автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.10
диссертация на тему: Своеобразие жанров в утренних программах радио Республики(на примере радиостанций "Таджикистан" и "Ватан")

Текст диссертации на тему "Своеобразие жанров в утренних программах радио Республики(на примере радиостанций "Таджикистан" и "Ватан")"

Донишгохи миллим Точикистон

Ба х,укми дастнавис

04201352135 Начмиддинова Умринисо Сайдалиевна

Махсусияти жанр^о дар барнома^ои суб^го^ии радиолой цум^урй (дар мисоли радиолой «Тоцикистон» ва «Ватан»)

Рисола баром дарёфти да рана и плмии номзади нами фи'!оло>'ня аз руи

ихшсоси 10.01.10 -Журналистика

Наджмиддинова Умринисо Саидалиевна

СВОЕОБРАЗИЕ ЖАНРОВ В УТРЕННИХ ПРОГРАММАХ РАДИО РЕСПУБЛИКИ (НА ПРИМЕРЕ РАДИОСТАНЦИЙ «ТАДЖИКИСТАН» И «ВАТАН»)

Душанбе-- 2012

I Рох,бари илмй:

номзади илмх,ои филоло1ия, дотсснт Хайда ров С.

Мундарича

Мукаддима...................................................................3-9

Боби I. Хусусияти матн дар барномахои субхгохй.........................10-14

1.1. Таблиги кор, васфи кдхрамонони замон........................15-34

1.2. Тараннуми зебой ва завк дар барномахои радиой .........35-45

1.3. Пайомади таъсири радиой азтарики радио..............45-52

Боби II. Мавкеи жанрхо дар барномахои субхгохй..........................52-55

2.1. Жанрхои ахборй........................................................56-87

2.2. Жанрх,ои тахлилй. Тахлил воситаи таъсиррасонй...........88-97

2.3. Хусусияти барномахои публисистию бадей..................98-108

Боби III. Поэтикаи барномахои субхгохй..............................109 -116

ЗЛ.Образи публисистй ...............................................117-123

3.2. Сухани образнок..................................................124-146

Хулоса....................................................................147-149

Руйхати адабиёт.........................................................151-158

Мукаддима

Мух,имияти мавзуъ Ч,омеаи имрузаро бидуни BAO, аз чумла радио, тасаввур кардан мах,ол аст. Инсон наметавонад бидуни огах,й аз вок,еа*ои замон пешбарандаи сохахои чомеа бошад. Радио ягона воситаест, ки аз он тамоми ^ишрх,ои а^олм истифода мебаранд. Вай яке аз рукнхои асосии BAO буда, дар беиггари маврид дар олами ахбору иттилоъ пешдастих,о дорад. Аз ин ру, таваччу^и мардум, ахли цамънят ба радио сол ба сол, мох ба мох, афзуда, тамоми табак,ахои ахолиро фаро мсгирад. Воситахои чалбсозии радио бошад басо гуногунанд. Бесабаб пест, ки радио дар Точикистон низ чун дигар кишвархо ба макоми бештаре молик аст. Фак;ат номбар кардани сохтори радиохои чумхурй ин гуфтаи моро к;увват мебахшад. Шабаках,ои чумхуриявй хдрруз 96-соат барнома мешунавонанд. Журналистикаи радио аз самт\ои асосии кори :)ч,од|1 махсуб гашта. бисёр кормандони он чун симо\ои намосни кишвар шинохта шудаанд. Радио воситаи мудими иттилооги аст, вай хамчун як игохаи BAO дар таблиги комёбихои халк, сахмн муносиб мегузорад ва барои бехбудии хаёт шароиги мусоид фарохам меоварад. Бахусус дар даврони чах,онишавй, ин расона на ганхо василаи расонидани иттиллоъ, балки дар тагйироти зебоии чомеа завку тафрех, таргиби урфу одат ва х,уввияти миллй накдш муайян дорад. Дар шароити имруза мутобик ба инкишофи рузафзуни васоити хабаррасонй радио ба тамоми маънй инкишоф меёбад ва дар ин радиф на танхо сунначу анъанахо, балки мундаричаи асархои радиой низ беш аз беш такмил ёфта исгодаанд. Хдмзамон омилхои таъсиррасонии радио низ зиёд аст. Дар пахлуи шабакахои радиои чумх,урй боз 15 радиои мустакили тичоратй, вилоятию нохиявй ба ахолй хизмат мерасонанд. Чунон ки ишора шуд, дар мавриди мухтавои радио мазмуну мундарича, накши таъсиргузорй, инкишофи жанрх,о, усулхо ва ро.ххои бехбудсозии кори радио дар бисёр маколаву гузоришхои олимон, кормандони радио,

