автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.02
диссертация на тему: Эпостук мотивдерин кыргыз драматургиясында идеялык-корком иштелиш маселелери

Полный текст автореферата диссертации по теме "Эпостук мотивдерин кыргыз драматургиясында идеялык-корком иштелиш маселелери"

п в ид

5 / 'НОЛ 1393

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН БИЛИМ БЕРУ¥ МИНИСТРЛИГИ КЫРГЫЗ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИ

Кол жазма укугунда УДК 809. 434. 1 (043. 3)

КАЛЧАЕВА АИНАГУЛ

ЭПОСТУК МОТИВДЕРДИН КЫРГЫЗ ДРАМАТУРГИЯСЫНДА ИДЕЯЛЫК-К0РК0М ИШТЕЛИШ МАСЕЛЕЛЕРИ

10. 01. 02 — СССР элдеришш адабняты (совет доору)

Филология илимдериннн кандидаты окумуштуу даражасын нзденип алуучу диссертациянын авторефераты

БИШКЕК—1993

Иш Кыргыз жшлекеттик университетинин кыргыз адабияты кафсдрасында аткарылды.

Илимий жетекчиси: филология илимдершшн доктору, профессор К. АРТЫКБАЕВ

Официалдуу оппоненттери: филология илимдеринин доктору О. ИБРАИМОВ

филология илимдеринин кандидаты С. БАИГАЗИЕВ

Жетектеечу мекеме: Тилдер жана гуманитардык илилдердин .мамлекеттик институту

Диссертация 1993-жылдын «2.) - июнунда саат ^¿у Кыргыз Мамлекеттик университетинин алдындагы филологиялык илимдерднн доктору илимий даражасын издании алуу боюнча Д 059. 01. 01 адистештирилгеп кецешинде корголот.

Диссертация менен Кыргыз мамлекеттик университетинин илимий кителкаиасында таанышууга болот.

Автореферат 1993-жылдын « » жене-

тулду. . .

Адистештирилгеп Кецештин окумуштуу катчысы, филология или

деринин кандидаты, доцент

УКУВАЕВА.

Киргиз адабиятшшн тарихин, улуттук драма канршшн онугуу капа калыптануу процесстерин пликтоген окумуштуу, адабнятчилар- -дни шшнрл бокота киргиз драштургняси шПирианчи жндцарцан

тартил rana онуго баштаган*. Учурдаги коомдук зарилдоктая паЯда болуи, тарихий муктаздиктардан всуй чиккая улуттук драма яанршшн писка шеиотта яалинталип, ястилуусуяда a это по шартта онункон ол-днк оо зек и адабияттия ролу зор гжспдаги дээрлик бардщ( илнмий эм-гектерде белгилояип журот.- 1'азма адабиятшшн чоц тондеиниясц бол-богон эл взупун буткул ой-санаасындаги, дуйио таануусуп бутуя бойдон эпоеторуна, лирлкалик чигармаларына откергвндутунун натий-каснида айда реалисттии мотвлдер басимдуулук кылаг. Муяун азу кептвган яацы аанрлардии оиугуц нетнсунз нулазии болутт берда.

Киргиз драматургаясинан зсаралнш, калиптатап, енугуу аоадо- , рун, оплати ыу/шздордуя ачиж«иын талдоого шшп, нанрдик-стшщщ иэденуулорун аииктоо ¡sana корном конфликта тузуу маселалери киргиз адабиятчиларшшн илнмий коз вараштарыя чашлдорган эмгоктер-до"*, дпссертатмларда'"5 бир кийла шшктешган,

Темашя актуялдуулугу, Киргиз адабиятшшн ташхин изилдоа-до учур талабина илаПнн домовратнялуу наз нарашта туз аАтилгаи ой-птшрлордия негизнндв кайрадан карап, тактоопу талон яилган

туйунлуу маселелер арбин. Элдпк оозеки чигармалардан профессионал жазма адабият пенен болгон карим-яатнашип талдоого алуу буга чейип зле теоршшн талат-тартштар меиеи атайыи илнмий пзилдао-лордун- обьентиси болуп нелсе да, бул масолелерднн тбгерагппда аннрхш шлдардаш жани коз караштардин, вегачэ улуттук драматур-ГИЯ1ШН бергон жапы тажрийбаларшш пегизппдо иликтое натерип даты кечири нургузуу кврок ¡зксядпги куя тартибиие коюлул атуран. взго-чо "...ныргиэ эпостору бизднп кундоргэ нетнирилгея тарызшй чыидак-ги бугунку кундун тпли менен, тугауиунтору менея ту.пуядуруугэ жана аниитоого тодук боло тургандтин^ далялдэв заршщига нолгш чыгууда.

1 Еигптов С. 20-яшлдардага ниргаз адабияти. Фрунзо: Илям, 1984, fifl-чЗет. „яяя

2 Борбугулов И. Учу кийирсыз жол. Фруяэе: Киршзстшг.1968, Борбугулов U. Тушуш терощш коздзй. Фрунзо: Кнргизстан, 19G7, Йпинов С. 20-и;лдардагы киргиз адаб,шты. Фрунзе{ Илш, 1984, ТоАбаеп М. Турмуш, сахна, глуноз. - 5.: Кыргизстан, 1975} Абдара-закоа A. ¡íupriJ3 BpaíjaTypriwfimwaiíí издануулвр.Ф.: Кыргызстан, 1986, Еайгазиев 8. Калем паи. Ф.: 1{ыпшзстан, 190?,

S Султаналиева А. Нроблвш конфликта и характера в оовре-MQtmofl киргизской драматургии (I970-00-O годи).

4 AfirmíoB Ч. Биз дуйнону глциртабыз, дуШш бизда жанартат.

Фрунзе: Кыргызстан, I'OfíO, S-deт.

Ншдашошййт-ша^

оруо шла бнлгаа элдердпн у.тут тук драматургия <дш яликтеген тео-риялык емгвктор, ваирдии спонификалык езгечилтктертне талдоо Сергеи шигиещш калишюодон откергон эстетявадык квз караштар, дегочо окумуштуулар Е.Горбунова, А.Аникин, Г.Гачав, А.Каряквн, В.Хализои, Е.Холодов жала бллгкялардин эмгоктериидеги ¡Керектуу теорлллнк тушуиуктдр, ой-пикирлер, киргиз дршатургкясьш иляк-тегеи окумуштуулардии баалуу каэ караштары квцулге алывды,

Эмгоктин изющоо обьекткстае улуттук драматурпшбыздин XX килммдан отузуичу «нлдаринап тартьш 90-жцлдарина чеПяи эпостук I, чыгармолардан негизиндо яарадгал орчундуу, нога злев болгон драма-дик чигармалври камтилда. ОшондоН оло элдик оозоке .чнгармачшш-тин профессионал лаэма адаблят менем Оолгоп карш-катпашн илик-■говго алган пэгизт эмгоктор, макалалар темаиын тадайына нлайыи караван чыиты,

