автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.02
диссертация на тему: Историческое и современное в творчестве Камила Икрамова
Полный текст автореферата диссертации по теме "Историческое и современное в творчестве Камила Икрамова"
* УЗЕЕКИСТОН РЕСПУБЛИКА СИ ФАНЛАР АКАДЕМИЯСИ
* АЛИШЕР НАВОИЙ номидаги АДАБИЁТ ИНСТИТУТИ
-<>-
Кулёзма ууцуцида
АКБАРОВ ОЙБЕК АБДУГАФУРОВИЧ
УДК.8-3(092)(575.1) Икромов
КОМИЛ ИКРОМОВ ИЖОДИДА ТАРИХИЙЛИК ВА ЗАМОНАВИЙЛИК
10.01.02 - Хрзнрш миллнй адабиёт (узбек адабнёти)
Филология факлпри номзоди нлмий даражасшш олиш учун гавдим этилган диссертация
АВТОРЕФЕРАТИ
Ташкент - 1997
Тадкикот Узбекистон Республикаси Фанлар академияси Алишер Навоий номидаги Адабиёт институтида бажарилган
Илмий рах,бар:
Беруний номидаги Республика Давлат мукофотининг лаурсати, филолошя фанлари доктор», профессор Э. А. КАРИМОВ
Расмий онпонентлар:
Узбекистон Республикаси ФА мух,-бир аъзоси, филология фанлари доктори,профессор Б.А. НАЗАРОВ
филология фанлари доктори, профессор Г.Ш. АБДУЛЛАЕВА
Етакчи илмий муассаса: А. К,одирий номидаги Тошкепт
давлат Маданият институт»
с— в
Химоя 1997 йил "¿/^" о к соат " А " д;
Узбекистон Республикаси Фанлар академияси Алишср Нанош' номидаги Адабиёт института хузуридаги ДК 015.04.01 ракамл! докторлик илмий даражасини олиш учун диссертаниялар химояа буйича Бирлашган ихтисослаштирилган кенгаш йитлиишд; утказилади. (700170. Тошкент шахрн. Иброхнм Мумииов кучаси 9-уй)
Диссертация билан Узбекистон Республикаси Фаила] академиясининг асосий кутубхоиаси (Тошкент шахри, И. Мумшкн кучаси, 13-уй) да танишиш мумкин.
Автореферат 1997 йил
Бирлашган Ихтисослаштирилган кенг| шшин котиби, филолопш фанлари
фкатилди.
ЖАЛОЛОВ
ТАДКЛКОТШШГ УМУМИЙ ТАВСИФИ
Мавзунпнг долзарблиги. Мустациллик шарофати билан хур дпсрпмнз икл'исодий, сиёспй, маънавий баркамоллик сари дадил кздамлар ташламокда. Хусусан, маданий хдётшшг барча жаб\аларида тарихпй узгарншлар юз бермокда. Истикдол туфайли аввад урганилмаган куилаб адибларнинг, шу жумладан, уз халкинииг дардларини, армонларини, орзу-умидларшш бадшш ифо-далагаи Комнл Икромов (1927-1989) хаёти ва ижодшш чукур тадклк, этиш учун имконнят вужудга келди.
Русиизабон узбек адибларн орасвда Комил Икромовнняг узига хос урпи ва мавкеи бор. Айникса, у Узбекистондан йирокда яшаб, ту хал к, фарзанди сифатида калам тебратганлпгн диккатга сазовордир.
Комил Икро.\юв давр такозосн билан "халк. душмани" нинг угли сифатида ёшлигида жуда куп машаккатларни бошидан кечирдп. У 16 ёшндан камокка олиииб, ун икки йил лагерлар ва сургунларда юрдп. Ушбу давр нчида унинг курган кечирганлари катга х,аётий мактабга айламди. Болалар уйи ва камокдардан сунг яна Москвада яшайди. У куп йиллар бобоси кулида тарбияланади.
Ишимизда Комнл Икромов х,аёти ва ижоди тадкнк кдшшади. Адабпёт назарнясида, хусусан Диониз Дюришиншшг илмий типолошк тадкикотнда махсус билитературность, яъни зуладабишшк ёкн иккиуйлпк х,одисасига алох,ида эътнбор берилгаи. Комил Икромов ижоди хам икки миллий адабиетга (рус ва узбек) мапсубдир. Унинг ижоднда хам гарб, хам шарк, адабиётларининг баднин ютуклари, урф-одатларн ва дунекарашлари, нуктаи-иазарлари мужассамлашган.
Комил Икромов ижодшш уч боск.нчга булса булади. Ёзувчи ижодпшшг биринчп._бс)скичлда узбек мнллий мавзуларп кучлирок, булнб, Ьу даврда яратилган асарларида Ватан мавзуси ва муаммоларн биринчн лланда турадн. Ушбу даврда ёзувчи. «Карвон утар, из колар», «Махмуд-дорбоз», «Ук,чияар кучаси», «Саккиз кун;шк саргузашт» ва бошкд киссаларии езди.
Ижодининг иккинчи боскичида рус мавзулари ва нуклаи-назарлари етахчи уринга кутарилган. Бу даврда 'ёзувчи "Хива асири" ро1манини, . "Всё возможное счастье", "Семёнов", "Скворечник, в котором не жили скворцы" ва бошк,а кнсса ва хикояларини ёзади. Шу билан бир каторда рус адиби В. Тендряков билан хаммуаплифликда асарлар яратди.
Ижодининг учинчи боскичида эса умуминсоний муаммолар ва фалсафий умумлашмалар илгаригига нисбатан кучайди. Бу даврда ёзувчи "Ход вещей" фалсафий романшш, "Отамшшг к,исмати" роман-хроникасини, "Всё будет хорошо", "Ты с этил шёл ко мне" киссаларини ва боища асарларни китобхоплар хукмига завода кдлган.
Комил Икромов ижоди Узбекистан, умуман собик, Иттпфок мик,ёсида адабиётшунослар диккдтшш ж&лб этиб келган булса-да, х,озиргача монографик планда бирор илмий-танкддий изланиш амалга оширилмаган. Унинг айрим асарларига ёзилган такризлар, илмий-назарий муносабатлар ва кичик тахлилларии мустасно килганда, адиб ижодини кенг. куламда, чукур ва атрофлича тахдил кдолиш ишлари талаб даражасида эмас. Айиик,са; адибшшг бадиий мероси х,озирги адабиётимизнинг таркибий клсмига айланиб колган бир пай'гда асарларининг раиг-баранг кирраларшш кашф этиб, халкимизга якиирок, таништириш фурсати етди. •
Хознрги даврда янгича нукгаи назарлар х,ам шаклланиб бор-мокда. Бу карашлар, х,ар бир адабий асар ва ходисага холис муносабатда булиш, бир ёкламаликдан кочиш сингари хусусиятлар билан изохдаиади. Ал'шо Комил Икромов ижодини тадкик,. зтар эканмиз, адиб яшаган давр адабий мух,ити, хукмрон мафкура,. сзув-чинихгг дунёкдраши сингари масалаларни х,ам дикдатдан кочирмаслипшиз керак.
