автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.10
диссертация на тему: "Освещение "иранской проблемы" в прессе России, США и Англии"

Текст диссертации на тему ""Освещение "иранской проблемы" в прессе России, США и Англии""

ТАДЖИКСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ

На правах рукописа

РЕЗАИАН МОХАММАД ДЖАВАД ХОСЕЙН

ОСВЕЩЕНИЕ «ИРАНСКОЙ ПРОБЛЕМЫ» В ПРЕССЕ РОССИИ, США И АНГЛИИ

10.01.10.- ЖУРНАЛИСТИКА

Диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук

Научный руководитель: кандидат филологических наук, доцент П. Гулмуродзода

ДУШАНБЕ - 2012

ДОНИШГОХ,И МИЛЛИИ ТОЧИКИСТОН

Ба х,укми дастнавис

Ризоиён Мухдммад Ч,авод Хусейн

ИНЪИКОСИ «МАСЪАЛАИ ЭРОН» ДАР МАТБУОТИ РУСИЯ, ИМА ВА АНГЛИЯ

10.01.10 - ЖУРНАЛИСТИКА

Рисола

барои дарёфти дарачди илмии номзади илмх,ои филология

Рох,бари илмй: номзади илм^ои филология, дотсент Пайванди Гулмуродзода

ДУШАНБЕ - 2012

мук;аддима

Ахамият ва чазобияти мавзуъ. Имруз бо рушди техникаву ' технологиям муосир, алокди маснуй, Интернет хабарнигорй хислати чах,онишавй касб мекунад. Зеро бо истифода аз фановари^ои муосир метавон руйдоду вокеах,ои нукоти гуногунро дар муддати кутох, дар саросари чах,он пах,н кард. Аз суйи дигар, бинобар истифодаи хабарнигорон аз Ta^pnôàn хдмдигар то андозае тарзу баёни матнх,о дар расона^ои хабарй ба х,ам монанд мешаванд. Расона^ои хабарй на танх,о иттилои тоза мерасонанд, авддах,оро баён мекунанд, балки дар густариши афкори мардум нащии мух,им мебозанд. Аз ин ру, расонаи хабарй чун як воситаи мух,ими таъсиррасонй ба афкори мардум дар -чомеа мак,оми вижа касб мекунад, ки садаи XXI садаи иттилоот низ номидаанд. Яъне х,ар кишваре, ки дар ин самт комёбиву муваффаь;ияти бештаре ба даст меоварад, дар таъсир ба афкори мардум х,ам муваффак, хо*ад буд.

Тахдицоти бисёре дар сатх,и чах,он нишонгари ин аст, ки дар бештари кишварх,ои саноатй ахбор тавонистааст ба мувассиктарин манбаи мавриди истифодаи мухотабон дар заминаи шаклди^й ба афкори умумй дарор бигирад. Мухотабон расонах,ои хабарй, аз чумла матбуотро ба унвони мух,имтарин манбаи касби иттилооти худ мешиносанд. Зеро онх,о тавассути матбуот аз дунёи перомуни худ мутталеъ мешаванд, дар гуфтугух,ои умумй аз он истифода мекунанд ва ормонх,ову эътик,одоти ичтимоии худро шакл медихднд.

Х,атто дар сурати иттилооташонро дар бораи масоили дунё аз тарной телевизион ба даст оваранд, агар телевизион бо расонах,ои чопй муадиса шавад, мардум барои иттило аз ахбор истифодаи чандоне аз телевизион намекунанд. Х,атто агар бинандагон дар ахбори телевизиониро ба ёд оваранд, мумкин аст ин иттилоот нодуруст ва ё маънои он муб^ам бошад. Х,ангоми пахши ахбор агар иттилооти савтй бо тасвири пахшшуда хдмохднг набошад, х,офизаи марбут ба он осеб мебинад.

