автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.01
диссертация на тему: Лексические лакуны и средства их компенсации (сопоставительное системно-функциональное исследование белорусского и русского языков)

Полный текст автореферата диссертации по теме "Лексические лакуны и средства их компенсации (сопоставительное системно-функциональное исследование белорусского и русского языков)"

БЕЛАРУСИ Д1ЯРЖ'Ар11ЫУ1ИВЕРСПЭТ УДК £08.26 — 3 + «03.2 — 5

РГ6 од

- 8 О KT №96 pedalean Отёнатч

Лексшныя лакуны i сродга Is

кампенсацьи (е^аста^ляльпае астзмна-фушсцьшиальнае дкеледаванне беларуекай i рускай моу)

Спецыялытсць — 10.02.01 — боларуская мот 10.02.02 — руокяя мова

А^ТАРЭФЕРАТ дысертацьп на атрыманке вучонай ступещ доктара фиталапчных навук

MifiCK, 1996

Праца вшсанана ка кафедры рускай мовы Беларуокага дзяржаунага ун!вере!тэта

Навуковы кансультант — доктар ф!лалаг1чных навук

прафесар Шуба П.П.

Аф1цыйкыя апаненты: доктар ф!ладаг!чных навук прафесар М1хнев!ч А.Я.

доктар ф!далаг!чных навук прафесар Канюшхев!ч МЛ.

доктар ф!лалаг!чных навук прафесар Меэеика Г.Ы.

Лпаи1рувчая арган!зашя — 1нстытут моваэнаустиа 1мя

Я.Коласа АН Ееларус!

Абарона адбудзецца »/-¿/^¿ ^л 19Эб у 14 гед3|и на пасядаэни! савета Д 02.01.II па аОароно дысертацый ыа ет-ршанне вучоаай отупен! доктара ф1лалаг1чных навук-у Беларуси 1ц дзяржауным ун!верс!тэцо /220050 г.Ы1нск, вул.К.Маркса, 31/.

3 дысертацыяй можна азнаёц1цда у б!бл1ятэцц Беларусхага дзяржаупага ун!верс!тэта

Аутарэферат разасланы ■'-^¿Уу^ 1995 г.

йучонн сакратар савета Д 02.01.II доктар ф5лалаг1чшх навук прафесар

П.П.Шуба

АГ/ЛЬНАЯ XAPAKTAPliCTUKA ПРАЦЦ

Актуальнасць даслодавання. Асноуннг.и мовам!, што функцшш1-руюць на тэриторы! Еоларус!, з'яуляюцца белоруская ! руская. Па-стаяншгм кантак-таваннем гэтых моу у розных формах а<5умсул!ваец-ца неабходнасць 1х супастауляльнага вывучэння на ycíx узроунях.

Нягледзячы ца тое што лакуны — найбольа ярк! внпадак адроз-иеаняу дзбюх лекс!чких с!сток, тэта з'ява для »усьсЯтау моу за-стаоцца часдей за усё неэаува^анай, бо пс!халаг!чна чалавек настроены знаходз!ць слову адной мовы !мениа аднасдоуны, а ие по-л!слоунц экв1валент у другой мове. Выяуленне, аи!санне I ф!кса-цыя ус!х выпадкау лекс!чных лакун у рускай I беларускай мовах з'яуляецца актуальная ! нераспрацаванай праблемай. Рашэнно яе будзе садзейн1чаць ахыццяуланню вэрагу л[нгв!стычнцх праектау у супастауляльикм мовазнаустве.

Даследаванне елоу ! адпавэдних !м сродкау камленсацы! лакун разглядаецца вучоным! як кадзвычай перспектыунаэ I актуальнее, бо пры гзтым асабл!ва ярка вневочвающ'д сеглантачния I структурная асабл1васц! ноу.

Актуалънасць даследавання абумоул!ваецца I суззязэю яго з тэ-орыяй Í практика?, поракладу. Адна з задач тэоры! паракладу — вияв!ць адпаведнасц! I разиходаянн! паи!я мовам!, ало тэта ас t задача л!нгв!стых!.

У многIх кра1нах вццадзанн супастаулялышя граматыкI моу. Ад-нак па супастауляльна-тыпалаг!чнаму вывучзншэ лекс!к!, нават пры наяунасц! израгу прац, зроблона вельи! мала. Mis тым, для методык! выкладання, тэоры! поракладу I для тыпалаг!чнага вывучэння моу анал!з разыходжанняу у лекс!чным складза гэтых моу мае не ыеншае значэнне, чим ап!саннз граматычных адрозненняу.

Лктуальнао I внвучэнне рознаузроуновых адз!нак — слоу I ад-паведных 1м запаунялък!кау лакун —як намIнатыуннх сродкау, tío дазваляе выяв!ць национальную спецыф!ку иоу у гал!не намiнаци1.

Ба^шейшай задачай ан&час1ялог1I з'яуляоцда прадказанне иаг-чымых шляхоу пераходу ад зададзекых значэнняу да 1х вырахэння рознаузроуневым! сродкам!. Шкыоуныя адпаведнасц! "слова — за-паунялън!к лакуны" — toíl матэрыял, як! пры пераключэнн! з адной мовы на другую пастаянна "пралакоувао" чалавеку параходзIць ад зададзеных значэнняу да !х выраиэння рознаузроуневым! срод-кам!.

Сувязь з навуковым! прагранам!. Днсортаннйнае даследаванне звязана з тэмай "Руская ! беларуская мовы > Беларус!: г!сторня,

перспективы разв1цця I узаемаупливу, питашИ. навучання", якая распрацоуваецца у одпаведнасц! з планам навукова-даследчнх работ Бедцзяржун1верс1тэта.

Ыэта 1 задачи даследавання. Мэта даследавання: выяуленно лок-с!чных лакун у беларускай 1 рускай ыовах галяхаы супастаулення гэтых моу; с!ихронны анал1э сродкау кампенсаш! лекс!чных лакун беларускай /рускай/ ковы на фоне адпаводных 1м слоу рускай /беларускай/ мовц.

У працэсе даследавання выраваюцца наступныя задачи: впанача-оцца статус лекЫчных лакун 1 сродкау 1х каипенсаци I /запаунен-т/ сярод сумеишх моуних з'яу; разглядаюцца типы структурна-семантычных адпаведнасцеЙ у м^шоуных парах "слова — запауняль-и!к лакуны"; вывучаяцца причини 1снавання лекЫчных лакун; ана-л1зугоцца запауняльн1к1 лекс1чных лакун як анагЛтычныя намIна-тьфшя адз!нк1; прапаноузаоцца тэматычная клас1ф1кацыя м1жмоу-ных пар "слова -- запауняльн1к лакун«"; разглядаюцца гэтыя пары у камун1катыуна-прагматкчным аснекце.

Невуког.вя нав1аиа даследавання. Локс!чния лакуны I сродк! 1х кампенсацы! упераыкю з'яв!л1ся аб'ектам спзцыяльнага Еивучэння. Праблеми, ито узн!каюць у сувяз1 з 1снаваннем лекс1чных лакун, эакранаюць лекс!ку, словаутварэпнс, граматнку, фраэеалог!ю, ахопл1ваюць шву 1 ыауленне, датычаць пытакняу узаеыааднос1н моуных адз'нак розных узроуняу, г.зн. пытанняу функциянгдьных ыагчымасцей готих адз1нак. У так!м ракурсе моуны матэрыял, абу-моулены наяунасцю лекс1чных лакун, разглядаецца упершыни. У пры-ватнасц!, выяуляюцца I ап!сваюцца усо випадк! уласна лекс1чнай, словаутваральнай I грачатычнай недастатковасц! рускай мош у ад-нос 1нах да беларускай I беларускай у аднос!нах да рускай у рамках анал!зуемага ыатэрыялу; нраводз1цца тэматычная клас1ф1кация нам1натыуных адз!нак адразу дзвюх моу, што дае магчкмасць выя-п1ць зоны лекс1чнаУ недастатковасц! адной ковы у аднос1ках да другой у ышхах тзкы; дасладушца запауняльн1кГ лекЫчных лакун як анал!тычныя кам!натиуния адз1ш:!; анал1зуюцца усе типы струк-турна-семантеЧншс адпаведнасцеЙ у мЬиоуных парах "слова — за-пауняльн!к лакуни"; праводз!цца пс1хал!нгв!стычны эксперимент, як! дапамагао Вирааэнкю праблегги лехсIчних лакун на узроун! мау-лення.

Матзтаял 1 метады даследавання. Оактычны катэрнял для даследавання быу выбрани з перакладных /Руска-беларускага I Беларус-ка-рускага/ слоун1кау I звзрани з матэрыялам тлумачалыщх моу-

н!кау рускай i беларускай коу. Аб•окт даслэдавання абмежавани иатэрыялам! слоун'уау, Оо I/ неабходни лексГкаграфГчяа эасвод-чаны пораклад; уласяае моунае чуццё аднаго даследчика но заусё-ды мота служнць эталонам, як!, прав!льна адлкзстроуваа калектну-ную моуную свядоыасць; 2/ акацэм1чныл перакпаднкя I тлумачаль-ныя слоун!к! утрымл!ваюць асноуны, найбольш ужывальны лекс!чнн запас, "узаконены" моунай с!стэмай; у мауленн! могуць суатракац-да ! лекс1чния адпаведнасц! на месды адпаводнасцей "слова — за-науняльн!к лакуны", але ул!чиць усо гэтып выпади! практична но-магчыма; 3/ увесь слоун!.чавы фонд дзвях любых моу супастаулення ахан!ць нельга, ул!чваючн хоць бы тое, што лекс!ка — найболыа рухомы узровень моунай о!отэиы; 4/ "н!кол!, и! у якуга эпоху га-ворачнм! не был! 5 не маглi быць ьнкарыстаны'да конца усе фар-мальния ыагчымасц!, як!я дао ыова"*.

Бри ад¡сани! словаутваральна абумоулешх залаунялы!! кау лакун праводз1уся аная!? ус!х слоу таго ж словаутваралънага типу, што I слова, якому адпавядае запауняльн!к лакуны, для чаго при неабходнасц! выкарыстоур.зл!ся адзаротныя слоун!к! рускай ! бела-рускай ноу. Усяго было пра,чнал1заве.на ¡саля 50 тнсяч такЬ: слоу.

Асноуным мотадам даслэдавання з'яуляецца мотад супастауляль-нага анал1зу. £н скаристоуваецца для швучэння суаднос!н лекс!-ка-семантычшх I словаутваральных Ыстзк рускай I беларускай моу на с!нхронныы зрэзэ. Слецкф!ка супастаулялытга анал!зу у правд заключаецца у тым, иго яго можна вызначмць як "сIстзмна-функцкянальнао супастауленно !зафункдаяналышх фенокенау, ноза-леана ад таго, да якога узроуню моуна!! с!стзмн якы належаць"^. Викарыстоуваюцца таксал».а метады ап!сальиага, квантнтатыунага ! пс!хал!нгБ!стычнага анал!зау. Апошг! абумоулсчш указанай сяеш-ф1каК супастаулення, яков прадугледянае магчымасць быйнду на ка-мун!катнуны бок даследавання, бо "у л!нгв!стыцы фуикцняналыш падыход ёсць пера за- уса падыход ка»?ун1яагыуны"3.

Праводз!цца ДЕухбаксвы супастауляльны анал!о: у напрамку ад рус:сай мош да беларускай, затш ад беларускай да рускай, яхо

т

Булахсвскпй Л.А. Кура русского литературного языка. — 5-о ;;зд. — Кноз:Радянська школа, 1952. — T.I. — С. 130.

2 Неютенко Г.П. О некоторых аспектах деривационного синтеза при сопоставительно;,! научоняд славянских языков // Сопоставительное изучение словообразования славянских языков.—¡Л. ,1987.—С.63.

3 Гш: Е.Г. К типологии фушшноналышх подходов к изучению язика // Проблемы функциональной грамт,атаки. — М.: Наука, 1985.

дао ыагчшасць пастав!ць абедзво мовы у раунапраунае станов!шча.

Практичная значнасиь ггоацы. Супастауляльнае даследаванне лскс!чных с 1стем беларускай 1 рускай моу здольна сгаць фрагментам агульнага тыпалаг!чнага анал!зу усходнеславянск!х або ус1х славянок1х моу. Яно, у прыватнасц!,• здольна выяв!ць, як розна-узроуневым! сродкам! нокальк!х моу выражаецца тоеснае значэнне.

Праца даламожа вырашэнн» адной з праблем суластауляльных да-следаванняу, на якую неаднаразова звяртал1 увагу л!нгв!сты: тэта праблеала дыферэнцыяцы! славянскага моунага свету.

Структурный тигш функцыянальна-семантычнага поля 1.1017ць быць прапанавакы у якасц! ыадэл! супастаулення уе!х славянск!х моу.

Тылы шправ1льких перакладау моана выкарыстаць як узор для анал!зу першеладау любых слоу.

Матэрыялы дысертацы! пав1нны знайсц! прымяненна у лекс!кагра-ф!чнай практыцы дзвюх г-оу I при складанн! супастауляльнага слоу-к!ка, як! узштае больш за дзво славянск!я мовы.

Вын1к1 даследаванкя могуць быць выкарыстанц пры кавучанн! беларускай I рускай ыовам у школах I ВНУ Беларус!. Яны, у прыватнасц!, пав1нны дапаыагчы у дыягнаставанн! лекс!чных цяжкас-цей, з як!м! сутыкшоцца шксш>н1к1, студэнты, вывучаючы другую мову.

?Латэрыялы правд знойдуць прымяненне у практыш перакладу I рэдагаванн! тэкстау.

Тэарэтычны I фактычны матэрыялы дысертацы! выкарыстоувзяцца аутарам пры чытанн! спецкурса студзнтам БДУ.

На абарост выносяцца наступкыл палажэнн!:

1. Лс-кс1чныя лакуны выяуляюцца I канстатуецца факт 1х наяу-касц!. Анал1зуюцца г сродк I, што кампенсущь, аапауняюць лакуны. Значыць, у цэнтры уваг! даследавання заусёда знаходзяцца м!жмоу-ныя адпаведнасц! "слова — запауняльн!к лакуны".