Йзяддевнун. мц^сатм». Жазыа адабиятгын, шшн нчинде улуттук драма ьаиринын каралуу капа калинтануу процвссинин журушун-дэ 8ЛД1Ш ооэв!!И чигармачнлшинн тийгизгеп таасирин ачуу;

- эпостук мотивдердин негизиндо яазылган драмалык чигарма-лардон канчилик децгээлде ошол канрдаи талабшт илайик иштелгеи-дигии илинтое;

- алдик эпостордун сюжоттвринен драмашк курч ¿.црша-карш-лыктарда кдратуудаги драматургдардан чигармачыл мамилолорин, муиоз жаратып, образ ачуудагы чеберчиликтсрин талдоого алуу;

- эиостун негизиндо казшшп, киргиз драиатургкясынин тари-хына иирген чыгармаларга баа б ору у молен, элдак ооэеки чыгарма-ларга болгон жацыча иамшшнин вдеялык-эстетикалын пршщилтерин аныктоо;

Иэиддовнтн. капыллга. Киргиз драматургиясинда эпоотук мотав-дердан нагиаинде жязылган драмалык чыг'армалардьш роалиоттик но-гиздоршз алгачки ирет кенири иллшоегд алуу вала алардаги азге-\ чэлуктэрду ачып корсотууго аракет жасоо бул дассертацшиши иш-тин негизги глвдлыгы болууга тийищ. Ошондой эле бул диссертодая-лык эмгеятв автор эпостордун негизинде жаэылган драмаларддн ба-сшддуу болугун алгачки ирот кецира талдоого алуу монен, эпостор-догу реалисттик мотивдердин црамшшк чигармаларда ипторпретация-лануу озгочодукторун, сюкаттик, композициялик курулушуна болгон ^аркм-катышин, парком образдарда тузуудэгу жаллылвд тана айир-иачылнк болгилерии, курч конфликт тузутго погиз болгон кагдай-

лардин нала ушул иштерди жузвгв ашруудаш драштургдардип аз алдаича нургуэгвн изденуу аракатторин а чип борууго аракот :гл-сада.

ЦЗН-ШШ'УИ явактщуцк нланнпп. Киргиз драмйтургштсшшн тшппииуусуиа, онугуусуно, тааснрнн тппхнзгеи олдок оозокн чи-гармаяпрдин родуи, профессионал адабнят иснон нарии-кс.тишч^'у баЯланнщтарин уйрэлуу мпосдосинр днссяртаниялик ;ш! опунуи ';уа-дан-туз практикалин лопотун кор:отпокчу капп ал когорку окуу жайларинда адистештнруу цаксатина илаПин ата&ш курстар датарц пайдалашлмаячц. Лштик прантикалик «аштси булар менен гана чек-телбестен, киргиз дранатургдясиншг тарихшшн айрш мааололорин андан ары твртщетип пликтеп уйронут ишиив низинкапдарга аз да болсо аз жардашп кзрсотмакчу.

Изилденгзп иш нлпмий-практшгалик кана каш оиумуштуулардаи конфарошишларинда (I990-I99G) жасал^ап докладцарда бштндалган кана ресяуйлииалик газвталарга иарнядангдн айршл макалаларда чагил-дцрылган. Киргиз шивквттик упдаарсатв'ишян киргиз адабилти ка-фодрасшиш хмЯшмвда талкуулаинп, кантирилгап.

Диссертация ииршуудвн. уч главадан, корутуидудал sana пай-далаяилгап адабияттардин тиамасынап турат»

изидцееш ишзгк гипглпг

КирМУТ йалутумдо изилденген теманин актуалдуулуту, теорая-лик sano мйтодологпялик негизги иаксати, качилыгы, практикадик ыааписв тууралу кцсиача баяндалат.

Пятин бцрщ^чи главари "Хнргыз эпосторуяуи алгачвы драмалия

чигармалардаги идеялик-эстетякалш! карим-натшш" деп аталып,

шнда эпоотордун улуттук драма ианрпнцн алгачки внугуусундо ти11-

гизген таасири туурану* саз болот. Мшда "киргиз оозеки поэзия-

сц - бул созсуз Эдит, улуттуи сийшгы, тугонгус, эч качан нар-

г

кын иогохпос давлоту, втквн турмуштун парком энпинлопедплсы" • энендигин даги бир колу баса бвлгидешш, алии нэгизиндо "кыр-шз фольклору иазма одайтти еиундян элдордегя фольклорго

1 Асалалиев К. Карнэм парк. - Фрунзе; Кыргызстан, IS88, О-бот.

салышт' рганда, каида]1дар бнр езгечолуктэрге ээ зкендигин"1 далилдоочу далиддер келтирилет.

Киргиз sлинии оозеки чыгариалары езунун еволвдиялык есуп-онугуусуида улам барган сайын реалдуу турыуш чивдыпша шшз Ешашдашнп, башка элдордин эпосторуидагы жомоктуу шфтик ой ку-гуртуулерукв Караганда, турмуштук окуяларда керк&м чагылдцруу-су улуттун кеке турмут-тйричшшктнк, кооцдун аашоосу монен ку-■ рошундегу тарыхый-коомдук езгечелуктар менен шартталат.

' £огоруда белгйленгвндей, киргыз блдик оозеки чигармаларц-нны реалисттш ой кугуртууну озек туткан скжеттери улуттук Про— фбесйоналдвш аазма адабпятында елдак лыгармаларднн негизинде сазыдгаа др&маларда нукура турмуштук жагдайда корувген реалист-тйн иуновдэрдув шаениЭДУ 0ерилшгашб квй кашная кемэктвш бодцу. Ыунуи езу улуттук крофессионалдак адабшггтаа, анын ичинде.драма санршшя дуГшолук адабляттыи таршоша.саадтырмаяуу, ото киска msqhottq аор ййлшштерго ащтшиуусуие осЗолго балду.

Киргиз алвяин баскан татаад тарахы бугунку кунге адабай иурастШ!.евго^о dip бай улуыун йоишргеи монзн, улуттук драна саарннйн гшралуусу бир килымга 'йе'ЕПогвн мезгал менен блченуп ггурзт. Шй Оарден-бкр сёбббиа адйбвдтчынэкуиуштуулар2 удуттук 2о£трдыи йолбогондутуион, ашн- погйзййдв драмаднк чыгармаларга еарылдактын кок болуп квлгендига.иеабй $уауйдурушт. Кыргыз ма-даваяисщн совет дооруна чеШшки таршшщщ театр искуоствосу бол-богон'иояои, коовдуй тершей й кцрдааддая езгечэ шартында оиугуу-нуп вогору чегане которулген эпостору, лирлкалары болгондугу анын. Ал sim "эпостон ар кыл искусстзонун алгачкы ь дементтерин табууга болот"3. Ошол себептуу .. "Мандаты" утуп отуруп, анын не бжр кооздук асылдагына моокуц канй?, ошол казуусу кок,.тазуу ■ цаданЕягШнан алые шартта, киргиз впосу ушуадай тацгаларлик кор-кеедук Жаралшкка, сазду, музыкдни, тбатрды еауно бириктйрген гадошвяга кантип еотти акен деи ойлойсуц"4.