миллатх,ои кддим ва х,укуматх,ои устувори кунуниро ба эътибор гирем, зарурати мукобила бо мавчи вайронгари чах,онисозй дар миён аст. Дар ин маврид бояд дар назар дошт, ки давлатх,ои абаркудрат боистифода аз имконияти худ таъсири бештаре ба чах,они муосир доранд. Таваччух, ба -ин ки дар соли 2000 62 дарсади китоби интишории дунё ба ИМА рост омада, х,оло 80 дарсади тамоми хабарх,ои ч,ах,онй ба воситаи Нйу-Йорк, Париж ва Лондон падн мегардад. Дар соли 1996 ИМА 75 дарсади тамоми нармафзор^ои компютерии чах,онро содир кардааст, ки расонах,ои хабарии ИМА дар пахши иттилооти нав малому ч,ойгох,и вижа дорад. Х,ак бар чониби академик М. Шакурист, ки «фазой иттилооти дар садаи XX дар сартосари ча^он ба майдони муборизаи сиёсй табдил ёфт»

Аз ин чост, ки шарху тафсири як руйдод дар хар кадоме аз .расонах,ои хабарии кишварх,ои дунё ба таври гуногун сурат мегирад ва х,ар кадоме аз расонах,ои иттилоотй манфиати кишвари хешро ба назар мегиранд, ки бинобар ин, годо дар расонадо вок;еият (objectivity) бо ха^икат (fact) фосила дорад. Аммо расонах,ои хабарй, ба вижа матбуот гох,о талош мекунад вокеиятро он гуна, ки мехохдд, бисозад.

Аз чумла баъди инкилоби исломй дигаргунй ва тахдввулоти Ч,умхурии Исломии Эрон хдмвора мавриди таваччух,и расонах,ои умдаи чадон к;арор гирифтааст ва замони додисаи 11 сентябри соли 2001 се масъала-барномаи растай, терроризм ва дукуки башар дар Ч,умх,урии Исломии Эрон дар расонах,ои чах,он, ба вижа матбуоти Русия, ИМА ва Англия инъикоси бештаре ёфта, во^еияти Эрони муосир дар матбуоти ин кишварх,о аз ду чониб мавриди баррасй карор мегирад:

1. Аз дидгохдо ва назариях,ои иртиботии имрузи чах,он, ки матбуоти умдаи Русия, ИМА ва Англия аз он таъсирпазир хдстанд;

2. Тахдили мух,таво ва татбикд дидгох,х,о дар маколадо ва гузориищш матбуоти ин кишварх,о дар колаби муайян.

1 Мухаммаднони Шакурии Бухорой. Хувияти фархангй ва чахонгарой// Хуросон аст ин но.- Душанбе, 2009.-С.224

Вале то кунун инъикоси всщеияти Ч,ум^урии Исломии Эрон дар матбуоти Русия, ИМА ва Англия дар мук;оиса мавриди омузишу баррасй нагирифтааст, ки ахдмият ва чазобияти мавзуъро бештар месозад ва • барои пешрафти минбаъдаи назария ва амалияи рузноманигорй мусоидат. хохдд кард.

Дарачаи омузиши мавзуъ. Дар бораи вокеияти Чум^урии Исломии Эрон бо таваччу^ ба густариши фазой интернетй ва сойбри журнализм, дар натичаи рушди жанри рузноманигории тахдилй ба таври муста^им матолиберо шохддем, ки баёнгари як бахш аз нигох,и амрикой ё аврупой аст ва матлабе вучуд надорад, ки мукоисаи фосилаи нигохдои чорй ва воцеиятх,оро, ки дар Эрони муосир мегузарад, нишон дихдд. Аммо дар бораи дипломатияи умумй, хабарсозй, чолшщои фархднг ва расонанигорй, тахдилх,ои хабарй, дипломатияи иртиботй, барчдстасозй ма^олоти гуногун ва баъзан китобх,ои нашршуда, ки дар он масъалаи Ч,умдурии Исломии Эрон ба унвони як мисдок; аз нигоди амрикой ё

V

мухолиф ва накди нигох,и амрикой, аммо равняй мутафаккирони аврупой, пардохта шудааст.