2. Лекс1чныя лакуны 1снуюць як у выпадках, кал! панявде з'яу-ляевда ы1жкоуным, так ! у выпадках, кал! яно уласц!ва адной з дзвюх этнакультурных ! моуных агульнасцеЙ. Так!м чыкам, запау-няльн1к! лакун у м!нмоуных адпаведнасцях "слова — запауняльн1к лакуны" мавць два!стую природу ! складашць у сувяз! з гэтым дзве трупы: I/ запаушш>н1к! лакун — асобнааформленыя нам1нанты на-яузшх у свядомасц! косьб!тау новы паняццяу, 2/ запауняльн!к! лакун як вын!к ап!саншг паняццяу, не уласц!вых этнакультурнай I коунай агульнасц!, кал! узн!кае неабходыасць раскркць сродкам! адной ковы паняцце з !ншай этнакультуркай ! иоунай агульнасц!.

У с!юсроншш зрэзе анал!зу гэтия два выпадк! часта немагчнма даферэнцираваць.

3. Лекс1чиыя лакуны узн!ка»ць э-за немагчимасц! у адной э ноу супастаулення аф!ксам выраз!ць словаутваральную або грама-тычную семантику ц! аднаслсуна перадаць лекЫчнае значение.

4. Функцию словаутваральнага фарыанта у словаутвараяъка абу-моулекых заааунялън!ках лакун виконвае слоЕа або спалучэнне слоу. Сродк!, што шконзавцъ такую функция, могуць быць вызна-чаны як функцыяналышя дэрываццйиыя сродк!.

5. Словаутваральна абумоуления леке!чиня лакуны I сродк1 !х кампенсацы! /оаходзяць у склад поля, яков па характеру сваёй со-мантык! з'яуляецца словаутзаральншл, а па сродках шраяэння гэ-тай семантых! — функцыянальна-семантнчным, што дазваляе вызна-чыдь яго як функшянальна-сеыантычнаа поло з пэунш фармантным абмежаваннем у зыходкай мовв супастаулення. Словаутваральная сема можа быць иепаерэднай або апасродкаванай. Левая частка поля— тэта адз!нн! зыходнай ыовы супастаугзкня, правая — адз1ик! другой мовы супастаулення. У правай частци ноля запауняльн1к! лакун зайкаюць або усо самантачнуп прастору, або пв частку. У долим жа больш иадоу, у правай частвд я.т'Лх локсНкыя наи!канты пе-равал'люць над спалучэшгал! слоу — эщхауиялыНкам! лакун.

6. У метах функпуянальна-семантычнага поля вылучаецца нокаль-к! намИт-шуных тыпау, иоаны з як!х утвораны па адз!най мадэя!. Сярод гэтых тыпау могуць быць лекоIчшя адзIга:I, што адносядца да таго ц! 1н:зага словаутваральнага типу, або тып анал!тачных наы!наятау.

7. Словаутваральна абумоулекыя лекс!чныя лакуны I сродк! 1х качпснсаца! уваходзяць у три асноуныя структурная тылы поля:

I/ структурны тып поля А: у адной цова словаутваральная сома еы~ ражаоцца фармантам I фуккццянаяьным дэрывацыйншд сродкам, у другой — тольк! функцыякалыса! дэрывацыйшш сродкам; 2/ структурны тип поля Б: у одной иске словаутваральная сегла выраяаецца фар-иаптш ! функцыянаяьгага дэрывацийным сродкам, у другой — част-кова фарцаитаи I функпкяналышм дэрывацыйиш сродкач, часткова — тольк! функцкянальнш доривадайшш сродкам; 3/ структурны тып ноля В: у частщ нш!цантау абедзиох моу словаутваральная сема Еыражаоцца фармантам I фушгцыяналыши дзрывацыйнкы сродкам, у частци нам!нантау зноу -а абедзвп:: моу — тольк! функцыяналь-кнм дзрквацкйныы сродка?.!.

8. 7 беларускай ! рускай иовах болыаасць складаюць словаутва-

ральна абумоуленыя лакуны, кал! адна г мсу но ьыраяае словаутва-ральнае значэнне аф1ксам, а фармал!зуе лго функнуяналышм дэры-вацыйным сролкаы. Асабл!васцю словаутваральна абумоуленых лакун з'яуляецца 1х 1снаванне як па уласна словаутваралышх прычынах /иехарактэрнасць для адной з моу словаутваравьнага фарманта/, гак I па 1шщх причинах, як¡я перашкадаазоць ужыванню наяукага у мове фарманта /напр., на марфаналаг1чных I 1нш. прычкнах/.

9. ЗапауняльнШ лакун уяуляаць сабой гналIтычныя нам!натыу-ння адз1нк!. Анал1тызы залауняльн!кау лакун у межах адной ковы у значнай ступон! 1мпл!ццтны, бо без адпаводных слоу зыходнай новы супастаулення, экв!валентных эапауюш>н1кам лакун, акалI-тыэм апошн!х, як прав!ла, не зауваааецца. Сярод запауняльн!кау лакун и окна вылучыць пяць тыпау анал1тызму: словаутваральны, лекс1ка-слозаутваральны, лежп'чны, фразеалаг!чны I грачатычны.

10. ¡.¡атзрыял, як! прапакуоцца перакладшм! слоунIкал;I, I ма-•гэрыял, камун!катыуна актуальны, рэальна уживальны, супадаюць далока но заусёда.

/.сасИсти уклад дксертанта. Дысертацыйнае даследаванне з'яуляецца цалхам самастойнай працай, у аснову якой паяладзени фак-тычны матэриял рускай I беларускай моу, якI раней н!к!м не вы-вучауся. У дысертацу! вызначаоцца статус лекЫчных лакун 1 сродкау 1х какпонсаш! сярод суиежшк глоуных з'яу, разглядаюцца типы структурна-семантычных акпаведнасцей у м!жмоуных парах "слова — запаукяльн1к лакуны", вывучавцца причины 1снавалня лекс!ч-ннх лакун, анал!зуюцца запауняльн!к1 лекс!чных лакун як анал!-тачныя наш1натыуння адз!нк1, прапаноуваоцца тзматычная клас!ф1-кацыя н1ж}лоуных пар "слова — запауняльн'к лакуны", разглядаюцца гэтыя пары у ка;лун!катнуна-прагматнчным аспекце. Вын5к1 тэтах напрамкау даследавання з'яуляюцца асаб!стны узел ад а;.; дысер-танта у распрацоуку праблемы лекс!чшх лакун.

Агграбацыя даследавання. Дысертацыя абмяркоувалася на сукас-нш пасядаэнн! кафздры рускай мовы, кафедры сучаснай беларускай гловы I кафедры г!сторы! беларускай мовы ф'лалаг!чиага факультэ-та Белдзяржун1верс1тэта. 3 матэрыяламГ дысертацы! аутар азнаё-1.51 У удзедьк1кау цаступных канфорэнцнй: "Русский язик и литература в современном диалоге культур": УШ Мезэдунар. конгресс МАПРЯЛ /Регонсбург, 1994/, "Национально-культурный компонент в тексте к в языке": Ме«эдунар. науч. конф. МАПРЯЛ /Минск, 1934/, "Обдав и частные вопросы коммуникативно ориентированного обучения русскому языку как иностранному": Меядунар. конф. МАПРЯЛ

/Нитра, 1388/, "Языковая номикация": Меэдунар. науч. конф. МАПРЯл /Минск, 1996/, "Польско-восточнославянские языковые, ля» тературше и культурные связи": Мевдунар. конф. /Белосток, 1994/, "Актуальные вопросы изучения и преподавания русского языка к литературы": Медцунар. конф. /Прага, 1988/, "Язык и культура": .\:о:адунзр. конф. /Киев, 1992/, "Язык и культура": Мезду-к&р. конф. /Киев, IS93/, "Ееларуска-руска-яольскао суластаулялъ-нае мовазнаустза": М!кнар. канф. /В1цебск, 1993/, "Беларуска-руска-польскао супастауляльнаэ мовазиауства I л!таратуразнау-ства": М1жнар. канф. /ВГцебск, 1994/. "Современные проблем лексикографии": Междунар. конф. /Алушта, 1993/, "Психолингвистика и межкультурное взаимопонимание": Всоссюзн. симпоэ. /Москва, 1991/, "Соотнесение синхронии я диахронии в языковой эволюция": Всесоазн. науч. конф. /Москва — Ужгород, 1991/, "Проблсгяа учебной лексикографии: состояние и перспективы развития": Общесспэн. конф. /Симферополь, 1991/, "Валентность и сочетаемость на синтагматическом уровне язцха л речи": Мезвуз. науч. конф. Л'лт'л-лез, 1991/, "Профессор З.В.Кротевлч г. современное языкознание /К 90-летию со дня родг.окдя/": Регион, науч. конф. /Львов,1991/, "ДцялекталогЦ I культура беларускаД мовы": Рзсп. навуи.-прак-тач. канф. /Miner., 1991/, "Вымвданнэ беларускай 1 рускай ?<оу у вкшэйип; навучалышх установах ЕССР": Рзса. навук.-ыотад. канф. /Гродна, 1990/, "Проблемы изучения и преподавания русского языка в вузах к школах республики": Науч.-:.:отод. конф. /Минск, 1992/, "Проблем;: з'сгавно! семантики": Респ. наук. конф. /КиТв — Черкаси, 1992/, "Словообразование и номинативная дорп-вацпя в славянских языках": Респ. науч. конф. /Гродно, 1992/, "Словаутварэнце I нам!натыуная дэрывацыя у славянок!х ковах": Рэсп. навук. капф. /Гродна, 1996/, "Проблемы словосочетания": Messyэ. кокф. /Пятигорск, 1992/, "Учебная лексикография а проблемы словосочетания": М&чазуз. сопешанко-соминар /Пятигорск, 1993/, "Мовы I л1тлра!уры у иацыглмлыгнх культурах иародг.у": Чанзортия Кореиiл Читали! /Гродна, 1993/, "Философия. Язь.:. -. Культура": Науч. конф. /и&пгх, 1991/, "Фунжнянальны .тад'сгод у тоЕрэтшшт.? 1 прикладным могазнаустле": Навук. канф. /Лиск, 1992/, ^Иптводядаятияа слов'дкоыох "ов як феномен культур;* /До 4С0-р1чча в1л дня пародхення Яна Акоса'Ксмекського/": Роса, наук. конф. /Кя1в, 1992/.

Д'ТУбл Iкаванпода' rmt!ка?. ласта,гавшшп. Кагоршиш дасортавд! адлтетратгаш у наспушшх пусШаапяях: у бра- ры, якая акшпав

доклад на УШ Кангрэсо КЛВРМЛ, што адбыуся у Рэгенсбургу /Гер-ман!я/, у 5 артикулах зборн1кау навукоЕых прац, у 18 артикулах часоп!сау, У 6 публ!кацыях, як5я уяулясць сабой ыаторыялы кан-ферэнцый,! у I? публИгащях, як!я з'кудяяцца тэз!сам! дакладау канферэндай. Усяго 47 пу(5л!каццй, вцдадзеных у Беларус!, Рас!!, Славак! I, Чох И, Цоль'лчы, Герман! 1, на Укра!не.

Структура ! аб'ём дысертапы!. Дысертадая складаедца з уво-дз1н, агульнай характаркстык! правд, 6 глау I вывадау. Агульны аб'ёы дысертацы! 243 старонк! . У дасертацы! I матрица, 4 схемы структурных тыпау функцаянальна-сеиантычнага поля 1 3 табл!-

пу. Сп!о б!бл!ягра$!чных крын!ц уклвчао 256 наймешшу. »

АСНС?КЫ ЗМЕЙТ ПРАШ

Ва уво.пз) нах абгруктсуваецца выбар тэмы, даодца агульнао уяуленне аб праблеме лекс!чных лакун.

У главе I "Лекс!чнык лакуны I сумежння ыоуння з'явы" вызна-чаецца статус лекс1чных лакун ! 'сродкау !х кампенсацы! сярод су-шглшх ыоуных з'яу.

У тэрм!н "лакуна" розным! л!нгв!стамI укладваецца не заусёды адз!н I той ка сэнс. Так, Е.П.В'.ие ! Ж.Дарб1льне /адны з першых, хто ужыу тэрм!н "лакуна"/ п!сал! аб тым, што заусёды ёсць пра-бел, кал! азначаемае у зыходнай мове не знаходз!ць звыклага /ма-ецца на увазе аднаслоунага. — 1.Р./ аэначальнага у мове, на скую роб!цца пераклад. Ю.С.Сцяпанау зауважау, што параукальнае ап!санно нормы дзвюх моу выяуляе у кокнай з !х слоун!кавыя пра-белы, "белыя плямы ка сеыантычнай карце новы", лакуны, незаува-жаяьныя душ чаяавека, як! вадодае едной мовай. Лакуны ён яшчэ называв "антысловам1". Бл!зк1я да такога разумения лакун У.Г.Гак, В.Л.Мурауёу, Л.А.Ляонава. Й.Ф1л1пец падобныя выпадк! называе пустил! ыесцам!.

Д.С.Бархударау выдучао выпоцковыя лакуны. Ён мае на увазе тня адз!нк! слоун!ка ацной ыовы, як!м па нейк!х причинах /не заусёды. зразумелых/ няыа адпаведк!кау у лекЫчныы складзе /у вн-глядзо слоу ц! устойл!щх словазлучэнняу/ у !ш!ай мове. Да выпад-еовнх лакун дакучаацца !иёны уласныя, геаграф!чныя наймонн!, наэ-ьы устаноу, аргал! задай, газет, параходау ! !нш., як!я не маюць паст&чшшх адпаведк!кау у лекс!коне !ншай новы, I рэалП — слова, што абазначаюць предметы, паняцц! I с1туацы1, яз;!я не !сну-аць у практичным вошце людзей з 1ншай иовай зное!«. Усе гэтыя

лекс!чныя адз!нк1. узаходзяць у склад безэкв!валентнай локс!к! — ело у ! устойл !вих словазлучэнняу адной мови, як!я но маюць экв1Еалентау еярод лексИчных адз1нак ! ншай мови.

