автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.01
диссертация на тему: Проза А. Кудравца, В. Карамазова и В. Козько. Проблема творческой индивидуальности

Полный текст автореферата диссертации по теме "Проза А. Кудравца, В. Карамазова и В. Козько. Проблема творческой индивидуальности"

АКАДЭМШ НАБУК РЭСПУ!*! IK! БЕЛАРУСЬ

ордона ячгсвц !1\р:дау

1ШТШУТ Л 1ТАРАТУРУ 1МЛ КУПАЛ

ría праЕах рукагПсу УДК 883.2.09-3

НАБАГРОДСКАЯ НАТАЛЛЯ УЛАД31М1РАУ.НА

ПРОЗА А.КУДРА5Т4А, В.КАРАМАЗА5А ¡ З.КАЗЬКО: ПРАЕЛЕМА ТЗОРЧАЙ 1НДЫВIДУАЛЬНАСЦ1

/й Cf¿3

Спецыяльнасць: 10.01.01 - беларуская л1гаратура

А/гарэфераг дысертацы1 на атрыманне вучонай ступен1 канцыцата ф1лалаг!чных навук

MIhck 1996

ъ

Г, О ^

Работа аыкакака £ Ордэна Дружбы народам 1нстытуце л!тарату 1мя Янк1 Купали АкацэмП навук Ееларус!

Навуковы к!ра>н1к: доктар ф!лалаг!чных навук [ Дзюбайла П.К. {

Кансультант: кандидат ф!лалаг!чных наЕук, старшы навуковы супрацоун!к Лаушук С.С.

■ Аф'цыйныя апаненгы: доктар ф1лалаг1чных навук, галоуны супра-цоун!к 1нстытута л!таратуры Яскев1ч А.С., кандидат ф!лалаг!чкых навук дацэнт Беларус кага дзяржа^нага ун!верс!тэта Верабей А.Л.

Апан!руючая арган!зацыя: В5цебск1 дзяржауны ун!верс!тэт

Абарона адбудзецца красавца 1996 г. у гадз!н

на пасядкэнн! савега па абароне дысертацый Д 01 41 01 пры 1нстытуце л 1таратуры 1мя Янк! Купалы АкадэмП навук Беларус! /220072, г. М1нск, праспект Францыска Скарыны, 66/.

3 дысертацыяй можна азнаём!цца ? Цэнтральнай навуковай б!бл!ятэцы !мя Якуба Коласа АН Беларус!.

Аутарэферат разасланы

Навуковы сакратар , ^

савета па абароне дысертацый ].В.К!сяле

Ордэна Дружбы народау 1нсгытуг л!гаратуры ¡мя Я.Купалы АН Беларус!,-1996.

АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА РАБОТЫ

Актуальнасць даследавання. Праблема творчай 1ндыв1дуальнас-ц! - адна з важных у тэоры! л!таратуры. Н1 л!таратурныя напрам-кI, н! плын! не вызначаюць разв1ццё л1таратуры: 1снаванне ¡х не-магчыма без творчай асобы, у якой то1цца лСыццёвая моц мастацтва слова, таму творчую 1ндыв1дуальнасць трэба разглядаць як асноу-ную адз!нку л5таратурнага працэсу.

Вывучэнне праблемы творчай 1ндыв1дуальнасц1 дазваляе праз мастацкае слова убачыць асобу п1сьменн1ка, уяв!ць характар яго светауспрымання 1 светаразумення, вобраз мыслення, а таксама вызначыць уплыу п!сьменн1ка на л!таратуру. Вывучэнне творчай 1ндыв!дуальнасц1 дапускае глыбокае разумение грамадскага жыцця адпаведнага часу, стану л1таратуры пэунага перыяду, стану мовы I стылей, пран!кнення у творчы метад п!сьменн!ка, разумения яго моунага майстэрства.

Праблема творчай 1ндыв1дуальнасц1 I стылю у руск!м л!тара-туразнаустве асвятлялася у працах А.Сакалова, В.М.Жырмунскага, М.Б.Храпчанк!, Н.К.Гея, В.Эйдз1навай I 1нш.* Беларускае л1та-ратуразнауства у асвятленн1 гэтага пытання 1дзе за рускай наву-ковай думсай. Даследаванне 1ндыв1дуальнага стылю займае важнае месца у працах беларуск!х даследчыкау Бугаёва Д.Я., Мушынска-га М. I., Гн1ламёдава У.В.**

Даследаванне стылявых асабл1васцей творчасц1 асобных п!сьменн!кау М.Храпчанка л5чьщь галоунай задачай у вывучэнн! л!-таратурнага разв!одя: "Без анал!зу мастацк!х нак!рункау, без

1. Соколов А.Н. Теория стиля. М. : Искусство, 1968; Жирмунский В.М. Теория литературы. Поэтика. Стилистика. Избранные труды. - Л.; Наука, 1377; Храпченко М.З. Творческая индивидуальность и развитие литературы. М.: Художественная литература, 1375; Гей Н.К. Художественность литературы. Поэтика. Стиль.

М.: Наука, 1975; Эйдинова В. Стиль художника. М.: Художественная литература, 1991.

2. Бугаёу Д.Я. Арган1чнасць таленту. Л1т.-крыт. арт. М1нск: Мает. л!т., 1989; Мушынск! М.I. Нескароны талент: Праудз1вая г!сто-рыя жыцця I творчасц! М.Зарэцкага. М1нск: Мает. л1т., 1991.; Гн1ламёдау У.В. Прауда зерня: Творчы партрэг Вас1ля Зуёнка. М1нск: Мает. л!т., 1992.

раскрыцця стылявых асабл!васцей творчасц! асобных п!сьменн!кау г1сторыя л!таратуры ператвараецца'пераважна у г!сторыю 1дэй, адыходз1ць ад ажыццяулення адной з самых важных сва1х задач -даследавання г!старычнага разв!цця як в1ду мастацтва".^ Важ-насць I неабходнасць работы па вывучэнню стылю п1сьменн1ка пад-крэсл!вау А.Адамов1ч, ён бачыу у даследаванн! стылю беларуск1х п!сьменн!кау "не тольк! асобную праблему л!таратуразнауства, але 1 задачу павышэння прафес1йнага узроуню л1таратуразнаучага анал!зу".^

Аб'ектам дадзенага даследавання з'яуляецца творчасць бела-руск!х п!сьменн!кау А.Кудрауца, В.Карамазава I В.Казько. Творчасць гэтых п1сьменн!кау з'яулялася I з'яуляецца прадметам п!льнай уваг! крытыкау. Свае артикулы прысвяц1л! 1м М.Тычына, Д.Бугаёу, У.Гн!ламёдау, Л.Сав1к, Г.Егарзнкава 1 !нш. Творчасць А.Кудрауца, В.Карамазава I В.Казько станав1лася аб'ектам навуко-вага даследавання, але у дысертацыях яна разглядалася аднабакова /канкрэтная тэма, якая знайша увасабленне у творчасц!, ц! вызна-чаная праблема/. Цэласнага даследавання, якое дало б магчыыасць уяв 1ць' творчую !ндыв!дуальнасць, да цяперапшяга часу не бьшо.