Нувам Чомски ва Эдвард Х,ермон бо ироаи модели таблиготи расонай ба шакли корбурди пушиши хабарии васоили иртиботи чдмъиятй дар ИМА таваччух, кардаанд ва назарияе тах,ти унвони филтрх,ои хабарй баён мекунад, ки дар панч банд ироа шудааст.1

Илова бар Нувам Чомски ва Эдуард Х,ермон Х,ерберт Шиллери мунавдиди аврупой мегуяд: «Имруз дар кишварх,ои навтавсеаёфта бо иттилоот адмчун коло рафтор мешавад, чизе ки хдммонанди хамири дандон, галоти субх,она ва автомобил ба таври рузафзун мавриди хариду фуруш карор мегирад».2

1 Чомски Навон, Х,ерман Эдвард. Филтрх,ои хабарй. -Техрон, 1998.-С.14

2 Шиллер Х,ерберт. Иттилоот ва иктисоди бухрон.-Техрон, 1996,- С.26

Х,орулд Ласвел аз бунёдгузорони улуми сиёсй дар фархднги улуми ичтимой низ чунин эътикоде дорад, ки барои мудирон расонае ба унвони бахше аз мудирони ич,тимой бояд тассалут ба фунуни контроли хабарй ва асосан таблигот як зарурат ба х,исоб меравад.1

Олвин Тофлер ва Монуел Кастелаз х,ар кадом аз зовияе айёми мех,вариро дар адабиёти расонаи карни бисту якум аз кдбл пешбинй ва 'ташрех карда буданд.2

Бо ин тавсифи собика ин мавзуъ бо таъкид бар шинохти амрикой ва аврупой нисбат ба Ч,умх,урии Исломии Эрон дар к,олаби маколот ба вуфур ёфт мешавад, ки хдмаи ин маколот Эронро аз зовияи хдмин шинохт тарсим месозад. Шинохте, ки бо вокеияти Эрони муосир комилан хдмхонй надорад, аммо то кунун тахдик;е, ки фосилаи ин нигох, бо ин вокеиятро андозагирй ва мук,оиса ва дар як тахдик,и татбик,и ироа кунад, вучуд надорад.

Дар ин чо ба як тавдщи муставил аз донишго^и Сантчурчи Амрико, -ки поённомаи дуктурии Милисо Камол тах,ти назари профессор Окито дар мавзуи «Тах,лили мух,тавои матбуоти нухбаи Амрико дар пушиши

о

ахбори Эрон дар рузномах,ои «Нйу-Иорк Тайме» ва «Вашингтон пост» ишора мекунём.

Вай менависад: «Ин таадщ мутолиаи каме тахдили му^тавои «Нйу-Йорк Тайме» ва «Вашингтон пост» аз пушиши ахбори Эрон дар тули докимияти Имом Оятуллои Х,умайнй дар 1979-ум ва х,амчунин давраи интихоби Махмуд Ах,мадинажод ба Раёсати чумхурй дар соли 2005-ум аст. Натои^ нишон медих,ад, ки пушиши ахбори Эрон аз суйи матбуоти бузурги Амрико дар иртибот ба таври дар давраи хукумати Имом Оятуллои Х,умайнй ва ^амчунин даврони пас аз интихоби Махмуд Ах,мадинажод бештар аз давроне аст, ки онх,о ба кудрат нарасида буданд».

'Ниг.: Сорухонии Бокир. Чомеашиносии иртиботот,- Тех,рон, 2003.-С. 88-92; Ласвел Хорулд. Сохт ва коркарди иртибот дар чомеа..- Техрон, 2004..-С. 65.

2 Кастелаз Мануел. Асри иттилоот: зухури чомеаи шабакай.. -Техрон, 2001.-С. 107-111.

