автореферат диссертации по искусствоведению, специальность ВАК РФ 17.00.04
диссертация на тему: Инситная художественная культура Беларуси XX столетия.

Полный текст автореферата диссертации по теме "Инситная художественная культура Беларуси XX столетия."

Акадэм1я навук Беларус!

1нстнтут мастацтвазнауства, зтнаграф II 1 фалыслору !мя К.Крап!вы

чз од

Бакар Лвды!ла УладзЫрауна

УДК 7. „о/476/

1НС1ТНАЯ МАСТАЩАЯ КУЛЬТУРА БЕЛАРУС1 XX СТАГОДДЗЯ

17.00.04 — выяуленчае I дакаратыуна-прнкладное ыастацтва i арх1тэктура

Аутарэферат дысертацы! на атрыманне навуковай ступен! кандидата ыастаитвазкауства

Mîhck — 1996

Работа выканана на кафедры тэоры! 1 г1сторн! мастацтва Бе лапу екай АкадэыП мастадтвау

Навуковы к!раун!к — кандидат мастацтвазнауства, прафесар

Раканюк Ы.Х.

Аф1цыйныя аланенты —доктар тстацтваэнауства, прафесар

Дроба? Л.М.

кандыдат мастацтвазнауства, дацэнт Шаура Р.Х.

Апвн'р^ючая устакова — Бел&руск! ун1верс1тэт культуры

Абарша вдбудзевда " 14" гМ'нЛ 1996 г. а. гадз!не на пасяджэнн! спецыял1заванага савета Д 01.42.02 у 1нстытуце ыастацтвазнауетва, этнаграф 11 1 фальклору АН Бе-ларус5 /220072. г.М!нск, вул.Сургаяава I, корп.2/.

3 дысертащяй можна азнаёы1цца у б1бл!ятэш 1ястытута тстадтвазнауства, этнаграфН I фальклору 1ыя К.Крап1вы АН Б

Аутарэферат разасланы

Вучоны сакратар савета па абароне дысерташй кандидат мастацтвазнауства

%к ВЛ.

ШЛШЯ ХАРАКТЕРИСТИКА РАБОТЫ

АКТУАЛЬНАСЦЬ ТЭШ. 1яо1тнае мастацтва (мзстацтва прым!тнву, на!унав масгацтва) было в адучана як самастойная з'ява у культуры яапрыканцы 1880-х гадоу ( за сгагоддзв свайго {снаваяяя зведнла часы роста! ту { ц!кавасц! граиадства у розных хра!нах свету, стала предметам калвкцыян1равання 1 штодзёянай культуряай практик!. Праблема |яс!таай творчасц! з'дуляегща адной з цэнтральяых у ма-стацтвазнаустве. Да яв асэнсаваяня звяртащца даследчык! яарод-най, культуры при аяал1зе змвяау сатшьна-культурянх умоу разв!ц ; гш традыцыЁнага мастацтва, арацэсау яго траксфармацн! ва умовах г ндустрал! зава нага граыэдства. Щкавасць да гэтай з'явы не ара-падав у тэарэтыкау I практыкау аваягардаых плняяу ярафес1йнай культуры, шматл!к!я адкрнгга! якой был} !нсп}раваяы твораы! !ясгт- ■ них мастакоу. Амэдь коянае дзесяц!годдзв прннос!ць новую ступень разуиення дадзенай лраблемы. Наспала па граба оадвесц! внн!к! сто-гадовага разв!цця гэтага мастацтва, внввсц! асяоуяня расы яго природа. абагульн!ць выпрацаваяыя за так! доуг! тэри!я характа-рыстык! тыладог! {.

' СУВЯЗЬ 3 БУЙНЫМ1 КАВУКОВШ ПРАЕРАВШИ, ТЭМАМ1. Праца над тэмай дысертацы! звязаяа з надзёняш} датрэбаы! разв!цця белару-скага мастацтвазвауства. На дадзеяы момент у внвучэнв! народней культура ! аиатарскай творчасц! Беларус* паустала праблема дыфе-рэнцыяцн! 1 яавувовай алас1ф}кацы1 узорау дауяяй яародяай традн-ЦЫ1 I яв ыадэф!кацый у еучасяай культурней лрасторы. У 1994 года в у першит была зроблена сдроба адасобгць маргг налышя узоры настацтва у асобны тип творчасц! праз правядзвняе перяай яацня-яальнай выстави ¡яс1тяага мастацтва. Яе арган!завал! Баларуск! {нстнтут араблеа культуры. Национальны мастацк! музей Рэспублш Беларусь з даламогай абласных яавукова-метадычных цэятрау народней творчасц!. На базе внставы бняа праведзена навукова-практичная каяферэвцыя. У распрацоуцы ! аясшгофшяаг гэтыг оланау аутар дысертацы! придала актнуян Удз ал. Высяовн дасертацн! з 'яуляюгща адказам на актуальный праблемы гэтай вобласц! мастацтвазнауства.

ШТЫ ДАСВДАВАННЯ. Падчас работа ставШся яастудяыя мэты: - на падставе дэталёвага аяал!зу г! етарыяграф! I 1нс!тнага мастацтва абагульн!иь асаоуиыя крытэрыг яго эстэтычяых адзнак, вызна-чыць актуальяня задачи сучасяага стану вывучэняя ¡ясттяай творчасц!;

- внзначыць тшалог!» 1 не 1 мага мастацтва, орасачщь с1стэиу уэаеыадзеяявя трох тыдау культур: яароднай (градвдыйяай), прафе-о{йнай I Енс1тяай, характер !х дачыненяяу 1 ролю !нс!тяага мастацтва у дыяхроявым I с1нхронннм функциям раванн! культуры;

- яерагледзвць г1сторш) разв1цця баларускага !нс{тнага мастацтва з пазШый удаснай тноалогП 1нс{ты;

- ввшучвдь асабл{васЩ вобразяа-шгастычнага бачаняя свету 1нс1 т-иш! творцам!» закаяамвряасф каыпазЩнйнай пабудовы { гворчага метаду у Iясг тяыы шегацтве драз аяал!э творчасц; беларуекпх аутарау;

- праанаги заваць кульгуралаг!чяую с I гуацш на Беларуси дачатку XX стагоддзя, мастацтва якога адзяачана рысаШ црнШтыв{зиу.

НАВУКОВАЯ ШТ07НАСЩ> I НАВ13НА. Аргая! зацыйяай срактыкай 1 анал{заи творчасШ яепрафес1йяых ыастакоу займал!ся яастушшя ау-тары: А.Кастэлянск!, А.Красгчкава. Г.Сахалоу-Кубай, Р.Валадзько, ЯЛунейка. М.Рашшэк, РЛВаура, Я.Сахута, У.Ягоудз!к, 1.2|цько, Г.Сачаяка. В.Лабачэуская, Н.Вусава { 1ш. Болыаасць яубл$кацый ыаюць I ыфармацыёны характар, тэарэтычяыя проблемы амаль не закра-яаюцца. Творчасць вядучнх мастакоу разгдядаеода на узроуя! журяа-л{ стыки з ащэнтаы на сацыальны, I дэалаг1 чяы змест {хработ. Т мастацтвазяаучай лIтаратури адсутн} чаюць манаграф! чявя даследа-ваящ, тэарэтычяыя распрацоук{. Бвдадзена усяго 3 з твор-

чыш партрэтаШ Д.Трохалевай, А.Пупко I Алаян К1т. Днсертацыя Р.Х.Шауры "Самадзейная мастацкая творчасць Савецкай Беларус} 1 асабл}васц} яе развтцця", абарояеная у 1983 годзе, дае узор С1С-тэмяага анал!зу да следуема га матэрыялу. У ёй аутар 1 шнецца сцве-рдз{ць !нс}тяую творчасць як структурны элемент иастацкай культуры, а не тольк! як форму выхаваяяя I культасветработн. Адяак !с-яаваушая залеанасць метадалогп ад дзяржауяай пал {тык: { {дэало-гИ не дазваляла ааказаць усю саунату I- самастойяасць гэтага типу творчасШ. раскрвдь важкасць яго у культуралаг1чных лрацэсах. Дадзеная работа развевав палажэняе яра тыаалаг! чную сэиастойнасць (негтнага шетацтва, вызяачае яго ролю у иастацкай практыцн, аса-бл!васц1 творчага метаду. Адпаведна атршаныа крытэркям роб5цца аяал!з !яс}тяага мастацтва ва улаевнх тылалаг! чяых ыежах 1 яго узорау у сферы функцшш(раваяяя прафес5йвай культуры. У каятэкст праблемы трааляе творчасць Я.Драздов!ча. Ю.Еэна, М.Шагала, А.Гру-бэ. 1х шетацтва разглядаецца з культуралаггчаях паз{цый. як1я дазваляюць арасачщь яаяунасць у 1х работах ярнкмет {яеттяай тво-рчасц1. У работах кожяага з 5х яаа ирысутя1чае дзякуючы свяД0"2®

арыеятацы! аутарау на яацыянальную яраблематыку I сшсэтнай жанра-васц! }х аснваШсу. Уавршшш иматбакова праанал!заваяа роля }нс*т-яай творчасц! у разв!цц! выяулеячага мастацтва Баларус! XX стаго-ддзя, наказана яе зяачяасць у стварэня1 нацыянальяай школы.

