автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.01
диссертация на тему: Творчество В. Ластовского в идейно-художественном контексте белорусской литературы начала XX века

Полный текст автореферата диссертации по теме "Творчество В. Ластовского в идейно-художественном контексте белорусской литературы начала XX века"

- БЕЛАРУСИ ДЗЯРЖАУНЫ УШВЕРС1ТЭТ

УДК 882.6.09

БАРЫСЕНКА Вольга Уладз1.\прауна

Творчасць В. Ластоускага у ¡дэйна-мастацюм кантэксце беларускай Л1таратуры пачатку XX ст.

10.01.02. — беларуская лкаратура

Аутарэферат дысертацьп на атрыманне вучонай стунен1 кандидата фшалапчных навук

БЕЛАРУСК1 ДЗЯРЖАУНЫ УН1ВЕРС1ТЭТ

УДК 882.6.09

БАРЫСЕНКА Вольга Уладз1м)рауна

Творчасць В. Ластоускага у щэйна-мастацк1м кантэксце беларускай лггаратуры пачатку XX ст.

10.01.01. - беларуская лтаратура

Аутарэферат дысертацьп на атрыманне вучонай cTyneni кандидата фшалапчных навук

Работа выканана на кафедры беларускай Л1'таратуры XX стагоддзя Беларускага дзяржаунага уш'верстота.

Навуковы мраушк -Афшыйныя апаненты:

Апашруючая аргашзацыя -

доктар фшалапчных навук, прафесар БДУ Л.Д. Сшькова

доктар фшалапчных навук, член-карэспандэнт НАН Беларуа МЛ. Мушынсю

кандьщат фшалапчных навук, дацэнт 1.В. Жук

Беларуси дзяржауны ушверстт культуры

30

Абарона адбудзецца « 10 » люталада 2000 г. у 16 на пасяджэнш савета Д 02.01.12. па абароне дысертацый у Беларусюм дзяржауным ушверсггэце ( 220030, г. Мшск, вул. К. Маркса 31, фшалапчны факультэт, ауд. 62 ; тэл. вучонага сакратара: 222-33-66)

3 дысертацыяй можна азнаёмщца у б1бл1ятэцы Беларускага дзяржаунага уж'версггэта.

Аутарэфератразасланы « £ » /<;/}С7А1г?ЧМ/*7) 2000 г.

Вучоны сакратар савета па абароне дысертацый

-ел+си^ А.1. Бельсю

АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА РАБОТЫ

Актуальнасць даследавання. В.Ластоусю увах°Д31Ць У ^¡к шсьменшкау пачатку XX ст., яюя заклши мастацкую аснову беларускай л1таратуры усяго XX стагоддзя. У 30-я гады В.Ластоусга стау ахвяраю масавых рэпрэсш; яго творы бьии выкраслены з лггаратурнага I культурнага кантэксту. Толыа у канцы 80-х гадоу тсьменшк быу поунасцю рэабиптаваны. 3 гэтага часу пачал1 з'яуляцца публжацьп, прысвечаныя яго жыццю I творчасщ. Пры наяунасщ лпаратуразнаучых прац па названай тэме неабходна канстатаваць адсухнасць грунтоуных манаграф1й, прысвечаных мастацкай творчасщ В.Ластоускага. Асобныя публжацьп у навуковым ! перыядычным друку, яшя у асноуным разглядаюць жыццё 1 грамадскую дзейнасць шсьменшка, не могуць задаволщь патрэбу у вывучэнш спадчыны аднаго з лщэрау пакалення старэйшых адраджэнцау.

Анал1з творчасщ В.Ластоускага у кантэксце щэйна-мастащах традыцый беларускай 1 еурапейскай лЬаратуры 1 культуры пачатку XX ст. мае прынцыповае значэнне. Па-за духоунылп 1 эстэтычным1 дaмiнaнтaмi акрэсленага пстарычнага перыяду, якля адмыслова праявшся у творчасщ В.Ластоускага, немагчыма адэкватнае разумение асноу мастацкага мыслення шсьменшка, стылёвых прынцыпау ягонай творчасщ.

Мастацкая сютэма В.Ластоускага, у сваю чаргу, прадвызначае разумение пэуных з'яу у псгорьн беларускай л1тарагуры пачатку XX ст. Акрамя таго, анал!з творчасщ В.Ластоускага дае магчьшасць вызначыць пэуныя "першакрынщы" спецыф1чных щэйна-мастацюх з'яу у сучаснай беларускай Л1таратуры, асабл1ва т.зв. авангарда.

Сувязь працы з буйным! навуковым! праграмамь Дысертацыйная праца, тэма якой была зацверджана на вучоным савеце фшшмпчнага факультэта БДУ (пратакол № 3 ад 26 шстапада 1998 г.), з'яуляецца адной з састауных частак кафедральнай навукова-даследчай тэмы "Праблемы канцэптуальнага асэнсавання сучаснай беларускай л1таратуры XX ст." (1996-2000).

Мэта дысертацыйнага даследавання. Мэтай дадзенай дысертацьп з'яуляецца вывучэнне спадчыны В.Ластоускага у кантэксце беларускай лггаратуры пачатку XX ст.

Галоуныя задачы дысертацыйнай работы фармулююцца наступным чынам:

- вызначыць ¡дэнна-эстэтычную сувязь творчасщ В.Ластоускага з асноуным1 тэндэнцыям1 беларускай лЬаратуры пачатку XX ст.;

- выявщь фшасофск1я асновы творчасщ В.Ластоускага;

- акрэслщь тыпалапчна агульнае 1 пепауторна-арыпнальнае у Л1таратурнай спадчыне В.Ластоускага.

Аб'екг 1 прадмет даследавання. Аб'ектам даследавання з'яуляецца лггаратурная спадчына В.Ластоускага. Прадмет спецыяльнага вывучэння -

фшасофсюя, культуралапчныя, эстэтычныя пошум В.Ластоускага на шляхах асэнсавання нацыянальнай 1 еурапейскай традыцьп.

Гшотэза. Творчасць В.Ластоускага амб1валентная у адносшах да хрысщянскай духоунай традыцьп: яна з'яуляецца эмацыйным выражэннем поглядау шсьменшка, заснаваных на ¡дэ1 усебаковага адраджэння нацыянальнай духоунай, пстарычнай спадчыны. Асабл^васщ стылю вышкаюць з фшасофск1х, эстэтычных 1 рэлшйных поглядау тсьментка.

Метадалопя даследавання. Метадалапчнай асновай даследавання служаць прынцыпы культурна-пстарычнага, тыпалапчнага 1 супастауляльнага лгаратуразнауства з элементам! структурнай лшгвктыю. У працы ул1чваюцца тыя тэарэтычныя высновы даследаванняу творчасщ старэйшых беларусщх адраджэнцау, як1я вызначаны у працах В.А.Каваленю, А.А.Лойи, М.ГМушынскага, 1.Я.Навумены.

Навуковая нав13на даследавання. Дадзеная работа - першая спроба анал1зу аргашчных сувязей творчасш В.Ластоускага з традыцыям! беларускай 1 еурапейскай л1таратуры 1 культуры.

У рабоце упершыню у айчынным лггаратуразнаустве вызначаецца месца рэлтйных пытанняу у мастацюм свеце В.Ластоускага, ¡х уплыу на фармаванне светауспрымання 1 эстэтычных асноу шсьменнщкага мастацкага мысле1шя. Гэта дае магчымасць паглыбщь разумение творчай ¡ндывщуальнасц! Ластоускага, паказаць абумоуленасць слецыф1чнага у спадчыне Ластоускага унутраным1 заканамернасця.\п асабютых ¡дэйных I мастащах пошукау шсьменшка.

Практычная значнасць атрыманых вышкау. Асноуныя палажэнш дысертацьп могуць быць выкарыстаны:

- у далейшым вывучэнш творчасш В.Ластоускага;

- пры стварэнш новых вучэбных дапаможшкау па псторьп беларускай лтратуры;

- пры падрыхтоуцы 1 паглыбленш агульных I спецыяльных курсау па псторьп беларускай Л1таратуры пачатку XX ст.;

- пры вывучэнш беларускай л ¡тар ату ры у сярэдняй школе, лщэях, пмназ!ях.

Асноуныя палажэнш дысертацьп, якчя выносяцца на абарону:

1. На фармаванне светауспрымання В.Ластоускага аказат значны уплыу традыцьп беларускай, сусветнай клаачнай 1 еурапейскай мадэршсцкай лларатуры.

2. Творчасць В.Ластоускага выступае як паслядоунае рацыянальнае 1 эмацыйнае выражэнне светауспрымання шсьменшка. Асноунай у творчасш Ластоускага можна л1чыць праблему нацыянальнай пезалежнасщ 1 фшасофскую праблему свабоды, у рамках якой шсьменшк тлумачыць пыташи веры.

3. Праз стылёвыя асабл1васщ 1 праблематыку творчасщ В.Ластоускага выразна прасочваецца светапогляд шсьменшка, як! пэуным чынам

аб'ядноувае хрысщянсгая I ггагансюя рэлшйныя щэалы з акцэнтам менав1та на апошшх.

4. Найбольш характэрныя асабл1васщ творчасщ В.Ластоускага як у рэлтйна-фшасофсшм, так I у эстэтычным аспектах выншаюць з прыярытэтнасщ нацыянальнага, а таксама з пагансюх, экумешсцгах - у шыроюм сэнсе -схшьнасцей шсьментка.