1 Артыкбаеа К. Чигармолар яана ойлор. - Фрунзе: Кыргызстан, J.974, 234-бет» . ■

2 Борбугулов М. Учу-нийырсыз гай. Ф.1 Кыргызстан, 1963, 45-6,, Жйгатов С. 20-шлдардагы кыргыз адабялты. Фрунзе; Илим, 1984, 11-бет., Артыкбаев К. Кыргыз совет адабиятанын тагши, Фррзз: Мектеп, 1982, ЗЭ-<5ет. ,

3 Гусев В.Е, Эстбтийа фольклора. М.t Неука, 1967,88-бот.

4 Айтматов Ч. Баз дуСнену «агартабиз, дуйне бизди яаныр- • sat. - Фрунзе: Кыргызстан, 1988, 12-бет.

Кыргыз эпосторунун каариандарц аашоо тиричиликтин шартьш-да аракеттенишз, рэалдуу ьгуназдук салаттарга ээ адандар катары суратталуп, элдия туу кетерган идеалы менен куурулушуп, каркеи чагылдарууга аэ болгон. Здднн эпосторду ар тараптан яэилдээ обьектисине айландыргая окуыуштуулар Ы.Ауээов, В.Жирмунский, Б.Юнусалиев, И.Рахматуллин, М.Богданова, Б.Хершнанова, Р.Кн-дырбаева, Э.Абдалдаев, З.Шшытбеков, С.Ыусаев, М.Мамыров, Ж.Су-ванбеков, С.Бегадиев, А.*1айнакова, J?. Сарынбеков жана башкалардьщ кызиктуу ой тширлерлн зеке алуу менен улуттук драма жанрынын кальгатануусуна зор таасирин тийгизген кыргиз эпосторунун окуяны баяндоодо башка элдердан эпосторуна саяиглдрмалуу ботанчелртару б ар экендаги шдтии биринчи балугундэ белгиленет. Анда кыргыз эпосторунун улуулук касиетин, бай сапаттарыл ачыгараак норсетуу ыан-сатында шарттуу турдэ ору с бшшналары менен типологиялын ллалда салиштырыи кароо аракети жургузулет.

Киргиз эпосторунда эпиналык апыртуулар кетишерлин кездешее да, аадагы окуялар кадшлки эле реаедуу турмуштун керунуштер менен «уурулушуп чагылдарылат. Ошондунтан впостогу Манасхын бир эрдак кэрсаткан сюжотан ныекартып койсо, жалпы «азмунга анчалын чоч азгэртуу киргнзип, келоко дола тушура албайт. Ал эыи орус бшш-наларындага баатырдок желыогуз менен болгон курешун, на анын пайда болушундагы комоктук нотивдп кыснартуута мушун эмес. Орус окумуштуусу Б.П.Ан^ин белгилагендей, андай учудаа "были-налар. кернам чыгарма катары жашоосуя тохтотот"*.

Ошондой эле нанчалык тевдешеиз, ар журок суратталгену менен, кыргыз баатырлары алум алданда кадшшш адавдардай эле ал-сыз. Ал эми бшщладаги баатырлар "бир даты ¡кецилууге туш болбойт кала утулушту билбойг"^. 1{ыргыз эпосторундагы жакан адамы учун ач алуу мотиви орус былиналарында такыр коздешпейт. Бул тууралуу извддеечу 13.лалугин "шндай тушунук орус элинин генетик аяык тушунда нок"° дел яаэат. Былиналардаи еэгечалвнуп кыргыз апос-торундам баатырлар титан (мифологмлын зор кудай) образында берилбейт. Алар впикалыл-гиперболашн талабава ылайак апыртылыц, чонойтулув да суроттелет кана ошондой эле надимки турмуштатыдай реалиеттин ой иугуртуунун чегиндв да кврунвт.

1 Аникин В.II. Былины. - М.: изд.Московского ун-та, 1984,

с.14.

2 Калугин В. Струны рокотагу. М.: Современник, 1989, о.51.

3 Аталган кителте. с.52.

Кирша сшостору ионе!Н о рус быдш/аларшшн Дат бяр орчуидуу айырмачыликтарн алардин квломунэн кэрунот. Ошенткч кыргыз эп'оо-торундаш олдин тарнх-тагдыры мопан ажырагнс байланштан каар-мандар окип-казуучуларди алГачки куп до и тартнп кизьштирнн келет.

Киргиз адабиятиида алгслкилардан бодун, ооэеки чигармачл-лыятын нвгипиндв пьеса жазгаи К.Тинистанов болгон. Бул жвнундв Н.Львов "1932~»или театрднн општсннда "Акодсмиялик кечвлор" аттуу Тч спектаклдон турган, кнршз элшшн тарихяшш, Манастая баштан, бугупку мозгалго чойшшп впизоддорду норгозгон" - доп иаэат. Учурунда окум сургон тоталитарный ренивдш рсирессияоы-нан улом КЛ'ишст&повдун кеи чигормаларн сакталган эмоо, Ошол себелтуу эпостордун погизиндо а-лзылган плгачки драыалцк чигарма-лар тууралуу шшкр ойтуу кыйин. Тоатр шш.юри К.Кумушалиев оз вокоруусундо "19о'1-;шдд.чрга чейин "Акадо;>тллык кечелер", "Коз Квргондор", "Ыанас", "Ли Мвор" ¡каяа башка спек так лдердан сахна-да пайда болуиунан, аларднн олшшп калшш тоз"^ болуь турганди-гин болгнлогон.

Киргиз драматургилсшшн тарихиндц при бурулуш болуп, жаны-лик алии нолгои л.Турусбоковдун "Ажал ордуна" дршласц болду, Драмшшн ийгилиги бул жаярга лшсадгаи алгачки ишенимдуу кадам болуу менен, алгачки удуттук оиоранын жаралшшиа дом бодуи.ощого удаа "АИчурок" либроттосу мазилдн. Либротто "Манас" оиосунун не-гизиндо ¡каралгон. "Лйчурок" либроттосунун (авторлору ¿1.Бокем-баев, £ Л'урусбоков, К.Маликов) учурдаги зор ийгилигкн эиостун оаагун тузгон сгадаггин туриуш чнндигаиа жакиндихина капа, андагы муноэдордуи авторлор тарабинап ишенимдуу чиккапдшгшан коруугэ болот, Эиоато:"у реалисттик эломонттор аиторлор тарабииаи драма-лик чыгар?лаиин жанрдик озгочодугуне илайик штетялгон. Уносто да, либроттодо да Лйчуроктуи убшитт муктаждаги озгочо белгм-лонвт. Дал утаунун озу эностогу турмуштук чш!дщ:тин, апдаш реал-.