ПРАКТИЧНАЯ ШАЧНАСЦЬ АТРШАНШС ВШ1КАУ. Высяовы з дадзенай работы сцвярджаюць эстэтычную зяачяасць творчасц! яепрафес!йных мастакоу 1 раскрываюсь яе вартаояня якасц{. Гэга } стотяа зыяаяв методику работы з мастакаш-самавукам! культасветустаноу рэспуб-лш, узбагачаюць яе неабходным! крытэрняыг у клас!ф!кацы1 шс-тацтва. Распрацаваная тшалоггя {нсггяага мастацтва моха быць вы-карыстана ары фа ри! реванш калевднй !яс!тнага мастацтва. што з*я-удяацца надзёняай яатрэбай музайяай справа Беларуси. Аяал!з творчасц! Я.Драздов!ча, Ю.Пэяа, М.Шагала, А.Грубэ, праведзены з куль-туралаг! чных даз!цнй, раскрывав характер працэсау фары!раваяяя нацыянальяай школы напачатку XX стагоддзя, 1х супадзеняя з агуяь-наеусветяай мадэря!зацняй культуры. Гэтыя высяовы даюць оадставы для расстаноук! новых акцэнтау у муз еяф{ кацн! в!цебскай мастац-кай школы.

АСГОУНЫЯ ПАЛАКЭНН1 ДНСЕРТАЩД

- 1нсгтяае мастацтва фары^руегща самастойным тыаам творчасц! I разам з народным 1 ярафас1йныи мастацтвам утварае комплекс культуры якога-кольввк рэг! ёна. М&ш узаемадзеяння гэтых трох тн-пау творчасц! дыфузяня. Сяродкавы плаот нам}ж народным I прафе-сШным мастацтвам займаюць розяыя формы }но5тнага мастацтва. Пры дыяхронным зрэзэ культуры яго ярыкмегы в}давочяы наарыканцы лака-льнай адьбо нацыянальяай традыцы! ш школы, пры с{ яхрояным зрэзе яго носьб!ты знаходзяцца пам1* народным ! прафес!йяым мастацтвам.

- Для !не!тяага мастацтва характэрна дэструктурнасць, што абуыоулеяа яго марг!нальяым станам I рознвецю сацыяльяа-культур-яага статусу, адукащгёяага узроуно I умовам! жыцця творцау. Адбы-ццё зяачяых сацняльяа-дэмаграф}чных змеяау у грамадства заусёдн привода {ць да структурных дарушэяяяу у мастацкай традыцы!, да вы-буху !яс{тяых форм творчасц1.

- Асноуяай вызяачальяай рысай г не г тяага мастацтва з•яуляецца перишсяасць творчага акту. Аднак яяа мае адносны характер, бо за-лежыць ад стану народнага I драфес!йнага мастацтва яй канкрэтяы г1 старычны момант. Знакавая [дэаграф!чнасць, архетьшовая рэдук-цьй вобраза, м{фалаг{зм. светапогляду - сутнасяыя яе прыкметы, як!я зб!раюць у адз!ны мас!У гясИяага мастацтва яго яраявы ад яадсвядомых бвздадамозшнх форм "ярым! тнву" да асэясаваных, на ту-

рал1 стычна вьш.1саяыг узорау аыатарства.

- Творчы метад ¡HciTaara мастака вылучаецца панаваяяем у i и прынцыяа ыадэд!раванкя вобраза адпаведна свайыу уяуленню альбо ведам. Гэта тлумачшща тыы. ото сгваральны ярацэс у íhcíthhm т-стацтве больш залежыць ад падсвядошх {шульсау, не мае форматво-рчай штанактраванасц! ni ярафес1йнай культуры.

- Мастацтва Беларус! сача тку XX стагоддзя апывулася у ц!ка-вай культурадаг! чнай cí ryanui, Kajii {итэл! геяцыя была змушана ва уиовах адсутнасц! нацкянальаа-культурных {нстытутау фармграваць уласвыя прафес1йныя школа Навейшага часу. Тэты працэс адбывауся У даскораныы тэше, внШкаи чаго стала саалучанне у творчасц} MHoris ыастакоу рис tec i г вага i мадэря!стычяага ыастацгва. ДаШ-яаванне этих чна-добытавых матывау i архетыповых вобразау у творчасц! Я.Драздов!ча. Ю.Пэва. М.Шагала i А.Грубэ сведчыць як яра дершасяы íhcíthh характар ix зместу, так i пра другасную эстэты-Зуючую i х трактовку, характерную для фармальна-авангардных пошу-кау 1х часу.

АСАБ1СТЫ УШД АУТАРА. Праца над дысертацыяй вялася над ые-тадычным i кавуковш кграунгцтвам кал активу кафедры riCTopui i TaopHi выяулеячага ыаст^ацтва Беларускай Акадэм! i мастацтвау ! яепасрэдяа аавуковага sipayaiKa, кандидата ыастацтвазяауства MX Рамаяпка. Тзма дасвртецыг (!нс!тнае ыастацтва Беларус!) i асноу-кая драблема (с1стэматызаодя TspMi яалоГ11. выярацоука уласных эс-тэтычяых крытэрьшу у аяал1зе творчасЩ саиавукау) был! оастаулея! калектываи кафедры, пго стала трывалай карэктыруючай устаноукай яры назаоашванн! ыатэрыялу i яго 1ятэрярэтацы!. 3 дапамогай М.Х. Рамаяшка i супрацоун1ка кафедры Я.Ф.Шуяейк!, а гаксама загадчика адцзела выяулеячага i дэкарагыуяа-ярыкладнога ыастацтва Беларус-кага ¡ястытута праблеы культуры В.АЛабачэускай был} праведзены дзвв навукова-ярактычяыя канферэнцы! па асноуяай праблематыцы ды-сертацы!: "Язэя Драздов!ч. Асоба. Творчасць." (ВЩебск, 1993), "Сучасныя праблвмы íaciTHara мастацтва. Тэорыя. Практика. Вопит.' (Шнек, 1994).

У pa с правду цы тыдалог! I аутарам дасегртацы! была узята за ас-нову тэорыя трэцяй культуры, расдрацаваная У.Ы.Пракоф'авым, í воаыт тыаалаг!чяых вызначэнняу 1нс1тнага ыастацтва славацкага дас-ледчнка Штэфава Ткача. Адносна тэорый гэтых мастацтваанауцау ау-тар драяануе разгладаць 1нс1тяае ыастацтва у болиц широк!м ríc-тарычныы i тноалаг! чяым сэисе. як з'яву uapri нальную oaMís кале-ктыуным i ¡нднв1дуальным иастацгвам, якая драяуляецца пры сацыя-

льных зыенах ! траясфармацнях. Яе яосьб!таи! э'яуляюцца былыя творцы калектыунай традыцы1, ада ухо пак^яууиия яе дэтэрм! яуючня ц!ск! у сва!м !мкяеяя! да 1ндыв{дуальнай творчасц!. Зыходзячы з марг!яальяасц! стану !ис)тяага мастацтва, выяучаюцца яго асноуяня рысы (дэ структурнасць, аершасяасць творчага акту) ! стыл!стычныя прыкмвты (зяакавая !дэаграф!чяасць, архетыповая рэдукцня вобраза, сацыяльная тыпажяасць). У аяал!зе марПяальяай ярыроды мастацтва Я.Драздов!ча, Ю.Пэяа. М.Шагала 5 А.Грубэ аутар абаи}ралася на вя-сяовы У.М.Конааа яра ианаваняв аматарск!х форм мастацтва у адра-даэяскай культуры Беларусг пачатку XX стагоддзя. на падкрэслгвак-яе В.Х.Шматавым рол} Я.Драздов!ча як дачынальн!ка беларускай мас-тацкай школы Новага часу, яа адааведяш высяовн Р.Казоускага ад-яосяа творчасц! Ю.Пэяа ! М.Шагала, яа вызяачэннв Э.А.Петэрсона стыл}стычяага дрымгтнвгзму А.Грубэ. Аутар развгвае !х высновы ! яадкрэсл1ва8, што асабл!васцо црацэсау стварэяяя лрафес!йныхшкол на Б ада рус ( з'яуляацца спалучэняа мэтау як рэнесансных, адраджэя-ск!х, так ! мадэря!стычных, стшг!затарск!х.

АПРАБА1ШЯ ВЫН1КАУ ДЫСЕРТАШ. Падчас працы яад дысертацыяй аутар выстуяала з дакладам!» разв!ваючнм! асяоуяын палажэяя} работы. на яаступянх канфарзнцыях:

1991 г. - яавукова-драктычная каяферэяцня "Браслауск!я чытаяя!".

Браслау. Даклад "Узоры мастацтва ярым!тыву у творчасц! разьбяроу Браслауичины". 1993 г. - яавукова-практычяая канфарэяцыя "Язэп Драздов!ч. Асоба. Творчасць". В!цебск. Даклад "Тыяалаг1 чяыя ыетамарфозы Язэаа Драздов}ча".

1993 г. - навукова-арактычаая канфарэяцыя "Прш! тцу у выяуленчым

мастацтве". Масква. Даклад "Мадэлграваяяе як прынцып шстацкай кампаз{цы1 у творчасц! мастакоу прым!тыву".

1994 г. - навукова-практычяая каяферэнция "Сучасяыя ораблемы гн-

с[тяага мастацтва. Тэорыя. Практика. Вопыт". М!нск. Даклад "Потанн! тыпалогй мастацтва !

1995 г. - У Шагалауск!я чнтанн!. В!цебск. Даклад "Да дытаяня пры-

м!тыв?зму у творчасШ Ю.Пэяа I М.Шагала". ПУЫШСАШЯ ВЫН1КАУ

1. Каталог выстаук! народнага дэкаратцуяа-прыкладнога мастацтва В!цебшчнны /Мласаы яавукова-метаднчны цэятр народнай творчасц!. - В!цебск: Друк. !мя Кам1нгэрна, 1988. - 16 с.

2. Каталог выстаук! "Краен! Даазер'я", прысвечаяай 100-годдзю з дня нараджэяня Язэяа Драздов!ча Абласны яавукова-метадычны

цэнтр народнай. творчасцЬ - В^цебск: Друк. ¡мя Каы{нтэрна, 1988. - 10 с.

