автореферат диссертации по истории, специальность ВАК РФ 07.00.03
диссертация на тему: Кооперация в общественно-политической жизни БССР (20-е - нач. 30-х годов)

Полный текст автореферата диссертации по теме "Кооперация в общественно-политической жизни БССР (20-е - нач. 30-х годов)"

АЩЭлИЯ Е\ВЛС БШРУС1 1НСГЫТУТ ИСТ0РЫ1

удк зй.7(47б)(091) + 947.6 492... -193..."

КОХАУ Irap Cflpreesi4

шперацыя у тмлси -па21 точным хышд бсср ( 20-я «па ч. 80-х га до?)

Спецыяльаэсць 07.00.02?- Айчынная псторыя

А У ТА Р Б Ф S Р А Т дысертацы! на атрьшаяйа навукозай ступая:

кандидата потарычных навук-

Йхяск - 1995

Работа выкаяэна у аддгвла оацыяльна-палг.гычнай i экавашчяай rioxopui Баларуох саиацкага парыяду Хнстытута ricTopui АН Беларуо!

Навуиовы KipajHiK -— поктар г1схарычвшс ва^ук, лрафасар, члан-караопавдаьт ¿Н.Беларуо! и!.П.КАСЦШ

Адлцыйныя апаненты: С1ДАРЦ0У УладзхАир В£к1фарав1ч — доктар гхстарычных навук: ЛСМАЛ0УСК1 Уладз1ы1р Пятрозхч — ' кандидат пстарычных навук inaHipyiwaa арганхвацыя: Беларуо^ дзярнауны цедагагхчвы yHiBupoiiaT

¿барона адбудвецца " Î0" I9S5 г.

яа паояд£анв1 Саазта Д 006.14.01 па абарона дысертацый на атрьшанна навуковай отупен! доктора навук при 1нотытуце гхсторых АЕ Беларуси (220072, ¿Цнск, вул. Ф.Снарыны, I).

3 дысартацыяй «окна аанаё^ицца у Цэнтральнай навуковай 6i6ni-ятзцы íaíh Я.Коласа:' i*\Инол, вул. Сурганава, 15.

AjsapaigepaT раза сланы t "3Q " Ж^мЯ- _1955 г.

-..'[' i ■ 1 -

%чоны оакратар оавета'ца абаронв ~ Г . кандидат пстарычеых навук

П.А.Лойка

I. АГУЛШЯ ХАРАКТАРЧСТЫКД Д8СЕРЩН

Глыбо. .я зыены, што адбкваюцца у Рзспубл!цн Беларусь, закра-наюць усе сферы кмщя нашага грамадства. У !ы узн!кл! новыя сацн-яльне-пал1тычныя рэалН ! працэсы, дагэ?уль кегядоыня пакалонням, што был! выхаЕан^ б. умовах камандна-адм!н!страцыйнай с1с?эмы. Уг.о у час свайго фарм!равання яна ластупова падпар-дкоупала саба граыадск!я арган1зацы1, водная дзэйнасцъ як!х — адна з асноувих рыс дэмакратычнага ладу. Да так!х арган{зацый, яа наш погляд, трэ-ба аднесц! не тольк! пал!тычныя парты!, прафе"с!йныя сазозы, разна-сгайния таварыствк, алэ 1 кааперацы».

Адаетнасць эканам!чнай рол! кеаперацы! у 20-я — пачатку 30-х гадоу не выкл!ка'з сумнення?. Лднак нам! став!нца задача разгляду ! анал!зу грамадска-пал!ткчнага I культурнага аспектау кааператыуна-га руху БССР дадзенага перыяду.

Камандна-адм!н!страцыйная с!стэма {ыкнулася да н!вел!роук! 1нтарэсау як асобных людзей, так ! граыадск!х супольвасцей. Выву-чэнне гэтага працэсу на прккладзе кааперацы! дапамова больш даклад-т высветл!ць ыехан!зм яе нарадагння.

Вкбар перыяду дас*•давания — 20-я — пая. 30-х гг. — абумоу-сены спецыф1чныы месцам гэтага часу у г!сторы! беларускага народа, "эта быу час эканам!чнага, сацыяльна-пал!тычнага I культурнага уз-шму. Менав!та тады вырашалася галоунае грамадска-пал!тычнае пы-ганнв — па якому шляху пойдзе далейшае разв!ццё граыадст^а — дз-(акратыччаму ц! татал!таряаму. Разгляд барацьбы абедзвюх тэндэьцый, ¡ысвятленнв сапраудных .рычын пврзмсг! апотзяй дасць болып тлыбо-;ае разумение сутнасц! нашага г!старычнага шляху,дапаыожа пазбегнуць шмылак на сучасным,этапе разв!цця явзалзжнай Бвларуо1.

Зиходзячи з актуальнее«! ! нераспрацаванасц! тэиы, магчымао-[ей крын!цазнаучай базы, аутар вызначыу мэта» днеертацы! даследа-1аць на аснове апубл!кававых ! уиершыню уводз!ыых у навуковы. абарот .акументалъных матэрыяла? грамадска-пал!тычную I культурную дзей-асць кааператцы! БССР ва уыовах 20-х — пач. 30-х гг.

Разумеючы, што у менах адной працы нельга праанал{заваць усе спекты гэтай дзейнасц! кааператнуных зрган!зацый, дасертант у ад-еведнасц! з паотауленай мэтай зраб!у спробу вырашэння наступных адач:

а) вызначыць погляда тэарэтыкау кааперацы! на яе сацыяльна-ал!тычны змест;

б) праакал!заваць тэарэтычныя асновы пал1тык! бс1ЛЫпев!коу у

аднос!нах да кааперзцы1 як да граыадскай арган!зацы!;

в) разгледзець сутнаоць, месца t ролю кааперацы! у пал!тыч-ьай с!стэме саведкага граыадства даследуемага перыяду;

г) вывучыць уздзеянне на грамадска-палхтычны бок кааператыу-нага руху;

д) вызначыць характер уплыву Саветау на грамадокую дзайнасць кааператыуных арган!задай;

в) разглвдзець i праанал!заваць культурна-асветн1цкую дзей-насць кааперацы! БССР;

к) высветл!ць ролю кааператывау у агшццяулвнн i пал i тык i бвла-руо!зацы!.

Аутар вынос1ць на абарону наступим аоноуныя палаяэнн1:

1. Згодна поглядау вучоных-тэарэтыкау кааперацы! яна з"яуля-лаоя не тольк! эканам!чаай, але i граыадокай аргаызацыяй.

2. Грьмадска-пад!тычная дзейнасць кааперацы! Mosa бнць падзз-лен'/ на дэмакратычную î бальшав 1цкую шшн !..

