автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.02.02
диссертация на тему:
Лексические особенности языка узбекской художественной прозы

  • Год: 1994
  • Автор научной работы: Умуркулов, Бекпулат
  • Ученая cтепень: доктора филологических наук
  • Место защиты диссертации: Ташкент
  • Код cпециальности ВАК: 10.02.02
Автореферат по филологии на тему 'Лексические особенности языка узбекской художественной прозы'

Полный текст автореферата диссертации по теме "Лексические особенности языка узбекской художественной прозы"

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ФАИЛАР АКАДЕМИЯСИ ТШШУНОСЛИК ИНСТИТУТ!!

РГ6 Он л.

^ .1

?, 3 О' Кулёзма ^укукида

"УМУРКУЛОВ Бекпулат

УДК 809.437.5—3

УЗБЕК БАДИИЙ ПРОЗАСИ ТИЛИНИНГ ЛУРАВИЙ

ХУСУСИЯТЛАРИ

10.02.02 — узбек тили

Филология фанлари дОктори илмий даражасинн олиш учуй ёзилган диссертациянинг

АВТОРЕФЕРАТН

ТОШКЕНТ — 1994

Тадщщот Термиз Давлат универоитети Тнллар в а НУ Ж мада-нняти кафедраснда бажарнлган.

И л м п и масла^ат ч и: филология фанлари доктори, профессор БЕГМАТОВ Э. А. Раем и й оппонент л а р:

Узбекистон Фанлар академиясининг академиги, филология фанлари доктори, профессор ШОАБДУРАХМОНОВ Ш. Ш„

филология фанлари доктори, профессор МУКАРРАМОВ Ж".", филология фанлари доктори, профессор МАМАТОВ Э. А.

Етакчи и л м н й м у а с с а с а: Самарканд Давлат университет и.

Хнмоя 1994 йнл .и онининг купи соат

. да Узбекистоп Республикаси Фанлар академиясининг Тил-шуноелнк ннститути ^узуридаги Д 015.31.21 " р-аЦамли докторлик нлмий даражаенни олиш учун диссертация з^иМояси буйича ихти-сослашган нлмий Кенгаш пирнлншида утказилади.

(700170, Тошкент шахри, И. Мумннов кучаси, 9-уй).

Диссертация билаи Узбекисгон Республикаси Фанлар академиясининг Асосий кутубхонаенда (Тошкент ша^ри, И. Муминов кучаси, 13-уй) танишиш мумкии.

Автореферат 1994 йил

куни

тарцатилди.

Ихтиеослашган Кенгаш илмий котнби, филология фанлари доктори

УЛ1АРОБ Э. А.

• ШШИНГ ДОШЛ ТАлСЫ'й!'' ; •

Ьодииа адабиёг гилшшнг шага калкш, ривоаозанш ва до Паш «онуш-шглараяа Ургвшш у/.гуифшюлогак цуем(.,олардая бири б/либ, • у на гапкщ адлишвднй-йлшй ЙУналишшри ва усуллири кУпкирраля-дмр. ЬадшШ адабиёг силини лилшунослак нуктаи назоридаи гадки« «идиш бу фаа учуп кухиы цазарий хамда аиалий ншмтга эга-дир.

Тилшунослик файл бадшй ода б и ё г ишшш ¿шли я гилшшг дшащ ыаклларидан бори, адабий гал усдубларининг узцга хоо кУрашпи, ишшнг бадшш-эсгагик вазифаларини угешаи юзага чицаруЕчи узига хоо цутний жараён, нугиий санъаг ва ¡адораг цирраларади нешёц вдлувчи узяга хос лисошй ыайдон гарзида гушунади ва урганадя. • • ' '

Узбек гллшудослагя цисьан адабиёгшуноолдга бадний адабиёг .. удлини гадай« цилаш сохаслда иаълу;.: гакрибаларга эго. Лакан бу .. рыларнййг аксярияп) ажадда бир ёзувчаниаг ёки бадиай есаршшг гдлиш- Урганшяга багишлаиган буляб,. уыу.мян узбек гили бадшДО иумишшг ёкя алохида олинган бугун бяр жанрлариаяг гил хуоуса-дгларина, улардаги Узига' хоо конуниягларни уадкиц циляига ба-гчплангаи^УВДамангал тадцикоглар юзага келганача пун. Шу оа-бабли хны узбек- бадний адабяёта галинаиг кУ.пгана укушазьргд 'муашхдарм'кенг камровла ва геран-тадкицогларга мухгоядар. Бун~ дай ияларнииг юзага квлишидан пз^ачах'галшунослак, балка ада- ■ ¿иётшунослик,- эогетика,- одобиуносллк, кенг наъиода, уиу. &н уз-бак шллиЯ'ыадашша ва гафаккури гараха шйфаатдордар.

, Мавзуиинг долзапблиги. Ьадиий адабиёг гала Уз 'вазафясага :сУрэ гилншаг бошнв шэгиларидая кескан анралаб гурада. Бадний щвблёг тшшшшг узига хоелига у ни Хам лянгвисгик, у,а>', эогегяк, хаА1 уалубай вдггден газдал-килами галаб чилада. Уэбэк хшшу-йослигида бадааЯ адабиёг гилашшг ласоаий ва услуйиа гахлилага бапшшангая бир кагор гадкикоглор иовхуд булиб, уларда всосан ■ Зирор икодкор аоарлврананг гили ва услуба урганилган. Бу ишлар кант 'ыаънода узбек бедаий адабяёг тили', унияг хуоусияглери ходила агирли «аълу1.:о1 бзролшйди.

Ьадай адабиёт хилиии Ургаиипишнг. вдхш усулларидан бири лугавий-услубдй гахлил булиб, бу усулда бадаий. адббиёг гилл-аинг лугаг гаркдби ва фразаологияри, бу восшеларнинг узига :рс «улладаяаша муа;.у.,олари урганилади. 1збак бадияй адабиёги

1ИЛИШШГ лвксикаси хвнузгача кенг ва i-;ouoгробик чусивда Jpru-иялгся эиас. "ьзувчяышг шля ва услуби", "ёзувчи асарларп лакснгеои" иевзуларида ёзилгаи бвъзи гвдцикоглар бярор ёзувчи асарлеринанг шля ва услуби, лугэг таркяби хсиидй иаълуйог бер-сода, ущнан, Узбвк бадииа одвбиёг» шлшшнг лексикеси хэмда лхйи TGCQDByp турдиро олдоВдв.

Проф. ИДучкорюев лексикологии юдкикоглерда тил луга г таркяби ко гор лугешг:!-услубий квтла;.'лергв -еяралишнии гаъкид-лаб, бедиий адабисг тиля лексикаси хам знз шуядай нагла;,uiapra гурухлошвш ьушшляшш кайд зтада1. Щу иаънодо Узбек бадаай адабиёти шля хозиргс цэлар i.:ana иу усулда гадгим цялядашгояя-¡ш гаъкЕДлаи «ушин. БалляЯ адвбиёг пилили Ур'генш усулларп кушшрроля буляб, бунда гурли бэдяпи канрлар тилння алохяда олякган холла Урганкп, ундаги гурли услубиЛ кагл^млсрга дойр сузлоршнг куллешп конуниятлвряш кузатяю бу. сохшшаг цуашо-. ларкдаи бирмдир. Зоро, узбек .прозоои ва поэзяяскнияг шля Уз лугавай хусусиягларига кура уарклаяади. Прозаик есарлар гави-нянг поэгяк асарлер гилнга шхбвтап лугвшП! ко/:рош: конгдяр. Бу хусусяятиянг У зя хам бадяяЛ вднрлар гяляни чегаралаган.хол-да Ургаш:ш макс'одго мувоС-инлигиш! гесди.адайди. Ьуцда:! гадчикот иилвра бирвпчидэн, гял посиюларяшшг бадшй -анрлврдз габача-лаияш конунялтларяии, иккяячкдои, лугави;! восг.таларяянг гурли каярларда «улланялка хуоускягларшш, учпичидан, лугавиа воси-геларшшг обрвз ярапш кацоёшдаги урин ва роляня аняллап н;.ь конкни баради.

Бадяяд вдабиёг гялияянг лугцвна-услубяЛ хусусяятлэрния кайд кялянган оспокгда гехлял ¡шшш ва гурли паярлар шляня узаро гьчкослаш бодний едабиёг roa. ва'уняяг чокуняятларя хо-кида «ухяи хулооалар чякориш учун осоо буляиш щубхасяздяр. % ыаъиода. бэдияП адвбиёг тилинянг узига хоо хусусияглсрини Урга-няш узбек гвдунослишшнг долззрб муеыллврй квхорягв каре»:. Бу Ашоаланияг долзврбляги -яна ыуадаки, бадяиа адсбпот шли Узбек адабия тили Силен чамбврчас богляк булпб, адвби:': шлнянг риаоая ва гакешлпга бсвосига гаъсир цялв;ш. Ьукден гаачаря вдвбай ишшнг нор;.1втяв воокталарини белгилаш ва бахолашда Xí.ü

^ ЧУчкорювв И. Бадишя нут к стилисшкася. -Тоткаит, - Ю-бог.

о •

бадииЛ адабиёг тили ttyr.au шзошшк вазие.асйни Угбйди.;Бул'зрдан курияадики, бадиий адабнёт ищши ургашш ив^ечаг баддиП ада-биь1да п;л воситаларшшнг цуллвшлит цонунияглар и ял ашнршц учун, балки адабш! гилаинг днвхрошш ва синхронак асоЬда ривоа-лаш:ш аараёииия пузата д;.;кошши хаи ярагадн. НУриниб гурибда-кл, бадиий адабиёг талшшнг.Узига хос хусуситларши Урганиш гилшукосликдаги вазифалердан бири булиб, кулидаги ыуашо-лараи хал иилишга пшши берадя;

- бадшЯ адебаётда сУз цуллаш чонушштларини Урганш;

- бадиий адаблёт. тилднцнг адабяй галш ривоалаигиршлдагя

юлщщ аш'дишш; . ...

- бадиий адабяёт. гилини адабаЛ норманн бойигш ва гакомал-зшгяришдаги ураиш: бвлгшшш;

- бадиий адабиёг г или ни ургапш лугавий восигаларшшг уолу-ий гэдегдза гебачалзаига звраёпвш кузагиш ва ениклсш у чу и йУл ¡чади. Кайд агилган цулохазалар ушбу гадкикогнинг иавзусияи дол-:?ар0лдгяни ллшЗ ва выалдй нодагдаи дошишгаая балгаяайда.

