автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.19
диссертация на тему: Композиция и синтаксис погребальных проповедей (на материале проповедей П. Скарги, М. Смотрицкого, И. Галятовского).

Полный текст автореферата диссертации по теме "Композиция и синтаксис погребальных проповедей (на материале проповедей П. Скарги, М. Смотрицкого, И. Галятовского)."

û ,v ';:г

, ' ' 4 БЕЛАРУСКІ ДЗЯРЖА’^НЫ УН1ВЕРС11ЭТ

УДК 415.6:481

Дзялендзік Таццяна Міхайлауна

■J

КАМПАЗЩЫЯIGIHTÄKCIO

пдхлвлльных клзлнняу-

(на матэрыяле каэанняу П.Скаргі, М.Сматрыцкага, І.Галято^скага)

Спецыяльнасць 10.02.19. - Агульнае мовазнауства,

- соцьіялінтстьїка,

■ псіхалінгвістьїка.

AŸTА РЭФЕРАТ

дьісертацьіі на саісканне вучонай ступені кандидата філалагічньїх

павук

Мінск 1996

Работа выканана на кафедры тэарэтычнага і славянскага мовазнауства Беларускага дзяржаунага універсітзта

Навуковы кіраунік: доктар філалалчных павук прафесар

Н.Б.Мячкоуская

Афщыйныя апаненты: доктар філалагічньїх навук прафесар

A.І. Жураускі

кандидат філалагічньїх навук

B.К. Шчзрбін

Вадучая арганізацьія: Гомельскі дзяржауны уиівсрсітзт

імяФ.Скарьнш

Абарона адбудзецца **И ’’ чэрвеня а 14 гадзіне на пасяджэнш

спецьшлізаванага савста Д 02.01.11. па абароне дысертацый на

атрыманне вучонай ступені доктара філалагічньїх навук у Беларускім дзяржауным універсітзце па адрасе: 220030, Міиск, вул.К.Маркса, 31, філалагічньї факультет, аудыторыя 62.

3 дысертацыяй можна азнаеміцца у бібліятзцьі

Белдаяржуніверсітзта.

Аутарэферат разасланы “]5” мая 1996г.

Вучоны сакратар

савста па абароне дысертацый

доктар філалагічньїх навук

прафесар . П.П.Шуба

-1- . . .

Гамілетьічньи і воры як тэксты, што падлягавдь пад вызначэкне "рытарычныя", складаюць адзін з ключевых момантау для разумения ма£ленчай культуры польска-беларуска*украі нскага арэала ÿ XVI-XVIІ стст. Створаныя ÿ рамках нарматыунай і разумовай культурнай традниці , рытарычныя тэксты адлюстроуваюць існуючая $ парным культур-на-каыун1катыуньш кантынууме нормы і рисы мауленчых зносін і у агу-льным тую сацыяльна-культурную сістзму, у якой ажніщяуляецца моунае узаемадзеянне.

Даследаванне рьггарычных гзкстау мае даунюю традицию і датычыц-ца. як правіла, літаратуразнаучьіх, філасофскіх і культурадагічных acneicraÿ рыторык! (работы С. С. Аверынцава, В. АтвіноУскай, Ы. Л. Гаспа-рава, Р. Лахман, !й М. Лотмана. 3. Рындуха). Разам а тым, рытарычныя тэксты уяуляюць сабой багатую глебу 1 для даследаванняу у межах лінгвістик і тзксту, Школькі ÿ иехах. рьггорикі фармуляваліся принципы і каноны тэкстастварэння, у дасдедаванні рытарычных творау а пункту гледжання лінгвістикі тэксту могуць Сыць выявлены Узуалышя мадзлі стварзння тэксгау пзунага жанру, прынцыпы їх кампазіций-иа-сінтаксічнай пабудовы, сродкі кагезіі ÿ розных тэматычных фрагментах тзксту. Акрамя таго, даследаванне рытарычных творау у їх су-вяз і а рытарычнюи катэгорыяш, пгго існавалі ÿ межах рытарычнай тэ-оры1 пэунага часу, дае магчымаець супаставіць трактовку тых ці іншх тзрмінаУ рьігорші 8 сучасньмі уяуленняш аб адпаведных з'явах 1 тим самым вьшвіць у выраанай форме характер пераеинасці дисциплін, аб'ектаы якіх в'я?ляецца тзкст як закончаны ыауленчы твор.

Акгуальиасць даследавання помнікау аднаго а гамілетьічньос хан-рау, прадстауленых у польская, бвларускай і украінскай культурах XVI-XVII стст. — пахавалькьос казання/, заключайцца ÿ двух аспектах: 1) ва уласна лінгвістичним плане (па$зроуневае апісанне сін-таксічнай арганізацьіі тэкстау і стварзнне лінгвістнчнай мадэл1 пабудовы казання); 2) у аспекце культуралогіі і гісгорьіі кануні кацні,

У лінгвЮтычным плане актуальным з’яуляецца даследаванне сін-таксічннх адзінак рознай ступені складанасці (ад складанага сін-таксічнага цэлага да словазлучэння). прадетаУленых у творах на польскай мове і на "простая мове" — аснорнай літаратурнай мове бе-ларусау і украінцау у XVI- першай палавіне XVII ст.; выяуленне ад-метных рыс у прынцыпах . кампаащыйна-тзматычнай пабудовы і сінтаксічнай арганізациі кааанняу П. Скарг і, М.Сматрыцкага і І.Галя-

' ■ • - 2 , тоускага; ап і санне сістзмьі сінтаксічнай вобразнасці казанняу і яо функциянальная інтзрпрзтацьн.

У культуралаг ічньм аспекце дадгеиыя аб сінтактьїка-стішстнчнаї аргшіїгацьіі казанняу і прьшцьтах їх кампазіцыйна-тэыатычнаЯ пабудовы, а таксама аб фактарал, якія Уплывалі на выбар той ці іншай ма-дзлі пераканання, іншьші словамі на рьггарычную стратагію а^тараї казанняу, шгуць быць карнснші для характарыстыт параметра? рьгга-рьічнай культуры Вял і ката княстьа ЛітоУскага, а таксама для разумения тшалогіі камунікатнуньк працзсаУ у розных сацьшьна-культурных

С1СТЗШХ.

Мэга работы ааключалася у характарыстыцы на паняційна-тарміна-лагічнай падставе лінгвістькі тзксту кампазіцыйна-сінтаксічнаї структури пахавальных казанняу П. Скарг і, Ы. Сыатрыцкага і І. Галятоу-скага. Для яе дасягнення рашаліся наступиш задачі*

1). Вызначзнне месца пахавальных казанняу у рытарычнай культуры польска-беларуска-^краінскага арзала у КУІ-ХУІІ стст.

2). Вызначзнне кампазіцыйнага інваршнта пахавальных казшшяу.

3)1 Ёаяуленне тылау і сродкау кагезіі у склзданым сінгаксічта

цэлым, . .

4). Апісанне сінтаксічньк адзінак рознай ступені складанасці (складанага і простата сказав, словазлучзння): вызначзнне пршіципаї і спосаба? падпарадказання, ларадку слоу, граматнка-марфалагічнаЯ Форш і сеьштычнш: тьшау члена? сказа і словазлучзння.

5). Даследаванне сінтаксічнай вобразнасці казанняу: апісанне

сінтаксічньк фігур і їх функцьшнальная іитзрпрзтацьш.

