автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.08
диссертация на тему:
Проблемы воссоздания образа Амира Темура в Узбекской драматургии периода независимости

  • Год: 2000
  • Автор научной работы: Расулмухамедова, Дурдона
  • Ученая cтепень: кандидата филологических наук
  • Место защиты диссертации: Ташкент
  • Код cпециальности ВАК: 10.01.08
Автореферат по филологии на тему 'Проблемы воссоздания образа Амира Темура в Узбекской драматургии периода независимости'

Полный текст автореферата диссертации по теме "Проблемы воссоздания образа Амира Темура в Узбекской драматургии периода независимости"

л и

УЗ БЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ФАНЛАР АКАДЕМИЯСИ

АЛИШЕР НАВОИЙ НОМИДАГИ ТИЛ ВА АДАБИЕТ ИНСТИТУТИ

Кулёзма ^уцукида УДК 894.375 (092)

РАСУЛМУ^АМЕДОВА ДУРДОНА ТУЛКИНЖОНОВНА

ИСТИЦЛОЛ ДАВРИ УЗБЕК ДРАМАТУРГИЯСИДА АМИР ТЕМУР ОБРАЗИНИ ЯРАТИШ МУАММОЛАРИ

1С.01.08-Адабиёт назарияси

Филология фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун такдим этилган диссертация

АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент-2000

Тадкицот Мирзо Улугбек номндагн Узбекистон Миллнй университети «Жахон адабиёти ва назария» кафедрасида бажарилган

, ' Илмий рахбар:

филология фанлари доктори,

профессор Л. П. К А ЮМОВ

Расмий оипонентлар:

филология фанлари доктори Н. РАХ.ИМЖОНОВ

Халкаро Яссавий мукофоти совриндори, филология фанлари

доктори И. РАНИЕВ

Етакчи илмий муассаса: Низомий номидаги Тошкент Давлат педагогика университети.

; ' Химоя 2000 йил « сЗД » Ш/,Ы/ куни соат 14:00 да - ч Узбекистон Республикаси Фанлар академиясн Алишёр Навоий номидаги Тил ва адабиёт институти ^узуридаги ДК 015:04:01ра^амли фан доктори илмий даражасини олиш учун диссертациялар ^имояси буйича ихтисослашган кенгаш йирилишида утказилади: *

700170, Тошкент 170, Академик И. Мумннов кучаси, 9-уй.

Диссертация билан Узбекистон Республикаси Фанлар академиясининг Асосий кутубхонасида танишиш мумкин. 700170, Тошкент 170, Академик И. Муминов кучаси, 13-уй.

Автореферат 2000 йил « олц

.Р-6Х

да тарцатилди:

Ихтисослашган кенгаш илмий котиби, филология файл доктори-.

А. ЖАЛОЛОВ

-------- ------------ *

,\i :ЕР ТДЦМ511 шпг УМУМИЙ ТЛНГИФИ

Г ¡ЛЮУН>:11Г ДОЛ.ЧЛРЕАНГ1 I. Жах.оп тарихида учмлс ,п i.,t.\.,npit'ju y.ii"(>. xa.\i:.H к.адимдан учлш'шш билган it<i бмчднрган \7i •.;<, гиф i'i i; vj ним к,олдпргаплигн хрзир барчага маълум :., .лгдпр '-'V сабаблп баз \ознрги узбек мнллатпншп' вакиллари узок, ва як,ин аждодларимиз тарихини, улар г-\\г<р->((< ти чпкнаккй к,адрц;гглйр;1мнзцп чу^ур бимштмиз, улар билан фахрланишимкз зарур. Зоиш, Прсзидептнмпз П.А.Каримоо таъкидлаклшдек, «узлнкни англаш тарихнн билишдан бои .апади» Мана шундан ма1»лум буладики, диссертациями.} мавзуи У рта асрлар тарихимпзга - бую к Уйгониш даври хдсоблаимши ва жахон халкдари томонидан тан олинган томурийлар давришшг асосчиси Сох.ибк.ирон Амир Темур бадиий образининг хозирги узбек д раматурп 1яспда кай д .р.чжада ai.с •т,ирплган\игш,а багншлангпнлиги билан д>t.-. ¡арЛлнк каеб эыди.

XX агр узбок .1дабиётида энг куп адоллтсизликлаpi л чор булган гпй.чо Амир Темур буддп. Шуролар тузуми даври д<1 Амир Гемуршшг т":рнхда зугган урни, хизматлари via шаксияти Hiicoipei; »ларчи ноту»ри бс1Х,олииди. Холи) кн, Амир Тимур ¡)-upaK,ai' iviOBopayiiiiaxp ва луросон тарихида, балки M,,шпик ва îvKît риб халк/U'ipii тарихида хдм учмдс из лолдирган.буюк шахе булган. Унинг тарихдахи буюк хизматлари юртбошимиз юмонидан жуда уриили ва адолатли бах,оланди: <<••• Амир Темур жах'он тарихша кудратли ва гуллаб-яшааган дадлат парно -гиб, урта аср дунёсшшнг асл маданий ва .маънавий марказларидаи бирпга айлашан, инсон акди в.. игтеъдодишшг ноёб ижоди булиб, бугунгп кунда х,ам сакданиб k;o.\ivut мислсиз меъморий обидалар билан машхур Самарк,анднн унинг поптахтпга айлаичярган алжли саркарда ва давлат прбоби сифатидагина мфтан эмае... Амир Темур олимлар, файл ^суфлар, меъморлар, шоирлар, хрфпзу машшокдарга гамхурлик кдлишда х,ам ном кдзонган эди. Те.мурийлар даври х,ак,ик,атан х;ам илм-фап,

1 Каримов II. Тприхий шшрж,из келажок пук;. -T.; illapit,. - 1УЗВ, - 5-eioT.

маданияг ва маорифнинг бех;ад раг.нак, топишшш ¡аьминлаган Шарк, уйгоииш даври эди»'.

Юк,оридаги эьгирофлардан келпб чикдлса, ис .тикдол даври узбек драматуршясида Амир Темур образшашг бадипй 1алк,шш, бадииплик ва тарихийлпк нисбати каби илмнй масалашшг х,ал этилиши жщатидан дам тадкицот;шиз мавзуи мух,имдир.

Истикдол даври узбек адабиотпда Амир Темур образиии ьратишга бир к;аича ш'оир, адиб во драманавислар узларишшг улушларшш кушднлар. Бирок, ада б; г o'rh i ут г ослар и м (; з томошгдпн бу улкан адабий материал х,алигача чукур гахдил э~члган эмас. Кинобарин, истшулол даври узбек драматургиясида v>u;p Темур образшш ярашш муаммосининг таджик; этилиши хрзирги адабиётшунослигимиздаги кемтик уринлардак бирипп •I У'\ДДi{i ьа яиш-яиги илмин пуналитларни юзага келтиради.