Мэтай дысертацыйнай работы з'яуляецца раскрыццё творчай !н-дыв!дуальнасц! п!сьменн!кау на розных узроунях мастацкага твора: сшэтным, каыпаз!цыйным, моуным. Дысертант ¡мкнецца паказаць, як "працуе" творчы прынцып кожнага п!сьменн!ка, як стыль утварае эстэтычны свет твора.

Метадапаг1чнай асновай дысертацы! з'яуляюцца тэарэтычныя

"'"Храпченко М.Б. Художественное: творчество, действительность, человек. 3-е изд. М.: Советский писатель, 1982, С. 406.

о

Адамов!чА. Итаратура, мы I час. Ы!нск: Мает. л!т., 1979. С.8. %озейко А. Проблемы взаимоотношений человека и природы в современной белорусской прозе /И.Пташников, В.Козько, В.Карамазов/. Автореф. дис... канд. филол. н. Мн., 1987; Корень Л. Некоторые особенности психологического анализа в белорусской военной прозе 70-80-х годов /на материале творчества В.Быкова, А.Адамовича, В.Козько/: Автор^еф. дис... канд. филол. н. Мн., 1985; Судьева Н. Проблема личности в белорусской прозе конца 70-х -

начала 80-х годов /на материале произведений В.Адамчика, В.Козько, В.Карамазова/. Автореф. дис... канд. филол. н.Мн., 1988. .. .

працы руск1х I беларуск!х вучоных. У рабоце выкарыстакы л!тара-турна-крытычны матэрыял, прысвечаны творчасц! А.Кудрауца, В.Карамазава I В.Казько, як! з'яв!уся у перыядычшм цруку у 70-80-ыя гады.

Навуковая нав!зна дысертацы! заключаецца у тым, што творчасць дадзеных п!сьменн!кау разглядаецца у межах адкой работы, а параунальнае даследаванне не зводз!цца да тэматычнага разгляду творау А.Кудрауца, В.Карамазава ! В.Казько, ц! разгляду пэуна вызначанага аспекту 1х творчасц!. Тэма працы цазваляе скласц! цэласную карц!ну мастацкага свету кожнага п!сьменн!ка паасобна ! убачыць агульнае I адметнае праз тыпалаг!чныя паралел!.

Практычнае значэнне. Асноуныя палажэнн! I вывады дысертацы! могуць быць выкарыстаны у далейшым пры вывучэнн! сучаснай Села-рускай прозы, пры чытанн! лекцый перад студэнтам!, пры правядзен-н! спецкурсау, спецсем!нарау, нап!санн1 дыпломных I курсавых работ.

Апрабацыя работы. Дысертацыя была абмеркавана на паседжан-н! аддзела сучаснай беларускай л!таратуры !нстытута л!таратуры 1м. Я.Купалы АН Беларус! I атрымала адабрэнне. Вын!кам даследавання прысвечаны публ!кацы! у навуковых I навукова-метадычньи часоп!сах, зборн!ках. Сп1С публ!кацый даецца у канцы аутарэфе-рата.

Структура даследавання. Дысертацыя складаецца з уводз!нау, агулйнай характарыстык! работы, трох разцзелау, швадау, сп!са выкарыстанай л!таратуры I рэзюме.

ЗМЕСТ ДЫСЕРТАЦЫI

Ва уводз!нах абгрунтоуваецца выбар тэмы ! яе актуальнасць, вызначаюцца мэты ! задачы даследавання, выкладаюцца тэарэтыка-метадалаг!чныя асновы, вызначаецца структура работы. Даследчык бачыць праяуленне творчай !ндыв!дуальнасц! непасрэдна у стыиК Разглядаецца г!сторыя пытання /стьиь п!ськенн!ка/, падкрэсл¡ваец-ца, што стылявая с!стэма творчасц! п!сьменн!ка абагульняе яго мастацк!я адкрыцц!, а канкрэтным праяуленнем мастацкай манеры з'яуляецца асобна узяты твор мастака, як! трэба разглядаць у адз!нстве зместу I формы.

У першай главе дысертацы! /"Творчая !ндыв!дуальнасць п!сьменн!ка I асабл!васц! таленту, стылю"/ вызначаюцца зыходна агульныя моманты, як!я сведчаць пра творчую бл!зкасць А.Кудрауца,

В.Карашзава I В.Казько, пра ск1раванасць 1х творчасц! у адз!н бок, паказваецца станауленне апавядальнай манеры кожнага з п!сьменн!кау, а таксама вызначаюцца фактары, як!я садзейн!чал! станауленню творчай 1ндыв1дуальнасц1.

Агульнасць творчасц! А.Кудрауца, В.Карамазава I В.Казько тлумачыцца прыналежнасцю да аднаго л!таратурнага пакалення, Што з'яуляецца зыходна-агульным момантам, як! вызначае бл!зкасць 1х творчых пошукау не у плане пошуку агульных выяуленча-вобразных сродкау, а у нечым большым - у поглядзе на жыццё, у светауспры-манн!, у падыходзе да жыццёвых праблем. Грамадск!я канфл!кты I жыццёвыя з'явы разглядаюцца п!сьменн!кам! у кантэксце сацыяль-на-ф!ласофск!х праблем. Мастацк! пошук А.Кудрауца, В.Карамазава I В.Казько звязваецца з асэнсаваннем агульначалавечых праблем, сучасных I вечных. Агульнасць гуман!стычнай I маральна-этычнай арыентацы! п!сьменн!кау не адмауляе адметнасц! стьшявых манер, што дазваляе гаварыць пра розныя творчыя 1ндыв1дуальнасц!.

В.Казько 1шоу у л1таратуру ад асаб!стай б!яграфП, асаб1с-тых уражанняу, жыццёвага вопыту, I гэта асабл!васць вызначыла манеру п!сьменн1ка як суб'ектыуную, у якой выразна акрэслеш ау-тарск! пачатак. Суб'ектыунае у Казько праяуляецца у выбары героя, структуры твора, у с1стэме 1нтанацыйных сродкау. Манеру апавядальнасц! п!сьменн!ка можна назваць эмацыянальна-йсаб!с-тай, вельм! суб'ектыунай - яна выяуляе болевыя пункты душы В.Казько.

В.Карамазау I А.Кудравец у сваёй творчасц! у большай сту-пен! адштурхоувал 1ся ад непасрэднага успрымання навакольнага жыцця, ад асаб!стых наз!ранняу, I гэта вызначыла 1ндыв1дуальны почырк кожнага з 1х.

Станауленне творчай манеры А.Кудрауца !дзе з першага збор-н!ка яго апавяданняу "На зялёнай дарозе" /1968/, ён быу заува-жаны Я.Брылём I атрымау адабрэнне. Першыя апавяданн! А.Кудрауца змяшчал! канцэпцыю жыцця, якая была выразна акрэсленай ря па-чынаючага п1сьменн1ка, эстэтычна правамернай; канцзптуаяьныя арыенц!ры пачатку творчасц! застал 1ся нязменным!, хаця творчая манера А.Кудрауца з цягам часу набивала новыя рысы. Увага да жыцця селян!на вызначыла тэматыку апавяданняу, характар героя I стыль ранн!х творау А.Кудрауца..У дысертацы! зазначаецца, што п!сьменн!ку не уласц!ва "раск!двацца": ён засяроджваецца на факце I падае яго з дакументальнай дакладнасцю, пераканауча I

па-мастацку праудз!ва. Ледзь намечаная л!рычная тэндэнцыя у па-чатку творчасц! не можа змякчыць рэал!стычна цвёрдай манеры п!сьменн!ка, скупой на вобразныя сродк!. Як было зауважана Я.Брылём, А.Кудравец не згладжвае вастрыню жыццёвага канфл!кту, не змякчае с1туацыга, не 1дэал!зуе герояу. На жаль, рацыянал1зм аутара яшчэ у дастатковай меры не падмацоувауся пс!халаг1чна.