Некаторыя вучоныя звязваюць разумэннв лакун у першую чаргу з асабл!васцям! культуры народа. Tait, 1.1.Рэуз1н I В.Ю.Разон-цвейг, спаснлаючыся на А.Мальблана, адзначаюць выпади !, кал! с£-гуацы!, звычайныя для культуры аднаго народа, не наз!раюцца у 1кшай культуры. Меназ!та у так!х выпалках А.Мальблаи п!ша аб прабалах. Культуралаг!чнага напрамку.у анал1зв лакун прэтрымл!-вакщца I !ншня зучоныя.

Лакуны — паняцце, якое уключаа у сябе з'явк, абуиоулення як !нтрал1нгв!стнчннм1, тше ! экстрал1нгз!стычным! фактарам!. Яко набл!ааецца да тш;!х суиелсных паияццяу, як <5ззэкв!валентная лекс!ка, фонавал, экзатычнал, рэалП, варваризму, лаяаг!аш, "бытавыя слова", ал!ен!зми. Тому некаторня з гэтызс тзрм!нау уш-ваюцца адз1н затеет другога або побач, як с!нон1ш.

Тэрм1н "лакуна" сустрьк^эцца но тольк! прн аиял!зо уласна лекс!чных з'яу. Вылучаюцца моуныя, лаляцШгая, лс!халаг!чныя, к!нос!чшя лакуны. Звяртаевда увага 1 на !кшя тыпы уласна ноу-ных лакун: граматы^ных, вербальннх /у проц!логласць да невербальных/, фанатичных, стыл!стычных, фраз еалаг!чнше.

Да лекс!,пшх лшеун рознил дасладчык! но заусбдн адносяць тольк1 выпада!, кал! слову адной ковы адпавядае прабел, як! эа-пауняоцца спалучэниэм слоу. Адзначаны'сэнс надаецца нехаторим! л!нгв!стал! толыс! абсалэтнкм лакунам, як!я адрозп1вавдда ад ад-поеных, кал! слова ц! словаформа, ито 1снуэць у шщцяяаяьнаЯ коса, выкарнстоузахмща вольм! рэдка. Ю.С.Сцяпанау прыводз!ць прык-лад частота рсываикя у " рускай нова /у параукани! з фраппузскай/ злучн!ка хотя.

Акромя указа1шх разкав1днасцей ленс!чннх лакун, адзначаюцца I 11шш. Лег:с!чна эаф1ксавакыя шшяцц! ко заусбды супадаюць у розных «овэх. Таму олоез едкой швы швд быць родавш у однос!-ипх да слова !шой ковы, дзо гзта паняоде Еыраяавцца некадьк!м! слова),у сувяз! з чш В.Я.Иурауёу вылучао вектарння ла1{у!Ш.

7 дпсэртацыЗнай празд птд леке 'чкр.Л лакунамI разумэапщ вц-падк!. кал! слову атной новы няггд зднаслоуната экз1валенту у 1п-пзй попа, нозадеааа ад îiirpa- I зкстрал1игв!ст1птс: nptraaa, ито абуыаул!вааць адсутнасць адкаслоунай адсаводпасц!.

Сам! лакуна атая1згшздь ясмаги&га, дакслы:! гэга прабелы, пу-стотн, Талу даследуацца ерэдк!» зто кампепсуаць, эапаупявць ла-

куны — занауняльн!к! лекс!чных лакун, структурны дыяпазон як!х — ад прыназоун!кавых спалучэнняу /рус.рисунчатый — бел.з малинкам!/ да складанкх какструкцый /бал.!лъняк!шча — рус.место, на котором рос лён/» Фразеелаг!ем таксама кожа кампенсаваць лек-с!чную лакуну /бел.чнгункд — рус.келезная дорога/.

Фонам Еквучэшш запауняльн!кау лакун адной ковы пастаянна э'яуляюцца 1х аднаслоуныя карзляты другой ыовы, то уяуляюць сабой зыходни маторыял супастаулання, без лкога I лэкс!чныл лакуны, ! сродк! 1х каыденсацн! застаэдца незауважаным!. Значыць, у цэнтры какай уваг! зиаходзягда м!жмоукия пари "слова —'залау-нялз*н!к лакуны", як!я могуць мець ! 1ш<уа метамоуную экепл!ка-цыз: "моналоксеглш нам 1 кант — полЬчсксешш н&\:!нант /яго пол!-лексемш экв!валент, карэлят/", "суцэльнааформлени на.\*.!нант — йсобнааформлены нам!накх /яго асобкаафорашш :>кв5валент, карэ-лят/".

лекс!чкия лакуны вылуляицца у лхбой пары моу, адпак найбольа вуразна кии падкрасл!вааць адрознени! бд!зкароднасшх моу, дэе срацэнт агулышга, падобнага дастаткоза высок!. Как! л ыоуныя е!стэ.мы маюць значка гонотнчкых, структурна-семантычных разы-ходаашшу, то наваг факт наяунасц! лшсун некальк! "затушоуваец-цаИ миог!и! 1ншм1 адрозненншл!. Лакуны « у рускай ! беларускай ковах, як!н супастауляюцца,— одна з самых ярк!х адкеткых аса-бл!васцей лекс!чных с!стэи гэтых ыоу.

Глава 2 "Типы структурна-семан'шчшх адпаведнасцей у м1таоу-шос парах "суцэльнааформлены нам! пакт — асобнааформлены нам!-нант /запаушш>н!к лакуны/" прысвечана разгляду запауцяльн!кау лакун — асоб1:аа$ор:лленых нш!нактау /АН/ з пункту погляду !х структуриа-семгштач1шй едпаведнасц! суцэлькаафор^-Диш::,: на.\:1нан-та.\з /СН/ аыходкай гловы суластаулошш,

Сярод шал! зубках к!ггдоуных пар мокна Еылучкць I/ заипуняль-и!к1 лакун, структура як!х абуглоулека слсваутвараяькгй структу-рай !х суцзльнаафорылеш:х скв1валсштау: рус. приукрасить —.бел. трох! упрыгозшта. бел.загусти — рус.слиском густой. У так!х за-пауняльн!ках лакун словаутваральнае значение виражаевда дэрыва-вцйнш словам, яков рэгулярна паутараедца у !наых запауняльн!-ках лакун з ты;,; га словаутварадыши значэнкем: рус. приубрать — бел. грех! ктабтань. рус. приубавить -- бел. ттох! ?бав!щ. ! да т.п. Сам! я запауняльн!к! лакун колена квал!фпсаваць як дзрыва-вдйныя спалучэинГ /аб дзрывацыйных саалучэнвях I дэрывацыйных

словах л!cay В.М.Н!к!цов1ч, звяртаычы увагу на словаутваралъ-нузо недастатковасць рускай ковы/.

У мног!х випадках адз1н ! той ка фармант Ctí перадаоцца розным! слова',;! запаунялън!ка лакуны: бел.асветн!к — рус.работник народного образования. бел.сальн!к — рус.торговец салоу.; рус. скотник — бел.дагллдччк янвёлн. рус.бпючник — бел.кравец пта-ноу. Дания залауняльн1к! лакун ладобныя да дэрывацыйных спалу-чэнняу, ало не з'яулдгоцца IмI, Со не маюць адз1иага слова, яяоо б ш yclx Еыпадках фушгцшшельна адпавядала суф!коу -н!к~/-ющ~. Так!я асобнаафор:ллення нам!нанти з'яуляйцца К2аз1дэрг;вацыйнь'м1 спалучэкням!, а словы у !х з функцдяй фарманта — кваз!дэрыва-цуйным! с/юзам!. Функцию суф!кса -д]к-/-ник- выконвашь словы работник. торговец; даглядчык. правей. аб'яднашя арх!с-омай "чалами" /"асоба"/, фармач!заванай абагульненш дэрцвацыйнш словам чалавек /щдба/, якое таксама ыона быць рэал!завана, але яно уступао ыосца сва!м г1пан!м!чным варыянтам, бо парадаае канструк-

кто супярэчаць закону эканомП моуных сродкау: бел.асвет-iíiil — ууа.человек, работающий в народном образовании /человек. который работав? в народном образования/.

йуикцш) аф!кса не заусёды сшсонваз адно слова. У такой функ-цы! /.гоГуць эыетуггаць I спалучоня1-слоу-л рознай.ступоннп спая- ■ насц! сва!х жампане.чтау: дус.хикивать — бел*.часта /не раз/ ха-дз!пь. рус.лавливать — бел.лав!щ> кмат разоу. Тэргл!н "дэрыва-цыйнае слова" /кал! тэта рагулярны сродак/ у ладосГпых выпадках не зус!м дакладка адлавядае сутнасц! моунай з'явы. Так1я сналу-чэнн1 /не раз, адат тазоу/ мзтазгодым было б иазваць функцыя-нальным! дэрываццйнны! сродкам!. Гзты тэрм!н ахоал!вао як с1н-тзтычныя, так ! анал!тычныл ыоуныя адз!нк1, лто выхонвавяь Функцию словаутзаральнага фарманта, !, безумоуиа, ке адкауляз Tapas 1и "дорцвашйнае слова", з як!:.: энаходз!цца у г!пера-г!пан1-м1чшес аднос!на>:.

Ацрозненне запауняльн!кау лакун — дэрывацыНных спачучэнняу ад залаунялкМкау лакун — кваз 1дзрывацы2ных спадучзиняу абу-моул!веаць адпаведныя 1м СН зыходнай швы супестаулоння. Чиа ыэизая ступень фразеалаг!чнасц¡ с?!гантнп1 СИ, тип бл!гзйпня ад-пг?з.?дния 1м гапа?пяльн!к1 лакун да дэршзацыйнж спалучэнняу, !, нгэдьарот, чш большая ступень фразеалаг!чзшсц1 сс:«штык! СН, тип <Ш*э£-зка адпаведныя 1н запау«ядак1х1 лакун да кзаз1дзрыва-шгёкж спщлучэ.чкяу.

2/ З&пяодшжШ г-asyn» структура яд!х абулрулепа грамахнч-

най структур&й !х суцэльнааформленых экв!валентау. Колькасць та-к!х запау!1яльн1кау лакун аОмежавана юльк! адной тэматычнай гру-пай: рус.западнее — бел.на захад ад..; больш на захад. рус.восточнее — бел.на усход ад..; больш на усход, рус.южнее — бел. на поудзень ад..; больш на поудзень-. рус, севернее — бел.на поу-нач ад..; больш на по7нач.

3/ ЗапаунялыПк! лакун, структура як!х не абумоулена слова-утваральнай або граматычнай структурай !х суцэльнааформленых экв1валентау. За/ Запауняльн!к! лакун — свабодныя спалучэнн! слоу. Янн адпавядаюць ыатываваным I нематываваным СН, як!я, ад-нак, не уплываюць на структурна-семантычную характеристику за-пауняльн!кау лакун — у абодвух выпадках яны уяуляюць сабой рас-крыццз лекс!чнай семантык! экв1валентных 1ы СН без апоры на 1х словаутваральную або граматычную структуру /г.зн., ито словаут-варальнае I граматычнае значэнн! СН не перадаацда вербальна у меяах АН/: бел.адбой — рус ."маркировочный ыолоток. бел.х!б — рус.спинной плавник у рыбы: рус.-расстегать — бел.пракыцъ узорам, рус.парусить — бел.надз!маппд ас ветру. 36/ Запауняльн!к! лакун — усгойл!зыя спалучэнн! слоу: бел.братк! — рус.анютины глазки, рус.отчество — бел.!мя па баньку.

Перадаячы лекс!чнае значэнне СН, АН па-рознаму рэагуюць на наяунасць словаутваральнай ыатывацы! СН, у тых ! у друг!х ыожа быць адлюстравана адна 1 тая ж або розныя прыметы дэнатата, яны неаднолькавыя у аднос!нах да фармал!зацы! у 1х ынагазначнасц!. Так, у м1жмоунай пары бел.заспачувапь — рус.начать сочувствовать А11 раскрывав лехс!чнае значэнне СН, якое супадае са словаутваральнай матывацыяй СН. У м!ямоунай жа пары бел.зн!чка —рус. падающая звезда такой адпаведнасц! няма: у слова зн!чка матыва-шйная прымета — 'здольнасць зн!каць', а'примета, адлюстраваная у лакс1чнш значэнн!, — 'падаючая зорка'. Асошняя прымета адлюстравана ! у руск!м АН падакхпая звезда.

У параунанн! з СК усе АН — запаунялънШ лакун больш экспл!-цытныя /выключэнне — фраэеалаг1змы/, хоць ступень экснл!цытнас-ц! у розных м1жмоуных парах СН — АН розная, на што !стоткы уп-лыу аказвае штываванасць або неыатываванасць СН, наяунасць або адсутнасць фразеалаг!адасц! семантык! матываваных СН, фразеала-Пчнасць або нефразеалаг¡чнасць АН.

У главе 3 "Словаутваральнай, уласна лекс!чная ! граматычная абумоуленасць наяунасц! лехс!чных лакун" разглядазаща тры тылы

лакун у залежласц! ад таго, та абумоулена !х наяунасць: слова-утваральнай. уласна лекс!чнай або гра&атычнай недастатховасдо адной мовы у адноЫнах да другой.

Локс!чныя лакуны I, як шн!к, м!жмоуныя пары СН — АН !сну-юць у двух выпадках: I/ кал! паняцпэ з'яуляециа м1гмоуным, 2/ кал! паняцце з'яуляецца бозэкп!валентким, з чаго вын!кае, што м!жмоуныя рознаузроуневыя аяпаведнасц! СН — АН маэсць два-1стую природу ! складаюць дзве груш. У адных выпадках запау-няльн!к! лакун у так!х адпаведнасцях — асобнаафорляеныя нам!-нанты каяуных у свядомасц! носьб!тау мовы паняццяу, у !ншх — вын!к ап!сання паняццяу, як!я адсутн!чаюць у этнакультурнай I моунай агульнасц!, кал1 узн!кае неабходнасць раскрнць сродкам! адной мовы паняцце з 1шлай этнакультурнай ! моунай агульнасц!. Зауватам, што у с!нхронным зрэзе анал1зу гэтыя два выпадк! не-магчыма дыферзнцыраваць, што абумоулена не тольк! 6л!зкасшэ рус-кай ! беларускай моуных с!стзм, але I культур народау, як!я га-вораць на гэтых мовах. Хаму у дысертацы1 на такой розн!цы у пры-родзе лекЫчных лакун не акцэнтуецца увага, хоць, натуральна, гзта пытанне заслугоувае асобнага внвучэкня. У с!нхран!1 я в!да-вочным з'яуляецца той факт, што лакуны узн!кавць з-за немагчы-масц! у адной з моу аф!ксальна выраз!ць словаутваральную або граматычнуа семантику ц! адааслоуна пэрадаць леко!чнао значзнне слова. 3 ул!кам гзтага I вылучаюцца тры тыпы лакун: са словаут-варальнай, граиатычнай ! уласна лекс!чнай абукоуленасцю.