Темурийшупослар хроиологпясида 1996 пил алох.ида урин гугади. Чунки aim и uiy йил мамлакатимизда Амир '¡омур п или доб эълон кплинди ва буюк Сох,ибк,ирон бобомиз тасаллудишшг G()(J iin.juini ;Kitx,o!i мик,ёсида ншчонланди. Юбилей итганалари ва плмий ¡шжумаилар мамлакатимнздан ташк,ари Франция, Туркия, Покистон, Германия ва боцща хорижий мамлакатларда хам булиб утди. Бунда!! улкаи тадбир ЮНЕСКОшшг гашаббуси па Президентимизнинг саъй-х,аракаглари туфа или ун азнлди. Бу улкан танталага тайёргарлик бах,онасида бир к;анча илмий тадк,ик,отлар, санъатпиш' барча со х,ал а рада Амир Темур < сиймосшш гавдадангпрувчи йирпк асарлар музей ва г.ииюотлар барпо .УП1ЛДИ. Мала шу ^антлкдаи кел! б чик,илса, бизнннг камтароиа тадкикджмиз х,ам ана шу улкан мак,сад пули да цилинаётган ншларга кушилган кичикбир улушдпр.

Мшда х,озирги узбек адабиётшшиг икки йирик, забардаст вакили А.Орипов х,амда О.Ёк.убовлариин: бир май -у ва бир жаирдаш асарларшш пёиш ypiainiin op кали истпклол даври узбек драматургиясидаш михррат масалаларинп бах,олн кудрат ёрш иб берилиши жих,атидан х,ам . талк,ик,отнмп i мавзуи долзарблик касб эгпши шубх;аеиз.

K<ipu\ioit II. S i мпик it t колажак, ysdMKop\itki n ! рраццтп С>\ лМ'ШД"/./ Карпмин 11. Пупёдкоплпк йулидан. - 'I'.: У кк-кш юл. 1УЛ». \ор.

г. чдкик.отш-р Киксдд; вл - вдзифаларн ...

1с1Ак1ик,и1КШ1Г асоснй максади истикдол даврида Амнр Т:;мур км яратилып тарихип драмалардз Сох,ибк,ирон обра.шпи бадппл галк^ш 'лгпшшшг назарий к^онуниятларпни анпклат 1и. I длил оппидип иборат. Утбу максадт эришиш уч^и д*кч 14л .-шл с да куйидаги «азифалар туради:

драматургияда Амир . Темур образшш яраиипда тарихттлик на бадиий тузима, тарихкйлик ва замонаоийлик нисбатларидаи кол ид шщиб бчдиий ижодда оргшшлган клукдарии, йул к,уйилга:г камчиликларии аник,лаш, уларшшг хозирш адабнй жараён учун, узбек адабиётишшг кенииги рнвожиучун ах,амиятини курсатиш;

- А.Орипов, О Г\ кубов драмаларининг истикдол даври узбек адабиётидаги урин ва ахдмиятини очиб бернш;

истикдол даврида яратилган тарихий драмалардаги 1 (рький шп.чслар хдош ва фаблняпши бздиий талкпи этишда • (игаипчайлик хамдл таждид (повпторли):) масллллпршш '.¡тантпи;

- ¡г у.)1>«'К одчбиёи(дл тлрихий -млмлуллрнн ирпгшндл гиклдьирлариппг тарихий макба\ар, хужислглар >амдл хам; I г .:: и ¡!.т<*>\»' лгтп'риа4, чарндли фонда •..¡¡апн Мч,:ч:р.п •> ..;, \.1|;П), ) арпгпп! г,а лгу ичлгу.уа 1 нлг.М) чл.^льм \я.ЧУ> 2*. -ргиб витаипшк. :тии.

тдлки1\от МАВЗУИНИНГ УРГАНИЛИШ ДАРАЖЛСИ ИЛЛШГ! Я ЧИЛИГИ.

Бадиий, адаб.иётда Амир Темур образина ьратши муаммоларч мусгэк,ил мавзу сифатода тадк,ицот объекта Султан эмас. Бунииг бонси шундаки, шуролар даври мафкураси на (идиш! ижод.\а, ил 1Шпш ижодда ушбу мавауни таджик; зтишгл

берди. /.на шу муетлбид тузум даврида опплгап бадшш хзмда нлмий агдрларда Сохибкирин х,лк,ида ё иидхчай ушлар, Г: фак,ат солбий жсх.атдан муносабат Оилднршпр дуг. НстШу\ол туфайли узбек драматуршясида /Ъшр Темур. сппмоси х/и-доний яратилган асарлар бир печтагина^ холос. Бнэ улардан фак,ат иккитасинипша ажратиб олдик. Булпр А.Ориповтшг «Сох;ибк,ирон» ва О.Ёкубовшшг «Фоти^и музаффар ёхуд бир нариваиг асири» драмаларидан иборат. Бевосита тадк,ик,отимиз ■ ■ объсктидан келиб чик,илса, нккала драма х,ам шу кун га к,адар '

махсус тадк.ик, отилган эмас. Фак,ат А.Ориповниш-с>Сох,ибк,ирон» драмаси х,ак,ида профессор М.К,\<шжоновшщг биргинатак,ризи эълон к^шшган1.

О.Ёцубовнинг драмасн хусусида эса на вак,т/ч, на илмий матбуошмизда жиддип бирор муносабат бплдп[.!ШсШ эмас. Maua ш у хрлатнинг у:ш курсатиб турибдикп^ бизнннг тадк,ик,отимиз х,ар иккн драмаии к,иёсий урганиш борасида, шушшгдек, истикдол даври узбек драматургйясида Амир Темур образйни бадиий гавдалантирищ муаммолари буйича амалга оширилган илк илмий ишдир. Шу боне ишда билдирилган " хулоса ва тухтамларпинг барчаси илк бор илмий истифодага олиб кирилмикда. Албатта, мазкур мапзу буйича би > С-нлдиргаи фикр-мулох,азалар келгусида к,илинажак тадк,ик,отлар натнжасида куллаб - кувватлашшш, ривожлантирилиши ёхуд иикор этплишп мумкип. Бу - келажакнинг иши. Бундан таящари, диссертацияда узбек драматургиясида Амир Теиур х;ак,ида яратилган тарихий асарлар биринчн марта тауу\ил этилар экап, ¿лона тарихий uiaxera багншланган асарларшшг к,иёсий тахднлп бадшш ижо.лдаги тарихийлик ва бадиийлик муносабати муаммоларига, муаллифларшшг услубий узига хосликларшш ёршишга яхши имконият беради. Бундай хусусият эса фак,ат муайян даражада илмий янгиликка эга булган та дк,и котла р учун ХОСДИр.

ТЛДК,ИК,ОТНИНГ МЕТОДОЛОГИИ. АСОСЛАРИ ВА МЕТОДЛАРИ.