6). Вызначзнне адрозненняу мадзляу пераканання і 9 цэлым сты-

ляу казання? Скарп, Сыатрыцкага і Галягоускага. .

Павуковая павіана даследавання заключаецца У тым, птто у їй упершна вызначаюцдд прынцыпы кампаз і ццйна- с і нтакс і чнай пабудовы пахавальных казанняу польска-беларуска-украінскага ■ арзала у ХУІ-ХУІІ стсг., функцьшнальна інгзрлрзгуюцца выкарыстаныя у казаннях сінтаксічньи фігури; даеццд паузроуневае супастауляльнаа апісанне сінтаксісу помнікау польскай, беларускай і ЯФаінскай гаиілетькі. ’

Тзароплнш і щакхшяаа зиачьмасць даследавання заключаецца р паглыбленым вивучзнні паузроуневай пабудовы тзксту: у прьіватнасці,

у вняуленні харакгару адпаведнасці паміж модусам вьасладу і кампаз і-вдйньші катзгоркямі тзксту, а таксама характарам і сродкамі кагезіі у складаныы сінтаксічннм цэлым; у вьізначзнні прынцыпау абумоуле-

- з -

їсці сінтаксісу тэксту рытарычнай канцэпцыяй аутара; у даследаван-і суаднесенасці у тэксце рытаричнага жанру узуадьнага і акааія-їльнага. Вьшікі працы могуць вьпсарькто^вацца у курсах гістарьічнага інтаксісу, лінгвістіікі тэксту, гісторш польскай, беларускай і {раінскай літаратурньос моу, гісторні і тэоры1 риторькі, культури і^лення. •

Махаршлам даследавання з' яудяюцца два пахавальныя казанні їтра Скаргі -- KazaniB na pogrzebiе krolovey polsktey Anny (Krakow 597), Pogrzebne kazanie wtore (Krakow 1600), пахавальнае казанне ілеція Сматрыцкага Вазанъе: на честный Пограбь пречестного и прв-?лебиого Мужа Г( с) дна и 0( т)т: Г( с) дна 0(т)ца Лвонпл Карповича,

зуїната Еп(с) копа Володяиерского и Берестейского: Архимандрита Виписного. .. (Вільна 1620) і пахавальнае каванне Іанікія ГалятоУска-1 Кааанье на погребЬ яногонодвекь члвка бЛгочестиваго (Kle£ 1659). іхавальньїя казанні Скарг і аналіааваліся па перавьщаннп XVIII ст.: іаанні уваходзяць у збориік Kazanla przygodne (Vilno 1738) г.116-120; 124-130). Казанне Сматрыцкага даследавалася па публікації C. І. Мас лава; Еааанье Иглзгія Сиотрицкаго на честный погребъ Леонтія Карповича (МАСЛОВ 1908,21-55). Каванне Галято^скага іісвадася па аригінальнаму виданню: . казенне Уваходзіць у зборнік ять разуменм казанім (Львс$ 1665) (с. 481-487). Помнікі. даследа-ідіся шляхам суцзльнага аналізу матэрыялу, г. зн. апісваліся }се радстауленыя сінтаксічньи адзінкі і фігура Акрамя тато, у взрагу шадкау выкарысторвалюя дадаеныя з інаьос казання? Скарг і і Гадя-эУскага Гэтая група помнікаУ была падвергнута выбарачнаыу дасле-іванню, г.зн. аналіааваліся толькі пэуныя а'явы, представления У здзеных творах.

Метад даследавання. Цраведзены f працы анаяіа пахавальных ка-анняУ базіруецца на ап1сальным метадэе, які Удічваз Уароуневуп ар-ініаацьш тэксту. Напрамак аналізу можна вызначыць як олях ад формы їлана выражзння пэунай сінтаксічнай а'явы і кампазіцьйнай катэго-ati) да функцш (плана вместу). Цры апісанні арганізацні ыакра- 1 ікрасінтаксічннх адаїнак тэксту ^лічвалася сістамная пабудова ад-віведнага сінтаксічнага узроУню і парная сінтаксічная 8’ява атры-э?вала з’арыентаваную f дадзенай сістзмнасці кваліфікацію. Прьі налізе сінтаксічньїх фігур вькарьістоувауся катэгарыяльны і тзршна-1Г1чны апарат літаратуразнауства 1 сучасных рытарычных канцэпцый.

агульным у д ас ле даванні ажыццяулялася сінхроннае апісанне інтаксічних адзінак, вгго дазваляє разглядаць пзуны сінхронни зраз

у развіцці рытарычнай культуры трох сдавянскіх народа^-.

На абарону выиосяцца наступныя палахзнні:

1. Значная папулярнасцъ пахаваяьных казанняу у польска-бела руска-украінскім арэале XVI-XVII стст., патрзбнасць у іх вымауленн і шматразовым друку, высокая ступень мастадкай арганізаць публічная прамовы сведчаць аб культурней арнентаванасці социума н вызначэнне у слове-тзксце і замацаванне праз вербалізацьпо бытавых зкзютзнцыяльных і маральна-этычных катэгорый жыцця, аб глыбоке укаранёнасщ рытарычнасц] у культуры мауленчых зносін.

2. Пахавальнае казанне характарыэуецца узуальнасцю стварэння кампазіцьійна-тзматьічна арганізуецца паводле двух прынцьша$ іерархічнасць тэматычнага разгортвання і кампазіцыйны ізамарфіс паміж тэматычныш .фрагментамі рознай ступені складанасці.

3. Перавага полікампанентнасці над бінарнасцю, гіпатаксічнасі над паратаксічнасцо, пастаноука вьїказніка у фінале сказа, шматразе вае выкарыстанне перыядычных, пералічальньи і ачгытэтычнь канструкцый, уласцівьія стьшстьічна-сінтаксічнай арганізацьіі пахг вальньк казанняу IL Скарг і, М. Сматрыцкага і І. Галятоускага, сведчаї аб існаванні у польска-беларуска-$тфаінскім арзале XVI-XVII стсі адзінай парадыгмы стилі стычных узорау і у цзльаі аб існаванні агулі най параджаючай сістзш тзкетау.

4. Сінгаксічкьш фігурн (перыяд, лералічзнне, грададьш, антыт;

за) выкарыстоуваюцца У- пахавальных казаннях як агульна прьшяті еродкі, здольныя узмацніць пераканаучасць, ритміка-меладычную ала; зканасць і псіхатзрапе^ичш зфект прамовы. '

5. Мноетва фактау антыдыпады1 на полі- і монапрэдыкатыуным у; роуні, значная ускладненасць і развітасць лрздькатыУных цантрг сказау, праэмерная праиягласць перыядау характарызуюць стыль казаі ня Сматрыцкага як высока інтзлектуапізаваньї, напру даны і зкспрзсі; hr Нязначная развітасць і ускладненасць прздыкатыуных цэнтрау ckj зау, непрацягласць перыядау у казаннях Скарг і і адсутнасць іх у к занні Галятоускага характарызуюць стыль казанняу’ Скарг і і Галято; ската як празрысты, разумовы і узвышаны.