Тэматычна творчасць А.Кудрауца цэласная, у стшявых адно-с1нах роуная, яе цяжка падзял!ць на дакладныя перыяды - яны су-1снуюць, знаходзяцца ва узаемадзеянн!. Стылявыя прыкметы перша-га зборн!ка умацавал!ся, склал! стылявы стрыжань творчасц! п!сьменн!ка. Ф1ласоф!я пастауленых А.Кудрауцом пытанняу не гу-чыць у ранн!х апавяданнях непасрэдна - яна арган!чна зыходз!ць з тэксту твора. У рамане "Сачыненне на вольную тэму" ф!ласофск! элемент акрэсл 1ваецца больш поуна, чаму садзейн!чае характар героя - ф!лосафа у народным разуменн! гэтага слова /1гнат Сцдаана-в!ч Вапшчэтк!/. Раман "Сачыненне на вольную тэму", да якога п!сьменн!к прыйшоу ад малых апавядальных форм 70-х гадоу, свед-чыць аб змяненн! п!сьменн!цкай манеры, што звязана са зваротам да вял!кай жанравай формы эп!чнага роду. Эск1знасць характара I абстав!н цяпер змяняецца адлюстраваннем шырокай плын! жыцця. Кал! у першых творах п!еьменн!к часцей прытрымя!вауся прынцыпу аб'ектыунага паказу свету з пункту глецжання пабочнага наз!-ральн!ка, то у рамане суб'ектыуна-л!рычная плынь уводз1цца у апавяданне праз вобраз Вапшчэтк1-апавядальн!ка, як! з'яуляецца носьб1там аутарскай думк! I увасабляе сялянскую мараль I стых!й-ную жыццесцвярджальную с!лу. У адрозненне ад В.Карамазава I В.Казько, А.Кудравец пазбягае мнагапланавасц!. 1дэйна значымы герой, як лрав!ла, падаецца П1сьменн1кам буйным планам; гэга у сваю чаргу, садзейн!чае канцэнтрацы! апавядання вакол героя не у плане аутарск!х ацэнак, а падзейна.

' Па словах У.Гн!ламёдава, "канцэпцыя чалавека I свету у А.Кудрауца уб!рае у сябе больш I больш народнага зместу".* На тую ж асабл!васць звярцуу увагу 1 В.Карамазау: "Творчая манера Кудрауца, так выразна увасобленая у вобразе Вапшчэтк!, каран!цца у глебе народнай эстэтык!".^ Выхаплены на пачатку творчасц! воб-

1Гн!ламёдау У. На зялёнай дарозе- жыцця // Л!таратура ! мас-тацтва. 1982. I .студзеня.

%арамазау В. Ад л!пк1,'вярбы I бярозк! // Полымя. 1966. № I.

раз героя з народнага асяроддзя узбагачаецца за кошт паглыблення у пс!халог!ю героя 1 чалавечых аднос!н. Такое паглыбленне стала магчымым дзякуючы пашырэнню светапогляду аутара, яго сталасц!. Садзейн1чала фарм!раванню новай якасц! героя I вял!кая жанравая форма. У манеры, якая зыходз!ць ад канкрэтнага, намец!уся пава-рот да значнага абагульнення. Узмацненне л!рычнага пачатку у су-купнасц! з ф!ласаф!чнасцю "размагн!ц!ла" стьшь п!сьменн!ка- рэ-ал!стычная цвёрдасць саступ!ла месца пластычнасц!. Адзначанае сведчыць аб няспынным пошуку п!сьменн1ка, здольнасц! яго удаска-нальваць сваё майстэрства.

Эстэтычнае I этычнае крэда В.Карамазава - сцвярджэнне ду-хоунасц! I чалавечнасц! - выяуляецца на ус!х узроунях твора, а ■ найбольш выразна - у выбары героя, трываяага I надзейнага. Свет душы шлавека у творах В.Карамазава паустае у анал!тычнасц1, у суаднос!нах пс!халог\! з вечным! асновам! быцця. Важным сродкам раскрыцця героя у прозе В.Карамазава з'яуляецца пс!халаг!чны ана-л!з. Характэрна, што п!сьменн!к часцей за усё малюе асобу, якая сфарм!равалася да пачатку падзей, аднак гэта не зн!жае ц!кавасц! да яе унутранага свету. Мастак заусёды матыв!руе унутраны .стан персанажа, не пак!дагачы недагаворанага, здымаючы гзтым пс!хала-г!чную напружанасць. Часта л!сьменн!к малюе героя "знутры", звяр-таючыся да унутранага маналога, споведз!, успам!нау, разважанняу дзённ!ка героя. Часам унутраны маналог героя пераходз!ць у ау-тарск! роздум, аутарск!я разважанн!, аднак В.Карамазау не навяз-вае свае думк!. Так у аповесц! "Пагонн1к" аб'ектываваны унутраны каналог Юльк! лёгка пераходз!ць ад няуласна простай мовы да ау-тарскай,..а гэта сведчыць, што погляд аутара на Анкуду перакры-жоуваецца з успрыманнем Юльк!.

У адрозненне ад В.Казько, геро! якога пададзены у найбольш драматычныя моманты 1х жыцця, на крутым переломе лёсу, у надзвы-чайных абстав!нах, В.Карамазау малюе сва!х герояу у штодэённых клопатах, у атмасферы сялянскага побыту. Так! падыход дазваляе В.Карамазаву паказаць не тольк! запас магчымасцей, але I звычай-ныя праявы характару. Герой В.Карамазава, у адрозненне ад герояу В.Казько, жыве у сённяшн!м вымярэнн!, таму сутыкненне часа-вых пластоу закл!кана падкрэсл!ць заканамернасць паводз!н героя, абумоуленых маральнай устаноукай. Зварот да м!нулага у В.Карамазава часцей стварае другасны, дадатковы план I нос!ць характер пс!халаг!чнай матыв1роук1. У В.Казько м!нулае займае болып знач-

нае месца нават у кампаэ1цыйнай пабудове, пакольк! яго геро1 жывуць балючай памяццю пра бьшое. Памяць узнауляе у героя В.Казь-ко цэлыя эгНзоды з жыцця, ды 1 форма апавядання ад !мя героя -удзельн!ка падзей, садзейн!чае "маштабнасц!" у перадачы перажы-тага. АналГзуючы аповесц! "Пагонн!к", "Дзень Барыса I Глеба", дысертант прыходз!ць да наступнага вываду: кал! для этычнага мас-тацкага свету В.Казько характэрна разв!ццё праз унутранае /ана-л!з этыка-пс!халаг!чных асабл!васцей/ I знешняе /праявы ацэнач-насц! з боку аутара/, го зтычш свет творау В.Карамазава, як прав!ла, рухаецца аутарскай думкай ад канкрэтнага эп!зоду, I этичная ацэнка героя даецца у с!стэме ацэнак !ншых герояу, або абмяжоуваецца самаацэнкай, при гэтым унутранаму "раскрыццю героя садзейн!чае удала выбраная форма апавядання. Анал1тычнае мастац-кае мысленне спалучаецца у творах В.Карамазава з эмацыянальнас-цю, якая, аднак, не дасягае узроуню 31-ицыянальнай узнёсласц!, патэтык!.