5. Ацэньваючы погляды Ластоускага на асноватворныя аспекты у анталогп чалавека (вера, теорчасць, бьщцё) на падставе 1000-гадовай хрысщянскай традыцьп Беларуа, можна зрабщь вывад пра вышковую амб!валентнасць адносш тсьменшка да хрысщянсюх 1 пагансмх народных ¡дэалау.

6. Мастацкая астэма В.Ластоускага вель\и успрымальная, але у той жа момант арыгшальная 1 самастойная. Творча засвойваючы лггаратурна-мастацкш традыцьп, Ластоусю асэнсоувае ¡х у кантэксце свайго часу I разв!вае, па-свойму трансфармуе ¡х, ажыццяуляючы таым чынам пераемнасць у развщш Л1гаратуры.

Асабкты уклаД дысертанта. Работа нашсана самастойна. Праанал1заваны I сютэматызаваны вялш абсяг матэрыяла^, як1я малавывучаны I не падагульнены даследчыкамь На канцэптуальным узроут раскрыты рэлтйна-фшасофскк асновы творчасщ Ластоускага як мнагаграннага мастацкага феномену.

Апрабацыя вышка^ дысертацыь Дысертацыя абмяркоувалася на пасяджэннях кафедры беларускай лгаратуры XX сг. фшалапчнага факультэта БДУ (пратакол № 10 ад 18.04.2000 г.; пратакол № 11 ад 24.05.2000 г.), кафедры беларускай мовы 1 лкаратуры МДЛУ (пратакол № 8 ад 24.03.2000 г.). Паводле даследавання зроблены публжацьи у навуковым перыядычным друку. На мЬкнародных навуковых канферэнцыях 1 на III ТМжнародным кангрэсе беларусютау зроблены даклады:

В.Ластоуск1 - прадстаушк перадмадэршзму у беларускай л!таратуры (М1жнародная иавуковая канферэнцьш "Актуальныя праблемы беларускага лгаратуразнауства. У гонар 85-годдзя А.Куляшова", Маплёу, 19-21 сакавша

1999 г.);

Проза В.Ластоускага I урбашзм (IV 1УПжнародная навуковая канферэнцьш "Славянсюя л1таратуры у кантэксце сусветнай", Мшск, БДУ, 12-14 кастрычшка 1999 г.);

Рэлтйныя пошую Заходняй Европы I творчасць В.Ластоускага (Першая сеая III М1жнароднага кангрэса беларуа'стау, Мшск, 22-24 мая

2000 г.)

1дэ1 масонства на тэрыторьн былой Расшскай ¡мперьн (ад дзекабрыстау да В.Ластоускага) (навуковая канферэнцыя "Я лиру посвятил народу своему...", прысвечаная 200-годдзю А.Пушкша, Брэст, БрДУ, 22-23 кастрычшка 1999 г.);

Спроба прачытання спадчыны В.Ластоускага з пазщый постмадэршзму (навуковая канферэнцыя маладых вучоных "Современная филология: сегодня и завтра", Мшск, БДУ, 30 красавка 1999 г.).

Матэрыялы дысертацьп выкарыстоувалкя пры распрацоуцы лекцыйнага курса па псторьп беларускай лкаратуры у МДЛУ.

Апублжаванасць вьпикау. Па тэме дысертацьп апублжавана 4 артыкулы у навуковых часотсах, 3 прэпрынтныя выданш, 3 дэпашраваныя артыкулы, тэзюы трох дакладау, зробленых на навуковых канферэнцыях. Агульны аб'ём апублжаваных матэрыялау складае 135 друкаваных старонак.

Структура I аб'ём дысертацьп. Структура работы вызначаецца мэтам даследавання. Дысертацыя складаецца з уводзшау, агульнай характарыстьта работы, асноунай даследчай части з 4-х раздзелау, (2-п раздзел - з 3-х падраздзелау), заключэння, сшса выкарыстаных крынщ. Асноуны тэкст займае 97 старонак, сшс выкарыстаных крынщ- 181 назву.

АСНОУНЫ ЗМЕСТ РАБОТЫ

Ва уводзшах анал1зуецца крытычная лггаратура па творчасщ В.Ластоускага, у тым лжу 1 замежная; аргументуецца неабходнасць звароту да даследавання мастацкай спадчыны В.Ластоускага у щэйна-мастацк1м кантэксде беларускай .штаратуры пачатку XX стагоддзя.

У першым раздзсле "Светапоглядныя асновы творчасщ В.Ластоускага" падаецца панорама фтасофскгх / рэлтйных пошукау Заходпяй Еуропы / Беларуси у пачатку XX стагоддзя, мая аказал! вялш уплыу на характар светауспрымання В.Ластоускага.

Нацыянальная щэя як ушверсум, пэуная духоуная дамшанта ¥ жыцщ1 творчасщ Ластоускага праявшася выключна красамоуна. Менав1та у залежнасщ ад яе знаходзщца вырашэнне шсьменнжам практычна уах мастацих праблем: ад рэлшйна-фшасофсюх да эстэтычных. Гэта тлумачыцца патрэбай самавызначэння беларуса па важнейшых праблемах духоунага жыцця.

На працягу стагоддзяу рэлтя вызначала с1стэму духоуных каштоунасцей чалавека. У XX ст. месца хрысщянскага ушверсума у шэрагу культурных нш занял! абстрактныя паняцш гумашзму, л1бератзму, братэрства 1 роунасщ, якы таксама час ад часу страчвал1 сваю безумоуную аутарытэтнасць, Пытанш, адказы на ягая давала рэлМя, заставался адкрыты.ш. Пра гэта сведчаць фшасофсмя, мастацюя пошую I рух!, щ проста смутная душэуная неуладкаванасць на побытавым узроуш, якую адчувае чалавек у XX ст.

Пачатак XX ст. з'яуляецца этапным у рэлшйных 1 фшасофсюх пошуках Заходняй Еуропы. Адмов1ушыся ад хрысщянскага вучэння аб ¡сцше, чалавек быу вымушаны шукаць яе недзе яшчэ. На дапамогу прыйишп самыя

розныя фшасофп i вучэнш, якш прынесл1 патаемныя веды. Адным з самых масавых ¡нтэлектуальных захапленняу еурапейскай грамадскасщ пачатку XX ст. было масонства.

3 пачатку XX ст. масонства пачало шырока распаусюджвацца сярод лтратурных, мастацюх i пал1тычных гурткоу Расшскай ¿мперьн. Быць артадаксальным хрысщяншам зрабшася ужо не актуальна. У самых розных гарадах ¡мперьн у пачатку XX ст. чыталкя лекцьп па тэасоф!!, антрапасофп i парапахалогп, выкладалася кабала пад выглядам егшецкай ui будысцкай мудрасць Стрытычныя сеансы станавшся неад'емнай часткай сустрэч у масташах багемных салонах. А.Смалянчук у нарысе "3 ricTopbii вшенскага масонства XX ст." прыводзщь дакументальныя звестю пра тое, што да таварыства "Вольных мулярау" мел1 непасрэднае дачыненне слынныя дзеячы беларускага адраджэнцкага руху браты Луцкев1чы, В.Ластоусю, I.KpacKoycKi. А.Смалянчук друкуе вытрымю з дзёншка Mixaha Ромэра (1880-1945), вядомага навукоуца i палкычнага дзеяча Л1твы [5,63-64]. Ромэр распавядае пра свае уступленне i працу у вшенскай масонскай ложы, пра мэты i задачы тайнай аргашзацп. Аугар сцвярджае, што у Вшьш у 1910 г. была заснавана першая ложа пад назвай "Лучнасць". У яе уваходз!у 1ван Луцкев1ч- брат Прамоуца (Orator), захавальнк абрадау i статуту, беларус). А у 1911 г. утварылася другая вшенская ложа пад назвай "Лггва", у якую у 1912 г. быу прыняты беларус Вацлау Ластоусю. Таим чыным, пашыраная у беларусшм лггаратуразнаустве думка пра тое, што светапоглядныя асновы беларускага адраджэнства пачатку i першай паловы XX ст. звязаны выключна з щэям1 хрысц1янскай дэмакратьп, народнасщ, а затым i сацыял1зму, патрабуюць удакладнення.

1дэ1 масонства з часоу сярэднявечча распаусгоджвал¡ся у Заходняй Еуропе. Прасоувацца на усход яны пача."п разам з урбашзацыяй усходнеславянскай тэрыторьп. Адарванае ад зямл! дзщя асфальту стварае свой, штучны, свет, сваю фшасофио, эстэтыку, сваю прыгажосць.

Ластоусю, змагаючыся за адраджэнне беларускай культуры, 1мкнецца адначасова увесщ яе у еурапейси кантэкст. Натуральна, што тэта кантэкст урбашзаванай Еуропы. Увага тсьменшка сюравана на горад як пэуны культурны феномен. А урбашсцкае светауспрыманне становщца прыдатнай глебай для масонсюх ¡дэй. Тамя перакананш становяцца надзвычай важным! у творчасш Ластоускага.

Менавка з гэтых пазщый магчыма грунтоуна i адэкватна анал1заваць спадчыну п1сьменн1ка як фшасофскага, так i псторыка-культурнага KipyHKy. У адваротным выпадку характарыстыка творчасщ В.Ластоускага можа быць зведзена да чыста фармальных штаранняу, да успрыняцця яго самабытнай творчай спадчьгаы у якасщ непасрэднага наследавання народных легендау i паданняу.