л

J

пажухд'шлгарон ва сомеон корхои тахдикй ва тахдил й анчом дода шудаанд. Мухдадик, С. Хочдзод рочеъ ба жанрхои радио китоберо аз чоп баровардааст, вале он хдм чихатхои умумии жанрхоро фаро гирифта, дар бораи махсусиятхои жанрй ва чихатхои хоси радиобарномахо чизе намедихад. Агар дар мачмуъ тахлили рисолахои дарчшударо дойр ба махсусиятхои радио ба эътибор гирем. то ба ход кори тахдик,ии максаднок ва фаро гири ¡мавзуи мушаххаси радио, тахлилу тахкикоте анчом дода нашудааст. Бино ба ин сабабхо тах^ик,и хамачонибаи вижагихои жанрии журналистикаро дар барномахои фарогатии радио и «Точикистон», бахусус барномахои субхгохии он мавзуи тахк,ик,и корамон к,арор дода, рочеъ ба ин мавзуъ андешахоямонро дар доираи як рисола баён кардем.

Дарач;аи омузиши мавзуъ. Дойр ба кору фаъолияти радио корхои зиёди 1,ахкит<.й анчом дода шудааст, ки китобрг дасч'ачамъонаи А, А Шерел «Радиожурналистика»(59) аз он чумла аст. Х<лмчунон В.В. Смирнов «Радиоочерк». - Ростов-на-Дону. 1984. (72), С.В. Муратов. «Активные методи обсуждения в журналистике». - М.: 1999. (43), Т. М. Горяева. «Радио России». - М.: 2002 (20). В.М Горохов. «Основи журналистского мастерства» .Учеб. пособия.М,:2002 (19), А. Я. Юровский. «Телевидения поиски и решения». - М.:1983. (103) ва дигарон мак,олахо, монографияхо ва дастуру маводи дарсии зиёде навиплтаанд.

Мо инчунин аз андешахои назариявии М. Барманкулов (8), К).

Баранович (7) бахра бардоштаем. Дар навиштахои оихо иак,ши радио

дар бахши иттилоотй ва иттилоотонй, мак,оми радио дар тарбияи

ватандустй, осоиш ва худогохии миллй, тарбияи завк ва маърифаги

мардум. хеле барч,астаю возех нишон дода и гуда а ст. Дар омузиши радио,

гах^ик.и сохахои чудогонаи он сахми мухак,к,ик,ону олимони намоёни

точ,ик 3. Ш. Рачабов [62], М. Бобохонов [13], М.Шукуров [100] , В

Асрорй (4) низ калон аст. К,исме аз онхо хануз дар тахияи барномахои

4

«Мннбари милиощо», «Радиогазета^о» иштирок карда, баъд^о аз таассуроти хонандагону шунавандагон к,иссах,о оростанд. Му^ак^щони наели саввум А. Нуралиев (47,48), И. Усмонов (81,82,83,84,85,) , А. Саъдулосв (68,69) оид ба масъалахон таргиби радио, Г1. Гулмуродзода (48) дойр ба махсусияти жанр^ои радио ва чих,атхои умдаи он китобу монографиях^ таълиф кардаанд. Таърих радиои точикро бе таълифоти олимони иасли дигар Д. Давронов (22), С. Гулов (21. 68), к и чихати касбияти кормандони радио ибрози андеша намудаанд ва бевосита солх,о дар ин даргох, фаъолият карда, пасон ба кори тах,к,ик,ии журналистика гузаштаанд, тасаввур кардан мух,ол аст.

С. Хоч,азод ба инкишоф ва мак,оми радио дар ч;омеаи Точикистон тътибор дода, баъзе махсусиятхои радиоиро к,айд намуда. \амзамоп сам г и фаъолияги идораву шуъбах,ои (игтилоож, тахлилП, м усики, фарханги-фарогатй ва идораи барномахои «Субх»)-и онро ба ринггаи тахкик, кашидааст.

Дар бораи чих,атхои характерною^ радиои точик, махсусан махсусияти барномахо, истифодаи жанр^о то хол дар 1 пакли рисолаи мукаммали илмй пажухише ба анчом нарасидааст.

Объекта та*к,ик,от маводи радиои Точ,икистон мебошад. Дар

раванди тахкик ба матолиби бахшх,ои фарогатии он такя карда ба махсусияти жанр дар барномахои субх,гох,ии радио дар мук,оисаи радиои давлатй ва радиои тичоратии «Ватан» таваччух, зохир карда шудааст.

