автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.02
диссертация на тему: Имя действия в башкирском языке

Текст диссертации на тему "Имя действия в башкирском языке"

БАПГКОРТ ДЭУЛЭТ УНИВЕРСИТЕТЫ

Кулъя^ма хогкудында

ИбраЬимов Рэйнислам Дэулэтбай улы

БАШТСОРТ ТЕЛЕНДЭ ИСЕМ ХЫЛЫМДАР

(функциональ-семантик аспект)

Специальность - 10.02.02 - РФ хальгктары телдэре

(баштсорт теле)

Филология фэндэре кандидаты дэрэжэЬенэ диссертация

Билми етэксеЬе -филология фэндэре докторы профессор М.В. Зэйнуллин

Эфе - 2001

ЙекмэткеЬе

Инеш.......................................... 3

I Булек.

1.1. Бапгкорт тел гилемендэ исем тсылымдарзыц ейрэнелеу тарихы...................................... 10

1.2. Терки телдэр^э исем тсылымдьщ яЬалышы.............17

II Булек. - мат/-мэк 1тэм -маж/-мек аффикстары.

2.1. Терки телдэрендэ -маж/-мек ялгаулы исем -кылымдар .... 35

2.2. Бапгкорт телендэ -мах/-мэк ялгаулы исем кылымдар.....56

III Булек, -ыш/-еш, -ош/-вш 1гэм -i§/-i§, -щ/-и§ аффикстары. Бапгкорт телендэ -ыш/-еш, -ош/-вш ялгаулы исем тсылым-дар?ыц, терки телдэр?э -i§/-i§, -щ/-щ ялгаулы исем тсылымдарзьщ лексик мэгэнэлэре 1тэм кулланылышы.........71

IV Булек.

Терки телдэр?э -ма/-мэ ялгаулы исем кылымдар.............90

V Булек. -ыу/-еу, -оу/-ву, -у/-у аффикстары.

5.1. -ыу/-еу, -оу/-еу, -у/-у ялгаулы исем тсылымдар^ыц лексик мэгэнэлэре.......................................97

5.2. -ыу/-еу, -оу/-ву, -у/-у ялгаулы исем кылымдар^ьщ грамматик у^енсэлектэре.....................................110

5.3. -ыу/-еу, -оу/-ву, -у/-у аффикслы исем тсылымдар?ыц бэйлэуестэр менэн килеуе............................128

5.4. Ябай Иейлэм эсендэ -ыу/-еу, -оу/-оу, -у/-у ялгаулы исем кылымдар.......................................134

5.5. ТСушма Иейлэм эсендэ исем тсылымдар...............138

Йомгатслау.........................................145

Библиография......................................155

3

Инеш

Тел — кешелэр?ец теп аралашыу capahbi. Тел аралашыу capahbi буларак, йэмгиэт тормошо менэн, шул телдэ Иейлэшкэн хальгк менэн TbiFbi^ бэйлэнгэн. Кешелек тормошондагы у?гэрештэр телдэ лэ сарыла. Ьэр тел тсатмарлы системанан тора. Ул системаны у^-ара айырылгыИы? бэйлэнгэн ендэр, лексик берэмектэр, Ьу?бэйлэнештэр Иэм Иейлэмдэр тэшкил итэ.

Аралашыу процесында Иу??эр терле формалар?а кулланыла. Башкорт телендэ hy? формаЬыныц яИалыш ысулдары терлесэ, ниге??э улар аффикстар яр^амында тормопгка ашырыла.

Терки телдэрендэ hy? у^гэреш, Иу^ъяЬалыш асьгк тсына карты ■куйылмаган, сенки улар агглютинатив те^елешле. Агглютинатив телдэр^э аффикстар ниге? йэки тамыр Ъу?гэ бер-бер артлы те^елешеп кушыла. Ьу??ец ниге?енэ иц элек киц тешенсэле аффикс кушылып, унан Иуц тарырак тешенсэле аффикстар кушыла бара. Аффикстар^ыц бындай э?мэ-э?лектэ кушыла барыу?ары 1ху??эр?ец ниге?ен конкретлаштыра барыуы менэн ацлатыла.