У друпм раздзеле "1дэ1 i формы у апавяданнях В.Ластоускага" анал!зуюцца щэйна-мастацюя асаб;нвасщ прозы малых жанрау В.Ластоускага.

У першым падраздзеле разглядаюцца творы ф'тасофскага зместу, як!я закранаюць пытанш светабудовы, сэнсу чалавечага жыцця. Гэтую праблематыку раскрываюць абразы "Нарадзшы", "Зайчык", "Слёзы", "Ёсць боль", "Мары". Па сутнасщ, асноуны матыу згаданых творау можна успрымаць як варыяцыю на тэмы Bio.nii. Тэта, напрыклад, надзвычай распаусюджаны матыу марнасщ усяго пад сонцам, дзе няма шчога новага, усё паутараецца, i намаганш чалавечыя ёсць таксама найвялкшая марнасць. Паводле Ластоускага, чалавеку наканаваны боль як аб'ектыуная рэальнасць. Ca смершо чалавек застаецца сам-насам; боль HixTo не можа не тольш сшшыць, але i зауважыць. Так i у жыцщ чалавек бясконца адзшою - у гэтым невырашальная трагедыя усяго бьщця. Амаль такая атуацыя anicaHa у Б1блй, у кшзе 1ова шматпакутнага [5:6-7]. Але хрысщянскае разумение жыццёвай пакуты адрозшваецца ад таго, якое дае Ластоускк Не заусёды зямное шчасце суаднос1цца з дабрадзейным жыццём чалавека. Не у чалавечай вол1 спасц1гнуць промысел Божы, але ciny у пакутах чалавеку дае спадзяванне на бясконцую, неспасщгальную любоу Творцы да свайго тварэння. Ластоуск1 ж не бачьтць святла у канцы жыццёвага тунеля - таму так безнадзейна i заканчваюцца творы.

Вельм1 часта нашан1уцы асацы1равал1 свой лёс з лесам Хрыстовым: ахвяра за край, за народ - i адсюль ста!цызм. Праца беларускага Адраджэння ¡шла надзвычай цяжка i марудна, што нараджала матывы туп, смутку, а часам i роспачы.

Неабходна звярнуць увагу на тое, што у апавяданн1 "Нарадзшы" Ластоусга, прызнаючы 1снаванне вышэйшай нематэрыяльнай субстанцьн, дае ёй язычн1цкае ¡мя Кон, тым самым падмяняючы у прынцыпе нейтральнае, але асацыятыуна хрысщянскае традыцыйнае паняцце Бог. У артыкуле "Кольк1 слоу аб дауняй веры беларусау" Ластоуск1 пша, што Кон - найгалоуны бог, як1 дау усяму жывому пачатак. Ц1кава, што у славянскай м!фалогн вярхоунага бога з таюм ¡мем не заф1ксавана. У anoBccui "Лаб1рыиты" Ластоускага чытаем: "Правечны Кон, як! дау усяму жывому законы жыцця, назначыу кон, долю i акрэсл1у канец, скон. Kronos (грэц.) - час. Кон - круг гадовы; як нямецк. Gott - год" [2, 60] У беларускай мове ёсць нямала запазычаных слоу, як1я у сва1м пачатку маюць марфему кап- (этымалапчнае кон- - канструщыя, канегргенцыя, кансананс; параунаем: дыструкцыя, дивергенция, дысананс). Вщавочна, згаданая марфема мае значэнне аб'яднання. У нашай мове ёсць слова кон, якое, згодна "Тлумачачьнаму слоунжу беларускай Л1таратурнай мовы", мае значонш: «1. Месца, дзе ставяцца ф!гуры, якш трэба выбшаць (пры гулып у гарадш, пжара i пад.), або месца, куды кладзецца стаука у азартных гульнях. Начарцщъ кон. Паставщь гроши на кон. 2. Адна партыя якой-небудзь гульш. Згуляць адзш кон»[6, 269].

Сапрауды, захавалася сувязь у значэннях слова кон 1 з колам, \ з часам. Таюм чынам, фантаз!я Ластоускага па рэканструяванш паганскай ьпфалогц нашых продкау заснавана на пэуным 1 м!фалапчным, I лштстычным матэрыяле.

Як бы падсумоувае разважанш шсьменшка пра сэнс чалавечага жыцця апавяданне "Мары", вельм1 амвашчнае 1 неадназначнае па магчымай ¡дэйнай трактоуцы. У апавяданш "Мары" М.Багданов1ч зауважыу уплыу польсюх мадэршстау [1, 121]. У 1м пануе тужл1вы, элепчны настрой, нездарма твор прысвечаны памящ С.Палуяна. Згаджаючыся з Багданов1чавай характарыстыкай творчасш Ластоускага, трэба адзначьщь, што эстэтызацыя смерш характэрная не тольи для польсых мадэршстау; дуализм з'яуляецца фшасофскай асновай усяго заходнееурапейскага с!мвал!зму. "3 чалавекам адбываецца тое самае, што 1 з дрэвам. Чым больш ён ¡мкнецца ;угору, да святла, тым мацней каран! яго !мкнуцца у глыбшю зямл!, ушз, у змрок - у зло", - зауважау адзш з самых папулярных фшосафау пачатку XX ст. Ф.Нщшэ [3, 42].

Напружаны стан чакання сканчэння крызюу падкрэсл1ваецца \ пейзажным! замалёукам1, яюя выразна перадаюць сутнасць узаемаадносш чалавека 1 свету нематэрыяльнага. Ластоусы прыгадвае вераснёвае хрысщянскае свята Уздзв1жанне. У народным земляробчым календары яно называецца яшчэ Уздзв!жэнне, Узв1жанне. Менавка апошнюю назву падае Ластоуск! 1 называе яго "святам вольнага звера, птушак паветраных, святам дз!ву усякага поуным, смуткам поуным" [2,79]. Магчыма, шсьменшк падае назву свята у таюм, трансфармаваным, выглядзе таму, што яго ^вагу прыцягвае корань -в1ж-, ЯК1 вык.'пкае у яго асацыяцьи з вужом, змяёй. На гэты час прыпадае восеньскае ра^надзенства. Зме1 зв1ваюцца у клубю для з1мовай спячы, таму старыя лкда не раяць хадзщь у лес. Генуе народная легенда пра змяшага цара, як! вядзе сва1х падданых на месца часовага спачыну. Змей - прадстаулены амаль ва ус1х м!фалотх амвал, як! звязаны з урадл!васцю, зямлёй, жаночай вытворнай с1лай, вадой, дажджом, з аднаго боку, ! хатн!м ачагом, агнём (асабл1ва нябесным), а таксама мужчынсгам апладняючым пачаткам - з другой. Кадуцый - жазло, абвгтае дзвюма змеям!-сшвал адзшетва стыхш неба ! зямл!. Ён быу атрибутам бога Гермеса. Ластоусю у артикуле "Кольк! слоу аб дауняй веры беларусау" падае м!фалаг!чную с!стэму нашых продкау, у якой вобраз змея займае цэнтральнае месца. "Нашы прадзеды, хочучы прадставщь сабе спрадвечнага Кона, вырэзвал! з каменю, металу або дрэва ф!гуру, зложаную з трох вужоу, сплеценых у адно хваста\п ! з расинутым! у розныя стораны галовам!. Гэта быу знак багаслаулення, знак святы" [2, 238]. Старажытныя славяне-язычн!к! бьш сонцапаклонн!кам!, але у беларуск!м фальклоры не заф!ксавана шводнай абрадавай пест, прысвечанай восеньскаму сонцастаянню, а тым больш паганскаму святу, звязанаму з культам змея. Трэба думаць, Ластоуск! падагул!у легенды змяшага цыкла 1 прыцягнуу да асенняй пары, беднай на

абрадавыя святы, тым больш, што у яго м!фалапчнай схтэме змей асацьпруецца з вярхоуным богам, яю абавязкова павшен быу мець сваё свята.

3 апавяданняу Ластоускага, прысвечаных асэнсаванню праблемы светауладкавання г жыцця чалавека у сусвеце, паустае щэя арыентаванасщ на шдывщуал1зм 1 абранасць на трапзм, што адшостроувае ¡дэалы мадэршзму. Хаця дакладна вызначыць прыналежнасць тсьменшка да пэунага мастацкага напрамку амаль немагчыма. Сапрауднае мастацтва заусёды шырэй пэунай традыцп, часта яго нельга цалкам упюаць у пэуныя, канкрэтныя межы. У творчасщ Ластоускага можна сустрэць прыклады, якш прапаноуваюць пэуныя стэрэатыпы абсурду 1 трапзму чалавечага юнавання. Характэрньп\п рыса\п апавяданняу гэтага юрунку з'яуляецца ¡нтучтыунасць \ мютыцызм. Рэлтйныя матывы сустракаюцца у мнопх апавяданнях Ластоускага. Аднак пры анал1зе становяцца вщавочным1 пагансия захапленш аутара.

Друп падраздзел "Вырашэнне В.Ластоусюм спецыф!чна нацыянальных сацыяльна-фшасофшх праблем (у прозе малых жанрау)" прысвечаны разгляду адпаведных апавяданняу, ¡х кламфжацьи, щэйна-эстэтычный ацэнцы. Апавяданш Ластоускага азначанага юрунку умоуна можна падзялщь на творы сацыяльна-ф'тасофскЫ ¡легендарный.