Стылявыя канцэпцы! В.Карамазава I А.Кудрауца, у адрознен-не ад стылявой канцэпцы! В.Казько, больш устойл!выя. Кожны твор В.Карамазава I А.Кудрауца захоувае асноуныя прынцыпы праза!чнай пазтык!, творчыя арыенц!ры гэтых п!сьменн!кау застаюцца у адда-насц1 аднойчы абранаму у л!таратуры шляху - !сц! ад жыцця, таму элемент умоунасц! у творчасц! В.Карамазава I А.Кудрауца нязнач-ны. Стылявыя канцэпцы! В.Карамазава I А.Кудрауца, у адрозненне ад стылявой канцэпцы! В.Казько, пазбаулены эмацыянальнага на-ц!ску з боку аутара; В.Карамазау 1 А.Кудравец прытрымл!ваюцца такога прынцыпу праза!чнай паэтык!, у як!м вызначальным крытэ-рыем з'яуляецца рацыянал!зм.

Арыг!нальная стылявая с!стэма В.Казько паустав ужо у ран-н!х аповесцях "Суд у Слабадзе", "Высакосны год", у як!х вызначы-лася манера маладога аутара як эмацыянальна-асаб!стая. У аповес-ц! "Суд У Слабадзе" эмацыянальны бок твора вызначае траг!чны лёс героя, 1нтанацыйны !мпульс зыходз!ць ад аутара, абвостранас-ц! бачання !м тэмы 1 меры суперажывання. Герой В.Казько, як прав!ла, сва!м жьщцёвым вопыгам набл!жаецца да асобы аутара. Кал1 у прозе В.Карамазава прысутн1чае абагульнены вобраз аутара, то у прозе В.Казько аутар - гэта чалавен са сва!м лесам, пачуцц! 1 настрой якога выяулены не тольк! праз прыёмы I срод-к! раскрыцця вобраза, праз !нтанацыйную с!стэму твора, а гучаць адкрыта, пераканауча. Так!м чьиам, асаб!стае, перажытае у Казь-

ко з'яуляецца першаасновай творчай дзейнасц!, а мастацк!я срод-к! - гэта форма выяулення п!сьменн!цкай !дэ!. Дысертант аспрэч-вае меркаванн! А.Кандратов1ча I Н.Падзоравай* наконт перанасы-чанасц! творау В.Казько мастацк!м! сродкам! I роб!ць вывад: кож ны элемент твора як с!стэмы нясе на сабе адзнаку агульнай 1дэ1 I не разбурае адз!нсгва; пашырэнне сродкау выяуленчага майе- ■ тэрства абумоулена новым успрыманнем свету.

У дысертацы! анал!зуюцца аповесц! В.Казько "Цв1це на Палее с! груша" 1 "Выратуй 1 пам!луй нас, чорны бусел". Даследчык звяртае увагу на майстэрства п!сьменн!ка у стварэнн! партрота, на танальнасць I !нтанацыйную рухомасць апавядання. 3 ютай па-казаць непадабенства творчага увасаблення чарнобыльскай тэмы дысертант праводз!ць анал!з аповесц! В.Казько "Выратуй I пам!-луй нас, чорны буселв" I аповесц! В.Карамазава "Краем белага шляху".

У дщг!м -раздзеле дысертацы! /"Структура творау: характа-рыстыка сюжэта, кампаз1цыГ'/ дысертант, зыходзячы з таго, што адз!нства зместу I формы заусёды мае суб'ектыуны характар, ана-л!зуе структуру творау А.Кудрауца, В.Карамазава I В.Казько з м; тай вызначыць аутарскае бачанне I !дэйна-мастацкую задуму творау, з ютай глыбей пазнаць !х змястоуны бок.

Раман А.Кудрауца "Сачыненне на вольную тэму" аднос!цца па жанравых прыкметах да рамана-прытчы, у як!м народная мараль вы казана не адкрыта праз аутарскае павучанне, а увасоблена у тра цыйна народным характары, I форму гэтага увасаблення даследчык л!чыць натуральная I жыццёва праудз!вай. Аутар паказвае кыццё асобнага чалавека, яго характар з ус!м! супярэчнасцям!, яго ад нос!ны да рэча!снасц! у форме м!кранавел, анекдотау, прытчау. Мастак не прытрымл!ваецца храналаг!чнай паслядоунасц! пры пера чы падзей. Сюжэт твора уяуляе сабой раск!даныя ецэны I асобныя эп!зоды, звязаныя вобразам галоунага героя Вапшчэтк!. Адзначае ца, што структура рамана падпарадкавана задачы найбольш поуна раскрыць характар героя, лад яго думак, характар узаеюадносЬ з !ншым! людзьм!, светауспрыманне, таму апавяданне, якое пачьп-ецца ад асобы аутара, непрыкметна пераходз!ць да героя, як! б*

Кондратович А. Тревоги тревог // Литературная газета. 198с 30 марта; Подзорова Н. Противостояние // Октябрь. 1976. № 7. С. 213.

с

рэ на сябе функцы! апавядальшка. Вобраз героя-апавядальн!ка дае магчымасць увесц! у твор новыя тэмы, новых герояу, выказаць думк!, як$я аутар не падае ад сваёй асобы. Суб'екгны план ге-роя-апавядальн!ка вызначае манеру, тыл апавядання, .у як 1м мана-лаг!чная апавядальная сфера пераважае над дыялаг!чнай. Спружына сюжэта рамана раскручваецца праз думк! Вапшчэтк!, яго вобраз з'яуляецца арган!зацыйна-кампаз1цыйным цзнтрам рамана. Думка героя мае сваю унутраную лог!ку, ! тэта пазбауляе твор сюжэтнай зладжанасц!; у стварэнн! вобраза А.Кудравец пазбягае прыёмау за-моучвання ц! недасказанасц!, што знаходз!ць выяуленне у заверша-насц! сюжэтау прытчау, як!я расказвае Вапшчэтк!. П!сьменн!к !мкнецца захаваць аб'ектыунасць у аднос!нах да героя.

Манера А.Кудрауца не навязвацца, заставацца у цян!, выяуля-ючы сваю паз!цыю апасродкавана - у выбары сэнсавых момангау, у пабудове сюжэтных хадоу - бл!зкая да клас!чнай манеры руск!х п!сьменн!кау XIX стагоддзя. Майстэрства А.Кудрауца у стварэнн! сюжэта выяуляецца ва уменн! весц! апавяданне роуна, не зася-роджваць зал!шнюю" увагу на дэталях. Кожнае сюжэтнае разгал!наван-не !дэйна-матывавана ! звязана з агульнай тэмай. Разв!ццё фабулы не нос!ць штучнага характару. Гэта тлумачыцца тым, што дзе-янне рухаюць жыццёвыя па сваёй прыродзе характары.