Апрабадыя працы Вьінікі даследавання дакладнваліся аутарам міжнароднай навуковай канферзнцьіі Праблемы викладання польскай ш (Мінск, май 1993г.), на мілшароднай навуковай канферэнцыі Сл вянскія літератури у кантзкеце сусвєтнай (Мікск, кастрычн 1993г.), на рзспублікакскай навукоЕай канферзнцні Герменэутын Стилістика. Риторика. (Мінск, снежань 1993г.), Асноуныя палажзн

- 5 -

дысертацш выкладзены у 4 публікацьіях.

Структура дасертащЛ. Кампазіцьш работы вызначаецца паузроуне-вым апісаннем кампазіцьійна-сінтаксічнай пабудовы пахавальных казан-ня£. Дысертацыя складаецца 8 уводзін, пяці глар', заканчзння, дадат-ку, спісу крьініц і спісу выкарыстанай літаратурьі.

Ва уводзінах разгдядаюцца магчымыя аспекты лінгвістьічньи даследаванняу рытарычных гэкстау, да якіх адносквда і гамілетьгчньїя творы; вьіяуляецца характар узаемаадносін паміж рыторыкай 1 еін-таксісам тзксту; вызначаювда актуалъиасць, мэты і задачы дысерта-цьіі, яе павуковая навіана, магчьгмасці тэарэтычнага 1 практычнага выкарысгання, пералічваюдца палалзнні, які я выносяцца на абарону.

У першай главе вызначаецца месца рыторык! ¡¡г культуры Вялікага княства Літоускага і гамілетнкі у крузе рытарычных жанрау; даецца тыпалопя гамиетычных творау; інтзрпрзтуюцца прычыны распа^сюджа-насці пахавальных казанняу у XVІ-ХУ11 стст.; характаразуюцца рьгга-рычныя канцзпцьіі, якія Уплывал! на тэорыю і практику казнадзейства у ХУІ-ХУІІ стст., і мощная сітуацьія, якая склалася у Вялікім княст-ве Літоускім-, вызначаецца месца гамиетычных творау у літаратурнай спадчыне П. Скарг і, М. Сматрыцкага і I. Галятоускага

У другой главе вызначаювда рысы пахавальнага кааання як пэуна-га тыпу тэксту, а таксама прынцыпы кампазщыйна-тэматычнай пабудовы пахавальных казання? Скарг і, Сматрыцкага, Галятоускага, разглядаюц-ца выкарыстаныя у казаннях спосабы прэзентацш тэмы і асобы ангара, апісваецца структура тэматычных фрагмента^ рознай ступені склада-насщ, вызначаецца кампазіцийньї інвариянт пахавальнага казання.

Трэцяя глава складаецца з двух раздзела? і прысвечана аналізу сінтаксічньїх макраструктур -- складанага сінтаксічнага цэлага і складанага сказа У першым раздзеле вылучаюцца пяць відау складаных сінтаксічньїх цэлых у адпаведнасщ 8 модусам выкладу (дзлібератьіу-нае, дзліберать#тіа-персуазіуиае, апісальнае, апісальна-персуазіу-нае, абагульняючае). Тыл і сродкі кагезіі $ складаным сінтаксічним цзлым абумовлену модусам выкладу. У другім раздзеле аналізуюцца складання сказы бінарнай і полікампанентнай структуры, вызначаюцца характар і сродкі звязнасці, а таксама мадзлі пабудовы мнагачленных складаных сказар.

Чзцвёртая глава прысвечана аналізу арганізацьіі простата сказа і апісанню семантычных тыпау і форм выралзння яго членау. Вызначаецца, што для разгледжаных тэкстау характзрна фінальная пазіцня вы-казніка Акрамя семантычных тыпау і формау выралэння галопных чле-

на? сказа апісваюцца спосабы выражзння аб' ексных, прасторавых, и чынных і мэтавых адносш.

У пятай главе разглядаюцца сродкі сінтаксічнай зкспрзси вання}: фігури перыяд, пералічзкне, градация і антытэза. Па

рзднічае кожнаму 8 раздзедау (їх 3) агляд вызначзнняу, якія валіся кожнай а адпаведных фігур, ригарамі ад античнасці да XVII

У аакличзнні фармулшцца вьшікі даследавання, визначаю асноуныя рысь кампаа і цыйна-с і нтакс і чнай пабудовы пахавальных каа ня? Скарг і, Сыатрыцкага і Галятоускага і адрозненні рытарыч стратзгій трох аутарау.

ЗЫЕСТ РАБОТЫ

У пачатку трваЯ главы (1.1) вызначаецца роля рьггорнкі у пі мовай культуры Вялікага княства Лі токката (далей ВКЛ) і адзнача ца, што рытарычная література -- творы па тэоры! рытор (гЬеЪопса сіосеге) і літаратурньи твори як факти ритарычнай прак кі (гЬеЬогіса иіепз) — складалі ядро літаратурнага працэсу. Рь рыка, 8 аднаго боку, фарыулявала прынцыпы стварзння тзкста? роз жлрау, а, э другога боку, мадзлявала пэ^шыя правіли успримання таратурйых творау. г. зн. выхоувала густы чьггаючай аудиторы! і сачыы сприяла каыун і катыупаыу структураванню культуры. Склад ры рычнай літарагурьі ВЙЛ прадстаудены наступній!і жанраш: свецкая п лічная прамова; наркозная публічная прамова (казанні); прадмо лрьісвячзнні і сасляслоуі да вцданняУ канфесіянальних твораУ; лемічнея література (авязаная з палемікаЯ адносна царко^кай у 1596г.).

Царкоуііае і свецкае красамо^ства у культури Рзчи Паспалітай XV 1-Х1/11 стст. складалі адзіную рытарычиуш парадигму: тэорыя к

надзейства Зчшиалася $ трактаты па рыторыцы у якасщ асобнай г вы. Пахавальнаэ кааанне (далей ПК) прадстауляла ? ангычнай сіста тыца радоУ крг:алюуства зшдзйктычкую (паказальную) прамову (ее йенопвігаиуш) 1 разам а триумфальным, палітичнимі, памінальн і інш. . їьшамі казанняу прадстауляла групу акалічнасннх казан (читаліся з пзунай нагода). З 80-х гадоу ХУІст. у Рзчи Наспалі1 пачалася практика друкавання ПК,што у далейшым набила широкую ; пулярнасць (толькі на польскай і лацінскай мовах било надрукав звьш 60 ІШ).

На тэорыю і практику польскага, беларускага і украінскага к надзейства у другой падавіне XVI ст. пауплнвалі тыя змены, якія і бьшаліся у гэты час у рыторыцы. Шрш за Усе гэта датычыцца рэфо]

стыло, якая ажьіццяулялаея фламандськім рыт арам Шіям Ліпсіям і зак-лючалася у магчнмасці арзентавацца не толь к 1 на стьш> прамов цыцэ-рона (стыль перыядычны, лагічна пабудаваны і "персуазіУни"), ал© 1 на стыль Сзнакі (стыль сентэнцыйны 1 метафарычны).

У другой главе даецца семіятнчіш аналіз з месту і кампааїцьіі ПК П. Скаргі, М. Сматрыцкага і I. ГалятоУскага 1 адзначаюцца рысы ПК як пэунага тылу тэксту. Сярод дадзеных рысаУ галопным1 э'яУляюцца узу-альнасць стварэння, абрадавы кантэкст у сферы функцыянавання, аба-вязковасць пэунага канфесійна-іерархічнага сану У стваральніка

тэксту, магчьімасць існавання У дзвюх формах — вуснай і пісьменнай. Узуальнаець ПК праяуляецца р абавязковай пабудове тэксту на аскове трох камлазтыйных складаючих: exordium (уступ), narrst і о (алавя-

дание — змяшчае выклад тзы), conolusio (закаячзняе).

