автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.01
диссертация на тему: Жанр хождений в белорусской литературеХIУ—ХVI вв.

Полный текст автореферата диссертации по теме "Жанр хождений в белорусской литературеХIУ—ХVI вв."

j h ^-v-.шдаяя наш Беларуси

ОРДЭНА ДРУЖБЫ НАРОДА? ШСТЫТУГ ЛГГАРАТУРЦ {мя Я.КУПАЛЫ

УДК 882.6 — 2.09

ГАРАН1Н СяргеЙ Лявониев!ч

ЕАНР ХАДЕЭННЯ? У Б2ЛАРУСКАЗ ПТАРАТУРЫ ' Х1У — Ш ста.

I0.GI.0l — беларуская л!таратура

АУТАРЭФЕРАТ дысертацы! на атрыманне вучонай ступен} кандидата ф!лалаг!чннх навук

MfHoK -- 1997

Праца выкаиана У 1нстытуце л1 таратуры !мя Я.Купалы АН Беларуо1

Навуковы к!раун!к — кандидат ф!лалаг1чных навук Чамярыцк! В.А.

Аф1цыйныя апанентн: доктар ф!лалаг1чных навук, прафеоар Мадьдз1о АЛ.;

кандамтат ф1лалаг1чных навук, дацант Казакова Т.П.

Апин1руючая уотанова — Беларуак! дзяржауны ун1веро1тэт

культуры

Абарона адбудзацца Т.ЭрЗрНХ 1997 г. у/^гадз!

ад паояджэнн! оавета па абароне дасертацый Д 01.41.01 у Гнотыт] це л1таратура 1мя Янм Купалы АН Бвларуо1. (220072, г, м!нок, праопект Ф.Скарыны, 66.)

3 дыоертащяй ыожна азнаём1цца у Центральная навуковай б10л1ятэ«ы $мя Я.Колаоа АНБ (г.М1нок, вул. Сурганава, 15).

АУтарэфарат разаслакы

" " ' -М(ХдС Х997 г.

Вучоны сакрагар

оавета па абароне дысертаиый Г • ^ ^ 'Г.В.Юоялёу

Ордэна Дружбы народау Iнотытут л!таратуры }мя Я.Купалы, 1997

Жанр хаджэнняу у Святую зямлю I у Канстатд!нопаль — адз!н з иайбольш старажытных в!дау беларускай Л1тарату].н. Ён складаохгаа з разнастайных нататак, пак!нутых аашш1 сярэднявечннм} п!л!гримам!, 1 выступав нарысава-дакументальнай формай, якая у праиэсо г!ста-рычнага разв!цця моцна пауплнвала на фарм!раванне жанрау свеикага падарояжа I аутаб!.-.граф!чнай л1таратурц ХУ1—ХУШ стст. Але стара-штныя хаджэнн! I сам! па сабе магоць бясспрэчнуто мастацкую I эс-гэтычную каштоунагць. Тым не менш, Н1хто з заснавалън1кау белару-з!стык1 у XIX — пачатку XX ст. не закрануу у ова!х г!;таричных нарысах паломн1цкую л!тэратуру. Тольк! у 1926 г. В.ЛастоУск! змяс-ц!у у "Г¡сторы! беларуокай (крыускай) кн!г!" раздзел "Падарожжи"*, 1 з гэтага часу даслвдчнк! иачынашь зб!роць асобныя паломн!цк!я апавяданн!. Прыкметным укладам у гэту справу стал! знаходи! м.К. Цабрын!на, А.Ф.Корпунаэа, Б.П.Грыикев^ча 1 М.1.Праиков!ча2. 3 Е952 г. ::аджэш« пачынавдь разглядацца у нарисах старажытнага п1-зьменства I пазней у г!сторыях беларуокай л1таратуры, дзе змяшча-я!ся каротк!я агляды помнIкау I характарызавал!ся некаторыя этапы ? развищ! жанру. Прага у гэтым нак1рунку была завершена тольк! у [994 г. перакладам на бзларускую мову "Перагрынащп..." М.К.Радз!-в!ла С!ротк^ I артикулам А.Мелън1кава "Кн!г! цудау ! вандраван-

1 ЛастоУск! В. Падарожжы: Раздз. ХУЛ II Ластоуск! В. Г1о-торыя беларускай (крыускай) кк!г!.- Коуна, 1926.- С.726.

9

Грицкевич В.П. Путешествия наших земляков.- Минск, 1968.236 е.; Даб^ьш!н м.К. Беларуская л!таратура. Старт;,нтны перыяд,-Мнск: Дзяржвыд БССР, 1952.- 308 е.; Коршун.ау А.Ф. Хаджэнне дзяка 1гнац!я Смглян!на у Царград I 1ерусал!м // Хрэстаматыя па отара-житнай беларускай л\таратуры: Вучзбны дапаможн!к для ф!лалаНчных $акультэтау вышэйшых навучальных устаноу / Склау А.Ф.Коршунау.-М1нск: Дзяржвучпедвыд, 1959.- С.144—160; 1Трашков!ч МЛ. Палом-и!цкпя л1таратзра ц Псторня беларуокай дакастрычн1цкай л!та-Сатурн: У 2 т.- 1.1: 3 старажытных часоу да канца ХУШ ст. / Кор-иунау А.Ф., Пшыркоу Ю.С., Чамярыцк! В.А. ! !нш.; Рэд. В.В.Бары-оенка I {ил,- Шнек: Навука I тэхя!ка, 1968. - С.78—80.

® Пэрэгрынацыя... М1калая Крыштофа Радз!в!ла у Святую Зямлю / Пер. С.Шупа // .'Сн!га жыц!Р I хаджэнняу / Уклад. 1 камент. А.Мелью зава. - М!нск: Мает. л1т., 19Э4. - С.165—447.

с

няу"^. Фактычна пачатак новага ьтапу у вывучэнн! хаджэнняу быу пакладзены АЛ.Фрэйд: комплексна аналtзуючы праблему паходжания мамуарнага жанру даоледчьща пераканауча доказала, што адной а яго крын1д выступ!ла паломн!цкад л!таратура®. Тим оашм роля gl л1rpuMOKix нататак у л1таратурным разв1цц1 была вызн&чана слуш-на. Так1м чинам, к сярэдз1не ЭО-х гг. бягучага стагоддзя у белн руоазнаУстве склал!ся усе перглдумовы для цравядзення абагульшн чага даследавання жанру хаджэмгяу.

АГУЛШЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА ДЫСЕРТАЦШ

Актуальнаснь темы дысертацн! прадвызначана наабходнаотлп больш глыбока аоэнсаваць шмагграьны л!таратурны працэс сярэдня-вечча з оучаоных метадалаг$чннх паз1цы0, высветл1ць уз^кненнэ f разв!одё протарзнесансных з"яу у ке'грах оярэднявечиай культуры шляхам анал!зу аднаго з буйных гагачасш/х жанрау, як! да cöi няшняга дня не быу у 0еларуо!стыцы предметам спецыялытга наву-ковага даоледавання.

Сувязъ э буйной навуковай тамцй. Дысертацня лавЬша опрыя] вызначэнню рол!, месца i мастаикав вартасц! адной з гал1н сярэ; нявечнай л!таратуры, што выступав элементам у падрихтоуцы да hi п!сакня новав Г1оторы1 беларускай л!таратуры.