I. Да словаутваральна абумоуленых адносяцца лекс!чныя лакуны, як! я узн!каюць у выпадках немагчнмасц! у адной з моу аф!хсальна выраз! ць словаугваральную семантыку. Гэта значыць, што так!я куны адпавядаюць матываваным слова«. Структура запауняльн!кау гэтых лакун мояа быць абумоулена словаутваральнай структурай ад-паведных СН /рус.пркнагнуть — бел.трох! нах!л!ць/ або не абумоулена ей /бел.траскун — рус.сильный мороз/. Словаутваральна* нвдастатковасць иояа быць поунай, кал! у мовв эдсутн!чае як!-не-будзь аф!ксальны сродак выражения словаутваральнай семантык!, 1 частковай, кал! па нейх!х причинах аф!ксалыш сродак выраззнкя словаутваральнай семантык! адсутн!чае тольк! у асобных выпадках, хоць у 1шшх — надастатковасць гзтых сродкау не паз!раехща.—

Словаутваральна абумоуланыя локс!чкыя лакуны I сродк! !х кам-пенсада1 разглядавцца у метах функцыянальна-семантычкага поля, якоб па характеру сваей сешштык! з'яуляецца слозаутвараяьным, што дазваляз вызаа'шць яго як фунмщякальна-свмантычиао поло ело-

ваутваралънай семы з пэуиым фаркантним абыекавашюм у зыходнай нове'супастаулешм. У нашу задачу не уваходэ!ць выяуленне ус!х аф!ксальных I неаф!ксальных сродкау, здольных выраз!ць кожнае з анал!зуешх значэнняу у зыходнай мове супастаулення, тым больи ето зраб1ць тэта у мехах адной дысертацыйнай працц проста неыаг-чша, Ос поунав фуикцуянальиаз ап!санне некаторих з так!х зна-чэнняу заслугоувае увлг1 асобных даследашкняу /напр., поле !н~ тэнс!унага праяулення дриксты або поле агентыуных назоун!кау/. Нас ц!кав!ць тольк 1 той фрагмент поля, як! абушулены !снаван-нем аф1ксау, ¿то выкя!каюць наяунасць лекЫчнкх лакун. Выяуленне гэтых фрагаентау поля дазвол1ць на заключным зтапе даследа-вання аб'яднаць тая з 1х, што маяць с!кан!м!чнае словаутвараль-нае значэнне,. I так!м чынам-указаць усе зоны словаутваральнай нодастатковасц! беларускай I рускай иоу у межах пэуных словаут-варальшх палау I сродк!, што кампенсуюць гзту недастатковасць.

Словаутваральная сема, поле якой анал!зуецца, ыога бкць не-пасрэднай /семай словаутваральнага тыпу/ або апасродкгшанай /сс-ь;ай, што уваходз!ць у семантычную структуру слоу, матываваных словам! гэтага словаутваральнага тыпу/. Так, беларуек!я слове адкас!ць. «¿шщь, адладоць. ллпасв!щ.. адараць маюць словаутва-ральнае значэнне 'йтлццяв!ць дзвянне у адказ, кампенсаваць дзе-янне*. Гота сема з'яуляецца словаутваральным значэнне?.: /непао-рэднай семай/ у даннх словах, як!м у рускай мове адпавядае лек-с!чная лакуна /бел.ап;кзс!цт. — рус.отработать на косьбе/. У словах та, матызавашх словам! гэтага тыпу /напр., ацкос. адкошваць, паадкомванъ/. названая сома з'яуляецца апасродкаванай, бо пера-ходз!ць у семантычную структуру ыатываваных слоу разам з 1х ма-тывавадышм /са слова:.! адкас!ць/. Сам! -л гэтия словы маюць 1н-шае словаутваральнаа значэнне ! налекаш. 1шш1л словаутваральным тынам.

Словы зыходнай ыовы супастаулення з лэунай словаутваральнай семай когуць быць экв!валантнкя некальк!ы тып&'л адпаведн!кау у другой з ыоу супастаулоння. Тэта нам!натыуныя тылы, кожны з як!х утвораны па адз!най надзл!. Сярод гэткх тыпау вылучаюцца лекс!ч-ныя адз!ш;1, што адносяцца да таго Ш ¡ншага словаутваральнага тыпу, або тып анаШтычных нам!нантау. Словы зыходнай ыовы супастаулення ~ таксааа наи!на?ыукы тып. Так, нам!натыукаму тыпу руск!х дзеясловау,' утвораных па мадэл! "прэф!кс при- + матыва-валькы дзеяслоу" /а.приподнять. б.принакопить. з.пгпг?крас:;ть/ у баларускай !,;сЕв адпаэдиаздь: а.пашнатыуиы тып дзеясловау, утво-

шиш; ua тсй та цэдэл! /пркп?'Дкя»ь/. <$.ыяг1иаткуян тки дзеяоло-вау, утаораиых на мадэ.ч! "проф!ко лад- +• дерагладзонн на <5ела-рускуп мову магнвавальик дзеяслоу" /педсабраць/. ъ.кал!натауня таги словазлучэнияу, утзораних па капал! "тоох! * пераглздзешг на б«дарусную кову ултивавальки дзеяслоу" /?рх:1 упраго^ыць/. ?св гэтая на^патыуикя тыны угзходзяц* у ФСП сеш «дгвякио, нз-зданае катыззвалышм словам, ънкаиаць з нязначнай 1птэас!уипсда, ае доуиашп*. Тип анал!тнчнкх нам!нанта? пул 51!»абход:г&сц1 г.э\:а зо!.ак!ць усо астатн!я нам1нат«у«ия tunu як у pycsaü kobo, то:: 1 у беларускай: ото.приподнять ! нстаого поднят?. — бсд.дтаята'пщщ, i тдох! папняпь. рус.дщяа«5гШ2& 1 немного каюигеть — бел.пад-сабраит» I торхК.сабваць, рус.ррпукраскуг> I ггеунргол^оаод^ бе-л.трох! ?пшгп-шш».

У 4Ш адзгта-галга-'; се:Я1 уваходзяць тазы:! асобпзофоргдлекгя Hfmüraui'u t, г'ун'псчннальшлл! дзрыгаццйкьзл! спадем! 1ГР>~

ann I кем! шипи itíowí фук:щуявалыкл.?1 дэрысадай-чум! срод-

ка-il S рус.иесталько. /^Ш^Ш^Ш^ШЬ НИ'.

¡^ШОЖО, 2ИШМ, ¿УШ5' ¿££Е2Й* JS^OIIS.

крохотку, /саглуц/ , 5ШЙ» 'ЗЛШг™.» tí.^s.

ктаосу. глГ. "£« Выпарнст- un i |4 кэка-гоецх

ÍHJüicc блоу, ало здольнк Фарная!яааащ» соля, зелшщь

ад стилю кантэясту i ад «araiiaoai спзлучащп a coj-inui слогш!.

/4)1 кон í слош, шго выкоквазит. фуакпуэ aliacay, шразааць зна-чэине полл не сакастойна, а у е?:ла5зе адпагодгд сяоу ! словззгу-чэнияу. Tar.iy аф!кса I дзрагащШш гя/кглзiдзрквпкцанкя слову, /функ-цяянальшш сродк!/ о'луляюцца сгрукаурча укжчашш!

канстытуеятгвгЛ поля. Со ш уяаходзяцт» /углзчг^цца/ у бада: скла-д?л'ыя у структурны:: аднсз!иах «оуккя йдз!н:и: мгк; I слорлзлу-ч?;га! — зом!язйта, я::!я рэ.гшга фукхашт'рупць у каулекн!. У sosas:и з та::!': 2а-«1нан?ау ф&ркепт яоо ^тязеваваши дэраваяуйш ородак — сзстауггог; -чаеггз гзр-эгзякя !?. 1;с«1:жга$каггг зпатогшт. Я:: ейагульнзиая \'.су:;лл .одзКчиа f^pvsa? /ейо ^уЕхпишглькк 23íj¡kC'íü дй' .гдн-зувггз /йСо сг^путгна! слоу/ у

— ьх-йнатл^гщя т^пл.

Тах:!?.: ■::■:??;■!, ^•nrcTcy.iCiPCS .vo;.' у vr.trr. s^íiir i^ias jmy:'

cc:r;::i, 'ipyrí — C":ug':ü:¡:vía p ?^.гг-лт роггг.езроуаоглг/ I

;4íd:vi:cI ггрх':,.пр яо толя::!, .г;-*^, п^о с а-

хранае два указания яруси, еле I таму, што, па-першае, гэта м!е-ыоунае /гарызантальнае/ еупастауленне, па-другое, гэта унутры-моунае /вертыкальнае/ еупастауленне рознаузроуновых канстытуен-тау поля у меках кожнага яруса. Фактычна два так!я напрамк! су-пастаулення мел! на увазе В.фон Гумбальдт, у працах якога даво-л! экспл!цытна праслоджваецца !дэя поля, а тахсама Й.ФШпец I У.К.Юсупау. Гарызаятальнае еупастауленне дае магчымасць адзна-чыць зоны словаутваральнай 1, як вын1к, лекс!чнай недастатковас-ц! адной мовы у аднос!нах да другой. Вертыкальнае — вызначаць ыесца, якое займаюдь асобнааформленыя нам!нанты еярод !ншых, су-цзльнааформленых нам!кантау, у першую чаргу у правай частцы поля.

Супастауленне у двух ярусах па гарызантал! 1 вертккал! мохна прадстав!ць схематична. Гэтыя схемы уяуляюць сабой тры асноуныя структурныя тыпы поля, у межах як!х ! адбываецца супастауленне. У дасертацы! яны умоуна абазкачаны л!тарам' А,Б I В. Прывядзём схему структурнага тыпу поля А /гл.с.17/.

Семантычнук прастору другога яруса правай /у даным выпадку рускай/ частк! поля займавць внключна АН — запауняльн!к! лакун. Астатн!я АН знаходзяцца тольк' у левай частцы поля ! з'яуляюцца АН — дублетам! СИ. Прычына таму — адсутнасць фармантных срод-хау Еыранэкня сеет у рускай ыово. Друг! ярус кожнага са структурных типау поля кожа мець адну або некальк! лекс!ка-граыатыч-ных зон /ярус Па, ярус Пб/-у залежнасц! ад таго, як!я часц!ны ыоьи /загусти —загуста, адкас1ць — ацкос/ ц! як!я аднакаранё-выя словы адной ! той жа часц!ны новы /адкас!ць — адкоаваць — паадкоиваць/ ахоплIтле фарданткае выратанне семы /за-, ад-/.

Структурны тип поля 5 адрозк!ваоцца ад структурнага тыпу поля А тщ/., што у аднок кове словаутваральная сема вырачсаецца фар-мантам ! функцыякалышм дзрывацийным сродкам /бел.даабедаць I кончыць абелаи?-./. у другой — часткова фармантам ! функцыяналь-ным дэрывацкйным сродкам /рус.дообедать ! кончить обедать/, часткова — тольк! фуккцыянальным дэрывацыйнкм сродкам /бел.дагат-дз! иь ! кончыць гагадз!ць — рус, кончать с.го&ат-явать/. Функцыя-нальны дэрывашйны сродак для внрахэшш семы 'дзеянне, названае матыаавалышы словам, давесц! да какца' будзе ва ус!х выпадках адз!н ! той 5а -- слова кончыць /кончить/ або яго с!нон!ш, г.зн. ён будзе дэрывацайным словам.

Разнав!днасци структурнага тыпу поля Б з'яуляецца структурны тып, у як!м функцию е.ф!ксальнага сродку Быра;:эния се.«; выкоква-юць розныя, кваЕ Цэрывацц&нця, слош: бел. камплектчвацъ 1 склаагть

С грук ту ршг_ тып_ поля А: у адной мове словаутваральаач сема выражаецца фармантам I функцыянальным дэрывапыйным сродкам, у другой — тольк! функдаякалъным дэрывацийным сродкам.

На прыкладзе поля сек® 'як! значка перавышае ступень якасц!, назЕаиаЙ матывавалышм словам'. Фармантнае знргхзнне семы — прзф!кс за-.

бел. мова рус» мова

фармант: за-

ярус I

дэтжвацыЙнае слова:

вельм!, надта, дужа...

слишком,

чересчур,

излишне..

СН:

ярус Па

АН:

•загусгы, -зак!слы

•вельм! густы, -вельм! к!слы,-•вельм! лёгк!.—

слишком густой, слишком кислый, слишком легкий..

ярус Пб

СН:

АН:

-залила,

■замнога,

зарана

-вельм! мала -вельм! мкога • б эльи 1 рана.-

слжкком мало, слишком много, 'слишком рано..,

хамилакт — рус. ксяплактозать ! склазыватт- ::с;/ллпкт. бел.крэдн таааць 1 данаць у ксзяыт ■•— рус.кредитовать ! давать в кредит, алз б ел.пар здказадь 1 птжводз!т. у парадая — рус.приводить в Кваз 5дэрываснйныя оловк у адроззсияе ад дорцваодйншс пыкстаавцй. Дункана йасиакта голья! у эднна лк!м-небудзь АН /зоэдау вела, --ст у адкид/, там}- 5.нк не эдолыш аб'ядноуваць

некалы-: i АН у иам1катцунк тып /дол! но л!чыць нам1катыуным тикам усе АН, аб'ялнания прилетай "анал!тнзми/.