АсноУнае прызначэнне exordium" у -- презентация агульнай тэмы казання. Прэзентацыя суправаджаецца тлумачэннем цитаты (са Св. Пісання), якая з'яуляецца зпіграфам казання, і дэманстрацыяй навізнн 1 надзвычайнасщ тэмы. У exordium’е Ш присутнічащь элементы, якія адлюстроуваюць камушкаТыуную С1туацыю: 1) адресат —

вварот да Бога,і слухачоу: Ха Яга о помочь прошу, ласкь вашихъ о

сдуханье (ГАЛЯТ. ,481); 2) паведамленне — нам1иацыя казнадвеям сваей прамовы: о tym bfdze kazanie (СКАРГА-2,115); покажу теды ъъ мовЬ моей (ГАЛЯТ. ,481); первую духовную БесЪду (СМАТР. ,25). 3) Адраоаят

— аутар, выкарыстоуваючы разнастайныя сродкі, так ці інакш прадстауляе сябе. Да такіх сродкаУ адносяцца наступная: выкарыстан-не этыкетных формул, чым аутар дэманструе свае веды У гадіне ars praédicandi (мастацгва казнадзейстъа); разнастайныя спосабы Уводе1Н тэмы, што кваліфікує аутара з пункту гледжання Умельства зацікавіцЬ аудыторыю; непасрэдная прэзентацыя сябе (характерна толькі для ПК Сматрыцкага). Пасля Фармулеукі тэмы адбываецца раздзяленне яе на падтзмы (тэмы другога парадку), што дагваляе казнадаею сэнсава руб-рыцыраваць увесь далейшы выклад: Plervtey jednak wtoiyc to chop do

sere waszych, día zbav¡enn&y przy pogrzebie rmkt: jako smieró Hielkich ludzi, ріс і oboiey, wigksze w nas uialenie nad ludzkp nedzp wzbudza: jasnley w niey na siabosc szczgscia swietckiego patrzynt znacznteyszy jest y gicsnieyszy ich upad&k: wifksza w nim botazñ ttccy BOskiey... (СКАРГА-1. ,124).

Тэмы, заявления У exordium'e, пачаргова разгортваюцца У narratio, пры гзтым у кампазіцьіі кожната тзматычяага фрагмента вазі раецца пэуны іаамарфізм; комы выклад мае тэрнарнух> структуру —

заяуленне тзми-тззіса, тлумачзнне-каментарый альбо дэманстрацьй праз прыклады, вьмік-абагульненне. Аднолькавасць кампаз іцыйнай па-будовы тэматычных фрагментау рознай ступені складанасці (складаюцщ з аднаго альбо некалькіх складаных сінтаксічньїх цзлых) спрыяе ства-рэнню маналігнасці тзксту, палягчае успрыманне прадяглай прамовы. Апошняе з’яуляецца для казнадзея задачай нумар адзін. ,

Аснова$твараючымі злементімі conclusio з’я5'ляюцца зварот дг слухачой, панег і рьгчнае апісанне спрау і заслуг нябожчыка, зварот дг Бога, што маркірує заканчзнне казання. У conclusio змяняецца ма-дальнасць прамовы: калі у exordium’е і narratio казнадзей выконва«

■функцию настауніка, "пастыра авец Христовых”, то у conclusio казнадзей -- постаць суцяшаючая,- яго мзтай з’яуляецца псіхатэрапеутычнас уздзеянне на слухачоу пры дапамозе артыкулявання жалю.

, .Трэцяя глава складаецца з двух раздзелау, першы з якіх (3.1) прысвечаны аналізу сінтаксічнай арганізацьіі складанага сінтаксічна-га цзлага (далей ССЦ), Другі (3.2) — складанага сказа.

Адзначаецца, што принципы кагезіі ÿ ССЦ, адзначаных у казаннях, абумоулены модусам выкладу. У Ш па модусу викладу прадстауле-ны 5 тыпау ССЦ (назвы Tbniaÿ даюцца у адпаведнасці з катзгорьіямі еурапейских рыторык XVI-XV11 стст. : persuadeo -- перакоиваць;

delibero — абтрко$ваць): 1) дзлібератьіунае (тзма-гззіс даказ-

ваецца, абвяргаецца, падвяргаецца сумненню); 2) дэлШератыуна-пер-суазіунае (эмфаза аргумента^ шляхам выкарысгання фігур пе-ралічзнне, градация, перьнд, якія павышаюць пераканаучасць разва-жання); 3) апісапьнае (атрибуция героя казання з паслядо^ным викладам яго якасцей і аспекта? дзейнаеці); 4.) ап і саль ка- пе рсуаа і ?нае (атрибуция героя має виразна панегірьічни характар, выкарыстанне сінтаксічньк фігур надає апісанню гіпербалічни вигляд); 5) абагуль-няючае (рзтраспекцыя як пералічзнне винікау папярздніх тзм). Адзна-чаецца, што у дзлібератиуннм і алісальним ССЦ дамінуе • ланцужковь тыл сувязі, у дзлібератьіуна-персуазіуним, апісальна-персуазіуньїм і абагульняючым -- паралельну. У дзлібератьіуним ССЦ у адносінах дг апісальнага адзначаецца перавага сродкау лог і ка-дэнататыунай спалу-чальнасці (злучнікі абовЪмъ, бо (Ido), дштого, зась (хе); суб’ект-на-мадальныя словы-скрэпы наконець, naprzod, теды,~ зачимъ і • інш. ), у апісальным — лексіка-фразеалагічнай епалучальнасці (іменньи і займеннікавия пауторы). Найбольш часта паказчькам лексіка-фразеалагічнай епалучальнасці у тзкстах з’яуляецца паутор праз іменнук групу, г. зн.' праз паутор імені і далучзння да яго указадьнага зай-

менніка (ten у казаннях Скарг і; гой (часцей, чым сей) у казанні Сматрыцкага; той у казанні Галятоускага): Иду до живота Ласки. Того честный сей Мужъ набылъ черезъ тайну Крщеніл (СМАТР. ,40). Зачыны ССЦ змяшчаюць метамоуныя сродкі — паказчьікі паслядоунасці і значшасці там, а таксама суаднесенасці дадзенай тзмы з папярзднім кантзкстам, што можна трактаваць як імкненне а?тара, з аднаго боку, вызначыдь праспектыуную лінію выкладу, а, з другога боку, захаваць пераем-насць развіцдя думкі, г. зн. імкненне да рзтраспекцьіі. Спалучэнне дзвюх ліній развіцця стварае дынашчнасць і цэльнасць выкладу.

Сінтаксіс складайага сказа у разгледжаных ПК характарызуецца перавагай полікампанентнасці над бінарнасцю (полікампанентньїя структуры складаюць каля 2/3 аб’ему кожнага тэксту), пры гэтым ся-род полікампанентных складаных сказау першую пазіцьпо па распа?-сюджанасці займаюць гіпатаксічньи пабудовы, прасторава разгорнутыя па вертикалі (сказы з паслядоуным падпарадкаваннем. Гл.табліцу, у якой сістзматззаваньї колькасньи характеристикі (колькасць прыкла-да?) кожнага з тыпау мнагачленных складаназалежных сказа?).