Терки телдэр?э у?гэртеусе аффикстар hy? яЬаусы аффикстар?ан формаль ятстан асьгк кына айырылмаИалар ?а, улар?ы айырып йеретерлек ниге??эр бар. У^гэртеусе (грамматик) аффикстар абстракт тешенсэгэ эйэ булып, уззэренец лексик-грамматик разрядына тсараган бетэ Иуззэргэ тсушыла алИалар, hy? яЬаусы аффикстар сиклэнгэн ^У??ЭР?ЭН конкрет тешенсэле яцы hy§ яИай^ар.

Ьу^ яЬаусы аффикстар, яцы лексик-тешенсэле Иу^^эр яЪап, телдец Иу^лек базаИын у^тереу^э катнашалар. Шунын, менэн бер рэттэн улар Ьу??эр§ец лексик-грамматик теркемдэренэ характеристика биреу?э билдэле роль уйнай^ар.

ТСайИы бер аффикстар^ын, кулланыу сфераЬы кин, була, мэсрэлэн, исем тсылым яИаусы -ыу/-еу, -оу/-ву, -у аффикстары.

Без?ец диссертацион эш хэ^ерге баигкорт телендэ исем хылымдар^ы тикшереугэ арналды, сенки исем 'кылымдар^ыц лексик-семантик мэгэнэлэрен, морфологик билдэлэрен, синтаксик функцияларын Иэм стилистик у?енсэлектэрен ойрэнеу проблемаЪы хэ?ерге баигкорт тел гилемендэ кену?эк Ьэм моЪим мэсьэлэ Ианала.

Тел гилемендэ исем 'кылымды тикшереугэ Ьэм ейрэнеугэ тейешенсэ эИэмиэт бирелмэне. Утсытыу программаларында Ьэм дэреслектэрзэ (мэктэптэр?э Ъэм югары укыу йорттарында) исем кылым хакында тсы^каса FbiHa мэглумэттэр бирелде.

Исем тсылымдарзы ейрэнеу мэсьэлэЬенэ тюркологтар?ан тэугелэрзэн булып Н.К.Дмитриев уценен, "Баигкорт теленец грамматикаЬы" тигэн китабында зур урын булэ1 .

М.В.Зэйнуллин менэн Р.Ф.Зарипов "Хэ?ерге баигкорт э?эби теленец морфологияЬы" хе?мэттэрендэ исем кылымдыц айырым грамматик билдэлэренэ игтибар биргэндэр2.

Н.Х.Ишбулатов Ьэм М.В.Зэйнуллин "Хэ^ерге баигкорт э?эби теле" (Фонетика. Морфология) исемле хе?мэттэрендэ исем кылымга тепле анализ биргэндэр. Улар "ТСылымдыц лексик-семантик теркемсэлэре" булегендэ, ацлаткан мэгэнэлэренэ карап, баигкорт теленец кылымдарын тубэндэге теркемдэргэ булгэндэр: 1) хэрэкэт хылымдары (барыу, атлау, йугереу, йврву, сабыу); 2) эш баштсарыу кылымдары (эшлэу, языу, тв:?ву, я/гау, укыу, э^ерлэу, Нугыу); 3) хэл-торош "кылымдары (йэшэу, ултырыу, ятыу, тороу, эленеу, булыу); 4) фекерлэу кылымдары (уйлау, ацлау, тешвнву, 1гв$вмтэ яНау); 5) психологик Иэм физиологик хэлде ацлатыусы кылымдар (жайгырыу, арыу, талыу, асыгыу, ауырыу, ауыртыу, 1гызлау, эрнеу); 6) хис-тойго Ъэм Ьи^емлэу хылымдары (ецеу, тойоу, бойогоу, бошоноу, илау, тац чсалыу); 7) телмэр кылымдары (Нвйлэу, эйтеу, вндэшеу, hy? тсушыу,

1 Дмитриев Н.К. Башкорт теленец грамматикаЬы. - 9фе, 1950. 182-се бит.

Зэйнуллин М.В., Зарипов Р.Ф. Хэ?ерге баштсорт э?эби теленец морфологияЬы. - бфе, 1979. 71-се бит.

мврэжэгэт итеу); 8) ен охшатыу Иэм ымлых хылымдары (тсанрсылдау, двркелдэу, шыжлау). Куренеуенсэ, бетэ хылымдар ?а исем хылым менэн ацлатылган. Тимэх, исем хылымдыц хулланыу сфераИы телдэ кин, таралган.

Р.Р.Сэйетбатталов уценен, хе?мэттэрендэ исем хылымдыц яЪалыу юлдарына игтибар итэ1.