Пры бл!зкасц! А.Кудрауца I В.Карамазава адз!н да аднаго у плане выкарыстання вобразна-выяуленчых сродкау I апавядальных форм, адрозненне !х творчых манер - у нечым большим: А.Кудравец заглыблены на канкрэтным жыццёвым эп!зодзе, з'яве-, лёсе канкрэт-нага чалавека I праз" адз!нкавае здольны убачыць агульнае I глы-б!ннае; В.Карамазау валодае зычным мысленнем, яно дае магчымасць узорваць пласт народнага жыцця пэуных г!старычных перыя-дау, раб!ць абагульненн! I уваходз!ць праз часавыя паралел! у сённяшн! дзень. Найбольш ярка названый прыкметы майстэрства п!сьменн!ка знайшл! увасабленне у рашне "Бежанцы".

Раман В.Карамазава "Бежанцы" уяуляе сабой мнагапланавы твор, у як!м сцэны з асаб!стага жыцця герояу звязваюцца агульным поглядам на г!старычныя падзе!, у вын!ку чаго гэтыя сцэны увахо-дзяць у кантэкст эпох! ! ствараюць панараму г!старычных падзей у часе •! прасторы. У пол! зроку п!сьменн!ка - дзве сям'! /сяы'я Асташонкау I сям'я Падабедау/ - I адначасова - лёс народны, лёс кра!ны не тольк! пачатку Айчыннай вайны, але I глыбейшы, . што дасягаецца праз кампаз!цыйныя разгал!наванн!. Яны адрозн!-

<

вагацца часам I прасторай. Кал! мяняецца часавы план, уключаецца механ!зм памяц! героя. Раман В.Карамазава стау праяуленнем ус-тойл!вай у беларускай л!таратуры тэндэнцы! перакрыжоуваць або паралельна разв!ваць у структуры твора розныя часавыя пласты. Прынцып л!нейнасц! выкарыстоуваецца аутарам тольк! у аднос!нах да разв!цця сшэтнай л!н!1, якая арган!зуецца планам пэунага часу - пачатку вайны. Бас1ль Падабед, ад асобы якога вядзецца ' апавяданне, паустае у двух абл!ччах: ён дз!ця, вачыма якога па-даюцца падзе! м!нулай вайны, I дарослы чалавек, узбагачаны жыц-цёвым вопытам. Так!м чынам, два суб'екты свядомасц! прадстауля-юць адну асобу. Кал! дз!ця пералсывае падзеI ваеннага часу, то другому суб'екту належыць роля адбору жыццёвых уражанняу, ! у гэтым мотнце адбору то1цца ацэнка дарослага чалавека. Дысер- • тант л1чыць, што такая пабудова апавядання садзейн!чае больш аб'ектыунаму адлюстраванню м!нулага праз суаднос!ны яго з су-часнасцю. Эп!чная тэндэнцыя рамана !дзе ад !мкнення аутара раз--глядаць асаб!стае у свягле агульнага, лёс канкрэтнага чалавека -у святле г!старычных умоу, таму асобны персанаж пры усёй сваёй унутранай 1ндыв1дуальнасц! I непауторнасц1 выкл1кае ц!кавасць аутара тольк! у сувяз! з лёсам народа, з агульным! маральным! каштоунасцям! часу. Эп!зацы! апавядання садзейн!чае I рэтраспек-цыя. Значнасць яе тым большая, што яна не тольк! акцэнтуе ува-гу на эп!зодзе з жыцця героя, якому належаць успам!ны, але ! дазваляе увесц! новых герояу, а разам з тым адкрыць яшчэ адз!н бок жыцця, уяв!ць яшчэ адну старику з г1сгоры! шматпакутнага народа. Рэтраспекцыя у рамане з'яуляецца пазасюжэтнай структу-рай, самастойным цэлым, але у дачыненн! да сюжэтнага разв!цця з'яуляецца момантам, як! тлумачыць характар героя. Рэтраспекцыя тэматычна бл!зкая да сюжэта твора, звязана з !дэйнай праблематы-кай яго: бясконцая.плынь стомленых I галодных бежанцау на даро-гах вайны выкл!кала успам!ны Захара Падабеда аб падзеях першай сусветнай вайны.

У дысертацы1 падкрэслIваецца, што рэтраспектыуны паказ м!ну-лага герояу - з'ява устойл!вая у прозе В.Карамазава. Характар увядзення рэтраспекцы! розны I залежыць ад формы арган!зацы! ма-тэрыялу, ад аутарскай паз!цы!. Кал! у аповесц! "Дзень Барыса I Глеба" рэтраспекцыя зыходз!ць ад героя, як! успам!нае сваё дзяц!нства, I служыць задачы паказаць духоуныя выток! асобы героя, то у рамане "Бежанцы" усё сюжэтнае дзеянне падаецца рэтра-

<

спектыуна.

Апавяданне В.Карамазава, у адрозненне ад апавядання В.Казь-ко, як прав!ла, не пераходз!ць з выяуленчага плана у меркаванне ад асобы аутара. Асэнсаванне жыцця праходз!ць у фарме непасрэд-нага адлюстравання. Выяуленчы характар стьрцо В.Карамазава I А.Кудрауца не дазваляе гэтым п!сьменн!кам адкрыта праяв!ць свае пачуцц! I настрой /выключэннем з'яуляецца аповесць В.Карамазава "Крыж на зяш! I поуня у небе"/. Змены у творчай манеры В.Карамазава абумоулены перш за усё жанравай спецыф!кай аповесц! "Крыж на зямп! I поуня у небе".- У ёй элемент суб'ектыунага з'яуляецца дам!нантай, перавага суб'ектыунага дасягаецца у аповесц! выка-рыстаннем эп!сталярнай формы /дзённ!ка Бялын1цкага-Б1рулI/ I аутарск!м каментарыем да яго. Так1м чынам паглыбляецца успры-манне чытачом вобраза п!сы®нн1ка, яго эстэтычных установак. Наогул, аб'ектыунасць апавядання у творах В.Карамазава не свед-чыць пра абыякавасць аутара да выяуляемых падзей., Аб'ектыунасць п!сьменн!ка дапускае прысутнасць ¿уб'ектыунага элементу, але апошн! выяуляецца не дастаткова выразна. Як прав!ла, сфера ге-■ роя паглынае светауспрыманне аутара, яго думку. У творах В.Карамазава 1 А.Кудрауца адсутн!чаюць спробы даць ад асобы аутара тлумачэнн! таго, што адбываецца у жыцц!, адсутн!чаюць эмацыяналь-ныя ацэнк! жыццёвых с!туацый. У адрозненне ад В.Казько, эмацы-.. янальны бок творау В.Карамазава вызначае герой, а не асоба аутара.