Тадкицотнинг одсад рз Базарила Aft. Дассарюциядан куэда iy-¿•йлгеа acocili! ааксад' Узбак бедияй'-адебиёги мшшяйг хусусиягло-•шни Узбек бадиий ирозаои тили кагериаллари асооида Ур^иниадая " абора'адир. Ушбу'л;а«оадни еаалга ошириш учун куйддегя вазиц-алер^' вц бакарии лозам деб топллди:

- бодаип -вдабаЗ! гвла 1ушунчасига, ушшг лодагкга, ашш*--лар кяригиш; '

- бэдийй адабиёг гшш ва адабий тил гушуичаларпнинг 5 зеро ^уносабаги ва фарчларинн Ургашш;-

• -бодаий.адабиёг шкиявиг Узбак один маде'ниягива ривож- • лангиришдаги Урии ва ролшш белгалвш, адабяЯ aopi,.ara гаъсири ласалаларияи кузагиш;

- бадшШ адабиёг лилида сУз цуллашшвг Узлга хос коиунаяг-ларш-ш ургадш;

- бадиий.адабиёг• «шша кУлланилвдиган лугавиЛ восигалор-ий услубйЛ ¡¡вдагдан гурухлаи, уларшшг бадиий адсбиёгда обрез-лилнк ва гаовнряйливни вуэудга калтириедвги решай тадчич чилиш;

- нуткнднг бьдниЗ тури учуй табачаллнган ва шеланган лу-.' гааий восигаларш аяпилаш, улеряалг дяахрояак ва синхронии ялаа-да чУллешшшш кузвгии хайда бадиий нут кареёшдаги хиль-а-хил везкфалариш Уpvaiutiï; •

~ сЗеДйнП еде¡биёт пилила лугавий вариошлшшк ыэселаларшш юдкик килш;

- оияошшсрнкйг бе дик а проза тшшдоги услубмй вазифасийя' юклил вдш;

- ые18форак81> ва уларшшг бедиай нут кврвёивдаги услубии-оемааткк взз искала рикп болгилаш; _ ' .

т с1к],зглеш, -Ухшвгят квби гесвирй:! воситаларяинг балиий ну'Ш карсёнядага услубий Урлиш болгилаш, улорки хосил вдувчи ласониХ восмеларшшг бадиий взз%всики Ургвнкш.

Тадцкчо! УЧ7Н объект кклиб узбек вдабиётЕнинг ехук иаыоён-двларй АДодириа, СШек, А.Каххоп, С.Азулад, К.Гулом, О.Ькубоп, ЦДодиров, А.иухтор, ¡.'Еркуясин, Ъ.ХашфЗаев, У Лоошшв»' Щух-раз:, У.Усг. онов« ^¿урод ыуз^о^и .■••ад ЛУсг каби адаблзрниш- иасриЛ . аоарлари тили олешш. Уларжнг асарлара галидан 50 ыангдэи орган луговиЛ бярлик гУшшнаб, ьахсус кзргомкога о л:; иди ва улср уиСу юдиичот учу.ч асосий штораял вззаиаеаш! у том. .

>Ьи.'.а.1 ишнияг янгилаги цуШт-'згк.-.ардди иборат:

- Узбек тиадуяослигнда бадила адабцёт .тцлкшшг Узига.хос хусуряяглеря луговв.1 аихстдеа яоиогр»1пк плсвда влк бор втрои- , лича'Ургокалди;

- бг.ранчи марго бадшь! адабиёт тили лаг.сакасн услубайчтг-лашшрга а^ратилгаи холда гвллнл чиллпщи;

- бадкиа яугк у чуя ¿.ухим д^гави1-нор;..8гав шлак хмсоблан-гон кироби;1 лекспкэ елохадэ вхрвтнлиб, бу лекслк кэгяоа:ш5нг бс,-диий нутк аераёнадаги. везифалерп бодала цуги хусусяяглорадев келаб чикилган холла атропличо гахлал пялинди;

- огзоки нугк;{а овд луговаЗ восагаязрш:нг беднка адгблёг гилидагя Урш! _ анлцлавдд;

. оияош.шор на о?з варианглеришш' бвлсиЗ'аугц ааряёшу >-га вазидалара ку загалди;

- бедшгЛ нугада гасоаряй восвгалср-чинр гонг к}ллаш:лаш-яянг гарихиЗ асослеря Ургвнялди. цухш< гоошриа вослгалар - ¿.з-.талора, сифатлаш ва ухиагиплариинг бедииа «угк здрвёаийагп роли Урганиб чакалда;

• - 'бадвиЛ влебиёг гилининг (.у'щцколал хусусияглзрига 1овои<;.<к барилди, сузнинг бодана нугкдвгя иаыю хусуспяглери тлил кп-• ляада; • ■

- бадмШ адабяёг хшшшшг Узиге хос госшиш.'Ыи:ка, образ-

? ■

ля-гвъсирчанлшша асосланган алохида ну тки л кУриниш оканлиги, ункнг ущыхвщ тили нагизида ривоаланиб ва бойиб боркщ асос-лашлди.

■ *

Ьшнинг амали^ ахаьияги. мазкур гадцичотдан келий чикади-гоа хулоса ва натфсалар дала ишда ьоЯдаланилген лисонад ыага-рлаллар узбек гилс^нослага учун музиш назарий ва амалШ ахаш-ят каоб этади. ; ;

Тедкйчотнинг чш-шй асосларл на лвзарий хулосаларядая стилистике, нут-Ч ыаданият ва лаксиковоги» сихалари булича махсуо , курслар, укув кУллашладари ярагиш учун фоЙдалаш:ш кушшн. Шу-лиигдев, гадцицог лугавий воситаларнянг функционал чагарелани-лш, лексик-свАиягик гурухларга аярагилиш, яугчшшг бошка тур-■шрашшг уз ига хос хусусиягларинл Рргаяувчя годвдкогчилар у^н ■;ам нлмиЦ нацуяалик вазифэсшш уташи

Никинг цегодик асоок. (.щзкур тадчикогда руо, узбек гилиу-. 400ЛИГЛ-хоада гуркологиядаги лаксакология, услубияг, нугн иада-Ц11Я1И сохаларида эршшлган ютукларга асослааилган. Тадцицотк-иазнинг у ёкп бу назориЯ ыасалаларяия хал этивдв А.А.Ногабня, А.и.ИашковскиЦ, В.¿.Виноградов, Г.О.Нанокур, А.И.Кфшлов, Д.ВДербе, В.П.Тркгорь'ав, Ы.Иоляков, И.С.Ильинская, А.Д.Грд-горьаваг-Н.Б.Иванова, Б.А.Некрасова, Л.Н;Кожина, К.С.Горбача-вич, л.й.Скворцов, А.¡{.Васильева, Ш.Шоабдурахшнов, Р.Абдурах-монов, АДокаав, .Э.Багаагоп, ИДУадоргоев, РДУнгуров, Х.Доняё-ров, Л.Абдуллаава, А.Маратов, Б.Ъефбев, и.1.(укаррзА!0В, К.Саыа-дов, ьДшшчав', Ъ.йУлдоиев'каби 'галлу нос олаыларшшг гадкш<ог-' ларига хвятлгвни холда шд гушлди.--

Иининг апробаивяси. 1.1азкур гвдвдчотга 1965 ¿йшга шрившл- . дя. Ишшда ыавзуси ва ревдса докгорлик диссертацияси сифагида Таршз давлаг Педагогике йнсгягугашшг.шший кенгвти, УзР ФА • Тилаунослик I .¿тигутшшнг илшй ыуБОфшиашгирувчи конгашида ку-раб чичнлгаи ва гасдикланган. Тедадог ыагариаллари монография : ва брошюра тарзвда ?зР ФА Хил ва адвбиёх института хамда Тер-шз давлаг университет им.'лй нощ'силарвда мухокама килинган ве нашрга тавсия эгилгаа.

Диссертация Узбакисгон Республикам Фанлар акадвг.шяси Тял- • шунослик институт булдцларянинг кУима маташсида цухокама нилин-ган ва ад/.ояга тавсия эголган.

Тададогшшг есоспй хулосаларя УзР ФА А.С.Пушкин поаидагя 4

гял ва адебцог кастигуги кона-ераншлларида (1Э7У-1У86), сг/нинг-дек Тарииз довлаг Педагогика институт пройвгсор-уцятувчилари^ иинг шшМ-акалиЛ к о a:j е р о нцил л a р и д э (1%7-1У-о)да баён лизинге я. " ■

Диссертация ыавзуси юзасидаи учта монография, 2 га брошюра ва 15 in макола эьлон цилинган б?ляб, уларкинг' у мумий .w-ш üO боола когозш! таткил этвди,

Дйсоэргвциямшг тузилдпя. Иш оузбоши, кярил, ijpr боб,' yir/uüü хулосалар ва ^.оЦвдлешягая адабяёглар рУйхагидзн яборэт.

Кшшнг удлини хаями шаишсе ёзувидэ 306 ботни хашкил «плели.

ilí.JiiiríT i.iAb¡»¡n¡¿l

Jaöui;, хялиунослигида бадяиЛ адебяот гк/шни .гвялил шшш шсалолг.рим оид годчкчоглнр аячагяно, цу бялан бирга бу- солода бакорилша лозлм булган яаяар пгунчалик кУпдпр.-Зеро, би-ринчидак, хваузгача бадияЯ адабяйг гилл гуцуичаоя, ушшг ву-yuro келяия учуй ссос буладагаи (кдллараи квнг ва атройлича ёрл-гишга беглплаагзн лазарлй гадцякотляр ярагялчаган. Ьадимй ада-биёт г или шсалаларига бапичлапгак ниларда кУпнича, бирор «:юд-кориянг тилдая фо:'1Далаияш ¿шорагя (л'.йазароиа.Са.«адов, Б.Ьряав)*, и-одкор гяля ва cmäa < А. Hiotx- « судов, У. Носи ров, 1.;,Т?.*5чяйв, Ь.,1у^доиев, о.Абдяов, С.1.ар»ч.;ов).^, бирор ягадкор адарларя гили ёп: асаряянг баьзи лугапиЯ хусуссятларл ( А'. Ахмедов, и.Чораев, С.Турсунол)0, блрор имодкор асарлоря гяля нг

ипзерова X. О яэш:в Хаизц Хакям-задо ¡¿аязи. Алголе; .wie. ...kí.лд.(лллол.ноук.-Тсш'.онт,1и<Н; Ca;.,адов H. >шгого»не*лсипосн языкового мюгорстсз АЗбега. nbiopev.mo. ...кеид.гг.лол.неук, -Ташкент,Iáu7; йраав-Ь. йзик лоозяя ..¡ансуда ¿оЛхэаде. Автору, дне. . ..калд.^ллол.наук.-Таэлолх-ДУ 7*?. .

¿ Ша;.:з^судов А. Язшс саг;;ри ша. АвгорсЛ.длс. ...канд. - филол.Н8ук.-1'г»вквнг iacupOB S. йзнк « стиль рок.зна "üec-ipu" Аскг.да «¡ухторе. Aoropei....кашийллол.нау к.'-Ссмарк:or. 1у68; TJ;J4í;gb ы. йзш: u сгядь ро:..ала "оолого .на passer" Liyxrora Авгороу.дяс. .. •каид.Силол. нг.ук.-Апха0ад,Г./74; квдкзов Ь. йзда и стиль произведет!;! Соида Ахг.аде. Atrope^ ,;u¡cj. .. .ганк.Чилол." иаук.-1'т:енг, 1У7У ; Абдлев д. йзкк я сталь дням К.йаена. 'Авто-рзф.дис. ... канд.(.илол. наук,-1,ушкелт,1УЫ; 1,Ьри;.ЮЕ С. .йзкк я стил ь поэзшГ by л ы* ии. -Т спже нт, TJb'¿.

ó fcxi.'.onoB А. лег.сико поозяя уурката. авторвс-.дис. ...ка№. (1ялол.наук.-Таикзнг,1У6Ь; Чарыев h." йакогорцо вопроси лвксякл поэзия Г©х,уоа 1Улл(.:а. АвгоресиДЛС. .. .кепд.с.илол.паук.-Тгиье:;! 1У72; Ту осу нов С. Левсическив особогиюсг« досгаиа ■ "¿.ппамыи".