3. Каталог Л абдасной аыстаук! разьбн па дрэву, ярысвечанай 500-годцзю з дня нараджэняя Франциска Скарыяы Абласны навукова-метадычны цэнтр народяай творчясШ. - В!цвбск: Друк. !мяКам1~ ятэряа, 1989. - 8 с.

4. Разьбяры ВШебшчняы /Абласны навукова -метадычян цэятр народяай творчасШ. - 1Нцебск:-Друк. 1мя Кам1нтэрна, 1989. - 12 с.

5. Сярод герояу Фадара Макс!'ыава //мастацтва Бела рус г. - 1991, №4. - С. 34-37.

6. Узоры шстацтва црыШтыву У творчасц! разьбяроу Браслаушчынн //Матзрыяяы II навукова-арактычнай каяферэнцы!, ярысвечанай 925-годцзю Браслава /Беларуси! фояд культуры. БраслаУск{ Г1С-торыка-краязяаучы музей. - Враслау: Браслауск! ф-л Пастаускай друк., 1991. - С. 7-11.

7. Каталог выставы мастацтва I "Талант шчырага сэрца" /Абласны яавукова-иетадычяы цэятр народяай гворчасШ. - ЕИцебск: Друк. ¡мя Каы!нтэряа, 1992. - 44 с.

8. Каталог выстави "Легуценн! Язэпа Драздов1ча" /Беларуск! 1нсты-тут праблем культуры, ВЩебск! абласны яавукова-метадычяы цэнтр яароднай творчасц}. - ВЩебск: Друк. 1ыя КаШятэряа, 1993. - 24 с.

9. Язэп Драздов* ч Марк Шагал. Пара л ел I лесу ( творчасц! //Культура - 1993, 5 л{яеня. - С. 8.

10. Апраудаяяе !нс1тяай кодП //Ыастацтва, 1994, й 5, - С.49-52.

11. Мастацтва Iпм^. Першая нацыянальная выстаука Iнс1Ткага ыастацтва у Нацыяяальным ыастащам музе! РэсаублШ Беларусь.

- М1н1стэрства культуры 1 друку Рэспубл}к! Беларусь. Беларуси !яетытут праблеы культуры. - ЬИнск: ТАА "Чатыры чвэрц!", 1994. - С. 11-14.

12. Каталог выстаук!. Ф.Макс^мау /В1цебск1 абласны яавукова-метадычяы цэнтр яароднай творчасц!. - ВЩебск: Друк. ¡мя КаШнтэ-рна, 1994. - 30 с.

СТРУКТУРА ДЫСЕРТАЦЫ1. Поуяы аủм дысартацы} складае 138

старонак. Дысертацыя мае уводзгяы, агульяую характарнстыку работы, тры главы, высновы, сШс выкарыстанай л!таратури (355 адз{-

нак).

ЗМЕИ РАБОТЫ

УВОДЗШЫ. Ва уводз{нак абасяоуваецца актуальяасць яраблеыи,

узровень яе расорацаванасц!, вюяачаюцца аб'ект i храяалагг чяея рамк! дасладаваяяя, абумоул1ваецца структура дысергацы!.

У першай главе Т1СТАРШГРАФ1Я I ТШАЛ0Г1Я 1НСГГНАГА МАСТАЦТВА" роб!цца падрабязны анал!з pa3Bf тщя тэарэтвчнай думк! па Ifief тяай цраблематыцы, вызначаюцца этапы паступовага аоэясаваяяя феномена !яс1ты вурадейсн!м i савецк1м мастацтвазнауствам, адла-ведная ¡и практика работы з мастакам! ! ступень расдрацаванасц} тыяалог!i. Г{старняграфтя iHclTHara мастацтва - гэта г!сторыя по-шука тэрм!яа для внзяачэяяя самой з'явы, бо меяав} та яраз слова внказваецца яе разумение. Вурадейская практика увяла у карастанне яастуояыя тэрм!яы i выслоу!; "варвар", "мастак} святога сэрца", "мастак! iнстынкту", "народная найстрн рэал!стни. "мастак! маг!ч-яай рэча1снасф", "недаерэдяшг мзетак}"мастак! уяутраяай яаг-рэбы" i г.д. Больш даугавачяым! засталЮя тэрм!ны "сучасныя пры-м1тывы" (В.Удэ), "наiунав мастацтва" (О.Б!гал{-Мэргн), "!нс!тнае мастацтва" (Ш.Ткач).

Неабходнасць аб'яднаяяя даследчыкау дзеля сумеснага вырашэн-яя иктанняу тыдалогП, геяаз icy ! функций мастацтва самавувау была рэал{завзна Славацкай нацыянадьяай галерэяй у Брац{славе ары падтрымцы Чэхаславацкай KaMicir па суорацоунЩтву з ЮНЭСКА. 3 1966 г. у Брац|славе пачынаюць рэгузшряа лраводз!цца м{жнародныя выстаук! ! навуковая с!шоз1умы. 1х Шцнятар Штэфан Ткач увода} ць новы тэры{н "{жптяае мастацтва", знходзячы з лацтнекага "in ! што азначае "прыродны", "несфармаванн", "арыг! нальнн". Увод яовага даняцця быу падмацаваяы выпускам спецыял!заванага бю-летаяя аа дадзенай цраблематыцы. Редакция распрацавала анкету i прапанавала яе вядучым даелвдчыкам з розных кра!я. На падставе fx адказау Ш.Ткач вызначну чатыры тыпалаг!чяыя групы творчых ме-тадау самавукау: 1Дэаграф1чную, лаэтычна-рэал! стычную, метафарн-чяую i фантастичную. 1снуюць i ¡яшыя узоры клас{ф(кацы{ 1яс!тяых творцау. Але неабходна нажрзсл!ць, ито у шатл!к{х заходнееура-neficKix мастацтвазнаучых школах акрэсл1лася у яаз{цы1 да iHciT-яага шетацтва тое, што гэта мастацтва адзгяак, што клас!ф!кацыя па грудах умоуяая, ! што адносгяы з народнай культурай у fx болыя бл!зк!я, чым у ярафес1йных мастакоу,. адвак гэта з'явы яе тоесныя.

У савецк{м мастацтвазнаустве внкарыстоувал!ся два тэрм1ны: "самадзейяасць" i "прымныу". Прычнм адносяа творчасШ мастакоу-iHCiTHiKay надзейна замацавалася слове "самадзейнасць", а у тэа-рэтычных доследах прадг!сторы1 1нс!ты - ппрым}тц7". У лрактыцы TaKiM чинам склауся падзед оам1я мастацтвам болыа каштоуным, на-

бл1каным да традыцы!, I сёняшя1Ы, як-бн ц! кавым, аде з нявыэна-чаяым! эстэтычныы! якасцям!. Савецкае мастацтвазнауства яаогул да апошяяга часу адчувала сябе болш улэунеяа у г!старычным матэ-рыяле, чым у сучасным. Баязл!васць мадэрновага мастацтва прнмуша-ла яастаяяяа рэфлексаваць да клас!к! 1 закрываць вочы на актуальная драблемы творчшс працэсау XX стагоддзя. Асветн{цка-выхавау-чыя, а не творчыя фуякцы! I праблеыы был! закладзены у практику I паняцце "саыадзейнасць". Асяоуяай вызяачальяай яго рысай была адсутнасць лрафес!йнай оадрыхтоукх, а методика была ск!раваяа на тое, каб дапамагчы мастаку яе яабвдь.

1нтэнс1уна I плёняа у 70-80-я гады асаясоуващца Ястарнч-яыя формы !ясI тнай творчасц!. 1ятэрярэгацыя гэтых з'яу падзял!ла даследчнкау на два лагеры: яаслядоуя! кау тэоры! "трэпяй культуры" I ярых! льн! щу вероН другога па часе узя!кнення фалькдору. Згод-на з першай каяцэпцыяй гарадская культура яаслярэявсансяых часоу з'яуляецца гаяалаг!чяа новым пяастом, ЯК1 фарм{руецца за кошт за-яазычваяня фориау I стыяяу з внсокага мастацтва. Новы тыл культуры атрымау назву ипрым!тыу" (В.Пракоф'еу, I/Гайана ева ! ¿нш.). Аналгзуючы мэсгацтва кра!я Усходняй Дуропы ХУП-ХУШ стагоддеяу, Л/Гананаева роб!ць высяову, ито прыи!тыв!зацыя культуры уласц!ва для так!х яэродау. як! я яа яейк! час страчваюць дзяржауны суверэ-я!тэт, пасля чаго яа этапе яацнанальяага адрадяэяня яго здабыва-юць. Згодна этапам гэтага працэсу даследчык выяучае прым!тыу пе-рыяду стагяащй г дршггцу нацыяяальяага адрадаэняя. На перш км этапе нация на льная культура зыходзШь у широк ¡я ела! народа, дзе набывае в} талънасць, якая лаыагае яра!сяаваць стагоддз} ! адна-в!цца дадчас этапу адрадкэння. Друг! этап характарызуецца свядо-мым канструяваянем нацыяяальнай культуры. Канцэпцыя другога па часе Узн!кяоеня фальклору паслядоуна выказана у працах Р.Астроус-кага. Ёя л!чыць, ито гарадскую { вясковуо культуру аб'ядноувае менав!та фальклорны спосаб бачання ! адзгяая база - народная стн-х!я. Дрны!тыу жа, на яго думку, мокна сустрэць у мастацтве розных слаёу грамадства.