Да першых аднясем: "Голад" 1 "Злыя вочы", "Прывщ", "Вясковыя археолап", "Старасельсы мопльшк". Апавяданне "Голад" можна назваць горкачрашчнай одай. Голад паустае як персашфжаваны бог. У фальклоры таксама персашфшуюцца абстрактныя паняццп Бяда, Гора, Нядоля. Творы Ластоускага сацыяльна-фшасофскай сираванасщ, у асноуным, пазначаны песшстычным настроем. Апавяданне "Злыя вочы" мае падзагаловак "Апавяданне нервовага чалавека", як1 дае магчымасць успрымаць пададзеныя падзе1 як уражанш ппх1чна хворага чалавека, г.зн. яны не зушм заслугоуваюць даверу. Тамм чынам дасягаецца змяшэнне рэальнага 1 нерэальнага светау. Падобны прыём здауна выкарыстоуваецца у еурапейскай мастацкай л ¡тар ату ры. Прыгадаем творчасць Э.Т.А.Гофмана, О.Уайльда, М.Гогаля, А.Чэхава. Апавяданне вядзецца ад першай асобы, што надае твору спавядальны характар. Можна прасачыць вобразнае падабенства пам!ж гэтым творам В.Ластоускага I "Партрэтам" М.Гогаля, а таксама "Партрэтам Дарыяна Грэя" О.Уайльда. Цяжка вызначыць, што гэта: лерайманне щ запазычанне. Магчыма, тыпалапчнае падабенства мастацкага мыслення. Важным у апавяданш з'яуляецца шматзначны вобраз прыгажуш з партрэта. Твор Ластоускага датуецца 1917 годам, яю быу насычаны рэвалюцыйным1 падзеямг Прыгажуня надта падобная на распаусюджаны у л1таратуры вобраз смерщ - каханай, нявесты, што душыць героя у сва1х абдымках. Нездарма наратар Ластоускага бащца сустракацца з ёй вачыма. Можа быць, рэвалюцыю амвамзуе жанчана са смяротна-жахл1вым шшркам, 1 герой Ластоускага бащца глянуць у вочы прыгажуш - рэвалюцьп, каб не апынуцца у яе бязмежнай уладзе. Ён, яшчэ вагаючыся, стащь на кра! бездаш.

Спрабуючы асэнсаваць псторыю свайго народа, шукаючы у ёй адказы на важнейшыя пытанш сённяшняга дня, шсьменшк звяртаецца да псторьп радз1мы, народнай паэтычнай спадчыны, легендау 1 паданпяу. Пры усёй фшасофскай сюраванасщ, ¡мкненш знайсщ прычынныя сувяз1 у вялшх таямнщах быцця, В.Ластоусю найперш цжавщца жыццём на зямль Адмов1ушыся ад хрысщянскага светауспрымання, шсьменшк спрабуе знайсщ сэнс чалавечага жыцця у нацыянальнай цЫ, спалучанай з "дахрысщянсмм" светапоглядам.

Асобную групу складаюць апавяданш шсьменшка легендарпага тыпу, прысвечалыя нацыянальнай праблематыцы.

Неабходна адзначыць, папярэдне, што збор 1 апрацоука народнай паэтычнай творчасщ як вщ лЬаратурнай дзейнасщ пашырыуся у XIX ст. на Беларуа, як 1 ва усёй Еуропе. Менавгга у тэты час ¡нтэнс1уна разв1ваецца рамантызм 1 як масташа напрамак, 1 як пэунае светауспрыманне. Усе вщы мастацтва адлюстроувал1 непрыняцце той рэчаюнасщ, якая нараджала меланхолто, сум, пачуццё адзшоты, аутарытэтнасць мктыю, увагу да унутранага, а не знешняга жыцця чалавека. Рамантычная свядомасць, кашдэнтруючыся на самабытнай ¡ндьшдуальнасщ, натуральна, прыходзша да сцвярджэння самабытнасщ пэунай нацьп. 1дэал1зацыя м1нулага, адмауленне сутнасных прынцыпау сучаснай цывтзацьп, щкавасць да м1фалогН набл!жае творчасць В.Ластоускага да рамантычнай Л1таратурнай традыцьн. Паралельна з навуковым даследаваннем м1нулага Беларуа шсьменшк стварае пры дапамозе вобразау-Ымвалау жывую, лёгкую, займальную, часам неверагодную псторыю-легенду. Ластоусю пша не толью "Кароткую псторыю БеларусР', але 1 робщь спробу стварэння нацыянальнага лгеаратурна-пстарычнага м1фа. Шсьменшк выдае шэраг апавяданняу, аб'яднаных у храналапчны ланцужок: "Беларуси радавод", "Князёуна Рагнеда", "Гзяслау", "Усяслау", "Вкаут 1 Ягайла", "Бггва каля Магшьна". Перал1чаныя творы, акрамя "Беларускага радаводу", бьин сабраныя пад назвай "3 нашай мшуушчыны" 1 змешчаны у адной з дзщячых чытанак-хрэстаматый, яия выдавау Ластоуси. У апавяданнях створаны партрэты рэальных пстарычных асоб, перадаюцца важныя падзе1 айчыннай псторьп; прауда, трэба прызнаць: вялшм! уласна мастацюм1 дасягнештп творы не сталь Кашто^ным для псторьп беларускай л1таратуры у гэтых апавяданнях з'яуляецца найперш сам факт звароту аутара да падзей далёкай мшуушчыны, стварэнне галерэ1 лггаратурных партрэтау айчынных знакамаасцей. Цкава, што шэраг творау заканчваецца вершами

Паказальна адлюстроувае рэлшйныя пераканашп В.Ластоускага апавяданне легендарнага тыпу "Каменная труна", вытрыманае амаль у канонах хрысщянскай марал!. Змест твора складае легенда, якая тлумачыць паходжанне каменнай труны, што ляжыць на верее стромкай тары. Тэта акамянелы баярын Бутрым Нялнра, якч', жорстка з&Щшы сваю нявжную жонку разам з сябрам, не можа пазбыць з сэрца крыуду I злосць. На самой

справе у апавяданш адбываецца сэнсавая падмена: на паверхн1 аугарскай легенды - хрысшянская сшволжа, а сутнасць твора - язычнщкая щ нават масонская. Па-першае, пярэчыць хрысцшнсым канонам заява, што hí адзш святар не можа адпусцщь баярыну rpaxi. Адпускае rpaxi не святар чалавечай воляй, а Бог праз святара. Да таго ж, праз пэуныя паслушэнш дасягаецца аднушчэнне самых цяжюх грахоу. IIa-другое, падменена сама сутнасць сповсдз!: пакаянне псрад>'МОу;ивас прылнрэнне душы з Богам. Атрымл1ваць прабачэнне у душ памерлых не трэба, важна у сваей душы не мець крыуды. Toe, што Нялнра каецца перад духам i, ужо момант паганскага культу продкау. Дзядоу, памерлых продкау, нсльга крыУдзщь, ix трэба улагоджваць, бо яны могуць уздзейшчаць на жыццё жывых. Па-трэцяе, кантакт з духа\п адбываецца па канонах масонскай шщыяцьп - пасвячэння. Неаф1та кладуць у труну i паюдаюць на ноч у масонскай святыш. Чалавск губляе пачуццё рэальнасщ, мютычна перажывае смерць, каб даць у caMÍM сабе жыццё шшаму. У хрыапянстве пасвячэннем з'яуляецца хрышчэнне. Труна выкарыстоуваецца тольм па прамым прызначзшп як апошш прытулак цела. Таму уяуляецца недарэчным, што святы старац для пазбаулення грахоу прапаноувае Бутрыму прайсщ масонсю абрад пасвячэння. На наш погляд, апавяданне Ластоускага адлюстроувае нават не пеапаганства пачатку XX ст., а праз пссудаэтнаграф1чнасць папулярызуе масонсия сначатку абрады, а потым i

BejibMi ярка адлюстроувае антыхрысшянскую сюраванасць творчасш Ластоускага апавяданне "Часы был1 трывожныя", у ямм ашеваецца час прыняцця нашай зямлёй новай веры - хрысщянства. Твор уяуляс сабой пстарычную парабалу. Час дзеяння умоунапстарычны, храналапчна канкрэгызаваць эпоху не уяуляецца магчымым. Аутар выкарыстоувае пстарычны матэрыял у адпаведнасш са cbüímí мэташ.

У лпаратуры XX ст. склалася цэлая традыцыя свабоднай трактоуга псторьй i такога ж вольнага абыходжання з канашчным! хрысшянстн тэкстамк У адпаведнасщ з гэтай традыцыяй, выкарыстоуваючы канашчныя хрысщянсгая мал1твы, Ластоуш стварае "Патрыятычны малггвеншк". У прадмове гаворыцца, што аутар арыентуецца на узоры сусветнай лггаратуры. Беларуская лгаратура таксама мае немалы вопыт у стварзнш парадыйных творау, рознага роду мктыфшацый i падробак. 3 XVII ст. вядомыя беларускамоуныя творы парадыйнага характару. Таим чынам, "Патрыятычны мал!тоушк" Ластоускага наслсдуе традыпьп i еурапейскай, i беларускай лпаратуры; пры гэтым шсьменшк щзе значна далей панярэдшкау-суайчыншкау. ВЛастоуси у адпаведнасш са cBaÍMÍ ¡дэям1 перарабляе асноуныя хрысщянсюя малгаы. Пры усёй прашкнёнасщ, яркасщ вобразау, гэтая падборка творау не стала i, на нашу думку, не магла стаць сапрауднай малпъай за Беларусь, духоуным пмиам беларусау. Не тольк i таму, што Ластоуао BC.'ibMi вольна абыходзшца з асноуным1 хрысщянсюхп святынями А яшчэ i таму, што у шсьменшка атрымалася не малггва - просьба да Бога, а пссудамалпва, у якой Бога няма. Ластоусю, адмауляючы хрысщянства, разумее, што бсларускае паганства, з яго тагачаснай рэлншнасцю, вярнуць немагчыма, хаця б па прычыне фрагментарнай захаванасш i нраблематычнасщ аднаулення. Шсьменшк прэтэндуе на стварэнне

асабктай, давсш штучнай, рэлпшнай сютэмы, цэнтрам якой з'яуляецца трыадзшства: Крьшя, Крьшч - нерсашфкаваны вобраз народа, яю ужо Успрымаепца метаф1з1чнай з'явай, - i Свабода.