лугавяй-услубяй ва шъно хусусяятлврИ'(X.манатов, А.Каримов, ьдащдов, С.Бобоева)* хачяда <>акр,юритклганияа курамиз. Щу-ни.чгдек, узбек гял^нослягядагя бвдияй едябиёт гили ¿¡авзусяга багяшлаяган ишларнш|Г аксаряятяда поэзяя материалларя Ургаяил-гая б'уляб, Узбек беМий прозася тяли, удуман, бодшй прозаяинг лугавяй хубуснягларнмшхоягда кем тадчич ггялганя аёя буладя.

¿¡шланг. бипиячл беюН "Бадана адабяёт гяляяяаг Узяга хоо ху-сусяяд'ларя" деб поиланган буляб, ундо бадяий адаблат тяля, ба-дивй адабяёг тяля ва адабий тял, бадякй а&абяёт тиля ва адабий нориа, бадня!1 адабяёг тяля ва путч мадаяилти кеби ыасалалар гахлял вдшшади. . •

"Бадиий адабяёт гили"" гуцунчаси. Бадияй адьбиёт тиляни Зр-гаяяи ва тахлил кяллш бадиий асарияяг бутун ички ва ташчя бог-ланшиня, ёзувчиняяг дунёчарагая,- у'ндагя адвбий ва ноадабий во-сягаляонилг «}лланиляш доирасини тула-тукис хис эгяшни голаб чяладя. Бадиий адабяёг тяля учун мухям асоо - бадиий яутчпяяг курнлшшдяр. Дархакпкаг, бадияй адабяёг тиляга хос восяталар кУп. холларда бадиий нугчшяг чуриляшц бялан боглич, бу гилда коадабий шаклларяиаг, бадяий ягодадарнинг кУалаб ишлагяляш бадияй адабяёг тили.бялан адабий тял орасиде муайян чагара мав- • ■ жудлягияи-кУрсатади. Бадяий адабяёт тиляга оид гадкичотларда бу хусусият хксобга оляяса-да, бадиий адббяёг тиляяияг адабяй гал глзяшда гуггая урнини курсагяидак ¿.<ухяы ива ела куп ходдз ' чвтлаб Угяладя. Бадиий адабяёт тиляга,анвало, адабяй гяляияг узяга хос, >.'.ахсу'с.шакли сифатида карет унннг ¡..уайяя хусусиятла-ряня аниклаш учун мухнадир. . Зеро, бириячидан, бадияй адабяёт-да адабий тял, уняяг ыувЯян граш..аш< «одун-коидаляри лшвауд, ' яккинчидая, бвдиий адабяёт тилининг Узяга хос хусусиягларя еда-бай тилнянг 'боича китобяй ва кятобий булмаган шаклларига нис-батая белгяланадя. Бадиий адабяёг гилияннг тил гязягддаги. Урнн

. Авгореш.дис. . ..канд.еялол.наук.-Ташкент ДЗЭО.

* иамагов X. Лексяко-сгшшсгяческие особенности художественной прози Аляшвра Навои. Авгорел.дяс. ...канд.филол.наук. -Ташкент ,13(ЗУ; Керимов А. Лаксико-сейаягяческие я стилистические особенности язнка 'поэыы "угерхад и Ширин" Аляаера Ьввои. Аигорео./лс. .. .кгндЛилол.наук.-Ташкент ,1У7о; Хемядов дек-сико-сег.авдяческое я лингвопоэтичоское исследование языка "лисам ат-тайр" Аляшара йавоя. Автороф.дяс. ...квнд.пялол.иаук. -Ташкелг,КБ2; Бабаева 0. ¿вксико-стялЕСГичесш) особеяяоеги поэзии Ха:.1йда Алшдааяа. Автореф.дис. .. .кояд.Сялол.т«ук.-'Гаш-

к8нт,15ЬУ.

' т

швкл яучгаа назорадеа шу хусусията балан Улчапса, ¿¡азмунен 6i-дааЯ образлклак бедаи;1 вдэбаёг таляшшг губ гохяяганя гашкал • килоди. БадааЯ адзбаёт тили, энг аввало, бедна:! обрззла, таъ-сарчан, эг.оцаонал-эг.сароссав гллдар. Ъадаац гилнинг образлила-ги бу талнинг мухам «озона булган эстетик тоъсяр этпш вазяфаса-на базараша учун хазмзт калади ва ушшг ас оси'! улчов во белга-С11Ш1 гашкал эгодк. Бадаи.Ч адабизгнааг бу щхим хусусаятияа Л.П.Калоа ауидей изохлагаа: "БадииЗ адабиёр тили одпбий тил тизшздага боака услубиЛ кУриааашэрдан нафачат путч восаталарп-аанг таркаби бдлан балки, бадва:1-зстетак сиуата балэн хам акра-лаб турзда"*» lliy бален барга бинт'Л адабаёт талд.узага хос ;.гу— раккаб тушунча булаб, ушшг доарасида эдабал тал, сУзлашув тала, pacuia, 1ш.:ил, публицпсгкк ва нл:;оят бедиий нугкнгшг турлп кУршшшшро извод. byis кУраасоа сисагидо автор ну щи вй пзо- ' сояпглор нутча, . шнэлогик во диалогак аутч асосида чураладкгап бадиий'адабиёг талада yi^ucai^ лисонвдв пассав ёки фаЬл булган лугавий бирликяопшяг чаклаамаган мячдорда цулланЕлавад бадиа;! ад^бает гклишшг Узага хос хусусяятларадан барадир.

БадниП одебиёг талянанг иуш: хусусяятларадаа бара ушшг У загс хос .лугч кураливдга зга эканллгядодар. В.Биноградов бо-дяаЛ адобаот тала иасалоларлго оид тададкоглараде бар неча бор бадиа'! эсер куралиаиш: (кюяозпцшншО ургенг.й'"глсалоовш 5р-..тога «УЯгой. Бунде олш нутк ку рядка; суз куллап учуи асос булипяш: нозорда гутган эда^. .

Акад. J-.B.Lорба бодая'! адгбиог хшшш psciaiii бхборог г.ц-ла бялан каослаб гдгидоЛ'&ади: бодик.Л адабаёт тала рас.л;. s::do-рот гилага нлсботан <;.эр*ла булгви кУриагаларга эга, барок бу ход доамо аник намоёа булеввр;.шЛда во осошшк балан яу^удга хам келмаПди^.

Бадаа;' одобиёг млдшшг хусумазтк мундака, у 6uji томовден одеба;! тал доарпскга кирувчи, иыи-.нчи тоиондэн бу тал тазишгв кирмаядиган нут it курляшларвга хос лугавай бирляклор-на У зида йирлаинирвда.. 'Нотитода бадииЯ {«двбает тилада на^ачат

^ Ег.нмоп А.И. Стилистике художественной 'речи. - М. ,1901.

Ьаао^родов 3.В. Теория аоэтачоскол печи. Ноэтака. 1963. -С.75; 0а кв. О георяа худоквствейноЙ речи.-М.,1971.-С.49

•3 Шербе Л,Б. Современно;! русскаП лагвратурныЛ языкЦ русский язык в школе. Ibo'j. - j;4. -С.24. . ''

П ;

адабил гил норшсига ¡..а псу б воситалар бедлиЛ буек вазидасшн баадради. Ана ыу холет бадшй пшшнг образли гаъсирчанлпглна кучаЦгириаго имкон гурдиради. Укуман, бедпиЗ адабяёг гили ту-шунчаси хавдда гап келганда образли, гаъелрчая, лугавиЛ ва-уо-xytínít воситаларга Сой тал гущунилоди. üapo, бадаиЛ яугзда суз~ . (lanar фккр исодаловчи восихагина эмоо, цутчдэ кулланувчл бошка ёадош оузларга бевосита таъсар эгур'ш опил хамдир. Бинобарин,' бадии'й гздца суз и^одалаЦдигая «аъяо-эса боэча оузлар. бллал . боглак. равишда tiara орчоли шълуи булад». БадияЯ нугч аса бу вараанда с.узаинг гурли кирралариня очиб барувчн acucaft гил La и- 1 бац бУлиб колади. Шунинг учуй хаи л.й, Григорьев "бодииа дутчда сузшшг кухиа хусусияг касб этишани хисоога о ли б, бадшШ асар-да сузпи уч .юмонлеыа - \лекенк-грш^атик гшхагдвн, уцунлиаг-висгак ва ллнгвоаоогкк кихвхдан тскшркш лозим деб хисоблайдл*. üiy шънода бадана адабиёг шшшнг ыухим' хусусалтлзрядзн бири \ бвдая.1-офазлшшкдир. Чунончи, бадияД адзбиёг »для адиблл тлл- . а лиг бошад ша'клларадац нутк поситаларащщ» иунч^ки нУлланиллши шхагадан элше, балки бу военгалернинг эстетик та.ъсир этиш да-ражасишшг канглдш бадан хал фаркланадп. .Обрвзля восигалер 6а-дниЯ тилнднг таршглй тара;даёги ывхсули булиб, улар суз сааъаг-карлери 1'олюиядан сайкалланз борган сери бодиай нутиаиаг иЛоде- -лялак, таъсирчаялик кулааш хаи ортаваради.

Шундал экан. бадияа • гилни ургенишнанг всосил посалаларядан дпр'и бадой-образлялякаи вужудга, келглршга . uyxям хязиат цялув-чд воситаларяи анаклаш, уларшнг чуллаииш конунилтларляи очиб баришдан дборагдир. Шу боне мазкур гадкикотда суз. цуллвшда бо-' даиЯ-обра'злалйкяа вукудга 1селгирувчи одпллар, улер билан ботов« булгая ялшл йуашолар хусусида ^икр юратнлган.

Бедиа:! адабяёг гили и&одали воситаларга банихоя боидир. Бу тилнинг гУзелллги хам мохиягая таъсирчаалиги хам куп няхотдаи оирор гущулчани гурли лис они Л воситалар ор.чали ифодалаи иыко-яипгияялг хилула-хиллиги 'гууоилл лужу'дга келади. Нагакя, бодият -суз санъатлшшг щу.т кУряяиши хисоблана'ди. Бирок, бадикй асар-да нУлланилган барча лисошл босителер оааъаткиронз cj'3 калагиа нбмуиаси булавер^айди. Бяяобврин, бадииЗ ялабиёгда суз (Jíjkp ihVo-¡ далага иараонида шуадои "лиягвиогдн зана:р"ни нуа^дге калглрадл-,

^ Поэт и слова. -u.,IS?3. -С.59.

kíi, ушшг бирор 0У..огй ократаб олшоа, • бадаий ну г к таъсирчаи-лиш луколяб когиш 1дуыки. Харакгеряися иувдеки, бу "лангшс- . гик заякир" гсркабада ту б шхаягл о алан услубял, 'к?чаа ¡.^июли сузлап, оддаЛ сузлвшув вооигаларя ва уцушн тал лугаг гарка~ бядсги барча «аглалларга оид оУзлар'вигирон эгади. Цу боисдан Ui3i<yp< годкакогда.узбек баданЛ адабаёгя гиланакг реиг-баранг гил воситаларга зга* экашшги уцглрилди ва суз «Уллаш wa>;opoia насолаляраня очаыга алохяда эъгабор боралди.