МНАГАЧЛЕШШ С1ШДАНАЗАЛЕЖНЫЯ ' СКАЗЫ . СКАРГА 1 СКАРГА 2 СМАТР. ГАІЯГ.

3 АДНАРОДНЫМ ПАДПАРАДКАВАННЕМ 4 2 5 2

3 НЕАДНАРОДНЫМ ПАДПАРАДКАВАННЕМ 4 2 8 3

3 ПАСЛЯДОУНЫМ ПАДПАРАДКАВАННЕМ 6 7 12 3

3 АДНАРОДНЫМ//НЕАДНАРОДНЫМ І ПАСЛЯДОУНЫМ ПАДПАРАДКАВАННЕМ ' 5 4 7 ' 4

Як сярод мнагачлена?, так і сярод сказа? бінарнай структуры пераважаюць гіпатаксічньи пабудовы (складаназалежныя сказы складаюць 75% ад ліку бінарних складаных сказау), пры гзтым нерасчлянёныя структуры (прысло?ная сувязь) больш распаусюджаны, чым расчлянёньи. Дадзеныя асаблівасці сінгаксісу складанага сказа інтзрпрзтуюцца ад-носна двух момантау. 3 аднаго боку, перавага полікампанентнасці, г і патаке ічнасці, а таксама нерасчлянёных структур у сінтаксічнай арган1зацы1 дадзеных казанняу адпавядае лопцы пабудовы усяго тэкста цалкам. Апошняя заключаецца у стварзнні іерархіі і паслядоунасці там і циклі чнасці кампазіцьіі розных тэматычных фрагмента?. Полікаь-.паненткасць, як і гіпатаксічнасць, дазваляе падкрзсліваць пераемнаси. і па::лядоунасць выкладу, а прыслоуная сувязь у найбольш

выразнай форме, як ианізванне, дэманструе гэтую паслядоунасць і цэльнасць. Э другога боку, характэрнасць адаіньи сінтаксічннх асаб-дівасцей для тэкстау, налісаньїх на старапольскай і "простай мове", сведчыць аО наяУнаоЩ у по ль о ка- беларуска- утсра і нек і м арэале у XVI-XVII стст. агульнай парадигмы с і нтактыка-стьш і стычных узорау прозы і S’ цэлым аб ная?насці адзінай параджаючай сіетзмьі тэкстау.

Пры тым, што сінтаксіс складанага сказа ? ПК Скарг і. Сматрыцкага 1 Галятоускага характарызуецца падабенствам агульных рыс, ісиуюць і стыл1стычныя нюансы, якія адрозніваюць дадзеныя тэксты. Так, у пабудове складаных сказа? у ПК Сматрыцкага назіраецца анты-цыпацыя (пастаноука даданага сказа ? прэпазщыю да галоунага), дзя-куючы якой ствараецца эфект "чакання", што актьвізуе увагу адресата: А хаскю далию и з нами твои приготости его, длл дажего духовного нашего пожитку, въ которомьсь онъ а дару Дха Отого обфнтьіі а найдо вам, водными нес тали жалуймо и плачмо (СМАТР. ,53).

' Чацввргая глава прысвечана апісанню сінтаксічньїх мікраструкту] у казаннях: простата сказа 1 сдовазлучэння. У першш раздэеле (4.1.' едэначаецца, што колькасць самастойных простых сказау у казання: __ невял і кая (яны выкарыстоуваюцда альбо для прэзентацы! тэмы фрагмента, альбо для афармлення вышку), пры гэтым у ПК Сматрыцкага Скаргі яны, часцей за ?сё, маюць структурный схемы тылу NtCOP Ny, NtCOP AOJf t /g (квадіфікацьи з'явы), а ? ПК Галято?скага -- тыл; NjVf. што сведчыць аб большай сентэнцыйнасщ стылю Сматрыцкага Скаргі і аО большай нарратыунасщ стылю Галято?скага.

У другім раздэеле (4.2) разглядаецца парадак размяшчэння га ложных і залежных камланента? сказа і сл овазлучэння. Для усі разгледжаных ПК характэрна фінальная пазіодя виказніка у сказе, шт а’ я?ляецца прикладам ангыдылацы! (эалекныя кампаненты папярздніча юць галопному): Krzyzaki wielkimi zwycifstwy ukroaii1, у г пі mi ire

wszystkf Rzec-y Nl&mieckiey u Grunwaldu pokruszyt, ■ у wielki Krolestwu у Oyczyznie sirey posiugi czyniї (СКАРГА-1.126); Первс првто сей духовном ОесЪды ноеи тхерїл естъ тлю и ллача лолне (СМАТР. ,26). Аднак паколькі р ПК Скаргі і Галятоускага развітасі прэдыкатыунага цэнтра сказа і яїо ускладненасць (у прыватнаа дзєприметнікавкмі вваротамі) невялікая, а таксама паколькі інші выпадкау антыцыпацы1 (акрамя пастаноукі дзеепрысло?нага зварота прэпазщыю jr адносінах да вьїказніка) не адзначаецца, то фікальнг іюзіция выказтка не має вьиікам асаблівую камунікатьіУную напружг насць выкаэвання і не етьарае цяжкасцей ва уепрьіманні паведамленш

аднак у цэлым патрабуе пастаяннай активізаці і ?вагі адресата. Інакш у казанні Сматрыцкага, для якога характерна наступнеє: па-першае,

значная развітасць прэдыкатыунага цэнтра сказа, у асаблівасці развітасць яго такімі словазлучзннямі, якія £я$гляюць сабой згорку-тыя акты прэдыкацьа (назовнік + нааоунік з аб’ектнай семантыкай); па-другое, наяунасць шматлікіх полупрэдыкатьуных зваротау; па-трз-цяе, тое, што у сродках развітасці і £складненасці таксама адзначаецца антыцыпацыя. З улікам усіх пералічаннх аспектау арганізацьіі сказа, а таксама фінальнай пазіцьіі внказніка структура сказа з’я?-ляецца празмерна ускладненая, паколькі сінтаксічньїя сувязі праэмер-на разгалінаваньї, а у вьшіку е ¿стэматычнай антыцьшацы!, якая привода і ць да значнай аддаленасці залежных кампанентау ад галоуных, напружаны і невиразна лакалізаванн. v Быказванне у вын!ку такой шматслойнай арганізацні і с істэматычнай антыцыпацыі патрабуе ад ад-расата не толькі актьгаізацьіі увагі, але і інтзлектуальнай мабіліза-щл. Стыль прамовы у цэлым (у сінтаксічньїм аспекце) можа быць аха-рактарызаваны як празмерна зкспрзсіуни і висока інтзлектуалізавани.