3. Л1дэры бальшав|цкаЬ парты! заусёды бачыл! у кааперацы! чзстку партыйна-дзярааунага апарата, поунаоцю яму падпарадкаваную.

4. Пал1тыка КП(б)Б у кааператцуныы руху 20-х— пач. 30-х гг. била у асноуным ск!равана на вераутварэнне кааперацы! у адэ!н з !нструыентау партыйнага уздзэяння на масы. ~Ч(б)Б уздзейн!чала на кааператыуны рух як дэмакратычным шшхэм, праз выбары к!руючых ор-гавау (гзта было характерна, для nepnafi паловы 20-х гг.), так ! праз непаорэднаэ дырэктыунае к!раванне (у другой палове 2С-х

пач. 30-х гг.).

5. На працягу даследуеыага перыяду кааперацыя з"яулялася не-ад"емнай час^кай с!стэмы органау дзяржаунай улады. Падпарадкава-наоць ёй кааперацы! БССР вин iкала як з характеру бальшав!цкай улады, так ! з экана^чнай ыалаздольнасц! болыпасц! кааператывау, як!я часта не магл! здавальняюча працаваць без ыатэрыяльнай падтрымк!

. дзяркавы.

6. ^ааперацыя БССР 20-х — пач. 30-х гг. была адным з фактарау культуркага разв!цця.

7. Праводзшая У 20-я гг. беларуо!зацыя стала адным з элемен- ' тау работы кааперать^ных арга;:!зацый БССР. -.

Навуковая нав!зна дысертацы! заключаецца у тыы, што у ёй ушртыю узята спроба комплекснага даолвдавакня каэператыунага руху " як граыадска-пал1тычнай. э"ячы у перыяд 20-х—пач. 30-х гг. Таксама аутарам упершышо уводз!цца у навуковы абарот значная колькасць пуб-л1цыстычных i арх*уных кркн!ц.,

Крын!цам! дысертацы! стал! зборк!к! дакументау, матэрыялы кааперятыуных, партийных f дзяркаунлх арган1зацый, як(я захоува-юцца у дзяржауных арх!вах Беларус!. Таксама был' скарыстаны ма-тэрыялы перыядычнага друку, апубл!кавэныя. манаграф!! I навуковыя артикулы.

Практичнее изачэнне працы у тым, што яе па"акэнн i i вывады, фактычны матэршзл ыаюць 1нтарэс для г!старычнай навук!, ствараиць аснову для далейшага вывучзння ricropui беларускай кааперацы1, ' могуць быць скарыстаны пры нап!сгнн1 абагульняючшс прац па г!сто-pHi Беларус!, а таксама пры вувучэни! riciopui Беларус! у наву-чальных остановах.

Дысертацыя кеаднаразова абыяркоувалася i была рэкамендзвана да абарояы у аддзеле сацыяльна-эканам1чнай ! гал!тычнай ricTopHi Беларус! савецкага перыгду 1нстытута г!сторы! АН Беларус!. Асноу-.ныя палакэнн! дысертаща знайаш адлкстраванне у 4 аутарск!х пуб--л!кацыях агульным ламерам каля 2 друк. арк.

Дысертацыл складаецца з уводз!я, агульнай характеристик!, чатырох глау, вывадау ! cnicy скарыстаных крин!ц ! л!таратуры. Агулъкы памер дысертацы! — 136 старонак, з ix Л1таратура i кры-я!цы займаюць II ст-рсная, ix cnic уключае 158 назвау.

' 2. АСНОУНЫ ЗМЕСТ ДЫСЕРТАЦЫ1

Ба "Уводз!нах" абгрунтоуваецца актуальнасць тэмы f выбар да-следуемага перыяду.

У першай главе роб!ща агляд 1 анал!з л!таратуры f кркн!ц па

тэме.

У тэарэтычныы плане грунтоуную спробу вырашэнкя праблеыы са-цыялъна-палiтычнага зместу кааперацы! зраб!у Я.В.Сямёнау, а услад за ïm Г.Р.ф!л!пау1. Але у !х манаграф!ях пытанне аб грамадска-па-л!тычиай сутнасц! кааперацы! разгледжаяа ьельы! абстрактна, аута-ры не aнaлiзaвaлi ф!ласбфск!я праблеыы уласяа кааператыунага руху. Яго грамадска-пал i тычн ыя аспекты сакранаюцца у працах па г1сто~ч! кааперацы! СССР. Шэраг з 1х бцу апубл!каваны ягачэ у той час. Най-

* Семенов Е.В. Кооперация деятельности как проблема исторического материализма. - Новосибирск: Наука. Сиб. отделение, I9S3; Филипов Г.Г. Социальная организация и политическая власть. - М.: Мысль, 1985.

больш адметнкш могла назвать кн!г! М.Л.Хемс!на, К.А.Пажытнава, Н.Я.Макеравай1. У гэтих работах асноуная увага надаецца экэнаыхч-наглу боку кааператкунага руху: наказана динам ша колькаснага росту арцеляу 1 таварыствау, 1х даходау, мвсда 1 рол! у эканом^цы. Ад-начасова гадкрэслгзаецца роля грамадска-культурнкх лытанняу у правд кааперацы!, абгрунтоуваевда думка аб ьепадзельнасц! эканам!ч-ных 1 культурных функцш кааперацы!.

У некаторых працах 20-х гг. разгледаана ула'она кааператыуная ■ паж!тыка Камун!стычнай парты! 1 дзяржавк?. Большая частка намэган-вя? IX аунарау заояроджана на анал1'зе 1 прапагандзе заканадаучых актау, пастаноу парты1 ! урада па кааперацы!. Адначасова прасочва-ецца думка аб далучанасц! кааперацы! 20-х гг. да саиедкай грамад-ока-пал1тычаай с{стэмн.

Ва уыовах згортвання 1 л!кв1дацы! сапрауднага кааператыуяага руху з канца 20-х гг. амаль што наогул спыняецца публикация больш ц! мент значных прац па ггсторы! кааперацьп.

Вывучэняе праблем г!сторы! кааперацы: аднауляеода у другой паловв 40-х гг. Першкм адрадз!у пярзрваную працу МЛ.Неыакоу3. У яго дысертаиы! паказака работа партийных арган!зацыЯ па падрыхтоу-цы бядаяцка-серадкядкIх мае сял°чства да ыасавай калектыв1зацы1. Аднак мотадалаг!чная асвова дадзенай дысертяцы! з"яуляецца спрзч-най: леи!иск}я кааператыуныя !дэ! зводзядца да задачи аб"яднання сялянсклх двароу у буйныя калектыуныя гаспадарк!, што значна вузей зместу артикула У.1.Лен!на "Аб кааперацыГ'. Для вывучаемай нам! тэ-мы адыетна выдзялэнне Немаковых грамадска-пал!тычных фактарау развоя кааперацы! (так!х, як к!раун!цтва бальшавшоу работай каапе-ратывау) у якасц! найбольш !стоткых, на яго погляд, стымулау росту, кааператыунага руху.