Лдеба! тал ва б л да at одаблет тала. Еадияа ллабаёг тала адабяЛ г;;л балан узвлй богллк, бирок улар тязишдаги воситалер Ургесйда узиго хоо угдаихлаклар за гуяйял йяркланктлпр лашгуд.

Ьи.щи; Л адс-бцуг тала, бирличп навбатдя, «у тялаакг ocre так |;Уло;-уюрлаг«Ш1 гаъ;шнловчи восагаларге боллига бялон епролаб гураи;. АдабаЛ галанят ноп;..агав уолублэра аса бунда."! и^копаят-'лардал (¿оЛдалаиаэда унчялак армишт. ara э;„ас. Талаааг бу.як-ки ваклшш уьуихолч тала яомодла яузудга аолаиш улар уртаспдЕ-гя у!уш1лякш болгаловчи acoca:: .'¡сзондло. А.л.Еуи.ов адабаЛ гял ралохяашааяанг барчо боснячлоряда.бадаал тялниаг куш; J р-ш! б>]:лагаш1 налд калар окав, бумаг ссосяЛ бойся бадалЛ адабп-ег тллшишг уэяга хосляги ва бгдааЛ ьдабястняиг 'халк ou .осн. оро-сяда кеч.г гсркалгаилигядпдяг, даб'хиооблаЛди1.

£ол>шЛ вдхблсаг тала Jnart. хоо г ал бУдвЗ, у uírrcry дга гол-тару вчя асосиЙ ои:д бвдиг.тдмр. РпдиаЛ агдбаёт'орналк у i,у (.хал« тали угшшнг саЛк&ллэлгзл, яалзагпн к;, пал ааш; нааооа ¡и:ледаи Уз «г-вбатмда ьдсбл'.; тал хам талшшаг а^лаягг-н,

тоагса гЯршсаидир.' Чу но im, бгдаиЛ ¡.¡даоаог тала адаблЛ и,.:-. шаг JiyFBBüíl ш ¡глшштдпраш öo'U:n;C борувча ..аноолардаа бара булсэ, адобцл тал баджй an:: байт тела: учуй цоргятив воситадзр-иа гавсая чаллб боради. liiy кахгидеп б^ж.Л'одэбаёт тала адаиал тал учу:. узпге хос úicoimü лаборатория всэа^асглл баздразд. Ь:--дяяЛ адзбкёт тндадан тубдаа i арзда -рзвапдл ext-dnZ тал ;лаълул катъий, ту pry н нормага содяигаа галдг.р. ЬоккаЛ адаоаёт тала эсз У а яовбатядо, адгбиЛ талшшг |:ор;..агкв чонуи-коадалзраго ь:аълул дарекада бУЛ'суиэдп. Liyjuiup учуй xa.v, зянгьксгяк едэбпог.чардл едебич тал вп бодааЛ адебаат гида купглио :ч/«ус1лглэрц К'дхогдза бар-барага мод колл;щгоа гад ксьаарл• «илсткде тял:у:н оглб кз-

^ Д(\аиои А.И. Сталясгака худог^ствоиао í речи. -С.59.

. la -

лшюцдв. Чунончи, В.П.Гркторьвв брдниа адабиёг тили ва ада-бнЛ гил суз оанъогкордари тоьошдая tmaaraoMva' suxevtmsu хаи Узаро ;.юо коладигон'гал зкоилигшш нал'дэгедн во бадиаа адабиёг гллинлнх' ЙадпиГшшка асослаиисш одеШш улар бир-Оа-ридаи узаро ферчл^нишии гзъкядлаЛди'

Кадик.1 пдьбкёт ишишиг '«уллалштш доираси у дораяада колг экво. У едабиЛ гил спагара 'бир колипга гуши'ргш.згви, адабал нормаго «улиги'ш булсушалдигаи гилдир, АдсбиЛ тил ёзьа па ог-зшш. нут оркали иаыоён булши билая хеи бодипЛ адабиит тили- . дзя форклаввди. Уз навдагида ушшг доираси да хаи иупишнг щт-muj .иутя ва пэрсонаялар. путчи каби юаклларй ьадхуд. Цуалдиф путчи доирасида адзбий гил агокчилик чилса, аерсоиа;мар нугчл-да булияг адеидир. . *

Адабиз на бадиай одабибг гидларшш узаро фарчлалдиган ».¡у-, хшд холаглардаи бпрн улэрда лексик восигаларшшг цуллшшлкшида • кУринади. Адабий мл одьбии норма' галаблари асосида мылуы шц-jiop.ns бадлпП адабпётгилига нисб^ган чегаралаиган лексик бир-лаклзрга чгадир.' - '

Ь. .Водкиft одабивт- учли еэ алабиЛ норма. Бадпий адабиёг >и-лшишг ¿'зига хоо хусусияхлеридон бири шуадшки, унда сУз гурли шэкдларда, хшшй-хил иаъноларда' чУллаляладя, бу эса мазкур гил шаклшшнг гдуяШш нормалари шшнудлигидан дадолаг беради. В.Д.Григории поэзия гили'(бадшШ адабиет гили) учуй хоо норма - бу _ тилга ижодаорларча иуиосабвгда булиш эканлигини чаЛд пгган эда''. Дархаиичаг, бадшгЛ адабиёг тнлпшшг,'нормативлиги щунчаки суз «Уллаш бшюн э:.1ас» балки суз чУллаыдзга uaxopet .балан бвятта-иади. Бадипй асарда гурли нугч уолубларига хоо лугвадй восига-ларни «уллаш сузлорн-.нг гурли маъно хуоусиягларидая фойдалааии яугкяянг бу гурида лормзмв ишшяияглар кеяглигидан дэлолаг беради. Бпроч, 'бодияг тили хам у ёка бу дара ¡хода адобиЛ лор;./ага тзяиади, .яши ушаг гасвярпллик доираси чал дарэ;;сада к«шг буд,-маоин, нэрса, прадаог, ходнса вдвбиИ гил чоиушгшшри асосида око зггирилгонда, бадииЛ тасвирда кормагииликшшр бузпл].;асЛ1чlira зришилади. Mivalbum, гуляй iyл гарзада тзовщшш аорт, гулил дарахг с!!с;.агндэ юсвирлаш эса бадшаЗ адаоиог шла учу)) кы-i

* Григорьоп B.il, JIojiiu:a слово. - М»; 1979,-0.8. 1'ригорьвв B.!l. Поэтика слова. -G.Gii.

лор/.:о 0улол;.тнди. •

АдабиЗ на бадкяй вдвбяёт галл нородлари тсалалзри галиу- ' кослккда кои Ургвяалгвядир. Бу хуоусдаги баъзи уикряарня Р.А.Бу-догов, Ш.Б&лля, В.А.лцковяч, Ь.И.Григорьввлврнинг гадчикоглари-да* учрзгяш irjmnu. Адабяй мл нормаси маоалалэрп К.С.Горбаче-вачшшг гидчачогларида4" Уз »¿одзсяни топген. Узбек гятлуносля-гида адабяй гал нор;,;оси аасалаларл У.А.ьогмагова лэ А.^эгоа4 тоиоякдая бпр надзр Ургаяялгая.

/Шорйдэ кайд этилгаяидок, адебий Da бадний гил порыэои ту-шуячвдэра i-увЗяп форклаишга зга булсвйь, улар оросида ¡..ушгв-рркдяклар Хам кевгуд.

К.СЛ'орбечевач адабий гил нормасяга, энг евпало,( таничли ёзувчялоршшг сУз кУлляи шхорагини кузатш, гурля дзврда яре-тилгоя аеарлордагй тд^яоснгаларани гаччослаш опчалп зряшна цу.\«каи деб кшищлайдй^. Лт^даникат, адабий тел норгэсиианг рквожи бздкий • адобаёт талшшнг ривозд фиша уэвяЗ боюшадир.' .• Чунки, yiyi-xuRK талздзто луравяй вооагалар гушшчз бедова tar. оркгли адпбг.й nuira угоди па цор;.:злиш&ди. Бароч, лпзла гил ИйКлларя ьог.;.;алаглии1г узаро /.ушсабоги хийла мураккабдкр« яс-гоки, бадалД адсбкёг гили адабай нор:.:о учуд гехзсяя береди. .у ял. ривоглонгирагл ва уза иу иордани чётжо у там.

Бодиай алйбиёг 'талананг купгиие ходлардо адпбий норл.апк чотлеб уташшнг сабаблара француз лиигваотй Керль Бадли'-' ва .рус гилшуноси и.В.йакогрздовдар то..;ош;двн осослаигон. Ii.ü.líu-коградов бедиал бдебсёг гядцдэ к;оде усулшшг Узига хо.сдг"а конуняй развода у; уивдвб;:'! тал яо£.хсг<ня бузуячя «иаялгрдаа бл-ри экв шишига алохида тоъждцлаЛди . Бг^диий «да.Зяб г гшщ куп хол-

* Ьудегов Р.Л. лятературкпе- г.знгя а язгкешго стили. ->•;., WG7; Билли là. ¿''рглягзскел стиухотже.. «цковяч и.к.

Яэикорап лор;:а. -..t. ,¿l/Si>; Ijuiropten я.Л. аоэгиг.а слова.

¿ Горбечсвач К.С. 1:з1„скеш;е лор;.: русского лигерзгурього . язика.-Л. Он на?, hopui совре;.,е;шого русского .«дгорстур-

ного языка. -1.1.,Iü7b,

'¿ Бешатов.. а.А. Нугч иадышгл го вдебяй яор.ш. -Тошквнг, 1973.4 -

i.toi.iaioB к. Ироблеэд логсико-t ¡»взволотичосюл mpiiv- в соа-peweHHOw узбекское; лагерагурной язш:е. АвгороСчдио. ...Д-ра i а-■лол' наук. -Ташкент ,I-JlJl.

о Горо'эчевич К.С. Курсогилган асар. '-M,,I976.-C.II.

S Бэлла Ш. урснцузскся егшшет-.в. -С.Ш. ,,,яп„_«8ШРгродов ü.H. Литерпгу^яы'; яаш я язык худокесгвснно , лятврэт./рн j¡ -Вопросы лзыкизношш. 4. -С. 74.