Мавзуимиз драматик асарлар тадк,или булган чгги учун утшнг методолошк асосларшш белгилашда Аристотель, Гегель, В.Г.Болинский, ЛТимофеов каби хорижий олнмлар; Мах,мудхужа Бех,будий, Х,амза, Абдурауф (1)итрат, Иззат Султон, М.Кушжонов, Х,.Абдусаматов, О.Шарафиддинов, С.Мамажонов, Л.К,аюмов, У.Иормато™ И.Каримов, Б.Назаров, С.Мирвалиев, А.Башров каби узбек олим ва адибларининг асарларига суяндик. К,иёсий-тарихий урганиш эса диссертациямиздаги етакчи тадк,ик,от методи х,исобланади.

' К,ушж<люв М. Дралштургсшмиздаш янги Ссиугфа// У ¡бекисюи «дабиёти ва санъпти. ! 99G йил 31 май,

. . _ 7

i ЛДКМi\OTf )l!i 1Г IТЛПЛРТ i fi RA ЛМЛЛИЙ АДАМШТМ..

/vMiip Т^мурдок брок maxcmnir дра \ J 01 'ИЯ MH' SA' U l1 î"i ;ди1!Й талк,ш1ларишт щгёсий урганиш, улардаги алокддорлпк ва илох.пдамис, уйгуилик ва бетакрорлшс каби масалг»л<фми тадкш; : ■ m : ; i узбек драчатургиясида ч-арихий мавзуларнп акг :>тшри.1ипн1Г егикча тамойилларшш белгилаб беришига mu oit берадикп, бу парса ч'адк.ик.отамизшшг назарии ахалшятшш TriiHMiA рГси.аверса, днссертациядаш хулоса ва

умугчлаш.чалир .^йбистшуггослигимиашшг, айиик.га х,< >зи;н и узбек драматур.иясишшг иазарий муаммоларини х,ал этишда х,ам кумак бэради деб уйлаймиз.

Диссертацт [даги хулоса ва умумлашмалардан Олий ва урга таълим муассасалари учун дарсликлар, ук,ув кулланмалари яратишда, маъруза и а махсус курслар ук,ишда фойдалаииш мумкнн. Бу эса ишимтиинг амалий ах;амиятини белгклайди.

тлдкд-жрпшнг ОБЪЕКТИ ВА манбалари. Тадк.икдт ими:'« шаг асосий объект и Л.Орппоышпг беги 1.а\падак ибо par «Сох.кб^арсш» ва О.Ёкубовникг икки нпрда, ч\"рт кзршшшдои иоорат «Фотихдт музаффар оху,\ бар пориваш лепрн*) драмаларадан »борат. Бирок, чадк.икртимиз к,пёснй-мрпхий yprnnuui нушшшшда бушшлиш учуй, шушшгдек, гадк.пкот кузллчш бош маце ад иепщлол даври узбек драматургшкшла Лмир 'Ге.чуршшг тулакрили бпдиий образина яратиш муаммоларига башшланганлиги учун ишга ^уашлча ■ арахим, »KV-itmi, пу'члиц!„.гик ьа плмпп манба^арни х,ам жалб э1дик. Улар; «Темур тузуклари», «Амир Темур х,икмат\ари», Низомиддин Шомий билан Шарафиддин Али Йаздийиинг «Зафарио? задари, Б.Ах,медовнинг «Амир Темур» ромагш, ЫТ'одировшшг «Темур ва тгмурийлар даврида томоша ганч-.ати», Ф Сулаймонованиаг «Темурийдар даври санъати, Нзгоий ва Бехзод», М.Ашрафийшшг «Темур г,а Улутбек даври С'амарца! f д ..isîî шатюраа и», А.Х,айитметовш11 ir «Те мурпплар даври адабиёги», Л.Кзрса . ва Д.Саидор'аргШнг «Темур ва Франция», Е.Березиковнинг рус тали да ш «Великий Темур» ва Т.Джульматовшшг «Юный Амир Темур», Х.Давроншшг «Сох,иб^ирон плбираси», Ж.Субх,оннипг «Безовта ру-Ч», I {. Ахмедовнинг «Лмир Темур». Ривомт ва х,акоятлар»,

Т.Файзиевшшг «Темурийлар шажараси», «Темур конадони» кабилардан иборат.

ТАДК,ИК,ОТНИНГ ЖОРИЙААНИШИ ВА ОММАААШ-ТИРИАИШИ. Диссертация Узбекисгон Миллий упиверситети '!>Ка;;оп адабиётп ва назария» кафедрасида амал] ^ оншрилнб, илк бор мазку]) кафедра ва XX аср узбек адабпётп кафодраларшшнг к,ушма йишлпшида мухокака этилиб, ГчсП.,1-;у \ландт!. Кешш иш УзР ФА Амии ер Навонй номидаги Тил ва адаииёт ш1стит\тшшнг XX аср узбек адабиёти ва Адабий жараёи ^хамда Адабиёт назарияси булимларшшнг к,ушма плгплншларида мудокама кдлшшб, химояга тассия эталдн. !>у (! ДгИ1 ташкари, диссертация Узбекистан Миллий университета 'филология факультет хамА'1 УзР ФЛ Алишер Мавоий номпдаш Тил ва адабиёт ниститугларидапI иазарий семинарларда х,ам мухокама этилиб, химояга тавсия зтилди.

Т А ДК,ИК,ОТНИНГ ТАРКИБИ. Диссертация уз мак,сади ва оддига к,упилган вазифаларига кура кириш, икки боб, хулоса х.амда фойдаланилган адабиётлар руйхатидан иборат.

ДИССПРТАЦИЯНИНГ К.ИСКДЧА МАЗМУНИ

«Кирши» к,тк:мида мавзунинг долзарблнги, тадк,ик,отнинг мак,сад ва вазифаларн, мавзунинг ургаш1ли.д даражаси ва илмий яшимп'Ч, назарпй х,амда амалий ах,амтти, тадк,ик,отнинг моюдолошяси ва методикаси, тадк,ик,отшшг объекта ва •" жорийланиш даражаси х,ак,ида к,иск,ача маъдают берилган.

Диссертацшшинг биринчи боби «Истшуюл да -.ри узбек адабиётида Амир Темур образини яратишнит1Г айрим муаммолари» деб помланган ва у уз навбатида икки фаелдан ташкнл топгаи.

Биринчи фасл «XX аср узбек адабиетида Амир Темур образининг бадиий то^ини» деб номланган ва укда асримиз бошларидап 90-йилларга к,адар Амир Темур х,ак,ида ёзилган бадиий асарлар, уларнинг жанр мансубияти ва бу тарихий сиймога берилган бадиий бах,о х,амда талк;инлар хацида маълумот берилади.

Пизшшг к у затишларимизча, саксон йиллик адабий-бадшн"!