Комил Икромовни биз ранг-баранг мавзуларга кул ургаи, х,ар бир асарда миллий ва умуминсоний .муаммоларии кутаргаи ва хакконин ёритиб берган суз устаси сифатида биламиз.
Чукур мазмун, етук гоявийлик, санъатхорона мах,орат билан бирга ёзувчи ижодининг" чеклаиган жихдтларн, уша давр мафкурасининг адиб ижодига таъсири масалаларшш х,ам унугмасликка хдракат килдик.
Мавзунинг урганилиш тарихи. Комил Икромов ижо.чп танкидчилар томошщан у ёки бу даражада чорак асрдаи зисдрок.
давр ичида урганиб келшшокда1.
Комил Икромов партия XX съездидан кейин адабий жамоатчллик эътиборшш тортган ёзувчилар сирасига киради. Узи шахсга сипшнш йилларида турли машакхдтларни бошидан кечирганлиги, шунингдек, ижодининг тез суръатлар билан ривожланишига ммкон яралганлиги учуи хдм Комил Икромов шу тарчхий съезддан кейин тезда жамоатчилик кузига ташланди.
Илмий ишнинг иаксад ва вазифалари. Биз ушбу тадкикоти-мизда адиб ижодииипг асосий хусусиятларшш объектив ёритишни уз олдтшзга максад кил и б куйганмиз.
Шундан келиб чикиб, мазкур ишимизда куйидагиларни хал этишга хдракат килампз;
- Комил Икромов яшаб ижод килган давр хусусиятларнни, шу даврдаги мафкуранчйУ ижодкорлар фаолиятига таъсирини кяскача тавсифлаш; .
- адибнннг ижодий мероси кулами, асарларйнинг жанр хусу-сиятларн, адабнй мах,орат масалалари тугрисида суз юритиш;
- ёзувчишшг ил к ижодидаги узбек мавзуси ва Ватан туй [ус и муаммоларшш ёритиш;
- сзувчн ижоднда унинг Ватани булмиш Узбекистан хдёти хакпда ,\икоя килувчи киссаларшшнг тутган уриини аниклаш, уларпи х,ар томоилама узаро клёсий тахдил этиш;
- Комил Икромов ижодиии тарихинлик ва замонавишшк йушгшшларн буйича тадкик этиш;
' Булар жумласига куипдагиларни киритиш мумкнн:
Зубков Ю. Отступление к Мечику. (О пьессах К. Икрамова и В. Те/глрякова "Бельш флаг"). - "Театр". - 1963 г. N2 10. - С. 60-67; Новиков И. Черные тени Белого флага» (О пьесе К. Икрамова и В. Тендрякова «Белый флап>)//Сонетская культура. - 1963. - 5 марта; Рахимов А. Яшаш ва кураш рочантнкасн. ("Хива асири" романига такриз) - "Шарк. Юлдузн" - 1981 й. -№ 2. - Б. 232; Соломонов Ю. Такое долгое детство? (Беседа с писателем К. Пкрамовым). - "Советская культура" - 1983 г. - 7 июля. - С, 6; Тендряков В. Поверяя минувшее настоящим. (К выходу 8 свет книга К. Икрамова "Н ¡бранное в 2-х томах" ). // "Известия". - 1983 П - 21 июля; Расулов А. Хужжат ва бадшшлнк. (К. Икромов, X. Кодируй, X, рудом асарлари тахлнлп) - Узбекистан адабмёти ва сангьати. - 1989 й, - 1 декабрь; Кашмов Т. За что карали? (Творчество К, Икрамова\ -//Ленинский путь, - 1990 г. -21 июля; Касымов Т. Трудный путь к истиле//Лёпшский пуга* 19Ш - 5 июля.
- "Хива асири" романи асосида мах,аллий колорит, мнллий урф-одатлар х,амда тушунчаларнинг вокелик билан алокасини, бадиий талкднини ур™11™. тимсоллар ва характерларнинг тадрижий таракдиётини ойлшшаштириш;
- "Отамнинг кисматн1' роман-хроникасидаги тарихий-фалсафий, мафкуравий-сиёсий, замонавий-бадиий хусусиятларии тахдил этиш;
- Комил Икромовнинг русийзабон узбек ёзувчиси сифатида узбек адабиёти тараккмётига кушган хиссасини курсатиш.
Тадкикотнинг шший янгшшга. Ишда Комил Икромов ижодининг узига хос хусусиятлари кенг камровда илк бор махсус текширшшокда. Шунингдек, адиб яшаб ижод этган мураккаб давр хусусиятлари ва уларнинг ёзувчи ижодида объектив ва субъектив равишда намоён булиши масалалари хусусида суз юритилади. Иш-нинг яна бир ахдмиятга молик жихати шундаки, Комил Икромовни рус тилида ижод килган узбек мшшш адиби сифатида асослашга харакат кдоинди. Шундан келиб чикдб, ёзувчи ижодида шарк,она колорит, миллий деталь хдмда характер сингарн йукалишлар асосидаги тахлилга кенг урш1 берилади. Бундан ташкари, адабиётшунослигимизга илгари маълум булгаи аирим фохтларга яигича нук,таи назардан ёндашилади..
Энг мухими, Комил Икромов НЖОДШШНГ ТДДрьЖИИ таракклети, унииг узбек адабиёти тараккиетига кушган улуши хусусида батафсил суз юритилади.
Ишнинг шший ва амалий ахамияти. Тадк,икот узининг мураккаб йули, салмокли адабий мероси билан русийзабон узбек адиблари уртасида алох,ида урикга зга булган "Узбекистан хал к ёзувчиси", "Узбекистонда хизмат курсатгаи мадаиият ходими" фахрий унвонларинннг сохиби Комил Икромов ижодинн холисоиа, мустакиллигимиз ва адабистшуносликнинг шу кунги талаблари нуктаи- пазаридаи урганишда мухим ахамиит касб этади. Уйлаймизки, диссертация нафакат Комил Икромов, умуман, Узбекнстондан ташкарида яшаб, ушшг х,?.ётн хах.эд^ етуг: бе, ушй асарлар яратган, узбек хатклни жахонга таиитншга хнсса ку'.мган ижодкорлар хусусида илмнй иаълумоглар доираснни кептйптир:'.ди,
Унннг материалларл ва хулосатаридан:
- мукаммал ва том маънодаш узбек адабисти тарчхинн яратишда;
- 0;шЛ укуз юр'шарииикг узбгк филодогиясп, шар:', фплологпясп факультстларида "Узбек адабиётц тарихн" фаникм укитишда махсус курс в и махсус семпнарлар утказишда;
- Олий у!;ув юртларшшнг узбек фнлологияси факультетлари татаиалари учун "Русиизабон узбек адиблари" факультатив курсла-рнга дастурлар тайёрлапда;
- Филология факультстларида "Комнл Икромов ижоди" мавзусида ихтнсос курс ва ихтисос семпнарлар утказишда;
- Олий укув юртлари учун дарслшс, методик кулланмал^р ■¡узпшда фойдалаинш мумк;;;;.