* Хейскн М.Л. История коопераций в России, г Л., 1926; Пакатнов К.А. Из истории рабочих артелей на Западе и- в России. - Петроград, 1924; Макерова й.Я. История потребительской кооперации в СССР. - Ы., 1927. ■

о

Кантор !й. Основы кооперативной политики ВКП(б). - М., 1926; Крем-нев Г. Основное этапы в развитии кооперативного законодательства

в России. - Л., 1924 1 !нш.

Я • •

, Немаков Н.И. Ленинский кооперативный план и борьба партии за его . осуществление в восстано дтельный период (1921—1925 гг.). -Дисс. .., канд. ист. наук: 07.00.01.-- М., 1947.

Значка узрос (нтарэс да г!сторы1 кааперацк! 20-х — пач. 30-х гг. у 60-х гг. Намаганн! мног!х вучоных засяродявал!ся га-лоуным лам на высвятленн} сацыяльна-эканаы1чнай природы каапера-цы! у першчя гады Савэцкай улады. Г!сторык1 спрабавал! растлума-чщь прычыны несуг.адзення пунктау погллду У.1.Лен!на на кааперацыга у двух яго рогных :а часе выказваннях.

У брашуры "Аб харчовым падатку" (1921 г.) Лел1н л!чыу кааперацш) вгдам дзяржаунага а ап1тал1эьах, а у артикула "Аб каапераща" •(1923 г.) выказана думка, што яна поукасцю супадае з сацьшл!зма1>г. Дадзеьы момант мае значэнне у плане анал1зу-трамадска-пал!ткчнай дзейнасц! каапарацы1, тему што отвораная балызав!кам1 палгтычная с1стэма пав^на была адмов1ць у праве на 1снаванне ус{н тым грамад-ск!м з"явам, што не падыходзШ пад крытэрый "сацкял!стычкасцГ.

На думку 1.Б.Берх1на, дадзэнае адрозненне тлумачылася тым, што да 1923 г. УЛ.Лен'п разглядау прасцейтыя В1ды кааперацы} як дзяржауна-кап 1 тал 1'стычную форму гаспадарк! у сузяз{ з перавагай у ¡х заможвых сялян. 3 пачаткам »а нэпа адбывауся працэс пераутварэн-ня кааперацы! у сацыял!стычную форму гаспадарк!3.

Арыг}нальны погляд выказау А.Касой: ён н.аогул адмовгу !снавау-шае да гэтага меркаварне аб супярэчнасц! у лен!нск1х выказваннях, эдзначыуаш, што яны у прынцьше цалкаы {дэнтычныя, бо 1 у 1921, Ту 1923 гг. кааперацыя выратала разам дзве задачы: рыхтавала стварэн-не на вёсцы буйной калектыунай вытворчасцГ I з"яулялася сродкам дзяржаунага кантролю над приватным кап!талам4.

Меркаванне А.Каоога было падтрымана I разгорнута Л.д.Файиам5. Аднак 1х тэз!о быу прдвергнуты крытыцы з боку Л.Ф.Марозава, як! па-казау {стотныя змены у сацыяльнш зкесце дзейнасц{ кааперацы! на працягу 1921—1923 гг., як!я, ва ду^дку яго, абумовШ адрозненн! у лен!нск{х ацэнках6.

1 Ленин В.И. Полн. собр. соч. Т.43. - С.225.

2 Тамсама. -Т.45. - С.376.

3 БерхинИ.Б. Ленинский план построения социализма в СССР. - М,: Наука, 1960. - С.ИЗ.

4 Коссой А. О природе и роли кооперации в переходный период от капитализма к социализму //Вопросы экономики. - 1963. X 2. - С.87, 90-92.

® Файн Л.Е. Социально-экономическая характеристика кооперации в начальный период нэпа (1921-1923). - История СССР,1963, «5. - С.16.

® Морозов Л.Ф. От кооперации буржуазной к кооперации социалистической. - М.: Мысль, 1969. - С.59-60.

Новы ! смелы для свайго часу пункт погляду быу выказаны у чэрвен! 1969 г. на навуковай канферэнцы! "Праблемы аграрнай г!сто-ры! савецкага грамадотва" У.П.Дзы!трэнкам: ёа звязвау вывад аб сацыял!стычнай натуры кааперацы!, што быу зроблены Лен1ным у сту-дзен! 1923 г., з разв!ццём лен!нсквй канцэпцы1 кааперацы!*.

На пачатку 70-х гг. дыокус!я перапын!лася. У яо ходзе, так!м чынам, выяв!лася тры пазыы!: а) адрозненне у лен1нск1Х выказван-нях тлумачылася зменаы1, як{я адбыл!ся у пал!тычным i аканам1чным станов »¡пчы кааперзцы1; б) супя.рэчнасц! у поглядах Лен!на ляма, ёсцъ розния ацэнк! этап&у вызначанага iM яшчэ у 1918 г. пераводу каапе-рацы! на сацыял1стычныя рэйк1; в) на лрацягу 1921—1923 гг. месца разв!вдё лен!нскай кенцэпцы! кааперацы! (а разв1вдё заусёды прад-угледавае перагляд I адмауленне таго, што не пацвярджаецца рэал!я--м1 жыцця).

Дадзеную праблему'пачал! разглядаць зноу тольк! у другой пало-ве 80-х гг.

Найболып ц!кавым1 зияулоодца артыкулы 1.1.Х8.даркоускага, М.М. Горынава, С.ВДакунова^. Першы дадучаецца да керкавання У.П.Дзы!т-рэнк!. 3yciM ¡ншаэ читаем у суме снам артыкуле Горынава i Цакунова: "Вывад, што'перагляд УЛ.Лен !нны -ояго пункту погляду на оацыя-л!зм, як! н!быта адбыуся у студзон! 1923 г., ?чодз!цца да змянення парадигмы сацыял!зма — бозтаварнай мадэл! на рынкавую (кааператыу-ную), з"яуляецца... спрэчным". Лен!н у сва!х апошн!х працах працяг-вау заставацца на паз!цыях сфармуляванай !м у канцы 1921—1922 гг. канцэпцы! шляху да сацыял.1зма праз дзяржауны кап!тал¡зы ва умовах пралетарскай дзярхавы. У яго адбылося не змяненне разумения сацыя-л!эма, а ыенав1та пункту гледкання: раной, да узяцця улады, ён глядзеу на сацыял!зм зн!зу, з рэвалюцыйнага падполля, з ул!кам не-абходнасц! узяцця улады, а цяпер глядз!ць на яго зверху, з паз!цый чалавека, як! знаходз!цца пры уладзе3.