У структурны?* типо паля В у частцы наьйнантау абедзвюх ыоу словаутваральная соиа шра-гаеша фарьжнтам Í фушсцяяналышм дз-равацайнш сролка:.:, у частщ нам!нанта? эноу ка абодзщэх моу — тольк! фушадзлнальныа лэрывацмШш« сродкод: бел.прьшагуняпь I

утрох? поднята — т)Ус.л^'.".'однять I немного поднять, ало бел.деа-гогенущ» — рус.ис'иого РУС.ЯВШШШШ2: -- Йел.тоо-

?:! пр.хяурчгь, Даны структурны тып поля таксша каз сваю разаа-Ыднасць, наяунасць я::ой абумоулена /ян ! у структурным тупо Е/ тел*., ого цугаадаэ фар'-:аята ишонэав не дэрашвдЁнаэ, a кваз!дэры-вашйнао слова. Па свайлу паходжаак» пал! структурнага тылу В — гзта Eííhík сумяачэыня двух ползу структурнага тыпу Б о агшой í -roii ка словаутзаральнаЛ се;.:ай ! з ацяим 5 тнг,: :ra ьыходгшм фар-?.:а.теаи. Спачатку шароя! оя усе боларуск!я адпавздк1к1 рускШ схоя&м г! фарм&нтам щщ-. затик ven к аперацуя праводз !лася у ад-гаротным к!ру:п;у — вня^яагНся усе русгЛя адпаведи!к! баларус-словам з нр.*Иксам Д2~-.

Далей у досерхада! еназйзуяада к!жоуння пар;: СН — АН, сто увиходзяць у разгледкащгя структурная типы поля. Быпадкау, кал! фаршнтнае вараазнно сэш характерна голые! дляадной з коу су-пастаулекня ./структура тип полк А/, не боль;,-л' ;.:ксга: '7 иалёу з леке5чным! лакунам! у рускай мозг, 5 — з лекс1чиыа1 лакунам! у баяарускай, Приклада однаведнасшй СИ — AJI г лалёу

гзтага структурнага тыпу: Оол.пзгуст» — рус. с л густо й. бол.^отгн! — рус.г. гтшцеиь, бол.^коцк! -- рус.завог^.кие кон-¡¿ишшш.' бол.аггц2Н111Б — РУС.огуречная ботгз, бел.зкащ, — рус.смоч-'» -лагь. 6ол.52сн!годщ — рус.дочь леопард. бел.агарпа-Ж — РУС.от^лптьоя.яппятсгте-г; рус.поближе — бел.тп.т/Л бл!асэй-¿Sí» рус .девять — рус.гоуздц'ат?. -- бел.дпе-

^.¿^»^^^¿ЛШШДй. P7c.¿niSZLI — бел.дно у. ., рус.лпга — .

бсл.пяга у...

Оараактиао. варагзнао corra ? pyoxcíK слогах даных пар больд прадуктнунае, чел такоа йаракзшш у боларуск1х словах з указания пар. iVrn' здрознеянв о'яуллецщ- -$сютнш у кшуи! катнуна-сраг-ьитичнк"? плана, tío при пораклв-юнн! s сдиой :.:or¡u на другую го-данне слоу эдноЙ молу I частотяасць !х выкаристання уплывав на выкарастанио едлаведаш: форм другой коак. При актыунюл уяивзня! слоу значиа часцой паусгао нраблс&а ысрадачн !х на другую ;,;osy, тал при кас1уш?л урвана!, ñ другога боку, словы, як!я внкари-

сто'увачщца рэдка, больа спадала аерадаць па другу?) иову, '2М добра вядомыя.

Сярод пэлсу структурнага т:шу Б больа паяёу з лэкс1ч::ип! лакунам! у рускай Фармантнас вырагэ.чно сем у праанаа!-заваннх аалёу болыа прядухтыуиае такса»» у русха?. исво. У пазях структурнага типу В паз !раоода тгл а тэб.'юнццл, ито I у палях структутлг.зс гнпа? А 1 Б: у цэлкм г*зрла«7ЛП\э зиравэнпо со"Ы больа продуктыуяао ? рускай чдетци поля, однок ! у сЗеларуекай ':аетш пглйу уса :: больа прадугстлуикх tytyusaxty, згепрадузтауинх.

Закжачнш згслм алел lay онло cd'заданно о!квг.'?:!!ч2ШХ яадЗу у глахрапол!, ,зто дг\~зол!да y:tasate. аско;шл Ж'л слогп^тааралт,-недастатховасц! рускаЛ ;»оеы у ari'íocíua:: да беяарускай ! ка-здварот. TaiclMî маярапалям! з'луляюида наступайте /азяраачд! да-хжда ла ступой! убывания у ix леке лакун/: I/ г:а:фаполз ступай! праяулвння примотн, 2/ глакрапола *!т1иг.аць /ипйцць/ :ipn-тлету, названую катнвавеяышм слогам*, 3/ гззграполс* часавай од-иосонасц! да пржота, 4/ каяратсда 'ирадиа? /адуааулЗац або но-здуглаулёш/ — нссьсП? нззрашеуальиай ярызта*, 5/ шцфаполо аднос!н суб'екта i аб'екта да рэча1скссц1, 6/ аакраводо 'аадзя-ляць /надзкл!ць/ примотай, паэваиаЗ иатиаавзлышм слогам», ?/ какрацоле 'йит так).ч, як!п гтзгеша у .узтызавалыгей: сл>зз*, О/ кахраполо прасторава-члеавага энатэпнл, 9/ ^аксаполо "тгрзд- .. iîST /адушаулёня або иездуггаулёни/ — uocbdîî врышэта»,

10/ маярапозо яолькасна харлкгарыза^алыгага зяачягшя, II/ макра-волс адушаулош« назоун!хау панечага роду, 12/ мокраполо »прядке? /агушаул&о» або неаяузаудЗнк/ — коснИт прессуй;;:,пси; ари-глепг. ТалыЛ у трох макраваяях /1,?,Ю/ дояс^чнж .тдяуа больс у беларускаГ: ;,.оаз. у г.ста7н!х — у гусгал. Ст^э'-спр^лм^Е-.гглл

тл лакун — гглкраполз стухг;-:; прл^уленнд у

слозаутварзльг-гги: га5нф1катзя, ¿нрата.ч.г.я у Cíí, злачна л-элд

;;рлдс:аулска у пускай лго сдоу с.'.-мцъ

лрадухтиуксд с-топа^тглрайъкцгл wat:.;.

Разгледаавкч словаутваральла сбуда^лз:»^ лакуш

¡•¡олжа рсдцялл ла дззо групц: ло;-:з ! чпк.^ лг>:су«ц, :лто гкигодз.тс-

7 пол! з ^ралэняем co'üj толк:! у л;п'с;1 з ттоу су-

пастаул«-Н!:ч /структура тып пол-: А/, ' лс*.:с!лпкук:;, зиа-ходзявда у пол!, у як!:л cgmü као фарздау^пю паехкоьа

у абвлзвюз: ;'огах, а таот;сова — голы: i адкеп з í;; /огруктураня т:-:пи лглоу Б ! В/Л aepîïL« выпалку глчуяасцъ лазун адсу-п:-:ст Дсо нохараотернасг.?)/ .Ьр^апттга cgí2j у

адной з моу супастауленн. , у друг1м — шэрагам прычын, па як!х фармант не здольны у нейкай частцы науЛнантау фармал1заваць сему. Асноуныя з гэтых прычын наступныя. Лекс!чныя лакуны могуць 1снаваяь па причине адсутнасц! у адной з моу такога к фармантна-• га сродку выракэння сами, як i у другой. 1ншыя s аф!ксы здольны вьжонваць тую ж функцию тольк! у абмекаванай колькасц! слоу. Так, руск! прзф!кс пре- з'яуляецца прадуктиуным сродкам фармал I-заци! ce.vjj • найвцшэйшая ступень якасц!, названай матывавальным словам'. Для беларускай моеы гэты сродак не прымальны, але у шэ-рагу выпадкау яго функцию выконвае суф!кс: рус.предлинный — бел.даужэзны. даужэразни, даужэнны, але рус-пребогатый — бел. у альмi багаты. Лакуны могуць ¡сиаваць з-за меншай прадуктыунас-ц! фармантнага выраяэння семы у адной з моу. Так, у назоун!ках з суфгксаг. -!и;ч-/-кщ- типу бел.аусяннича — рус.овсянике фармант кае выражэнне семы »месца, дзо раней што-небудзь расла', у меншай меры уласшва руск!к словак: бел.бабов!шча — рус.место, где рос боб. Часх^й за усе ! пры розкай, ! при аднолькавай прадук-тыунасц! фармантнага выратоння семы лакуны узн!каюць з-за ня-здсльнасц! фарманта далучацца да матывавальнай базы па марфана-лаг!чных прычынах: бел.салом!на — рус.соломина, але бел.агрэс-ц!на — рус.ягода крыжовника. Немаловажную ролю у !снаванн! лакун адагрывае I граматычны статус слоу, у прыватнасц1 трыванне дзеясловау: рус.очерствить — бел.ачарсцз!ць. але рус.очерствлят — бел. раб!ць чэрствым.

У гэтай ;ка главе разглядаюцца I м!жмоукыя пары СН — АН, у як!х СН — складанн1, зрашчэнн!, абрэв!ятуры ! субстантываваныя прыметн1к!. Лекс'.чных лакун, што адпавядаюць складаным утварэн-кяи, значка бэльш у беларускай ыове, Гзта ьыпадк! типу благовоспитанный — бел.добра выхаваны. р.ус.удобоуправляемый — бол. лёгк! /зручны/ для к!равання. рус.многоснежный — бел, багаты на РУС.гаву.аг — бел.загадчык магаз!на. Беларуская мова нал'. < вае нязат склаяаных слоу з так!м! калпанента,:!, перадаць як!я па руск. мову было б вельм! складана у межах СН: бел.птовачат> -рус.ка-Едлй вечдр, бел.алнаруч — рус.одной рукой. Усе абрэв!я-туры, пк1м адпавядаюць лекс!чныя лакуны, з'яуляюцца нагоун!кам! тольк! рускай мовы. Леке!чшх лакун, што адпавядаюць субстанты-рзвашй: дрымвтк1к&ч, мала. Так!я лакуны сустракаюццЕ у асноршы у беларускай ыове: рус.древние — бол.старажтння лодз f „ рус.загробной — бал.кармавы еясяяр. рус.хмельное — бол.»»а^хдк?, panlrss

2, Лакукн, uro кааць уласна лекЫчиу» абукоуленасyi ьеяоунс-

ны спалучэнням!, як!я адпавядаюць нематнваваным слова'.! у адной з моу супастаулоння i узк!каиць з-за нег.агчымасц! адяаслоуна ле-радаць лекс!чнум семантику у другой мове супастаулення. Сама назва данага тылу лакун у пэунай меры з'яуляецца тауталаг!чнай, do могна сказаць, што усе лакуны абумоулекы лекс!чна: слову ад-ной мовы няыа аднаслоунага экв!валенту у другой мове. Адзнача-ная разнав!днаоць лакун вылучаецца для таго, каб адмекавадь !х ад лакун, наяунасць як!х выкл!кана немагчнмасця па нейк!х причинах аф!ксальна перадаць словаутваральнуа семантику г/лткваванкх елоу. Лекс!чна абумоулвных лакун значка мена, чым словаутварадь-на абумоуленых.

Кал! причины.наяунасц! мног!х са словаутваральна абумоуленых лакун мокла назваць, то зраб!ць тэта у випадку з лекс!чна абу-моуленым! лакунам! у с!нхронным зрэзо анал!зу практична немагчы-ма. Л.С.Бархударау ацзначау, што у некаторых выпадках знайсц! "рацыянальнае" тлумачэнне адсутнасц! слова з пэуичм значэннем у адной мове I яго 1снаванна у другой не удавццз, 1 мы вжушаны спасылацда на "надьгянальную самабытнасць" строю той або !шай мовы.

Шямоуныя пары GH — АН, у як!х Gil — неиатывазаныя слови, с!стэматызуюцца у главе "Гэкатычная клаа!ф!яацыя м1жкоукых ад-паведнасцей СИ — АН" разам са словаутваральна I граматычна абу-. моуленым I лакунам !.

3. Наяунасць граматычна абумоуленых лакун звязана не з поунай адсутнасца у рускай ц! беларускай мове тых або ¡шскх грачатичных катэгор.чи, а з кемагчкмасци вь'раз!ць гр&чатычнае значзнне аф!к-сальным сродкам у адной з гэтых моу. Так, ва утварзнн! форм кам-паратыва прыметшкау I прыслоуяу у рускай ! беларускай мовах болып агульнага, чым рознага. Розн!да ж заключаецца у тьгм, што у выпадку немагч;;масц1 утварзння у беларускай мове с!нтэтычнай формы у якасц! ацз!на кагчымай выступае анал!гычкая: рус.вязче /прысл./ — бел.больш вязка, рус.вязче /прым./ — бел.болыи зяз-kL У данкм Еыпадку гэта беларуск!я анал!тычныя формы слоу як састауныя частк! с!стзмн парадигм прыслоуяу I прымегн!кау у ад-розненне ад наступннх выпадкау, дзе рускагиу кампаративу адпавя-дае лекс!чнач лакуна: рус.юэдее — бел.на по?дзенъ ад..: болт нэ поудзаль i да т.п. /гл.с.12/. Адзначанкя залауняльн!;:! лакун з'луляпцца самастойним! намшатыуккм; адзшкам!, янЛя не увахо-дзяць у cl сто?,',у мархялаг! чных парадигм беларуск!х прыслоуяу.