У трзцім раздзеле разглядаюцца семантычныя тылы і формы выра-жэння кампанентау сказа Выяуляецца, што ва усіх тэкстах найбольш характэрным семантычным тылам прэдыката з’яуляецца прэдыкат стану, які найбольш часта выражаевда састауной іменнай формай а іменнай частій дзеепрьшетнікам. Пры гэтым каля 20% прыкладау дадзенай формы склздаюць дзеепрьіметнікі, залежнага стану прошлага часу ад асноу незаісончанага тривання:., .шла хет ный сей Мухь все душно шукань быль (СМАТР., 39);... даз... не была о( т) алыхъ духовъ на мытарствахъ гамована С ГАЛЯТ. , 435). У ПК Сматрыцкага адзначаецца шзраг выпадкау

уживання лацінскіх зваротау: пры аб'ектным уживанні інфінітьша $

састауным дзеямоуным внказніку суб’єкт інфінітнунага дзеяння выра-жаецца вінавалькь’м склонам,, што адпавядае звароту aocusativus curn infinitivo: Смерть Прирожен* быти реклемь, дши о(т) тЬла розлучене: смерть зась Цноты, дши о(т) телесныхъ афектовъ и намЬтноспй о(т)лучене бытиповЬдаю (СМАТР. ,34); прэдыкат уласцівасці у шэрагу выпадкау перадаецца1 зваротам genetivus characteristicus: Которого воли, радзмъ, судомъ и выроюмъ въ противъ ити, , нетолко марного есть члвка и бе(з)розумного, але и превротного и незбо(ж)ного (СМАТР. , 26-27). У ПК Скаргі і Галятоускага'ва выключэннем пасіуних канструкцый суб’єкт выражаецца, як правіла, формай назо?нага склону, у казанні Сматрыцкага шматліка прадстаулены вшадкі виражання суб’єкта у актыунай канетрукциі формам! ускосных склонау. У выпад-

ках, калі аб’ект -- адушаулёны ньвоунік ва множним ліку у казани Галятоускага адэначаевда форма вінавальнага, аднолькавая роднаму; казаннях Скаргі і Сматрыцкага — форма вінавальнага, аднолькавг назоунаму. -

У пятаЯ главе разглядаюцца сродкі сінтаксічнай акспрзсіі кг занняÿ — фігури перыяд, пералічзнне, градацьи і антытэза Стиль І Скаргі 1 Сматрыцкага у адрозненні ад ПК Галятоускага можа быць вьк начаны як выразна перыядычни, при гэтым у ПК Сматрыцкага перыя; больш (у 2,3 рази) працяглыя як у цэлым, такр у другой сваей часи (apodosis). Амаль івто манапольным сродкам надання персуаз і унасі викладу у ПК Галятоускага з’яуляецца фігура пералічзнне, як; афармляе шзраг прикладау-сведчанняу "відавочнікау" пзунай з'яві якая заяуляеода аутарам як гзма-гззіс (з гзтага пункту гледжання 1 Галятоускага падобна на старажытны жанр прамови -- exemple XIII), У раздзеле 5.3 даецца сучаснае вызначэнне перыяду у параунан са старажыгным. У еУрапейскіх риториках XVI-XVII стст. перыяд р вумеуся вельмі широка, і нават у рыторыци М. R Ламаносава єн разум ецца як любое су- ці супрацьпастауленне членау сказа. У сучасн вызначэнне канститутиуньїмі злементамі перияду з’яудяюцца бінарнеє пабудовы 1 наяунасць паралелізму у састауних частках. Сярод сі таксі чных тыла? перыядау ( монапрздыкатыУ'ны, полшрздыкаты^ны) у к заннях пераважаюць перыяди-складаназалежния скази (40Z агульнє ліку перыядау у тзкстах),.у якіх граматична неаутаномния скази at ходзяцца у прзпазіциі да галоунага: А со sobie malo wazysz, у

czymá siÿ nie ozeniï, y do czegos uprzeyirey miiosci nie przyioèj toc zgubic y te go odbiezoó ¿ifszko nie bfdzie (СКАРГ A-2,117). Ані цыпация і паралелізм дзейнічаюць як дзве процілегльїя, аднак узг мазвязания сіли: першая надає канструкциі напружанасць, стваї

зфект "чакання", другая павишае ступень інтзлігібельнасці працяг. канструкциі, ритмічна упарадкоувае яе.

У пералічзнні і градациі (раздзел 5.4), якія у риторьс XVI<-XVII стст. разумеліся як спосаби ампліфікації прамі (amplificatio — пашырэнне, павялічзнне), дзейнічае тасама, як периядзе, мехенізм сінтагматьічнай напружанасці виказвання, які нікае у-вьініку значнай аддаленасці пачатковых злементау пералічз ад агульнага для усёк канструкциі кампанента: Takieli, jako on А krol sowі і, gorzka smierci czynisz oddziaiy? oddzi&lasz pi erti ?dzys od bogactwa, od roskoszy, od pompy y sta/iov vysokich, mz^statcv. od krolestw, od rvskoszowania, od lorrrr^tw? v o*":

об гопу, об бііесі, осі п&іа, осі рогіппусії, пасопіес осі гбгоугіа, об ¿уу/оЬа у об сіаіа, є£ґо обБ^ріс, у роггисіс \ifszystko

гогкагиіегг (СКАРГА-1,125). .

Антэтыза £ казаннях (раздзел 5.5) вьпсонвае стратзгічную функцию тэматычнага разгортвання (агульная тэма ПК уключае антытзтычныя элементы: шццё — сиерць). Аднак як сродак доказу яна выкарыстоу-ваецца шматразоЕа толькі у ПК Скаргі і Сматрыцкага (И прыкладау. у СКАРГА-1; 9-у СКАРГА-2; 23 — у СМАТР.; 4 (!) — у ГАЛЯТ.). Апе-ляванне да гісторьій-сведчанняу, якое ажыццяуляецца у ПК Галятоускага, адрозніваецца ад карыетання антитззамі сваім неспекулятыуным характарам. Персуазіунасць у Ж Галятоускага дасягаецца самой вы-разнасцю прыкладау і іх колькасцю. •

У шостым раздзеле (5.6) выяуляюцца функцы! сінтаксічньїх фігур у ПК, сярод' якіх гало^ньші з’яуляюцца наступныя: стварэнне рьггмі-

ка-меладычнай зладжанасці прамовы (дзякуючы паралелізму складаючих элеменгау фігур); узмацненне персуазі^насці выкладу (дзякуючы "дра-матычнаещ" перыяду, квантнраванасці пералічзння, разумовасці анты-тэзы) і стварэнне псіхатзрапеутычнага эфекту. Апошняе узнікае з деюх прычын: рьітмічная зладжанасць прамовы дзейнічае як за-гавор-

ванне, а славесная працягласць фраз -- як вы-гаворванне. У вышку, маулёнчы паток прасвятляе свядомасць, памякчае эмацыянальную узру-шанасць. • ’ ” ■ - ,

ВШАДО

1. Значная папулярнасць пахавальных казанняу у польска-бела-руст-украінскім арэале Х'/І-Х'/ІІ стст. , патрзбнаець у іх вьімауленні і шматразовым друку, высокая ступень масгацкай арганізацні публічнай прамз:;:»' і широкі репертуар сродкау зкспрзсіі сведчаць аб культурнай арьйнтаванасці соцыума на вызначэнне у слове-тзксце і замацаванне пр;и вербалізацьпо бытавых, зкзістзнцняльньи і мараль-на-этычных катэгорый грамадскага і духоунага жыцця, аб глыбокай укараненасці' рытарычнасщ • у культуры мауленчых зносін і у цзлым у невербальна-сацыяльных паводзінах, паколькі высокае мастацтва публічнага слова прадугледжвае адпаведны уровень успрымання, наяу-насць у аудиторы! адэкватных‘узорау славеснасці і прынцыпау ка-«уніцьіравання. • . .