ларда адабай тал норшсага бУ:;сунмаса-Д8, уч их о г дан адабл1 тал иормосага талаада: а) грошатак сйхагдан; б) фикряй вш<-яик ва азчаллак яихагадан; в) ор^ограйик адатдан. Чушш тилаанг грамизгик чураласи барча яутч кУраляпа учуя осос,. лугчаи и1ачлнк ва Ьзчиляик нутчнинг барча гура учуя у;.у;.ип хо-диса, щуяиягдек, адабяа хилнинг ор£огра&ик нормалари щ гал~ нанг барча ёзув курашша учун ососдар. АдебаЗ -нормананг бошча гаплзра бадахгЛ вдевает или юыонздая чаглаб угилиаа адабай нор-ш бедиягшнг асосай болгкси эмаслйгйна курса теди. Бароч»ба-дкяЯ адабаёт таланаиг яви Уз .нормаса мавжудка, у иу пущ к?ри-яашига хос' булаб, адабяЭ, диалекгел, одцвЯ срзломув яорыалара балан чогиштирилгаада у та муракквб, айна пайтдэ орагинал норма хисоблаяади. ■ г

4. Беднай арабиёг тала ва- кутк маданияги. Таяг!уноолакдз бэдиий адабаёт тала ва яутч маданляти хамда уларнааг узсро му- \ носабаглари лшсолвлари уз океана тоагая махсус тадчачоглор б?л-маса-дэ, Г.О.Йияокур, Б.П.Виноградов, А.Л.Ейи:.:ов, Ь.С.Горбяча-вдч, Ш.Баллняанг каид зтаб Утилген асарларада иу хусусдагд баъ-за мулохазаларна учратаи ;.©шки. Бу беда:,'! адабаёт тала ва аугч ¿.¡ада аил г и оресадагя муносабог насалзларашшг хяяузгача не-заряй ¡здатдая асослвнялмагашшгадая дололог барада. Щунинг учуя тадвдвдгнннг мазкур цисмада бадиий адабаёт тилада тал ма-дакаяги гушунчасишшг чай гарзда яомоёя бУлаиааа нугК медояия-гкшщг баъза чарралара цнсолл^а кузогаш лозам даб топалди. Бадана адабаёт тала хам нутч йадашшгиаинг адабиИ тал учун асос буладаган мазоаларига таянада. Путч мадаааятаааиг ¡¡ухи;.; белги-са нутвдЗ'акичликднр. Антик даврдан бошлоб, щмлодан, Аристотель томонидея.яугчядлг безага сайагида эътароф эгалгзя яуткни нг онацлиги гуиунчаса барча нутк кУриаишлара, жушвдан, бе-даиЯ яугч учун хам умумай мвзондир1.

Ьцроч аутай аначлакко нутч ■турларавинг Оушпвюнэл'хусуса-ягларадан колаб чаччаа холда турлача ёндошаляда. Яъяа адаба.1 • галда диалект ва иввалвр:.з, касо-хукарго оад лугаваЛ вооиталер ■аугкда яоаиячллк карагувча ошллар' хисоблаясэ, бо.пдой ядэбабг тилада, аксинча нугкяакг, йакршшг, маълум гзрахвда аначлигана гагманловчи воояталар «ушаоигэ кирадя. Надиий асар.тилада нутч

^ Аятачнне ®еораа язнко и сад. -.-¡.-¿..КоЗ.

'модаиия'га иу гиляйьг Узиго хос мухлм хусусияглэрйден келиб час,-кан холдо. штоёи бУляди. Uly идей эк», и, бадпиЛ тилдо пут шдэ-пиятенянг цухим цисшш бадпаЛ хплшшг афодалмлиги, тагсаочан-образлилаги гаикал эдлади.

Бодиаи адебяёг талиаааг таъсярчапляк ва о.бразлалкплш гаъ-¡.шнлохча кеиг шаюшилпр ивп'^д. Барор холагии гуряи лугавал восктайор орчали иА-одзлаи малаги игувда:! мхшошшдврлахщир. йасамт, гухшинг кврис> келш тэсвмра фдвмЯ асарлэрда '«yitoÄoru-чо ауодэланганлягя кузогалда: H vom свит душлэб одцо ягшрал-гаи,- lyiuuiar коронт чодлра тта'Ш Х&р i!tçim (Оабек. "Олтин водаГщан иабадвлар"). .. .бе:?осеи оциол эгзгшш iiád туи кариб колли (С.Ахкад. "У(/>") . Тоглар, адлряар, -узоч-якиидья дсрЬхт-лор куру;.-, босгаадаи кол-кора туе олди (АЛс£г.ьр. 'Чу-ичаиор чи-роадяра"). Куздс тез босгараб кслувчп чоронгулак кора. кузгуи' кяглаг лолпш пора каьоглари оегкгз олива эдк (-О.Ьхубов. "Очку стар, OXUIOJC куилар"). Леягкрслгся хшеолларда ту:лш и^одолаш г-да -!<opóiíPH чодир, ту!-:, куру;« босгандеЛ .«oil-кора, нора «узгуа, чора кяаотлор г-oöa -луга на Л восяталор кудлаяалгец. Lim. куз тас-вирадз хег.- бар-бпрадяи бугуилпЛ г-арч. вдлуячи: 'кариезя пойндоз, часл-азрааг Урш:зорлар, галла ранг бодезорлар r¿6а -образли г.г ол»-лер к?ллс1шлгг>ни кузьгйлдккв/бу бг.дакл сдо&;йт тклидв иу?ц ка-дькаятинааг ).y>;a;.¡ ;;ac;4sa:i НгодйЛйта:к, оОраэла-тгпЛйрчп'шж таг.:-шзл здлкаигш кУ'рсатеди.

пинанг."¿стал адабмег гялияяяг луг»виз яоел г ал:.ра" г.еб uoi-inaurm i¡палача г'чбгдз ötVJiaii адобд.'Зр гнладв луговпл воейгз-лпрккаг кулланялял! Узбек бедааЛ аг.озасатал:: ¿¡ггераплчога jü~ сада #у;шдаги 0}'мз ¡яерда гагжл ¡шляп;:;;.

I. ;> ; wteïr' ТМХЫ.У с'|-з renurfu ni ушиг тершц п.

Бадан .1 лдебаиг тала логсак 'таркабц гжг.агкздя турл;:-ту;;ан-дир, бу аса баш;Л ал.бнётдп сУзаапг 1..ус'-"!ян услуСаЛ иаза(.алер-1Ш бажорш к."Х',отьи'а r.eiir ai'>oiuuir;uqa далолат o'epoxa. Ltriu-.ur учуй, бедиал гид лсковгисгаш ур.тааиглс лутшЛ росглальра:; луы геьстаг. 1урухларга пгфгтш ей yj^unaisiapan г.гл'.сплгл ¿.ysoija дар.

ba.raiaü одабайг т>ш' леконкоса бол лэ •турла-ту.-.-ся о/л.гпша-. ГЙД8Л ула У рг0шшш:«г .тур.па ycy/jüpn ¡espop roaramuîp. гредои леусак чьтле^.'л^рхш Уг^'О'^пдо -сУал'.'рий .гурлл усдуба;; гуру хларго анраггаа холда улараанг услубял пихпган вазифнлариий

' Ургзаишяи гавсия агади1. Ьу уоул бадииЯ асарал лексик-услучай планда Ургакузча гадчицогчллар учун 1.&хни булса-де, бадияП ада-бийг млн хусусиягларша! тлил. клляига багиалангав тадчичот--лар. учуа г орлик «аледи. Баллаа одобяёг гилшашг «.ухим хусуса-ягларлдэя бара уняяг лексик аихегдэн гурла у е..у 0 и й цоглаиларга ■ьаасуб сУзлериа ча).раб оляшядир. Уьушн, бвдкил адьбяву тяля лзксикаса уцу*1аоге1иал, кигоби:! сУзлар, огзакй путча оид сУэ-лар зоосада вуиудга каледо. Шу боясдан, бадиаЯ адабясг тала лексикасана урганяида шу гдлшаг Узига хос хусусаягларидал ко. яаб чи'чиб, у на: а) умушствздод лексика; б) китобаЛ лексика; гО огзекя ну 14 лексякаоа каба чагламларх'а аярвтган холда Урга-нашил лоэим гопдак.

2. Утлогеычол лсксака. Узбек ьалляП галл ва уяанг анализе бир «лога булкаш бадан:;! вдебяв*. галл лугах гярклбашшг асо-' 'сила ущинот.еит лаксака гашйил ¡шлада. Узбек гяляда уыу;.щс- • Г8Ы.ЮЛ легсш<в ёгарла ургаиллквганлиглдая гашчарл.бу лексик каглам ханузгача узаланг ¿¡у лося б -зты.шсиш. хам топа ожигая. Бу гучуяча гилаунослдкда «Уллаяш дойрася чегаралашагаи лексике*, кенг ясгаъаол сузлапк, уьумасгвъшл сузлари, актив каглаи3 деб ыр/шишокда. Цасалонанх' иохиягядад гагио' чикиб, ыазкур лада у;..у;.шсгаъыол сузлари торпикыш «уллеиши лозиц юпдик.

.Уьу]..исге*в.;ол сУэларл нугчяялг барча гурлара учун, бадилй адабиёг тала учуа зам фаол лекдик- чаглаихасобданада. ЬундзП сУзлор бадиа.1 асарлпрдз Гшср яфодалеш учуй «у>»ш ва асослД шгвг-риаллардан бври сауагяда хозмаг чалади. Умушсгегьол сУзларл-яаяг СадшШ дутк доирссвдагц ааза^аси кенг. Чуноячл, уцу;шсгеъ-аол суэларл, биранчд навбатда, нугк караьяида чуллалаладагая барча четлашзрга ояд сузларна сшрлешглряб гурувчи занклр вазд-фасина бапарада. Бадаий талии кузагип суди кУрсагадики, у/.(ушо-геъшл сузлари бопжа «атлаодаги сузларга нисбагец каъно иуода-лаа ягл;олшшнг кэнглаги ва куп ¡.шъяолалага бялаа харакгерлаля-ди. Дкрагилган бу кики хуоусияг уэдкистаыюл суэларяяяг бадяай дуг« караёняда цу>:ш лексик «аглау экглллглдад дадолат берада.

яаоалая: ¡Шшоля-Гзрбден вазши оудраляб каляб шах ар ос;..оаиш: ---

7 ^ Виноградов В.В. О языка худокесгвеялоГ! ллгерагурн.ЧЛ-.'ДЭБЭ.'

' " Узбек глли локсаколох'йяси. -Тошоит,Юй. *-П-бэг.

В Бегнатов Э. лозиргя узбек адабиГ/ тллаяанг лексик «атлаи-лера. -Тошконт, 1935. -¿7-бвт.

юршн'сароЗ кклиб 0ЛГ8Н гела-галп булуг кьрвонльри г.ордииш-чичериб олдц шекилла, «оизилвдзн оста нУзгалаб, гарбп-кэлуб го:..ои аул олд/.. Ly харакаг врдон кервгон кишига з^да возг&н г.у р::нса хо«д, ïso »дубка, иоёксяз будут карвона г.Ук оохаяия кУз ;;лгм.;ас тезлг,к бялсн харч эхди-дэ, орадан бир coar Jiap-jMiao тулия .ой sé одхр-ОДшр клдузлар кураапб чолдп Ц.гулол. "-гн-гулпх:"). «ввело бу ¿.¡ати бодай %одага, иоълуи оорозляр у юане сага aro. ».ехида c;i<¿,атлет, ухшвгиш,' жоялвнгириш кьба бядшш уоуллар, обреэли »..-одалар ¿¡вл«уд. У «да сузнииг г;аъно яозиишк-лгградйЛ «'.¡ахораг бнлая <*олдалак.;лгая .льни карвоя, карвоя capoií, хордак, ¿юязил, кузгалаб, ."{ул олдок кеба с}з ua сУз ьосигала-риаинг куод иаьяоларди нулла'ьилиш бвдкий «¿«край иучалхиргаш Хуглаа гйблешшх' гш'шк гасвври чйзйлхчш бу'Ошюй парчада вы-, ¿..и ôz го Cj3 илшхяягвн, Ульрдяя 9 гаси кигобип сУзлар, Ь.гаси- гсрахии буз, 4 re геогр&.аш термин, чодгая aJ soca уьуиис-геы..ол суздеридвр. Ушбу од г а Сада;»-.; нутчда у...у)а1стсъ;..ол суэл:.-рк аухчг.Д гсъсарчеышш! гоилаловча ..ули;; лураикЛ каглбШ1.р-и-н бира ашиигиаи j.;реагина оалаа б::р чагирда, бьди;гл иухч-ни:.1' 'irhii'i Xij¡;c;u\ восапларц >;аы-у1.;у;..ас1съ!.!ОЛ суз.№р1: &шу.н-ги;.л х.урсоходп, <ti~».o у;..у|.псгйЪмол сузльришнг оьдга:; ну г ¡5 зе-райы1Диги урьи- хвнузгачь ало:,¿да хwit • i ргсш:лг£a, э;.шс.