Ярка выяулены асаб!сты характар творау В.Казько забяспеч-ваецца структурай твора, у якой вобраз аутара-апавядальн!ка станов 1цца звязуючым, а значыць, I стылеутваральным фактарам. Ге-рой-апавядальн!к у прозе В.Казько, як прав!ла, з'яуляецца удзельн!кам падзей, тым самым свайму расказу ён надае пэуны пс!халаг!чны ракурс, вызначае асноуную 1нтанацыйную мелодшо твора. У "Хрон1цы дзетдомаускага саду" суб'ектыунае успрыманне падзей, якое знайшло выяуленне у форме апавядання былога выхаванца Мар'яна Знауца, асобы, бл!зкай па светаадчуванню да асобы п!сьменн!ка, не вядзе В.Казько да суб'ектыв!зму: аутар не выступав у рол! суддз!, не карэкц!руе ход падзей. П1сьменн!к застаец-ца аб'ектыуным, аб гэтым сведчыць канцоука рамана. В.Казько зас-таецца даследчыкам жыцця, няздольным ствараць лёлы насуперак жыццёвай праудзе. Праз характары перадае аутар рэалП жыцця, . г!старычныя тэндэнцы!. Кн не звод31ць апавяданне тольк! да ад-

люстравання б!яграф!й герояу i 1х асаб!стых аднос!нау, а выхо-дз!ць на рубяжы г!сторы1, ствараючы эфект хран!кальнасц1. Дысер-тант анал!зуе першапачатковую /"Сад, альбо заблытаны след рама-на"/ i другую назву твора i прыходз1ць да вываду, што другая назва /"Хрон1ка дзетдомаускага саду"/ болып удалая, таму што у' пзунай ступен! высвечвае ракурс успрымання адлюстраваных падзей I падкрэсл1вае жанравую разнав!днасць твора, а не асабл1васць яго пабудовы. Пытанне -з чаго усё павялося?/, з якога завязваецца сю-жэт, сведчыць пра тое, што аутара больш чым паслядоунасць падзей ц!кавяць прычынна-вын!ковыя сувяз!. Сюжэту В.Казько не надае вя-л!кага значэння, сюжэт не адыгрывае важнай рол! у вобразнай па-будове твора, ды I пошук форш адбываецца непасрэдна у працэсе работы.

У дысертацы! падкрэсл!ваецца, што пры стварэнн! характарау В.Казько карыс'таецца прыёмам рэзкага кантрасту. П1сьменн1к выка-рыстоувае прынцып апавядальнага супастаулення дзеючых асоб, вя-дзе герояу /Мар'яна Знауца I С1дара М1сцюка/ праз аднолькавыя жыццёвыя выпрабаванн!, пазбягаачы адкрытага сутыкнення. JIÍhíI Знауца I М1сцюка разв!ваюцца асобш, наяунасць унутранага канф-л!кту пры адсутнасц! знешняга дасягаецца л!нейным разв!ццём вобраза.

Раскаваная форма апавядання, пры якой аутар свабодна рухаец-ца у часе I прасторы, I узаемадзеянне эп!зодау устанаул!ваецца асацыятыуна-лаг!чна, а асноуная 1дэя адцяняецца або узмацняецца друг 1м планам - надуманным /казачным, м!фалаг 1чным/, - такая форма вызначае стылявую манеру п!сьменн1ка. Пры гэтым актыунасць аутара выяуляецца i у структуры твора. Адкрытасць аутара знахо-дз!ць выяуленне у самараскрыцц! /л!рычныя адступленн!/ I у пера-дачы функций апавядальн!ка герою. У пошуках новых шляхоу дасле-давання сучаснасц!, разумения заканамернасцей яе разв!цця аутар "Хрон1к1" удасканальвае змястоуныя магчымасц! рамана увядзеннем м!фалаг1чнага элементу, як! станов!цца структурнай часткай твора. М1ф пра Сноудалу нясе вял!кую 1дэйную нагрузку I надае твору ф!ласофскае гучанне.

Фальклорны план, с!мптаматычны у аднос!нах да рэальнага, з'яуляецца крытэрыем мэтазгоднасцГрэал!стычнага выкрывання I у аповесц! "Выратуй i пам!луй нас, чорны бусел".

У адрозненне ад А.Кудрауца I В.Карамазава, творчы пошук як!х нак!раваны у бок узмацнення рэал!стычнага пачатку традыцый-

ным! сродкам!, творчы пошук В.Казько нак!раваны на вырашэнне той жа задачы праз умоунасць, што павял!чвае !дэйную нагрузку на да-датковы план. Метафарычнасць мыслення п!сьменн!ка замацоуваецца у тэксце мастацкага твора кампаз1цыйна, з выкарыстаннем асацы-ятыуных сувязей, свабоднага аб'яднання рознахарактэрных эп!зо-дау, уставачных структур.

У трэцяй главе /"Моуна-стьшявыя асабл!васц! творау"/ разгля- . даецца мова канкротных творау А.Кудрауца, В.Карамазава, В.Казько як якасць мастацтва, як носьб!т стьшю. Дадзены падыход дае магчымасць зраб!ць анал!з паэтык!, сум!раваць I абагульн!ць приёмы I сродк!, характэрныя для мастацкага свету кожнага п!сьмен-н!ка. Падкрэсл1ваецца, што мова твора, як сродак рэал!зацы! за-душ аутара, з'яуляецца катэгорыяй суб'ектыунай, а значьщь -эмацыянальнай. Эмацыянальная настраёвасць, увасобленая у слове, з'яуляецца паказчыкам успрымання п!сьменн!кам жыццёвых праблем I канфл!ктау.

Мова творау А.Кудрауца падаецца як мова жывая, народная, з улае^вым! гутарковай мове прыкметам!: лекс!чным складам, рытмам, !нтанацыям1, разл!чаным! на субяседн!ка, асабл1васцям! пабудовы сказа. Названия моуна-стылявыя гтрыкметы п!сьменн!ка выяв!л!ся на пачатку творчасц!. Апавяданне А.Кудрауца не нос!ць !нфармацыйна-га харктару, у 1м прынцып паказу пераважае над апавядальнай плынню, п1сьменн!к 1дзе у творчасц! ад вобраза, !мкнучыся ва усёй паунаце паказаць жыццё. Выкарыстанне тых ц! !ншых прыёмау тэхн!к! для п!сьменн!ка не самая галоуная справа, прычым ён не гон!цца за к!дк!м! приёмам!, а выкарыстоувае традыцыйныя сродк!. Так у першым зборн!ку А.Кудрауца "На эялёнай дарозе" часта ужы-ваецца параунанне, асабл!ва у аутарск!м ап!санн!. М!кравобраз выконвае стваральную функцьго I дазваляе уяв!ць гукавы I зрокавы вобраз, адштурхоуваючыся ад добра вядомых кожнаму уяуленняу ! адчуванняу.