У 90-я гады был! зроблены шматлШЯ спробы клас!ф!кацы! су-часяага {яегтяага ыастацтва, што набл!з1ла да замежнай практик!. Праблемы тылалогт г стал! яадзёяным! у тэарэтычных разважаяяях. А дна к } мкненяа абасоб!ць !яс!тную творчасць ад комдлексяага асэн-саваняя праблемау ыасгацкай практик!, яадзел хруп творцау адносна бл!зкасц! ¡х аса<Ястых здольяасцей привода!ць да стварэяня грува-стск!х клас!ф!кацыйных пабудоу з 12 ! болей тыпау. В!давочна,

ото у аснову тыла-яог!1 яавгнна быць закладзеяа пэуяая мера умоу-яасц1 I с¡стэма каардынат, якая яднав кажаага {не!тяага творцу з усей прасторай культура. Для разумения геяеэ1су 1 не1тяага мастацтва Навейшага часу яеабходаа арыеятавацца яа пачатак шдэрн!за-цы! культуры увогулв.

У дадзвнай рабоце прапануецца с {стэма тыпалогП, выпрацава-яая на падставе анализу сусветных культуралаг!чных працэсау XX стагодазя. Ггстарычнн фон, яа як{м з'яуляецца I {скуа феномен гя-С1Ты, адметны яадзвычайным1 сацадльна-экаяам! чншЛ зрухам} 1, га-лоунае, сутыкяенням! культур розных народау, начаткам !х сусвет-най 1 нтэгрэцы!. Паусюды адбнваецца парушэнне межау ! звыклых форм яыцця, ггетарычяай {заляваяаецг народау { }х паасобных шля-хоу разв}цця. На працягу XX стагодцзя у свеце складаецца егтуа-цыя, якая дазваляе наз!раць адначасова шдэтлШя дэфармацы! розных тыяау культур. Прычым, вын1кам гэтых тэндэнцнй з'яулявцца рост памерэу { значяасц! ¡яс{тяш: форм творчасц!. У Еурояе гэта мае выгляд яаралельянх працэсау паступовага I амаль нецрыкметна-га перарадаэняя народнай культура у !нс1тнук> I скандальяага заяя-паду доуг! час дам{ наваушай, ск!раванай на зншняе падабенства, сгсгэш акадэм{чяага мастацтва, утварэяяя яа яго рэштках мадэря!-стычяых плыяду, спит у чым бл{зк!х па фармальянх рысах, але яе па зместу. да 1нс1тнага мастацтва. У 1яшым свеце гэтьи самыя працэсы адбнваюцца пераважна з иуш!вни разбурэннем аануючай тра-дыцыйяай культуры I масавнм яе яераутварэннем у {негтяую, а у вы-нхку яастуловага складаняя сучзсяых, яацыянальяа-адэкватяых форм мастацтва. Крызгс акадзм!чяай с!стэмы мастацтва, яго няздоль- , насць уносиць новае у спазнанне паскараючагася разв{цця свету : чалавека внкл{кау да лшцця болып масп льяня формы творчасц{ - ма-дэря1зм г {нс1 ту. Пры гэтым народная творчасць яабывае рысы !я-дыв1дуальяай суб'ектыунасц!. губляе сваю рэпрадэктыУнасць, а арафес^йяы 1ндыв!дуал}да 1мкнецца да аб'екты'/насщ I аяан1мяасЦ1 постмадэрягзму.

Кал{ яастудова аяал!заваць сусветяую г!сторыю мастацтва, то абавязкова будзем сутыкацца з яерыядам{, кал{ рысы 1ЯС1Тнай твр-рчасц1 дам;нуюць. Зменн культурных эпох сведчаць ара яе роскв!т яапачатку I нацрнканцы станаулення коашай значнай традыцШ: эт-я!чяай, каяфеа йяа-рэлт Пйяай I проста дакальяэй. Праявы гэтага мастацтва з'яуляюцца вын}кам сацыяльянх зменау 1 сродкам прыста-саваиня да IX. Таксама 1 у жыцц! чалавека: дзяцгяства, старасць, а у выпадку яяшчасця г .еярэдн! узрост адзначаны прагай да ваяу-

леячай дзейяасц!, якая адначасова рэалгзуе крэатыуныя здольнасц! асобы I вырашае драблеш ¡ятэграцы! яе у граыадстве. В1давочяа, што 1яс1тяыя формы гворчасц! натуральным» природным чынам паслу-гоуващь чалавецтву у шманты станаулеяяя грамадства щ асобы, а потым забяспечваюць пераход у новы стая.

Праявы !яс!тяай гаорчасц! часцей разглядаюцца у г!старычным асяехце, 1 таму застащца тнпалаг} чна не вызяачаныШ. засланёны-м! тыы лакальнша зыестам, як! тх нааауяяе. 1х памежяая ядяаючая прырода успрымаецца як адсутнасць стыл! стычаага адз! яства у вы-н!ку эклвктычяага уялыву розных культур. Гэта заусёды паказчык таго, што социум страчвае короткую апеку яад духоунай даейнасцю чалавека. У гэтн иомант адпрацаваныя махая!змы перадачн культурней дамяц! губляюць сваю дзвйнасць ! на змеяу !м прыходзгць асо-ба, якая на сваю рызнну пачннае ствараць яовыя.

С!нхроняы надыход у анал!зе фуякцыяя!раваняя }нс!тнай твор-часШ раскрывав яв сутнасць - спрадввчнуи хаатычяую дэ структура-ваную природу. Таму тэрм1н "прымны?", як! падкрэсл!вае тольк! стыя! стычную бл!зкасць да традыцыйнага ыастацтва яазаеурапейск!х кра1н, яв адпавядае усей з'яве, а раскрывав яе зяетн{ бок. Да таго ж традацыйяыя культуры з'яуляюцца калектцуяым;, што я!як яв супадае з 1ндыв1дуал!змам 1нс1тнага иастацтва. Тэрм!н "на!унаа ыастацтва" закраяае только вобразяы. ! дэальяы строй творау ! так-сама не шха быць вычароальным. Тэры! я "!яс! тяае иастацтва" пад-крэсл!вае яеяарыуную сувязь ыастацкай дзейнасц! з жыццятворчым! функцыяш чалавека, раскрывав яе каыпенсуючы патэнцыял у сацыяль-най I дс!халаг!чнай адаптацы!.

Галоуяае, што зилу чае {ясгтяы твор, гэта яаяунасць першас-насщ, саиастойвасц!. Першаояасць выяуланчага в опыту мае свае прыкметы. Для болыпасц! творау I яс!ты характэряа выразяасць драд-ыетяых матывау, заикнёяая форма I звязаны з ёй лакальны колер. Чысты вывал! с ярактычяа адсутя!чае. у асяоуным пераважае рысава-льнасць. Заыеог руху мастак выяуляе стая. Нават ф!гуры, як!я знаходзяцца у руху, выдзяяяодца статычяасцю. Памерн людзей да асобных дэталяу зал ежа ць не ад вал!чыя!, а ад той зяачнасц!, якую надае Ш аутар. Сэнс дершасяаоц! творчага акту у архетыпова-сц! яго вобразау, у дз(уяай здальяасц! чалавека трымаць у сваей оадсвядоиасц! агульяыя схемы уяулення свету ! карыстацца :х су-гестыуяай мовай у мастацкай творчасц!. Адпаведна К.Г.Юнгу, архе-тыаы праяуляюцца у снах, летуцеяяях, рэл!г!ях ! старажытннх м!-фах. Яны маюць якасц! с!мвала ! аадзяляоцца на натуральный !

"культурный". Першыя яаходзяць ад ладсвядомасц1 импульса.? ! таму мащь вял!куга колькасць варняцый. Аяошн1я бшй перапрацаваны у працэое развгцця культуры i ярапуичаны праз свядомасць шматлШх пакалеяняу. У клас!чяым мастацтве яераважэюць "культурныя" cím-валы, у íhgíthhm - натуральный. Кал! íhcíthh творца звяртаецца да культурнага сбывала, то у вын!ку тыпалаг!чнай трансфармацы! адбываецца яго знгжэяяв» рэдукцын у натуральны.

Адсутяасць уласнай структуры роб}ць }нс!тяае мастацтва в ель-Mi нвакрэсленым у мехах i асяоуных напрамках разв!цця. Acoda, якая ярыахвочваецца да творчасц!, мае поуяую свабоду i разв1ваец-ца у залежнасц! ад харакгару свайго таленту, адукаванасц! i абраных арненШрау. Для большасц! TasiMi з'яулявзцца узоры драфес1 finara мастацтва, яго вняулеячыя í яаратыуявя магчнаасц!. Разв! ццё мастака у гэтым яак!рунку можа дасягаць меяау яатуральяасШ. рэа-л{стычяасц! вобраза. Пры доуяай {заляванасц! мастака яго творчая 1нфэятыльнасць сцвярдааэцца у якасц! асаб!стага стылю. Гэты яак:-руяак набл!зав íHciTHara творцу да эвалюцы!, якая адбываецца у народным мастацтве. Тольк! у кохнага аугара набыты каяоя маэ аса-бгсгы характер, не яерарастав у калектцуяа вылрацаванув традыцыю. Аддаведна гэтнм дшвШ каи развi вдя вшгучаюцца дзвв груды творцау: аматары i яа!уныя рэал{сгы. Адаосяа устойл!вкя харакгарнстыкг мае груда мзстакоу унутраяай датрзбы, творчасць як!х яаяуна дэма-нструе орацзсы асгхалогН, тыяг дрнчыны, як!я привял! да выяулен-чай дзейяасц! i сталг яе змесгам.