Дар рисолаи Сайид Мухаммад Махдизода «Бознамоии Эрон дар

и

рузномахои «Нйу Иорк Тайме», «Горден лумунд», «Дайволт» пажухише дар бораи вокеияти Эрон дар се рузнома ба рохдамоии профессор Козими Муътамаднажод - аз Донишгохи аллома Таботабоии Техрон сурат гирифта, ки дар тархи масолехд тахкик; омадааст: «Шар^ихо ва бавижа мусалмонон хамвора ба унвони «дигар ё гайрихудии Гарб ба тасвир кашида шудаанд. Дар сафарнома, достонсароихо ва мутуни адабии гарбиён шаркиён вахшй ва гайри мутамадин ва .... таъриф шудаанд, ки бояд имрузй мутамадин шаванд».1 Яъне хднгоми бахогузорй ба олами Шарк, ба вижа Шарки мусулмонй бархе аз расонахои хабарй чунин муносибати мухолифи ахлок;и рузноманигориро барои худ раво мебинанд, ки хадафашон ихтилофи бештар байни кдвму миллатхост.

Навгонии рисола ба ин далел аст, ки то кунун хар се дидгох-амрикой, англией ва руей дар масъалаи Эрон мавриди тахлил кдрор нагирифтааст. Ч^ихати дигари навгонии рисола бори аввал назарияи донишмандони улуми иртиботот, рузноманигорй ва равобити байналмилалй дар бораи Эрони муосир аз се дидгох ва инъикоси он дар матолиби расонахои ин се хавза ба риштаи тахкик; кашида шудааст, ки бо ин максад 11 рузномаи сертираж ва асаргузор аз се гурух- Русия, ИМ А ва Англия интихоб ва 168 ма^ола ва гузориш шомили 550 параграф дар бораи барномаи хастай, терроризм ва хукуки башар дар ' мук;оиса тахдил шудааст. Хулосаву натичагирщо имкон медииданд, ки то чи андоза риояти шаффофияту хаки^атнигориро дар матолиби ин кишвархо мушаххас созем.

Хадафи тахкик:

1. Муаммо ва мушкилоти Эрон ва тарзу навъи инъикоси тахаввулоти ин кишвар дар матбуоти Русия, ИМА ва Англия;

2. Баррасии матолиби матбуоти Русия, ИМА ва Англия нисбат ба мавзуи хастай, терроризм ва хукукд башар дар Эрони муосир;

1 Сайид Мухаммад Махдизода. Бознамоии Эрон дар рузномахои «Нйу- Йорк Тайме», «Горден лумунд», * «Дайволт»,- Техрон, 2010.-С.16.

3. Тафовут ва умумияти дидгохдои матбуоти Русия, ИМ А ва Англия вобаста ба проблемаи Эрон;

4. Ихтилофи назар дар матбуоти Русия, ИМА ва Англия дар бораи тахдввулоти Эрон бо мавзуи растай, терроризм ва хукуки башар.

ч

Бо таваччух, ба хддафи аслй ва хадафхои фаръй дар ин тахкик кушидаем бо баррасии навъи инъикоси тахдввулоти Эрон дар матбуоти умдаи Русия, ИМА ва Англия ва фосилае миёни нигохд донишмандони улуми иртиботот ва равобити байналмилалро нисбат ба масъалаи Эрон мушаххас намоем.

Асосхои методологии тахкик. Дар рисола муаллиф аз чдраёни тахлили мукоисавии осори рузноманигорй, хдмчунон тахлили пай дар пайи матолиби матбуот кор гирифтааст. Х,ангоми та'хдил муаллиф ба тадкдаоти назариявию амалии олимону мухаккикони чах,он, профессорон Нувам Чомски, Эдуард Х,ермон, Х,ерберт Шейлер, Хррулд Ласвел, Олвин Тофлер, Монуел Кастелаз, Я. Засурский, Козими Муътамаднажод, Махдии Мухсиёнрод, А. Саъдуллоев, И. Усмонов, А. Нуралиев, М. Мукимов ва дигарон такя кардааст.

Ахамнияти назарй ва амалии тахкик бо он муайян мешавад, ки хднгоми таълифи асархои илмй, рисолах,о, китобхои дарсй ва тах,ияи маводи таълимй барои толибилмони сохди рузноманигорй истифода хохад шуд.

Сарчашмахои тахкик. Заминаи асосии тахдикро 168 макола ва гузориши 11 рузномаи сертираж ва асаргузори Русия, ИМА ва Англия ташкил медихдд.