Тад»У1К«тн1ШГ методологии ясосларп. Узбек, рус ва бст:;а лткдар эдабнётадунсслкпгда зуладабийлше ва ёзувчн >гах,оратн м/-аммоларпга дойр амалга ошярилган ишлардан келно чимУ<, уларнм.т асосий шши.ч-назгрш«. йуналшшшршш Комнл Икрой«; ьжоцшш уршшш ва чахдил этны усулларимизга г.сос килиЗ о;сп1»..
Комнл Икромов асарларк иа ижоди даставвал рус танкддн :-.у1с.опс1!пунослигида урганила бошлаган. Тадк,ик,отчилар кдторкда ¡¡. дндков, И. Золотусский, Ю. Зубков, Овруцкип, В. Сндорог:, 3. Тендряков каби олим ва танкидчилар номларини келтирса булади,
Ыушшгдек X. Абдусаматсз, Н. Владимирова, А. Жалоло:;, И, Каоимоа, Э. Каримов, С. Мамажонов, С. Мирвалиев, Б. Назаров, У. Иорматоп, Б. Сарлмсок.ов, И. О. Султонов, К. Яшин, Л, Кшсмоь, Б. Коспмоз, М. Кушжонов сиигари адабиётшуносларннт ;шшй асарларидап кслиб чикадиган назарий хулосалар хдм гацкиког п.чмии йуналшшши оешилацдо якнндан ёрдам берди.
У" "сх адабпётпукоелнпщд К. Нхромез -хакидаги йарии м;п.пла озузчтп.з акздеких Комил Лшяи кдламига маис\б.
Маз?:\? г»чкб Комнл Икромовшшг икки жопдлик асарлар туплашгга сачмо';:г: г.;;риш сузн бт!тган.
у бн.им бир кдторда А.Н. Веселовскнй, М. Вахта-, Д. Д:о-рншии, Д. Орте го ва бошка олимларнинг тажрибалцр:. ишнпнг илмнй методологияешш яратишда асос вазифасинп утадн.
Тадкикот асосий мохнятншшг оммалашгнрнлищп ва нашр этилнши. Диссертациянннг асосий мазмуни Фаргона Давлат униперситети профессор-уклтувчиларишшг анъанавий нлмий анжуманларида (1992-1997), Узбекистан ФА Адабиёт институтида утказиладигап Республика ёш филологларининг анъанавий нлмий анжуманларида (1995-1997) кдлинган иаърузаларда, "Фаргони Давлат университет!! нлмий хабарлари"-"Вестник ФерГУ" хамда
"Узбек тили ва адабиёти" журнаддарида эълон кнлинган маколаларда, тезисларда уз ифодасини топган,
Тадкикотнинг жорийланиши, Диссертация Узбекистан Рес= публикаси ФА Алишер Навоий иомидаги Адйбиёт инслпугишшг Адабий алок,алар ва таржима назарияеи будимида мух,окама килинган ва х,имояга тавсия этилган, Шуиингдек, диссерташшшнг асосий иох,ияти Низомий номидаш Тошкент Даштат педагогика института кошидаги хозирги миллий адабиёт, узбек адабиёти тарихи хамда манбашунослик Кйфедрйларининг кущма йигалишларида утказилган илмий семинарда илмнй жамоатчилик хукмига х,авола этилиб, ижобий бахолаиган,
Ишшшг таркиби. Диссертация кириш, икки боб, хулоса хдмда фойдаланилган адабиётлар руйхатидан иборат.
ДИССЕРТАЦИЯНИНГ АСОСИЙ МАЗМУНИ
Кириш вдсмида мавзунинг долзарблиги, урганилиш тарихи, максад .хамда вазифалари, илмий янгилиги, илмий ва амалий ах,амияти, методологик асослари, оммалаштирилиши ва нашр эти-лиши, жорийланиши, тузилиши баён кялинган.
Биринчи 5об. «Комил Икромов ижодидаги Ватан мавзуси ва муаммолари тарих кузгусида» деб номланган.
Комил Икромов узининг кенг куламли, серкирра ва салмокди ижоди билан узбек адабиёти таракдиёгига сезиларли улуш куш гаи ижодкорларимиздан биридир. Адибнинг икки миллий адабиёт (рус х,амда узбек)га мансублиги, шарк,она вок,еа - х,одисаларни карбона тафаккур туйгуси билан тахдил кила олганлиги эътиборлидир.
"Русийзабон узбек адиби" тушунчаси як,ин утгдн йиллар ичида илмий муомаладан урин олди. Бу атамани куллашда кандай метоп ва тушунчаларга асосланишимизни мазкур бобда х,ар тарафлами асослашга хдракат килдик.
Комил Икромовнинг ижоди серкирра, жалрлари ранг-барапг, мавзуларй, гоялари хшша:хилдир. Унинг замоиавий мавзудагл романлари, уткиР сюжетли к,иссалари, муайяи даврнинг долзарб рухини акс эттирувчи киносценарийлари, иьесалари, иублицистнк асарлари адабиётимиз хазинасига куишлган мух,им хисса булцб колди. Адибнинг машакдат билан утган умрида оргтирган кап а пи бой хаётий тажрибаси, кенг дунёкдраши, юксак савияси ва ушл
хос мах,орати у кайся жанрга кул урмасин, аксар холларда муваффаклят козонишига омил булиб хизмат килган.
Ёзувчи ижодидаги ахдмиятли кпрралардан яна бири шундаки, у хам болаларга, хам катталарга асарлар яратган. Адиб асарлари бошка тилларга (инглиз, француз, немис, эстон, тожик ва хоказо) таржима килинганн; унинг асарлари асоснда бадиий фильмлар ("Завещание старого мастера", "Красные пески", "Камила", "Круглая печать") яратплганишшг сабаби хам, бизнингча, у узи каламга олаётган вокеаларнинг бадиий тахлилига кнришар экан, миллий ва умуминсоний нукталарпи мох,ирлик бнлан уйгунлаштира олганлигидадир.
Колаверса, бнрор аднбнииг асарларндаги миллийлик, географпк макон, дшшй эътикод, у сузлашадиган тил бнлангина эмас, фикримизча. чукур маънавпй-рухий хусусиятлар билан хам бопикки, бупи танишиш жараёнида янада чукуррок, хис к,иламиз.