У другой главе "РАЗВШШ ГНС1ТНАГА МАСТАЦТВА БШРУС1 ВА УЛАСШД ТШШАГ1ЧНЫХ МЕШ" анэл!з праводз!Уся з умоуянм падзе-лам мастакоу на аматарства, яа!Уяых pэaлicтay i творцау уяутра-яай патрэби. Галоунай адметнай рысай аматарау з'яудяецца яаяу-насць творчай оатэяцы! да навучаявя. Янн заусёдн вылучаюцца сва-}м шчырым стаулеяяем да натуры, адмауленяем ад умоунай стыл!за-цы!. Жаданне паказаць прадметяы свет як мага болей пазнавальна приводаiць да перагружанасц! кзмяаз^цы! другасяым! дробязямг, да засяроджаяасц! над фактурным! эфектам! i часам да íx саррэал!с-тычяага выкананяя. Нагуяня рэал!сты вылучаюцца большай 1нфаяты-льнасцю. Яны не столькi внвучавць природу, кольт аднауляюць яе па яамяц!. Адсюль сх!льнасць да 1дэаграм, с!мвол!цы народнага мастацтва. Пры састарэлым узросце ix творчасць нагадвае дзгця-чую. Так працуюць аутары, як!ямащь навык i народнага рамяства, але ужо адчувавць патрэбу вняулеячай дзейнасц!. Творчасць мастакоу унутраяай патрэбы iHcniруецца ix уласяым! nc!xi4HHMi прабле-

■■ V 13

мам! I шчодра дэманструе шфзлаг}зм ! архетшовасць вобразау. Рамесны бок для {х не !стотяы, завершанасць твора для !х азяачае выказанасць дачуцця. 1х творчасць заусёды аугаб1яграф!чная. Мас-такоуши вопыт крэатыУяай. дзейнаоц} црыяосхць 1и упэуяенасць у сваей цраудзе, яны адчувапць сябе прарокам! 1 пачынащь ствараць уласныя м}фы, утопп , тэорШ.

1нс}тнае мастацтва на Беларус1 разв}валася у форме самадзей-нага мастацтва, шго да сугнасц} .наблгжаяа да аматарства. Гэгая творчасць разглядалася як эфектцуны сродак культурна-асветнай работы сярод працоуяых. 3 гзтым1 мэтам! плёнка разв}валася сгу-дыйная практика. Вгдавочная ск}разаяасць самадзейнасц: на прафе-с!$ную школу I за I да ала г I заванасць прыводзШ да другаснасЩ яе культуралай чяай рол} у грамадетве. Прыярыгэты у сям}дзесятыя гады пераходзяць да на!уяых рэал!стау } ыастакоу уяутранай патрэбы. У гэты час адбывашцца якасяыя зрух{ у выставачнай яаляыцы. Акра-мя таго, творчасць былых аматарау да гэтага часу дерацярпела уз-роставыя змеяы, болыпасць з IX К1нул( заяятк! акадэмгчным! штуды-ям! } пленэрным жываШсам. £х творчым ярацзеам начинав к{раваць памяць, з уласц}вай для яе знакавасци. Пстарнчяая эвалщыя сама-дзейяага мастацтва яскрава глюструецца творчасцю П.М.Баранава (1906-1990, Ыцебск), Я.П.Ушала (1919, В!цебск), П.Ф.Дзеардзейчу-ка (1926, Наваполацк), Н.А.Шухяова (1920, Подацк). С.СЛаурова (1916, Орта). Найбольш выпукла рысы аматарства ярасочваюцца у гворчасц! Л.У.Трохалевай (1925, Смаргояь) I разьбяро.у А.Ф.Пулко (1893-1984, 1вянец), IЛ.Супруачыка (1913, в.Церабл5чы Стол1яска-га р-на). КарШны Трохалевай дэманструюць крайнюю ступень набл!-жэяяя да ярафес!ёяага мастацтва, але застаюцца 1яс!тяым!» бо ау-тарка не моха пераадодець яатурал}зма у скрупулёзней яерадачн рз-ча}сяасц}. А.Пупко 1 1.П.Супрунчык таксама валодаюць вял!к1М1 здольнасцям} да вавучання, але ¡х ц^кавасць свядома ск1равана У бок яароднай культуры. Эвалюцыя 1.Супрунчыка удуляе ц1кавы узор дасягяення црафес1йяага майстэрства праз самастойныя пошути улас-най оластычяай мовы. Яго творчасць можна у роунаё ступея! л1чнць як народнай (па зместу I жанру), так I прафеЫйнай (па яаяунасц! аутарскай стыл!зацы1, }ндыв1дуальяаму тыпажу герояу). Толькг раз-в1валася яна у межах }Нс1тяага мастацтва.

Групу на}уяых рэал!стау прадетауляюць аутары, творчасць як}х шчыльна звязаяа з эсгэтыкай народнага мастацтва, з дэкаратыУянм росп}сам I разьбой па драву. Дываны Л.М.Каляг! (1906-1993, Ветах-мо Докшыцкага р-яа), жываШс В.С.Жаряасека (1929. Лепель), А.В.

.......; и

Печан1цына (1922. ЗЩебск), Б.Тарасёнка (Гомель) уяуляюць Сальны вобраз природы, дзе пануе гармоя!я пам{х природай, яывёльнш светам I чалавекам. Скульптур^ жывёл В.В.Алыпэускага (1904-1993, М{ нск) мапць антраааморфны характер. Разьбярства Б.К.Лабкоускага (1900-1993, в. Дая§к1я Браслаускага р-на), 1.А.Рытквв{ча (1924, в.Бещанк! Идскага р-яа), Г.К.Раб!зн (1935, г.Глыбокае), М.Х.Юх-яо (1928-1991, в.Пестуяы Мёрскага р-на) вшгучаюцца зяакавасцю, абагульяеяасвд) вобразау. Пластыка !х скульптур статичная, франта-льяая, арха!чяая. Увага акцэятуецца на г!сторыка-этяаграф{чяых прнкметах: традвдыйяай адзёжы. манеры трымаць ¡яструмент, спосабы карыстання \ы. Асяоуяая ораблема, якую вырашащь у сваёй творчас-Щ яа}уныя рэал1сгы, - тэта пабудова прасторы. Пераадольваяне статык! франтальных застылых поз адбываецца праз стварэнне маке-тападобных кампаз}цый. Гзтыы приёмам удала карнстающа В.Ф.Цяцёр-к!я (1932, в.Халамер'е Гарадоцкага р-на), М.В.Тарасюк (1932, в.Стойлы Пруяаяскага р-яа),.што дазваляе 1м змадэл*раваць любую с[ туащйз, давольна распавесц{ сшсэт. Найболып ¡яфантыльнаэ, паст-рочяае рашэнне с на жива а у сва!х карШяах А.Ражанск1, В.С.Плешкау (1925, В1цебск). Карц!ны В.Ф.Цяцёрк1на, 1.Я.Вел!кодскага (1926, Глыбокав), П.Букасава (1935, Бабруйск) маюць узняты далягляд, як! дае магчымасць максимальна аасыцЩь прастору разнастайяым1 даталям!, саяэтяым аповядаы. Шстага, як разьбяры, аб1раюць верхнюю кропя у агляду не гольк} дзеля яаратдуных мэтау. а 1 таму, што IX творчасць мае характер мадэл}раваяня, а не наз!раняя свету, Яны працуюць па уяуленню.

У мастакоу унутраяай хштрэбы вельм! высокая ступень аутизму творчасШ. Яны адметныя сваёй ¡ятравертяасцю, паглыбленасцю у стан яачуццяу, хаданняу, болю, мрояу. Заклапочаяыя прабпемам! свайго духоуяага жнцця, яны часам без творчага асэнсавання не мо-гуць IX вырашыць. Здзейсяеяае у творчасц! роб1Цца адказам на пс{-х!чяае. Вшшваныя абразн Э.К.Друсь (1926, Браслау) тыпалаГ1Чна яабл1ааяы да вогыуных карц1нак. У пошуках выйсця са стану непа-кою Э.Друсь спажыла к^аг!чныя фуякцы! творчасць здзейсн!ла ритуал ахвяраваняя. Карцт на М.Ш.Сайфугал!овай (1935, В(цебск) такса-ма дэмаяструщь I цкнеаяе аутаргл праз творчасдь паупдываць на свет, прадухШць бл{зк!х ад злога. Яе творы з'яулягдца жывап!с-яай формай рытуалаУ малеяяя. Швед беяарускага лаходкаяня Ян Кузь-м{цк1 (1934, в.1алудок Гарадзеяскай вобласФ) здолеу са свайго зацягнуушагася марг!нальнага стану эмигранта зраб!ць уласную тему творчасц{, асэнсаваць I скласц! свой м{ф, сваю легенду. Яяа

Увайшла у каталог мастака 1 па аутзятычнасцх свайго аяовяду пра-цуе на роуных з яго творам!-. Для ¡явал1да па зроку А.Аляксеева (1961, Гродна) мастацтва стала уратаваннем. а памежны стан жшщя - тэмай творчасШ.

Творчасць мастакоу унутранай патрэби дае ц*кавыя узоры тран-сфармацы! у новы кантэкст клас!чных узорау сусветнага мастацтва. Калажный камоаз!цы1 М.Сайфугал|евай, прысвечаныя Ван Гогу, цалкаы будущца на цитатах з творау вял!кага галандда, але не гублявдь абаяльнасщ жаночага захаплення абраным кум1рам. Коп!! М.1.Байцо-ва (1928, Вгцебск) з'яуляюцца той часткай Iяфармацыйяага патоку, ито !нсп1руе творчасць мастака. Любая выяуденчая драдукцыя: сямей-яыя фатаграф! I. рэярадукцыг клас!чных творау, тэлесюжэтн - усё аадвяргаецца аутарскай ¡ятэрпрэтацы( } набывав лрыкметы яго экс-дрэс1уяага, жывая!сна-айвостраяага бачаяяя свету. Творы Байцова аакараюць эурыстычнасшо аяовяду. Мног]я работы ф.1.Макс!мава (1914, В!цебск), ПД.Зяляускага (1917, в. Слабодка Браслаускага р-на) з'яуляюцца аутарскай I нтэрпрзтацыяй широка вядомых творау црафеШйных иастакоу. У новым викананя! яны дзманструюць вяртан-не да пачатковых форм, простых с¡мвалау, ¡х архетыповай сутнасц!.