Мота работы — даоледавацъ уласц!руи жанру специфику адл» стравання рэча!снаоц1, вызначнць жанраутваралъныя фактарн, рас' крыць змест працэсу раэв!цця жанру хаджэнняу на працягу Х1У— ХУ1 стст. i лиаратурпую г!сторыю ваянойшых лошНнаУ.

Задачи лаолвдавання: 1) разгледэець помн!к! отаражытнай п ломн!цкай лiтаратуры, звяртаючы увагу на галоуныя элементы !х зместу i формы; 2) вызначнць магчымня крпн^ш перших помн!каУ «лнру i паказаць ролю вусных i шсьмовых крын!ц у жанраутвярэд н!; 3) вызначнць рысы жанраутваральнай мадэл! i на падотаве ан

4 Мэльн1кау A.A. KHiri цудау 1 • вандраванняу // Kulra жы-ц!й I хаджэнняу,- С.9—23.

. ® Фрэйд A.I. Дакладнаоць як аоноуная уласц!васць жанру ме муарнай л!таратуры // Веоц! АН Белорус!. Сер.гуман.навук.-1996 Ji I.- С.86—91; Фрэйд АЛ. Жанравыя аоабл!ваоц! "Перагрынацыi. М1калая Крыштофа РадвЫла у Святую Зямлю" // Веоц1 АН Белару о!. Сер. гуман. навук.- 199G, № 2.» С.101—105.

lay творау пакязаць працэс перабудош яе элемента?; 4) раскрыта уякцыю хадяэнняу у станауленн! белпрускай кули^рн.

Разам з тым, у ходзе даследавашщ было выяулена, што л Натурная п'сторня Хаджэнняу Графен!я, 1гкац1я Смалян)на f Барса-юф!я (1456 г.) высветлена зараз далека не вычарпальна, таму мы юмутааны бнл1 звяргуць пэуную Увагу на тэксталогт i пал!чил! несходным змясцшь у Дадатках археаграф1чння аглядн 1 тэкотн на-1ваных помн!каУ з паказаннем розначнтанняу.

Навткорая Hanf зна дыоертацы> заключаешга р Ыотзмкым аба-ульненн! працэоу разв!'щя эмаль не даследаванай боларускай па-юмн1цкай л!таратуры Х1У--ХУ1 отст., упершню у практицы бела-?ускага л/тарагуразнауства став1циа задача ксмшгекснага анал!зу 'заемасувязеЗ i разв1ция г1старычнага, рэл!rlЯнага, маралънага ! (астацкага бакоу срядомасц! у сярзднявечным беларуск1м п!оьмен-:тве.

Днсертацыя фактычна працягвае традицию даслэдавання цэла-га жанру старажытнаЯ л(таратуры з тэксталагччнаЗ апрацоукай асоб-шх помн?кау п1оьменотва, закладзенуго у 60-х гг. В.А.Чамярыцк1м I прадоужаную А.А.Мьлыг кавнм.

Драктычная значнаспь дысертащп абумоулена раокрнццём у §8 ¡дэйна-эстэтычнай значнасц! сярэднявечнага жанру, у як!м адлюст-?оуваюцца 1стотныя асабл!васц! светапазнання i аоэнсавагпш быцця 7 спалучэнн! дакументальнага i мастацкага пачаткау у вобразнай з!стэме кожнага твору. Гэта складае перадумовд для:

1) працягу даследаванняу працэсу трансфармацыf дакумента i цакументальнага успаиiну асобы у вобраз на матэры ло iramx в!дау зярэднявечнага шсьменства, у як!х сведчанкгу удзельи(ка эпизоду выкармотс? ваеша у якасц! ¡стотнай чаотк! структуры;

2) узбагачэннд ведау аб характарн л1таратурнага I культур-аага узаемадзеяння славян у эпоху сярэднявечча; паглнбленкя на-вуковых уяулекняу аб вытоках Беларускага Алуаджэння.

Вын1к1 нрацы могуць бнць окарыотаны як л!таратуразнауцам! аля далзйшай распрацо?к! тэоры! мемуарнага жанру, Hani оання но~ вай ricTopui беларускай л1тьратуры, так i выкладчыкач! при пад-пыхтоуш вучэбных праграм f дапамсшпкау.

Экана^чнае значэнне атшманнх ташка?. Днсертацыя можа оыць камерцыйным прад^ктам.

ДоноУння ггалажэ1ТН1 лысАРтаны!. як?л шносягша на а барону.

I. Увага аутара старажытнага хаджэння засяроджана на аднау-

ленн! падзей Свяшчэннай г!сторы! (и не наваколънага жыцш, як л!-чылася раней) шляхам ап!сання сакральных прадметау, як!я выступа-юиь дакументам1 асабл!вага роду. Хаджэнне — лашгужок аптсанняугэ-тих прадметау — аг^санняу ,як!я у кампаз1цы«ным сэнсе выступавдъ у якасц! залершаных адз1нак — ап!сальных цыклау, дзе рича!снаоць адлюстроуваециа у лёгка аглядних межах чаоу ! прасторы. Фактара-м! з"яднання асобных цыклау у тиор виступаюць маршрут вандооук1, асоба апавядальн!ка I маналаг! чна,: форма выкладання.

2. Сакралышя предметы не прслта нагадваюць аб свяшчэннай падзе!, а трымл I вавдь яе у сабе, яны не !снуюць, а доужавда; та-му навакольны свет у хаджэнн! выяуляеида з пэунай паз!цы!, што олужшь падцварджанню сапраудиасш веры, усталяванню узаемасувя-з1 пам!ж Святой зямлёй I Радз1май, асэнсаваннш свайго народу,г!с-торы1 1 культуры у кантэксце сусветнай цывШзацы!, усведамленяю чалавекам сябо ян асобы у с!отэм"1 пакральнага космасу. Таму га-лоуш метад складання хаджэнняу — метад "талаграф!чнага с!мва-л!зму". Узрастанне рад! аутарскага пачатку у апавяданн! ! дэсак-рал!зацыя прасторы вядзе да разбурэння метаду "тапаграф.!чнага с!м-вал!змуИ. Ап1салья.1 цыкл пераутвараецца у эп!зод аУтаб!яграф!чна-га твору.

3. Цяга да Боскай дамав!ны ахопл!вала сярэднявечяае грамад-отва перыядачна. Таму увогуле кара!на г(старичнага бьщця хаджэнняу ноо!ць дискрэтны характер. Апошняя чвэрць Х1У — сярэдз!на ХУ ст. — найбольш 1нтэно1уны перыяд разв!вдя гэтага жанру у на-шай л!таратуры.

4. Галоуная роля паломн!цкай л!таратуры у тэты перыяд заклго-чалася у фарм!раванн1 рэнесансавай свядомасп!. Рэча'юнасць адшо-отроуваецца у творах праз пасрэдн!цтва сведчанняу канкрэтнай асобы — приватны чалавек I яго уражанн! атанав!л!ся у центр апавя-дання. Кал! ж падышло само Беларускае Адраджэнне, паломн!икая л1-таратура была забыта, у нш!ку хадаэнн! стран!л! папулярнасць 1 .перастал! перап!свациа у Беларус! 300—400 год таму назад. Але творы перайшл! У Рас!.о 1, дзякуючы суседзям, захавал!ся, няхай ! У пераапрацавашм выглядзе. Таму мы сивярджаом, што жанр хаджэнняу разв!вауся у беларускав л!таратуры 500—600 год таму назад, але выканау сваю г!отарычную ролю яшч? да XIУ от.