Мастацкай апрацоукай пстарычнага i фальклорнага матэрыялу займал1ся у той час мнопя шсьменнш: Янка Купала, Якуб Колас, М.Багдапов1ч, У.Галубок, М.Гарэцю i ¡нш. 3 ix творау паусгае Беларусь як край легендарны, край таямшчы, дзе застшпся мауюпвыя сведю былой магутнасщ - камяш i курганы, рушы крэпасцей i гарадоу. Ластоусю ж не проста ашсвае мшулае роднага краю, ён стварае сваю псторыю, як i рэлтю, гэтай зямл1, даючы ёй нават шшую назву Кръгвгя з марай, што гэты тэрмш замешпь назву Беларусь на афщыйным узроуш. Стара-новая назва нашай зямл1 Крътя павшна была замацаваць гэты зварот нават на метаф1з1чным узроуш. Рэлшйны эклектызм i сшкрэтызм - знггаванасць элементау паганскай м1фалогп i хрысшянства - як адметнасць беларускага нацыянальнага светапогляду Ластоусюм не проста падкрэсл1вауся. Акцэнт раб^ся на наяунасщ менап1та язычшцмх праяуленняу у беларускай ментальнасщ.Такую асабл1васць космасу беларусау зауважал1 i А.Мщкев1ч, i Я.Баршчэусю, i М.Багданов1ч. Алс адзш Ластоусга паслядоуна адстойвае не толью прыярытэт, але i адраджзнне паганства як адзшамагчымай духоунай cicT3Mbi беларусау, паводле Ластоускага, крьшчоу.

Выразна вылучаюцца у спадчыне Ластоускага i творы рзал1стычнага юрунку, побытавыя замалёуга, апавяданш гумарыстычнага гучання. Да творау такога тыпу адносяцца "Панас гуляе" з падназвай "Праудз1вае здарэнне", "Мост у Кутах", "Сябра з каубасой". Апавяданш гумарыстычнага юрунку складаюць аргашчную частку творчасщ Ластоускага. Здольнасць да смеху з самога сябе, умение з ¡рошяй глядзець на самыя складаныя праблемы жыцця -гэтыя рысы нацыянальнага беларускага характару адзначал1 мнопя класш беларускай л1таратуры: i В.Душн-Маршнкев1ч, i Ф.Багушэв1ч, i Я.Колас, i М.Гарэцю, i Л.Калюга, i А.Мрый, i У.Караткев!ч, i Я.Брыль. Часта у л!таратурных творах i у рэальным жыцщ смех паустае як абарона, як апошняя зброя. Пры гэтым ён сведчыць, што ёсць яшчэ у народа незшшчальны духоуны патэнцыял. Апавяданш В.Ластоускага рэалштычнага характару выдатна Ушсваюцца у мастацкую традыцыю беларускай .таратуры XIX-XX стагодцзяу.

Трэш падраздзел "Прыгожае у апавяданнях В.Ластоускага" прысвечаны анал1зу эстэтычных поглядау шсьменнша, яю'я вяразна адлюстраваны у апавяданнях "Дзень ружавай KBen<i", "Kpacd", "Апаушае лкце", "Лебядзшая песня".

Гараджанш, жывучы у створаным ¡м штучным свеце, перастае успрымыць натуральную прыгажосць. Такую ¡дэю можна прасачыць у апавяданш Ластоускага "Дзень ружавай кветю". Гэты твор высока ацашу М.Багданов1ч [1, 227]. Кожная эпоха развшця чалавецтва выпрацоувала свой эстэтычны ¡дэал, але нязменна прыгожай заставалася прырода. 3 наступам цыв1л1зацьй губляюць сваю натуральпасць, прастату i чалавек, i чалавечыя узаемаадносшы, i тварэшп чалавсчага розуму i рук. Нсздарма кветка Ластоускага нарадзиася у вёсцы (нават не у аранжарэО i гвалтоуна памерла у гарадск1м парку (пародьп на натуральны лес). Прыгажосць як эстэтычная канстанта не naMipae, а

пераходзщь у шшае, нематэрыяльнае вымярэнне. Можна зауважыць сувязь пам1ж щэйным зместам гэтага апавядання 1 канцэпцыяй А.Шапенгауэра 1 амвадютау, ягая вылучал1 свет ¡сцшы - гармашчны свст ¡дэальных сутнасцей - 1 дысгармашчны прадметны свст. Такой жа неадназначнай трактоукай вызначаюцца I абразю, щ ¡мпрэсп "Красю" 1 "Апаушае люце". 3 абразком "Дзень ружавай квета" прыгаданыя творы зб.-пжае 1 своеасабл!вая фларыстычная вобразнасць, 1 маты у заучаснай, абсурднай смсрщ, 1 магчымасць шматзначнай грактоук!, як амвашчнай, так I рэалктычнай. Сапрауды, на адраджэннс Беларусь а кал1 трактаваць шырэй, то Увогуле прыгажосщ, была тольга слабая надзея. Свет сённяшняга дня Ластоускага, як природа восенню 1 31.мой, сцвярджае тольы смерив.

У сувяз1 з адзначанай праблематыкай пэуных апавяданняу Ластоускага нельга не згадаць лггаратурную дыскусто 1913 года у "Нашай нше". Ьпцыятарам яс быу Юры Верашчака, пад гэтым псеудашмам выстушу Ластоусм. Адказ яму дау Адз1н з парнаешкау (як сцвярджаюць мнопя лпаратуразнауцы -Янка Купала). Сама щэя сплачвання доугу не новая. Яе прапаведавау яшчэ В.Дунш-Марцшкев1ч. Ён сцвярджау, што паны, атрымаушы адукацыю дзякуючы працы еялян, цяпер павшны сплацщь доуг перад ¡М1 - заняцца ¡х асветай. Але Ластоускага хвалюе тэматыка I праблематыка аппаратурных творау. Народ неабходна зрабщь не толью свядомым 1 адукаваным, трэба вярнуць яму адчуванне прыгожага.

Паняцщ прыгожае, роднае, натуральное часта успрымаюцца бл1зим1. Адназначпа прыгожай успрымае чалавек знаёмую з дзяцшетва мелодыю. Грыгор Лежня з апавядання "Лебядзшая песня" трапляе з вёсю у горад 1 пне пад колали фурманы, иачуУшы родную песню.

Эстэтызацыя, усхваленне смерш як праяуленне дуалпму характэрнае для заходнееурапейскага 1 рускага амвал1зму. Расчараванпе 1 душэуная пустата -рэалп унутранага свету чалавека XX стагоддзя. Смерць - гэта ужо не пераходны момант ад жыцця зямнога да жыцця нябеснага, а вызваленне ад беспрасветнай рэчакнасщ. У апавяданнях, прысвечаных асэнсаванню эстэтычных пытанняу, Ластоусш не тольи выступае паслядоуным прыхшьнкам пэунай эстзтызацьп у лггаратуры. Ён ¡мкнецца ахарактарызаваць нацыянальны тып прыгажосщ, яы нязменна ¡м звязваецца з натуральным жыццем народа.

Трэц1 раздзел «Аповесць "Лаб1рынты" як прыклад фшасофска-культуралапчнай утопп» прысвечаны анал1зу аповесщ В.Ластоускага "Лаб1рыпты".

У адрозненне ад заходнееУрапсйскай, беларуская фшасофская думка у пачатку XX стагоддзя не была астэматызавана. Фстэмы яшчэ знаходзшшя у выглядзе элементау у фальклоры, побыце, мастацгве, у прыватнасщ, у л1таратуры. У 1923 годзе у часошсе "Крыв1ч" быу апублшаваны твор В.Ластоускага "Лаб1рынты". Аутар не дау яму жанравага азначэння. Сённяшшя даследчьш л1таратуры разышлкя у яго вызначэнш. Я.Лецка шсау, што гэта фантастычная аповесць, А.Сщарэв1ч - прыгоднщка-пстарычная, Ю.Пацюпа адзначау, што «"Лаб1рынты", у найбольш вузюм 1 канкрэтным сэнсе, ёсць нацыянальная утотя» [4, 21], а Л.Юрэв1ч сцвярджау: «...аповесць Ластоускага

"Лаб1рынты" назавем беларускай мктэрыяй XX ст.» [7, 33]. Мы л1чым, што жанр аповесщ можна вызпачыць як фшасофска-культуралапчную утошю.