У оуЕяз! з гэтым! душам! узн!кае такое пытанне: кал! перамена

* Проблем аграрной истории советского общества. Материалы научной

конференции 9—12 июня 1969 г. - №. : Наука, 1971. - C.I88.

2 Ходорковский И.И. О ленинской концепции кооперации //Вопросы.ис-

, тории КПСС. 1990, а 3; Горинов М.М., Цакунов C.B. Ленинская

концепция нэпа; становление и развитие //Вопросы истории. - 19^0,

S 4.

О

Горинов М.М., Цакунов C.B. Указ. соч. - С.36—39.

пункту погляду на сацшшзм зводзыися тольк! да перамены аднос!н да улады Лен ¡на, то чаыу ён не абвясц!у аб гэтым адразу ц! крыху • пазней пасля прихода да уладк бальшавЫоу?

Такш чынам, Hiводную з разгледааных паз!цый нельга л!чыць пе- -раканаучай. Таму праблеыа фармграваиня i развкадя леяIhckIx погля--дау на кааперацыю патрабуе дадатковага анал!зу. .

Грамадска-пал!тычная дзейнасць кааперацы! ук^лао у сябе I • такг аспект, як узаемаадносгны апошняй з бальшав1цкай партыяй.

Адным з першых у пасляваенныя гада дадзенаа пытанно пачау вы-вучаць М.а.Дзям"янау . i ходь яго праца праоякнута IctotbkmI рисам! стал1нскага дагматнзму, у ёй бачна спроба пастаноукЛ i вырашэквя праблем ггсторы! кааперацы! менав1та як грамадскай, а не тольк! эканам.'чнай аргашзацы!.

Найбольш r-рунтоуна праблеыы кааператыунай палiтыкi бальшав!коу разгледааны у.сумеснай ыанэграфП У.П.Дзы!трэкк1, Л.Ф.Марозава, У.1.Пагудз1на. iMi г.раанал1завана вял!кая колькасць дакуыентау, у як!х адлюстравана !дэйкая барацьба па пктанн! аб рол! кааперацы! у будаунЛцтве новага грамздства, аб месцы кааперацы!. у сацыяльна-па-Л1тычнай с!стэме РСёСР—СССР2.

Большасць паказан-ix вышэй асабл!васцей г!старыяграф!! каапера-тыунага руху перыяду нэпа наз!раецца i у лггаратуры па г!сторы! кааперацы! БССР. Яе пачгл1' вывучаць яшчэ у 20-я гг.', знлртаючы пры гэтш увагу.у аснсунын на зканам!чныя яэ функцы!, як, яапрыклад, гэта роб!цца у артикуле Бонч-Асмалоускага . .

Актыв!зацыя вывучэння кааператыунага рухуБССР периоду нэпа пачынаецца у другой лр-лове 50-х гг. У.Шамко разгледзеу разв!цц8. прасцейшых в!дау.кааперацы! БССР другой паловы 20-х гг. У дакладзе М.Я.Стрельцова на канферэнцы! маладыхвучоных БССР у л!стападзе

1 Демьянов М.А. .Борьба КПСС-за кооперацшо-.в первые, годы.нэпа (1921—: . 1928 гг.). Дисс.ч... .канд. ист. наук:.;07.00.0Г. .- л..г .1954.'. " Дмитранко-В.П'., Морозов-Л.Ф., Погудин:ВЛ1. Партия и кооперация...

- M.J Политиздат, ,1978.' .

® Шамко Б.В. Развитие простейших.видов;сельскохозяйственной кооп рации БССР, (1925—1929 rrj") //Сб. .автореф. научн. .конф. .Бел. , селъхоз. академии. Горки, 1957. ,- С.19—24. <

4 Бонч-Осмоловский. Эволюция сельского хозяйства ЕССР.-с 80-х гг. . прошлого столетия до настоящего времени) (1924 г;) //Савецкае будаун!цтва. -1926, .4 1-2. - С. 14-28.

1967 г. аяал!зуелца раэЕТццё лрасцейвчах форм сельгаскааперацыI у пэршай палоье 20-х гг., прысутн!чае думка аб тым, што менав^а ■ гра;.;адска-пал!тычяыя умовы нэпа спрыял! эканам!чным поспехам каапе-ратыунага руху*.

Разв!ццё кааперацы! ЕССР у 20-.я гг. у плане аныццкулення каа- • перэтыуных 1дай Ленина I Камун!стычяай парты! разглядалася у артикулах Ф.Марц!якев:ча : 3»Г1арг!дзе2. Аутарам! падгсрэслена лераваЕ-ная роля грамадска-пал!тычных фактарау, так^х, як, напрнклэд, адпа-веднэя мэтанак!рзьаная пал!тыка парты!, у разв!цц! каапераща 20~х гг.

Некаторкя сацыяльна-пал!тычпыя аспокты развщця прзсце^ных фору кааперацы! у сельскай гаспадарцы асветлены у дыозртаци! М.Г. Мако1иавай. Наказана работа па умацаванкю I патырэшш партыйнага уплыву 1 каятролю £ сельокагасяадарчай кааперацы!, уцягнекн» иао у прасцейшкя оельскагаСпадарчыя ка&ператйвы, узмацненне работы КП(б)Б па кааператкунаму будаун!цтву на вёсцы пасля апубл^кавання апошн!х прац Лен!на, рост I ^нацаванче прасцейшых форм кааперацы1 у канцы аднауленчага перыяду^.

Значны агГём вовага фактычнага ыатзркялу быу уведзены у навуко-вь абарст аутарам! кглектыунай прр.цы аб падрихтоуцы I правядзеши оуцэльнай калектьш^зацы! у БССР*. У кн!за перавакае анал!з экана-м!чных аспоктау кааператыунага руху, асяоунай ыэтай аутарау было даказаць аб"ектыуяую неабходнаоць ! станоучыя выя!к! калектшизацы! оелъскай гаспадарк!. Разам з тым аутары звяртал! увагу на ролю па-л!тык1 парты! I дзярьазы як а дну з грамадска-пал!ткчных умоу раз-В1ЦЦЯ кааперацы! у 20-я гг.

Найболып груьтоуна новыя, "дерабудовачныя", паднходы у вызучэн-

* Стрельцов М.Е. Некоторые особенности восстановления сельского хозяйства Белоруссии в 1521—1525 гг. //Доклады к П конференции молодых ученых БССР (ноябрь 1967 г.). - Минск, 1967.