Асаб1оты уклад су!окальн!ка. Дысертацыя нап1сана аднааообна.

АпраОаиыя. Дысертацыя абмеркавана на пасядаэнн! аддзела г1о-торы! беларускай старажытнай 1 новай .'^таратурн 1н<;тытута лIтара-

гуры !мя Я.Купалы АНБ. Асобныя палалсэнн; працы паолужи! асновай иакладау на м!жнародна8 навуковай нанферзнцы! "УЕлемадзеянне л!-гаратур у суоветным л!таратурным працэсе" (Гродна, 1996 г.), на-эукова-практычнай ун!веро1тэцкай канферэнцы! "Руская мова 1 л1-гаратура" у БДПУ 1ш М.Танка <МЕиск, 1996 г.) I м!жнароднаЙ канферэнцы! "Усходноолавянск! сярэднявечны горад. Да 400-годдзя капания Вшебску магдэбургскага права" (ТИцебок, 1997 г.).

Публ!кавдя внч!ка_У. Змест работы адлюстраваны у шэрагу ар-гыкулау агульным аб"ёмам звыш трох друкаваных аркушау (он!с праи цаеода у канцы аУтарэфохата).

Структура ! аб"ём дысертаиы!. Работа окладаециа з уводз!н, 1гульнай характеристик! праци, трох раздзегау, заклгачэння { сп!-зу л1таратуры. Агулъш паыер — сп!с л!таратуры займаа

с. ! складаеццл з 248 найменняу. Три дадатк! падаюциа асоб-шм томам, агулшай колькасцю ¡¥/ о. У дадатках зменгсана 4 схе-лы (4 о.), коп1Я першага аркуша "Хаджэння арх!мандрыта Графен1я" (I е.), археаграф!чпы агляд 44-х рукашеных крын!ц 1 тэкотн з наказанием розначытанкяу ( /^3

ЗМЕСТ ДЫСЕРТАДШ

Ва Уводз!нах витлумачваецца дэтэрм!наванасць закранутай аутарам праблематык!. рзальным! праиэсам!, як¡я адбывайцпа на пра-цягу апошпх 30—40 гг. у беларуск!м л!таратуразнауотве, даециа карода выклад Ноторьп распрацоук! дадзенай праблематык! бела-РУОк!м! вучогШМ!.

Дысертант зыходз!ць з таго, што сучаску узровень олав!сты-к! патрабуа разглпдаць аообни культурный з"явы, як}я узн!каюць у нетрах нашянальгах культур, не 1залявана, а на фоне шырокага Рзаемадзеяння, бо творы, нал!оаныя у адным асяроддз1, магл! легка пераходз1ць у суседнюю кра1ну, прыживаша у ёй !, зазна>ючы иекаторыя змены, станав!циа избыткам прыгожага п!сьменства оу-оедня-'а народу. Тэту акал!чнасиь важна ул!чваиь, разглядаючы ха-цжэннг. Па-першае, помнЫ гэтага жанру наогул захавал1оя толь-к! дзя1:уючь суседзям (старабеларуск!я мануокрнпты згуб!л!оя), а па-другое, на Бл!зк1м Уоходзе прадстаунЫ беларуокага зтнасу, тольк! складчуся, асациявал! сябэ з усёй старожытнай Русею.

Разв!циё ггаломнIцкаЯ л!таратуры у Беларус! не мела рэгуляр-нага бесиерапыннага характеру: творы узн1каюць "гнёздам!" (ХП —

пачатаи XIII ст., апошняя чвэрць Ш — сярэдз1на ХУ ст., ианец ХУ1 — печатан Х.УИ ст./. Ыенавгта у чаоы, нал1 цп<авасць граиад-ства да Святой зямл! памяншаецца, хаджэнн! збарагаюцца У суседн^х л!тарагурах, i гэга абумоул1вае своеасаблЬы харантар nepaeiraacui nauíx розным1 помп i нам i дадзенага жанру. Таму иы Л1чым, што было б паыылнова абмежаваць працу ?ольн! хараитарыстинай тзораУ, тым Ui ¡шыи слооа^аы эгрупаваных ia уотойгЛвы яи'аратурнц тып, як i засяроджваць увагу толып на адн^тных асабл1васцях самога гэтага типу. На наш погляд, жанр выяшчас у сабе супрацьлегласць, i Ува-сабляючы „ч^версальнае, i разам з тьш — рухаючыся наперад у ко-зкнай повай раэнавгднасц!, р. ан., у кояныц творы.

Хаджэнн1 У Святую зямлю не ыагл! бьшь болей ц1 меней "свец-kíuí", яны заусёды "царкоУнып" па змесцо, tío сама палоннтцкая дзеИнасць абумоулена у лэршую чаргу рзлгг/йным светалиглядаы. Ало важная асабл!васць хаджэння* замлючаецца у тьш, што poniriñ-ная лраблеиатыка распрацоУваевда У ix перавагна у свецкай стылё-вай абалонды, прычыи ноадпаваднасць змссту t фориы, атртл1ваючи значзнне супярачнасц), выступав рулавгком працэсу трансфарыацы* жанру. J винту Умаиаванпя а,?табiнграфiчнага /аУтарскага/ пачат-иу — ведьм! виразнага атрибуту дедзенага лгтарату^нага вЦу — свищия олеьинты мастацкай структуры ьабываюць значзкне фоуксУт-варалькых адз<нак, што вядзе да !стогнай трансфаркацыг зыходнай ыадэлГ! Увогуле — да перабудовы.

У паршцц раздзепс — "Пало«н1цкая л(таратура У нантзксце ся раднявечнага п1сьыенства" — раокрываюцца пстарнчння Умовы Уз-HiKHOHim жанру хвдкэнняу ва Усходнесяавннск1х лГтаратурах, вцс-вятляецца роля вусных 1'п1сьыових нрын!ц у яго фарм!раванн1. f вызначаацца выдавая спсцыф1ка палош^цкай л^таратуры. На ходзе даследавання анал1зуюцца найсольш змястоУния правд, прысвечаныя дэдзенай праблеме /А.ЛыгЛн, С.А.Ахмедава, М.Гардзан{ц1, В.А.Да'Л аш-Раждзасцванская, ^.Б.Чан1лаУ, К.-Д.31ман, М.1.Пракоф"еУ/.

Па тэрыторы!, населена« нрьЫчои!, праходэ»У илях са Снандн навН У Святую зямлю, як 1м у У1 — IX стст. нарысталася большас еУрапейок1х палоыи{каУ. Разв1ццё гандлю у УШ — X стст., утва-ринне на Усходнаолавянск1х землях першых дзяржаунах фарм1равання BjKr.hant неабходяасць далёкfx вандрсван. Але знешнепалк:ачныя shocíhh у дагйсьмовую эпоху ыагл! мець тольн! вусны характер — склалася традиция абавязковых паведамленняУ паслоУ i ван-дроУн!кау аб убачаным, сляды якой ыо?на заУважиць у "Аповссц!