Комнл Икромовни зуладабий пжодкор сифатпда талкнн килар эканмпз, биз унинг ижодида мухдш урнн тутадиган Ватан мавзуси, яьнп Узбекистан хаёти ва унинг муаммолари акс этган асарларнга атох,ида урин ажрагншга харакат кплдик. Комил Икромовнинг махоратпни, дунёкарашини тугри бахолаш, аввало, бадиият мезонларпдан, колаверса, улмас гоя ва мавзулардан келиб чикмоги лозим. Биз шу маънода бугунги аник, жугрофий кнёфаси, жахон хамжамиятида муносиб урнн булган Ватанимиз - Узбекистан хакндагн адиб к,нсс;парининг бадиий-фалсафий, гоявий-тарнхий томоплардан тадкикини уз олдимизга максад килнб к,упднк. Жонажоп Узбекистан, унинг тарихн, маданияти, кишилар турмуши, мпллнн-маъшшип жихатлар ва бошка мух.им хусуснятларини кенг камровда урганишимиз учун унинг:
1. Карвон утар, из колар. Узадабиннашр - 1964 й. (русчадан О. Шаронов таржимаси).
2. Махмуд-каиатаходец. Т. Издательство Художественной литературы. - 1965 г.
3. Укчилар кучаси. Тошкент "Ёш гвардия" нашриёти. - 1971 й. (русчадан С. Йулдошев таржимаси).
3. Саккиз куилик саргузашт. Тошкент "Ёш гвардия" нашриёти. -
1980 й. (русчадан Э. Миробвдов таржимаси)
каби киссаларини тадк.икотимиз объекта килиб олдик.
Сапаб утилган киссалар бир-бнри билан у ёки бу даражада мантикан богаик. Улардаги географик макон, вокеаларнинг узвин
богаикдиги ва- бу кдссаларнинг айнан Комил йкромов мансуб булган она диёр - Узбекистан хдвдца, унда булиб утган тарихий вокеа-ходисалар хакдцалиги хам бу. асарларни гсенг хуламда урганишни такозо этаци.
Комил Икромовникг йприк жанрдаги биринчи асари "Карвон угар, из к;олар" киссаси асримизнинг 20-йилларида Узбек-истонда булиб утган, хусусан, Хоразм вохаси тарихвда узига хос из колдиргаи вокеалар тасвприга багишланган. Асарнинг бош кахрамони -. инкилоб йулида кураш олиб борган ва 1937 йилнинг дахшатли катагонларида курбов щшинган саркарда Миркомил Миршароповдир. Ушбу асарда, эпик планда олганда, Турхистон халкларининг мурахкаб кисмати хам ётади. Биз киссааи бадиий-фалсафий, тарихий-ижтимоий жихатлардан тадкдк этишга кирлшар эканмиз, ана шу масалаларга нлмий ёндашншга интилдик. Щунингдек, Комил Икромовнинг индивидуал услубшш хар бнр асари мисолида ёритишга харакат кдчдик. Чунки' "Карвон утар, из колар", "Мах,муд-дорбоз", "Укчилар кучаси", "Саккиз кунлик саргузашт" сингари клссаларшш асосан Ватан тушунчаси мантикан бостаб турса-да, уларда олга сурилган гоялар хамоханглиги бир карашдаёк, кузга ташланса-да, улар услуб хамда тасвирий воситалар жихатидан бир-бирини асло такрорламайди.
"Карвон утар, из колар" киссаси узининг халкчил рухи билан эътиборга сазовордир. Асар номининг узиёк„ халкчиллик асар рухига сингдирилганидан дарак беради. Киссадаги вокеалар каламга олинган йиллар сингари шиддатли ва суронли. Асар конфликтининг уткирлиги, сюжетшшг узига хослиги сингари фазилатлар хам, аввало, давр рухи ва табиатидан далолатдир.
Адибнинг мах,орати кирраларидан бири асар к,ахрамонлари, хусусан, бош кдхрамон Миркомил Миршароповиинг хдёти ва фаолиятини тасвирлашда кузга ташланади. Тасвирда мангик, мезоилариДан узокдашмаслик, шунингдек, персонажларнинг яшаш тарзидан тортиб, уларшшг феъл-атворлари, фаолиятларшш тасвирлашда хам миллийлик хусусиятларини иазардан кочирмасликка интилиш с'езилиб туради. Мирхомилнинг бутун борлиги билан узи хак деб билган миллий гоялардан чекинмаслиги, зртаси порлок, деб ишонган йулдан вдйтмаслиги к,исса вокеаларн давомида бадиий-фалсафий, маятикий жихатдагг асослаб борилади. Асарнинг дикдатга сазовор жихатлари бир талай ва бу хусусиятларни тадаикртда кар тарафлама ёритишга хдракат килин-
ди.
Ammo киссадаш чукур психологик тахдил ва бадиий-мантикий тасвирдаи кура давр талаби билан юзага келган бирёкдамаликлар, баъзп бнр сахдаларпда тенденщюзлик хам кузга ташланиб колишшш таъкидлаш лозим. Чупончи, Миркомил бошчилигидаги аскарларнинг хар бири хатти-харакатидан инсонийлик, адолатлилик, нур кидирнлгани холда, чет эл мухолифлари пулига куролланиб, уларга карши турган гурухдар ва тартибсиз кучлардан ноинсофлик, иккиюзламачилик, тоаламачилик, шафкдтсизлик белгилари изланади ва бурттирилади. Эхтимол, бу асардагп конфликтни кучайтириш, вокеаларга шиддатли туе бериш учуп хизмат килган булиши мумкпн. Тадкдкотда ас ар дагм ана иду хусуснятларга хам эътпбор берилди ва-м'исоллар асосида тахдил этишга харакат килшщп. Хулоса кллиб айтганда, "Карвон утар, из колар" к,иссасп Комил Икромовнинг бадшш жихдтдан мукам мал асарл^ри каторига кйрадн.
Комил Икромов ижодида алохндй урин тутувчи к,исс&ларидан бири "Махмуд-дорбоз" дир. Ушбу кисса адиб ижодига хос яна бар хусусиятни узида гавдалантиради. M aï кур асарни яратишда ёзувчи фольклор анъаналарига таянади. Аслида хам шундай булиши табиий. Чунки Махмуд Пахдавон халкдшиз тарихнда ёркин из колдирган машхур сиймолардан бири. Комил Икромов тасвирида у бнр юмопдан одшш хунарманд, иккинчи' томондан эса уз куч-кудратн билан, "елкаси ерга тегмаган" пахлавон. Одамларнинг х,айрат ва хавасига сабаб булган унннг шахеий фазилатларидан яна бири халкпарварлиги, шунингдек, шоирлих нстеьдодизир.