Предмета тадк,ик, тахдику баррасии жанр, восита ва усулх,ои фаъолияти радиоро фаро мегирад. Дар ин бобат аз маводи дастрасшудаи идораи радиои номбаршуда ва бойгонии радио истифода карда шуд.

Мак,сад ва вазифах,ои тахдик, аз омузиши махсусияти жанрй ва хосагии бахшх,ои фарогатии радиои давлатии миллй дар муцоиса бо

баъзе радиох,ои навпайдои мустакили хусусй иборат аст. Вобаста ба ин халлу фасли муаммох,ои зерин ба миён гузошта мешавад.

- Арзигп додан ба рох,и тайкардаи радиои точик, ташхис кардани вазифа\,ои радио аз ибтидои фаъолият (1930) то ба коммупикнтсияи умумй табдил ёфтани он;

- Ташхиси рох,у самтх,ои инкишофи радио дарТочикистон;

- Сарпарастии давлат ва хукумат дар инкишоф ва ташаккули радио;

- Роадои такмил ва пурра кардан аз тарики радиои хукуматй ва (тичоратй);

- Нишон додану бармало сохтани чщатх^ои вижаи радиои гпчорагй дар мук,оиса бо радиолой хукуматй;

- Поэтика и матн дар радиои муосир;

- Истифода ва мак,оми жанрх,о дар радиои хукуматй ва хусусй (т ичорати).

Навгоних,ои илмии рисола дар ташхиси мавзуи мукдрраршуда руй мезанад. Дар рисола бори аввал махсусияти барнома^ои субх.го^ии радиои «Точикистон» тахдик гардида, чанба^ои завк,бахши он дар мисоли фаъолияти ин радио нишон дода шуда, роху воситах,ои барномах,ои хоси фарогатй муайян карда гнудааст ва радио па тан>;о воситаи таблигу ташвик, ва иттилоот, балки х;амчун воситаи маърифат, гарбияи эстетики ва такмили фах,ми эмотсионалй нишон дода шудааст.

Асоси методологи ва назариявии кор. Хангоми навиштани

рисола методи назариявй-мукоисавй истифода бурда шуд, ки

мухтавояш мурочиат ба таърихи ташаккул ва тах,аввулм пайдоиши

корбурди жанрхо ва усулхо мебошад. Дар чараёни кор муаллифи

рисола ба тахкдкоти олимоии рус. о л им ом и мам л а катко и

б

муштаракулманофеъ дойр ба чихатхои хоси радио, жанрхо ва барномахои хоси фарогатии радио эътибори хоса додааст. Дар кор инчунин дастовардхои роч;еъ ба радио, нук,тах;ои назариявии нав родеъ ба радио, ба эътибор гирифта шудааст.

Ахамияти назариявй ва амаяии тадт^ик;от бо он собит мешавад, дар рисола ба чихатхои хоси кори радио таваччух гардида, пахлухои нозуки фаъолияти кормандону мутахассисони сох,аи радио муайян намуда, рох^ои бехбуд бахшидани кори радиоро муайян намуда, хамчунон имконият ва навгонихои соха роч;еъ ба усулхои прогрессивии он пешниход гардидаанд. Дар рисола ба омузиши радиои точик хдмчун муассисаи иттилоотию фарогатй таваччУ\и амик, зохир гардидааст. ки ба вижа дар тахк,ик,и мавзуи технологиям радио, навиштан, арзиш додан. тахдили жанрй ва мавзуии радио кум а к мерасонад. Вобаста ба ин мак,сад.\о мух,ак,к,ик, хдлли вазифа^ои зеринро ба ,\имоя пекикаиг мекунад:

- Махсусиятхои радио хамчун воситаи мухиму дастраси иттилоот;

- Воситахои шаклофаринии радио, мак,оми мусикй ва сару садохо дар барномахои фарогатй;

- Услуб ва вижагихои барномахои радио ва роххои бех,буд бахшидани сифати сабту пахши он:

- Сабаб ва омилхои пайдоиш ва игаклгирии барномахои суб.х,гох,й;

- Эстетика ва поэтикаи барномахои фарогатй дар радиои Точикистон:

- Умумият ва гозагих;ои барномахои фарогатии радио дар мук,оиса бо барномахои маъмулй;

- Арзи вучуд кардани радиохои хусусию тичоратй дар пурра кардан и фазой иттилоотии чу^хурй;

- Хислати радиои тщорати - риоя нашудани к,олабх,ои маъмули, бартарии мусит<,й бар ахбор, сергапй ва беу,удагуйи.\ои радиои хусусй.