ишулых гадоу", Зап!с аб падарожжах Таана Полапкага — першае занатаванне расказу падобнага роду, зробленае , магчнма, сам1м вандроуШкам. 3 другога боку, археалаг!чпыя раскопк! сведчапь, лто у старадаун!я часы у славян был! аддалешя иэнтры язычн!ц-кага ушанавання ("прошчи"). Прыняццв хрнси!янотва но проста пе-раарыечтавага нак!рунак культавых ьандровак. Хршичэние напоун!-ла паломн!цкую дзейнасиь новым маралъшм змоотам — разам з ад-крыодём новых гчсларнчких гарызонтау фарм1рнвал!ся I новыя ду-хоуныя каштоунасц!. Таму 1 яш санн! пабожннх вандровак адрозн!-ваюцна ад звычайних ап&вяданняу аб чужтс кра!нах.

Асабл!ва актив!завалася палоын!итва у каниы XI—ХП стст., ! тады ж з"яв!уся сацыяльны тип людзей, як!я зраб!л! багамоль-н!цтва опосабам свайго жыция. Снлауся корпус пауапакрыф!чных легенд ! песень аб Палестыно, духоуных вериау ! казашшу, як^я перахоувал1ся у гэтай сярэднявечнай карпарапьп. Адначасова з"я-в^лася шмат розных п!сьмовых апавяданняу аб Левание: Б1бл!я, Сшайск! пацярик, Хрон!ка Георг!я Амартала, 'Чудзейская вайна" 1.Флав1Я, грэчаск!я праск!н1тари1 ! !ншыя. Таму першы помн!к ус-ходнеславянскай паломн!иквЗ л!таратуры — "Хаджэнне 1гумена Да-нI¡ла" (1107 г.) — узн!к на сумвжжы вуснага ! книжнага уплыву, прычым уласная л!таратурная традиция к гэтаму часу ужо склалася (разв!тое павучальнае красамоуства, леташсанне, першыя ;щцП). Бразумела, што роля розных па характари нрын!и но магла быпь ад-нолькавай ва утварэнн! л!таратурнага жанру. Уздзеянне фальклора абумовиа лЧгкасць у засваенн! паломн!кгч!-п!сьман,пкам! вуоннх паданняу, лераважна асабовы пачатак у п!сьмовыы ьалодамлонн!, складаннс шэрагу творау у незавершаным варыяние, н1бы у форме "канопек'у" для вуснага расказу, выкариетанне элемента.? эп!чна-га стылю у апавяданн! ! г.д. Але галоунае — ешкрэтызм фальк-лорнай эстэтычнай схстэмы абумов!у тое, што хаджэнне як ритуальная куль'.-эвая дтз'ейнасць ! хаджэнне як л!тарагурны твор уклада-гць адз1Нства: хаджэнче — не тольк! перамяшчэнне У прасторн I пакланенне святыням, але г абавязковае аиавяданне аб вандроУны. Што да п!сьмовых крин1ц, то роля гх у жанраутварэнн! звялася да на;тупнага: яны выступ!л! узорам, як! падитурхнуу ¡гумена ДвнИ-ла да творчасц!, ! мадэллю жанра, што засноувауся, а паоля ХП ст. праскш!тары! застал^оя толыи дапаможнав кршпиай, з якой нга-ступныя письменны мапп атрымаць неабходныя звестк1. Щкавасць да праскни'тарняу узрастае н!лк ке раной ХУ ст., прнчнм у ХУТ ст.

падобнчя твори пачынаюць складацца I на усходнеславянок!х землях.

У дысертащИ праводз1цца строгав размежавалне пам}ж хаджэн-няш I 1ншыш Л1таратурным1 в!дам1, жанраутварэнне як^х засна-вана на апавяданш аб перамяшчэнн! героя: мастадкая ирастора ха-джэнняу сакрал1заваная, 1 ст;уктураутворанае значэнне мае не ашсанне пра^эсу руху Ш ураячнняу персанажа ад з"яу ! рэчау, | сам1 свяшчэнныя прадметы, Свя'. ач зяшш увогуле.

Матиу паломн!цтва, атримл!¿аючы кожкы раз новае напауненне, утрымл!ьае у сабе мастацк! закадаванув . сациялъначкмхалаИчную заканамернасць духоунага бшця асобы. Каниэнтрация уласнага I калектыуиага вопиту у традыцый'шм матэрыяле абумоул1вае актуал!-эацыю матцву хнджэння у п£1Еодз!нскй,^| кашто^наснай эстэтычнах! арыентаии! у кантэксце такой л1таратурнай ¡нтэрпрэтацы1, якая раскрывав канкрэтна-г¡старичине разумение праблемы суадноо!нау чалавечага грамадства I !дэала як рэальнасм вишэйшага плану. У гэтым сэнсе хаджэнне — сшвал, архетнпная с!туацыя шллху-жншм усякага чалавека — вандроун^ка па Божим сиене. Ушшку, хоць кожны твор I за саваны на ун!калъным жышёвым матэрыяле (валода! ова!м пралметам), пеломн1цкая л!таратура як в!д вызначаенца ся-род шшх на аснове агульнага аб"екту — падзе1 гГстярычнага жнцця, якая набыла архетнп1чнае значэнне. Лб"ект мадыф1куещт у сярэдннвечнай свядомасш у пэунуы тэму. Сярод розных тыпау па-ломн!цкай л¡таратуры хаджэшИ як жанр вылучае метад, г.зн. спо-саб тдансфармацы1 аб"екту у твор праз пасрэдн1цтва предмету ад-люстравання. Змены у доетадзе абумоул!ваюаь развщцё жанру, бо аС'ект заусёды аднолькавы, а прадмэты заусёды розныя. Прычым па^ кольк! аб"ект ляжау палкам у духоуна-бытд1 йнай сферы, а прадмет (рэальная вандроука) пераважна рэал1зоувауся у сферы быхщёвай, хаджэшИ як жанр атрымал1 выразныя рысы рэл!г1йнай I свецкай лЬ тарату^ы: розныя пачатк! узаемапран!каюць у маотацкай структуры кожкага твору. ...

У друг!м разд.звле— "Псторыя жанру хадаэшшу у Беларуо'" :— разглядажцца канкрэтдыя помнШ старажыткагэ п!сьменства.

• Апавяданне аб багамолл1 КуфрасIнн1 Полацкай стала важнаИ вяхой на шляху разв!цця паломнщкаК л!таратуры, Кал! т?ор !гуме на ДанНла вырашьу пытанн! ¡дэнтыф!кацы1 святых месцау 1 пера-конвау, што Свяшчгнная г!сторыя сепраудн ¡снуе,' то Жыц1е ЕУ-фрас!нн! адлюстравала эмацыянальны стан чальвека, як! ¡мкнууся

У 1ерусал1м 1 сканаУ ля Еоскай даыав¡ш;, I хоць паломгпитеа да сярэдз/ны ХШ ст. заотавалаоя )нтэлс!уш:м, новых "вора? не узн!-кала.

У Ж ст. "пальма першынства" перайила У Ноугарад. У 1200 г. Дабрыня Ядрэйкав1Ч ршу раипраиавання ¡гуменам Даш'1 лам принципы У апавяданн! аб Каисаанцшопал!. Усё, што у структураутвара-льным значэнн! было у творы заснавалыика жанру дэтэрмптвана асабл!васцям1 Л1тург1чнай практикI 1ерусал!мскай царквы 1 на-пауапакрыф1чним! раоказаш павадыра, пад пяром Дабрьпп адаоогН-лася ад крын!ц, г.зн. стала фактам уласна л!таратудным.