Ьадаи:» лугчда у к/:.;;; с те?*.о л с j pi; узилпаг ас л ао.лнэгаБ ъ& копуши,етнз ^ункшшяариш £>г.лгрпг иучгаа яглг пидйн Xí.-m Ух.' херзьгоршир. Vüí:p;i...a3iij.i;r делили си.^агидг- 'у;.;у:..исго'Ы-.ол сУз-jitfiMur oiuuù нутч .«.рьС-иидах-й уч хусусаягшл ча::д .•аш-о,:,:Л-j„ü3. *>ирначидаа,. ошиша 4:угч доираепдъга y*.yuacrüw..c«i с, зларп бьтши адгоиег гаялаи а/лба.; гал доаргсшч. 1,иригуг.чи tcoc;¡. лех:скк шйеяир. мпмнчильа, йсж:.: йуткшшг- vA:.ón'.¡ ил гкзп-¡..¡¡jwm бойче иугк |:уриш:жри дугьиал. :a:xer¿tea узиии ûoi лачлигнап геы.ай-овчи-ьо0«ге у.-у|.исте-ы.о-'i сузлоридир. У^ви чадйя, бг-лш;:.: нутчда-к^плаб 'тгис-в^рил ьосигалар у;.у;..ис1ои:ол сузльра. Срде;.лда ьукудго -i>n;.o-ja:)aa, .очорида чклд эх;:."

гр.нпдек, у1.уиисгаъ;..ил с}злс:.рич.1'?аьйъцо;1«ь c;uiuru.¿j«jira óoli ьь ульр ёрдылдв гурда гппбох'льр.хои'о чшаш й..д.о;л»йги ч-л;сиз ó..j'i гош1двк( ¿iaa.xio хосил чилйу х'ш .йу лекепк чахлг kjv. аича кучладир. .^асйлся, тУплгшгои 'шоолльр гахли^шдая yi..yWJcruu.ox-доги. 1ап..оч cy3iuu:»iX' üi ^uuí.a ьсирл» рдв íaj ju-и орган ;.:въаодв ¡U'. л&нгаилиги ¡.шълук Оулди. Ун:.нг "тез" - лг.бк-льбига'.ïoi^hî-.'λ

бак она;,! эрилапг астахзосига гушуниб чолда вз лаба-льбага тог-¿■■и.: бобшшИ .кагда (АДодараЛ "1т ген кунлер"), "базор чал^сч"-•»оьига тегмок: Семовирчи, доьюр&к махмоа аира*га чаре чплмб донага гзкген чааанальрдаа часдиш олди (X.Гулом, "¿.йнгулак"), "Узига келтирмоч"\-оагига гаг/юч: Оечаг ыахкам хоолана Лагаб ололмаЛ Узи бадан уза булаб угарерда. йяхояг Акбароаааяг бар гапа уаанг оагага .сал гагиб кетда (ПДодаров., "Уч алдаз"), "гаъ-сир агаоч" - иссан те гай: Ушшг ^акрлера гуё юрьгадьа ёнаб чи-чаетгаадаа ва ишхтнгв исоач тага б ьуняладеги шузна эрагаиггаа-да.1 оулди (11.Годаров."Уч алдаз"). Мунангдак, бу сузнанг бадаил ' гексгларда "хафа калмоч"(кУаглаге гагмоч), "нсахлаая чачар;.юч" {виррга гегмоч), •"•аигилыагев гаа" (теша гагмаген .гсп) каба маъ-аоларда чУллвагенлаги гагмоч сузиаинг бадииЛ ¡¡утч -Гйъсврча11ла~ гина кучалгаразда мухш лугаааЛ восага са^агада хазмаг чалала-дан далолаг берада.

, озгнда гурда маъяо а^одалаш _&\;коиаягишшг кенглага ¡¿нха-- ' , гидаа .улумаогеъмол сузльри алохада анралаб гурадо. м.Содичова "армоч", "ухламон" кабм харакы даъллера ¿¿агаолерааа азохлаб, ■ сУ'знааг маъно а^одалаш даражаса кенг акаалагага алохада дач-цагаа »алб эгзда*. Шу боасдаа ,лЫ-> аааиаг ушбу була,.шда у;..уиис-гзъмал 'зузлсранааг бадана нугч ¡¿¿.-раенадага' ролааа уршншд«, _ улараааг кУп маънолагига, бьдаай образ драгаадага кУламдорлаги масалалврига алоадца эъгибор баралдиДуака умушстеыюл едзла-радаги иб.ода имконияааг ьааг^-ага, куп ¿¡аыюлалак бедааа аугч галаблараге.гула.мое келади. аакрамазнлнг делала учуа умуию-геьмолдага чУЛиоч ва очмоч. «ааълларааинг мвъао хусусаятларага нмурояааг чалвмиз.'

. К$Лмоч фвышнанг аол маъаоси "аароа, предавши барор вой-га чУйащ дамекдар. У шу м^юсада хам адабай, хам бодааа гал- • да номааагав.пункцая .баздриэд/Ьодааи всарларда аса бу сУзаанг чу ладе га маъноларда п?ллаш лгашшгаш кУраш муыкаа: "чолдар-моч'! маъаосида (., .шоч очеоколнлнг мухабоаг гарахака эшшщаа боача вачгга нУЛда. \.Гуло1:. • "..^агулак") "¡егыаслик", "хелечат бермослак" маъаосада (- Мачоралар шу ерда кои сачлаб ёгашгаа-га Ухшаида, Кузинг, У^ласиа. ыфмухсан. "У;.ади), "гаа час гарда" шъносада (Леша мол аодан чачмесия, - даб^Утб нуйди. , Гулом."^«нгулак") "чады;.оч" маъаосада (Охуабобо0вш1аг'дашио-

I Содачова ¿1. ¿аьл сгаласгакаса.,.-ТошкеатД^а.-бЗчШ-бег-

лар.' ■■-. "

колол колов Хам, ишии гишяга ну лай ким гуркига ¿.огабур оулдя. О.Ахыал."%к"). Цушшгдок бу оуз орда;.шда холаг %ода-лешчиш хыл вдзатиэди: "ьуляб КУлда" (Аля Нушчя бу сзрхашзм ва сер.хало хояыш гошва кялзркен, хзёлига бар (¿икр колЯб нааа' .кулл»сяраб цулди. О,¿кубов, "Улугбек хазияася"), "буаалгараб чУлда" (вахор иа£аоя хдо-а ёкни ю;.;патаб, аллааечук оуаа.вгириб ку'лда. МДодаров. "Уч илдиз"). Ььдаял ¿¡агаларда бу .суэиииг ал-касягд .цочкб куда, Урызнм ¡шгаб нУ'лда, заяжирлаб .кулда, хУр-ошм) нуяди»-куз кисаб чулда, карай кУ'лда и.ба куплоб ааъао-лардл чуллашш-ани кузьтилдя.

У^45.с1ви.6лдагв очко* су за хаи бодая л шгяларда .кУплуб шъяоларда кУллошш'аи. мосалои: Тугри у г ген куш: сахврда ра-садо.чага карлб калган усгод бу гугряда.суз охлади (О.л«убов. "Улугбак хазиясси") гаиядегя суз очгаади бяряк«юся "хеч'.гап де.,¡ода", •"гыюрин'л" «зыюларкдо ишкгишбн* бУлса, оч'.юд с;.еъ-ляаяяг буляали иаюв ирда.лда ту шгшга гад, яыш "гчя Оо^ла-яяб..когда" иоъиосч я^одалши'аи: Шу балаа орагс гушген туиаи гарчалгандо:! бУлди-ю, гад очалаб когда СНДодсров; "Уч.ялдаз"). >1а-р яккалс ыаъао с; з очмадя вз геп очаляб кег\'и: биряк;.;злорц-ияяг к? од ¿шъноси асосяде. вукудга калган, ооро-хер иькала хода гда хя;~ луодалавги.ч ыэьло оч<4о:( ¿е'ишнанг вел лзыюсага ;,ос . э1.;ас. ¿слада эеикии оч«..ок, дорьзона- очик шъЬоскди у;.у;..лсгеъ-молда (сУллануьчн бу сузнанг "сУ з .оч1.'н><{", "гал .оъ'..(Я" ¿;аыоларя-да ^Уллшкш су зшшг бьдиал яупгза хоо' шъно КЕрр.альрашшг износи оуля! л ды-екдар. Ъу холнп к у ¿¡дата ¿аюаз оркаля х;«.'. к У рш ;.;уш;аа: «лаа Ьу2.упбябл'- сяьларга казлар. Ьу^ташвг ьУаглаая яхшлоб очииглар чкзльр (А.Кодаряд. "1пт-и куялор"). «кссмол-'очиьглар сУзц '"хьрсвад ¡иляаглг-р" доыюог.ии аиодалагал (бу ;.тг;»ош • изагэ чкодшдв куягйл сузшынг хыл рода бор, адОегго), у К?;иии>1Ш ив ¿.аъао' алодсся ¡.¿хагалаи од!.и.1 сУзльиуагь хоо оу-ляб, ба;шал «угкда буадьл воекгалар бшиилмк-та-ьсярчанляит кучаитарг.ш вазк^асиаа у «зада, ьу хил щуш кУрсага^щка, ущчис-гои.ол сузлира бс-й!«;, асарларда ¡льм а^одаЛва вооигаса булаб оиас, бал)л! услуба;) вазя^а о," .:Ьрувч;1 ¿.¡уха], лугавкл барлик са^а-гяде ха.м узига хос аХимяяг каоб игадя.

йида ^¿¡уиюгеш«: сузларадага куп ;.<иь..олплм;, сУз цаъ::о~ ларадан баъьилариаааг иилг.г.адуьлицк, бу ..ш-ыюльракаг алра:дари бадаал ¡¡утда гссшри»у:ш;яя кучсЛгарна вазя1.:0ся«а1

•el ' ,

'лига каба масалалар xai.i тахлил чшшлгая.

ьадаай адаонот тала лугавл;} восагаларга павгсуд булган и/.шо-далтларяи рааллаагярувчи ,• сузди «агно иуодалаи. дойраошш кая-гаагирудчи 'мадбадир. Aj.j.io бунда:! иькошшгяар гил лурот таркибл-дага барча сузларда Аам «авхсуд булавермайди. УЩ1:л.атвиш оуз-лара, цубхасдз, бувдаи цусгасно. . Реален, тасдач ааъаосаня aú.o-даловчя бор сузишшг бадияй осарларда гурла »«аънолирнд выдало;; олиша xai. бадииа адабаег галада сузаияг ааъно а^одалаш даираси-дйдг яачадар квнглагини кУрсагуяча бар дал!шдяр. Чуяолчя, бу суз ,иадбаларда "алокадор" (Бароч бу ашда Кобалнанг нули хам борлягигв кудх'лдм далолаг бариб туриоди. Х.Гуло;.:. "^нгуллк"), "хабердор" (Ьцрв аъзоси экаялагаягяздаа хабарш бор. ¡J.Кода-ров. "Уч ялдиз"), аслада гасдач маъносадд зад "ауч" .(Ьлзданг улар балан не ишмлэ бор. \.Рулон. ."Ыаягулик") .иэъноларида чУл-лаяалг-ан. Ькя "гешчарага чшивд, ючоряга чичшч" моъаоларкдаги чячшч (¿аълииинг "кузагшч" (Огабек зуирасяшнг ёнада гухгади, сароЛня яна чораб чачда. А.Кодцрай. "j пая куялер"), "aujaiK" (...на уядан на букдая садо чачадя. С.Ахмад. "Уф<"), даалскгал "Ущк.юч" (..леч кимга «арамаЛ ошивш очиб у.ряндима чачда. С.Ах«ад. ва бошча куялаб ивъяоларяи ауодвлаб калгана ку-

зе'1 илди. . .