жараёнда Лм1!р Тему») образи акс эггап асарларнинг ку'йпдаш < »дабпй тур х;амг» а жанрларга мансублши аникдандп:

1. Асарни::г бадшш-фалсафпй гоясида Амир Темур фаолиятининг оламшумул адамшпшш тиъкидлашга шпнлиш тамойилл мш'куд булган йирик эпик асарлар. Булорга А.К,одирийнинг «Утган кунлар», Ойбекшшг «Навоий» кабп рсмаилари мангуб.

2. Муал.лиф баёни оркдли Лмир Тем урн и иг помп ел хизматларшш хотирлаш хрлатлари мавжуд булган эпик асарлар. Ойбекшшг «Накопи» роман;I бунинг ёрк,ин далили була олади.

3. Асар кл:храмонлари нутк,ида Сох,ибкирон фаолиягига бах,о бериш хрллари учрайдиган йирик эпик асарлар. Бунда и уринлар «Утган кунлар»да Юсуфбек х,ожи, «Навоий» романида Мумии Мирзо нуткдарида учрайди.

4.1\с1Храмоп хотираси ёки туш и да Амир Темур ( иймосишшг зох'ир булиши тасвири мавжуд асарлар. Бупдай V. и пип О Ёкубошпшг «Улутбек хазинаси» ромапида учрайди.

и. Лпро-шшк ёки лирик асарларда Сохрбк^ирон ^дУизншшг бовосита тасвирланили. Ойбекнинг «Темур» достоин, А.Ори юв ва Э.Вохидовшшг айрим шеьрлари бунинг I нс-ол!; була олади.

Уларшшг барчасыда Амир Темур шачсйга мурожаат этпш ор кали бевосгта темуунйлар даври таршшга муносабат бичдирши эу,и!":л;и хукмронлик кдчади. Чуики Амир Темурнинг ^тли-мопн-оь-аы фаолпяти Туркнсгон халкдари тарихшшш-знг мух;им давршш ташкил этади. Шу боис ушкшт мурожаат этган барча ижодкорлар Сох.ибк.ипбн хукмронлик к>илган даврга, ушпгг оламшумул ишларига бирор сабаб ва эх;тиёж туфайли муиоса(5иГ Г»1лднргсшлар. Шуролар мафкураси ижодкорларгп бундан орт^ча имконидт долдирмагаи эди. Буи чай масплалар дпссер-ищиядг» аник, адабий фактлар асостда кенг тахдил к.илишчш. Суидан ташк,ара, пшда истнкдол даври узбек ад.абиётида Амир Темур образининг бадний талк,ини масаласа Б.Ах,медовшшг • «Амир Темур», Мухдммад Алшшнг «Сарбадорлар» романлари, Маъруф Жалилшшг «Сох,нбкирон» драматик киссаси мисолида тахдил кдлднган.

Иккппчи фасл «Истикдол даври узбек драматургиясидс Амир Темур образининг. бадипй таджик, этилишида тар;гхш' илгам (видение) муаммосн» деб номлангаи.

Маълумки, тарихнй мавзудаги асарларда у ёки бу тарихий шахсшшг ёхуд покеашшг хакдонип чшхишпда чжодкорниш тарихий илгами муаммоси узбек адабиётшунослигида жиддий таджик; эгилмаган'. Шу холатии назарда тутиб биз диссортациямизшшг ушбу фаслида А.Орииовнинг <;Сохибк,ирон» ва О.Ёкубознинг «Фотихи музаффар ёхуд бир парнваш асири» драмаларида Амир Тему]) образининг бадиий гадк,ик,ида тарихий илгам муаммосига алохида тухталиб утдик.

Тарихий илгам ижодкор олдига макон, замон, к-драмой ва так,еликдан иборат туртта бир-бири билан боглик, шартни куядп2. А.Орипов ва О.Ёк;убовлар Амир Тему]) образини яратишни уз олдиларига мак,сад к,илиб куйган эканлар, тарихий илгамнинг ана хяу шартларига мувофик; холда уз драмаларининг сюжети хдмда комиозицияларини белтилаганлар. Бу нарса хер икки асардаги тарихийликнинг даражаси, тарихий вок,елик ва бадшш тук,има нисбати, бадиий асардаги хронотоп характери, драмалардаги концеитуал ва перцептуал вак,т каби масалалар тахдилига олиб келиши мук;аррар. Диссертацияда тарихий илгам шартлари ва уларнинг драма жанри имкониятлари доирасида вок,е булиши масаласи иккала драманинг сюжети ва комнозицияси мисолида кенг тахдил к,шшнган. А.Орипов ва О.Ёк;убов уз драмалари учун Амир Темур хаётининг сунгги олти йилини танлаб олганлар. Бу давр Сох,ибк,ирон хаёти ва фаолияшнинг энг гуркираган, дунёнинг йирик давлатлари томонидан тан олинган даври хисобланади. Иккала асардаги бадиий макон хам деярли бир хил. Булар: Самарканд, Ангора, Самарканд ва Утрордан иборат. Х,акик,атан, Амир Темуршшг Румога к,илган голибона сафари ва ушшг Хитойга бошлаган юришида вафот этишч бевосита мана шу тарихий маконлар билан боглик; эди. Демак, тарихий илгамнинг соф тарихий

' 1 Мазкур масалада биргина А.Багировшшг илмий нзланншлнри мавжуд. Ццраьп Багиров А. Бадиий идеал ва тарихий х,ак,ик,ат// Узбок ти'ш »а адабпёти. 1997, 2-соп, 27-32-бетлар.

2 К,аралски: Багиров А. Бадиийлик на тарихий хак,ик,ат. ФА ЛдаПиёт. инсгшуш Адабнот иазарилси буллмшишг архшш; -Т.: 1095, - 3-70-бгтлар.

хакпкачга мое колгаппда А.Орипои ва О.Ёкубоплар цахрамоа, хронотоп хамда ¡арихиа вокелпк тлк\пт каби шлртлярига ту*а

; ион лгпшлар.' .....

.4., о иккп .н~прдаги у лн'и хоелш; :н а"тартгий-илгамниж'.. I) рг мартини оадшш Н£'1<,ел1!кка аагаагнрип.'дл и;кодк«п\а».нш< г »слр оожочи хзмдп композицияешгл ^ллг:1латда бечлкрар иуду»! боргатикларида ку уа га»нл.-шч',»-.. АОо.шо:; лйгтг бнр даврни, шиш сир >;>•-.

вак,еаларки иогг.'а мус :аьу:л г«>л:зди пачоГшш гшчт сум-«, О.Е'у/бпп «фстщи музг.ффар...»да тург куршнппдан пдо;\;г пзрлдл« не чоГпгкт эт<У»ч.