Пад уздзеяннем шэрагу фактареу грамадска-пал1тычнага, оа-циялънага 1 духоунага характеруц!навасць /а рэл!Нйных иаштоУ'нас-иеН. Усходу рэзка Узрасгае у Беларуси з апоиняй чвэрц! Х1У па сярэдз1ну ХУ ст. Ведома пашж коугарадсИм! творам! ХШ--Х1У стст. 1 беларуск!М1 XIУ—ХУ стст. шмат агулыгага, але выразная ц1каваоць да тагачаснага становшча ва Усходшх кра!нах, да тэхшчнага I тэхналагччнага боку тамашшх пабудоу у спалучэнн! з прав!дэнш-яльнай трактоукай рэальных падзей адрозшвае нашы хаджэннт гэта-га перыяду ад ранейуых чоугарадсх1х I пазнейшых маскоУск!х тво-рау.

■ У ходзе анализу "Хаджэння арх!мандрыта Графенгя высветлена, шго першая, уступная, чаотна твору, дзе. падаециа паказанне ацлегласцяу ("дорожник"),не належягь Графент, а алгастроУвае ней-кую крыншу, якая узыходзгла да той жа, што пауплывала I на крн-Н1цу "Сказания Епифания мниха о пути к Иерусалиму" \, магчыма, выкарыстоУвалася 1гуменам Дан!¡лам. Уласнн Графок ц тэкст мвсца-М1 пераб)вае "дорожник", а у принципе пачыь'аегца э ашсання Рам-ля. Дзелявьтасць стилю ! ¡н;.;ынерна-тэхналатччны змест ашсанняу был!, ¡маверна, вккл1каны мэтам! вандроук! — пракантраляваць вн-карыстаннв' сродкау, вылучаных МаскоускаЗ м1трапол!яй на узнау-ленне палестынск!х храмау. Але пакольк! выкананне гэтай задачи сумяичалася з малимн1цтвам, п!сьменн!к ариентавауся у творчасц!

® Дысертант прыходз!цъ да высновы, што больш пажаданым з"яуляеша мснав1та такое чытанне мянуши бо пратэтичны [а] перад £ УО не улаошвы беларускай народная мове. СапраУднав ж (манаскае) !мя ;зандроун!ка, верагодна, "Агрипт.й''. Разгляд гэ-тага пытают разам з котяй першага аркуша Хаджэння пададзены У Д.1.1.

на узор ¡гумена Данйла, хоць структура Хаджэння Графеюя звя-зана з маршрутам рэалънага падарожжа У значна болъшай ступен1: маршрут стау галопным сродкам утварэння фабулы апавядання. Шмат увап аддау Багародзгак! арх!мандрыт агпсаншш уц1ску праваслау-ных з боку ¡шшх канфеЫй. Тэта тлумачыцца там, што Гуафешй.ра-зумеючы оучаснасць як праияг "усветнага г!старичнага працэсу, спраектавау ппдзе1 Свяшчэннай ?г стори? на сацыяльна-пал^тычнае жшцё: па меры набл^жэння да ки/иа свету барацьба памтж дабром 1 злом абвастраециа. Але свядомс;,1 л1таратурнай апраиоук! матэры-ялу у Хаджэнш няма, таму яно захоувае жывасць 1 непасрэднасць усприняцця, аднак — I шэраг ыоуных недакладнасией, нязграбнасш кампаз{щп 1 г.д.

Г^тория тэксту наступнага помн1ка беларускай паломн!цкай л^таратури — "Хаджэння 1гнац1я Смаляшна" была велъм! складанай. На асново анал1зу 36-Ц1 рукапгсау (частка !х была адшукана ды-сертантам у кн1гасхов!шчах I упершыню уведзсна у навуковы ужытак, гл.: Д.2.1) I "Г1сторн1 раЫйскай" В.М.Тац!шчава, аутар дысерта-шЛ прыходзшь да наступнага меркавання. Прататып кароткай рэдак-цы1 быу укладзена не раней 1448 г. на аснове сп1су-кош 1 аутогра-фа. Са сшсу-прататыпу кароткай рэдакш! быу зроблены оп!с Тро-1цк1 765-и. Укладанне на гэтай жа аснове прататипу труп А,В;С заключалася у далейшай апрацоуш твору. Сп1с Пагодз!нск1 I563-и! I сп!с-коп1я выкарыстоУвал!ся для укладаннн сп!су Абаленскага 153-га — архетипу Шканаускага летап!су, Пасля адбылося наступ-нае скарачэнне у два этапы — так сфарм!раваусл звод "Русского временника". Сп!с-кошя мог биць вядомым И.М.Ташшчаву, але ву-чоны арыентавауоя на сп!с Акадэм1чнн ХУ — другасны а/, нос на Тро-1цкага 97-га'. Гэта дазвол^ла правесш экспериментальную рэкан-струюгаю тэкста помн!ка (гл.: Д.2.3).

Мастаик1я асабл1васщ Хаджэння прадвызначаны'у першую -¡эргу спалучэннем элементу леташснага стылю з традыиыйнай мане-раб паломн1цк1х хаджэнняу. Твор, нашсаны смалеьск^м дзякам, — найлепшы здабнтак нэшай паломн1икай л!таратуры, але разам з тыл

Схема Утварэши рэдакцый ' Уза&ладзеяння сп1сау "Хаджэння 1гнац!я Смалян1на" прыведзена на апишняй старонш аутар^ферата у якасц1 дадатку.

1ц сведчыць 1 аб'пачатку парабудови метаду сярзднявечннх хаджзн-1яу. Справа не тольк! у тым, што галопную увагу аутар аддао апа-вданшэ аб умовах вандроук! ! аботав!нам жыщи у_в!заитн!. Ап!~ ¡анне хаджэння упершыню внступ!ла У якасц1 падзейнай асиовы для шовеоц! аб вышэйшым сэнсо жнцця, роздуму аб лёое праваслаунай гарквы 1 неспаведнаоц! Божых шляхоу. Асабоги пачатак прац!нае 'вор, I праз буршш падзе! жвдця праглядае живое абл1чча талена-атага п^ьмешйка I шкавага дзеяча каниа сярздкявечнай эпохи

Для тагачаснага л!таратурнага працэсу характерна узаемадзеянна юзнанак1раваннх тэндзнцый. Напрыклад, 1гнашй Смалян1н нап!сау

Хаджэнне, як&з мояна Л1чыць протарэнесансным, I "Ап!санне Салу-Iя" — тнпова оярзднявечни твор. Ягачэ У болъшай отупен! супярзч-;асц! праяв!л1ся у творчасц! свяшчэнна!нака ВароаносИя, як! пак(-|уУ два вельм! адрозния ап!санн! вандровак 1456 ! 1461—1462 гг.

Змест першага помн!ка традшшйни. Б!даць, што жанравыя форели засвойвал!оя Барсаноф!ем м&хан1чна, ён проста не усведамляу •лыбокай с'мвол!к! навакольнага. Таму звычайнае прафан!чнае заставание' паломшцтва ! рэча'снасц! яуна пераважае. ■

У Хаджэши 1461—1462 гг. роб!цца спроба уоталявання дзённГ-;авай формы ф!ксаиы! падзей, больш разнастаШшм I ц!кавым стано-|1циа змест асобннх ал!санняу 1 г.д.