Асардаги вокеалар ер гозининг турли улка ва шахдрлари буплаб давом этади. Дастлаб бош кдхрамон оддий косиб сифатвда кдламга олинади. Урта аерлардаги Хива, унинг турмуш ва маданнят тарзи, одамларнинг яшаш шароитларн эпик хуламда, дз\:.;арли таевпрлаб бериладн. Махмуд Пахдавоннинг жахонгашта сайёх, эканлиги хам тарихдан маълум. Унинг кандай кллиб, ннма учун дуне буйлаб саёхдтга чикишшш Комил Икромов тарихий фактларга асосланиб ва бадиий тахайюлидан келиб чикмб изохдайди. Бош ка\рамоннинг юксак инсонпарварлнк махсади - мугуллар томоиидан сургун к,илинган юртдошларини Ватанга кдйтариш учун олиб борган кураши асарнннг бош гоясини ташкил этади.
Асар саргузашт характерида булса хам ундага вокеа-ходисалар жндднйлнги билан, тимсолларнинг бетакрорлиги ва эсда коларли
яратганлиги билан, конфликтнинг кучлилига . ва сюжетнинг уткирлиги. бшхан китобхон мехршш козонади. К,иссада персонажларнинг уз-узини фош килиш усулидан хам, муболага, бурттириш, киноя сингари воситалардан х,ам кенг фойдалаштади. Ана шундай усул лам да воситалар ёзувчи позициясишшг холислигини, халкдал ва халконалипши таъминлайди. Аммо шуни хам айтиш керакки, фольклорнинг таъсирига ута берилиб кетиш муаллифга хам-пна хам муваффакият келтиравермаган. Упиши . ватанидан жудо кдлган мулла Мухторнинг маслахати билаи Махмудшшг онаси сурункали руза тутиб, очлик билан узини улдиришй, Хоразмда илм ахди узаро низо чикмаслш и учуй факат бир кишининг гапига амал кллишга кдрор берганлиги ва у одамнинг ута тутуруксизлиги, Махмуд ёш келинчак Тожихонии дор арконлари устида етаклаб юриши сингари уринлар китобхонни ишонтирмайдигина эмас, эътироз хам тувдиради. Шунга кдрамасдан мазкур к,исса узшшнг укимишлиги, олижаноб гоялари ва юксак бадиийлиги билан алохида ахамият касб этади. Бундам ташк,ари ушбу асар узининг эпик куввати билан ёзувчи асарлари ичида салмокли уринни эгаллайди.
Комил Икромовнинг Узбекистан хаётидан олиб сзилган эиг яхши хиссаларидан яна бири "Укчилар кучаси" деб номлашал. Ушбу кисса рус тилида «Улица оружейников» деб берилгаи. Лскин Суроб Йулдошев томоиидан берилган таржимада «Уцчи кучаси» деб номланади. Бизнинг фикримизча, таржимон «Куролсозлар кучаси» деб номлаганда, максадга мувофик, булар эди. Чунки у кучада курол ясовчи одамлар яшаган. Мазкур кисса инсошпшг чигал ва машакдатли такдири хакдоаги асардир. Унда ун икки ёшлардаги тошкенглик уста Сатгоршшг угли Толибнинг бошидан кечирган саргузаштлари, унинг турли шахарларда дарбадарликда булиши, улкамизДа 1917 йилги вокеалар таъсирида булгаи узгаришларни уз кузи билан куриши хакида кизикарли хикоя килинади. Мазкур киссада адибнинг образ' яратиш махоратн лиги погонага Кутарилганлигини кузатиш мумкин. Уста Тилла, Уста Саттор, Носир муаллим сингари пок эътикддли, халол кишилар билаи бир каторда уз манфаати йулида хеч нарсадан кайтмайдигаи Усмонбоп сингари фирибгар савдогарлар, берахм ва иисоиий хислатлардан махрум Рахмоикул миршаб, содда ва жохил Аивар мешкоб сингари катор ёркин образлар яратилган.
Хар иккала кисса нешзида узбек усталаршшнг такдири ётади. Ушбу кмссалардаги умумийлик, бир-бири б план маитнкаи боклпклигини курсатиб туради.
Комил Икромов мазкур клссани ёзиш учун узок тайёрланди. Киссада шундай уринларни кузатиш мумкинки, вокеалар тасвири жараённда муаллиф-х,икоячи уша вокеалар окдмидан бирданига ажралиб чикдди ва айрнм уринларга изох, бершпга шошилади. "Укчилар кучаси" дан буидай х,олшшг харакгерли намуналарппп келгириш мумкин. Тадк,ик.отда ана шундай намуналар • киссанинг узига хос жихдти х,амда ёзувчннинг услуби нуктаи назаридап тахлил этилди.
"Укчилар кучаси" киссаси узбекларнинг турмуш маданиятн, касб-хунари ва ижтимоий масалаларнинг жуда кун кирраларпнн ёритиб бериши билан нафакдт адиб ижодида, бачки узбек адабпетнда хам ало\пда урин тутади.
Комил Икромовннчг Узбекистан хаётидан олнб ёзплгаи киссаларндан яна бирп "Саккиз- кунлик саргузашт" ("Круглая печать") деб номланади. Ушбу кисса "Укчилар кучаси" асарииипг мантикан ва мазмупан давоми булпб, уида улкамнзда олиб борилган шуро тузуишш мустах,камлаш йулндаги хдракатлар уз ифодаеннн •топган. Асардаги вок,еачар гоят шиддат бплан рнвожланса-да, бнз ундаги тимсолларшшг характерларп, психологияси, яшаш тарзи, маънавнй олами хдкида батафеил маълумотлар олишнмпз мумкин. Хачол ва содда Махкам ака, иккиюзламачи ТожибскОв, шафкатенз Курсултон ва бошкд образлар китобхон куз унгида ёркнн гавдалантириладн. АСар болшшрга мослаб ёзилгаилиги . учун ,\ам услубий жихатдан со,ада, вокеалар эса сар!узашт тарзида баси мыннадн. Хулоса кдлиб айтпшда, Комил Икромовтшг Ватаи мавзусидаги к,иссалари куз олдимизда яхлпг бнр адабий полотно сифатида гавдачанэди. Улкамиз . муаммолари, тарихи, унда яшаидшан одамлар такдири бизнинг куз олднмнзда жоилангандек булади.
Тадк.нк.отшшг бирпичн бобпга "Отамнинг кисмати" роман-хроникасп тахдилпга бапниланган "Тарих ва инсон такдири" деб помлаиувчп кием \ам кнрптилган.
Комил Икромов уз роман-хроникаеннн чорак аердан зиёдрок материал туплаб езгаи. Аммо бу асаринп охирнгача етказа олмаган ва суилгп нуктани куя олмаган. Ёзувчннинг улимидан кейин, унипг як,пнлари бу асарии жанр жн\атндан роман-хроника деб номлаб,
нашр килинишини маъкул топгаилар. Лекин ас ар туталланмай колганлишни китобхон сезиб ва тушуниб туради. Чунки роман у тарихий шароитда тугалланишп мумкиц эмас эди.