. Диссергащида х,ар пкки драма во^еаларн ,кс:::кг>иции»* узига хослик жих^тидан тахдил этилар экая, диссертант аса;; ноцеаларпни урни билан Амир Темур хаёти ва фаолияш х,ак,ида ёзилтан муъчабар манбалар, хусусан, Шарафиддип Ллн Йаздийшшг «Зафарнома», Низомиддин Шомийшшг «Зафарнома», «Тем^ф тузуклари», Б-Ахдюдобнинг «Амир Темур» к ¡он асарлари билан к.иёслаб тахдил этади. Буидай йул тутиш А Орипов ва О.Ёкубовларшшг Сох.ибкдроп образини бадиий ;.;лл;нк, этишда к.ай да ража да реал х.ацшушш бадиий х,ат\ик,ач1л «й кштира олги.!1 гикларцпи объектив бахрлашга амкон бергап.

<. Сох,нбк.ирин» ва «сГ-ушх.и музаффар...» дрлмал.у^ у. • -.¡.икин илгам 'у.лглмосишшгтадк,ш; зтмд' ¡¡ш у. г ату/ п\ ч. :•:>■■■■ ; т <". тук,има муногаОлл;нп;л' '' л".. : : '

бадиий ег.""-:' V т ;г.'"гл; ■ ' : 1' '•' • ; ::р;пилнщцга олнб келх'сШ.

л.:;) I —™Т1 дрлмалат .тарихий идгам муаммосныи чадддд ..•.•и л!и:'т \v-rs, л.Оршг п* у? др-;>.лсттга аник; тарихий

ю^елнхин асос.цплиб Сох/рои хаёти ва фаолиячига

1ид рпцоят ва иакдларни ака ту вокелик таркибига сингдириб оборади. Буидай йул тутиш, бир томоидан, томошабичга Амир Гемур хдкдда ишонарли бадиий маълумот берса, иккцичп-"омоадан, осарпи тарихий вокеадариинг курук, баоишч» айлаааб >,олй1.Ш1дан сакдаган.

О.Ёкубов ас.! у з драмасш а Сохибцирои х,ак,идлгн ривоягва такдларни асос к,илиб олиб, чаривдц ио^еликни ана шу фольклор материаллари таркибига сингдириб юберади.

Бир-бирига маълум даражада тескари йуналишдаги бу икки I бадиий-тарихий концепция х,ар икки драматургии ягона тарихий шахе х,аётшшнг бир даври х;ак,ида оригинал асар яратишларига имкон берган. Бизнингча, драмалардаш муваффак,шгшинг бош гарови иккала ижодкордаш тарихий илгамнинг мик,ёси ва узига хослиги билан богликднр. Щунинг учуй АОрипов х,ам, О.Ёкубов х,ам уз драмаларида Амир Темуршшг х,аёти ва фаолиятини, уиинг оддий инсон, улкан саркарда, гамхур ва к,агшк,к,ул ота, мехрибон бобо, жах,онгир хукмдор, адолатли амир, мард ва содик; дуст сифатидаги бадиий-тарихий к,иёфаеини пшонарли ёрита олган.

Хуллас, бадиий-тарихий илгамнинг тарих^;;* шахслар, вок,еалар ва улар кечган тарихий замон-маконлардая иборат мезонлари х;ар икки драманинг муваффак,иягли чгщишша имкон берган.

Иккинчи боб «Амир Темур >;ак,идаш истикдол даври узбек драмаларида тарихий х,ак,ик,ат ва бадиий талк,ин» деб номланган ва унда «Сох,ибк,ирон» х;амда «Фотих,и музаффар ёхуд бир паривши аеири» драмаларидаги сюжет вок,еалари узаро к,иёсланиб, х,ар икки асар вок,еалари эса Амир Темур >;ак,идаги тарихий манбаларга солиштириб тахдил к,илинади.

А.Орипов драмани Сох.ибк.ироннинг Румо сафарига жунаш олдидаш тараддудидан бошлар экан, бу улкан зотнинг х,аёта ва фаолиятига тарихаи тугри ёндашади. Аммо у асарга киритгаи акрим эпизодлар ёхуд персонажлар нущк оркдли Амир Темур х,аётининг барча даврларшш к;амраб олишга х,аракат к,илади. Аиа шундай эпизодлардан бири биринчи сах,надаги Сох,ибк>ироииинг еартарош билан к,илгап мулокрти х,исобланади.

Утбу мулок,от тарихда содир булгаи эмае, амме шу диалог орцали драматург Амир Темуршшг тарихий кдёфаси, вазифаси ва ушшг Якдн х,амда Урта Шарк, ха/иушригина эмас, балки Оврупо мамлакатлари тарихида лутган урншш укувчпга (томошабинга) етказиш ма^садида кулланилган бир усул эди, холос. Бевосита шу диалог воситасида А.Орипов Сох,ибк,нроншшг . жах,онгирлик даражасига етиши, унинг ёшлиги, мутулларга к,арши олиб боргак курашлари, йигитлик даврида бошидаи кечирганлари, унинг амир К,озогон ва амир

Х.усайнга, ~ сарбадорларга муноса»м г и кабила?) ,хдк,ида; чимошабиига мач-лумот бориладиг —

А.Ориповниш' .м<ьч,ораги шупдак»\ у Тартш1й~\а1ущг»пчг

ашслагшб, Амир 'Гомур образини зурма-зураки мадх, гуппи, yinr-------

кукка кутариш йулндаи бормай, сбразпнпг бадинй жиг/илми мукаммал чшуиншт таъминлшлда бадиийлнкнипг :тух,тг мезонларидаи бири - обрачнинг гарихан шш.к,, лю\шпап ч;;шн; чикпшига катга эътибор к,аратади. Шушшг учун Амгр Темур ва eaprapom, Амир Темур ва амир Хусаии уртляридаги диалогларга драматург кптта чарихин-осгетик мох,шгг гоклийдо.

Лмир Темур образиии яраипида илсодкор х^'лочи образнинг маиший хачти-х,аракаги доирасида амал ¡,¡i.. > хам, бирок, унннг тарихий мох,иятида эркпн хаёдот иш бера олмапди. Шу боис А.Орипов Сох;ибкирон образишшг тарпхин к,пёфааши бедгплашда етакчи тарихий копцопцняга амал к,идса х,ам, } шшг !аипвш-х,аётий киёфасшш жонли ярачпшда оддий мапший илочллрга мурожааг тгади.

О.Екубов х,ам А чир Темурдск улкаи тарихий тахс

• >бразшш бадинй талк,ин .ьишда урии билан м пинпй-у.аёчий ишзодлпр тасвиридап фойдалаш <>н. л !ас алап, L4)Xjif>!',!ip<;i!H¡n;r Ручо г-афари арафаеида! и саройбон, Сулупкуз < t ш ¡ г >:<>с г.анпзи

• "арагул билон булгаи мулокршда таримы-ох чокнп nv гра бироч бузилгандок туюладп. Чулки улкаи lapiixmi пм.чси.иг »".админ талк^шидат етакчи мезон ymGy мулик,ет била и С-ирел

пш ва самимий чикдандек туюлга х,-г-1, Гч']кя", ,V;i:p '1. ч\р :ипмосшт оддийлаштпрттп хуйган.