Але беларускае грамйдства найярэдадн! Адраджэння менш ц!ка-рэлтйнш: каштоунасц! Усходу. Зноу пачынаешга заняпад па-юмьЛцкага руху, а у хутк1М часе складаецца традиция адукацый-¡ых паездак у ЕУро'пу. Агульнае аслаблешге царкоуна-праваслаунай ашн! ! умаиаванне у культуры.^олынI рэнесанснай ! овоикай вядзе 1а таго, што хаджэнн! к ХУ1 от. страцЫ папулярнасць у беларус-:!х чытачоу. У свой чао яны паспрыял! разв!ццю го»'раф1чнш: ве-;ау, был! моцным фактарам культураабмену, у мног!х адноо!нах абу-юв!л1 фарм!раванне рэнесашзнай свядомасц! грамадства шляхам уз-1аинення шкаваоц! да падарожжа ! лесу прываткага чалавека ! г.д. [даецца, усё гзта у мног!х аспектах прадвызначала абл!чча Л1та->атуры эпох! Ееларуокага Адраджэння. Для М.Гусоускага святой ¡ямлёй стала Радз!т: паэ^, у нечым падобны да таго "мужа стара-юньми", што паказау 1гумону Дан!!лу Палестину, вядзе чытача па-•аемным! сцежкам! беларужага лесу.

Дасягнуушы якасна новага узроуню, л1тяратура зноу была дольна вярнуцпа да старой тэмн ! пераасэнсаваиь забытую на час файлематчку, тым больш, што ралЬчйшл пытанн! у кати ХУ1 ст.

становяцца зноу актуальным!, Але "Пераррынацыя..." М.К.Радз!в1-ла С!ротк'г заснавана У болыиай ступен! у,а традыиьях заходнееу-рапейокаО л! тара туры, прычым шэраг тыпалаг!чинх рысау наз1рави-ца лам!ж ёй ! "Вопытам!" М.Мантэня. На М.К.Радз1в1ла у болъшай ступен! уплывала эмпирия жшцл, падзейнасць рэальнай вандроук!, а не с!мвол1ка свящчэнных камянёу.

Трэц'1 раздзел — "ГЧотаричная паэтыка жанру хаджэнкяу" — прысвячаецца даследаванню мастацкай формы палошицкай лгтарату-ры.

Сярэднявечныя уяуленн! аб праоторы як гетэрагекнай прадаг-ласц! I сакрал!зацця частак прасторы абумов1Л1 метад яе выяуле! ня, як! дыоертант вызначае як метад "танаграмичнага о!мвал!зму У ро'-Ыш'ш гзтага методу вобразатвор праоторы складауся з комплекса асобных локусаУ, як1М адпавядал1 асобныя ашсальныя иык-лы — асноуныя элементы кампаз!ш1' хаджэнняу. Ап 1 сальния цыклы ахопл!вал1 роча¡снасиь у аглядних праоторавнх формах, а час не адыгрывау !ототнай рол!. Само ап!санне прадметау, з"яу, ситуаций мела характер свеикага апавядання; гпсьменн! к! ¡минул!сл д дакладнасц!, падрабязнаои! ! наглядней! славеснага малюнку.ал галоуным сродкам отварэння вобразнасц! выступал! б!блейск!я ао цыяцы!. Сукупнасць ап!сальных цнклау у IX дачыненн1 да б!блей-ск1'х фрагментаУ утварала глыб!иную мастацкую структуру тэкстау Тым не менш, адчуванне оябе як асобы у л!тургП ! развщиё ау-таб!яграф!чнага пачатку у эпасе, абумов1ла свовасабл!вую ггерсг нал1заиыю хаджэнняу. Такое стауленне да рэчагонасш выкликала маналапчную форму аутарскага апавядання, якая авабодна Уключе ла У сябе розння моуна-спшстычныя фар?,ираванн1, ускладненне хранатопу персанала, шляхам уключзння'у яго хранатопа сакральна га свету I г.д.

Устаноука на праудз!васць абумов¡ла спрашчэнне мастаикай формы, набл1з!ушы яе да жанрау свеикага дзелавога пгсьма. Тым самим у творах Х1У—ХУ стот. дасягаУся больш высок! узровэнь маогацкага ао'агульнекня, чым у папчрэдн! перыяд, а з другога боку, складал!ся умовы для развкдя апавядання толыи на свел-кай глеое. Аоэнсаванне руху гСстарычна.'а часу вы юл кала иошук у вобласш форш. Графе1Пй зраб!у спробу слалучыць метад "тап; граф!чна1а С1мвал1зму" з метгдам "тыпалапчнай экзегезы". 7 В1 Н1ку вобраз навикольнага свету стау болей дынам'гчннм, але воб раз аутара — шаолоннкм, што фгксавала усто8л1вия стэрэатши

Jo

рцтуалънай дзейн'асц!.

IrHauiЧ Смалян1н устав¡у aniсанно вандроук! у храналаг!ч-ную канву падзей ад "стварэння Свету" f, выкарыотоуваючы выяу-ленчыя дасягненн! летап!снага жанру, забяспечну яркуп iндывiду-еш зацыю гобраза аутара, па-новаму пераасэнсавау праблематыку ¡саджзнняу i уклау ап!санне паломн1цтва не па сакрал1заванай пра-зторы, а паломшцтва па ус1м свецо, у як!м разл!та Еоская прига-косиь.

Варсаноф!й у друпм Хаджэнн! выводз!ць ап1санна падарожжа з о i отэмн леташснага годалИэння i уотанаул1вае для яго свой уласны гадзиньк. Тэта вядзе да суб"ектываиы! усяго апавядання т адмаулення ад спроб маотацкага абагульнення наогул. У вынгку летад "тапаграф(чнага сшвал!зму" праяуляецпа тольк! спарадычна, 1 разв!ццё Уласнага пачатку увасабляецца праз самавыяуленне. На перш план высоуваецца спосаб эмп1рычнай ф!ксацы1 падзей вандроу-к1, пры яшм ап1сальны цыкл пер&утвараешга у эЫзод аутаб{ягра-{Мчнага твора.

У "Хаджэнн! 1гнац1я Смалян!на" i "Хаджэнн! Йароаноф1я у ErineT, на CinaB i у Палестину" 1461—1462 гг. узмаиняеииа "сю-жэтнасць", маляу1ичасць, займальнасиь, пашыраеггаа тэматычны axon кицця за кошт Узбагачэння саиняльнай тэматыки У MHorix аднос1-riax Ымвал, характерны для паломн1цкай л ¡тара туры, пачау уступать месца рвач ¡ям. 3"явгл1 ся'жывчя anicanni прыроды: з функш-1льпага пейзаж пачынау пераутвараша у ап!сальны.

Назапашаны вопыт i эпоха ВялЫх геаграф!чных адкрыццяу трывял1 да якаснай змены пазн&вальнага мыслекня f усёй Остами зветапогляду. М.К.Радз1в1л CipoTKa роб1ць наступнн крок ад ха-иэнняу да свецкага ап!сання вандроук!.