К.Р.Ишбаев менэн З.Р.Урахсин исем хылымдарзыц ярым функциональ мэгэнэгэ эйэ булыу?арын и^батлай^ар2.

Э.Э.Юлдашев исем хылымды исемгэ эйлэнгэн Иэм кэрэк, бар кеуек модаль hy??9p менэн генэ бергэ килИэ, исем хылым була тип билдэлэй3.

К.Р.Ишбаев исем хылымдар?ыц {-мах!-мэк формаЬыныц) ейрэнелеу даирэИен асыхлай Ьэм -ыу/-еу ялгаулы -кылымдарра инфинитив исеме бирэ4 .

Ошо ух фекер^е Б.А.Серебренников менэн Н.З.Гаджиева ла терок, эзербайджан, теркмэн, FaFay3, уйгыр телдэрендэ лэ инфинитив тип дэлиллэй5.

А.Н. Кононов у? хе?мэтендэ исем хылымдар?ыц -матс/-мек формаЬыныц оруз теркеменэ ингэн телдэр^э Иэм уйгыр, узбэк, харагалпах телдэрендэ актив хулланылыуы; hy? яЪаусы, форма яЬаусы буларах башха телдэргэ тицлэшеуе тураЬында курЬэтеп китэ6.

Э.В.Севортян, Н.А.Баскаковтар у^енец хе^мэтендэ исем хылымдар?ы яцы терминдар менэн билдэлэй^эр.

1 Хэ?ерге баштсорт теленен морфологияЬы. - ©фе, 1979. 68-70 -се биттэр.

2 Коллектив. Грамматика современного башкирского литературного языка. - М., 1981. 321-322-се биттэр.

3 Коллектив. Грамматика современного башкирского литературного языка. - М., 1981. 321-се бит.

4 Ишбаев К.Г. Глаголы на -мак/-мэк в башкирском языке // Вопросы башкирского языкознания. Уфа, 1973. 98-106-сы биттэр.

5 Серебренников Б.А., Гаджиева Н.З. Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. -М., 1986. 233-со бит.

6 Кононов А.Н. Грамматика современного турецкого литературного языка. - M.-JL, 1956. 1 14-119-сы биттэр.

Тел гилемендэ исем кылымды ейрэнеу буйынса куп кенэ хе^мэттэр я^ылган, эммэ был хэл исем кылым етерлек дэрэжэлэ ейрэнеп бетелгэн тигэн hy? тугел.

ТСайИы бер терки телдэр?э был проблеманын, айырым мэсьэлэлэренэ арналган кандидатльпс диссертациялары ятсланган, исем KbuibiMFa арналган монографиялар§а айырым булектэр Иэм мэкэлэлэр я^ылган1.

Тикшереу есен Иайлаган проблемапын, актуаллеге (меИимлеге) шунын, менэн билдэлэнэ: 1) исем кылымдар тураЬындагы караштар терки телдэре белгестэре араЬында терлесэ, дейем бер фекергэ килгэн караштар Иирэк осрай; 2) исем тсылымдар^ыц терки телдэрендэ кулланылышы ла, шулай ук hy? яЬаусы аффикстар^ын, мэгэнэ биреу у?енсэлектэре лэ терлесэ; 3) терки телдэрендэ исем яИаусы -ма!-ме ялраулы исем тсылымдар кайЬы бер терки телдэрендэ тейешенсэ кимэлдэ тикшерелмэгэн, э бапгкорт телендэ ул бетенлэй а^ тикшерелэ.

Fujimu хермэттец теп мспссаты. Диссертацияныц теп максаты булып башкорт h9M терки телдэрендэ исем тсылымдар^ьщ грамматик тэбигэтен, улар?ыц функцияларын, банхка кылым теркемсэлэре системаИындагы урынын билдэлэу тора. Ошо проблеманан сырып, тубэндэге конкрет максаттар билдэлэнде: 1) бапгкорт телендэ -ма~к/-мэк аффикслы Ьэм терки телдэрендэ -мак/-мек аффикслы исем кылымдарзыц яИалышын, у^гэрешен, мэрэнэ у§енсэлектэрен ейрэнеу; 2) бапгкорт телендэ -ыш/-еш, -вш/-ош ялгаулы исем 'кылымдар?ьщ лексик-грамматик мэгэнэлэрен, телмэр?э кулланылышын, у?гэрешен Иэм терки телдэр?эге -ыш/-иш ялгаулы исем кылымдар^ын, мэрэнэ айырмальпстарын, у^гэреш, яЬалыш у?енсэлектэрен ейрэнеу; 3) терки

1 Соколов С.А. О некоторых отглагольных именах в турецком языке (отглагольные имена на -dik, -acak, -так, -maklik, - та и im). Автореф. канд. дисс. - M., 1952; Дашъяк Т.Д. Глагольные имена на -дыг, -аждг, -маг и -ма в современном азербайджанском литературном языке. Автореф. канд. дисс. - Кировобад, 1961.