Сам тэрмш утопЫ перакладаецца з 1рэчаскай мовы як 'месца, якога не ¡снуе'. У фшасофн склалася азначэннеymonii як мадэл1 прыдуманага грамадства, якое увасабляе пэуны сацыяльны або тэхшчны ¡дэал. Пачынае ж сваё ¡снаванне утатчная мадэль ужо з назвы твора. Лаб1рынт - не проста месца дзеяння. У пэуным сзнсе гэта ключ да разгади зместу твора, лакашчная формула, якая звязвае наяунае i прыхаванае, тэкстуальнае i пазатэкстуальнае. Значэнне слова лабхрынт адсылае пас да старажытнагрэчаскай i увогуле сусветнай М1фалогн. У аповесщ Ластоускага лаб1рыит С1мвал)зуе непарыуную, яуную сувязь жывых сёння i ix продкау. Неабходна адзначыць яшчэ адзш узровень гэтага Ымвала. У лаб1рынтах схавана тайна вечнага жыцця. Здаецца, не маецца на увазе вечнае ф!з1чнае ¡снаванне чалавека. Гэта вечнае духоунае жыццё нацьп, якое niicojTi не перарываецца, незалежна ад змешнвых знсшшх умоу. Хаця Ластоусю сцвярджае, што крывщюя старцы атрымал1 магчымасць вечнага фшчнага жыцця, дзякуючы навуковым адкрыццям. Менавгга гэтая тайна становища вядомай герою Ластоускага. Чаму усё ж таю аповесць Ластоускага "Лабфынты" мы адносш да yraiii, а не да творау навукова-фантастычных? Зацжав1ушы чытача, захатушы яго увагу незвычайныкн прыгодам1, аутар дае давол1 няпростую навуковую ¡нфармацыю, каб прымусщь разважаць, У ашсаннях Ластоускага дамшуе кульгурна-нацыянальны пачатак. Падзе1 асноунай частю anoBecni адбываюцца як бы у сне, бо чытач так i не можа адказаць дакладна, щ на самой справе, ui У сне усё было. Сон як часовае, шшае вымярэнне характерны для творау уташчнай сюраванасш. У anoBecui "Лаб1рынты" Ластоусю застаецца верным ¡дэ1, распрацаванай ¡м у апавяданнях, пра прыярытэтнае становшча язычнщтва у дачынеши да хрысщянства. Мы чытаем, як хрысщянства распраулялася з нашай старажытнай культурай, аддаляючы нас ад першаасновы. Прыгоднщка-дэтэктыуны сюжэт, не з'яуляючыся самамэтай, дае магчымасць шсьменшку не тольы завалодаць увагай чытача, але у cyMeci фантастыю i язычнщтва прыхаваць масонскую С1Мвол1ку, ды i саму масонскую сгараванасць аповесщ.

Найперш неабходна звярнуць увагу на назву полацкага археалапчнага гуртка, згаданага В.Ластоусгам у "Лаб1рынтах": "Археалапчная вольная контэрфратэршя". Паспрабуем расшыфраваць значэнне слова контэрфратэрнЫ. Найперш, адзначым элемент кон-, яга з'яуляецца цэнтральным у рзлтйнай сютэме Ластоускага. Далей ¡дзе -тэр- (terra), што з латыш перакладаецца як 'зямля'. ЗастаУся элемент -фратэрнш. Fraternum з латыш азначае: 'братш'. Так1м чынам, можна прапанаваць наступную трактоуку: контэрфратэрнЫ - гэта брацтва, пасвечаных у таямнщы духа (неба, Кона) i матэрьп (зямлО. Асацыяцыя з брацтвам вольных мулярау не выглядае беспадстаунай.

Таемныя прыгоды героя аповесщ пачынаюцца са своеасабл1вага рытуалу шщыяцьи. Тольга герой не кладзецца у труну, як у апавяданш "Каменная трупа", а дае каля яе (Ластоусю называе труну "корстам") клятву. Ластоусю у аповесщ выкарыстоувае с1мвал1чныя л1чбы: тры, чатыры, пяцъ, сем, дванаццаць, семдзесят два. У творы сустракаецца i астральная амволжа.

Кожнай з вышэйшых cm адпавядаюць пэуныя нябесныя целы: сонца, месяц, Марс, Меркурый, Венера, Сатурн, Юштэр. Усё гэта набл1жае вобразнасць аповесщ да а'мвалшнай масонскай традыцьп.

B.JIacToycKi шмат увап надае пытанню характару i абставш узшкнення nicbMCHiiacni у крьпнчоу. Гэта не выпадкова. У м1фа-паэтычных с i ста мах тсьмсны адыгрываюць важную ролю. Часта яны выкарыстоуваюцца $ рытуальнай мапчнай практыцы. Старажытнагрэчаская традыцыя сцвярджае, штс л1тары прынесены з Усходу фшшйцам Кадмам. Л пазней грэм пачал: сцвярджаць, што шсьменнасць вынайшау Гермес Трысмепст. У "Лаб1рынтах" В.Ластоусю прапануе сваю ппотэзу узшкнення шсьменпасщ у славян: крьшчы карысталюя рушчным nicbMOM задоуга да стварэння грэчаскага алфавга Глаголща развмася са славянсюх ¡еропнфау, трэба думаць, рунау.

Паводле Ластоускага, у мшуушчыне — не толью Kapani наша! ментальнасщ, там i аснова сённяшшх навуковых адкрыццяу. Па сутнасщ, мк зараз вымушаны "вынаходзщь веласшед". Старцам з аповесщ "Лаб1рынты' вядомыя цудоуныя рэчывы, яюя даюць магчымасць вечнага ф!з!чнага жыцця С1мвал14ныя ix назвы гетын i крывт утвораны ад старажытных назва$ беларусау: геты i крыв1чы. Назвы гэтых рзчывау адсылаюць нас да асноуна? "крывщкай" ypi Ластоускага.

На прыкладзе аповесщ "Лаб1рынты" можна наз1раць развщцё ) беларускай лггаратуры жанру фшасофскай yronii. Выкарыстоуваючы дэтэктыунь сюжэт, В.Ластоусы засяроджвае у вагу чытача на пытаннях захаванш нацыянальнай матэрыяльнай i духоунай спадчыны, щэ! пабудовы щэальнагг грамадства, якое павшна, паводле В.Ластоускага, грунтавацца на арыпнальна} рэлшйнай астэме.

Трэщ раздзел "Змястоунасць паэтычнай спадчыны В.Ластоускага' прысвечаны аналау паэзп шсьменшка, якая практычна не даследаван; айчынным лггаратуразнауствам.

Паэтычная спадчына Ластоускага складаецца з традыцыйных па форм* соаба-ташчных вершау i верл1брау. Ужо у сталым узросце шсьменнй прыходзщь да афармлення думш вершаваным радком. Пад агульнай Ha3Bai "Конадш" у Haconice "Крыв1ч" у 1923 г. з'явшася шзка вершау: "Вясной" "На Радушцу", "На Каложы у Гародш", "Дума на Полацюм замчышчы" "Формау трупехлых я вораг дасконны...". Вершы гэтай падборы яднае ш тольи парушэнне традыцыйных формау вершаскладання, ix цэментуюц! агульная тэма i щэя. Шсьменшк, разважаючы пра лес старадаушх багоу святынь, i у паэзп выказвае щэю, што сённяшняе трапчнае становшча Беларус звязана з адрачэннем ад уласных, крыусих, багоу i з заменай ix чужьн хрысщянствам.

Вершы Ластоускага "Паэт, ты вольнага Пегаса...", "Пипы", "Чала я hi хшу прад cijiaii" раскрываюць тэму прызначэння паэта i паэзп, у ix даецц своеасабл1вая справаздача - credo. У вершы "Пипы" Ластоусга як бы адыходзщ: ад уласнай дэкларацьи пра "сплачванне доугу перад красой". Аутар заклшае магчыма, i сябе таксама, шеаць пра няшчасщ народа, несправядл1васщ маральныя праблемы.

Паэт карыстауся, у асноуным, вольным вершам, у яшм у адвольнай паслядо$шасщ спалучаны радга з рознай колькасцю стоп. Паколью ¡нтанацыя вольнага верша бл1зкая да гутарю, JlacToycKÍ пры дапа.мозс гэтага вщу верша дасягае эфекту даверл1вай, нязмушанай гаворю. Улюбёным прыёмам Ластоускага-паэта з'яуляецца перанос, або анжамбеман, што такса.ма надае вершу экспрэс1унасць i эмацыянальную папружанасць. Ласто^сю, як сапраудны мастак, пастаянна знаходзшца у творчым пошуку, прычым не толыа вобразау i тэм, але i форм. Шсьменшк давол1 натуральна прыходзщь да спробы CBaix сш у верл1бры, яы найлепш падыходзшь для фшасофсых, медытаты^ных творау з асапыятыунай вобразнасцю. Вершы прозай Ластоускага нельга назваць уласна верл1брам1. Яны хутчэй уяуляюць сабой переходную форму верша ад сшаба-ташчнага да свабоднага. У творах часта перамяжоуваюцца урыую дысметрычнага нерыфмаванага верша, вольнага верша з метрычным перабоем i верша Kuac¡4Hbix памерау. У 1993 годзе "Наша шва", друкуючы вершы у прозе Ластоускага "Баяну", "Чырвонец", "У час аблоп", "Падарожжа", "На хрэсьбшах", назвала ix ("па-разанауску") версэтам1. У версэне зшкае рыфма, а значыць, пераасэнсоувюцца i набываюць статус фшасофсгах паняццяу i pyx, i час. Узшкас спецыф1чная нерухомасць, дзеянне адбываецца як бы па-за часам, на-за ni над прасторай.