Нельга но эвярнуць увагу i на тей ¿акт, што для беларускай

л!таратурна2 йот не га^.юряыя глыоп'я формы дзесярыметнIкау, у явраую чаргу цгшврашяга часу, у так! к тиахлу на касцц рус-kSx дзооцрыметк1кау У беллрускай шве выступае додавая чаетка скяаданих сказау: рус.употребляемый — бел.як1 /и!то/ скаристр?-ваеиия. Пнтаине аб перадачи на бсларускую мову pycKix дзеепры-иоткхкау патрабуе усе ж асобнага разгладу, бо ужыванне ц! ке-угив&кне чих. або !нишх беларуск!х дзеепрымйтн1кау нос1ць хутчзй фушяццяналыш характар, ато тлумачвдца не строгЫ! прав!лам1 !х выкарнсташш, а у большей мэры рэкамендацыя.'.'Л тылу "сепавдана™ Таму I у творах бвларуок1х п!сыша!!кау ыжна сустрзць "iienasa-дакыя" дзееприкош I кавия $оркгг. Да raro к пераюютэшш з рускай кош на бсларускую ко гаусёды прадугледнвае ушванне на месш дгоопргл:отн!кау iueuita даданай час-гк! свяадаиых сказау.

rr.ag'i "3;и;ау1шльн!гЛ локс1чкзх. лакун як анал!тычнш нам!-ка-шуикл at&iKKí" спягдаедца з дэух раэдзолау. У пораааг раздгз-JS ра&глядшгч'е адшы з«паугшльн!кау лакун ж: нагл!катыушх срод-г.г j. ¿гкуц — ь'аи!натцуиия ацз!ш<1, заусёды больш

огхолзг^л, 4L::-: слоза. Яйн простаудзш каступиш! структурный!

1. Зг&аундлънЬ:! лакун — простая слеБазлучэны! гбол.прыолд-Ш — РУС.ДйЙплмю^шЗШШ. -яус.нярлртно — ¿ел.ле-льп! шчкль Я&*

2. Зеяаушда>к{ц! лакун — складания словазлучгшн! : бол.алей-ЛМ — РГ0.ДЙЯГД ,игя,раэткгрльчого^тасла, pyo.ffl№S£TO»S -бол. .. ¡к: сабп "assomre.

S. Sarayraj&iilKl лакун — силсданыя кйкатрукда! с азначаль-ю»к Koai»soKCí.v. Тск!я 1:анса'ру:сц>»5 каз!раюдца тольк! сярод рус-ülr лакун. У якасд! азначатгьнага кскллексу «о*а

зикюусадь е/ додана:: е»начальная чаетка: Ссл.кчэп— вуо.вбрх-H^LQPgimJSJ.O'^^ hp kfx'qpoa ставятся

ö/ Л-30б.црл.:зти1кг,ш зшрот:. бел.гопак^ — рус.долог»,

xasya — npiníasy|síí«At".vc слалучзкл! i 6o.tr.

œsi — р/с* cjr^^gru . . toc.oi?ûtf4'tiokhq —

5. лт.ук -- сою & «.'ç.iô.?.^: бол.rrpyi Цьияпант,

G, b^iroj'K-'Är.iirj rrn^.'i! — — — р/с»

железная дорога, рус.общаться — Сел.мент. знос!ны.

7. Запауняльн'к! лакун — словы са здучалвнай сувяззю. Таге!я выпадк! ёсць толы:! у рускай мог о: бел.выгон!ста -- рус, гонкий. прямой и высокий.

3 ус!х разгледааннх ткпау залаувялън1кау лакун беларусхай moss не уласгигкя трэц!, семи I, у значнай глору, друг!, шго з'яу-ляецца прыкетам, з аднаго боку, бояьиай апал1тычнасц! нагЛкатыу-най с!стэ?.ш рускай новы у нараунакн! з боларускай, з другога, --семантычнай ём1стасц! тых Селаруск!х слоу, найбольп дакладна пе-радаць значэнн! як!х могуць тсльк! руск!я шогаканланентныя с!н~ такс!чныл канструхцы!.

Друг1 раздзел главы прысвечаны праблекз аналЗтггзглу залаунляь-нЗкау лакун. У адрозненне ад анал!тызму, як! даслодуецца у катахх адной мовы, анал!тыэм запауняльн!кау лакун вняулязцца тольк! у вын!ку супастаулоння, на фоне слоу знходнай нови супастаулення. Выключэнне складаюць устойл!выя спалучэнн1, анал1тычны статус як!х в!давочны ! без !ншачоунага фощ\ Так 1м чынам, сналЗткзм запауняльн!кау лакун у кедах адной мовы у значнай ступеп! !мпл1-цытни, do без аапазэдннх, слоу, окаIвалентных запаунллъя!к&м лакун, анат1тызм апошн!х, як праз!ла, не зауваяаевда. Спалучэни! бел.трохI вы'дэйды ц! рус.слкыксм широкий разглядаюцца як престыя словазлучэнн!, I тольк1 на фоне зкэIвплентгшх in слоу /рус.повн-ме, бел.зашивок!/ выяулясцца Зх эдольнасць выратаць словаутга-ральнае значэнне. Як! а тип анал!тызглу прадстауляюць запауняль-н!к! лакун? Адказаць на тэта пмтанне мс.-на, ул!чваючц характар перадачы лекс!чната, словаутварэльнага I гр&чатычнага значэнняу у :л!глоунай адпаведшасд! СН — /Ji.

Разгледэ1м м1жлоуныя алпазеднасц!, у склад запауняльн!кау лакун яуЛх уваходзяць дэравацнйння словы. У суцэлькаафорлленкл на-■.'.Iнаице словаутваральнао значэнне выр&наоцца фармантам, як! регулярна паутараецца ва yclx словах, это иалояаць аднаму i таму яс словаутваральнаму тылу. .Ддпаведш аеобнаафоргллены нагнан? у а 1а зкладаи свахх какпанентау абазначао той жа продает /прилету, з'яву/, што ! суцэльнаафорилены нам!иант, ! адшш кампанентам /або часткай кампанентау/ выра&аз тое- ж словаутЕаральнае значэн-10, што i словаутваралыщ фармант. Значащ», СН ! АН выражасць адно i тое я словаутваральнае значэнне. 'Тольк! у аддш! выпадку "эта значэнне пыражаецца фармантшл у меках Ыитэтичнай сдз!нк!, >' друг!:л — дэрываццйнкм словам у мехах анал!тычкай адз!нк!, ичкхтачт таго, як адко са слоу выракаэ .'ларфялаг i чнао значэнне у

анал!тычнай граматычнай уорма. У дэрывануйных спалучэннях такую функшю выкоквае дэрыващйнае слова /рус.приубрать — бел.трох! пшбраць. рус.приукрасите — бел.трох! упрыгояыць. рус.приубавить — бел.трох! ?бав!ць/. Анал!тызм такога роду мота быць вы-• значены як словаутваральны.

Словаутваральны анал!тызм — з'ява ке адкародная. Гзта неад-народнасць абумоулена здольнасцю анал!тызмау быць адз!ным або неадз!ным сродкам, у мажах якога вырашецца словаутваральнае значэнне, 1 рознай ступеншо рэгулярнасц! дэрыващйных слоу у аналогичных канструкцыях. Так, найбольш ярка словаутваральны анал!тызм прадстауляюць запауняльн!к! лакун, што з'яуляюцца адз ккгл сродкам, у межах якога выражаецца словаутваральнае значэнне, У так!х выпадках рэгулярнасць выражэнкя словаутваральных значэн-няу ыожна л!чыць абсалютнай, як, напрыклад, у анал!тычных формах умоунага ладу. Сюда адносяцца запауняльн!к! лакун у так!х м1жглоуных парах, як бел.загусти -- рус.слишком густой, бел.за-к1слп — рус.слишком кислый, бел.залепи — рус.слишком легкий 1 да т.п.

Краху !накш праяуляецца словаутваральны анал!тызм у выпадках кал! запаунялън!к1 лакун не з'яуляюцца адз!ным сродкам, у межах яг.ога выражаецца словаутваральнае значэнне. Гэта датычыць запау-кяльн!кау лакун, што налехсаць структурным типам палёу Б I В. У такой с!туацы! рэгулярнасць тольк! варбальнага выражения слова-утваральнай семантык! будзе абмедавана магчымасцю выраз!ць яе з дапамогай фарманта: бел.дагарадз!ць — рус.кончить огораживат; але бел.даабсталявапь — рус.дооборудовать. У падобных выпадках словаутваральнае значэнне у абедзвюх ковах можа быць выражана у кежах слова 1/ц! у межах анал!тычнай словаутваральнай адз!нк! Гэта зыачыцв, кал! у ыове ёсць с!нтэтычш наы!нант, як! выражав словаутваральнае значэнне, ыо&а быць I анал!тычны: бел.даабста-лк%дш> ! закончынь абсталяваць — рус.дооборудовать 1 закончить т оборудовать. Кал! ж мова мае пера за усе анал!тычны сродак, то у якасц/ асобна узятага нам!нанта ён мола быць адз!ным, але ся-род 1ншых каы1нантау з тым жа словаутваралышы значэннем ёсць I о1нтэтычныя ородк!. Так, нам!нанту кончить огораживать няма ад-наслоунага с1нон!ш, а наы1нанту кончить ваять ёоць: довеять.

1шы анал!тызм наз!раецца у залауняльн!ках лакун, у склад-як!х уваходзяць квазIдзрывацыйныя еловы. Як I дзрывацыйныя слов! яны выконвазць фушодш словаутваральнага фарыанта, ала у дцроз-ненне ад дзрываццйшд. слоу кваз!дзрывацыйныя словы !ндыв!дуаль-

ныя у ¡сонным анал!тычным нам!накие: бел.бава?и!ца — тзус.бумажные нитки, бел.мядн!ца — рус.медный таз, бел.поен!па — рус. постная пища. Далыя руск!я словазлучэннI не .магаць адз i нага слова /дэрывавнЕнага/, якое б "дэманстравала" абагульшгочы характар словаутваральнага значэння. Кваз!дэрывацыйныя словы /у адрознек-не ад дэрывацылных/ у значнай ступен! робяць гэтыя словазлучэнн! !ндкв¡дуальным! I, значыдь, лекс!чгеш1. Такое сумяичэнне словаутваральнага ! лекс!чнага дазваляе аднесц! !х да лзкс1ка-слова-утваральных анал1тызмау.

Трэцюго групу складаюць аналпизглы, ато перадаюць лекс!чнае значэнне нематывавакых СК: бел.лой — рус.нутряной говяжий /ба-пакий/ жир, рус.досуг — бел.вольны час. 1х ыожна аднесц! да лекс!чных анал!тызмау. Яны 1ндыв1дуальныя настольк!, наскольк! !ндыв¡дуальным з'яуляецца лекс!чнае значэнне.

Фразеалаг!чны Ш!ал!тызм запауняльн!кау лакун н!чым не адроз-н!ваецца ад такога ж анал!тызму па-за супастауленнем: бел.агатка

— рус.кошачья лапка, рус.семенить — бол.пераб!раць нагати!. •

Выпада! граматычкага анал!тызму запаукяльн!кау лакун прад-

стаулены беларуск!м! спалучэнням!, зкв!валентным! руск!ы формам камларатыва: рус.юнее — бел.на поудзень ад..; больш на поу-азень. Даныя анал¡тызмы абмэжаваныя тольк! адной тэматычнаГ: гру-зай: назвы напрамкау свету. Аднак у межах гэтай тэматычнай гру- , т рэгулярнасць анал!тызглау абсалютная, I яны створаны па адз!-щй мадэл!.

У главе 5 "Тэматычная клас!ф!кацыя м!жмоуных адпаведнасдей ЗК — Ail" вылучакцца тэш, у як!х сустракавцца лекс!чныя лакуны, I тал самым называюцца асноуныя зоны !снавання лакун у лекс!чных ;!стэ;.'.ах моу супастауленкя. Асабл!васць тзматычнай клас!$!кацы! штага матэрыялу заключаецца у тым, што яна зыходз!ць з !скаван-ш не усёй лекс!к! рускай I беларускай моу, а яе фрагмента. Та-¡у апрыёры ясна: падзел м!жлоуных адпаведнаецзй СН — Ail на тэш

- тэта не перал1к магчымых тэм усей лекс!к! дзвюх моу, а вылу-[энне тых участкау аб'ектыунай рзча!снасц!, як!я адлюстраваны у юзнаузроуневых адз!нках /СН — АН/ моу супастаулення. Тэматыч-ая група можа уключаць словы як одной часц!ны новы, так I не-альк!х. У кожнай томе вылучаецца беларуска-руская яе частка з ¡жмоуным! адпаведнасцям! бел.СИ — рус.АН I руска-беларускач з !жмоуным! адпаведнасцям! рус.СН — бел.АН. У дысертапн! вылуча-а 30 тэм.

Тзш, у як!х пераваю 'ць лакуны у рускай ыова: I. Стан чала-века. 2. Сямейна-сваяцк!я аднос!шл. 3. Части! чалавечага цела, 1х канататыуиая характаристика. 4. Духоунае жыццё народа, яго абраду. 5. Здapoye, самаадчуваине. 6. Адзеяа, галантарэйная фур-•HÍrypa, абугак, галауныя убора. 7. Рух! чалавэка. 8. Дзеянн!, ягЛя виконвачщца суглесна. 9. Дзеянн!, нагЛраваныя на прадмет. 10. Сельская гаспадарка. II. Будаун!цтва.' 12. Прадз1льна-ткацкаг справа. 13. Харчавашю. 14. Дом, кшяё. Прадиети хатняга укатку. 15. Нова. Друк. 16. 2ывёлыш свет. 17. Расл!шш свет. 18.Якасць характарыстыка прадметау. 19. Прырэдныя з'явы. 20. Частк! зям-ной паверхн!. 21. Памяшканн! ! !х частк!. 22. Час. 23. Месца.

Томы, у як!х поравакаюць лакуны у беларускай мсве: I. Характарыстыка чалавека. 2. Пр.-/|:ас1я, род заняткау. 3. Дзеянн!, на-кIраваныя на !ншага чалавека. 4. Дзеянн!, як!я выкоиваацца у сьа!х !нтар;сах. о. Па&яванне, ркбалоуства. 6. Примета дзеяння. 7. Колькасди.