2

Марц!ккев1Ч Ф.С. Ажнццяуленне лен!нскага кааператкунага плана у БеларусГ //Бесц! АН ЕССР. - Сер.грам.навук. - 1970, И I. - С .1423; Г!арп'дзе 3.1.. Сельскагаспадарчая крэдытная кааперацыя БССР -ззяно лен!нскага каеператыунага плана. -Тамсака. -ЯЗ.- С.13-23. Максимова М.Г. Деяа льность КП(б)Б по развитию простейших форм сельскохозяйственной кооперации (1921—1925 гг.). - Дисс. ... ■ канд. лет. наук: 07,00.01. - Минск, 1972.

Победа колхозного строя в Белорусской ССР. - Минск: Наука и техника,' 1981.

н! праблем каапэратаунага руху БССР перыяду нэпа был! выьначанц } раопрацававы у дысертацш ЯЛ.М1кулы. 1м разглоджаьы навукова-тэа-рэтычнкА аоновы човзй эканэм1чяай пал{тык1 з анал!заы розных пада-ходау, асабл1засц1 разв!цця каапэрацы! БССР 2С-х гг., уздзеянне нэпа на кааператцуяа -калгзсяае будаул у бе-арускай вёсцы, Наказана таксаыа пра:;эо ^ортвання нэпа I пачатак суцэльнай гвалтоунай калэктьшзацыг сельскай гаспадарк! ЕССР, л1кв!дац. л прасцейшых форм сельскаггсладарчай I адзяркьуленне спанквецкай кааперацьм*. Але ас-ноукая Убегэ яададзена эканам!чааму боку кааперацыг, яна не разглг:-даэццп як грамадская аргон ¡зацыя.

Токш чыааы, г история каанерацы! як грамэдскай аргая1зацы} специальна не разглядалася я! у г!старыягряф.'1 былсга СССР, н! уласиа беларуск1м{ г 1 сторыка.'и. Бекаторкя даследчык! тольк! акр?с-л}л! ладыходи да яе вывучэяяя.

У другой главе разгллдаюцца погляди тэарэтыкау кааператыунага руху на яго С8цьялъна-пал1тычны зм'ест, анал!зуавда песца 1 сутнасцо каалерэцыз у праграыах I тзсры! аэрагу лад!тичных партий Беларуси, у першую чаргу бальшавпюу.

Таарэтыкау хааперацы! можна падзял1ць на дзве групн: агульна-дэмакрать'чяую 1 бальпгвщкую.

Да першзЙ едносьЛся вядомня расийск1я вучоныя МЛ .Тугая-Бара-ноуск1, А.З.Чаянау, К.А.Пааытнау, а таксама некаторня беларуск;я эканам!сты 20-х гг.1.А.К1слякоу, З.ФЛрышчэлау, ЯЛ.Ярашчук.

МЛ.Туган-Баранзусю г.рысвяцгу анал:зу грачадска-пал!тычнай дзвЛнасд} каапераиы! асобную працу^. Ён зыходз1у з ьеаб. ,дааоц{ не-залекнасц! каапэраткунага руху ад пал}ты\'яага працэсу. У Туган-Ба-раноускага ясна прзглядаецца }дзя аб тык, што праз гаспадарчую дзеЙяаоць кааперацы!, без пал1тычнай барацьбы I рэвалюцый ыагчкма стварэяяр новага, сацнял1с?ычяага грамадства. Такой ка лаз!цы1 прытрьау.л1вауся: 1 К.А.Пакытнау, т<1 л!чыу, што як пал!тычны, так 1 кааператыуны рух! гмкнуцца да аднолькэвай мэты — ажыццяулення са-цыял}стэтнага. ]дэалу. Але рсбяць яны гэта кожны па-свойму: пал1тьп-нкя парты! —праз палЗычную барацьбу, а кеаператыуньш арган!зацы!

* Микула Е.И./Влияние новой экономической политики на колхозно-кооперативное строительство в белорусской деревне (1320-е — нач. 30-х гг.). г Дисс. ... канд.кст.наук: 07.00.02. - Минск, 1991. 2 М.И.Туган-БэраноБ'зкий. Социальные основы кооперации. - М.: Экономика, 1989.:-.

— праз бграцъбу экаьам!чную*.А.ВЛаявау .sivuy разв^дцё каапера-; цы! рухам да вышэйтай арган!зацы! жыцця^.

Што датычыцца.прадстаун!коу. беларускай эканамгчнай думк! 20-х гг., дэмакратычнай, а но дагматычна-бальшав^каР яак!разанасц!, то яны у OBaix нрацах пазбягал! анал1зу грамадска-пал1тычнага боку janepaтыунага руху3.

Идэры балъшав!коу риснрацоувал! уласния тэарэтичныя падыходы да кааперацы!. Найболыпы увлыу на кааператцуную пал¡тыку бальшаai-коу oaöLii адааведаыя погляды УЛ.Леихна. Як ужо адзначалася, яяы бил! супярэчл!вым!' i перацярпел! адметную эвалюцызо. Уваюнвы анал!з выказванняу Лекina аб кааперацыi розных гадоу дазваляе зрабщь вы-вад аб тым, што ён так i не прнзнау. адкрыта болыласцъ 1стотных прынцыпау-кааператыунага руху: незаледнасць яго ад партыi i дзяржа-' вы,.кааператыуную уласвасць, свабоду гандою як пастаянны, а не Басовы признак. Верагодней усяго, иола ыесца кастугшае: у канцы кыцця leHfp праводз1у значны.перагляд cBaix поглядау, але вызначыцца у ix болып-ыен пэуна не паспеу.

Пасля смерцГУ.1.Лен!на значную увагу пытанням кааперацы! ся-род л!дэрау бэдьшав1коу надавау М.I.Бухарин..Асноуную грамадска-па-л!тычную задачу кааперацы! ён бачву у тым,. каб гаспадарчым шляхам зацЕкав'ць селян !на у падтрыыцы Сальшав1цкега тажыму. У оярэдз1не ■ 20-х гг. Бухарин парсуноувау кааперацыю i прафес!йныя саюзы. Апот-н!я бьш сродкам уплыву парты! на рабочих, першая пав1нна была стаць гэтим жа у аднос!нах да сялянства^. Адначасова Бухарин адаоуна ацэньвау ыагчымасць граыадска-пгл1тычнай дзейнасш кааперацы! як саыастойнай арган i зацк i.

Такгы чынам, нэпауск!я погляды бзльшавщк!х тэарэтыкеу на кааперацыю хоць ! дапуокал! пзуную свабоду у яе pssaiiw!, але грунта-вал!ся на дзяржауаа-адмih iстрацыйнай канцэпцы! сацыял!зму, дзе кааперацы! была адведзена роля давамокнага сродку (як эканаы!чнага,

* Пагатнов К.А. Кооперация и ее отношение к профессиональным союзам, по/йтичэским партиям и социализму. - Петроград,; 1918. - С.63. ^ Чаянов A.B. Краткий курс кооперации. - М., 1925. - C.I3. ® Кьсляков И.А. Очерк эволюции сельского хозяйства БССР. - Минск: ; Госиздат, 1927; Прицепов Д. Крестьянка.в сельском хозяйстве. -Минск, IS25; Ярощук ЕЛ. Связь крестьянского.хозяйства-БССР с рынком. - Минск, 1926.