Апробатсияи кор. Рисола дар ч,аласаи муштараки кафедрахои матбуот, телевизион ва радиошунавонй ва журналистикаи байналхалкии . ДМТ 22 октябри соли 2011, тах,ти раками 2 мухокима ва ба химоя тавсия шудааст. Дойр ба мавзуи рисола муаллиф се макола дар мачаллахои илмии Точ,икистон ва ду макола дар мачмуаву мачаллахои Эрон ба табъ расонда, дар Донишкадаи хабари ИРНА дарсхои ихтисосй хондааст.

Равишшиносй ва методологиям тахкик. Дар рисола макдпот ва гузориищш матбуоти умдаи Русия, ИМА ва Англия дар се сатх,-бо таъкид аз барномаи хдстайии Эрон, терроризм ва х,ук;уки башар интихоб шуд ва хдма маколот, ки асноди матбуи он дар сайтх,ои интернетии рузномах,ои 11-гона мавч;уд аст, мавриди мутолиа кдрор гирифт.

Рисола аз мукадцима, ду боб, хулоса ва фехристи адабиёт иборат буда, дар мукадцима дойр ба ахдмият ва зарурати омузиши мавзуи рисола, дарачди омузиш ва навгонй, хддафу максади муаллиф иттилоот дода шудааст.

Азбаски мавзуъ бори аввал ба риштаи тахдикд мукаммали илмй кашида мешавад, дар боби аввал назариях,ои мухдвдик,они кишварх,ои Амрико, Англия ва Русия нисбат ба Эрон мавриди баррасй царор гирифт, ки матбуоти ин кишвар^о дар аксари маврид вок;еоти Эронро аз * руйи хдмин назариях,о инъикос менамоянд.

Дар боби дуюми рисола матолиби матбуоти Русия, ИМА ва Англия дойр ба масъалаи Эрон, ба вижа барномаи растай, терроризм ва х,ук,ук,и башар баррасй шуда, ки дар матбуоти ИМА ва Англия.дар аксар маврид Эронро чун як давлати террориста, гайридемократй ва поймолкунандаи ^укуки башар чилвагар сохтанй мешаванд. Матбуоти Русия дар ба^огузорй рох,и либералиро пеш гирифта, кушиш мекунад, ки вок;еиятро хдмачониба ба риштаи тахдил кашад. Вале дар бархе аз матолиби матбуоти Русия низ тундиву тезй мушохдда мешавад, ки . Чидатх,ои мусбату манфии хдр кадоме аз рузномах,о дар мукоиса тах,лил шудааст.

Дар охир дар 15 банд хулоса ва пешних,од ироа шуда, ки муаллиф баъди баррасйи матолиби матбуоти пурнуфузи Русия, ИМА ва Англия дойр ба мсъалаи Эрон натичдгирй кардааст.

БОБИ1

ЭРОН АЗ НИГО^И НАЗАРИЯПАРДОЗОНИ ИРТИБОТИИ Ч,АХ,ОНИ МУОСИР

Мух,акди1ди маъруфи рус В. Г. Афанасев хднуз 40 со л пеш таъкид карда буд, ки матбуот, радио ва телевизион силох,и мух,ими таъсир ба мафкураи одамон аст ва онро наметавон бо чизи дигар мукоиса ва иваз кард.1 Ва ин таъкид дар шароити чах,онишавй ва чахонигарой, яккутбаи чах,они муосир ахдмияти дучанд пайдо мекунад ва бо рушду нумуи воситаи дигари пуркудрати иттилоотй- Интернет, ки дар доираи замону макон х,еч гуна махдудияте надорад ва бе ^еч мушкилот вориди х,ар хонадон мегардад, дар вокеъ, таъсири иттилоот ба афкори чомеа меафзояд. Давлатхои абаркудрат дар чанги иттилоотй аз имконияти хама навъи расонах,ои хабарй истифода ва хдр гунна иттилоотро дар байни мардуми кишварх,ои дигар бо мах,орати баланд интишор мекунанд, ки мухотабон бе деч шакку шубхд онро чун хдкикдти вок,ей мепазиранд. Хддаф аз интишори баъзе иттилооти бидуни вок,еият, яъне дезинформатсия фиреби мардум бо хдр рох ба хотири тахрибкории ин ё он кишвар мебошад, ки он таърихи тулонй дорад.