Тарихий вок,еликдат гарикпй шахе образина ижодкор узгартиришга, узгача бад,иий чалк^ш aman a v>í;'-!' '-<1Г' Л^б • царовчи тадк,ик,отчилар х,ам мавжуд. Ьу «мигалад > 1:131 ¡> ыькидлаш жоизки, "ижодкор тарихий шахе образиии бадшш •галк,иа этмас экан, асар Оаупийдап куратарихий оспрса айлшшб \оладп. Вундпй асаршшг бадиий одабиёид учумач алоцаси о/лмопди. Мана щу жих,атдан А.Оршюв драм-лс»».» м) {я>жл<и этилса, унда Амир Темур обрати, у яшиган па фаодши' к> pea r.r.i мух,ит, тарихий вазият чуда сак/лнгли, обр-ппим- Гс.-у.чгЧ галкд-иш эса ана шу улкан тарихий к;амров доираегд! »-u-i иамоёи этганлигини куриш мут»1кнн. Бу парса Ангора якдшидаш каиг пайтида Сох;ибк;нроншшг банди к,илши ан Сулчон 13оязидга

муносабатнда ёрк;;ш кузга тшланлдп. А-Орипов дпамада Сохибк.ирои бнлан Сз'лтон Боязид уртасидаш мунисабатга чарнхий x,ni\UK,aT пук,таи иазарндаи ёидошадн. Гарчи драм^.а Боязпдга хос ужарлик ва адова»парастлакка бнроз катгарок; урин борнлган булеа х,ам, аммо сок.еалар йуналншн ва мохиятики белгш.ашда шонр тарнхшшгкка Тула амал к,илган.

О.Ёкубов драмасида Сулюн Боязид кул-оёш богланган махбус к,иёфасида змас, балки Амир Телгур марх,амагн бнлан озодликка эрншган маглуб султон холида тасвирланган. Улар уртзсидагй мулок,от орцала урталаридагя низо, харблзрнинг тарихий сабабларшш томошаоинга х^доний етказиш мак;сад цилЫЗ олинган. Базшшгча, ЛОршюз- хам, О.Ёцубоа хдм уз драмал^рвда Сох.ибк.ирошшнг-Румога цилган сафари, Йклднрим Боязидпииг. маглубияти ва ушшг тарихий сабабларшш тугрп ерша олгаплар, Дпссертащшда бу масалаЛар жз'да кснг Taxait*

¡\ПЛ1ШГ'Ш1.

Акгора жангида Темуршшг удкап саркардалнк фаолштшни к.урсатишда А.Орияов рамзйн тасвир тамойилидан фойдаланади. Жанг . иайтада ' Сох,ибк,ирон уз чодирида Аловаддпн бнлан шахмат уйнайда. Унинг шахмат тахтасидага г'алабасп эса хаетий жаигдаш галабаси бидан Мое тушадн. Шахмат майдопидаш ва реал Бок,еликдага жанг тасвирининг бир пайтда берилшии Сохибк,нро1шииг уз кучи, дарбий билами ва тажрибйсига кд ггик, ишонганлнпши намойшп этишга хшмат калган. .

• О.£к,убов эса уз драмаенда узгача йулдаи боради. Ушшг /рамаси (ложега- фольклор материала' асосида- гратилгаклищ сабпблн Сохпбкдфоншшг Анкурийа ёнидаги Йилдкрим Боязндга кирши олиб. борган жанги тасвири хам фольклорона . рух,!\а таевирлаиган. Драмада жанг нангида Амир Темур катга ов уюштиради t Бу ов хам рамзий маъно касб этиб, Сохнб^и'ро.шинг бир узи «салкам икки юз каклик отади»'ва ударна Султон Боязид дастурхоиига тортишни амр этади. .■Члблгга, Амир Темурнинг Румога сафари галаба билан икуилаш'аии, Боязидшшг маглубияти тарихий хдк.Щат. Бирок, бу ivifraxiir хакикат пжодкорга масъулиятли жанг пайтида Со>;ш>к,ирошш бошца бир машгулот • билан банд холда . .хнД-ир/цнига ;тула пмкон бера олмаса керпк. Чунки тарихий

манбаларшшг бергаи маълумотларига к,аралса, Амир Темур б у. тппихий торишга жуда кптта тайсргарлпк курглп па жаш-' бешланпишдаа олдии '¡унн била я Олло:^ таолодач мпд<чд ся раб

i¡лги>ко______к,илган. Хулдас, - Апкл-рпйа жппш- (шй'птдз~~~ Амттп

"Ь\мурнинг ОБ урЩГИфЛШЧ, i'OÎI ХИДИИШ' аСИр ОЛШЫЧШ, Силсг^крнддоп Сарагулшшг чоиар к^иёфаенда келнши, Сулуятсуз ПКИД.'Н '! 1 МИШ-МШШПШГ КОЛШр»ЛИИП<, БоСГ.СПОпЛНКГ Л>!!-р

Те" ¡\ ];üíf душман жосуси j'iyuau i^iaíiü хале ж буллши,

Самарка.чд ría Скяака улкаларга Ампр 'I Чт- ¡ м : i i j ! j • мглсус фармийиш ;к\на! :пш! ¡laCn вокеалар О.Ьг,у'^»1 ае^рнга. сезиларли даражада драматпк тарапглнк юклаган.

Диссертация/^ бу шсячалар жудп батафсилта:;длл оuuruu.

«Сох,ибк,ирои» ва «Фотихи музаффар...» драмаларшпшг узига хослиги ишда Амир Темурнинг голиб х,олдп Самарк,апдга к,айтиши вок,еалари тахдили оркдли очплгап. АОрипов уз драмасида Сох,ибк,нропн;шг Самарцандга ^шпиши,. хорижий ■ мамлакатларнинг злчплари шарафпга зпсфатлар берппш, ' Конигулда набираларининг туйини утказпши, адолатснзлмк. килган амалдорларни жазолашн кабп тарпхпй фактларни кгрнтоди. О.Ёгубон оса Сохибк;ирошшпг Самарг/шдга кгриб >;<.ли:>*.и:ш бош моъчор билан уртасидаги миш-мнпиорга чпдан ').'. .;,[',] у.ииш халок кИ.\ган Сулувкуз фожеагп rocupíi инлаи r.Ky::.v»Vv»î- Вундпн келиб чпк,адиган хулоса шукп, тарнмий драмада ижодк.ор тзрихий факт кулага айлаилб долмасийи корак экан.