.V дуу жашоо-тиричиликти чагиддоргал окуялардин бир бодгдси катары корунот. Адатта комоктуи щарты боюнча, башш киярмандан ой-догон оша пике ьшрууга квз нрмом гана убакит китнп, ага сий-кырдуу калом, бир тал чач, сийкирдуу чоор нала бшка карататтар

1 Львов Л. Киргизский тоатр. М,: Искусство, 1953, 59-бвт.

^ Кумущалнев К. Киргиз театринин жаралаш. - ФрунзогКир-гизотаи, IУ-71бУ-бот. '

В

жардамга кедет. Ал зма эпосто Айчурак тойгодаярдая кэруу учуп Толтай баатырдаи кирк куя убакит сурзд, бул мззгнлда эля-жерап кыргцядан сантал калаар баатир табууну квзда&г. Эюотогу тур-муштуд охуялардан енуп чнккгщ наарузддер/аатордордуи яигармачн-лнк мамилесянкн негззшще дату кайрадая одтедая, байытшящ, так-талнп борилгендшаея, ллбрэттого музыка яазган номпозиторлордун бнрн А.Мадвдбаев "Мая Айчурвкка музыка- газыя матканда, вхщ азу мавдайывда тургаядай сеэилдз. Мара андагы гр бир наармаяддн «у-нэзу кат, белгилери айкни эле" -дец эскергея. 30-гшдда|йа казн лган "Азхал ордуна", "Алтын киз " дращшары, " АЗчурек" ойерасы 03 мезгнлинвд узурлуу $емвдщ бодун калда. ¿Зул шдцйрй фольклор- • дун. сюкеттердин легязднде О.Сарбагашедан "лйкуд", К.ЗшмамбеТов-дун "Сарынгз1-Бак9а" драыалара казылда, "Са;шад-БэяеЦи шосу аяня каармаядары' баатырдщ эроетордогудай хдпербодйлыя авдртма- : луударга учурабагаи, ?урмут тиричвлшдаш -гурду у кирдаалнядагн ар турдуумуноздардогу адавд^рдыя арак ет терна баящщгаядиги мо- . нен айцрмалаяат*. Драматург К.Эшмамботов <$ул эддаи звостун тур-* муитук чын^Дк мелен - романтикалуу эламенттердин'.айяаяцрзуусуярй драмалик чагарцага езак таая, кошумча койшшврлерда каргне'УУ ." менйн найрадан ищтен чыккаа.

ращиа эиосторго сашштырмалуу "Сарянаи-Бекайдэ" эл, аврдан . эркинднгя учун курвшуу ;гана баатырдак тем?си экинчи орунга далия, гсашоо-тирячйлш!твн'карама-каршылинтары, ак ниеттик мелел . нарасаяата&шк, чынднк манен Еалгандак, суйуу мелея жак каруунун кодшшес курошу аддицны орунга чыккан. Дал ошол адам турмушун-дагы тубалук карама-карш турган м&мялалер эпосто Сарынзт менан Вэ'кэйдун. образдары арнылуу чагыддарылгая. Олюндунтая, чыгарма з.ки каармаядан атанал аталган. К.Эшамбетов да драмалын атвд взгартпэй калтарцп, элдак чигарманын пдеялнк тематяналык мачы-•зш? аздап,: сезтотал баалай" алган. "Сарынжи-Бвквй" эцооунда-ке~ зикпей, драмада чагил." ирилгая нейипкердяя бири - ырчы. ЭДДШ эпостордуя ноггзиндв лаеылган киргиз драчатургдарцныя чыгарма-ларында ырчышн образщыя киргизиляшин вэуяче бир сюкеттин жады .шила катарн нароого болот. Ырчн "Сарынжи-Бвкоа" драмасына удаалаш казылгац ^.Малияовдуп "Кадал" драдасянда, ¡{.Жаягвщёйдан "Курман- ' Сегинде", андая ка^инки К.ДбдыкадаровдУ)! "Оджобай Ы9йен КашИмжаня тратедияоннда, акыркы гшлдарда аде г.Садьшов тарайИная казылтан

1 К-тв: Садаматов Т. Абдалас и;и!дабаев. - Фрунзе г Кыргызстан, 1908,30-бет. '

"Манао" элосулун негизандегй эгшкалык драмаларында да иезигет. Ырчыга болгон бул муктакдак эпостун йенен ой чабытын - камты-гаа сюгатин драмага сыйдируу туйтутунде автордук баяндаманын сурулул калыцшнан келид чнхкансыйт. Элдик эпостордун негизинде «азылган . драцаларда ырчы окуяныи тездешине бвлгилуу олчемде салым кошкондугун айрикча белгалооге болот.

Рщичя глава - "Элостук реалясттик ыотидцерден драмалык конфликтини тузуу маселеси (4С-жылдар)". Бул глааадд согуш моз-■ гялиядв эпостордун негизинде казылып, драмалык курч карама-кар-шылыктарда каратуу менен, адабият таршына кирип калган К.Жан-тешевдин "¿(урман бек", К.Маликовдуи "Жачил" драмалары жана А.Ос-ионовдун тарихнй легендалык сюжеттин негизинде жазылган "Ак Меер" драмалари туурадуу сез болот.

Ата Некендик согуштун элди-яерди коргоого арналган реалдуу лкрдаалына ундеш эпостук мотивдерда, скиеттик окуяларды пайда-лануу ыенбн езгече чакнрык турундегу ыр, поэма жана драмалык чыгармаларды жазуу куч алда. Ал учурда эпостун негизинде К.Жан-тешевдин "Курманбек", К.Маликов менен А.Куттубаевдин "1а!ыл", 1 Т.Сыдакбекоа менен К.Рахматулландан "Манае менен Алмамбет" дра-ыалары, А.Токомбаеь Менен К.МалаковдуН "Ыанас" либреттосу жазылган. Еул кыска иеенеттун ячшще элдик оо?еки чыгармалардан негизинде езгечэ драма Тйбиндеги чыгармалардын жаралышы гсалгыз гана кыргыз адабия тьшда эмес, каллы эле боордош элдердан адабия-тында да арбын болгон эле.

•. Кыргыз драматургиясУнда баатардык эпостун негизинде яазыл-гш; К.ЕанТвшевДан "Курманбек" драмасы учурдун талабына шайкеш чакнал чыгармалардын биринен болуп калда. "Курманбек" эпосунун Ы.ЦусулмаикулоЯ, М.Каландаров, К.Акиевдан айтуулары боюнча вд-эылып адынгай Уч варианты бар. Негизги .езегу, каллы темасы, маз-цуну октоа болгону меГей, ар бар вариант оэунчо езгочолукторгв аэ. ЫЛфсулыанкулов^Н вариалтында эпосто шфологиялык мотивдор кебуроек' сакталыл, «омоктолуп айтылат. Ал эш К.Акиевдин ва-рнантында "Курманбей" эпосу езунун коркемдугу, андагы окуялар-дын чвдднкка жакындаш» аны баяндоодогу чеберчилиги боюнча ус. таттыгы менен айнрмаланат. К.Акиевдин вариантында башка айтуу-чулардан варланттарына салштырмалуу, окуянын енутушу турмуштук карама-каршцлыктар менен чиелешшш, ынанымдуу чагылдырилат. Анда зли-аерин суйген эр.йиглттнн эрдиги даиазалашш, согуитои

каржалшз турган элгв иуйат б ер э эр маанайда суратталган.