Сучасны верл1бр абашраецца на асацыятыуную вобразнасць, пэуную сштакс1чную аргашзацыю верша i размоуна-давяральную ¡нтанацьпо. Усе гэтыя рысы характэрныя i для свабоднага верша Ластоускага. Трэба думаць, ашрышчам у творчых пошуках паэта^, hito прадстауляюнь фыасофска-нггэлектуальную плынь у нашай лпаратуры, могуць стань i вершаваныя эксперыменты В.Ластоускага, яюя, хоць i запознена, але вернутыя бсларускаму чытачу. Верл1бры В.Ластоускага узбагачаюць таксама тэматычную палпру айчыннай паэзн, якая ¡мкнецца засяродзщца на асноуных праблемах чалавечага быцця.

ЗАКЛЮЧЭННЕ

У лггаратуразнаустве традыцыйна надаепна вядшая увага светапоглядным асновам творчасш шсьменшка, яюя фарм1руюцца у вьнйку антэзу асабютых жыццёвых перакананняу майсгра i духоунай сютэмы, выпрацаванай пэунай нацыянальна-сацыяльнай групай. У працэсе даследавання была удасканалена карцша светапоглядных асноу беларускай лпаратуры першай паловы XX ст. з ул1кам не тольш традыцыйнай хрысшянска-дэмакратычнай, народнщкай, сацыялютычнай ¡дэ1, але i ¡дм неапаганскай, зразуметай у якасш асноватворнай нацыянальнай ¡дэь У вышку даследавання знайшла пацвярджэнне ппотэза пра тое, што творчасць В.Ластоускага з'яуляецца эмацыйным i рацыянальным выражэннем духоуных, у тым л1ку i тэалапчных, пошукау п1сьменн1ка. Найбольш яркай характэрнай рысай мастацкай спадчыны В.Ластоускага ёсць прыярытэтнасць нацыянальнага. У сувяз1 з гэтым ¡псьмсшпк не аддзяляе пытанш веры ад праблемы нацыянальнай свабоды i незалежнасщ. 1дэйна-мастацгая i стылёвыя асабл1васщ творчасш В.Ластоускага напрамую залежаць ад

светауспрыманпя шсьменшка, якос пэуным чынам аб'ядноувас хрысщянсюя 1 нагансюя рэлтйныя ¡дэалы з вщавочным акцэнтам на апошшх.

Вынш дэсертацыйнага даследавання можна выкласщ у выглядзе наступных высноу:

1. Фшасофсмя, рэлпшныя 1 фармал1стычпыя пошуи Заходняй Еуропы пачатку XX ст. зрабш моцны уплыу на светауспрыманне 1 творчасць Ластоускага. Шсьменшка аб'ядноувае з атульнаеурапейскай мастацкай традыцыяй иошук новых форм духоунасщ, веры, яю праяв1уся у нсапаганствс 1 ¡мкненш адрадзщь беларускую м1фалопю у якасщ рэлшйпай астэмы, у жаданш паказаць трапчную перспсктыву адзшокай чалавечай душы, у асэнсаванш месца прыгажосщ у мастацтве \ У чалавечай душы. Пошую новых форм верша прыводзяць В.Ластоускага да верл1бра, яга набыу распаусюджанне у Еуропе у XX ст. [2, 3, 5, 6, 12].

2. Рэлшйныя, культуралапчныя, эстэтычныя пошуи В.Ластоускага знаходзяцца у цеснай сувяз1 з лггаратурна-мастацмм працэсам на Беларуа у пачатку XX ст. Асноуным стрыжнем яго, як 1 творчасщ Ластоускага, з'яуляецца нацыянальная ¡дэя. Менавгга яна становщца галоунай 1 у прозе малых жанрау, 1 у аповесцях, 1 у паэзп Ластоускага. Стылёвы аншпз творчасщ шсьменшка дазваляе выявщь яго майстэрства у валоданш паэтыкай м!фа як антычнага, так 1 славянскага, 1 выключнае адчуванне мовы. Ластоуск! ¡мкнууся не толью адпавядаць лпаратурнаму кантэксту, але 1 актыуна уздзейшчаць на яго, што праявшася у мастацкай творчасщ 1 у нашеанш шэрага лтаратуразнаучых 1 публщыстычных прац. Лшгвктычныя экперыменты шсьменшка, угпсваючыся у эстэтыку футурызму, стварал! на беларускай Л1таратурнай шве своеасабл!вы прэцэдэнт моунай утопп, наюраванай на рэкапструкцыю нацыянальнага слова ¡, натуральна, на нацыянальнае Адраджэнне увогуле [1,2, 10].

3. Свосасаб;пвас спалучэнне асобных ¡дэй сурапейскага мадэршзму з традыцыям1 нацыянальнай лггаратуры, ¡х працяг 1 развщцё надае творчасщ Ластоускага непауторнасць 1 арыгшальнасць. Многк тэмы 1 вобразы был1 адкрытыя у беларускай лггаратуры Ластоусюм упершыню. Шлях Ластоускага -гэта шлях асэнсавання нацыянальнай 1 еурапейскай традыцьй, самаахвярнага, рамантычнага служэння уташчнай щэ1 адраджэння Крывп, што праявшася на пстарычным, рэлтйным, л1таратурна-мастацюм, лшгвктычным узроуш [1, 2, 4, 7, 10, 13].

4. Даследаванне творчасщ В.Ластоускага У кантэксце еурапейскай 1 нацыянальнай лггаратурна-фшасофскай традыцый дазваляе болыи поуна зразумець пахалапчны воблш яго героя 1 ацашць уклад аутара у айчынную мастацкую спадчыну. Увядзенне творчасщ В.Ластоускага у актыуны навуковы ужытак запауняе штучна створаную лакуну у псторьн беларускай лггаратуры, аднауляе страчанас звяио у ланцужку творчых пошукау айчынных лп-аратарау [1,2, 8, 9,11,12,13].

АПУБ JTIK AB AI 1ЛСЦЬ ВЫШКАУ ДАСЛЕДАВАННЯ

1. Барысенка В.У. Блукаючы У «Лаб1рынтах» В.Ластоускага. - Мшск: МДЛУ, 2000. - 17 с. - (Прэпрынты МДЛУ, № 91).

2. Барысенка В.У. Змястоунасць паэтычнай спадчыны В.Ластоускага. - MiHCK: МДЛУ, 2000. - 12 с. - (Прэпрынты МДЛУ, № 89).

3. Барысенка В.У. Праблемы свстауладкавання у апавяданнях В.Ластоускага. -MiHCK: МДЛУ, 2000. - 25 с. - (Прэпрынты МДЛУ, № 90).

4. Барысенка В.У. В.Ласгоусга як культуролаг ва yronii «Лаб^рынты» // Весшк БДУ, Сер. 4: Фшалопя. Журналктыка. Педагопка.-2000. -№ 1. - С.7-10.

5. Барысенка В.У. Мастацкае светауспрыняцце у апавяданнях В.Ластоускага // Веснш БрДУ. - 2000. - № 1. - С.29-33.

6. Барысенка В.У. Славянскае паганства i творчасць В.Ластоускага // Весшк МДЛУ. Сер. I: Фиалопя. - 2000. - № б. - 30-36.

7. Барысенка В.У.Развшцё жанру утопй у беларускай лгеаратуры: На матэрыяле аповесщ В.Ластоускага «Лаб1рынты» // Исследования молодых ученых: Сб. статей аспирантов; В 3 ч. - Минск: МГЛУ, 1999.-Ч. 1. - С. 122-127.

8. Барысенка В.У. Вацлау Ластоусш i яго творчасць у крытыцы i лггаратуразнаУстве / БДУ. - Mihck, 2000 - 8 с. - Дэп. у Бел1СА ад 23. 02. 2000. - № Д 200016 // Реферативный сборник непубликуемых работ. Отчеты НИР, ОКР, ОТР, депонированные научные рукописи. Выпуск 4 (15). БелИСА. - Ммнск, 2000. - С. 94.

9. Барысенка В.У.Фиасофская аснова творчасщ В.Ластоускага / БДУ. - Мшск, 2000 - 9 с. - Дэп. у Бел1СА ад 23.02.2000, - № Д 200015. // Реферативный сборник непубликуемых работ. Отчеты НИР, ОКР, ОТР, депонированные научные рукописи. Выпуск 4(15). БелИСА. - Mihck, 2000. - С. 94.

10. Барысенка В.У. Нацыяначьна-фиасофская нраблематыка апавяданняу В.Ластоускага / БДУ. - Мшск, 2000. - 36 с. - Дэп. у Бел1СА ад 23.02.2000. -№ Д 200017 // Реферативный сборник непубликуемых работ. Отчеты НИР, ОКР, ОТР, депонированные научные рукописи. Выпуск 4 (15). БелИСА. -М1нск, 2000. - С. 94.

11. Барысенка В.У. Спроба прачытання спадчыны В.Ластоускага з пазщый постмадэршзму // Современная филология: сегодня и завтра. - Минск: БГУ, 1999.-С. 20-22.

12. Барысенка В.У. Проза В.Ластоускага i урбашзм // Славянсюя лтаратуры у кантэксце сусветнай: Маторыялы IV М1жнар. навук. канф. (Мшск, 12-14 кастрычшка 1999 г.). У 2 ч. Ч. 1: Тэарэтычныя праблемы Л1таратуразнауства, м1фалапчныя матывы i фальюторныя традыцы1 У л1таратуры, славянск)я л1таратуры ад еярэднявечча да Асветнщтва, беларуская л1тарат>ра у яе узаемасувязях з ¡ншым1 л1таратура\п свету / Рэдкал.: С.Я.Ганчарова-Грабоуская i ¡нш. - М1нск: БДУ, 2000. - С. 19-21.