ШфалаПзм светапогляду найбольш глыбока раскрываецца у тво-рчасц! мастакоу, сх!льных да с!мвал1зму 1 ф!ласаф1чных абагуль-неяняу. Творчасць М.3ас!нца (1935-1982, в.Мядзведнае Ельскага р-на) аыаль цалкам была агаяжаваяа аф}цыйяым сацыяльяым заказам 1 сдажывалася у якасц} прикладу лесу беларускага Паук1 Карчаг¡на. Шрычнае, глыбока асабовае перажыванне радасц! вяртаяяя да яыцця удала наклалася на сацыяльяа значную тэматыку яго творау. Адяак галоуяым у яго творах была сувязь з традыцыйнай культурай. Удала в саалучэнне дыеслг чнага адчуваняя часу, сезонных зменау у прн-родзе з ф1Ласофск1М разумением яыцця чалавека, яго узростау склада е асяову яго карфн. У работах ПЛ.Зяляускага Шкава спалучаец-ца хрысц}янская М1фалог{я I па га иск I светапогляд на жыццё. Апош-яяе значна пераболыпвае, паступова пераасэнсоувае б!блейск1я сю-жзты праз ¡дэалы вяскоуца. Скульптура { жывад!с Х.Макс^мава яа-снчаны архетыдовш1 вобразам1, спрошчаным1 {дэаграмаых старажыт-ннх с ¡мвалау "дрэва жыцця", "ладдз1" I |нш. Аыаль усе яго творы {нсШраваны уласным лесам, але дзякуючы высокай ступен1 мастац-кай абагульненасц!, успрымаюцца як споведзь пакалення. Сх!льнасць П.Зяляускага да рэлШйнай тэматык!, да утварэяня уласнага "пан-тэояа" багоу, няспынны траг1чначичышс!вы шовяд Х.Макс1мава пра оакуты I жах1 XX стагоддзя - усё мае рисы прароцтва I аутэятызму

аутарскага сведчаяяя.

У трацяй главе "ТВОРЧАСЦЬ ЯЗЭПА ДРЛЗДОВИА I 1ШШ ПРАЯВЫ 1НС1ТНАГА МАСТАЦТВА У ШНАШКН1 ПРАФЕС1ЙШ ШКОД НА БШРУСГ даследуеаца роля 1нс1тнага мастацтва яаоачэтку XX стагоддзя. У гэты час ва умовах адсутнасц! дзяркауяых нацыянальяа-культурных (нстытутау запачаткоуваюцца мастацк!я школы беларусау 1 баларус-к}х габрэяУ. развЛщё адбнваецца у паскораным тэмпе з актив!-зацыяй дзейнасц! творцау, сц! ела звязаных з народным жыццём, свя-дома аб!раючых яго драблемы за тэму сваей творчасц!. У сваёй дзейнасц! яны абап1рагацца на народную культуру, ствараюць на яе аснове сучасныя узоры мастацтва. Памеяны сацыяльны стан 1 яершас-яасць творчага водыгу, м_аючага зяачязець куяьтуралайчяага, пры-водзяць да эклектызму дластычяай мовы, да праяуленяя у ёй рыс }н-С1тнага мастацтва.

Для баларускай культуры такой асобай быу Язэа Драздов^ч. Ат-рымаушы чатырохгадовую ярафес!йную адукацыю 1 зведаушы яоепех на-пачатку сваей дзейнасЩ, яго тзлеат далей разв!вауся у с!туацы! стагнации беларускай культуры. Змушанае вяртанне мастака У народную стых!ю вёск1 замацавала яго стая ыарг!нала, бл}зкага, але не тоеснага народнай традыцы!, 3 народнай культурай Язэпа Драздов;ча мацуе нестрачаяая {м здольяасць да абагульяення. Тэта праяуляецца у стыд{стычнай ыове I, галоунае, у вобразннм бачанн!. Яго геро{ маюць спрошчаяы, с!луэтна-абагульяеяы вобрнс, ясна акрэсленую статычнасць, якая паходз!ць ад знакавасЦ1 народнага мастацтва. Чалавзк I любия ¡ншыя !стоты усцрымаюцца у сваей цэласяай зб'ек-тыунай сутнасц!. С1мвал1зм, м!стыку 1 выгаячанасць мадэрновага арнамзяту, як!я скяадаюць 1стотнув чаехку У яго творчасц!, трэда аднесц1 да асабл!васцей яго 1ядыв(дуальнага таленту ! прыкмет мастацкай культуры, у якой ёя разв'1вауся. Наяуяасць тэядэнцый розных тыпау творчасщ у работах мастака нельга л!чыць суяярэч-л{васцю. Гэга натуральна для мастацтва марг1нальяага, памежнага. Асоба мастака тольк1 узвял!чваецца у сва{х якасцях праз здольяасць гарман1зацы1 розных па находка шло I мдульсау.

Пачынальн{кам габрэйскай мастацкай традыцы! з'яуляецца Юдэль Пэн. Навучанне у Пецярбургскай АкадэМ1I мастацтвау дало яму веданяе акадэм1чнай с1стэвш ! аерадзв{хн1 цкай ¡дэ{ яародяасц! мастацтва. Дэмакратызм аш>шн1х натхн!у яго на распрацоуку адпа-веднай яаяравай тэматыкг народнага жнцця в1цебск}х габрэяу. Ад-яак паступова дерадзв!жнгцкая публ!цыстычяасць саступае месца }я-с!тяай ц!кавасц} да зяешяяга ярадаэтяага свету, яго {люзоряасц}.

Пс!халаг!зм. яартрэтау зияяяецца сацыяльнай типажнасцю, нараста-юць наратцуння ! зяакавня тэндэнцы} творчасц!.

Творчасць Марка Шагала як бы паутарае нройдзены шлях Ю.Пэна, але яа новым этапе. Ён оадоужы? разв!ццё лобытавага хаяру, узяяу яго з натурал!зму да знакавай умоуяасц!. Дапамагло яму у гэтым не стольк! веданне сусвегяай культуры, нольк! рэфлекс1я да хас!-дскага светауспрыиання, да аутэнгнзму дз!цячых 1 юнацк!х уражан-няу. Яго адукацыя не бида с1стэмнай, адбывалася опантаяна, шляхам суб'ектыуяага выбару узорау дая навучанвн. Ее злояипы у гэтым ярацэсе быу вооыт суорацоун!цтва з ! нотным! мастакам! ! дзе-цьм!. Ыенавгга да разяяволеяага дз!цячага ыалюяка наблгжана ша-галауская стыл!зацыя, Яе стых!йная ярырода лепт за усё ярасочва-ецца У эск!зах. У карц!нах яяа набывае аддрацаванасць яароднага знака, але гэтня знак!-с!мвалы мэюць аугарск! аутэятызм. Феномен талента Шагала у тым, што ёя адрадз!у першасныя драцэсы фарм!ра-вання знакавай культуры - а!ктаграф! чнае я!сьмо, надау яму жыва-п!сяа-дластычяыя якасц!. Тэта адбылося не свядома, як тое яале-кыць аяал!тызму авангарда, а падсвядоыа. Шагал увесь час шифра-вау свае усоам!яы у я!ктаграф!чяае Шсьма, да каяца зразуыаяае тольк! яму. Яго аутызм творчасц: да а магчымасць ираводз!ць яара-лел! з ! яс!тяьш1 творцаШ уласяай патрэбы. Падобна !м ён стварае камлэз!цы!, у цэятры ЯК1Х змяшчае асноуяы с!мвал свайго аяовяду. 3 !нс1 тным! мастакам! яго таксама родн!ць асобая любоу да верхний крояк! агляду, узяятай л! ни небасххлу. Гэтае кашаз!цыйяае рашэнне дазваляе паспяхова вырашаць тэмы налёту I зав!сласц! на нябёсах мары. Бясконцы !х паутор прывёу да канат зацы1 уласяага стилю.

Фарм!раванне савецкай беларускай школы таксама адзначана прысутнасцю ¡не!тяых творцау. Найболып внбгтная асоба таго часу - А.Грубэ. У сваёй дзейнасц! ён рауняуся яа узоры прафес!йнага мастацтва. як!я бачыу падчас знаходжання у Маскве. адяак соалу-чау !х з нацыянальяай тэмай, народней вобразнасцю. Мастак рэзау па дрэву ! аб'ектыуна бы? дастаулеян У с!туацыю даутора традыцый-ных оластычных прыёмаУ беларускай народнай скульптуры. Яго ецро-бы працаваць адпаведна акадэм1Чных узорау ярыводзШ да знепшяй ац!сальнасц1, фэриальныя цошук! несл! ц!кавыя узоры выяулення матэрыяла у вобразе.

ВЫСНОШ. Беларускае !нс!тнае мастацтва XX стагоддзя мае шмат разнастайных ораяу, вял!кае кола цгкавых аутарау. Яны заф!-ксаваян у г!сторьй мастацкага жыцця праз выстаук! ! даследаванн!

сдецшШстау. Мэтай дадзенай работы бну тыпалаг!чны разгляд гэта-га ыатэрыялу, як! дазвол!у выорацаваць шэраг дадатковых характеристик, вызначыць суаднос!ны 1нс!тнага масгацтва з ярафес!йяым i народным.