Драдашн дйтлигШ}« блринчвден, Курианбек эпостогу муне-зунви жацбай, курч карама-карцщдыктардын кагылы^уусунда чыцал-гандагынан, зкикадаен, эпостун духут: сактоо менен драмадын чыгарма катары штелил чыккандагынан, учунчуден, эностун сше-тан ту зга н овуя учург'а шайкеш берилгондагинен кврууга болот. Эдостоху да«ш маанайда бершшен айрьш кейшшерлврдан драмада аенелвд мущзге ээ болуп, конкреттуу корунушу онуянын бутакта-нып иетшщна данакер болуп, караш-каршилыктын улам татаалданип енугуусуна щарт уузгзн.

й.Жантешевдин эпоско чыгарцач&щх мамилеси драманын бкран-чн суретунен эле кезигет. Эпосто ата, баланыв ортосундагы таа-раны1 атасычьш мануддугун сурабай, ara кекашай туруп, кашан-тардан эзилген элнннн ачун адып, эркандиглн кайрыд келуугэ ai- ' гадыд ноткой Дурманбектин курущунои башталат. Драмara бул эпизод эзгертуусуз щргнзилген учурда, окуянвд конфликтуу чыйралы-ша созудуп, карама-наршшдатардын тез курчушуна шарт тузулЗей налган болоор эле. Дрзгдада ка'чяая Корундун артынан кубалап кел-ген фрманбеи, аш атасыннн ордосунан табат. дурманбек драиеда атасцнын Корунга адданьщ жургенун тушунуп, аяардын достугун токтотул, ашратууга кзп аракет кцлат. Драмадагн Курманбек зпос-тогу мунезунен да чечишгдуу норунуп, каадэгэн максаты айкында-лцп, ara байланыштуу ¡дасагал аракета да бар топ тактадган.

";{урманбек" драчаецнда автор саз карагаттарын чеберчнлял монен устат колдонголдугун белгыеп «етуу нерэк. Бул. озгача TeñatdoK менен-Кур«йнбектин, Тейитб&н менен АЙганштын монолог--дналогдоруная кору ив?.

Элдцк эпосто дурманбек калмактардн тащш эле тим болбостон, кил-маалында алардан "салкк" алия турарлнгы эскертилет. Бул ошол кооижуп яааоо-тирйчилигй шарттаган, баатнрлар оз жернн сырттан келген баскынчылардан коргоо мэнен, кантид болео да элин ачкачшштан алые кылыд, багуусу мяедет догэн туиунтктэг? улам киргизл.зее корен.

Опосто Куршнбек окуянын чордонунда болуп, яогизги окуялар анын айлалаеында курган болсо, драмада Дурманбектин мушзу менен »уурулушуп, аяын ар таралтан ачылшшна туртку болгои кейшкерлордан бирц - Айгалыш. д.Иллтешевдин эпостогу Каннаай-да Айгшшш деп езгортуп, лирикалуу атагандагилын езу эле Д£а~

матургдун ara долгой взгвчэ мамилесии оныктал турганбыйт. Эпос-то Калышай айрым бир учурларда гана керунуп, окуянын нурушуно кешкчу кейлпкер катары гана катшаса, ЛЙганшл драмада башталган-дан тартыл, кекече пккирге ээ, окуянын чиеЛешшшне туздэн-туэ катши бар, жетдлтен мунозунде ашлган.

Автор Айганышты эпостогу Кайыиайдан айырмадуу. каратнп, гацы ыунез ачкшщ йеной, айрым бир эпйзоддордо "Сеыетей" эпо-сундагы Айчуроктун образына таасирлеиуу бардай сезнлет. Айрик-ча Дурманбектин келтшн куткен Айганыш туш коруп, кыздарга жо-руткая кэрунуш "Айчурэк" либреттосунуй нугу менен коткендигин байкоого болот. , Ошеитсе да драмада Айганыш оюндагысын тартын-бай айткан еткур мукэз, йекечэ салаттарга ээ. Ал жарадар болуп сатнаи нолдош йнзы ГУДойДа кэргенде арзып куткон лурманбектп ssitere чыгууга чшшрат. ЙшщаИ кврунуш, дегеле ядабии чыгармалар-да бардак сезивдердан туу чокусу болгон суйуу сезигли, ада;!«!!« абийяр, -ар-намйс менен, фтв-бет кодген учурда ara курмандыкка чабыларн код кезигет. Буд суйуу сезишшен ейдо коюлган адапдак ар-йалкс окуу^улар, керуучудэр тарабынал тушунуп кабыл апынат. ¿¡дабкятта ар-ншыс, чындак TJ-Y¡i> ездерунун эч жакын адавдарышн (Ч.Айтштовдун "Бетме-бет" повестиндо Сойденил, Т.Касыцбековдун "Кадкел" роканында Курмапжандан) елуыдоруне тике караган аялдар-дан обраьдара аз змее.'

"Курманбак" драиасышн езегун тузгон ата-баланын мамалоси здгадда' аруу овзшвдедаш табыгый яанындыгын ;¡tana i. дасш подделав иайдачшыктан когору бодо адбаган кучтордун курч курощун чагнлдарат.

"Дурааибекке" удаалаш аазылып, учурунда квруучулердун кону-дуне алшгган драчалардын бара K.Ui, лаков менен А.фттубаек бирге-лзшш вазгаа- "2а?{ал" драиасы'болду. Дл элдик эпос "Жаныл ].1ырза-нлн" негйзапде казндган. Кцргыз эпо'сторунда сулуулугу мелен кшщ-топ келап баатнрддга ардектерден кем керунбеген ¡Саныкей, Айчурэк, Кыз С alte ад сыяктуу аялда.р .аз эмес. Ошентсе да "Zawu Иырза" эйосунда аеке баатыр кыз дун эл номысыг талашкан образы чагнддырылган.