13.Барысенка В.У. Вацлау Ластоусю як прадстаушк мадэршзму у беларускай л1таратуры // TERRA ALBA I Праблемы беларускага лгаратуразнауства: (Да 85-годдзя з дня нараджэння А.Куляшова): / Рэд. С.1.Дан1ленка i Я.ЯЛвапоу. -MiHCK: Маладзёжнае навуковае таварыства, 2000. - С. 116-120.

СП1С ВЫКАРЫСТАНЫХ У АУТАРЭФЕРАЦЕ КРЫН1Ц

1. Багданов!ч М. Поупы збор творау: У 3-х т. - Мшск: Навука 1 тэхнжа, 19911993. - Т. 2. Мает, проза, пераклады, ;итаратурныя артыкулы, рэцэнзи I натати, чарнавыя нагады. - 1993. - 600 с.

2. Ластоусю В. Выбраныя творы / Уклад., прадм. 1 камент. Я.Янушкев1ча-Мшск: Бел. кшгазбор, 1997.-512 с.

3. Нщшэ Ф. Так сказау Заратустра: Кн1га ус1м 1 н!кому / Пер. В.Сёмуха. -М1нск: Мает. лгг„ 1994. - 367 с.

4. Пацюпа Ю. Моуная утошя В.Ластоускага як славянская трансфармацыя футурызму // Крын1ца. - 1994. -№ 8. - С.14-23.

5. Смалянчук А. 3 г1сторьп в1ленскага масонства XX ст. // Спадчына. - № 5. -1998. - С.50-58.

6. Тлумачальны слоушк беларускай л1таратурнай мовы / Над рэд. М.Суднша, М.Крыуко. - Мшск: БелЭн, 1996. - 784 с.

7. Юрэв1ч Л. Камэнтары: Л1таратуразнаучыя артыкулы / Рэд. 1.Урбанов!ч, З.Саука. - Нью-Йорк: Мснск, 1999. - 302 с.

РЭЗЮМЭ

Барысенка Вольга Уладз1м1рауна Творчасць В.Ластоускага у щэйна-мастацюм кантэксце беларускай л1таратуры пачатку XX стагоддзя

Ключавыя словы: ВЛастоуси, нашашуства, нацыянальная ¡дэя, лтаратурны кантэкст, м1фатворчасць, рамантызм, неарамантызм, мадэршзм, хрысщянства, неапаганства, масонства, урбашзм.

Аб'ектам даследавання з'яуляецца лггаратурная спадчына В.Ластоускага. Прадмет спецыяльнага вывучэння - фшасофсюя, культуралапчныя, эстэтычныя пошую В.Ластоускага на шляхах асэпсавання нацыянальнай 1 еурапейскай традыцьп.

Мэтай дадзенай дысертацьй з'яуляецца вывучэнне спадчыны В.Ластоускага у кантэксце беларускай лгеаратуры пачатку XX ст.

Метадалапчнай асновай даследавання служаць прынцьгпы культурна-пстарычнага, тыпалапчнага 1 супастауляльнага метадау з элементам! структурнай лшгвютьш.

У дысертацьй упершыню удакладняецца карщна ¡дэйна-светапоглядных асноу беларускай л1таратуры першай паловы XX ст. з улжам не тольи хрысцшнска-дэмакратычнай, народнщкай, сацыялютычнай 1дэ1, але 1 ¡дэ1 неапаганскай, зразуметай у якасщ асноватворнай нацыянальнай щэ1; упершыню вызначаецца месца рэлшйных пытанняу у мастацюм свеце В.Ластоускага, ¡х уплыу на фармаванне светауспрымання 1 эстэтычных асноу шсьменшцкага мастацкага мыслення; упершыню дадзены цэласны жанрава-стылёвы 1 щэйна-праблемны анашз уах вядомых праза!чных творау малых жанрау В.Ластоускага. Прапануецца наступная клаафкацыя: 1) апавяданш фшасофскага зместу, як1я закранаюць пытанш светабудовы I сэнсу чалавечага жыцця; 2) апавяданш сацыяльна-фшасофсюя; 3) апавяданш легендарнага тыпу; 4) апавяданш рэалютычнага юрунку; 5) апавяданш, у яых раскрываюцца эстэтычныя погляды шсьменнжа.

Упершыню даецца цэласны фшалапчны анал1з аповесщ "Лаб^рынты" з улжам арыгшальнага тэалапчнага светапогляду В.Ластоускага.

Упершыню праанал!завана вершатворчасць В.Ластоускага, якая да гэтага часу не была прадметам асобных навуковых даследаванняу.

У вышку даследавання выяулена, што фшасофсю'я, рэлшйныя I фармалютычныя пошую Заходняй Еуропы пачатку XX ст. зрабш моцны уплыу на светауспрыманне I творчасць Ластоускага. Своеасабл1вае спалучэнне асобных щэй еурапейскага авангардызму з традыцыям! нацыянальнай Л1таратуры, ¡х працяг 1 развщцё надае творчасщ Ластоускага непауторнасць I арыпнальнасць.

РЕЗЮМЕ

Б о р и с с н к о Ольга Владимировна Творчество В.Ластовского в идейно-художественном контексте белорусской литературы начала XX века

Ключевые слова: В.Ластовский, нашенивство, литературный контекст, мифотворчество, романтизм, неоромантизм, модернизм, христианство, неоязычество, масонство, урбанизм.

Объектом исследования является литературное наследие В.Ластовского. Предмет специального изучения - философские, культурологические, эстетические поиски В.Ластовского в направлении осмысления национальной и европейской традиции.

Цель работы - изучение творческого наследия В.Ластовского в контексте белорусской литературы начала XX в.

Методологическая основа исследования - принципы культурно-исторического, типологического и сопоставительного методов с элементами структурной лингвистики.

В диссертации впервые уточняется картина идейно-мировоззрснческих основ белорусской литературы первой половины XX ст. с учетом не только христианско-демократической, народнической, социалистической идеи, но и идеи неоязыческой, воспринятой в качестве основополагающей национальной идеи; впервые определяется место религиозных вопросов в художественной системе В.Ластовского, их влияние на формирование мировоззрения и эстетических основ писательского художественного мышления; впервые дан цельный жанрово-стилевой и идейно-проблемный анализ всех известных прозаических произведений малых жанров В.Ластовского. Предлагается следующая классификация:

1) произведения философского смысла, которые затрагивают вопросы мироустройства и смысла человеческой жизни; 2) произведения социально-философские; 3) произведения легендарного типа; 4) произведения реалистического направления; 5) произведения, в которых раскрываются эстетические взгляды писателя;

Впервые дается целостный филологический анализ повести «Лабиринты* с учетом оригинального теологического мировосприятия В.Ластовского.

Впервые проанализирована поэзия В.Ластовского, которая до этогс времени не была предметом научных исследований.

В результате исследования выявлено, что философские, религиозные \ формалистические поиски Западной Европы начала XX века имели сильно« влияние на мировоззрение и творчество В.Ластовского. Своеобразно( соединение традиций европейского авангардизма с традициями национальной литературы, их продолжение и развитие придает творчеству В.Ластовскогс неповторимость и оригинальность.

Summary

Borisenko Olga Vladimirovna

V.Lastovsky's creative work in the ideological and artistic context of the Belarusian literature at the beginning of the 20th century.

Key words: V.Lastovsky, tradition, literary context, succession, subject, idea, nashenivstvo, romanticism, neoromanticism, modernism, Christianity, heathenism, freemasonry, narrator.

The object of the investigation is V.Lastovsky's literary heritage. V.Lastovsky's philosophic, cultural, aesthetic search in the direction of the interpreting of national and European tradition is a special subject of the study.

This dissertation aims to study V.Lastovsky's creative heritage in the context of the Belarusian literature at the beginning of the 20th century.

The methodological basis of the investigation is the principles of cultural and historical, typological and comparable methods with the element of structural linguistics.

The author of the dissertation appeared to be the first who showed more precise pictures of the ideological and world-outlook bases of the Belarusian literature of the first part of the 20th century, considering not only Christian and democratic, populist, socialist idea, but also non-neathenistic idea which is understood as the basis national idea; for the first time the author defines the place of the religious questions in V.Lastovsky's artistic world, their influence on the formation of world perception and asthetic bases of the artistic thought of the writer; there is also a complete genre and stylistic, ideological and problematical analysis of all known prosaic works of small genres by V.Lastovsky. The following classification is offered:

1. philosophic stories, which broach the questions of world building and sense of people's life.

2. social-philosophic stories

3. stories of a legendary type

4. realistic stories

5. stories, which discover aesthetic opinion of the writer

This is the first work which gives a complete philogical analysis of the story "Labyrinths" considering an original theological philosophy of Lastovsky.

For the first time V.Lastovsky's poems were analyzed, which hadn't been the subject of special scientific investigation before.

In the result of the investigation it was revealed that philosophical, religious and formalistic search of Western Europe at the beginning of the 20<h century influenced V.Lastovsky's world-outlook and his creative work very much. A peculiar combination of some ideas of European advance-guerdism with national traditions, their continuation and development add unlikeness and origina' creative work.