - 8апаяычаныя словы, украпваїші, варваризми, які я шырока выкаристоуващца аут арам і у творах су-часнай беларускай паэ8й 1 утвараюць вначны пласт лексікі сучасная беларускай мовы. . ,

Мэта даследавалня - выявшь найбольш поуна магчшасщ слоу і ишамоунага паход;кашія при їх вьпшрысташп у поэтичных творах, а разам з тим і акрэслщь повыл тэндэкцы1 у раввіиці еучоснай беларусіїай мовы на основе рэпрэзентатиунага аналізу эначнай колькасці фактау функцыянавання вапаэичаиих і інша-моуных слоу.

Для досягнення пастауленай мэти 1 вырашэшш конкретних задач використали метади: семантычнага аналізу аапазичаних

слоу, параунальна-супастауляльны.

У рабоце вроблена-спроба вияуления зкспрзсіунага патэнци-ялу эапавычаных слоу, раскрыта їх роля у версіфікациі, удак-ладнена сутнаоць паняццяу "сучасны", "варварызмы", "украп-ванш", пе рагледжана клас і фі нация слоу Ишамоунага паходжаяня па ступені їх асваення сучасная беларускай мовай.

Матэрыял дысертацш можа быць выкарыстани У практичная^ рабоце выкладчыкау сучаснай беларускай мовы, лектарау, асш-рантау і студэитау. Винікі функцшшальнага аналізу запозичання у могуць анайсш прымяненне при викладанні, тзарэтичних і прак-тычных курсау па лексікалоги, культуры мовы, стылютыцы су-часнай беларускай мовы, а таксама у лексіїфграфічнай практыцы.

РЕЗЮМЕ

Степанчук Юрий Александрович

"функциональные резервы слов иностранного происхождения В современной белорусской ПОЭ8ИИ"

Ключевые слова: заимствованное слово, иностранное слово,

вкрапление, варваривм, функция лексической единицы, реверсия, макароническая речь, версификация. .

Объект исследования -'заимствованные слова, вкрапления, варваривмы, которые широко используются авторами в произведениях современной белорусской поэзии и образуют значительный пласт лексики современного белорусского явыка.

Цель исследования - выявить наиболее полно возможности слов иностранного происхождения при их использовании в поэтических произведениях, а вместе с тем определить новые тенденции в развитии современного белорусского языка на основе репрезентативного анализа значительного количества фактов функционирования заимствованных и иностранных слов.

Для достижения поставленной цели и решения конкретных ва-дач использованы методы: семантического анализа заимствованных слов, сравнительно-сопоставительный.

В работе сделана попытка выявления экспрессивного потенциала заимствованных слов, раскрыта их роль в версификации, уточнена сущность понятий "современный", "варваривмы". "вкрапления" , пересмотрена классификация слов иностранного происхождения по степени их освоения современным белорусским языком.

Материал диссертации может быть испольвован в практической работе преподавателей современного белорусского явыка, лекторов, аспирантов и студентов. Результаты функционального анализа заимствований могут найти применение при преподавании теоретических и практических курсов по лексикологии, культуре речи, стилистике современного белорусского явык*. а также в лексикографической практике.

SUMMARY

Stepanchuk Yuri Alexandrovich

"Functional Reserves of" Words of Foreign Origin in Modern Belarusian Poetrl"

Key words: a borrowing, a foreign word, <interspersed» words, the function of a lexical unit, reversion, macaronic speech, versification.

The aim of study is borrowings and foreign words widely used by the poets in modern Belarusiai) poetry that constitute a lot of vocabulary in modern Belarusian language.

The object of study is to define the possibilities of usage of foreign words in poetry and to find out new tendency in the development of modern Belarusian language by means of representative analysis of a considerable nuntoer of examples of borrowings and foreign words.

Semantic and comparative - contrastive analyses were used to achieve the aim of our study.

Vo have tried to define expressive potential of borrowings, the part they play in versification. A more precise definition of "modern" barbarisms and <interspersed» words was given. Classification of words of foreign origin according to the frequency of thoir usage in modern Belarusian language is revised.

The materials of the thesis may be used in teaching and learning modern Belarusian language. The results of functional analysis of borrowings rrvny be used in teaching special theoretical and practical courses, in lexicology, culture of speech, stylistics of model ~ ' ’anguage and in lexicography.