• " Эпостогу чыныгы латриоттуулуктун ушгусу катарындп эли-кераие арналган суйуу манен еэ ¡.¡ркиндагпн коргоо учун кургузул-ген курокту езуно сацирген кыз Еацылдан "аракети uor-уш кувдорун-до озгече кучтуу керунуп, ушул чындыкг- сураттеиленен дрдагшын тааслрЕнин арта тургадаган авторлор сезимтал'байяшкан. кс..ам

дани бвлгилуу влчэмдсг пашоо-тйрЯчиликне аралаош, аялдардан кумар нандырыя, по пул ачаар сулуулугун биринчи пландз каран, адзпдп сир -im келбёттеря Мэнен бааяап-бнчуу бугкуд Орто Азия nbMotsjnm куч азот зургап мезгдэде аял йояэя эрнеятйн ар-п»й-cfflf бнрдей баадап, кайрат-кучуя тек корген ЕаНзл 'мйрза, Rféatóa-г.ан даткаларда коионто гана эгдес, турмушта ясараха аяган киргиз маданиятынин. эзгочэ внуккондугун тартккбай бвлгнлээнэ болот.

•КЛ,!аяяков мешш А.Куттубаев "7'атл" др^.-'аснн казуса'» ол-дйз япостун сялйтзив i&'isyy tsemn, ara шг^дачнл tiaass àéôtb :iyd кзглганде оз бэтзнчо дрзмалнк чйгаряа йразууга гзтисз сяшз-:;ая. Драмадаги Жгищд эргекпз мрюз кутуя» зраоэта Efproií дгзнёя' табнлтияда айл зачнйа зпча бодгон улучен аур.зИб« Аз тор:: op аада 2а1щддш иш дуЛлосупдэ назий кыз зкеядапш- 1<оруг1уд;>ргэ гуюндурган сок гана. зга зпостогу эр rsniтхпя ксДратвд ей»к«га~ тцрнп вбргозуает.

Дра'.тада ааторлордуя эз алдаяча кшев *ашкйя зппзоддоруиун бири - 'Гуляуку олтургбн керунуа»- Айтордор snocïoi-y

Защодю колуццягы гурa^ü r.aam¿ килич иенсн алмшхярып, Тулктег "екегэ чакират. Каля яедарша ээ • болгся Яагда игкев пешенсао .карулгон "игнттгш ôoï?:3-cîût \iuäh коруучулэрдун чвджин которая. Еул -гдавода "Жшги''- драмаспнан сон сиол гждаш элдак чыгасмаЯыя негг.зинде пазилгая драг&синнн бирп А.Осмоновдуи "Ад Llsepy" нэнувдо соз болот, ¡/ляда эл оозунда адиз болуя аапая калган эка гедсш» сяуяса реалйоттик ой кугуртуудэрдун чегииде, трагздиялык плаи;;а суротталот. Бул' аонундэ адабиятчы С.Занироа мындай доп г.жат: "Иозгл озунуп буткуп. здвйлак- багити менэн откон тенспз турмуяту айштап.турат. Аядагы корнем элестдр кан-чаднк гяничтуу болсо да, ак суйууяун муняуу нриндай карком""*"

Откгя-загдангип тзяснздигля курчугуя корсатуу штксатыкда айтуучулардын кзти вграаяшиш теп Ацндди этз квдэЗ» кут туткал-байлиги гллшз кизи деп квргэзутот. А.0смйновдун држ'лсында да-Адил дал ошоль г>ч камге залалн жок» i/.ог.гуя "адзл. Ал »ии Ак Иовр 2аятаЙ зандая суяу1пуна макул бодаоддугун "Вгер пая баз ïapTcat.i, эл куртка жабыр кнлбайт беле ... г,:вн силордая оадагадарга билыл бора каокая бироомуя"^ доя ту^упдурот. .Ызардуя бул, rtooöy

Ая''Ыэор; - Фрунзе: йлпм, 1971, 11-бэт. • ,

OcwoHOB' Л. Чигариалар зхнйнагы. 2-том. - Зруязв: Карги?-' стан, I9t,5,' - .

эддак варианттарда да кезигат, Далек, йл^и Шц$Щи

нан мурда ашн эстуулугун даназададшзл. «Цр щти. Эетшчидеп,

ошол мезгнлде табият берген татина корку учр адалетсиадактин

куриалы болтов калгаз ¿daop эмес эле, Щ>д чигарма адден чздкан далай сулуу кыздцрдол карал айна кадаты» озода ныргинына арачы болгон акыл-асине, ¡здштугына, келбетине тургузулган эстелиги. Автор драмада Ак Меерду байлактен да, байлыктан да тайшибас батке чабаар юшш кергозуу ыгшн фоодалдан доордогу к^раш-кар-ш кучтордун ортооувдаги ьшилени чагылдарат. Аида Ак пердун Жаатай ханга бириичи зло кеэликевдеги дцалогунда бапталган эки башка коз караш '■щгаршшн аягында ачьшка чыгат, £азыа адабаят-та К.Тинцстановдон кийиц М Ыеор окуясцца найрылып, каркем ш~ теп чыквдн А.Осмоной болду. Д,0смонсцду?1 бул драмашнин со ну тарыдай чындцктан алые. бодуд, ндсадда чвчилдак чигдршвдн ноги зги кемчилдиги а'кеадаги ¿^ящледа курет^',

А.Осноноедуы te^íJK кергон уч so ищи шйпащна

кйрген "Ак Меор" пьаеаси ааздасц-ботча бидачи колу жа-рцяяаят жаткандагу. вскерадягед, Бадада, Оещнов драцадагы окуя-вдн айрцм бир учурларц» дащ такгдп щтеп чыгуу учун эч gepre ждрцяддган эмсстир. /

•Уугнчу глава "иыргыз драыатургиясщща апоотук мотнадерда вдеялик-норкем штаанун этабы (бр-ОО-шлдар. деп йталат. Мындай аДрикча 70-00-жыздардаш элдак чыгармадардал негизкндо вдзылыл, киргиз драмагург'шоыни« таридала' наргс« одармалардца aaiiu ыезгили тууралуу кол болот. Адабнят таризшндаги 50~шддар меной 70-;шлдардьш аралигшцухш чоЦ тилкэд? фольклордук каар-мандарга, оозеки чыгармаларга карата айтцлган' кайчылаж пнкир-лердшГ иегизинде, ara кайрылуу откои учурга салыштыриалуу сол-гулдай тушкакдугун даана байяоаго болот. Ьшевтсе да бул шадары улуттук драматургияшн далцатаншша Т.АфШмомулов, Н.Байтеми-ров, Б.1акиев, г.КВойжиев, М.Тойбаёв, Ж.Садаков, М.Гапаров жана баша авторлор зор куч ауьсйгша. 13уд тууралуу: "....корном иу-

т Аршкбаев К.- Кцргаз совет адабиятыдан таршш. Фрунзе: Ментол,"I9Ü2. 10-tígt. Киргиз совет аДйбия'гшшя.тарша:. Фрунэе; Клим,- ID87,'SSa-óeT.