Як,ин вак,тларгача Амир Тимур х^'-Да ижобий уаълода асар ё:шб булмаганидек, ушшг улимн ва бу тарихнй иок.еашшг тафсилотлари хакида х,ам бирор парса ёзилмаган эл.". А.Орнпов ikî О.Ёку боиларнинг драмалари Сох,ибк,прон сафш и. унмяг барча тафсилотларнип бадиий акс эгшрган шик асарлпр булди десак, янглишмаган буламиз, . ...•>,

* Диссертацияда Амир Темур вафашшшг тафсилогларп Шарафидлин Лли Яздий ва Нпзомидуш 1Помлйлс!рп;шг i 'Vrlui>¡юмй»ллри бллан миссий тахдил к,илинга ¡i. •

A.Op'ínnn Лмпр Темур вафош олдидаи Ахмад Яссапийпцпг м.н/Ц^сяда 1\;мш тилоиатда у гказганднги, тонг на Гнида зга л,арвеш ва Х,изр к;иёфасида Яссавий билан учрашиши, улар ургасидагм мулок;отда узининг фаолиятн хак,ида шкр сурашм

тасвиршш келтиради. Мана шу диалог орк;а*и ижодкор Амир Темурга булгаи нафак,ат узшшнг, балки келгуси авлодларшшг х,ам тарихий бахрсини ифодалашга эришган. Бу бах,о эса шундан иборатки, Амир Темур уз мамлакати, халк;и учун, шу билаи бпрга жуДа куп хорижий давлатлар равнак,и учуй кулига к,илич олпшга мажбур булгап. Ер юзида адолат урнатиш, фук,аро ах,волидаи хабардор булиш, нох^акдикни махр этиш уиинг бош мак,садн булгап. А.Орииов драмасида Сох,ибк,ирон уз васпятларини айтиб тиич жон таслим к,илади.

О.Ёк,убов эса Амир Темуршшг кучли иситма хдроратидаги хатги-х,аракатшш, алах,сирашларшш тасвирлайди. Бу нарса унга Сох,пбк,ирон х,аётида кечгая :юк,еалар, унинг мугул ва Олтин Урда тажовузларига к,арши олиб борган курашларини гомошабиига эслатиш учун бир восита булиб хизмат к,илган. Буидан ташк,ари, диссертацияда «Сох,ибк,ирон» ва «Фотих;и музаффар...» драмаларпда Амир Темуриинг амир Х,усах1нга, Сароймулкхоним (Бибихоним)га, фарзанди Мироншох,га, сарбадорларга, Султон Боязидга /булган муносабати тарихий манбаларга к,иёсан кенг тахдил эшлган.

Амир Темур образинииг Урта Осиё халкдари тарихида гуггаи уришш курсатишда АОрипов х,ам, О.Ёкубов х,ам узларнга хос йулдан борганлар ва ма^садларига тула эршиганлар. Бирок, улар икки хил йулдан борганлар. Масалан, О.Ёкубов уз асари асосига Бибихоним х,ак,идаги тарихий рнвояши куядн. Натижада, Сох^бк,ироннинг >Румога юршшшпнг туб сабаблари у кддар ёрк,ин асослаб берилмай Т.элган. А.Оринов эса аник, тарихий фактларга асосланиб, Сохпбк,прон образига, унинг фаолиятига оид вок,еаларни курсатишда урни билан фольклор материалларига х,ам мурожаат этади. Натпжада, драмадаги фольклор материаллори ва ижодкор бадиий тафаккурига мансуб бадиий тук,има х;амда тарихий фактлар шу даражада мо^ирдик " билан упгунлаштириладнкц, томошабин Амир Темур тарихи билан гхпш танпш булмаса, улардан кдаси бири тарихий х;ак,ик,ату каши бири ижодий хаёл мах,сули эканлипши фаркдай олмайди. Чу шрга АОрипов м.^оратининг юксаклигидан далолат бе ради.

. ! О.Ёкуоов. Амир Тимур шахпшинг улуг саркарда, ошик, чукудор, иоогдодм! дипломат, мохрибоп ота спфачпда! и,

к;нрраларини ёрнтишга эришган. Шуи га к;г<рлмай, драмада! '"!o".nGívipo¡i образига хес апрнм хпслопарии очч:нда ímuu! ну<у:онларга x,a\i пул K,yihL\raii. ьу нлрха Лмир Ч'омург.иш;,.

"А ^ку.-шшг КОС í cií ? í I Jí! IM i",'¡-fMÍí". i!!( .1 г., j.--,

мужг.'аба; ^.-í]11V'" гл'зга ■нннлз.ыдп.

Л.Ориит, r.rn Сгттбктгрот'тш'' < {'р. циииц/л

мех.)!!!бг'П г".:Г'о, (Ч'Ь'ч "ишкарбен.'н, адилапи vyr.M,\"p, ;к,\";гр i.<a бИЛИМЛОН ЛИТТЛомат, ДЧЧ т МЯД'ЭНП'Т ХОМТ'МГН, т-чдбмргор

' ¡i )К;.чг.'Да: га:м..;' г>а i г < ■ f. í >-. i -.-т j л j -v v л i í «_ í f < и p-: i ¡* V|r;; фа^илитларини ¡ула намели и ui :mnura эришган. ÍV]yy,mm пг\/1тллкн дпллтадл .Дми'р TPM^I, ГИЙМОСИ pc-?A ^"лдщчгдсп ""••'^tm! r.n самтип'.тасппрлакгаи.

Тарихпй манбаларда Амнр Темур пафотишшг аник,, батафсил баёни йукдипг сабабли хор ькки пл'.одкср х,пм бу вокеа тасвнрида бадиий хаёлга кеиг урин берганлар. Бунда улар Сох,ибк,иронышг тарихдаги урни, Мовзроунпахр хдмда Хуроеоннинг муетак,ил марказлашган даилаг таркибидп бирлаштирилиши, феодал урушлар ва низоларга мок рупии;и, дпялятст боищаришда адоЛаиа рипи .чиш vivw набир LV'pura рнл1<;н шкп vnvvtpui к •"■иг урин б<-ради vp. Гл нд;ш raei-ир Лмир Tt-vyp образинппг салми!инн емшрпш бирсОарида бу улкпн :л;тга íí¿K'T;í\íH заме-ждеянимн i i-vi^.'i-i'i :!':;■ р-><. х,абОаг р.'йг-Ларин:: ж<;нлан пфадм.

Дисо.'рпщияшшг «Хулоса» vji-,ыд^ициг юзпеидшн уму лтдаип'нрувчи фихрлар анм-ла/и. Уларннмг гкг.сипсп к.уТшдагилардаН нбграч:

Энг аввало, шуни таъкидлаш керакки, А.Орппов ва O.E-s'yGoB Сохибк,ирс!;:1И'н ! у. üvmim! оОразшш ;:ра'п;:.чда уиинг глрпх;;й нлгам м^к^слар^мч, iüm меч: келуичн бадииилнк мезонларини яхши билган х,олда иш курдилар. Улар Лмир Темур х;аёти ва фаолиятига, темурийлар даврп тарихн па мадатштита пил, мачбалар билли яхти тчнтттгяилвр. Рунди í таиптти. ^йр •:як:: мжедкор х,ам тари^нй мавлуларга рСл урпб, ялипчина ю«жрийа ортшрганлар. Мана шу иккн омил уларшгаг v. Лмих T:\M\p сбра чрчпч мугаммал ''нянчима олиб

: <:м _ ...