У заюточэнн! дысертант падагульняе асноуныя BHHfKi даследа-зання. »

.j

Хаджэнн! у Святую зямлю узн!кл! на аснова народнай традыцы! 1аведвання язцч1Пцк!х спяцЫшчау. Хрнсц1янства здашла мараль-ш змест багамольн!цтвау, але с!нкрэтызм першабытнага шслення idy.MOBiy .тое, што дзейнасиь.} олаваснае суправаджэнне отал! агу-гьным комплексам. Рэшткг фетышыздоу у свядомасц! абумов!л! асаб-iIbh'штарэс да рэчау, на як!х адбглася уздзеянне Боскай с!лы. Ы санне рэчау нiбы узнауляла Свяшчонную Историю у шэрагу аооб-шх яе фрагментау, дапасаваных да месцау, дзе тая або ¡ншая па-laej; адбычася i адбываеота, бо л!тург!я аднауляла яе (с!мвал!ч-

на) ва усёй паунаце. Так! метад занатавання вандроУк! дысертант вызначыу як "тапаграф!чны о!мвал1зм". Аль усё,'што паказваениа У хаджэнн!, — ёсць вышк непасрэднай 1нтэнцы! аутара-падарожн!-ка, асобы канкрэтЕтй г Нстарычнай. Гэта сведчанне аб далёк1м Леванце асобы звычайнай, зямной пераконвала, што Уся Боская рэ-ча!снасць Палестины — прауда. Прычым прысутнасць аутара-палом-н!ка у сва!м апавяданн! у адной груш хаджэнняу затушоУвалася, а У другой — узраотала. ПомнШ першай групы дайшл! да сваёй мяян -- пераказу праскШтарыяу, дзе чалавека наогул няма. У рэчышчы другога нак!рунку адбывалася сапрауднае л!таратурнае разв!ццё, яков опрыяла фарм!раванню рэнесаноавай свядомасц1.Метад "тапаграф!чнага с!мвал1зму" разбураециа, а ашсальны цыкл пераутвяраецца у эаф!ксаваны эшзод жыцця.

У адпаведнаон! з гэтым, дысертант прыходз!ць да меркавання, што беларуок!я паломн!цк!я аповесц! НУ—ХУ1 стст. можна умоуна клас!ф!каваць наотупным танам: тыпова сярэднявечныя творы (Хаджэнн! Графен1я, Варсанофгя 1456-га г., "Ап!санне Салуня" 1.Сма-лянша); прогарэнесансння (Хаджэнн! 1г.чац!я Смалянгна г Варса-ноф!я 1461—1462-га гг.). "Перагрынаць'я..М.К.Радз!в1ла адно-с!цца ужо да зус!м ¡ншага перыяду разв!цця беларуокай л!тарату-ры ! уяуляе складанае жанрава-стыл!стычнае стварэшга,- якое Укла-дзена на аснове розных пачаткау.

У працяглыя перыяды ¡снавання жанравых с!стэм усе жанры 1м-пл1цнтна прадстаулены у л^таратуры, але у розпыя часы розныя жа\ ры атрымл^вагоць неаднолькавае разв1ццё. Так, у XI—ХП стст. пе-раважае урачыстае красамоуства, у ХП — першай палове Х1У ст,— аг!яграф!я, другая палова Х1У— першая палова ХУ ст. — "зала-ты век" беларуск!х хаджэнняу, а далей,' да часоу Адраджэння моц-на разв!ваециа уласнабеларускае летапгсанне. Таму свецкая л'та-ратура ХУ1 ст. узшкае у вьшку прздэсу,-як! нас1у паступальны, хоць ! складаны характар, прычым разам з узмацненнем свецкасц! прагрэс!равау I гуманистичны пачатак, што таксама адлюстроувала-ся ! у развшш жанру хаджэнняу з ХТ па ХУ1 ст.

Асноуныя палажэнн! дисортаик! -щлюстравани У наступннх публикациях:

I. Мастацк! хранатоп у старажытнай паломншкай л^таратуры Беларус! // Ве.ш! АН Беларусь Сер. гумашт. навук.- 1996, № I.- С. 80—86.

2. К вопросу формирования стиля хождений ХП--Х1У вв. // Зес'п! БДПУ 1мя М.Танка.- 1996, № 4.- С. 7—10.

3. Асоба у паломн?цкай л! тара туры // Веспг АН Беларус!. Зер. гуман!т. навук.- 1996, Й 4.- С.77—83.

4. ПШгрымы II Беларуокая м{нуушчына.- 1996, Л 5.-С. 62—66.

5. К вопросу о методе и композиции средневековых хождений (на материале белорусской паломнической литературы Х1У--ХУ1 вв.) // Молодые филологи Беларуси-96: Сб. статей,- Минск: Изд. ООО

"Красико-принт", 1997.- С.56—63.

6. Ля выцркау духоунасц! // Зрок.- 1991, № 4.—5.-С.6—7, 13. <•■>

7. Проблема цитатности в древнерусской литературе (на материале хождений) II Русский язык и литература: Вопросы теории и методики преподавания. Материалы научно-практической конференции.- Минск, 1996.- С.47—50.

'3. Литература Европы и Азии и проблема генезиса жанра хождений в русской и белорусской литературах ХП—ХЛ вв. // Взаимодействие литератур в мировом литературном процессе. (Проблемы теоретической и исторической поэтики.) Материалы международной научной конференции.- Вып. 1У.- Гродно, 1996.,- С.204-207.

9. Паломн1цкая л1таратура сярэднявечча ! пачаи'ак фарм!ра-ванкя рэнеоансавай свядомасш'у Беларус1. // Усходнеславян-ск1 :;ярэднявечны горад. Да 400-годцзя надання В1цебску магдзбур-гскага права. Магэрыялы м1жнародна8 навуковай канферэнпы}¿- В1-цебск, 1997.- Прынята да друк^

РЕЗЮМЕ

Гаранин Сергей Леонтьевич. Каир хождений в белорусской литературе XIУ—ХУТ вв.

' Время, изображение, композиция, метод, стиль, образ, описательный цикл, паломничество, пространство, повествователь, жанр,, "топографический символизм", документализм.

В диссертации С.Л.Гграниня "1анр хождений в белорусской литературе" XIУ—ХУ1 вв." рассматриваются' проблемы становления и развития паломнической литературы в Белоруссии. Основываясь на философском учении о развитии и взаимосвязи, автор комплексно

анализирует проблемы происхождения хождений в восточнославянских литературах и их историю в белорусской литературе. Изучение текстов отдельных памятников сочетается с обобщением и раскрытием философско-нравственной проблематики и изменением способов ее художественного воплощения от эпохи к эпохе. В работе определяются содержание понятия "жанр хождений" в его исторической динамике и роль описаний паломничеств в развитии белорусской литературы и культуры, анализируются тексты отдельных произведений (Хождения Графения, Игнатия Смолянина, Варсанофия, "Перегрина-ция..." Н.К.Радзивила Сиротки и др.), по-новому разрешаются проблемы метода, композиции, изображения человека и стилистически-языковой специфики белорусских хождений ЙУ—ХУ1 вв.

Интерес к сакральным ценностям Востока охватывал общество эпизодически, В соответствии с этим и развитие паломнической литературы в Белоруссии было не регулярным и поступательным, а дискретным (ХП — начало ХШ в., конец Х17 — середина ХУ в.,конец ХУ1 — начало ХУЛ в.). Э"10 обусловило весьма сложный и специфический характер преемственности как между этапами, так л мож ду различными памятниками. Однако прогрессивная линия развития прослеживается в возрастании авторского начала в паломническом рассказе, совершенствовании изобразительных средств, укреплении реалистических и автобиографических элементов и тенденций. Искон но присущая хождениям пероонализация повествования постепенно не рерастает в индивидуализацию стиля и образа автора, что способот вует возникновению представлений о ценности человеческой личности и общественной значимости писательского труда, и в конечном счете служит одним из стимулов формирования ренессансного сознания.