Роман-хроника кдламга олинган вокеалар кулами жихдтидаи хам, кутарилган умуминсоний муаммолар томонидан хам диккатга сазовордир. Мазкур бобнинг аввалги кисмларида тахдил этилган киссалар бевосита Узбекистан хаётидан олиб езилгап булса, "Отамиинг кисмати" роман-хроникаси яктгутмишда ИттифоК део аталган кизил салтанатшшг чексиз худудида яшаган кун солли халкларшшг такдириии туташтирган сиёсат, иктисодий, маънавий томирларни бадиий ифодалайди.
XX съезд катагои курбонларини оклад и. Оммавий сталннча репрессия курбонларининг аксарияти беайблиги исботланди. Улар устидан. килинган '.суд .уйдирма зканлигп очик-ойдин айтилди. Асар хацидаги тафсилотларни баён этишдан аввал шупи айтиш кераккн, роман-хроника муаллифи уз отаси Узбекистан КП МК биринчи секретари Акмал Икромовни хамиша ва барча ишларда окдашга тамойили кучли эканлипши сездириб куяди. Афсуски, асарнинг баъзи бир уринларида майда-чуйда гапларга муглок, ишонган са уларга асосланган холда Комил Икромов Файзулла Хужасв, Усмон Юсупов ва бошкд баъзи бир давлат арбобларига уз холис бахосини бера олмаган. Були тушуниш к,ийии эмас. Чунки давр ва тарихий шароит ута мураккаб ва чнгал булган. Холис бахо бернш учун мазкур давлат арбобларишшг килган ишлари ва ёзган асарларини мукаммал билиш ва чукур ургашпп шарт эди. Хатто муаллиф Акмал Икромовнинг партия съезди ва пленумларида, ёзувчилар уюшмасида ва бошкд турли анжуманларда кдшпш маърузаларн, сузлаган нутклари билан хам танишиб чикиши зарур эди. Негадир бу керакли иш ёзувчи назаридаи четда колган. У кун рок баъзи бир замондошларининг, отаси замондошларининг субъсктиврок мулохазалари билан чекланиб колган. Аммо Вишинскийшшг "Судебный процесс над право-троцкистским блоком" деган китобшш жуда яхши урганиб чикдан ва ундан келтирилган ту? рл фактларни уйдирма маълумотлардан ажрата бнлган.
Инсон кисмати унинг дунёкараши ва эътикоди билан хам ботик, буладп. Акмал Икромовнинг фожеаси шундаки, у узшш иартиянинг садокатли солдата деб билган. Асарда айтилишича, зри камалган бир аёл А. Икромовдан нажот истаб келганнда у "Эрингнн кдмашган булса, демак у аблахлигн учун камалган" дея
жавоб беради. Аммо кейинрок, уиинг фикрлари узгарадн. Суд жараёнларидан олинган куйидаги парчага эътибор берайлик. Вишинскнйнинг Акмал Икромовга карата "Сиз нима учун куплаб одамларнииг камалишига имзо чеккансиз?" дегаи саволига у "Meura такдим этилган хужжатларга асослаииб" дея жавоб беради1. Бу эса Акмал Икромовшшг чекланган жихатлари ва бирёкдама фикр юрнтишидан далолат.
Узбек хачкининг зиёлиларшш, шу каторда Чулнон, Боту, Олтой, Фитрат ва бошкд куплаб кишиларни коралашда ва сиёспй катагон этишда Акмал Икромовнинг хиссаси булган. Чунки у органлар тайёрлаб берган матерлалларга караб, уларга имзо чекнб тасдиклайверган. Комил Икромов бу кучирмани, суд жараёнида айтилган ва эътироф килинган фнкрларни келтиришига сабаб бор. Чунки ушл уз отасннинг ёндашув принципларини фактлар асосида келтириб, танкидий. мулохазалар билдиряптн. Бу ншнинг энг халол ва кучли уринларидир'.
Тадкикотда биз роман-хроникашшг бадиий хусусиятларп, гарнхпй вокеа-ходисалар тахднли борасида хам батафснл тухташга <,аракат кплдик. Айрим камчилнкларга карамасдан "Отаминиг слсмати" асари жанр эътибори билан оригиналлиш, каламга х'ишган вокеаларшшг эпик кулами, тарнхий шахсларнинг бадиий имсоллари, учмас гоялари билан алохвда ах.амиятга эга. Асар амонавпй ахамияти билан хам эътнборлидир.
Тздкнкотнпнг пккпнчп боби. "Хива асири" романида миллий ;арактерлариипг тадрижий тараккиётн деб номланади.
Мазкур романда образ яратиш ма\орати, гоявийлик ва бадиий [фода усулларн бораСлдаги изланншларимиз уз аксини топган. идиб ушбу асарида тарихий вокеа-ходисаларни каламга олпшда, тмишдаги тарнхий шахсларнинг жонли, мураккаб портретларини изишда, ахлок.ий-фалсафпй карашларшш баён этишда, бетакрор имсолларни яратишда роман жанринииг эпик имкониятларидан нумлн фойдалангаплиппш курсатиб бсрднк.
Бу роман Комил Икромов нжодининг пккинчи боскнчига ансуб булпб, ушшг ижодида алохпда урин тутадн. "Хива асири" »манн узбек мавзуида ёзилган "Карвон угар, из колар", "Мах,муд-
К. Икрамов "Дело моего отца" - Москва. Советский писатель. - 1991. -, 123-129.
дорбоз", "Укчилар кучаси" ва бошка асарлардан кескин фар! килади. Чунки бу асарнинг тарихин ва фалсафий йуналиши жидцш узгарцш.
Х,акик.ий бадиий асар факдтгина юксак бадиий тасвир ёк! кучли таассурот махсули эмас.
Том маънодаги бадиий асар фалсафий умумлашмалар, хаёпн хулосазар чнадришпинг хам воситасидир. Комил Икромов тарихш мавзуга кул урар экан, суз санъаткори сифатида унииг ёркш нстеъдодп ва бадиий заковати хаётпипг чигал, мавхум ва сирл! кирразарига хам диккатимизни жалб этиб, утмиш хакидап тарпхий, фалсафий, поэтик тасаввур ва билимларимизнп бонит; боради. "Хива асири" ромашппшг персонажлари, у ким булншп в; кдндай тарихин жараснлар ичпда фаолнят курсатишидан кдгын пазар, тулаконли образ сифатида куз унгкмизда гавдазанади. Хд) бир персонаж узнпинг оддий пнсон сифатпдаги уп-кечинмазарп вокеликка муносабати, савияси, хаТти-харакатн билан бетакро] курлнпш касб этади. Асарнинг комнозицнои курилшшшп фалсафий копцспциясини хат к.нлувчн образлар бор. Романд; тасвирланган тарихий вокеазар ва махазлпй хазкшшг кирашларп урф-одатлари асир тушгап рус офицсри Н. Ельцов нук,та1 иазарндан бахоланади. Бу кдраш ва бахолашда ма,\а;шпй халкнин савияси маълум даражада тапк,нд осгнга олннади. Мазкур асард; Комил Икромов купрок узбек эмас, рус ёзувчиси сифатида намос! булади. Бу ходиса ёзувчишшг кдрашларпда жндцип узгаришлар ру1 берганннп курсатадп. Лекин "Хива асири" романидан ксГшн унин бадиий онгида, рухиятн ва- эьтикодпда жиддип узгаришлар р>; бе ради.