Агулькая бо.хыдая колысасць лакун у рускай кове адб!лася I на кодъкасц! тэ;л з перавагай лакун у рускай мове. Абагульненая кол: каснак характарыстыка тэштычнай клас!ф!кацы! змешчана у табл!-щ, якая ;;ае магчыкасць не толыс! кантрастна вылучыць асноуныя гоны лакун у лекс!чкых с!стэмах рускай ! беларускай моу, ало ! ьвярнуць уваху на канцэнтрацып лакун у* цехах адной ! той жа тэш

7 главе в "Шкмоуныя адпаведнасц! СН — АН у каы/н!катыуна-прагматычша: аспекцэ"-Правэдз!цца эксперыаэлт, як! дадамагае вы-йв!ць роалькыя моуныя сродк! /як прав!льныя, так ! пшлалковыя/, вто Еыкарыстоувае <5!л!кгв.

Внбар разнав!днасц! эксперименту абумоулеш сам!ы фактичным катэрыялам. Локс!ч1шя лакуны ! сродк! !х кампенсаццI выяулял!ся у вын!ку сунаотаулення моу, пераай ступенню якога для нас бил! поракладныя слоун!к!. Ьленна при пррагладзе, пры пераключэнн! з едкой ьзовы на другую i узн!касць праблрац, гвязания з 1скатанной .локс1чеых лаа-ун. Талу у аксиерыыенцс был! прапанаванн для поракладу сказы са словам!, як!м у другой з коу супастаулешш ' адпавядащь лэксПчшя лакуны. Нас ц!кав!у выбар еродцау кампон-сацы! лакун I магчнмыя памшшЛ, абушулешя *д!зазоунай !итэрфа-рэндаяй ! zaHiEaai едоупага угаеиауодзвялш словаутоарадышх ! лр"сс!чти ада!как у мехдх кказй-з-иоу супастаулешш.

. Яоршгдшд !м!туо npacác дщгаяукай камуи!кацы!: опечатку б!-дйан декадаijyojtskct ка адяоД naco, заткк кедз!рув яго иа другой. Так! в!д Dítouepbüimy дао кагтадеоць атршлаць уяулонцо !

аб тнм, як рэспандэнты вэлодащь вусшш маулением. Цалпам пра-ваыернай могсна лЗчыць за;рлгу нокаторнх л!нгз!стау аб там, кто беглы пораклад з адной мовы на другую з'яуляецца аб'октыунгм крытэрыем валодашш вуснкм кауленнем. Да таго ж пры д»ухкоу1 I у вусным, t у п!сылошм ¡.'.аулош1 б!л!нгв хоць бы зрэдку, зле звяртаецда да иысленнага леракладу назат тады, кал! дастаткова добра валодае абедзвша ковал!.

Нааь'м! рэсланпэнтач! был! 85 студэнтау трэдяга курса аддзя-лення беларускай ! рускай кош ! л!тарагурц ! аддяяломня бола-рускай новы Í л!тазатури ф!лалаг1чнага факультэта Боадзяряуи!-верс!тэта. Фаггычны катэрыал для перакладу — сказы, у склад як!х уваходзяць словы ус!х разглоджаных у папярэднЗх главах тн-пау. Увага на гзтых словах ко акцэнтавалася. Заданно било настуя-1шм: I/ перакласц! сказы на рускузо /беларускуп/ мозу, 2/ кал i слова цяжка зразумець — не перакладаць яго. Га та ко прчмусала рэснандэнтау да пэракладау, у прав1льнасц! яг: 1х як! ко упэуне-ныя. Адзиачамая умова давала магчытаспь пераканагка у там, пто усе выпадк! перакладзеша слоу ¡ифармантн л!чадь праз!дьнш1 се-мантычнкы! аддаведнасцям! у дзвюх мовах.

Пры анал1зе выи!кау эксперименту пасля кожнага сказа /28 рус-к!х сказау, 30 беларуск1х/ давалася колькасная !н$армашя аб пе-ракладзе СН: прав!льны пераялад, што адпавядае яеракладному слоу-н!ку, кантэкстуальна праз!льны переслал, г.он. так!, як! но ф!к-суецца перакладныы слоун!кам, няправЬтьни пораклад ! нэперакла-цзокня выпадк!. Абагульненая колькасная характеристика перакла-цау прадстаулена у дзвах табл!цах. ПравГльнкх пэракладау на-бочару скую мову было 32/¿, на рускуа — 38^, юшрав1льнзз:: 55$ пры юракладзо на беларускую мозу, 49/> — на рускуз, ке перакладзсна: [2% руск!х СН, 13$ бсларуск!х. Эксперьмэнт пацв<зрдз!у думку аб гам, што ыатэркял, як! прапануецца пераклздккм! слоул1кзм1, I гатэрыял каыун!катыуна актуальны. рэальна угмвалыш, суяада-одь далека не заусады.

ЕЫВАДЫ

Значная колькасць супастауляльных даследавашшу прысзэчаяа шал!эу хатэгорый, як!я !снукць у абодзвях ковах. Што датычыщ. гекс!чных лакун, то гэта з'ява народаана сам!» супастауленнем, аз якога яка узогуле незауваяадьная.

Лекс!чныя лакуны мсжна выяз!ць I какстатагащ. факт 1х паяунас-;!. Анал!зувцца я сродк!, сто каипенсусць лакуны, прычкм анад!зу-

вцца яны на фоне адпаведд-ix 1м слоу зыходнай ыош супастаулення. Значыць, як! б бок праблемы лакун н! разглядауся, у цэнтры уваг даследчыка заусёды цав!нна быць м!жмоуная адпаводнасць "слова /суцэльнаафорнлены нам!кант/ — залауняльн1к лакуны /асобна-• аформдоны нам!нант/". Так! рознаузроуневы фактычны матэрыял пра вызначае яго разгляд у с!стзмна-функцняналышм плане.

Для бл!зкароднасных ыоу /у ты?,«. л!ку рускай I беларускай/, дз агульнага больш, чым рознага, лекс!чныя лакуны -- самая адметна 1х асабл!васць. У далёк!х жа па паходааншо мовах лакуны — адно з мног!х адрозненняу, таму у так!х лекеIчных с1стэмах тэта з'я-ва вылучаепда не так кантрастна, як у бл!зкароднасных.

У м!ьиоуннх парах "суцэльнааформлень: нам1нант /СН/ — асоб-нааформлены нам!нант /АН/" 'структура АН у большасд! выпадкау абуг-оулена словаутваральнай структурай СН. У Ml — дэрывацыйннх спадучэннях ёсць слова /дэрывацыйнае слова/, якое рэгулярна пау тараецца ! зтеонвае функцию словаутваральнага фарманта. Тую к ролю у дэрыва^кйных спалучзнкнх выконваюць I функцыянальныя дэ-рывацыйши сродк!, як 1я уклпчакць у свой склад i дзрывацыйныя словы.

Словы, што нерзгудярна выконваюць функцыю словаутваральнага фарманта у АН, характарызуюцца як кваз!дзрывацыйныя. Спалучэнн! з кваз Iдорывадыйны?.! I словам! у болыяасц! выпадкау адпавядаюць сунэльнаафоргдлэшм наы!нантаы з фразсалаг¡чнасцю семантык!.

У параунанн! з СН уез АК экспл!датньгя ! адназначныя, хоць ступень акспл!ццткасц! у ы!кшуных парах СН — АН розная.

Нанунасць дексЗчшх лакун абуиоулена словаутваральнай, улас-т лзкс!чнай I граматнчнай недастатковасцю адной ыовы у аднос!-нах да другой. Гэта недастатковасць — вын!к ацеутнаец! у mapai ваиадкау ¡шрааэння словаутваральнага або граматнчнага зкачэнняз аф!ксам, а локс!чнага — словам. У беларускай ! рускай мовах болюасцьокяддааць слошутварадьна абумоулення лакуны. У цэ-> лшл Жя лакун болыа у рускай ыове.

.• 7 яы.сц! намШатцуньк адз!нак суцзльнаафораленш наы!нанты ' заусады с1нтзтычшя, асобнаа$ормдешгя — заусодш анал!тычныя. Прычыьз руск!я АН больш онал!тычныя, "1ам беларуск!я, перавакающ яны над беларускЫ I кодькаона, што uosa быць прыггетай I боль-гай акал!тычкасц5 рускай нал:!натиупай с!стош у параунанн! з бе л ару екай. Анал!тнзш /сдовауч-БЗрааышя, лзкс!ка-словаутваральпь доке!чтш 1 граа-дтычшш/ зччуляюцца !ыкл!штшзл! у сва!х ыоунш о!стэиах. ЭксшМцаруюцца а яны на фена окв!валенишх 1и СН, у

як!х словаутваральнае ! граматшнаа значзннГ вцраяшзцца аф!к-сам, а лекс!чнае — словам.

Тзматычиая клас1ф1кацыя ад1гмоушдс адпаведнасцай СН — АН дала магчымасць выяв!ць у лекс!чних сГстэмах рускай i белзрускай ыоу асноуныя зоны, у як!х распаусюдеяны лакуны. Агульиад большая колькасдь лакун у рускай ково адб!лася I на колькасц! том з пв-равагай лакун у рускай мовэ.

Для вывучэння магчымасцей «оуши Ыстэм у 1х рэальнкм функцы-ян!раванн! быу праведзсны эксперимент, як! паказау, это пры пе-раключэнн! з адной мовы на другую кямпенсавдя леке Iчных лакун з'яуляецца для носьбГтау абедзвюх моу сур'оэиай пряблемай: правовых перакладау было злачна мена, чюд няправ!льных. Пераклед-ныя слоунИс! у шгогГх выладках зкяшчащь тольк! частку тых срод-кау, як!я выкарыстоуваюцца у кауленн!, причин не заусёдн канунI-катыуна актуальных, што наглядна пацвердз1у экспер.чмонт.

У вывадах начечана таксама перспектива 'дале&аай распрацоун1 тэмы.

СП1С АПУБЛIKABАШХ ПРАЦ ПА ТЗМЕ ДЦСЕРТАЩЯ

1. К Еопросу об имплицитном аналитизме: Доклад на ИИ Мевду-нар. конгрессе МАПРЯЛ. — Минск, 1994. — 22 с.

2. Лекс1чныя лакуны I суменныя коуныя з'явы // Еесц! АН Беларуси Сер. гукан!т. навук. — 1993.— Я 2. — С. 121 — 125.

3. Структурна-семантычныл тыпы запауняльнГкау лекс!чных лакун // Беларуская-л1нгв!стыка. — 1994.— Вып.44.— С.51 — 50.

4. Нам1натыуныя тыпы мГкмоунага семантыка-словаутваральнага поля // Беларуская л!нгв!стыка.— 1993.— Вып.42,— С.10 — 16.

5. О словообразовательной функции разноуровневых единиц русского и белорусского языков /в связи с вопросом о лексических лакунах/ J / fitrtfcslceku- fazeffatf tfustwy- Bialys-lck, 1994.--1.2.— С.151 — 161.

6. Лексические лакуны как отражение кктра- и экстралингвистических факторов а сопоставляемых языковых системах f/-hi Pizetffocf knliCwy-ei^dcL . 1995.— T.3.— C.207 — 217.

7. Тематическая классификация межъязыковых соответствий "слово — заполнитель лакуны"/сопоставленяе русского и белорусского языков/ // Вопросы лингвистики: Сб. науч. тр.: К 70-лет1ш проф. ГГ.П.Шубы. — Минск, IS96. — С.67 — 74.

8. Аднаслоуныя I неаднаслоуния уЛкг.юуния адпаведнасц! I !х фармальна-сеыантычнкн аднос1ны // Езсн1к Ееларускага дзяркаука-га ун!вере!тэта 1мя У.1.Лен1на. Сэр.ХУ. — 1920.— № I.— С.34

9. Лексические лакуны к средства их заполнения // Русский язык. — "инок: Университетское, 1991.— Вып.П.— С.З — 8.

10. Словаутваральна ебумоуленыя лекс!чныя лакуны рускай мовы •/параукалька з беларускай/ // Весн1к Бэларуската дзяржаунага ун!варс1тэта. Сер. 1У.~ 1993.— № I. — С.56 — 60.

11. Словаутваральна абумоулзныя лекс1чныя лакуны рускай мовы /працяг/ // Веон1к Беларускага дзяржаунага ун!вере Iтэта. СерЛУ.

— 1993.— К 2.-- С.25 — 26.

12. Место белорусских заполнителей лакун среди эквивалентов русским прэьиксальшл: словам с кодификационным значением // Русский язык.— ¿Минск: Университетское, 1992.'— Вып.12.— С.З — 9.

13. Словообразовательная"семантика "незначительная интенсивность проявления прлзнака, названного мотивирующим'словом", и сродства ее выражения в русском и белорусском языках //'Весн1к Беларускага д?7рааунага ун1верс1тота 1ыи У.1.Лен!на. Сер. 17.— 1992,— % I.— С.49 — 53.

14. Сшштака-словаутваральнае поло "1нтэнс1унае праяуленне нрт:.зты" у бзларускай ! рускай мовах // Вэсн!к Беларускага дзяр-глуиага уи1вэрс1?эта. СерЛУ. — 1992.— & 3.— С.31 — 3-1.

15. Аффиксальные к локсические средства выражения словообра-

' зователышх значений в уодовиях контактирования языков // Вопросы рсмано-горманской л русской филологии: Меявуз. сб. науч. тр.

— Пятигорск, 1993. — С.165 —■ 169.

16. Лексические лакуны русского языка /в условиях белорусско-русского двуязычия/ // Народная асвета.— 1993.— И 2.-~ С.27 — 29.

1?. 'Лексикографическая фиксация межъязыковой разноуровневой эквивалентности // Современные проблемы лексикографии: Сб. науч. тр. — Хархкоа, 1992. — С.44 — 46.

." 18. Локо1чник лакуны беларускай мовы // Роднае слова. — 199^

— Й ГО. — С.34 — 37. ^ / 13, НоЗОО В ¡июни — новое. В ЛвКСИКО // ¿£¡¿¿>5

— 1989,— В С. 19 — 25 /в еоаат. с Б.Фоминих/.

20. О лингаос'гранозздческом аспекте обучегтя русскому языку , ' — 1329,— Г; 3. — 0.113 — 119.

21. О национально-культурной сачантьке чсшского языка // Ево-■ к!к Бод&рускага дзяркауиага уа!ьере1тота 1ш УЛ.Лек!на..Сер.ХУ,

— 19ЭХ.—■ й I.™ С.'63 — 71.