РЭЗШЭ

Гаран1н Сяргей Лявонцев^ч. Жанр хаджэнняу у беларускай л!те ратуры Х1У—ХУГ стст.

Час, выяуленне, камшЫцыя, метад, вобраз, ап1сальны шкл, паломнгцтва, прастора, апапядальн! жанр, стиль, "тапаграф!чны С1мвал1зм", дакументал!зм.

У дысертаиьп С.Л.Гарашна "Жанр хаджэн.шу у беларускай л! те ратуры Х15—ХУ1 стст." разглядаюшга праблемы отанаулення 1 раз-вгцця паломника!, лЬ'аратуры у Беларуе?. Засчоуваючыся на ф!ла-софсшм вучэнн 1 аб развит! 1 узаемасувяз!, аутар комплексна анг

!зув праблемы генэз!су хаджэнняу ва усходнеолавят^х л!тарату-ах !. fx rfoTopHirfy бвларускай л!таратуры. Бнвучэнне тэкотау собных помн!кау опалучаоода з абагульненнем t раокрыццём ф!ла-офока-маральнай праблемагак! f спооабау яа маогацкага Увасаб-оиня ад inoxi да эпох!. У працы вызначаюцца змэст паняция жанр хаджэнняу" у яго г!старнчнав дынам!ци 5 абумоУленаоц! ! оля ап!санняу паломк!цтвау у разв!цц! беларускай л!таратуры ! ультуры, анал!зуюцца тэксты асобных творау (Хадлэнн! Графан!я, гнац!я Смалян1на, Вароаноф1я, "Перагринацня..." М.К.Радз!в!ла Протки i irai.), па-новаму вырашаквда праблемы мотаду, кашаз!-ы!, выяулення^чалавека I моуна-стыл!отичнай опошф!к! боларус-: i х хаджэнняу Х1У—ХУ1 отст.

Ц1кавасць да сакральных каштоунасией Усходу узраотала у !ярэдняввчным грамадотве эп!задычна. У адпаведнаоц! з гэтым ! 1азв1цца паломн!цкай лiтаратуры у Беларус f было не наотуповым, i дыскрэтным (ХП — пачатак ХШ ©г.; канвц Х1У — оярэдз!на ХУ ;т.; канев ХУ1 — пачатак ХУЛ ст.). Гэта абумов!ла дапол! окла-саны 1 спецыф!чны характер пераемнасп! як,пам!ж этапам!, так ! 1ам1я розным! помн!кам!. Аднак прагрэс!уная л!н!я разв!цця пра- , тюджваецца ва Узраотанн1 рол! аУтарскага пачатку у паламнпш!».. шавяданн!.удаскапаленн! выяуленчых сродкау, умацаванн! рэал!-!тычных ! аутаб!яграф1*?яйх элемейтау ! тэндэнцнЗ. Спрадвечна 'л^лц!вая хадаэнням пероанал!зашя апавядання паступова пара-paoiao у !ндыв!дуал!зацыю стылю i вобраза аутара, што спрыяе ?эн1кненто уяуленняу аб каштоунасц! чалавечай аообы f грамад-жай эначнаоц! п[оьменн{цкай $рацы, i урэшцв олужыць адным оа ¡тнмудау фарм1равання рэнеоансавай свядомаоц!. 1

Summary

Garanin Sergei Leontiuvich. Genre of pilgrimage in the Belarusian literature of the XIV - XVI centuries.

Time, representation, composition, method, style, image, descriptive cycle, pilgrimage, •' space, narration, "topographic symboh'sm"j documentalism.

The problems of formation and progress of pilgrim literature in Belarus are examined in the dissertation of S.Garanin "The genre of pilgrimage in the Belarusian literature of the XIV - XVI centuries". Talcing a philosophical doctrine about progress and ' correlation as a base, the author analyses the problems of origin of pilgrimage in the' Eust-Slav branches of literature and their history in the Belarusian literature in complex. Studying the texts of different literary monuments combines with

generalization and exposure of philosophical anci moral problems and changes o methods of its artistic realization from epoch to epoch. In this work the authoi identifies the substance of conception of "pilgrim genre" in its historical dynamics analyses the texts of definite works (the pilgrimage of Grepheniy, Ignatiy Smolyanin Varsonophiy, " The perigrination..." of N.K.Radzivil Sirotka and others), solves tin problem of method, composition, representation of a man and stylistic and linguisti« specificity of the Belarusian pilgrimage in the XIV - XVI centuries.

The interest to the Orient sacral valuables covered the society of the Middle Age: periodically. According to this the development of the pilgrim literature in Belarus wa: not progressive, but discrete (the XII- the beginning of the XIII centuries, the end of thi XIV - the middle of the XV centuries, the end of the XVI - the beginning of the XVI centuries ). This caused a very intricate and specific character of continuity betweei different monuments as well as stages. But the progressive line of development i observed in the growth of the author's person? lity.jn a pilgrim story, in improving o figurative means, in strengthening of realistic and autobiographical elements an< tendencies. The primordial inherent personalization in pilgrimage developed graduall; into the individualization of the author's style and image, which promoted th: beginning of the Idea of the human personality's value and social significance o writer's creation and finally acts as one of the stimuli of forming of the Renaissano consciousness.

ДАДШК

СХЕМА ГЗН1К11ЕННЯ РЭДАКЦЫЙ I УЗАЕМААДНОС ItiA? .СП ICA? "ВДЖЗННЯ 1ГНАЩЯ UMAJIrtHÍHA"

fynOtpAip

АРХЕТЫП

«i

BVBO UepsM^N Nfe. хотения»

®

\\

\

\

•4.

шотш одщкм

»Рхскнй ерепен-ник* AI Muci-

HA-nytJKiHA

m m а

'Ш0УНЪ1Я'~А~ЗШ ЧЭНИ1

,-архш сц е-

.к - Акадэшчны 15 Е2-

и-ащжчны 2г ж-,р --архш1 351 К-

|)Я-- Apxidcxi is ' КБ i Т- Акллэм1чни (Taactoäkü J -

>- Строганasckí JZ

i- ММейны 339 jlX lZ-МУзейны 357/ H -Шрасша - Мсмтшшсы Пз -

шщшмт'ь 1 - Ащмчны г

тмстозскс 34í ■TáactoSchí Ü

■ Вс'срднекС

■ Ишккс

- ¡{¿рым • Бтзераа ТРОСцкь 765 ■

- Трощкс %1Ч

- MU403CKÍ ЩХАЙМШ Мазуршсм Ащэтиы XV ШпеНСКАГА аз

IX- АбАЛёнСКАГА Ч£ 1 - Паголз1НСК1 ISÉ3 М- ПАГОДЗШс 1352 M -ШТРЫЯРШ (ЬЩЭНШЫб)

>П-Ру/miuscxi (Пырей) ) - Сьусйсй шч oz -cmiicta ms

Т'-ШЩ'й si' g -Арщгежй -ЧшШ а - 4aptk0síckí я - ярас/шй