7

телдэр^эге -ма/-ме аффикслы исем тсылымдыц тэбигэтен асьгклау; 4) башкорт теле рилемендэ -ыу/-еу, -оу/-ву, -у — аффикслы исем кылымдарзыц лексик- грамматик узенсэлектэрен тикшереу; 5) хальж ижадында исем кылымдарзыц баигкорт Иэм терки телдэрендэ кулланыу у?енсэлектэрен асьгклау.

Тикгиереурец методологик кэм теоретик Нигере итеп исем кылымдарзы ейрэнеу буйынса хэ?ерге тел рилемендэ билдэле рус тел сел эре, тюрколог ралимдар^ьщ хе?мэттэре алынды.

Тикшереу барышында Н.К. Дмитриев, Б.А. Серебренников, А.Н. Кононов, Г.И. Рамстедт, А.П. Поцелуевский, Э.В. Севортян, С.А. Соколов, М.А. Казем-Бек, В.М. Хангилдин, Н.З. Гаджиева, Н.А. Баскаков, М.В. Зэйнуллин, Н.Х. Ишбулатов, F.F. Сэйетбатталов, K.F. Ишбаев, 3.F. Ураксин, Э.Э. Юлдашев, ТС.З. Эхмэров, Muharrem Ergin Ашыгулы Боржаков h.6. галимдар?ыц хе?мэттэре ойрэнелде.

Тикшеренеурэ тсулланылган методтар кэш алымдар. Был хе?мэтте я?ыу процессында баигкорт Ьэм терки телдэрендэ исем кылымдарзыц структураЬын, лексик-грамматик у?енсэлектэрен, семантикаИын тикшереу методы кулланылды; башка терки телдэре менэн (теркмэн, эзербайжан, узбэк, тсарагалпак, FaFaybi3, татар, ■ка^ак, уйрыр, кыргы^, тува) сагыштырып ейрэнеу методы кулланылды. Фактик материал ку^этеу методы ниге?ендэ классификацияланды Иэм анализланды. Баигкорт Иэм терек телдэрендэге факттар башка терки телдэр?эге факттар менэн сагыштырылып ми^алдар килтерелде. Килтерелгэн ми£алдар Иырымталар менэн нырытылды.

Тикшерелгэн материал. Тикшереу есен фактик материал "Баигкорт хальгк ижады", "Баигкорт теленец Ьу^леге" (1-Й томдар), "Терексэ-башкортса Ьейлэшеу китабы", "Туркменсе русса-сезлук", "Терексэ Иу^лек" <1-11 том), "Баигкорт теленец омонимдар Ьу?леге", "Баигкорт теленец синонимдар Иу?леге", "Баигкорт теленец

8

антонимдар Иу^леге", хэ?ерге башкорт прозаЬы, поэзияИы, драматургияЬы э^эр^эренэн алынды. Публицистик э^эбиэт материалдары ла фай?аланылды. Эйтергэ кэрэк, иллюстратив материал ниге?ендэ хэ?ерге э^эби теленец я^ма формаЬы куберэк тикшерелде.

Йэнле Иейлэш теле махсус рэуештэ каралманы, эммэ э^эби э£эрзэр?э ми^алдар менэн килтерелде, сенки йэнле Иейлэш теле менэн я?ма тел фактик рэуештэ тап килэ.

Хе$мэттец гилми яцылыгы тубэндэгелэр менэн билдэлэнэ:

- хэ?ерге башкорт теле гилемендэ тэу тапкыр терки Ьэм башкорт телдэрендэ исем кылымдар монографик планда тикшерелэ;

- диссертацион эштэ башкорт телендэге исем кылымдар башка терки телдэр менэн сагыштырыла;

- хе^мэттэ шулай ук башкорт Ьэм терки телдэрендэге Иу^лектэр ниге?ендэ Иэм башка фактик материалга таянып исем кылымдар?ыц грамматик тэбигэте асыкланды;

- тэугелэрзэн булып, исем кылымдар^ын, халык ижадында меЬим роль асыклауы ра^ланды.