Тылалаг!чны анал1з не нясе за сабой ацэначнага сэнсу, а толка дазваляе знайсц1 адпаведныя крытэрыг дзеля выдрацоук! эстэ-тнчных адзнак i высноу. Гэта зауседы спроба набл!з!ць !ндыв1дуа-льнасць i нвпауторнасць такой з'явы як мастацкая дзейнасць да умоуна распрацаваяай, ала ужо {снупчай с{стэмы чалавечнх ведау. Гэта пошук! месца з'яве у культурнай прасторы, Г ад fx выя! ку?яе ri старычнае значэнне яе змяяшаецца, а нават канкрэтызуецца, аба-гульияецца.

умоуна вылучаюцца тры тылы творчасц!: народная альбо трады-цыйная, характерная самадастатковасцю f калектнУяай камун!капыяй, прафес!йяая, яак{раваная на сяецыял!зацш> i ! ндыв!дуал!зацып тво-рчага ярацэсу, i памежны тыл, 1нс1тны. як! с!нтэзуе прнкметы ! яяасц! двух iHmHx. Трэба адзяачыць, што i сяуюць гэтыя тылы твор-часШ у непарыуных кантактах, падс!лкоуваючы адз}я аднаго I нада-ючы овоеасабд!вую афарбоуку розным г!старычным адрэзкам разв!цця адз!яага мастацкага працэсу той ц! гяшай яацыянальнай культуры,

Тыпалаг!чная сашстойяасць ¡яс}тнага тылу творчасц! стала усведамяяцца напачатку XX стагодцзя, а дна к у кожнай яацыянальнай традыцы! эсць г!старычяа-канкрэтяыя узоры гэтага тыпу творчасц!. Напрыкдад: лубок у Рас!!, масгацтва вотыунай карц!нк! у катал!ц-к!х кра!яах Еуропы, мастацтва ретаблас у кра!нах Лац!нскай Амеры-к!. Для народау, ЯК1Я разв!вавдца на мяжы дам( яуючых культур альбо змушаны дагаяяць разв!ццё вядучых кра!нау свету, прыкметы !н-с!тяай творчасц!, яаяуяасць праблемау абнауленяя выяуленчай мовы роб!цца {стотным зместам яацыянальнай традыцы!. Гэтая с!туацыя неаднойчы пауставала на Беларусь, бо даутараючнеся у часе змены арыентацы! з праваслауя на катал1цызм i наадварот орнводз!л{ да ломк! склаушыхся стэрэатыпау. Як bhhik таму: трываласць у мастац-тве экспрэс!уных сродкау выказваяня, адсутнасць строгих каяояау. Гэта яскрава !люструщь сармацк! партрэт, ун!яцкае мастацтва, народны дрэварыт, ВОТЫ7ЯЫ жываШс, народная скульптура.

У XX стагоддз! працэсы абяаулення i узаемауплывау розных па ступеш развгцця культур робяцца зместам, сутяасцв яго мадэрн!за-цы!. Европа, спажыушы bhhik! геаграф!чяых адкрыццяу, усвядом!ла ун!кальнасць традыцыйяых культур !ншых кантыяентау Г начала акты-уна ¡мпартаваць ix каштоунасц!. Творы мастацтва так званых "пры-

мгтыУяых яародау" ! старажытных цывШзацнй робяцца устойл!вай крыя! цай стыл! стычных задазычваяяяу мастакоу. Вдарацоуваецца новая эстэтыка, якая адвяргае вопит акадэМ131^у. сцвярджае аваягар-даыя плын1 драфес!йяай культуры I стварае базу для успрыманяя 1яс1тяай творчасц!. Пастудова у мастацкае жькщё уваходзяць 1яс1— тныя творцы, паходзячыя з рамеен!цкага асяроддзя горада 1 веск1.

Тайм чинам, мадэршзацыя сусветиай культуры стварыла умовы для раскрыцця тыдалагГчнай сашсгойяасц! 1нс!гяай творчасц!. Гэ-тая творчасць !ндыв!дуальная, прадуктцуяая адносна традыцыйяай, больш калектнунай I рэпрадуктыуяай. У даследаваян! 1нс1тнай твор-часщ трэба звяртацца не столько да г!старычных паралеляу, колькт да тыпалаг!чных. Дыяхронны анализ яе дасць тоесных з'яу, бо н!чо~ га у свеце не паутараецца. Само асэнсаванне !нс!тнага мастацтва, яков адбылося на працягу XX стагоддзя, мае Псгарычяшг дадсгавы, а яе сутнасць у пазаг1старычннм разв!ццЬ у б1ялаИчнай прыродзе чалавека.

Талент даецца чалавеку ад нараддэння \ у залежнасШ ад розных умоу можа быць рэал!заваны у прафасгйнай дзейнасц!, а можа так } не прачнуода I толыи дзякуючы яедарэчнасцям лёсу выйдзе на паверхню, стане адаштяасцю, прымусгць адчуць сябе мастаком. Так'пл! жыццввыы! яадарзчяасцяы! могуць быць пошук! заяятку на пенс! I, парушэнне былой рауяаваг! жшщя у вшпку пераезду на новае месца, цяжкая хвароба, смерць бл!зк!х людзей. Услед прихода!ць ф1з!чная } духоуная ¡заляваяасць. 3 дапамогай выратавальных, крэ-атыуяых с!л сваёй асобы чалзвек зяаходз!ць выйсце - яачынае рэа-лхзоуваць свой ярыродны талент. Пастудова усталёуваецца новы во-браз жицця - нараджаецца творца. Адметнасць гэтага стану У пера-жываня! першасяасц! творчага акту. Не зважаючы на тое, якШ был! папярэдн!я веди ! яавик! у выяУленчим мастацтва, чалавек звярта-ецца да яго, каб выказаць сваю прауду, сваё разуменне свету, при-гажосц!. Кокяы мастак аачынае з нудя. Для аднаго гэта будзе дз!-цячая ! дэаграма, другому дасведчаяасць дазвол!ць карыстацца на тура л! стычна выш саным! формам!.

Адсутнасць ясна акрэслеяай структуры !нс!тнага мастацтва з "яуляецца яе стадьяльяай прыкметай. Бельм! розяыя па культурных патрабаваянях, адукацыйяаму узроуно ! умовах жыцця тыя ела! насе-льягцтва, ЯК1 я складавць яго сацыядьную базу. Дэструктуряасць !я-с!тяай творчасць адасоблеяасць I самастойяасць яе кожнага творцы як нельга лепей адпавядае эстэтнцы мастацтва XX стагоддзя.

Першаснасць выяуленчага вопыту 1нс!тнага творцы пазнавальяа

праз зяакавую ¡дэаграф$чнасць выявн, архетыповасць вобраза, м!фа-лаг{зм светауспрыманяя аугара.

У аснову клас!ф!кацы! iflciTHara масгацтва прадануецца закла-сц{ дзвв устойл!выя гэндэнцы! pa3Biцця íhcíthhx творцау: !ыкнеяяе да знешяяга падабенства драфес!йнай школы i каяая!зацыя уласнай iдзаграф^чнай с!стэиа, а таксама першаорычынную рысу !нс1Тнай творчасц! - внпавядальвасць. йдаведна ím груды творцау можна вн-значыць як ам^атарау, яа}уянх рэал!стау i мастакоу унутраяай пат-рэбы. Вызяачаяыя груды маюць уыоуяы характар i яе з'яуляюцца }дэ-альнай с!стэмай. Феномен кожяай мастацкай з'явы патрабуе аяал{зу канкрэтяага янццёвага дагэрыялу.

Асноуная адмегяасць иэстаатва аматарскага ад лрафвс!йяага у тым, што адавядальныя тзядакцн£ !х творау дерамагаюць выяуленчня. Дэтал!зацыя яобытавага асяроддзя, зал!шяя захоолеяасць фактуряы-MÍ эфектам!. !ы{тацня зншняга падабенства самадаулеюць у аматар-стве. У асобных выяадках набл{асэняе да прафес!йяага мастацтва мо-жа адбыцца праз свядоыую арнеятацш на стыл{зацьго i абагульненне.

Хнс!тнае масгацтва мае свае характэряня кампаз! цыйныя рашзн-Ht. У скульптуры статычнасць франталвнай пластик! дераадольваецца праз отвврэняе ыакетападобных кампазЩый i яераяосу акцэнтау з iдэаграф!чнай знакавасШ на ирасторавае аднауленяе падзе!. У живая! су пастрочная камоаз!цыя спалучаецца са слаба засвоенай пер-спектыунай с!стэмай. Дам'1нуе верхняя крошса агляду альбо !х шмат-л!касць пры высока узнятай л}ни небасх!лу. Гэтыя прыёмы кампаз!-цыйнай дабудовы найболып прыдатная для црацы па памяц!, па уяу-ленню, што сведчыць яра уласц{васць для !яс1тнай творчасц! мета-да мадэл!раваяня.

У i неi тянх творах перайманяе сюжэтау, стыл!стычных ярыкмет прафес!йнага мастацтва у вня!ку тыпалаг!чяай траясфармацы! яабн-вае !яшы эмаст. Задача гнс!тнага творцы у дадэеним выпадку заюш-чаецца у тым, каб яабл!з!ць, увесц! запазычанав у новы кантэкст, зраб!ць яго тоесным усяму выказваякю. 1ясг тная код!я з'яуляецца самастойяым творам, бо драходз!ць творчае свраасэнсаваяне ! шчо-дра дэманструе першаснасць творчага акту.