Сарчашмах,ои назариявии тахки^ асосан аз тахк,мк,отм олимони сода ва умуман журналистика Я.Н. Засурский, Н.Богданов (23), Е.П. Прохоров (56), А. А. Шерел (99), В.Г. Кузнетсов (31), Б. Вяземский (14), И. Усмонов (81), А. Саъдуллоев, С. Гулов (68), А. Нуралиев (47) манша гирифта, хамчун сарчашмахои назариявии тадк,ик, хизмат кардаанд. Муаллиф дар асоси назарияи осори илмии онх,о тахдилу фарзиях,ои худро иброз доштааст. Дар кори му^аклик, х,амчунин рисолаи С. Хоцазод «Нак,ши радиои Точ,икистон дар солх,ои истикдолият» чун сарчашмаи маълумот истифода шудааст.

Ахамияти амалии рисола. Рисола ахамияти илмй-амалй дошта. барои кормандони феълии радио ва журнал и сто ни навомузи радио мухим мебошад. Маводи тахкикотро дар навиштани таърихи радио, китобхоп да рей ва васоити таълимй. хондани курехои махсус аз амалияи радио, инчунин барои фахму идроки поэтикам радиои фарогатй ва маърифатй истифода бурдан мумкин аст.

Апробатсияи рисола. Мавзуи рисола актуалй буда, он дар кафедрам гелевизион ва радиошунавонии Донишгох,м миллим Точикистон 1'асдик, карда шудааст. Муаллиф дойр ба ахамияти назариявй ва амалии он дар конференсиях,ои байналмиллалим «Замони муосир ва журналистика» (201 1), «Жанр дар васоити олектронии ахбор» (2012) ва конференсияи чумхуриявии илмию назариявии у сто дон ва кормандони ДМТ бахшида ба «Анчоми дахсолаи (2003-2013) Эъломияи Созмони Ммллали Муттахид оид ба саводнокй» ва инчунин дар семинару колоквиумхо дойр ба ч,ихатх,ои иттилоотию маърифатии радио (солхои 2008-2012) маъруза хондааст. Дар мачаллахое, км аз кайди ВАК-1-1 Вазорати маориф ва илми Фсдератсияи Россия гузаштаанд

4 ма кола ба чоп расонидааст, ки номгуяш дар охири рисола оварда мешавад.

Сохтори рисола. Рисола аз мукаддима се боб, ну\ фасл, хулоса ва фехристи адабиёти илмию публисистй иборат аст.

Боби 1. Хусусияти матн дар барнома^ои субдгсвд

Хар соха и эчод жанрхои худро дорад. Матни журналиста, ки дорой нишонахои сифатии ба худ хос аст, дар баробари хама гуна матни дигар мазмуни хамачонибаи суннатии ин мафхум ба хисоб меравад. Хдмзамон махз чунин намуди матн имконоти васеъ ва ягона дорад, вай хамеша ба таври истисной, гуногунчабхд аст. Таваччух ба жанр ва матни журиалистй бахусус дар асри XX зиёд гардид ва матн на хамчун иншои калнмотй, ё ин ки лахзае аз он ки асари хотимаёфгаи семантикиро ташкил медихад, фахмида мешавад, балки дигар фахмишро ба худ касб кардааст. Он хамчун зухуроти космологй фахмида мешавад. «Ч,ахон матн асг ва мо дар дохили матни азим умр ба cap мебарем, чи гавре ки олами ихогашуда дарк мешавад, «хонда мешавад» метавон гуфт, ки тамоми дунё низоми аломатхо мебошад, яъне чихати маънои матн хеле амик аст» (32,132). Яке аз аввалин нафароне, ки табиати аз чихати диалектикй мушкили матнро ба таври системанок дарк ва пешниход намуд, ин файласуф ва адабиё'пиииоси рус М. М. Бахтин мебошад. Бахтин «матнро хамчун махсули гуфтугу мехисобад» (10,175). Чунин дидгох ба пуррагй ба консепсияи адабиётшиноси маъруф Ю. М. Лотман мутоби^ат мекунад, ки дар бораи намудхои матнхо сухан меронад (33,5). Матн мета во над, масалан дар интишороти матбуот дарч ёбад ва инчунин метавонад дар шакли ахборй ва шифохй бошад. Тибки а кила и А. М. Коршунов ва В.В. Минатов нишонаи асосии матн аломатнокй мебошад ва ин ба он хотир аст, ки матн доимо аз аломатхо иборат б уда, дар аломатхо и мушаххас пешниход мегардад. Магнхо метавонанд хаттй - воситаи табии забон бошанд, инчунин генетики бо зухури вучуди инсон мушаххаси илмиро бозгу намоянд.