1'арчанд, у^хшсгеы.ол сУзлара хар чаядай э).;оцаояал буёч-■дан холл сУзлар са^агада чаралса-да, бвдаая нугч доарасяда бу л'аксак-чаглаши услубий буёчсиз деб .булш'Лди. Хар чендей иухч-дядг асосяна гашкял чилувчи -с5ундай'ка*лам В.Я.Дирягак|шш' (¡m-ряча, "нугчча уолубай буёч öajja олада, Худда ту яда il "услубий' буёк сиз" оУзлар бугуя ^акрна, xairo капа магняя гашкил чяла-ди1. •

Уъуиисгеиюл сУзларя лугаг гаркибидага хар чаядай нутч жа-раенида, иумладан, бадиаЯ нутчда хем фаол чУлланадигал лвксик_ каглаыдяр, Бадан Л адабиёу галл хачдда. фикр юригллган иолорда купроч бьдаий асар галяяиш'ч^хйь белгалар^ сифатда ел доли«-, 'лар, ошдшолар, анюялшар щуниагдек, ТЕОвара-'! восдгалар хачи-да гаа юригалса хам бу вооигаларяинг вуеддга калаши учуй асоо буладигаи уьулщомъиол сузлара ханада дзярла у:кр бйлдарллыах'вд. иунга кУра гед'^ячогш.'.лзда у.гунаса'оы.ол оузлар бадядЛ' адабийк

1 Дзрягаа В.Я. Беоедн о русской сгг.ядсглк'а. -ы.-С-

тялинииг мухим яугавий бяряяга сп$атяда бирянчи пяанга чядариб т«киир!!лгвнйнинг бойся ва ундац чякарияганхулосаллр куйидаги-чп: а) уму«пстгьмол.сузлар ха? чавдай бадиий асарнпиг асосий •яуравнй катязмшт ташкил кпладя; б) умумистеъмол сузлар бадиий асаряардв ишяагйягая тясвврий воситалярда» каттагина кисмининг вужудга ивляши учун асос булгаяидок, фикряи образ ли, таъсирчан йфодалавг учун хам асос буяздя; в) умумистеъмол сузлар бадиий ftcap тиялня сшонин ва суз варппнтлари билан бойитиб турувчи манбадир; г) умумистеъмол сузлар уз ва кучма маъноларида чета-'$9ft»BMàràtr йикёсда образ лар ярата о ладя; д) умумйстеъмол сузлар бошна кагламдат сузларга нясбатая куп маънолилиги билан агра-тб. туради. Macaпан: умуягостеъмоядаги ко'яди с узя ёрдакяда ба-дйпЙ текстлардп "хайрои йуп-эк" (Уяияг бу дадил суэларидян су' рядагялар утиргвн еояаряда шхяяяиб, огизяара 'очнлиб коядя. Д. Гулом, "йангуяяй*), "бутзпб но галоп" {Лакин 'хозир .бог лари ту талиб йетгяя бу кяшлоклар хам тякландяк гуриетоидай хувиллаб rçon-Гая. О.Ёкубов. "Уяугбек хазинася"), "асайкярай, доядираб .коя-мок" (Иязоэтгон тургпя тгойида н'отиб нолдя. С.Ахмад.! "У$к") кабя яя бог'кп куягяня маъноляп я$эдалпнг*нкя, бу хоя у'мугястеъмоя суаларя ёрдамядл туряд маъиолпрни ифэдплаш имкэнияти ксиг экая-яигиия .курсатади. •

Ктгтобяй, .лрусягп. Бадяяй адайяёт тиля яексяк *я.хНтдан рапг-бараяг буясада бу нутк ту ряда усяубяй гихатдан китойпй лексякя-нинг vyxrrv урня бар. Китобяй я«гксякя термина осгкда одатда нутк-' нияг ^эма-иямбий гтяяигя хос буяган яутвяй яэсгталар туг'уия-ляди. Гу патлам тялнянг ёз.\та куряняяяга хос буяган тур ля усг-б-яарга. о ид сузяарня какрай о ладя. Туиончя, кнт.обкй локгпк? тар-кибягп иямвй, ряски)!, публицисте» яутккя хос сузлар гарадп. Кунингдек, кягобнй лсксяяа таркибкгя бадпий иуткиа к.уяяаняб, бадияй те я яоксихасяда адохида а*ралнб турулчя vyalbrH л?"сгтк катлак хам кярадякя, уига нисбатаи бадкнй-кятобяй сузячр тер-мипиии кулладяк. Лугатлапся' кт. (кягобий), воэг. (поэтяк), юкота,-(ю«оря усяуб), осн.(эскярган-кятобий),-бад.(бадпий) кабя беягя-пяря бияан агратяяадяган бунда?, су?тар бадяяй тяли' длк-

сикасиняяг мухвм беягаллридан 'йярядяп.

Уиуман, кятэбпй л«?ксякя дояпасяга г-апсуб сузлар ну^княнг ёзма кятобяй иакяя у чу я хос буяяб, бу катяам оуз лаозяя ^уйкда— ги тадвалда аяс этгян гурухлаггя c.rn»rt'r

•ыи.йл тврьмалвр бадвиЛ адебиёглэрда чуллангаяда, асосаа,

(;0ЫйШГ ОКрир ООХ6СЯТ8 ОИДЛИК XyOycilBIiHiH С8КЛ8ЛДИ. Чукки, ил-

¿..ал гордяалвр б&та'Л одабаёгда хам ялмад иугкдагадек вэзащаса-на ба1ирэди вэ »¡агага иямал «уткнв хос jpyxHU ккрягодн. .мзса-льи: ..<у>;л;уаш кабборошч уз хояесага чапаб кетда, бнроч сал yriiai; мрагаяа гулгула босда. ьога к?оилаб борода? Ахар Рэсул Одлоёроиач селйкшюнормас-ку? (У;Усмоаов. "Гардоб"). насолда-ги селскцлоаор тер;,лай дохкоячиликкв ояд.булиб, уабу мзтндв хаи уз маъаосяда иалагялгоя. Шу бил ел бар негорда, илашл тер-¿шлльр осдаал яугнда кУчма ма-ьлоларде НУ ллааиб,' уолуömü. вазя-

Xiü.i Оакарьда. маоолон: ¿»оаяр исгвгаш.хс&оодшк лоЛцвом хи- . ¡¡ьшмг.раохген булса .хам, лакая Ьамлро Уча^дагеа аУдкгорияяииг xepopsra, Mai'aara -;:у«олг&н амасди (Ii. Годаров. "У ч клдиз"). Ьу цррчздз учти терзал «удяааган.- Улордоя бара оудиюрия ломлаэ-1ка uu'MjWiS, харорат, магааг гармаалара аса ьУчма маъаода "мухаoü'jt" шуъаосадо услуои.г в&за^а übкаргой. Термиядврашц' • оьдааа ьдабасг^га от пу хусуаиилармдан квлаб чачаб, \

сяг^шдо .гирмапдор вздцд нугчда номааагав сазана бакароа, .6о- .

яугчде хьм' «омкаагаа, хам зстегак лазала б&яоршшш' ча.'д аггаа*. •

l'LOUUt лиге оад о^здер <Ауакциошу: эдегдья у га габакалан- >?: гая оулада, ск;даал г.;х-бдсг гадала учрьб, всосал*" яомянегав за- ; эи£» раенгл aar» .оад сУзларка куладш»ча-. гурухлак ;

■ /„умг.ии: - ■

г.) р&с<..ал ¿узко ¿карго оад сузлар: ааспорт, Дег.рвг, ivbox-аоьа, аггосгег, коисхвг/идл, паргаоаа, батам, устав, npoi-pc. -ма, кода ас ва иомчолар;

б) адира а.-льрлга оад сузл^р: реяо, доклад, ¿¡узокарь, маь-•: t.y})a."i,- ндьнлегдариа, ло/лхь, влеаум, съезд, комагег, .план, у й- :1: вон, мас/р, чакара«, адора, муассзсв, буЛруч, гопшрич ва öou4a-V';. лор; ,.' .

ü) хучучйа аа дйило<'.;бгак ката оад.сУзлар: малац^а, мала- •'• •>;; mm булаг.'а, суд, прокурор, грегдиа, гузох, пааодтча, чоауа, гаргов, гергоач!;, даъвогар, »..одор, xyw., .вдшомакп;, ;ашло;.;с,-» тал, xaavaiK (А.о;1;;а ва йоачьвер; . ' ■ .

г) аш-тогозларага оад сузлзр: оразь, тадхет, капор, ге;;а-.

--г--

1;и.мсадяааоа X. в кудодосишшнм. речи. Ааюрак.

дас, .. л.ба;ы,1Ж>л.щ$к. -^ешсьгД'сЬч. ч;.0. '

граиш, qui, тушуятараи хата, иешю «apopa, куя тарткбя 'na. бошцалёр.. • . ' '■< . .

ьадаил-кктоби}! лцксомалапнияг капа кио;л на'иашг садани адабает тура бялан <^огляч булаб, узбек бадш-и- млшш лугова:;' ясихатдая ажратяб гур^вча таяач сузлардир.

Ьадиий-кятобяй сузлар чулядагя хусусиягларя балаа алоха-. да ааралиб турада. . 1 . ,. ' .

а) уларяляг бир киски бойко нутч турларлда деярла кУллан- ' щади; б) уыущсввиюлдвги • сяяонийларадаи'йаьяо и^одалаш-' хусу-сиятлзра балаа фарчланади; в) ул<уш1Стаъ*,олдага сялолалларяга ' шзсбатан вшционал-буёгдор булиб, бадаий аутчнааг а'.юцаонзл-образлилигиня кучаатаради.