Бухарин Н.И. Избранные произведения. - М.: Политиздат,. 1988. -С.222—223.

так i грамадска-пал!тычнага плана) у л!кв!даванн! прыватнауласн!ц-кай тэндзнцыi у разв!цц! гаспадарк!.

Што датычыцца праграм ¿снавауиых i жутка забэроне.чкх на па-чатку 20-х гг. на Беларус! неб&лыаав!цд!х партый, то усе яны кол! палажэнн! вб кааперацы!. Дзеячы Беларускай Сацкял!стычка? Грамада. Беларускай Сацыял-дэыакратычнай парты!, парты! беларуск!х сацкял!с-тау-рэвалкцыяиергу, зыходзШ з неабходнзсд! вольнага разв!цця кааперацы! як у эк£на.\пчным, так i у граыадсха-пал!тычным планах, г.зн. яны стаял! на пазиыях пабудовы дзмакратычнага сацьял1з1лу.

У трэцяй главе разглядаецца узаеыадзеяане кааперацы! з галоу-ным! элемзнтам! пал!тычкай сiстены БССР 20-х — пач. 30-х гг. — Камун!стычнай партняй (балынав:коу) БеларуС! i Саветам!.

У сувяз! з тыы, што пасля пераходу да нэпа начал! складвацца умовы для вольнага разв!цця кааперацы!, бальшаз!цкае к!раун!цтва выказвала занепакоенасць тым, чао кааперацкя на трап:ла у рук! аиа-зщыйных ¡м с!л. Таму 20-я гг. — гэта час барацьбы балъшаыкоу за усталяваяке свайго поунага i непад&ельнага Hi з kim уплыву у каапе-ратыуным руху ЕССР. Да другой палоЕК дзесяц1годдзя у партыйных даку-ментах па кааперацы! бачны супярэчл!вы падыход: з аднаго Соку — усебаковае патырэнне розных в!дау кааперацы!, разв1ццё матэрыялькай зац!кауленасц! ! самастойнасц! каапераванага насельн!цтва, а з дру-гога — абавязковээ членства у спагыведкай кааперацы! .для камун!с-тау, "аеаслабяваючая увага партийных органау" да дзейнасц! кааперацы!1. Галоукым l лхам забеспячэння парткйнага уплыву у кааперацы! был! поравыбары яе к!руючых органау. Партыйныя арган!зацы! БССР за-трачвал! пшат энэргН, каб знешне дэмакратычным шляхам абяспечыць сабе большасць у к!раун!?ттве кааперацыяй. Нягледзячы на асобныя пра-колы, кал! кааператары усё s галасавал! не за бальаавiчоу, апоиш!м увогуле удавалася на працягу 20-х гг. даб!вацца поспехау на влбарах у к!руючыя органы ycix в!дау кааперацы!. Аб гэтнм сведчацъ наступ-ныя л!чбы: напрыклад, на губернски з"ездзе спанывецкай кааперацы! у В!цебску у 1923 г. камуя!стау ! спачуваючых было 65??, на з"ездзе спаг.ывецкай кааперацы! ГоыельскаЙ губери i1 у гэтыы на годза дадзе-нгя л!чба даходз!ла да бО^3.

1 КПСС и резолюциях... - Т.2. - С.583—587. > ,

^ Лл!ял дзярж. арх. Bin. вобл. - ф.10050,. воп.1, спр.444, аркЛГ. •'

3 Новая деревня. - 4 апреля 1923 г. ,

J.2

У другой палове 20-х гг. нагпралася павял^чэнне звачиасц} па-л'тычинх мома.нтау у аднос'ках naprui да казперацьй. Цядер перадвы-бэрчкя кгмпаяП стглг сродкам <5арацьбы Шх(tí )Б э уплывай непаяадаякх класавых зломеятау — кулл;оу на вёсцы i приватных уласн{кау у го-радзе.

Да гзча'г^-у 30-х гг. бальшйв1кам Ееларус1 удалася устакав1щ> поуяи хаитроль у бзльиэсц! В1дгу каапзсацыi ripas падатл1вы для ix оклад Kipyn-iux органау.

У крнцы 20-х — пач. 30-х гг. н£з1ракаоя таксаыа трансфармацыя саьюй каеп«рацы1. До гзтгга часу адбь-уся каьчатковы г зрыу з дэма-кра.пхчнигп принципам i кааперацьл, яка зноу епынулася ва умовах, што нагздзал: халк "ваеикага камунi3f.ty". Перамога вэе1ша-камун1стычнай тэ.чдэниьц у эдкосиках балъшаз i г.оу да кааператцунага руху была абу-моудена кзрагам прцчьщ, як?я мо'^а дадзял(ць на групы: дактрыналь-нкя (керзспрацаванасць .^зорк! ксаперааиуаагл руху правздырам! оглъ-шаьгко?, няведанне с-льшсспю з >х сапрауднай сутаасц} хаапорацыО, . пзл1таъчыу} (Ыстька диктатуры пралэтарыята супярыыла адноснай са-Л'.астс4:-лЗгц1 i дьыакраткзму кааперзтыуиага руху), сацкяльныш (вымывая нэ 'стзр;:х кааьератарау" з кааператчунага руху), экзкам*чньш (ня.здсльйэсць значнай частк! хааператывау гармальна разв!Бадца без i льгот í матэъ^чльнай падтрымкг дзяржавл).

КГЦ 6) Б аяа.щя?ляла у асноукым пал!тычнае к!раун!цтва каапвра- • цыяЛ, у адмЫстрзцгйкым ел. парадку ^на залежала ад органау дзяр-Еауьай у лады (Сааотау i ix рыкаккамау)1.. У гады "взенвага ..амукгзма" каалерацыя была йактыч.ча часткай дзярнаунаха апарату, размеркаваль-н:кам. Да едя периоду да нэпа яна начала атрышпзаць пэуьуы сама-стойнасць. На початку 20-х гг. каеаератари БССР шмат часу трац'лГ на дыскусП "аб свабодах" у каап&рацьп. Аскоуных пктанняу б^ло два: вольная членства у кааперстывах (а у гадн грамадзянскай вайны ксяны iiaaiHèH бку быць приписаны да нейкага спакыве"кага таварыства) саыасто1:яасць каэператывау ад дзяраавы. У ходзе дыскусн ъкяаиася дзве nasiyui: а) кааперацыя — частка ягульнасавецкай с!стэмы, яна nasiHHa поунасцю падпарадкоувацца дзяржаве; б) кааперацыя — сама- • стокная арган{ззцыя, рауиапрауны партнёр íhu¡4X элементау грамадска-

ПаЛ]'ТКЧ!!ЗЙ QÍCT3MH.