22. Тдкд; различий в явсош^еиаятэтоегепх ссотсиах русского I

белорусского языков л межъязыковая омонимия // Весн!к Еелзрус-кага дзяркаунага ун!вере!тэта 1мя УЛ.ЛенГна. Сер. 1У.— 1980. — }« I.— С.31 — 35.

23. Тигш анадлткзма заполнителей лексических лакун // Шаную-'{ы спадчыну Я.Карскага: Чацзартыя навуковыя чытакн!. — Гродна, 1994.-- 4.2.— С.54 -- 59.

24. Ад формы да зместу, ад зместу да формы //. Наша слова.--

1991.— й 32.— С.З.

25. двуязычий переводной словарь как источник выявления лексических лакун // Проблемы учебной лексикография: состояние и перспективы развития:. Кат-лы обвдеоюзн. конф.— Симферополь,

1992.— С Л 83 — 184.

26. Лексические лакуны как отражение национально-культурных к собственно языковых особенностей близкородственных языков // Язык и культура: Мат-лк Первой иекдупар. конф.— Кяез, 1992.— 2.92 — 93.

27. Русскио сложные п сложносокращенные слова и их подиле-ксэмнке белорусские эквиваленты // Проблещи з1ставко? семантики: ,!ат-лк респ. наук. конф.— КиТв — Чсркаси,1992.— С.141—143.

28. Словообразовательно обусловленные лексические лакуны в русском и белорусском языках // Словообразование и номинативная деривация в славянских языках: Мат-лы 17 респ. науч. конф.— Гродно, 1992.— 4.2.— С.150 — 152.

29. Причины существования лексических лакун в русском и бе-юрусском языках // Беларуска-руска-кольскао супастауляльнае мо-зазнауства: .\'ат-лы Другой мЬ~шар. навук. канф. — Б!цебск.— М20 — 122.

30. Структурно-семантическое соответствие в межъязыковых па-!дх "целыюоформлекнкй номкнант — раздольноофор&лешшй поми-:ант /заполнитель лакуны/" // Беларуска-русда-польскае супастау-яльнае мовазнауства \ л $ таратуразкауства: Мат-лы Троцяй м1ж;:ар. авук. канф.— Б1цебск, 1994.— Т.2.— С.86 — 59.

31. Страноведенко и лингвострановеденио з системе коммуника-пзного обучения русскому языку // Общие л частныо вопросы ком-уникатявно ориентированного обучения-русскому языку кглс ино-транному: Тез.докл. У Меддунар. кенф. МАПРЯЛ. — Питра, 1988.~ .161 — 163.

32. Лексические лакуны и средства их компенсации в языка и ечи // Япь'к и культура: Тэз. Второй мездунар. конф. — Киев.— 393.-- 4.1.— С.208 — 209.

33. Заполнители лекси ;еских лакун как номинативные средства // Язык и культура: Тез. докл. Третьей мевдунар. конф.— Киев, 1994.— Ч.З.— С.129 -- 130.

34. К Еопросу об ц-лглицитном аналитизме // Русский язык и

■ литература в современное диалоге культур: Тез. докл.УШ Меэду-нар. конгресса МАПРЯЕ.-- Гегенсбург, 1994.— С.12 — 13.

35. Словообразовательная недостаточность как фактор формирования различных языковых картин мира // Национально-культурный компонент в тексте и в языке: Тез. докл. Мевдунар. науч. конф. МАПРЛЛ.— Минск, 1994.— 4.1.— С.46 — 48.

36. Лексика к словообразование сквозь призму функционально-семантического поля // Языковая номинация: Тез. докл. мевдунар. науч. конф. МАИРЯЛ. — Минск, 1996. — С. 146.

37. Восприятие и употребление слов с национально-культурной семантикой в условиях активного и пассивного контактирования языков // Психолингвистика и межкультурное взаимопонимание: Те; докл. Всосоюон. симпоз.— М., 19Э1.— С.247 — 249.

38. Разноуровневые номинации как отражение различных возможностей лексических систем двух языков // Соотношение синхронии и диахронии в языковой эволюции: Тез. докл. Всесоюзн. науч.ко» — Москва — Унгород, 1991.« С.36 — 37.

39. Неологизмы 80-х годов // Актуальные вопросы изучения и преподавания русского языка ц литературы: Тез. конф. — Прага, 1988. — С.26 — 29.

40. Ономасиологический аспект исследования белорусско-русск vo билингвизма в учебно-методических целях // Выкладанне бела-рускай ! рускай моу у вышэйшых навучальных установах БССР: Таз

. дшсд. I навед. рэсп. навук.-мотац. канф. — Гродна, 1990.— С. 19 ~ 20.

41. Семантическая слитность компонентов некоторых словосоче таний во внутриязыковом и межъязыковом планах // Валентность к сочетаемость на синтаксическом уровне языка и речи: Tea, докл. и сообь(. меавуз. науч. конф. — Могилев, 1991.— С.181 — 182.

42. Аналитические номинации так результат заполнения лекслч ских лакун // Профессор Е.В.Кротевич и современное языкознанио Тоз.дохш.рогкон.науч.конф.— Львов,1991.— C.I22 — 123. .

43. Беларуск1я дыялоктызш i ix ан&лiгычныя наиШатыушя'Эл . в1вплонты у рускай ыово // Лыялекхалог!я I культура боларускай . мовы: Таз. рэсп. навук.-практыч. канф,— Шиск, 1391,— С.151-1

44. Мм:ъязыкозая а внутриязыковая разноуровневая снпояяшш

Проблемы изучения и преподавания русского языка в вузах и школах республики: Тез. докл. науч.-метод, конф.-- Минск, 1992.— Ч.1.— С.55 -- 56 /в соавт. с Т.Н.Болынец/.

45. Сеиантико-словообразовательное поле в сопоставительных исследованиях // Проблем изучения и преподавания русского языка в вузах и школах республики: Тез. докл. науч.-мотод. конф.— Минск, 1992.— 4.2.— С. 97 — 99.

46. Словосочетание как аналитическая номинативная единица со словообразовательным значением // Проблем словосочетания: Тез. глелвуз. конф.— Пятигорск, 1992. — Ч.2.— С.216 — 217.

47. Двуязычный словарь лексических лакун и средств их компенсации // Учебная лексикография я проблемы словосочетания: Тез. межвуз.совещания-семинара.™Пятигорск, 1993.— С.70 — 72.

РЭЗШ2

Роуда 1ван Сямёнав5ч ЛЕКС1ЧКЫЯ ЛАКУНЫ I СР01КХ IX КАМПЕНСАШ1 /су/гастауллл ьнае с!стэмна-функщгянальнае даследазакне беларускай 1 рускай моу/

Лвкс1чныя лакуны, запауняльн!к! лекс!чных лакун, к1ж.:оуная цщаведнасць "суцэльнааформлены нам!нант — асобнааформлена на-Инант", дэрывацыйнае слова, кваз1дэрьшацыйнае слога, функпыя-[алыш дзрывацынны сродак, фразеалаг!чяасць семантык! глатывава-ш слоу, функцыянальна-семантычнае поле, поле семы, нам{натыу-н тып поля, структурны тып поля, 1мпл1штиы анал!тызм.

Аб'ектам даследавання з'яулякцца лекс!чныя лакуны ! сродк! !х ачненсацы! рускай мови у аднос!нах да беларускай ! беларускай аднос!нах да рускай.

У дысертацы! вызкачаецца статус локс5чных лакун I сродкау 'х ампенсаца! сярсд сумежных у.оуних з'яу, раэглядалцца тыны струк-урна-семантычных адпаведнасцей у :л1а«оуных парах "слова — за-ауняльн5к лакуны", вывучаоцца причины !снавання лекс!чных ла-/н, анал!зуюцца запауняльн!к1 лекс1чных лакун як анал1тычныя гм!натиуния адз!нк!, прапаноуваецца томатычная клас1ф!кацыя 1жмоуных пар "слова — запауняльн!к лакуны", разглядаяцца гэтыя 1ри у ка-дун I катыуна-прататычжм аспекце.

Асноуныы метадам даследавання з'яуляецца метад супастауляль-1га анал!зу. Яго можна вызначыць як сIстзмна-функцыянальнае су-юта уленне I зафушагшнальннх фенокенау. Выкарыстоувающда такса-

ма метода ап1сальнага, кьантытатиунага $ пс!хал!нгв5стычнага ши л!эау.

Лекс1чныя лакуны I срсдкI ¡х кампенсады! уперашню з'явШся аб'ектам сяецыяльнага вывучэння. Праблемы, што узн!каюць у сувя •з! з 1снаванном лекс1чных лакун, закранаюцъ лекс1ку, словаутва-рэнне, граматкку, фразеалог!и, ахопл1ваюць мову 5 мауленке, да-тичнць пытанняу функцыякальных магчкмасиой моуных адз!нак, пра-дуглодкваюць выяуленно зон словаутваральнай, леке 5 чнай I грама™ тычнай недастатковасц! адкой мовы у адкос1ках да другой. У так! ракурсе фактычнц матэрнял, абумоулены наяунасцю лекЫчкых лакун раэглядаецца упершыню.

Дысертаццйнае даследавише эдольна стаць фрагментам агульнах тыпалаг1чнаг£ анал!зу усходнеславянск1х або ус!х славянок1х Яно пав!нна знайсц! прымяненне у лекс?каграф!чнай практыцы дэвк моу 1 пры складами супастауляльнага слоун!ка, як1 уключае бол! за дзве славя'гск!я новы. Вын5к1 даследавання будуць выкарыстоу-вацда пры навучанн! беларускай 1 рускай мовам у школах 1 ВНУ Бг ларусI, знойдуць пркмяненне у практыш першеладау I рэдагаванн: тзкетау.

РЕЗШЕ

Ровдо Иван Семенович ЛЕКСИЧЕСКИЕ ЛАКУНЫ И СРВДСТВА ИХ КОМПЕНСАЦИИ /сопоставительное системно-функциональное исследование белорусского и русского языков/

; Лексические лакуны, заполнители лакун, межъязыковое соответ ствяа "цальнооформленный номинант — раздельноофориленный номи . нант", деривацеонноо слово, квазидеривационное слово, функцио-йалыюо деривационное средство, фразеологкчность семантики мот вированных слов, функционально-семантической поле, поле семы, мииативкый тип поля, структурный тип поля, имплицитный аналити

Обь«" "Ом исследования, являются лексические лакуны к средств 'ах. компенсация русского языка по отношению к белорусскому и бе русского но отношению к русскому. В диссертации определяется с туе лексических лакун и средств.их компенсация среди смежных я ковш: явлений» рассматриваются типы структурно-семантических с . о.вотствгщ в мехъязыконсс пара?: "слово — заполнитель лакуны"", изучаются причины существования лексиче-сша лакун, анализирует ! заполнители яакуи как «аозятеекве иоьшиативико одийшщ, прем

ается тематическая классификация межъяэыксвь:х пер "слово — за-олнитель лакуны", рассматриваются эти пары о коммуникатионо-рагматическом аспекте.

Основным методой исследования является метод сопоставительно-

0 анализа. Его можно определить как системно-функциональное со-юстаолонио изофункциональкых феномонсо. Исяопьауотсп такжа мв-оды описательного, квантитативного и пскхолйнгвистического ана-

1ИЗОП.

Лексические лакуны и сродства и:< компенсации иперемо явились бъектом специального изучения. Проблокы, возникающие о связи с существованием лексических лакун, ззтраги'йозт лексику, слсвооб-'взозаниэ, грамматику, фразеологию, охватывают язык и речь, катится вопросов функциональных возможностей языковых еднниц, прэ-¡усматривают сыявление зон словообразовательной, лексической и рамматическсй недостаточности одного языка по отношения к дру-ому. В таком ракурсе фактический материал, обусловленный налижем лексических, лакун, рассматривается, ппергыо.

Диссертационное исследование способно стать фрагментом общего 'ипологического анализа восточнославянских или эсох славянских 13ыков. Оно должно найти применение в 'лексикографической прг.кти-:е двух языков и при составлении сопоставительного словаря, вклга-|ающего болео двух славянских языков. Результаты исследования 1удут использоваться при обучении белорусскому и русскому языкам | школах и вузах Беларуси, найдут применение а практике перевода

1 в редактировании текстов. (

SUMMARY •îovcfo Ivan Semyonovieh . LEXICAL LACUNAE AND THE MEANS OF THEIR COMPENSATION / a comparative systemic-functional study of Selaru-sian and Russian/ .exical lacunae, lacune fillers, interlinguistîс equivalent single-word nomination unit — analytic nomination unit", a deri-■ational word, a quaei-dorivational word, functionnl■dorivational levies, phraseological c^aractor of motivated words, functional-;emantic field, tho field of the seme, a nominative type fiold, a tructural type field, latent analytical character

The study investigates lexical lacunaa and the msans of their compensation in Russian as compared with Belarusian and vice versa, he dissertation defines the status of lexical lacunae and tho

compensation means among similar and contiguous phenomena, consi dors the types of structural-semantic equivalents in the inter-linguistic pairs "word — lacune filler", studies the causes of .the existence of lexical lacunae, analyses the lacune fillers as analytic nomination units, suggests a thematic classification of interlinguistic pairs "word — lacune filler" and examines these pairs from the point of communication and pragmatics.

The main method Of research is the comparative method. It car be defined as a systemic-functional comparison of isofunctional phenomena. Some other methods such as descriptive, quantitative and psycholinguistic are also used.

It is for the first time that Toxical lacunae and the compensation means are the object-of a special study. The problems tt

arising in connection with lexical lacunae involve lexis, wordformation, grammar and phraseology, embrace the language and the speech, concern the functional possibilities of linguistic units and outline the sectors of lexical, derivative and grammatical shortcomings of c language as compared with another one. This 1s a new angle for considering linguistic data generated by lexical lacunas.

This research can becono a part of a general typological analysis of Eastern Slavonic languages, of all Slavonic languages. It could be used In the lexicography of the languages under analysis and also In. multi-language Slavonic dictionaries, The result© of the research will be used in teaching Belarusian and Russian 1n schools ond higher education establishments in .Balorus and vMll provide reference material for translation and editing.