Апавяданне А.Кудрауца менш аснашчана с!мвол!кай I умоунас-цю, чым апавяданне В.Казько. Меншае месца у !м займае публ!цыс-тычны элемент. У стыл! А.Кудрауца нельга аддаць перавагу пэунаму паэтычнаму прыёму, якой-небудзь стыл!етычнай ф!гуры, што сведчыць пра набл!жэнне стылявой манеры да клас!чнай, у якой прастата i натуральнасць ствараюць гармон!ю, унутрацую зладжанасць. У працы над словам А.Кудравец к!руецца пачуццём меры I мэтазгоднасц!, яму важна зберагчы "тое глыб!ннае, чым жыве слова, яго

сэнс"*, таму niebMeHHiK беражл!ва, нават дал!катна став!цца да слова, А.Кудравец без неабходнасц! не звяртаецца да ускладнёна-га с!нтакс1су, да складанай структурнай арган!зацы! тэксту. Апавяданне п!сьменн!ка роунае i пластычнае, для яго не характерный прыузнятасць I напор, уздым 1 н1спаданне фразы. У адроз-ненне ад экспрэс!унага апавядання В.Казько, у як!м напружа-насць ыяжуе часам з унутранай надрыунасцю, апавядальная манера А.Кудрауца набл!жаецца да клас!чнай. Яснасць i празрыстасць стылю, упарадкаванасць у пабудове твора абумоулены лог!кай развоя характару, надаюць творам А.Кудрауца гаршн!чную рауна-вагу I цэласнасць. А.Каурус адзначае: "...яму /А.Кудрауцу/ уда-лося ун!кнуць небяспек1 зб1цца на невыразную, безабл!чную мову, дзякуючы перш за усё самастойнаму мастацкаму погляду на чалавека I рэча!снасць, як! урунтуецца на гуман1стычнай, глыбока ма-ральнай паз!цы! пры вытлумачэнн! складанък узаемадачыненняу па-м!ж людзьм1 у грамадстве, усё больш актыуных i разнастайных узаемасувязей чалавека I прыроды".^

Нацягнутаму нерву апавядання В.Казько супроцьста1ць знешне стрыманая манера В.Карамазава. В.Карамазау не нагнятае эмоцы! уласным! пачуццям!, стрыманасць п!сьменн1ка абумоулена анал!тыз-мам пры аб'ектыуным падыходзе да рэча1снасц! I выяуляецца у ак-рзсленай форме арган!зацы! матзрыялу. П1сьменн1ку уласц!ва цяга да непрамога абазначэння рэал!й I да разнастайнасц! i варыян-тнасц! абазначэнняу аднаго 1 таго ж прадмета. Ужыванне метафары у Карамазава выюйкана змястоунай неабходнасцю, таму метафара не ператвараецца ва упрыгожванне тзксту. Яна служыць мэце стварения вобраза, ацэнк! прадмета I у роунай ступен! характерная для мовы аутара 1 героя. У працы прыводзяцца прыклады метафар, запазычаных п!сьменн!кам са сферы побыту, прыклады параунанняу розных тыпау; падкрэсл!ваецца частае ужыванне п!сьменн!кам фра-зеалаг!змау. Даследчык звяртае увагу на шырыню с!нан1м1чнага рада, у як! уваходзяць як словы агульнаужывальныя, так I абмежава-ныя ва ужыванн!, нейтральный i прастамоуныя; анал!зуе прыёмы стварэння экспрэсП. Асабл1вая увага аддадзена прыёмам стварзн-

АКудравец А. Выбраныя творы у 2-х т. Т. 2. Замалёук! з выстау-кi• С. 325. '

о •

Каурус А. Па старонках творау Анатоля Кудрауца // Л1таратура I мастацтва. 1985. 12 красав!ка.

ня вобраза героя /на матэрыяле творау "Пагонн!к", "Дзень Барыса I Глеба", "Пушча"/. Задачи выяв!ць суаднос!ны сферы аутара I героя, вызначыць фактары, як!я уплываюць на 1нтанацыйнае афармлен-не твора падпарадкаваны разгляд аповесц! "Крыж на эямл! I поуня у небе".

Метафарычнасць як якасць стьшю у рознай ступен! уласц1ва тром п!сьменн!кам. У творчасц! А.Кудрауца I В.Карамазава метафарычнасць не з'яуляецца вел!чынёй пастаяннай у якасна-колькас-ных характарыстыках. Яна залежыць ад тылу апавядання I у большай ступен! праяуляецца у.ап!сальным тыле тэксту, у як!м значную ролю адыгрываюць параунальна-ацэначныя характарыстык!. Апавядальны тыл тэксту, як пран!ла, грунтуецца на ды'ялаг!чнай мове, на яе гутарковай аснове, таму колькасць метафар у !м нязначная. Ап1-сальнасць апавядання мае сваёй мэтай нагляднасць уяулення, чым I тлумачыцца выкарыстанне А.Кудрауцом I В.Карамазавым параунан-ня. Метафарызацыя у прозе В.Казько - з'ява больш широкая: яна не умяшчаецца у межы пэунага' мастацкага тэрм!ну, бо дапускае не канкрэтнае праяуленне якой-небудзь з'явы праз прызму мастацкага слова /што у л!таратуразнаустве азначаецца як выкарыстанне кан-крэтнага мастацкага прыёму/, а праяуленне харнктэрнай для аута-ра мастацкай думк!, якая выяуляе сэнс з'явы не прама, а апасрод-кавана, пры дапамозе структурных элементау /паданняу, м!фау, сноу/.

У працы разглядаецца прасцейшае разумение метафарызацы! як мастацкай з'явы, што праяуляецца у нагрузцы на слова. Падкрэсл!-ваецца, што метафара у прозе В.Казько канкрэтная, да ф!з!чнага адчувальная асабл!ва тады, кал! аутар перанос!ць значэнн! слоу са свету чалавека, яго штодзённага жыцця у свет прыроды I наад-варот. Найбольш ярка гэтая з'ява адб!лася у рамане "Неруш", у як!м природная з'ява набывае рысы жывога чалавека, надзеленага сва!м характарам, норавам / ранак смуткуе, вада грызе вёску, рака злуецца, зямля уздыхае, балотца вандруе I !нш./. П!сьменн!к мастацк!м! сродкам! набл!жае прыроду да чалавека, паказвае не-парушнае адз!нства I сцвярджае, што абыякавыя аднос!ны да прыроды мяжуюцца са алачынствам. Смеласць метафары, ярк!я эп1тэты /чыгунна хадз!ць, ружавашчокая ран!ца/ ствараюць эмацыянальную дзейснасць I нарадкаюць уражанне раскаванасц! мастацкай манеры В.Казько. Дысертант адзначае, што у выбары слова В.Казько эксперыментуе, што абумоул!ваецца не !мкненнем аутара да вы-

танчанасц!, а да дакпаднасц! вобраза.

Дысертант звяртае увагу на с!нтакс!с прозы В.Казько I адзначае разгал1наваны яго характар, што на думку даследчыка, звязана з функцыяй, якую ён выконвае - дапамагае раскрыць пс!ха-лаг!чны стан героя. Прынцыпу дыялаг!чнага раз'яднання моунай плынI героя В.Казько /героя, у якога парушана душэуная раунава-га/ супроцьпастауляецца прынцып збл!жэння мовы аутара I героя у прозе А.Кудрауца I В.Карамазава. Адз!нства моунай плын! герояу А.Кудрауца тлумачыцца цзльнасцю характара героя, устойл!васцю яго светапогляду.

Дысертант абагульняе вын!к! даследавання ! роб!ць наступ-ныя вывады:

1. Тыпалаг!чна збл!жае творчасць А.Кудрауца, В.Карамазава функция аутара. Для !х характэрным з'яуляецца тып апавядання, дзе аутар не выступав адкрыта. Ацэнка аутара праяуляецца у канструктыуных формах, у асабл!васцях пабудовы твора. Апавя-даннеу гэтых п!сьменн!кау знешне аб'ектыунае; напружанасць, выкл!каная пачуццём трывог! свету, не выяуляецца адкрыта, суб'ектыуна-экспрэс!уная ацэнка закладзена у с!стэму срод-кау мастацкага выяулення. "Схаванасц!" стьшю гэтых п!сьменн!-кау супрацьпастауляецца "адкрыты" стыль В.Казько, дзе мастац-к!я сродк! узмацняюць напружанасць апавядання. Суб'ектыунае

у В.Казько выяуляецца не тольк! у непасрэдным гучанн! аутар-скага "я", але ! у пабудове апнвядання ад асобы апавядальн!-ка, бл!зкага па светауспрыманню да асобы п!сьменн!ка.