2 Осмолов А. Чыгармолцр кнйлаш. 2-т. - Фрунзо: ¡{цргызстан, I9G5,i Júü-бе?. - , . ' -"■ • •

^ Борбугулов д. Фольклор жала адабцят. Фрунзо: ¡Сыргызстан, ISbü, Iffo-tíóT: Дсалалиев К.. Доор мелел - бирге. Фрунзе: ¿шршзстан, I9BI, IuG-бет; Артцкбадв.К. Щгармал£ф mana ойлор. Фрунзе: хшр-гизст:»!, luV-i, 2IC-60T. ■

нвздерйун . aâàpïi« ачкй яан дуйнвоу-

нун fefflp, стидцеркшш коп

турдуулугу, яалш эЛй рь^гяз др^ттургетсында керком оркундео-нун паян этапы» белгйдоди''1 дай,aaaat. адабиятчи А.Лбдразаков. Бул мезгнл йалйй эЛешргйз а&абМтн учу» профоссионалдак жацы бийянтакке кеторулууяу» я«лдари бадду. 70-шддары элдак оозени чыгармалардая нвгйййндэ кСаг^бадаоовду" "Лк боз ат", Ы.Бай-яивйдйй "Байнрад mm" i К.Абдавадаровдуй "Оджобай менея Кашм-жан" драмаларй яазилдй. Аталгая драмаларда авторлэр элдак чыгар-малардагы урукттуу окуяларда квруяген турмуш чиядагындагы адам тагдараныя татааядаййг ачнй берууго ушулушту.

JfeèMaïjr&f.3i,Bâfiaaââ ^tosdma* эпосунуя негозянде яазган. "Байаркь* жойсн" гармониясын аз ко-лу

менйп бузуу, а'зу учун влушз тото оаургалдуу окуя бо-

лоорлугун алдагщи плйнга алад:-чУгжая.' %яды6шда "Яоеоеш" поэ-маснндагн улш<?аршшя баардйгаиаи^ 50йескйей ашрап, коколой баша калган.Сур.э*сшшн atíaM saaooH? тозойко айланднргандарга каргшв айткаи- онсйш обраэында кврунууго $й8ша.. \Шожат" поэма-сындагы süpa«гднши сактая; акыл меяан пошшаш бйлууга ундзо идея си талйгггууаазуучула1),-31Я чнгара&йД£Шща чокшдарйльш ко-луудв. Длсак Ч.Лйтыатойдуй "¿Сшйлат" .ромайнйдага■ Дябарашя таг-дыри* Алда аДоадш баНшшардая яогору онуккон ап-сезшли ssp ку-зундогу гдн-глшбарлардаш .^ашоосуна stoónKspHiuarun арттврат.

■ "БаЙиркы йомокко" удаалам чы^армаянн негизяиде назыл-

гая драма ."йляобай-меной >*aiœMsàïi" льесасч

балду. Вул пьосаяы ¡харцкка чйгарууда Н.Абдакадцров элдш* чыгар-мшшн филоасх$аяянй, асхотхшашк, идаяларшгпайдалаяуу мекен ara бир кыйла озгоруулорду кнргязген. Аяда каармандардшг лчкд'дуй-несун чагалдырууда драматург.эауя-озу гхана бкрнй-бири ачуу прин-циятерпн колдонуу монеп, Олаобайдцн, Кгшнмаандын, БаПназардан образдарвд каратууть кетяшкел. Бул жялдарда яалпн эле адабият-та, искусство чойросуядо, драма жалрннда адамдан ички дуйнесу-яун осуу -юлу идлктеого алыния, ачи ар тараятая тааяууга жасал-гая- аракеттер кучотон. Бул багитта элдиг, баяядардал жаралган тарихый-тарнимал юэлршщагы Ш.Садабакасоцдун "Aie боз ат" драма-сын атоого болот. Бул дра«лада автор бирянчя иретто койшкердяя

J- Абдразжел л. Кзденуулер жала. понтраеттар. • Кыргызстан маданяята, 7-янз, .

жан-дуШтсундагу ичка ыргакти йдиктееге басим кош, татаал ой-санаасын таддаа, акырында каармандцн "езуа-езу" ачуусуна бардак чобарщщж ыушуачудуктерун ¡щгшаган. Бул . тууралуу учурунда адабиятчы, сынчыдардын - пщшрлард карцяданып1, драма езунун.та-тыктуу баасын алган. Драмада кщадандон ичка турмушунун диалек-тикасына, жак дуйненун татаадвдгана б«сш кощушу пьесанын церкви тузулушуде кдйяа вдылнк каргазген. Автор стаеттан курч, ксн-флактт^ курулущу аркидуу цдеядык цазмундун эстетакадык таасирид улад терецде?ет, чаеленген окуялардага'каарм^едан аракети ар-кыдуу керуучуиун, кецудуне таасир бероор кучун арттырат. Ощен-тип, 70-2Шддардаш кыргыз драттургиясында элда; ооадн чыгар-иачылыктан негизшща назыдган чигар;.шар ез алдончадуулугу ме-нвн айырмаданып, реаддуу ой иугургуулердун чегацце бар ¿цйла ий-гилик ¡шратты, Бул тлдару-азгача Ж.Садековда эдак эпосгор-дун негизивде жазнлган драмадара удуттук драдатургаяшд 'жугун которген чыгдрыадарга айландд. Д. Садня од бул драдкьдарындз оное- . туи каармалдарда, сакна ел орун о ыдайщ к'айрадан аштёд чыгуу ме-нен алардщ. налыыдар бор театр^дак 'спектакль'катару .¿ащап'кадуу-суна.мушундук тузду." Андаш кейидкерлердин. кулк-/лу{{озу, додд дуйнэоу, гарвдмад тагдыры так кана даана кер^отулуп, сюжет.тнн енугуунун нсурушу ойдогудай чш<кшк

"Ыанастын уулу Сеиетей" драмасышн чййрак чышп,' элге алд-ншшда,,' биринчнден, автордуд tíyга .чейинка элдак чыгармалардо' негизинде жазылган дьесалары ara тажрийба толтоого кардам'бер-се, экинчидеа, анын коркоадукту сезимтал туя билген акнндак тададты чдгармага неткаликтуу тил тартуулаган. ¿.Саддаовдуд элостардун негизинде хазылган драмаларштцд бирден-бир жетишкен-дигин эддше чдгармалардагы.шфтик цотивдерге Караганда турмуш-тйрачаликтен каргуша, реалистуик мааяайда онуккан окуяларда кебуреак негиз катары тандал алып, кагцмандардан аеке муназдерун ачыд корсете алгандагвдан керууга болот. Элдик эпостордо кеза-гуучу которунку маалай, шаад-шакрттуу баяндамадар драматургдун чцгарыачял машлесинен улш дршшын:озегуно цуурудушуи, кадушки адавдг^дын турцушуна айлгнгад.