Дар Ч,анги дуюми чах,он аксари кишвархои абаркудрат, ба вижа Олмон ва Ч,опон ин тарзи иттилоотро хуб ба кор мебурданд ва Олмон аз ин ро^у равиш Полша ва бархе аз кишварх,ои Аврупои Еарбиро ба зудй ба тасарруфи худ даровард. Ч,опон барои мардуми хеш шунидани радиох,ои хоричиро манъ ва дар айни замон бо 22 забони хоричй барномаи радиой пахш мекард. Амрикоро бовар кунонд, ки х,еч гуна амалиёти хдрбиро тархрезй намекунад, вале дар соли 1941 нерухои бахрии ИМА-ро дар Пирл-Харбор аз байн бурд.

Тавассути фанноварих,ои чадиди муосир мавчхои радиой тамоми - сайёраро фаро гирифта, ки яке аз бех,тарин воситаи пахши иттилоот башумор меравад. Х,ануз соли 1948 Президента ва^ти ИМ А Г. Трумэн

1 Ниг.: Афанасьев В. К. Научно-техническая революция, управление, образование.-М., 1972.- С. 226-227.

таъкид дошт, ки хукуматро мебояд ба мукобили Иттиходи Шуравй аз хама гуна воситаву восила истифода кунад, зеро хддафи мо-аз байн бурдани Х,укумати Шуравй мебошад. Ба ин хотир фаъолияти густурдаро дар таргибу ташвики максади худ дар байни мардум ба рох монда, Иттиходи Шуравиро аз нигохи сиёсй, низомй ва равонй ба • бухрон ру ба ру хохем сохт.1

Шурой амнияти миллим ИМА аз 18 августа соли 1948 бо кдрори тахти раками 20/1 ба таргиботи густурда тавассути расонахои хабарй, аз чумла радио нисбати Иттиходи Шуравй хусни огоз -бахшид ва бад-ин васила «чанги сард» шуруъ шуд, ки холо Очонсии амнияти миллии ИМА зиёда аз 120 хазор нафар мутахассисонро - ба хотири чанги иттилоотй гирдихам овардааст. Фаъолияти онхо вуруди тагйирот ба маънавиёту фарханги миллй, аз байн бурдани хофизаи таърихй ва табодули онхо ба «арзишхои башарй», таргиби дину мазхабхои дигар .дар байни мардуми махаллй ва.. равона сохта, аз ин рох дар солхои охир кишвархои мухталифи дунё rac6y хароб гардиданд.

«Садои Америка» ва «Озодй» барои Ч,умхурии Исломии Эрон ба чойи бахши форсии Радиои «Озодй», ки соли 1998 таъсис ёфта буд, дар ибтидои соли 2003 радиои муштараки «Фардо»-ро таъсис доданд. Радиои «Фардо» дар 24 соат як барномаи нимсоатаи тахлилй ва аксаран иттилооти кутох ва суруду мусикй пахш мекунад, ки ба кавли узви Шурой интишори садои ИМА Ч,оан Моуэр Радиои «Фардо» шабакаи сирф фарогатй набуда б о пахши мусикии Еарб дар Ч,умхурии Исломии Эрон фаъолияти сиёсиро хам пеш мебарад. Зеро дар Ч,умхурии Исломии Эрон пахши суруду мусикии Рарб мамнуъст.

Аз тарафи дигар, мухотабони бахши форсии Радиои «Озодй» бештар чавонанд, ки хадафаш таъсири бештар дар афкори онхо мебошад.

1 Ниг.: Брусницын. Н. А. Информационная война и безопасность.- М.: Вита-Пресс, 2001.- С. 68.

Назарияпардозони иртибот