Ижодшпнн' учничи босклчида сзувчн хаётии купро( фатсафий, умумпнсоний ва гумаиистик идрок этиб тасвпрла( бошладн.
"Хива асири" романнда етакчи, кахрамонлардан бирннин бошка мамлакат фукароларидан танланишн Шар к,, хусусан, Хнв; хоплигшншг нчки ва ташки куринишига бахо бсриш, вок.са \одисатарни уму.млаштирпш, ил гор ва тараккнйнарвар кучларшш гоявий бирликларн сингари куп киррати масалаларни бздшп ифодалашга ёрдам берган.
Бобда роман муатлифиппнг етакчи гояларинн тахлпл этишда ; кулдаган усул хдмда воситалар, рамзнйлик сингари масачашрга ха\ кенг урнн ажратилган. Тасвнрланаётган хар бир вокса-ходиса
асиосида биз инсон ва табиат, конуи ва манфаат сингари тушунчалар уртасидаги табиий уйгунлик ва зиддиятларга дуч келамизки, бу асар драматизмшш, вокеалар щиддатнии кучайтнрзди, асарии укишли ва клзик,арли кдлади. Хар бир ходисадан юксак фалсафий хулосалар, чукур мантикий умумлашмалар чикаришга хар а кат килинади. Бундам ташкдри хар бир иерсонажшшг миллий хусуснятлари, махаллий колорит хисобга олниади, кдхраиошшнг рухий олами, маънавий фазилатларн, дунёкдраши, савияси сшГгарн хусусиятлар ишонарли тарзда очиб берилади.
Россиялик зодагонлардан булган, такдир такозоси билан Хивада туткун булиб колгаи Ельцов билаи Хивада анча эътиборлн булган ва нуфузли оплата мансуб Юсуф хамда Шерали, кисматида асирлик укубатлари ёзилган темирчн Матвей билан кулфуруш Кулатой сингара кдхрамонларшшг хар бирида узига хос миллий хусусият ва белгилар > авжуд булиши билан бир каторда, улар фаолияти хамда характерларшш уйгунлаштириб турувчн кирраларни хам курамиз. Комил Икромов бадиий тасвир асносВД! вокеалар каерда кечаётгашнш хам назардан ^0чиршщ/ш> К,ахрамонлар фаолияти ва такдирига Россиядаш конун-конда.;1|'||} хам, Хивадаги урф-одат, тартиблар хам уз таьсиршш курсатишиии \ис к,илиб борамиз.
Асарда узининг шон-шухратга бурканган УТМИШНДДИ фахрлаиадигаи, аммо «сачтанатдаги вазият аввалгидан яхщн хам, ёмон хам булмасин» дегаи акида билан яшандиган хукмрон гурухлар Хоразмни _ кап даражада инкироз жарлигига судраганликлари, халкиинг рухияти, фукдроларнинг орзу-умидларн кай даражада гушкуи булгаилиги, маърифат жохиллик олдида, адолат конуиснзлик олдида ханчалар ериарчин булиши ёрк,ни лавхаларда жоплангириб берилган.
Тачк," когда "Хива асири" ромаии асосида Комил Икромовишп" образ яратши ма\оратига хам алохида тухтаддик. Цзувчшшнг узига хос услубига мувофик, кахрамонлдрнииг ташки киёфасипи тасвнрлаш, портрет яратшидаи кура уларии вояга ,еж;пг;И1 мучит манзаралариии чизиш, маъиавий-рухий оламии '¡унуррРК ёрптшн масачаси бириичн иланда ту ради. Бу хусусият, ЯЙННКса, уиннг гарихий мавзудаш асарларида, хусусан, "Хива асири" романида якколрок кузга ташлаиэдп. Буни биз бир неча иупашшда пзохладик ва мисоллар билаи далиллашга харакат хил-
T7t> w
Шушшгдех, адибнинг образ яратншда пул кумган ай.л;-! сунъшшик га камчиликлари х,ам мисоллар ёрдамида курсатк бсрилдп. Тарихий ва бадиий тукима кахрамоплар, улармпм образларшш яраглшда ёзувчи усулларига ха,\г тухтаб утилдн.
"Хива аспри" романпда гоявийлик ва бадиий ифода усулларига алохнда эъгнбор каратилган. Чункн асарии умрбоклй к,иладшап. замонавшшигшш гаъмшшашшган омиллардан бири хам сзуичшш.:. хасг хакикатишг тераи" бадиий тассирлашидир,
Тадкикотчшпг хулоса кис.тща одно оэрилгаи • кзлаипь. ларпмпз натнжалари умумлаштнрилди, жумладан;
1. Мустакнллик шундан неъматки, бу лсъматга зришмо/v уч^; халкимиз асрлар буйи курашдп, чсксиз курбоняар бсрдп, er.;-кунларни эзгу ниятлар билан кутдн. Ana шундай саодатли •■унлир1. етшшшшмнзда у ёк» бу дира>::ада уз хнесасшш к,уииан ии'онллг хпзматшш хаи ёд эпнп хдр бнримизшшг олих.ааоб бурчимиздкг Гускйзабои узбек адиби Ком ил • Икромовнннг адабистммюд' салмокди ва бетакрор урн» бор.
2. Комил Икромов нжодида Ваган мавзуеи ва муаммолапк узшшнг юксак бадиий ифодасинп тоипш. Айник.са "Карвон утаг. из колар", "Махмуд-дорбоз", "Укдцлар кучаси", "Саккиз купли; саргузашт" сингари кдссаларн нафак,ат узбек адабпётн таракклетп«:. кушнлган улуш, балки улкамиз, халкдмиз тарнхипм эпик imai:;-,u. халкаро микёсда бадиий ёритишга хдн хизмат к,пладч.
3. Адиб ижодида алохида ах,амиитга эга булгам "Огамнип. кисмати" ромап-хроннкаси .узшшнг замонавийлик X} :успятларг биланпша змас, жанр жихатдан орипшаллши, умумиашаран гоялари, качая га олингаи тарихий шахспар кисмэтнип юксн:. бвдиин ифодаланганлиги билан мухимдир. Ушбу асар муракг.аб та рихий-сиёсий вазиятни ифодалаш ва таърифлашдз, бадиий талкиь этпшда алох,ида урин тутади. Ёзувчи отасн \акидц ззар экал. \ак,икдтдан чекннмаелнкка мумкин к.здар харакат кллгди.
4. "Хива асири" романи тарихий романчилик таракк,иётша к.ушилгаи муносиб хисса булиб, ушбу асарида Комил Икромовнинг бадиий махорати, тафаккур ва тах,айюл кулами, дунёкдраши янп. боскнчга кутарплган.