Fujimu эштец теоретик 1гэм практик экэмиэте. Был тикшеренеузен; Ье?емтэлэрен хэ?ерге башкорт теленец, терек теленец Ьэм башка терки телдэренец морфологияЪын, бигерэк тэ кылымдарга арналган гилми Иэм функциональ гилми хе^мэттэр я^анда кулланырга мемкин. Диссертацион эш лекциялар, махсус курстар, махсус семинарзар уткэреу есен материал булып хе?мэт итэ ала. Диссертация материалдары дейем у рта бел ем биреусе мэктэптэр, лицей?ар, колледжтар, махсус урта белем биреусе училище h9M техникумдар, югары укыу йорттары есен то^елгэн программалары, укыу эсбаптары, укытыу-методик кулланмалар те?еу?э фай?аланырга мемкин. Фактик материалды хэ^ерге башкорт теле буйынса практик Иэм семинар дэрестэр^э кулланырга мемкин.

9

Хе$мэттец апробациякы. Тикшеренеу?ец теп положениелары Ьэм Ье?емтэлэре Бапгкорт дэулэт университетыныц бапжорт Ьэм дейем тел гилеме кафедраЬы ултырышында тикшерелде. Бапжорт дэулэт университетыныц 40 йыллыгына арналран фэнни-гэмэли конференцияЬында (Эфе, 1997), "Профессор Н.К.Дмитриев Ьэм бапгкорт филологияЬы" республика фэнни конференцияЬында (0фе,

1998). «Филология фэнен укытыу Ьэм ейрэнеу проблемалары»на арналган Бетэ Рэсэй фэнни-гэмэли конференцияЬында (Стэрлетаматс,

1999), Бапгкорт филологияЬы Ьэм журналистика факультетынц 10 йыллыгына, Ецеу?ец 55 йыллыгына арналган. "Филология Ьэм журналистика. Беген Ьэм иртэ" тип аталган республика фэнни-гэмэли (0фе, 2000) конференцияларында яЬалган сыгыштар^а яктыртылды.

Рилми тикшеренеу?эр?ец теп йекмэткеЬе конференциялар Ьэм семинар?ар?ыц материалдарында Ьэм тезистарында ба^ылып сьжты.

Диссертацияныц структуракы. Диссертация инештэн, биш булектэн, Ьыгымтанан, библиографиянан тора.

Беренсе булек

1.1. Бапгкорт тел гилемендэ исем тсылымдар^ыц ейрэнелеу тарихы.

Исем тсылымдар^ын, лексик-грамматик мэгэнэлэрен, морфологик билдэлэрен, синтаксик функцияларын Ьэм стилистик у?енсэлектэрен ейрэнеу проблемаИы хэ^ерге башкорт тел гилемендэ меИим мэсьэлэ-лэр?ец 6epehe Ианала.

Ьуцгы йылдарга тиклем бапгкорт тел гилемендэ исем кылым проблемаЬына ?ур урын бирелмэне Ьэм махсус тикшеренеу^эр, ейрэнеу?эр алып барылманы. Мэктэп Ьэм югары укыу йорттары грамматикаларындагы -кы^тса мэрлумэттэр^эн башка белешмэлэр КЖ.

Дейем терки тел гилемендэ был грамматик категорияны билдэлэу есен терло терминдар кулланыла: "инфинитив"билдэ-Не$лек квйкэлеше", "кэм кейкэлеш", "тсылымдыц мстксат формакы "уртспс тылым", "исем тылым", "хэрэкэт исеме" h.6.

Исем тсылымдарзы ейрэнеу мэсьэлэЬенэ килгэндэ тюрколог-тарпан тэугелэр?эн булып, Н.К. Дмитриев уценен; "Бапгкорт теленец грамматикаЬы" тигэн китабында -кылым теркемсэлэренэ зур урын булэ. Ул исем тсылымды "инфинитив" термины менэн йеретэ. Н.К. Дмитриев фекеренсэ, инфинитивтыц ейрэнелмэуенец ике сэбэбе бар: беренсенэн, "инфинитив" тигэн тешенсэ у?е ук грамматик категория булыу яилнан ныхлы тугел Ьэм шактай билдэЬе?. Инфинитив формалары тшлымдыц затлы формалары менэн исем кылым араЬында тороусы категория Ьанала. Инфинитивтыц уденсэлеге терле телдэ терлесэ. Терки телдэрендэ инфинитивтса, шулай ук исем тсылымга, куп ватсыт уры£ йэки башка телдэр ку^легенэн сырып карай^ар, niyFa курэ yFa 6aha биреу тсыйынлаша.