Хосияти дигари матн, ин мах^дудияти он мебошад. «Дар зери мафхуми матни журиалистй системаи аломатхои мураккаб ва

гуногунхислат фахмида мешавад» (29,284-286) Матни журналистй ин мафх,уми аслй мебошад, ки тачзияи дохилии таснифотро, ки ба тагйироти намудии аломат асос меёбад, мепазирад. Дар раванди таснифот навъхои дарачавй ва пеш аз хама хамон маърифате мукаррар мегардад, ки дар он забонхои асоси BAO - матни \арф ба хисоб меравад. Дар раванди сохтани матн дигар унсурхои семантикй иштирок мекунанд. Матни журналистй бо мухтавои худ нишонахои гуногунхарактери сифатиро доро мебошад ва дар ин чода он ба образи публисистй арзишманд мебошад. Мухакдики матбуоти даврии немис Г. Регер мушкилоти печидаи услубин муайянсозип талаботи матни журналистпро к,айд намуда, пешниход менамояд, ки нишонахои зерин асосй хисобида шаванд: «Вок,еъбинй, шакли пешниходи мавод, мубрамият» (107,165-170). Хамин тар и к,, вобастагии мустакими баходихии сифатии матни журналистй аз он чихат, ки чй гавр дар он припсиии мухпми ичтимой рохандозй шудааст, муайян мегардад. Ин чанбаи асоси и харакати ичтимоии матни журналистй мебошад, ки дар он нак,ши асосиро арзишхои мазмунии BAO мебозанд. Агар барои сабти механикии мавод ва пешниходи визуалии он (хуруфчинии мак,олахои рузнома, сахифабандй) аломатхои интишороги хаттй кофй бошанд. он гох барои пешкаш ва кдбули мохияти интишори он зинахои нисбатан мураккабу муташаккил заруранд. Дар маънии васетз ин аломатхо далели ичтимой. имконоти семантикии матн ва имконоти авдитории он ба хисоб меравад. Аломатхое, ки аз матнхои журналистй бармеояд, аз чониби аудитория (шунаванда) ба як неву, балки дар мачмуъ ба фахмиили шахсии онхо кабул мегардад. Аудитория, ки доим аз мардуми гуногун таркиб ёфтааст, дар он на як балки чанд фахмиш зухур мекунад. «Хангоме, ки ин аломатхо аз матнхои журналистй муназзам ба тачрибаи вокеии аудутория мувофик, наояд, он гох ба тарви мушаххас BAO аз боварии он нафароне, ки барои онхо фаъолият менамоянд, мебарояд»( 71, 139-40).

Мавчудияти «аломал'хои ичтимоии далел» амалан доим хоси матни журналистй мебошад. Ба мазмуни ичтимой чанбатт идеологии магни

журналисты махдудан алокдманд аст. Мовобаста аз он ки, асари журналистй дар кадом шакли чамъиятй ба вучуд меояд, он доиман ба таври катъй идеологиям мавчударо ба инобат мегирад. Ин амри бетагйир хоси чомеаи муайян ва вакти дискурс (аз калимаи фаронсавии discourse- нутк) мебошад. Калимаи нутк, дар инчо ба ду маънй фахмида мешавад: хамчун матне, ки мухити маънавии фарханги умумиро ифодакунанда, ва инсони мутамаддинро фарогир аст: «Хдмчун матне, ки барои амалхои идтимои равона гардидаасту вокеияти идгимоиро ташкил медихад» (79,47). Дилхох маводи журналистй метавонад хамчун кисми ин дискурс баромад намояд.

Дар мадмуъ ин ба пуррагй вазъи табиии ашёхо мебошад, матни асари журналистй худ ба худ вучуд дошта ва хамзамон аз чихати диалектики ба дигар сохахои хаёти маънавй алокамаид аст. Аз ин чихат кобили кабул аст, ки дар низоми васоити ахбори омма чанбахои идеологи, семиотики ва технологии матнсозиро чудо созем. чанбаи идеологи дар худ фарогири мураттабзосй, таркиби сарчашмахои матнй буда. чавобгуи ахбори умум аст, пешгуй ва тахрири радиошунавонй ва тслевизион мазмуни маводи матнии ахбори умум аз мавкеи муайяни идеологй ва вазъи ашёхо дар чахон инъикос меёбад. Маводи журналистй, ё ин ки маводи ба таври кофй мутобикшудаи чавобгуи ВАО мохиятан чихати мубрамияти аломатхои фавкуззикр - камуникативй. ичтимой ва идеалогиро доро мебошад.

Аз боби вазну тамкини сухан, бахусус сухани образнок сухан ба миён оварда гуфтан мумкин аст, ки да