Драмадаш ар бар образ автор ?арабыцан дотик аштелап, пеи-ходогаяднк-Яактан чебер.чийратыдып енркенДуктвн, элостогу хсузун кескин езгертпай, коркшадук аактан тодук ачылган муыезду

I Аржыкбаев К. -аыргыз совет адабвашшщ тарихи. - Фрунзе: Ивктел,1282, '255-66TJ Садиков А. ДдабаЙ йыд айдданда.- урунзе: Идим. JSV9, Т02-бет; Усубапиев Б.- -"Мена одаидагивда» ашратдатыли" СПЯ'') isaá, üO-декабрь;

: 16

яараткан. Лпда драмаднк чнцалуу, драмашк кнйшл-аранеттин жу-рпиу, курчушу, чачплиш ara катышкан каармаидардан кекечо ой-малсатн аркнлуу шике ашып, каалоо мудеосу менен шартталып онуге т.

Кыргыэ опооторунун езектуу темаларынан болгон Ата Мекеидон аянроо,. андаи алло болуу калчалик кцйынга гурса, ara кайрылып, кайтып колуу ояоичолук кубаиичтуу экендипш чагылдирган салттуу мотлшдер К.Соднковдун бул што таддоого алннган драмаларыпда алдал ары внуктурулген. Элдик эпосторго чыгармачыл мамиленин ногнгиндо учур талабына шайкеш, данектуу чпгармаларды жаратуута бола тургандагын Е.Садиновдун тажрыйбасынаи да ачвд керууге болот, "...чшшги талант - дел казат Ч.Айтматов - эгер каала-сачиз убакытка зиШаган категория. Эгерде сураткер журвгу менен керэ бйлсе, анда ал сткен мозгилдпн тажрыНбаснн кийшши эсеп MOHSH ошол доордун катньчуучусу жапа нубасу катарннда оздзштуруп алат"*.

К.Садвгков "Ыанас" ушдтигитш яегпзинде "Ианастш* уулу Се-метой", "Сайтек", "Айкал Ыанас" драмаларын жаратуу менен откен тарыхтын бугупку кун монен бнр бутупдутуп неруучулорго туйдуруп, аларднн ортосунда ажнрагис бцрилдоштин жашай тургалдыгнна кэпчу-лукту штпдыра o-ví?í.

"I,¡пластин уулу Семетой" драмасы СометеПлпн балалш< чагнн камтнл, туулгал корило каП'шп келил, бийлинтц аз колуна ашшы монен аяктаган болсо, "Ссйтеи" драма^ында Семотейдин нал дуйно-су жеко адам катары толугураак ачылгал. Драматург анда элостогу СеметеЙдин бут турпатын чагелдируу менен, апып мунозулдогу тол-гонууларды шенго.щуу енуитурууго жетишкен. Автордун биршпш иретто, коШшкердпл дек о дуйнесунун ички агышн ачууга басим доту, жан-дуйноиун- татаалдых-ып чагылдарууга умтулуусу драма-, нын ийгилнгин арттнрнп турат.

"Манастпн уулу СеыотЫГ' драмаенндпга КоиккоП, "СеПтек" дра-масындагы АЙчурок да балдаршшн колечогп учун опдогон этылдар боа боте» эл, чоочун ;;:ердо оздорунун чыннгы жузун каашрип ка-поого мадбур болушат.. Алар учУн баатырдан калган туиум аман-осеп эр г.стплип, эллно кс:пулуп, алардыл талашн талашеа ошол банит. Адлр каичаЛ/Ж-акклмлн, аЯлакор болсо да, мозгил мийзаш-

т

Айтматов ÏÏ. ivtmníF киноматого^тар сошуиун 17 сьозтдн-

до суйлогаи созунен. Т'^Г l'ôiîl-ж. 21-мал).

*

на баш ийад, кундун айга, айдын шлга тогошуп, жаш баланын ка-руусу sp^jj акылы аетйлщче "куплей" кун еткерууге аргасиз. Эдоотогу д^д•^шуядай турмуштук окуялар, реалистмж ой-иуруртуу-ЗЬвЩ^ЩФ дрраларыадн езагун тузуп, сьхиеттик курулушуна вдщз брдгон, Бул дрэмдларда автор каармандардын ойду таамай, .. гад, таасщуу беруусу учун саз каранаттарын устаттык менен пай-д&лднггш.'/ •"•-•

• - ; едоо^рдун негизинде иазылган драмаларанын

1й0?^бндаги - еткен замавдагы адавдардан тагдарын, учун кургузулген азадтуу курешторун, ан-

• даш фадо.со^далщ; каз караштардан бийиктигии контексттен алыс-" ; крцкреттеитарип сахнага ашд чыга алган дед белгилеега

0рлЬт. Драмагургдун жацыча кез яарашы ценен одщрыачид мамида-qiiieâ. жаралад, сахнага чыккан эдак кащэмандардан вадвдргаулгу , бблоор. таасири арбын. Ошентш, 70-гшддардад тартцд киргиз драматургия сында элдак оозеки чыгариалардын негизинде казыдган алгы-лыктуу чыгармалар арбыган.Натыйкада, удуттук драаатургияндд кер-кавдук табиятынын елугуу жодуна блр топ- еддадцктдр кирш, анда' олуттуу езгеруулер пайда болду. Бул главада атадган драмалардын эпостук мотивдерден есуп чыккан конфлактхуу оку^лардагы жеке му-наздердун коркам чагылдырышы талдоого адыш}п, йаа берууго ара-кет жасадда.

Корутундуда иштин жадны жыйынтыгы чдгарылат, - .

' Диооёртадиянын негизги назмтау яаюядаиган темонку зигек-тррде, ч;агылдырылганî

1. Проблемы интерпретации фольклорных мотивов в киргизской драматургии. Тезисы 1У научной сессии аспирантов ХГУ, IS9G, 0.75.

2. Фолькдорго аагщча мамиде ыугалшвдеи башталат. - Тезисы Республиканской научно-методической конференции, КЕПИ, 1990,

•":•'" 3. - Ооаекк чыгармачылык кана тил мыйзаш. Республикадын окуу ■ тиддин крддонулушунун проблемадцры туура-

• ^^ff^xdjt^f ■ ¿да^нп^адтикадш коафоренццяша 'тезисттерц.КМУ, 20-deiv . :

:; 4. д.Тынцстановдун драмалык чыгармаларыдда фолькдордук

' ■ . '"•■" is ; • "

сюявттордин колдонулушу. К.Тшшстановдун SO шлдан мааранесине арналган реснублккалкк шшмпй-теорлялык нояференциянын тезис-тери. 1991, I-белук, 55-бет. /Ысык-Кол МПИ/.

5. К^алияовДун "Ь'аяыл" драмасындагы злдик салт жта озун-чедук. Профессор К.К.Сартбаёвдда 80 гнддыгина арналган плимий-практгшалык конферсняиясыннн твзистери. КМУ, 1991, 121-бет.

6. "Манас" сахнада. - Фрунзе наш, 1991, 3-январь.

7. Злдак эпос - улуттук драча. - ¿Сыргыз туусу, 1992, 21-ноябрь.

8. Калкында жоодон коргой бил. - Чуй баяны, IS92, 7-ноябрь.

Д'

Обьём 1,25 ф.п.л. Заказ 1067 тирвж 120 Малое Кентское полиграфическое предприятие.