Пахавальнае казанке характарызуецца узуальнасцю стварэння, ібрадавим кантэкстам у сферы функцыянавання, пэуным кан-£*эс і йна-ієрархічним санам стваральн і ка-гэксту, магчымасцю існавання ) дзвюх Формах — Еуснай і пісьмовай. Пахавальнае казанне мае тэр-

карную кампазіцьйную пабудову (скдадаецца з уступу (ехогсі іит’у), сярэдняй часті (пагтаіло) і заканчзння (сопсііібіо). Вядучимі прьш-цшамі кашааїцьйна-гзматьічнай арганізацьіі з' я^ляюцца іерархічнаоці тэматычнага разгортвання (агульная тэма выкладаецца праз шэраг пад-там, якія У сваю чаргу маюць політзматьічни характер) і ізамарфіз паміж кампазіцьйньші структурамі тэматычных фрагмента? рознай сту пені складанасці: комплексных (складаюцца з некалькіх складаны

сінтаксічньїх цэлых) і элементарных (складаюцца з аднаго складанаг сінтаксічнага цзлага). У кашааїцьйнай пабудове казання Сматрыцкаг элементы $водзін тэмы, суб’екти#на-лірьічнай індивідуалівациі герс і ангара казання иаюць болыа раагорнуты характар, чим у казанн; Скаргі і казанні Галятоускага

2. У пахавальньа казаннях Скаргі, Сматрыцкага і Галятоускаі

прадстаулени 5 відау складаных сінтаксічньїх цэлых у адпаведнасці модусам викладу (дзлібератиунае; дэлі берать#на- персуаз і уна<

апісальнае; апісадьна-персуазіунае; абагульняючае). Тыл кагезіі складеним сінтаксічньїм целым абумоулены модусам викладу: у дзліб

раты^кым і апісальним дамінуе ланцужковы, у дзліберати на-персуазі^ыы. ап і сальна-персуаз іУним і абагульняючым — пар дельны. У дзлібератиуньїм складанам сінтаксічним цэлым у адносін да апісальнага адзначаецца перавага ' сродкау логіка-дзнататьіун спадучальнасці, у апісальным — лекс і ка-фразеалагічнай спалучад насці. ' ,

3. Сінтаксіс складанага сказа характарызуецца перавагай по; кампанентиасці над бінарнасцю. Сярод полікампанентних і бінарі структур колькасна пераважаюць гіпатаксічньїя, вгго адлюстроувае у; сінгактьвса-стьшстичнай сістзми старапольскай, старабеларускай стараукраі нскай рытарычнай прозы. Перавага гіпатаксічнасці над ратаксічнасцю, разгорнутасці па вертикалі (полікампанент канструкцый з паслядоуным падпарадкаваннем) над разгорнутасцю гаршанталі (полікампанентньмі канструкциямі з аднародным ці не народным падпарадкаваннем) і нерасчлянёных структур над расчля нимі визначає принцип пераемнасці выказвання? як вядучи у аргані циі складаных сказа#. Принцип пераемнасці сулраваджаецца У казг Сматрыцкага антыцыпацыйным парадкам размяшчэння частак склада! сказа, вто значна налружвае і динамізуе выклад.

4. Для усіх разгледжаных казанняу характерна фінальная паз вьїказніка 9 сказе. Аднак паколькі 7 казаннях Скаргі і казанні Г; то^скага развітасць прэдыкатиунага цзнтра сказа і яго Ускладнен

. - 16 -невялікая, а таксама паколькі інших выгадкау антыцыпацы! не выявлена, то фінальная пазіцьи вьїказніка не привода 1 ць да камунікатьфнай напружанасці выкаэвання. Для казання Сматрыцкага характерна адва-ротнае: значная развітасць (асабліва словазлучзннямі типу назоріпк + навоунік) і ускладненасць прэдыкатыунага цэнтра, наяунасць антыцыпацы і У сродках развітасці і Ускладненасці. З причини тато, што сінтаксічнья сувязі у структуры сказа? казання Сматрыцкага празмер-на разгалінаваньї і невиразна лакалізавани (галоунья і залежныя члены значна аддаленьї), стиль прамови характаризуецца як напружанц, акспрзсіуни і высока інтзлектуалізавани. .

5. Сінтаксічния фігури перияд, пералічзнне, градация і антитз-за выконваюць у пахавальных казаннях функцию Узмацнення персуазіУ-насці викладу, ствараюць рьггміка-мелодичную зладаанасць і псіхатз-рапеутычны эфект прамовы. Пэрыядычныя канструкцьіі ужываюцца толькі у казаннях Скаргі і казанні Сматрыцкага, при гэтым у казанні Сматрыцкага яны больш працяглыя як у цэлкм, так і у другой сваёй частцЫ. Антытэза нешматліка прадстаУлена у казанні ГалятоУскага: яна выка-

рыстоуваецца толькі у фармулёуках тэм. Адэшым сродкам доказу У казанні Галятоукага з’яуляюцца прьклади-сведчанні "аідаво'шікау", ар-ганізаваньи У пералічальньи канструкцьіі рознай ступені складанасці. Арыентацыя Галятоускага на высвятленпв закоиаУ еб'ектыунай (у хрьсціянскім светапоглядзе) рзчаїснасці 1 стварэине паводле іх тэкставай рзчаїснасці, выкарыстание толькі тых рытарычных сродкаУ выразнасщ, якія эыфатызуюць інфарматьіуїш, а не зкспрзсіуїш бок прамовы, дазваляе аднесці Галятоускага да кола тых казнадзеяу XV І—XV11 стст., які я арыентавадюя на стыль. праідау першых хрьісціянскіУ. аутарау, на стыль празрысты і неаздоблены. Рытарычныя стратзгіі Скаргі і Сматрыцкага у цэлым блізкія, аднак прамова Сматрыцкага характарызуецца большай працягласцо як стилістична маркіра-ваных сінтаксічинх канструкцый (фігур), таї; і немаркіраваних, ад-куль большая рьггмічнасць і шатслоунасць прамовы; шатлікія випадні антыцыпацьи у сінтаксісу.казання Сматрыцкага значна павышаюць узро-вень інтзлектуалізаванасці і зкспрзсіунасці стыла прамовы. Паводле пералічаньїх сштактыка-стылютычных уласцівасцей казання Сматрыцкага, аутар можа быць вызначаны як яскравы цыцэрашст. Разумовае (незбыткоунае) выкарыстанне фігур у казаннях Скаргі, празрыстасць і разам з тым азлсбленасць стылю дазваляюць лічцць Скаргу у пзунай ступені наслядоуцам сзнэцыянскай мадзлі прозы. '

Асноуныя палажэнн! дысертацы! адлюстраваны у насгупных публ1 кацыях:

Синтаксические и стилистические особенности ряда восточнослг вянских гомилетических текстов ХУ1-ХУП стст. // Материалы 49-с студенческой конференции. Мн.: Вышэйш.ПК. ,1993. С. 17.

Заходне- 1 5гсходнеславянск1я гам1летычныя тэксты XV1-ХУ стст.: традыцы1 1 наватарства // Славянские литературы в контекс-мировой: Материалы и тезисы докладов международной научной конф ренции. Ын. .1994. С. 14-18.

Перыяд у старапольек1хЧ старабеларуск1х гам1летычных тэкст ХУЬХУП стст.: тэорыя 1 практыка // Весн1к БДУ, сер.4. - 1994.

N1. С. 28-33.