Тадкикотшшг асосий мазмуни эълон килинган куйидагп
ir
макола ва тезнсларда уз ахсшш топтан:
1. Комнл Икромов ижодида миллий кадриятлар ифодаси. - // ФДУ нлмий хабарларн - 1995. - № 1-2. - Б. 122-124
2. -Комнл Икромов ижодида тарихнйлик ва бадиий хдкикат. //Узбек тили ва адабиёти - 1997. - № 2 - Б. 55-57
3. Комнл Икромов ижодида гоязийлик ва бадиий ифода усулларл //ФДУ нлмий хабарлари. - 1997. - №1 -2. Б. 50-51
4. Комнл Икромов ижодида мнллий хусусиятларнинг акс этиши. Республика сш адабиётшуносларнннг анъанавнн илмнй конференцияси материаллари. - Тошкент. - 1995. - Б. 41-42
РЕЗЮМЕ
диссертации Акбарова Ойбека Абдугафуровича "Историческое и современное в творчестве Камила Икрамова" представленной на соискание учёной степени кандидата филологических наук. Снециатыюсть - 10.01.02. - современная национальная литература (узбекская литература).
В данной диссертации исследуется творчество русскоязычного узбекского писателя Камила Икрамова в аспекте историчности и современности.
Творчество Камила Икрамова по сей день недостаточно изучено. До сих Пор в литературоведении нет монографических исследований, посвященных анализу его литературного наследия. Всё, что создано, относится к рецензиям и статьям. Произведения Камила Икрамова переведены на английский, немецкий, французский, йснанский, а также на языки республик бывшего Союза. По его произведениям созданы художественные фильмы: "Красные пески", "Завещание старого мастера", "Камила", "Пахлавой из Хорезма" и т.д. Между тем произведения писателя нуждаются в глубоком и серьёзном исследовании. Настоящая работа представляет собой одну из первых'ионы ток восполнить существующий пробел.
Камил Икрамов писатель неоднозначный. В теории литературы существует понятие билитературпосш. Согласно художественному явлению билитературности Камил Икрамов писатель "двудомный". Его творчество в равной степени относится как к русской, так и узбекской литературе. В ,его произведениях эстетически освоены как художественные завоевания русской, так и узбекской литератур, преломлённые через призму сю художественной индивидуальности. В диссертации творчество Камила Икрамова подразделено на три периода.
В первый период развития творчества Камила Икрамова больше внимания уделяется изображению узбекских тем, исторических лнц и вообще. многообразной, сложной, драматической истории узбекского народа. В этот период созданы повести: "Караваны укчйят, пути Остаются", "Махмуд-канатаходец", "Улица оружейни-
"Крутая печать" и др.
тема и проблема этих произведений - проблема Ро-даШ Ьэды исторических бедствий.
В основу этих произведений легла история узбекского народа, поиски тех следов, которые он оставил в жизни и памяти других народов.
Во втором периоде его творчества преобладает иная точка зрения. Всё художественно изображённое в его произведениях рассматривается и оценивается с русско-российской точки зрения. Так в его романе "Пехотный капитан" эиическо-психологическом по принципу отображения истории Хорезма все события, сцены, образы и менталитет узбекского народа оцениваются с точки зрения восприятия главного героя романа, офицера русской армии, попавшего в плен к хорезмнйцам, Николая Ельцова. В романе воссозданы многоукладность хорезмского ханства и образы людей, олицетворяющих своим характером и типом сознания различные национальные характеры (Ельцов, Матвеи, Шерали, Юсуф) и др.
В третий период творчества намечается тяготение писателя к тзображешпо общечеловеческих, философско-гуманистпческнх фоблем. К примеру можно привести его роман "Ход вещей", по-5ссш "Всё будет хорошо", "Ты с этим шёл ко мне" и др.
Диссертация сос тоит из введения, двух глав,' заключения и лшска использованной литературы.
В первой главе: "Тема Родины и её проблемы в творчест-:е Камила Икрамова на фоне истории" анализируются повести об /збекистане: "Караваны уходят, пути остаются", "Махмуд-дшатаходец", "Улица Оружейников", "Круглая печать"" и определятся их логическая связь друг с другом. Значительное место отве-. сно исследованию удач и недостатков Камила Икрамова при рабо-е над романом-хроникой "Дело моего отца".
Вторая глава: Эволюция национальных характеров в романе Пехотный капитан" (Хивинский пленник).
В этой главе анализируется мастерство Камила Икрамова в издании исторического романа, а также изучаются идейность и ху-ожсствснныс приёмы, к которым обращайся автор. Особое вцима-пе уделено эволюции национальных характеров, созданию истори-¿скпх портретов и нравственно философским взглядам того вре-епп. •
В заключении диссертации обобщаются теоретические и тактические выводы исследования.
Основное содержание диссертации изложено в четырёх стать-с и тезисах докладов.
SUMMARY
Akbarov Oybek The Historical and the Present in fCamil Ikramov's works.
This dissertation is devoted to the investigation of Russian-speaking Uzbek writer Kamil Ikraniov in historical and present aspects. There are no fundamental researches of his creativity yet, only articles and reviews have been written so far. K. Ikramov's books are translated into English, German, French, Spanish, as well as into the languages of all former Soviet Republics. The feature films are made of his ""Red sands", "The Old. Masters Will", "Kamila", "Pakhlavon from Khorezm". Nevertheless his works need deep and serious investigation. This thesis is an attempt to make up for this deficiency.
K. Ikramov is not a simple writer. In the theory of literature there exists such copcept as biliteral. According to this phenomenon he is a "two-homed" writer. His creativity equally refers to Russian and Uzbek literature in the light of his artistic individuality.
The author devides his works into three periods according to the main themes and problems reflected in the books
1. The theme and problems of his native land and nation during historic calamities.
2. The theme and problems of his native land are viewed and evaluated from Russian-Rossian point of view.
3. Depiction of philosophical and human problems common to all man kind.
. The dissertation consists of Introduction, two Chapters, Conclusion and Bibliography.
In the first chapter ventitled the theme of the Native Land and its problems in K. Ikramov's Works against Historical Background. The author analyses the writer's novelettes about Uzbekistan as "Caravans go away - Ways remain", "Makhmud, a Rope - Walker", "Armoury street", "A round seal". He exposes logical connection of these books. He also investigates succes and shortcomings of K. Ikramov's novel-chronicle "My father's life-work".
In the second chapter - "Evolution of National Characters in the Novel "Infantry Captain"(Khiva Captive) the author analyses the writer's mastery and shortcoming in creating historical novels, as well as his idea content and artistic
techniques. A special attention is devoted to the evolution of national characters, to the creation of historical portraits and the development of philosophical and moral opinions of that time.
In conclusion the author generalizes theoretical and practical concusions of this research.
The main contents of the dissertation are reflected in four articles and theses of reports.