Хоцъ болькасць .ч!раун1Коу як дзяркауяых, так i кааператыуных. устакоу БССР сх!лялася да пиринга падыходу, у рзальнасц! был! праве дзены мврапрыемствы па ажыццяуленкв другога меркавання: уведзена ■ вольиае члэ1. -тва у спакгз'зцкай кааперацы}, дзкларавана аднссная самастойнасць каэператывау.

Але фак'плна кааперзцыя m працягу даследуемага перкяду зас-тавалася часткай дзяряаупай о!стэмы ЕССР. Самастойнасцъ была вэльм! ябыяааваная, а залэняасць ад дзярнавы — пораЕатаая. Таксе стг.но-В1шча у значяай ступен! тлумачылася тю, што савецкая кааг.аргцг'я была не у сане разв!вацца без дзяряаунай дапансп. Тэта даткчы-лася ус:х В1дау кааперацы!, але у наибольшей ступен! гвллезаЛ. Каб дапамагчы ей, 1КК БССР у лгэтым 1Э25 г. стварыу специальны фонд дли яе субс!давания*.

Найболып адметнай э"явай ва у?аеыааднос!нах касператыу.чь'х ар-гэн!зацый ! органау дзяркауиэй у лады оыу удзел кааператарау v вы-барах Сазетау. Сведчаны зб гэтым з"яулящца У другой палпве 20-:с гг., кал! палiтыка "ааыуленяя С;,ве1су" пача. :а дэзаць винiк!. Ало пршметяая ектыунасць кааператыуных устало? у гэ-гай справа знодз!-лася да выкакаяня лозунгу аб X005S удзелэ у пзравнбарах, у пздтрым-цы кааператарамi кандидатур, пяцыходзячгх пгртыйным органам. Kz a J *як!м удзеле кааператывау у перевыборах Саветау у якасц! самастайных органзу не магло !сц! гавсрк!. Увогуле, кааперрцыя БССР на пра-цягу усяго даследуемага пзрыяду заставалася неад"емгай, пазбауле-най самасто:шзсц1 чазтка.Ч "агульяасавецкай сiстнмы".

У чацвёртай главе разглядаецца грамадска-культурная дгейнасць кааператыуных арган!зацый БССР. Аутарам выдзелоня два аспекта да-дзонага пытання: культурна-асьетн!цкая работа ! беларус1ьа:,ия у кааператнуяых арганТзацыях.

Культурна-а зтн!цкая работа беларускай каапераць'! даслздуеыага перыяду увасаблялася у кыццё праз шэраг розных форм. Еайсолыа знач-HHMi был! иаступныя: шэфства кааператыуных таварыствэ? к ц шола-Mi, выдзялеяпе абавязковы* грошовых ! матэрыялъннх адаНЭнняу ад прыбыткау кааператывау яа разв!ццё культуры на вёсцы i ^/горадзе, стварэннэ кааператыуяых б!бл!ятэк, хат-чыталея, клубау, нзродаых дамоу, дз!цячых садкоу ! пляцовак, развщцё кааператыуьзй адукацкГ праз сетку к„.рса.у i пргфесШых школ, краязнаучая работа, каапэра-тыуны друк, к!наф!кацкя. Па ycix гэтых формах мел^ся пгуныл дасяг-ненн1.

У 1925 г. й1заьая сетка тольк! спажквецкай кааперацы! БССР мела 49 бгбл^ятэк, 33 хаты-чктальн!, 2 народных дамы, I клуб, 36 кааператыуных гурткоу. Адл!чэнн! на культурна-асветн!цкую работу скла-далг ззыл1 64 тыс.руб/. > ,

1 СУ БССР. - 1925, Л 12. - С.97.

о

Кааперацыйнае кыццё. - 1925, Я 15. - С.6.

Культурна-асветн1цкая работа кааперацьп знаходз глася. пад кантро-лем партийных органау i была адным са сродкау правядзення партыйна-га. уплыву ва масы. Гэтз неаднаразова падкрэслгвалася У пастановах партийных ка!.итэтау.

Значаай з"гзай культурней працы, кааперацы{ ЬССР 20-х — пач. . 30-х гг. была каеператкуная адукацыя. ..Найболъш распаусюджанай яе форыай был i кьроткатэрм {новый курсы, пито рыхтавал! рахункаводау, трактаркстау, птушкаводау i !ншах спецшшстау. Праз ix прэйшл! сот- • я i кааператарау. Неабходна медь на увазв,:што культурная работа каа-перацы! паступова пераутЕаралася у ¡нструмент 1дэалагИнага уплыву парсы i.

Адкым з вапрамкау культурней дзз£касц1 кааперацы! БССР стала бо-ларусчзэцыя. Тактична работа па адраджэкню нацыянальнай культуры па-чалася да аф^цыйнага абзяшчэння беларус1зацы! у 1924 г. Яшчэ у raiy-Hi 1.S23 г. прауленне Беларускага саюза .оельскагаспадарчгй í прамысло-вай кааперадк!" прыня/ю пастгнову аб.'Еядзепн' справаводстза i пара--nrcxi на беларускьй мове*.

Асноуныш напрамкам{ беларус^зацьп .у кааператыуных зрган!зацнях был i пераход на беларуокую ыову i каран1зацкя (г.зн. павял1чэнке удзельнай sari у кграунщтве карэннага яасечън!цтЕа). Адначасова каа-ператарн праЕодзШ мэрапрыемствы па расЕ1ццы культуры 1ншых нацыя- • аальнасцей, ато ккл1 на Беларуси

Па зьестках старшыш нацыянальнай.khmícíi ЦБК БССР А.Хацкев1ча, па стане на кастрнчн^к IS27 г. апарат Гиаператкуньх арганлзацый рэо-публ!к! бну беларусхзаванд на 50%^. Да .канца 20-х гг. у асноунш уся справавзя документация i поpañi ска кааператыуных арган!зацый i уста-ноу ВССР Еялася на беларускаймове. Але яна не стала мовай пауся-дзённай працы кааперацы!: пасядаэян!"па.болыпай частды вял(ся па-рус-ку, а пратаколы — на беларускай мове..Нягледзячы на пагрозы пакаран-няу на адрас тых, хто затры-лл ¡взу беларус{за1Г->, яна ¡шла ¿элък,. складана. А з канца 20-у.—пачатку 30-х гг.. у су вяз i з генениямi на. так званых "нацдэмау" яшчэ больш замарудз1лася.