Сувязь {hcíthux творцау з традыцыйнай культурай праяуляецца праз залежнасць аутарау ад яе м{фау, наяунасць архетыповых вобра-зау, сярошчаных абагульненых 1дэаграм. Тольк! ix творы заусвды ыаюць ясна акрэсленыя прыкметы асабовага лёсу, яапоунены яго зме-стам. 1х творчасць ёсць характернае спалучэнне калектцуна выпра-цаваных {дэалау ! уласнага самасцвярджаючага адовяду. У большас-

ц| !х твори з'яулящца архетьповай рэдукцыяй сусветнай класШ. Ад црафеснйяага шстацтва I не! тяшс творцы запазычваюць жаправую с!стэму, ад яароднай культуры - м!фалаг!зм светадогляду. У !яс! -тным мастацтве краяв!ды мавдь ушуяа-! дня! чяы характер, природа не мае лрыкмет часовых змея, ан! мал!стыка вьлучаецца антрапамор-фнасцю вобразау, партрэты - сацыяльнай тыпажнасцю, побытавы жанр - знакавасцю, рытуальяай абагульненасщ). г!старычяыя геро! 1 па-дзе! - г!пербал!заванасцю, 1 дэалаг!зацыяй.

Тыяалаг! чяы анал!з культуры Беларуси пачатку IX стагоддзя дав магзымасць раб^ць высновы яра характар узаемадзення трох ты-оау творчасц! I ролю у !ы !яс!тяага мастацтва. Яно трансферы!руэ калектыуяы воаыт народней традыцы! у !ндыв!дуальную творчасць прафес!йнага мастацтва, яков далей разв!ваецца у стасунках з сусветнай культурай. Найбольш выпукла гэтыя працэсы праяуляюцца напачатку утварэння прафесхйнай школы. Тыпалаг1чны анал{з творча-сц! Я.Драздов{ч. Ю.Пэяа, Н.Шагала, А.Грубэ дазваляе сцвярдкаць ара IX яабл!данасць да народнай культуры. Яны был! звязаны з ёй як сва1м паходкаякем, так ! зсгэтычнай ск!раванасцп. Традыцыйная сюжэтяасць побытавага жанру, тып!зацыя вобразау, с!мвал!зм мыс-леяня - тэта не толып дан!на часу, а ! сутнасная частка IX плас-тычяай мовы. 1х творчасць розн!цца стылёвым! кампанентам!. На !н-с^тную сюжэтяа-асавядальную аснову накладаецца акадэм!чяая штудыя Ю.Пэяа, С1мвал!зм ! ыадэряовы малюнак Я.Драздов!ча, эксярэс!ян!зм фав!зм ! куб!зм М.Шагала, ¡дэалаг^заваныя стэрэатыпы сацыял!стнч-нага рэал!зму А.Грубэ. Дцметнасцо мастацтва Бела рус! пачатку XX стагоддзя стала тое, што,тут сусал! У часе два этапы разв!цця еурапейскай традыцы!: складаяне прафес!йнай школы акадэм!чнага кшталту I яе мадэрн!зацыя.

РЭЗШЕ

Вакар Двдайла Уладз!м!рауна

1нс!тяая мастацкая культура Беларус!

XX стагоддзя

Тыпалог!я, дэструктурнасць, марг!яальяасць, першаснасць тво-рчага акту, архетыповасць, рэдукцыя, мадэл!раванне, м!фалаг!зм, знакавая Iдэаграф!чнаець, статыка, сацыяльная тып! зацыя, !дэал!-зацня, аматарства, на!уны рэал!зм, шстацтва унутранай патрэбы.

У дысартацы! даследуецца творчасць мастакоу-самавукау Бела-

РУС1 XX стагодцзя, роля неярафеЫйяай творчасШ у разв{цц! мастацкай культуры. Мэтам{ даоледаваяяя было: внзначэнне характеру да-чыяеяяяу народнай, !нс[тнай 1 прафесгйяай творчасц} у дыяхронным I синхронным фунвдыяя}раваня1 культуры; асабл!васцей творчага ме-таду I вобразна-оластычяага бачаяня свету !нс{тных мастакоу. У аснову метада быу пакладзены тыдала^чнн анал!з, распрацаванн ад-паведныя крытэры!. На надставе 1х была разгледхана г!сторыя раз-в}цця беларускага !нс{тнага мастацтва, прааиал1завана культурала-г!чяая с!туацыя на Беларус! напачатку IX стагодцзя. Яна дэманст-руе, як 1 нЫтяая творчасць траясфармгруе калектцряы вопыт яарод-най традшш у 1 ндыв1 дуальную творчасць прафестйнага мастацтва, якое далей разв1ваецца у стасуяках з сусветяай культурай. У кан-тэкст яраблемы латрая{ла творчасць Я.Драздов1ча, Ю.Пэна, М.Щага-ла, А.Грубэ. Яны был[ звязаны з народнай культурай як сва!м пахо-дяаянем, так ! эстэтычяай ск{раванасцю. 1х творчасць рознЩца стылёвымг кампаяентам1. На (ясгтную сюжэтна-апавядальную аснову яакладаецца акадэмНная штудыя Ю.Пэяа, с!мвал{зм 1 мадэрновы ма-люяак Я.Драздов|ча, экспрэс|ян!зм, фав!зм { куб{зм М.Шзгала, {дэ-алаг}заваяыя стрэрэатыяы сацыял{стычяага рэал{зму А.Грубэ. Адмет-насцю мастацтва Беларус! наяачатку XX стагодцзя стала тое, што тут супал! у часе два этапы развЩця еурапейскай мастацкай традиций : складанне прафес1йнай школы 1 яе мадэрн!зацыя.

Высновы з дадзенай работы !стотна змяняюць методику работы з непрафес{йннм{ мастакам! культасветустаяоу рэслублШ, узбага-чаюць яе неабходным! крытэрыям! у клас^кацы! мастацтва. Распра-цаваяая тыпалог!я мода быць выкарнстана пры фзрм1раваян! калекцый 1нс1тнага мастацтва. Анал}з мастацкай культуры пачатку XX стагод-дзя дае падставы для расстаноук! яовых акцэнтау у музегф! кацы! вгцебскай мастацкай школы.

РЕЗЮМЕ

Вакар Людмила Владимировна

Инситяая художественная культура Беларуси XX столетия.

Типология, деструктурность, маргинальность, первичность творческого акта, архетипичность, редукция, моделирование, мифоло-гизм, знаковая идеаграфичноеть, статика, социальная типизация, идеализация, любительство, наивный реализм, искусство внутренней потребности.

В диссертации исследуется творчество худоадиков-самоучек Беларуси XX века, роль непрофессионального творчества в развитии художественной культуры. Задачами исследования было: определение характера соотношения народного, ияситного и профессионального творчества в диахрояяом и синхронном функционировании культуры; особенностей творческого метода и образно-пластического видения ияситных художников. В основу метода был положен типологический анализ, разработаны соответствующие критерии. На их основе была рассмотрена история развития белорусского инситяого искусства, проанализирована культурологическая ситуация в Беларуси начала XX столетия. Она дает возможность наблюдать, как ияситяое искусство трансформирует коллективный опыт народной традиции в индивидуальное творчество профессионального искусства, которое далее развивается в диалоге с мировой культурой. В контексте проблемы рассмотрено творчество Я.Дроздовича, Ю.Пэна, М.Шагала. А.Грубе. Они были связаны с народной, культурой: как своим, происхождением, так и эстетической направленностью. Их творчество отличается стилистическими компонентами. На инситную сюжетно-повествовательную основу накладывается академическая штудия Ю.Пэна, символизм и модерн Я.Дроздовича, экспрессионизм, фавизм и кубизм М.Шагала, социалистический реализм А.Грубе. Особенностью искусства Беларуси начала XX века является то, что здесь совпали во времени два этапа развития европейской художественной' традиции: становление профессиональной школы и ее модернизация.

Выводы исследования существенно меняют методику работы с непрофессиональными художниками кульпросветучревдений республики, вооружают ее необходимыми критериями в классификации искусства. Разработанная типология может быть использована при формировании коллекций инситяого искусства. Анализ художественной культуры начала XX века дает возможность для расстановки новых акцентов в музеефикации витебской художественной школы.

S U Li M A 21 Vakar iyudmila VIadimirovaa

BELARUSS1AH I1AIVB ARTISTIC CULTUHE CP THE 20TH CK1ITURY

Typology, destructive trend., marginalism, priority of creative act, archetypicalness, reduction, modelling, mythologism, sign idiographicity, statics, social typification, idealization, dilettantism, naive realism, art of inner needs.

She dissertation studies creative work of the Belarussian self-taught artists of the 20th century, the role of amateurish creative work in the development of artistic culture. The studies were aimed at: revealing the character of correlation being between folk, naive and professional creative work in diachronic and synchronic functioning of the culture showing pecularities of the creative mothod and image-bearing and plastic vision of the naive artists. The method was based on the typological analysis, corre~ sponding criteria were worked out. On their basis the history of development of the Belarussian naive art was considered, the situation in culture in the Belarus of the early 20th century was analysed. It makes possible to observe the way the naive art is transforming the collective experience of folk tradition into individual creative work of the professional art which in its turn is developing in close touch with the world culture. The artistic endeavour of Ya.Drazdovich, Yu.Pen, U.Chagall, A.Grube i3 examined in the context of the problem. They were connected with the folk culture both by their origin and by the esthetic trend. Their creative work is characterized by stylistic components. The naive principle of theme and narration is superimposed by the academic studies of Yu.Pen, the symbolists and modernism of Ya.Drazdovich, the expressionism, fauvvism and cubism of M.Chagall, the socialist realism of A.Grube. The characteristic feature of the Belarussian art of the early 20th century i3 that the two stages of development of the European artistic tradition - formation of the professional school and its modernization - coincided there in time*

The conclusions of the studies change considerably the methods of work with amateur artists from the 3eloruasian institutions of culture and education, give the criteria necessary for arts classification. The typology irerked out ¡nay be uaed in formations of the naive art collections. The analysis of the artistic culture of the early 20th century makes it possible to lay new accents in creating museum expositions devoted to the Vitebsk artistic school.