2. Кал! у прозе В.Казько экспрэс!унасць ап!сання, як прав!ла, звязваецца непасрэдна з асобай аутара, то у прозе А.Кудрауца I В. Карамазава - з вобразам героя, з ягоным успрыманнем жыцця.

3. Кал! аб'ектам даследавання у В.Казько з'яуляецца чалавек, характар якога знаходз!цца у станауленн!, або чалавек, па-водз!ны I звычк1 якога ужо склал!ся, 1 ён як асоба заслугоу-вае уваг!, бо з'яуляецца чнлавекам незвычайным, то А.Кудра-вец I В.Карамазау звяртаюць увагу на самага звычайнага чалаве-ка, -знешне непрыкметнага у бытавым асяроддз!.

4. Кал! В.Казько прытрымп1ваецца прынцыпу раскрыцця унутранага" свету чалавека "знутры" I формай раскрыцця часцей за усё

з'яуляецца маналог, як! набл!жаецца да унутранай плын! мовы, то у творчым свеце А.Кудрауца I В.Карамазава болыи ужываль-най з'яуляецца форма споведз! героя.

5. Жанравыя, апавядальныя формы прозы А.Кудрауца, В.Карамазава I В.Казько разнастайныя. В.Казько паспяхова выкарыстоувае унутраны маналог, чаргаванне апавядання з успам!нам, мантаж эп!зодау, апавяданне з устаЕачнай канструкцыяй - !ншасказан-нем. А.Кудравец аддае перавагу традыцыйным формам, у як!х л!нейны прынцып у разв!цц! сюжэта ускладняецца поглядам у м!-нулае героя. Традыцыйнасць апавядальнай формы не выключав прысутнасц! с!мвал!чнага элементу. Апавядальная манера В.Карамазава вельм! гнуткая. Ён з поспехам карыетаецца фор-май апавядання, арган!заванай строг!м сюнэтам'1 рэтраспек-тыунай прасторава-часавай кампаз1цыяй, формам споведз1 I апавяданнем у форме няуласна-простай мовы.

6. Сфера выяулення'нацыянальнага то!цца, перш за усё, у мастац-кай вобразнасц!; мастацка-выяуленчыя сродк! кожнага п!сьмен-н!ка падпарадкаваны мастацкаму цэламу I служаць задачи выявления аутарскай 1дэ1. Праяуленне нацыянальнага бачна у эп1чным шсленн!, характерным для В.Карамазава, у здольнас-ц! А.Кудрауца ствараць ярк! нацыянальны характар на нацыя-нальнай глебе, у фальклорна-эп1чным мысленн! В.Казько з вы-разным праяуленнем метафарычнасц!.

Па тэме дысертацы! надрукаваны наступныя артыкулы:

1. Творчасць В1ктара Казько: праблемы стылю // Весц! АкадэмП навук Беларус!. Сер. гуман!т. навук. - 1994. № 2. - С.98 -104.

2. Сушенне I адказнасць мастака: Штрых! да творчага партрэта В1ктара Карамазава // Роднае слова. - 1994. № б. - С.13-19.

3. Апантанасць мастака // Л1таратура I мастацтва. - 1991, 19 чэрвеня.

4. I адз!н у пол! во!н // Л!таратура ! мастацтв'5. - 1993. 12 л!стапада.

5. В.Казько. "Хрон!ка дзетдомаускага саду": асабл!васц! сюжэта I кампаэ!цы! // Беларуская л!гаратура. Гомельск! дзяр-жауны ун!верс!тэт. Ун!верс!тэцкае. /у друку/.

РЭЗЮМЕ

Навагродская Наталля Уладз!м!рауна Проза А.Кудрауца, В.Карамазава I В.Казько. Праблеш творчай !ндыв1дуальнасц!

1ндыв1дуальнасць, стылявая с!стэма, етыль; структурнасць стылю, суб'ектыуная манера, клас!чная манера, пс!халаг1чны анал!з, формы апавядання, метафарычнасць мыслення, танальнасць, 1нтанацыя.

У дысертацы! разглядаецца станауленне творчай 1ндыв1дуальнасц1 п!сьменн1кау, складаецца цэласная карц!на творчасц! кожнага з 1х, выяуляюцца стылявыя адметнасц!. Анал!з творау дадзеных п!сьменн1кау праводз1цца на розных структурных узроунях: сюжэт-ным, кампаз!цыйным, моуным. У адпаведнасц! з гэтым вызначаецца структура даследавання. Адзначаецца, што вызначальнай у па-раунанн! стылявых манер А.Кудрауца, В.Карамазава 1 В.Казько з'яуляецца функция аутара. Праяуленне аутарскага пачатку вызна-чыла манеру В.Казько як суб'ектыуную, манеру А.Кудрауца як тра-дыцыйную клас!чную, манеру В.Карамазава як роуную I стрыманую, якая набл!жаецца да клас!чнай.

Вывады I асноуныя палажэнн! дысертацы! могуць бьщь выкаристаны пры чытанн! лекцый перад студэнтам!.

РЕЗЮМЕ

Новогродская Наталья Владимировна Проза А.Кудравца, В.Карамазова и В.Козько.

Проблема творческой индивидуальности

Индивидуальность, стилевая система, стиль, структурность стиля, субъективная манера, классическая манера, психологический анализ, формы повествования, метафоричность мышения, тональность, интонация.

В диссертации рассматривается становление творческой индивидуальности писателя, создаётся целостная картина творчества каждого из них, определяются стилевые различия. Анализ произведений данных авторов проводится на разных структурных уровнях: сюжетном, композиционном, языковом, в соответствии с чем определяется структура исследования. Отмечается, что ведушЕй в сравнении стилевых" манер А.Кудравца, В.Карамазова и В.Козько является функция автора. Проявление авторского начала определило манеру В.Козько как субъективную, манеру А.Кудравца как традиционную классическую, манеру В.Карамазова как ровную и сдержанную, близкую к классической. Выводы и основные положения диссертации могут быть использованы при чтении лекций и спецкурсов для студентов.

RESUME

Hovogrodskaya Natalia Vladimirovna Prose of A. Kudravets, V. Karamasov, V. Kozko. The Problem of creative Individuality

Individuality, atyle system, style, the structure of style, subjective manner, classical manner, psychological analysis, the form of narration, metaphorical thinking, the key, intonation of the work.

The dessertation exemines the formation of creative individuality of some writers;' the author creats the whole picture of creativity for each of them, the author also determina stylistic difference. The work analysis of the following is done on different structural levels: plot, composition, language. This position determines the structure of investigation. The author points out that determination in comparison of different stylistic manners of the followini writers belongs to function of the author. Display of the authors principle determines the manner of V. Kozko as subjective, the manner of A. Kudravets as traditional classic, the manner of V. Karamazov as even and restrained with inclination to classical manner of writing.

Conclusions and basic principles of the dessertation can be used for lectures and special courses in the Institute.