БЫВАДЫ :

I. У працэсе даследавакня грамадска-пал1тычнага аспекту.Ktanepa-ткунага руху'БССР 20-х—пач. 30-х гг.,,а.таксама тэарэ'тычнкх асноу дадзенага боку кааперацы! выяв1лася,,!вто"каапврацыя — не тольк! фор-

* Бел. дзярк. apxiy. .£>„334. Воп.1. Сп.155.»Арк.40. 2 Бальшав1к Беларусь - IS27, J? 12.,- С.48..

на эканам1чных аднос!н, ала 1 грамадская арган1зацня.

2. Адаосная л!берзл1зацыя экааом!к! у перыяд нэпа била гьлоу-най прытонгай ажыулення грамадска-палIтычней 1 культурная дзейнасц! кааперацыг. Разам з тнм разв!цц8 кааператыунага руху вын!када з пал!тык! парты! ! дзяркавы, як!я бачыл! у каапэрацы! магчьмасць оумятчэння станоучых рыс !н!цыятывы 1 адноснай зканам!чнай свабоды

1 асноунай I ты сваей дзейнасц! — пабудовы непрыватн!цкага грамад-ства. Каб сумясцхць гэтыя сунрацьлегласц!, бальшав!цкая партыя ! дзяржава давал! мзгчкмзсць разв!взцца вольная хшаперацы! ! адаача-сова падпарадкавал! яе свайму кантрелю. Гэты каитроль -нас!у як эка-нам!чны, так ! грамадска-пал!тычны характер.

3. Бальтав!к1 на працягу ^сяго дасле;уемага перыяду зыходз!л! з таго, тто кааперацыя — нз.самастойная арган1зацыя, а неад"емная частка партыйна-дзяргаунай с!стэиы. Па сутнасц!, карэнккх змен у грамадска-пал!тычным станов!шчы каапэрацы! у парэу.чанн! з периллам "ваеннага камун!зма" на адбылося.

4. Культурна-асгетн¡цкая работа кааперацы! адаграла значную станоучую ролю у падняцц! агульнага узроуно п1ськенкзсц! I культуры на вёсцы ! у горадзе, далучзнню еялянотва 1 рабочых да дасягнен-няу айчыннай 1 сусветнай культуры. Гэтыя дасягненн! магл! бкць больш значным!, кал! б кааперацыя у дадзенай справе карысталася болыпай свабодай 5 незалежнаецэ ад балыпав!цкай парты! I пануючай !дээлог!;.

5. Курс на уоталяванне татал!тарнай о!стэмы сацчяльна-уладшых аднос!н, узяты к!раун!цтвам бальшав!коу у другой палове 20-х гг., л!кв!давау слабыя парастк! грамадска-культурнай акткунэсц! каапера-тыуных арген1зацый. Тэта нанесла урон не тольк! самой кааперацы!,' ала таксама збядн!ла 1 прым!тызавала грамадска-пал¡тычнаа I культурная жыццё БССР у цэлым.

Асноуныя лалажэнн! дысертацы! адлюстраваны у наступиых публикациях:

1. Из истории развития кооперации на Гоыельщиве С20-е годы) // Общественные науки и перестройка. Тезисы докладов научной конференции профессорско-преподавательского состава Гомельского коопе-' ра^ивн^о института по итогам научно-исслздовательекой и научно-методической работа кафедр общзственнтд наук за 1989 г.У- Гомель: Гомельский кооперативный институт Центрсоюза, 1390. - С,66—68.

2. Ад кааперацы! да ураун!лаук! — - Г назад/Аырвоная змена» 3 л1стапада 1990 г. (оукэсна з С.Таляронкам).,. ' "",''

3. Да тлання аб эвалзоцы! поглядау УЛ.Лен1на на кааперацшо //

Весц! АН Беларус!. - Сер. грам. навук. - 1992, № I. - С.58—65.

4. Аб пал!тычнай дзейнасц! кааперацыI БССР у 20-я гады //Вес-щ АН Беларус!. Сер. грам. навук. - 1994, ЯЗ.- С.64—92.

РЗЗОМБ

Ключавыя словы: кааперация, г!оторыя, грамадска-пал!тычнае жнццё, Камун1 стычная партнл, Саветы, культура, беларус;зацыя.

Аб"ектаы даследазання работы з"яуляецца грамадскз-пал!тычяая I культурная дзайнасць кааперацы! БССР у 20-я—-пач. 30-х гг. Мэта дксертацы! — вывучэнне месца 1 рол! кааперацы! у гра: адска-пал!тыч-най с!стэ.ча БССР азначанауа перыяду. Асноуны вын!к даследавання — комплексны анал!з грамадскз-палгтычнай ! культурней працы кааперацы! БССР перыяду нэпа, як! дазваляе зраб!ць галоуную вкснову аб та, што у той час !шоу працэс паступггчга уключэння у лартыйна-дзяржауную с.'отзму бяльшавгкоу кааперацы! БССР, што прквяло да фак-тычнай яе л!кв!дацы! на пачатку 30-х гг. Матэрыялн ! вын!к! даследавання могуць быць выкарыстаны пры стварэнн! абагульняючых г.рац па Г1сюры1 Беларус!, у вучэйвкм працэсе вышэйшай ! сярэдняй школы рэспубл'к!.

РЕЗЮМЕ

Ключевые слова: кооперация, история, общественно-политическая евзкь, Коммунистическая партия, Советы, культура, белоруг-зация.

Объектом исследования работы является общественно-политическая и культурная деятельность кооперации БССР в 20-е —нач.30-х гг. Цель диссертации — изучение места и роли кооперации в общественно-политической системе БССР указанного периода. Основной результат исследования — комплексный анализ общественно-политической и куль-туркой работы кооперации БССР периода нэп§, который позволяет сделать вывод о то», что в то время шел процесс постепенного включения в партийно-государственную систему большевиков кооперации БССР, что привело к фактической ее ликвидации в-начале 30-х гг. Материалы и результаты исследования могут быть использованы при создании обобщающих трудов по истории Беларуси, в учебном процессе высшей и средней школы республики. ■ ■

Sunnary

Key-words: cooperation, history, social and political lifb. coauunist party, soviets, culture, belorusisation.

The object of research is social,political and cultural activity of BSSR cooperation during 20-s - early 30-s. Ths ain of the studs is to research the place and the role of cooperation in the socio-political system of BSSR in this period. The nain result of the study is the conclusion about the existencT of the process of steady including of cooperation into the bolshevik party-state systen, which had lead t.o abolition of the cooperative noveBent at the early 30-s. Materials and results nay be used in creating general history works and in training.

' 60 УД АН BCCF . 199C Минск