Кампазщыя пахавальных кааанняу ПСкарп, М. Сматрыцкага

I. Галятоускага // Веснт ЕДУ. сер. 4. - 1994. - N3.0. 3-6.

Умоуныя скарачэшп крынш

ГАЛЯТ. — Галятовск1й И. Казанье на погребЬ йкогоколвекъ чй блгочест!ваго // Клвдъ разуменикаааМА. - Львоу, 1655.- JL 481-4Е

СМАТР. — Смотрщк1й UL Казанъе: на честный Погребъ ...о(т) Леонт1А Карповi ча // Маслов С. И. Казанье МэлеНя СмотрЩкаго честный погребъ о. Лзонт1я Карпов1ча.- К1ев.: тт. Т. Г. Ыейнан; ра,1908. - С. 21-55.

СКАРГА-1 — Skarga Р. Kazanie na pogrzebie krolowey polsk

Anny// Kazanla przygodne. - ViIno, 1738. -S. 116-120.

СКАРГА-2 —'Skarga P. Pogrzebne kazanie wtore // Kaza

przygodne.- VIIno, 1738. - S. 124-130.

РЗЗККЕ

Дзялендзік Таццяна Міхайлауна Кампазщыя і сінтаксіс пахавальных казання$ (на ыатэрыяле казанняу П. Скарзі, Я Сматрыцкага, І. Галятоускага).

агульнае мовазнауства, лінгвістика тэксту, гісторьш рьггорнкі, кампааіцня, складанае сінтаксічнае цэлае, сінтаксічньи фігуру, Скарга, Сматрьіцкі, Галятоускі, Вялікае княсгва Літоускае.

АО'ектам даследавакня з'яуляецца адзін з найбольш папулярных гамілетнчньїх жанрау у рытарычнай .лігарматуры польска-беларуска-^кра-інскага арзала Х'/І-ХУП стст. -- пахавальнае казанне. Мэта работы заключалаея у характарыстьшы ка паняційна-тзрміналагічнай падставе лінгвістикі тэксту кампаз і цыйна-с і нтакс і чнай структуры пахавальных казанняу П. Скарг і, М. Сматрыцкага і I. Галятоускага. Праведзены аналіз пахавальных казанняу базіруеода на ашсальным метадзе, які улічвае узроуневую арганізацьво тэксту. У вышку даследавання выяу-лена наступнае: 1) кампаз¡цыйна-тэматычная арганізация пахавальных

казанняу характарызуецца іерархічнасцю тэматычнага разгортвання 1 ізамарфізмам кампазіцыі тэматычных фрагментау рознай ступені скла-' даиасці; 2) казанні П. Скарг і, II Сматрыцкага і І.Галятоускага харак-тарызуюцца падабенствам с!нтактыка-стьшетычнай арганізацьіі (пера-вага полікампанентньга структур над бінарнимі, гіпатаксісу над пара-таксісам, фінальнач паз і цыя віжазніка у сказе), што сведчыць аб на-яунасці у польска-беларуска-^краінскім , арэале у Х'П-ХУІІ стст. адзінай парадигмы стьшстычных узорау прозы; 3) казнадзейскі стыль Сматрыцкага уяуляецца высока інтзлектуалізаваньїм і зкспрзсіуньїм, стыль Скарг і і Галятоускага -- празрыстым і разумовым. Навуковая навізна даследавання заключаецца у визначанні прынцыпау кампазіцнй-на-с інтаксічнай пабудовы пахавальных казанняу, функцыянальнай інтзрпрзтацні сінтаксічннх фігур, паузроуневым супастауляльным апісанні онтаксісу помнікау польскай, беларускай і украінскай гамілетькі. Еннікі работы могуць выкарыстоувацца у курсах лінгвістик! тэксту, гісторні рыторык!, ' гісторьіі літаратурньїх моу.

- 18 -РЕЗЮМЕ

Делендик Татьяна Михайловна

Композиция и синтаксис погребальных проповедей (на материале проповедей П. Сиареи, И Смотрицкого, И. Галятовского).

общее языкознание, лингвистика текста, история риторики, композиция, сложное синтаксическое целое, синтаксические фигуры, Скарга, Смотрицкий. Галятовский, Великое княжество Литовское.

Объектом исследования является один иэ наиболее популярных гомилетических жанров в риторической литературе польско-белорусско-украинского ареала XVI-XVII вв. — погребальная проповедь. Цель работы заключалась в характеристике на понятийно-терминологической основе лингвистики текста композиционно-синтаксической структуры погребальных проповедей ИСкарги, И. Смотрицкого и И. Галятовского. Проведенный анализ проповедей базируется на описательном методе, учитывающем уровневую организацию текста В результате исследования выявлено следундее: 1) композиционно-тематическая организация пог-

ребальных проповедей характеризуется иерархичностью тематического развертывания и изоморфизмом композиции тематических фрагментов; 2) проповеди ЕСкарги, Ы. Смотрицкого и И. Галятовского характеризуются единством синтаксико-стилистической организации (преобладание поли-компонентных структур над бинарными, гипотаксиса над паратаксисом, финальная позиция сказуемого в предложении), что свидетельствует о наличии в польско-белорусско-украинском ареале Ш-ХУП вв. единой парадигмы стилистических моделей прозы; 3) проповеднический стиль Смотрицкого представляется высоко интеллектуализированным и экспрессивным, стиль Скврги и Галятовского — ясным и рациональным. Научная новизна. исследования заключается в определении принципов композиционно-синтаксической организации погребельных проповедей, функциональной интерпретации синтаксических фигур, поуровневом и сопоставительном описании синтаксиса памятников польской, белорусской и украинской гомилетики. Результаты работы могут использоваться «в курсах лингвистики текста, истории риторики,истории литературных языков. '

- 19 -SUKHARY

Delondlk Tatyana Mihailovna Composition and syntax of the funeral sermons (on the rate rial of the sermons by P. Skarga, U. Snvtrycki, I. Galtatovskl)

General linguistics, textlinguistics, rhetoric, supersentence mit, composition, syntactic figures of speech, Skarga, Smotryckl, iallatowski, Grand Duchy of Lithuania- . \

The object of the research is one of the most popular genries if the rhetorical literature in the Polish-Belarussian-Ukrainian irea in the 16-17th century -- funeral sermon. The purpose of the ork consists in the description of the composition and syntactic tructure of the funeral sermons by P.Skarga, Smotryckl,

. Galiatovski on the textlinguistics conceptual and terminological asis. The research is based on the description method, taking into ccount diverse levels In the text organization. Tho results of the esearch is the next: 1) the composіonal and topical structure of

he funeral sermons is characterized by hierarchy of the topical evelopment and composition similarity of the topical fragments; 2) he sermons by Skarga, Smotryckl and Galiatowski have similar yr.tctlic and stylistic organization (polynomials predominate over inomials, subordination predominate over coordination, final Dsition of tho predicate in the sentences), that witnessies зпегаї paradigm of stylistic proze models was In the

ilish-Belarussian-Ukrainian area in the 16-17th c.; 3) the style Г the Smotryckl's sermon is strongly intellectual and expressive, те style of the Skarga’s and Galatowskf s sermons is lucid and itional. The scientific novelty of the research is in definition " the funeral sermons compositional and syntactic organization, motional interpretation of the syntactic figures of speech and in )mparіson description of the Polish, Belarussian and Ukrainian >mily texts. The results or the research can be used in the >urses of rhetorical history, history of the literary languages, >xtlinguistics.