Икенсенэн, терки телдэрендэ инфинитивтыц лексик-грамматик мэгэнэлэре Ьэм синтаксик функциялары уры^ телендэгесэ тугел. Терки телдэрендэ инфинитив тсылымдыц башлангыс формаЬы тугел

Иэм хулланылышы ягынан тарырах диапазонлы грамматик категория Ьанала.

H.К. Дмитриев хулланылыу момкинселегенэн сыгып, торки телдэрен дурт теркомгэ булэ:

I. Инфинитив формаЬы ных урынлашхан телдэр: эзербайжан, теркмэн h.6.

2. Инфинитив формаИын ике хылым формаИы утэгэн телдэр: татар, бапгкорт.

3. Грамматик яхтан танылып та инфинитив функцияИында хулланылмаган телдэр: узбэк, харагалпах.

4. Инфинитивтын, тибы эле тамам урынлашмаган телдэр: харасэй-балхар.

Н.К. Дмитриев инфинитивтыц яЬалыу юлдарын терки телдэре Иэм шул и^эптэн башхорт теле материалдары ниге^ендэ тикшерэ. "Башхорт телендэ "инфинитив" тигэн атамага ике форма дэгуэ итэ", - тип я?а ул1 . Уларга -ыу/-еу, -оу/-ву, -у/-у аффикслы формалар?ы Ьэм -ырт/-ергэ, -орт/-вргэ ялгаулы Иу??эр?е индерэ. Э -магк/-мэк аффикслы форманы ул "и^кенэн халган" Иэм "башхорт теле есен хас булмаган" куренеш тип атай. Артабан ул башхорт теле грамматикалары икенсе форманы FbiHa, йэгни -ырга /-ергэ, -орга /-вргэ ялгау?арын инфинитив (уртах хылым), э -ыу/-еу, -оу/-ву, -у /-у аффикстарын исем хылым итеп харау^арын билдэлэп утэ.

Н.К.Дмитриев -ыу /-еу, -оу /-ву, -у /-у ялгаулы хылым формаИыныц да -ырт /-ергэ, -орда /-ергэ аффикслы формалар?ыц да инфинитив булыуын и<рбатлай. Башхорт теле грамматикаларында -ыу/-еу, -оу/-ву, -у/-у ялгаулы форманы исем хылым итеп харап, ал-ыу формаЪын ал-ырга тибындагы формага (уртах хылымга) харшы хуя.

1 Дмитриев Н.К. Башкорт теленец грамматикаИы. - 0фе, 1950. 182-се бит

Н.К. Дмитриев -ыу /-еу, -оу /-еу, -у /-у ялрау^арыныц у?енселектэренэ туктала, исем Ьэм кылым hy^ теркемдэренец дейем схемалары буйынса тикшерэ. Беренсе инфинитив (алырэа) формаИын "кылым-исем", э икенсе инфинитивты (алыу) -"исем кылым" тип алырга мемкин булыуын эйтэ. "Алырра" кылымында "алыу" кылымына Караганда кылымлык билдэлэренец а? булыуын И£батлай h9M башкорт телендэ исем менэн кылым араЬындагы сикте юклык формаИы билдэлэуен курИэтэ.

Башкорт телендэ исем кылымдыц юклык формаЬы аналитик юл менэн (тугел яр?амсы hy? аркыры синтаксик бэйлэнештэ булыу юлы менэн) яИала. ТСылым формалары юклыкты -ма/-мэ ялгау^ары аша синтетик юл менэн белдерэлэр. Ошо билдэлэргэ карап, Н.К. Дмитриев "алыу" формаЬыныц "алырга" формаИына якынайыуын асыкларра тырыша. "Хэ?ерге башкорт э?эби теленен, морфологияЬы" хе?мэтендэ М.В. Зэйнуллин менэн Р.Ф. Зарипов кылым теркемсэлэре булегендэ исем кылымдар?ыц юкл