А.Орипов х,амда О.Ёкубовларнинг драмаларшш t^iccirii ypramun шуни курсатдики, улар Амнр Темур х,аёпшииг

драматшс жих,атдан энг нишаб даврларини танлаб олгаилар ва драма жапри талаблари асосида бадиий акс этгира олганлар. Тарихий асарларда ижодкор учун иккита маиба х,ал к,илувчи роль уйнайди. Булар: ишончли тарихий асарлар х;амда фольклор материаллари (огзаки х.икоя, афсона, ривоят ва накд\ар)дал иборат. А.Орипов ва О.Ёкубоп уз асарларини яратишда ана игу икки манбага асослаиганлар. Бирок, бу манбаларнинг к;айси бирини етакчи, к;айси бириии ёрдамчи манба сифатида куллашда улар бир-бирларига зид булган йуналишдан борганлар. АОрипов уз драмаси асосига соф тарихий маълумотларни куйиб, фольклор-, материалларини (ривоят ва нак^ларни) ана шу тарихий материал таркибига сингдириб юборади. Бундай йул тутиш ижодкорга Сох,ибк,ирои х;аети ва ф'аолиятшш тарихий концептуал 'жих;атдан объектов ва холис, нисбатан тудик; ва ишонарли ёритишга имкон берган.

> О.Окубов эса уз драмасига фольклор материалини асос цилиб олади, тарихий материални унга сингдириб юборади. Бундай йул тутиш хдм Сох.ибк,ирон образишшг тарихий-бадиий мик,ёсини, концептуал йуналишни тугри ёритишга монелкк к,илмагаи.

. Хулллс, иккала драма х,ам истикдол даври узбек драматургияснда Амир Темур образининг бадиий инкишофи нук,таи назаридан алохдда бнр боск,ич булди, дейишга тула асос беради. •

■ Тадцикотнииг асоскй - мазмуии диссертаитшшг эълон к,илд ан куйидаги мак,олаларида уз ифодасини тонган:

¡1. Бадиий адабиётда Амир Темур сиймо и// «Мирзо Улугбек номидаги Тошкент Давлат университета: Ёш олимлар ва тсшдорли таадба\арнииг илмий мак;олалар туплами»\ (Тарихий илшм муалгчоси.). -Т.: 1997. 180-183 бетлар.

| . 2, Лбдулла ; Оршшвнинг «Сох,ибк,ирош> драмасида Амир Темур тимсоли// Ти,\ ва адабиёт таълими. 1998, 2-сон, 23-28-б-ллар.

3)Тарихий >;одисалар тамушшш■ ургариш// Замонавий \а'К\им. 199В, 3-соп, 40-бет.

У;1' Поучительный пример Амира Тимура// Преподавание ■•.ипка и литературы. 1998, М» 3.-С. 67-69.

.) A:v!up Томуршшг таълимий ибр.чги// TnKïuM "ип"тпрб1?гг * i398, 5-6-сонлар, 49-52-бртлар.

Ь. Гаъсирчан тукдша ед^рамопляр// Узбек l't-v1 : ип пдабиёчи. 1999, 5-сок, IG-IS-Gr-тлар.

Зи

РЕЗЮМЕ

диссертации Дурдошл Расулмухамедовой "Проблемы воссоздании образа Амнра Темура в Узбекской драматургии периода независимости", представленной на соискание ученой степени кандидата филологических наук по специальности 10.01.08 - Теория литературы

В настоящей диссертации впервые исследуются проблемы воссоздания образа Амира Темура а узбекской драматургии периода независимости на примере драмм Абдуллп Арииова "Сохибкирон" и Адыла Якубова "Фотихи Музаффар ёхуд бир иариваш асири".

В нерпой главе работы' озаглавленной "Некоторые проблемы создания образа Амнра Темура в узбекской ' Китературе периода независимости" освещаются проблемы , исторического видений образа- Амира Темура и в целом принципы художественного толкования его образа в узбекской литературе XX века.

Во второй главе диссертации "Историческая правда и художественный вымысел в узбекских драммах об Ампре Томуре периода независимости" содоставляются сюжетные материалы дрзмм А.Арипова и А.Якубова с историческими источниками,

Исследователь приходит к выводу о том, что Арипов в своем произведении основывается на исторических материалах и обогащает их синтезируя материалами уЗного народного творчеслза об Амире Темуре. Адыл Якубов же, основывается на фольклорном материале синтезированным с исторической правдой. В обоих случаях образ Амира Темура нсюрическо-концетуально правильно и художественно убедительно. На основании подобных наблюдений диссертант приходит к заключению о том, что образ Амира Темура достойно быть оценено как новый и высокий этап развития удбекг чой современной драматургии.

UIISUMI:

!* n the thesis o! Duidona Rasuhnukhaiiiodova " 1 i>r IV,! V bis <¡1 Recreation the irnnqo of Amir Temur in (he Uzbek Pramaiir Theory • in the period of independence" submitted for a candid-ite's degme (philology? in specialty 10.01.08 - theory of literature.

the thesis deals for the fii-,1 time v.ilh Iho ; io| i 1 ¡>>-

creation the image of Amir 'femur in the Uzbek dramatic theoty in the period of fnoopendpr»':0 (a cas^ wilii the dtam.i of Aiidullu Aripov "Sokhibkiroii" (Ruler) and the drama of Adii Vukubov " Fotikhi Muzafiar yokhud bir parivash asiri" (;< Victor or a captive of a Beauty).

Tire first chapter entitled "Some problems of re-creation the. image o of Amir Temur in the Uzbek literature in the period of Independence is concerned with the problems of historic vision of1 .he nr.aif* T .Amir Temnr and ,>r; a wltt.le Die pnucijies of iidisfir ' r.terpretahon of his inuvjo in the XX c. I '¿htk UteiaUiU'.

The second chapter of the thesis ''I listoiic tiuili u*id the miotic magination in the Uzbek dramas on Amir Teniui in the period of ndependence" compaies the plots r.f «.'rani as of A. .Adjov -ud A. Vakubov with lustoncal sources.

The researcher arrives at the tortdusiun that A. Aiipov's \votk_ s based on historic materials enriching them by synthesizing the notorial of folk arts on Amir Temur. As far as a. Vakubov is :cneemed his work is based on folklore material wlneh was ynthesized with the historic truth. . '

In both cases the image of Amir Temur is histoocatty-onceptuaUy correct and artistically pcisuasive. Based on similar .bsoivations the author arrives at the conclusion thai the imago oi uiiir Temur deserves to he assessed property as ct new and highvi Lugo in the development of the modern Uzbek dramatic theciv.