. Бадаи-катобал'сузлар Узбак тала лцгат таркабада кагта

• ;.шкдэрни гагакал этшлдиЛуноачя,'сузларая услубаЛ ¡.¡въна болгя-/

• Лара балаа акратаб куроагувчи энг.Ляряк гадчичог бУлти "Узбек тллляяаг язохля лугагл"да ;.;азкур чамо;лга оад та суз tío-'

■'рялгая.-Булардай Süß та "зскарган-мтобиЛ", biß те'"кагобал", 53 та суз "поэтик" бедгялври балаа калд игалган1. Д.домвп то-ысишдаа тузалган сянонилаарнаиг изохля луга гада' KG суз "катобал" Ь5 суз "эскарган-катобиЛ", .суз "поэтик", 27 суз бадиал ус-лубга хос ва 13 оУз ез^а лутчча хос суз сяфагцдз фврчлаьгая. Шуааагдек^ 110 о'узшшг сузлащув услубида чУлланласлага Ха.м таъ- , .,'• кидланган^. 1цорцдаги ыенбалар ва гадкичожмз учун туплаагал . 'картотека иагариалларя буйяча .бадида~кш.'обда лаксакага оад 4000 дан ортя:{ оУз борлаги .ашмланди. Аввало, бу шчдор бадияЛ-дигобай суаларнинг а.чичллщдорааи белгилеыаШш. Иккяячядан, уш~ '■-•-. бу-ыачдорня Куда катта лугавял чаыровга ora бУлган бадана ада';'.. баат тилинанг лаксик-жахатдан алохидалапши >вишнлаа учун атар-. ли мякдор даб' оулнаада. ■'Ашо■маълуАши, га« оУэларвмпг шшлори-.•' да а«во, балка, уларнянг услубий аазяфзеи na'иугчиунг i;y. тура- -'■;'• да кУллакаы учуй чшчаляк габакалаигенададир. Шу михатдан, óo--' диил-клгобиЛ сУзлар'олохида' диччатга нолик булгая Узяга хос ус,-лубиЛ чатлаыдар. Зеро, бадииЙ-кято0м& сУзлар бодияй услуб. суз-ларадир. Шу кцатдал Р.Абдурахыоиошшяг "бадаий услуб - бадиал '• , ■адабаёгда, уяинг гурли млрлеряда иУдяешлаодод Узярв' хор тал

■ --г--.'

' ' Узбек талана пг азохла луга га. l'wJ то;.:,

),оаяав А. Узбак тала сяяошАтарааааг. иеохля 'iiyгатя. -ïow-

кааг.1074. " :' > ' т. .

яоодасалир", -дсган (¡.акра даччагга сазовор*.

ЬвшаЛ-катобад сУзлерш луговиа патлам, сяйвтилв акроташ вз Стай цуг« караёхшдзгя вазщмвртш -Ургашшдая шкоад цуйя-догичь: .

о) бидаил-патобаи сузларшиг .асооий кисш бедаай siiare оид ó'/jíuó, улармшг хуоусяятлари. «¿енот бадияй 'нут "»раёлпда отлет; " • -

0) улер бздовД твъоирчбиликш:, иутккЛ '¿»зиОадорлякиа теъиия-лоячй вооаюлардоя бяря (сузлордаги бу- хусуснлглор иугвдияг

óoiiiiie■ гурлеряда сездодяхдп);

в) бояйсл-кягобал су злар У'зага хоо лвьсяк-услубай хусуоам-ларгв эгогл, оу холитяя xou иь;шал ¡.ття руёига чиадредй.' .

■' Ьрдиай-кягобал сузлер турля-гушядир. Ьяяобаран, бу чаг-ла;.га деьоуб сУзлершаг бар kíicwi хозярх-я тал нук.гаа ноаьрадш эсафгая хясоблаяада. ьодаал асар тилвдо кУпроч эокяргаа - т- ■ гоС'ЯЛ оУзларклы чу.;ядогя куршшшшри «Улюаклздя:- гуг (ионе*; бар яеча Лклдарья, ио-лтохг хаи ларогх'э к,.чгая, а.маргодллор ¿¡яр-эо туп: осгадь. ¡..;-)и,ухсаа«".ш'Шор"). йвук (¡яря Kcvaiaiaiam, бу Омохвр со ну ;..ei:ra хеи ьа.чг онуч ксдлеин. И.Кодйроя. "i>oóyp"), ito.v.0, jorcan (...аоьлга ноиигаада.., аьхзоде «Ушцйдепа ккка-уч' торсах ttOiira i'.o;u:ó цилоди О.хчубов. "У^угбек хвзанг.са"), йгян (...хала Оу :;арларгй чк.ччздаа-чянча йгаЛларад; кулага и У.Нодя- . pon, "хл>бур")«¿apar, (-itiiipau базы; нф&хди хукдарге- оп;а.З'ии-дехи Хуулуг .inrop хош.. ЛДодяров. ."i-uoyp"), .ч/;.;дг ('i'&Fiia на /■укда? ..¿¡póo Улугбек гЗхгаб ho¡,.ara чУл чУз;ш. и.Ьчубов. "Улуг-биь. хъзиаася"), Ц/нангдек, оадяиД асврларда .спрко-р, дорвет, кул, roj.'ai, cisnox, ааррох, газ, улгоччя, хнбас, нагл, чоиар, эооуя, дсовул, олат, салолдо;', садок, ссрхьд, догуда,- хочол, cr.po:ióoa, чирик, рокада, 1лл, .сиркпа, Спок, ара, персах, бвсшр, оядух, агйр, х.яшор. из 0оыко х;Уилаб аскяргон-клгобял сузларяя иаглуь услубал вазауа бекоргая хблда -ьаол чуллангааааа 'куззуиш цушяя.

óciaipvoiuuiK бедгаси пав худ оу:ллг»а ütwaúi-wiioJaü сУзлар-Ш1 .ооооои от, са<Ааг, чяомая «.вьл во pama турку итоги сУзл«> ' геикял киладх;. Чуиоичк, 'ov турку;..ага оид сузлор: ёкду .<*наяг зайаи ¿гдуси юичаридаи босаи карьоччл 6Jлййхи и'туи чоропгуса-дая рччаядоа гягрйб 4¿wrapa:.7W. 'иЛолГфов. "иооур"), ofj'b (доТ

.. А0д;рох«'..оноа F. лозарга J збек гилхиихаг Квдал Узбои тиля одг.ояйга. -ó-G-coi..-

сдобил услубп Хо--оо-бег.

, да ся, юрагянд келяраёгган чашшйдаи огир дагяроб огушда. куз-ларг,аа шиб... О.Ькубов. "Оччумльр, оппоч нушшр")., рухоор ' (...гулдаЛ очллаб.каггаа рухсоря;.. 0.к(ус>ов. ."Очкушар; ои-ио:( чуаиар"), нпгох, огам, гурок,- гулгу, шс^.-ач, ops', шуьло,. дал, коиоьа, .ла^осаЬ, халва, ланза, наел, надо, .naíip, за£г, сурур аа бошч&яар. Qa^ar гуркушга оад оузлар: сокаа, осуда ,

• (Туя яршдаа оццаа, олао чарлэр оргадан .кУ гаралт» эактш хялол вуълеекда борлач, сокая, осуда улчугь чушчш. О.адубоя.

■ "Улугбак хозинася'!)., сУшж (Ьяэошшяг уквяз аиряси, су лак цуз-ларндак гдркяраб оччая ей... 0. ¿чубов, "i луг бак хазяяаоя"), сузак (...лабдершшаг учидаги аарая габессуп бцлая Укга«га су-эш; чаради. üitöoi;. ."Олгян 1зо;шЛдсн шабадалар"), бархаёг, бокал, бисер, бокяра,- закий, оаралла, иягазор, цу^гоз, ¿¡уигла, ШУозд.о, нурагаоа, дорлоч, coöas, тато', хушауд, улуриор, оро;.,-бахш, зукко, ^азяя, Fonr ва бошчалар. .

' i/оъл гуркуьига оцд сузлар: туяр ( Аяорхоя Собирнаяг ёлади- ■ ли яа^асияи гуяр эди, юрьк уруащяя ошягар зда. Олбак. "Олгая водаЛдая шабадалар"), чу aira я (?кув .коряуслара одагдеа .isumapu суку ira .чу«гая эда, ИДодпров. "Уч алдиз")., вьзозлг&оч, адо . 3ï;..o4, баса oi'lo.'í, .гараннуд чаллоч, яезиоч, аорлаиоч, боодм, чулгамоч,-jßia урюк, кзхор атиоч ва бощалор;

• ЬадяяЯ адабизг гили яаоош'л 'вяъанав.'51гли£К£,.лт1 ааъаааааа. iiOp¡.;ara асосланувча гилдар. Щу сабаб увдв 'аиъвнбвяй восягзздр, иу.улэдая эокаргаа-кягобяа сузлср фаол'учралди. âcwjpraii-Karo-баа сУзларяаяг ómiuü адабиёгдагя 'Урая маълум услубаа наза^а-ларня бакариш бялаа улчанада. Чуяоячл,- едебкл гил учун эскир-гбн доб УЖОйлаваШ'ва"архаик ¿о гаряхад сузлар гурлл услубяЛ вазиС/аларна öaagpuö, бадидЛ гдлнинг луравиЛ аихагдай Узига хое-лагаяя гаъыашювчя иумш лексик.бярлик сл^.вгада яааоён булади. Бздиял адао'цё! 'гурли деврларяя а ко апярувча восига зкс.а, шу 'давр рухийи бедияЛ- я^олаиашда Уш> заллягв хоо бУлкш лексик 'во-' сагалардаи (/олдалаш.;асляга «умкин si,:ac. мухшщ суядака, архаак ■ ва гарихвЛ сузлар бадии'й адвбиёг гилида герихан иавгуд'гувд'я-

• чаларш яуодалаш учуя «уллияилгаяда хам aynuiii кугйряакялякяя, гааганаворлакаа руёбга чицарвда. .«асолларгв '«урожааг чилаИ/аш: Саркашляк ßpnära ёрдви барур (П.К'одаров. "¿влодлар. довоня"). Келгирадгаа гаадага «ург суздса иккагаса, яъии сар1-:ьшлак (настлан) ва ёгап (душшн) архшт оулаб, улар улд'мяугчяя сяношуаа-

¿ti ; ^

' рига ¡йЕсбягаи -телгенаворда'гИ'-билон агралиб турадл. ».¡азкур cjfs-шр 'гарихак ишуд :туиуачаларшх ^(¿одалаи, ну зада Угшш'а хос ¡•¿/¿¿и 'г-з-ыдишаи ''ва куш;-;! :кУтариши;дйкга ^ушара коби ,вази<;.о-'Äüpiöi 'баздрган. чауадол -хоаш "чу.шдетш адсцолларда чудлан-тал ûjixDM'. е^дардо ••хак >«5 jan • муадв: ¿авдор чалан эгачисшшнт догулрллщкк онльрдиЦСОДмад. "J\ik"). Ушшг иночлерй, -шрик, квит кзлдал шов-шов юр пундар ада (Оабвк. "0л?ин.водайдаи ша-бадалар"). ..«асоллардахи до ГУ ли, еио«-сУэлэри яа^аког ¿аъно Яко-дслаи вооигаси, бпдки дугчий гадганеворллк ваз%асшш ха.м ба-здргаши бсдивл адсилёг галшш бусаз гаоахшур чаля б óíwetow. ■

'Jiji-m, архаш; ва гарихиЛ сУзлар- uawiyu Д£вркш.г wyxnfct хуеуойдт-фшш бьдц;'.а адабастда ькс зп'арувча луровиа воокю— лар сулаб, ул^ркаиг ОадхшЛ адобдйт тилада fctroa нуллахи.шй услуб галиби Ciiv.uH а.аягй оазда. -

Е»

ооклргаышк болгкса «аавчуд бу.и.аган йбдхшл-юнобал сузлир-ышг бадаял адабйёгда куллаш&а допроси эскарган-ихгобиЛ сузлар-га ласбахан ьсигдир. Ьундса сузлер у.'.ушстеъ<.олдаги синолш-шь-ридан ьксак услубга хэслйхл, бьдалЛ нугвдэхи елъаяашллхц'л .иа . v',o:>acj;),;;up.iua оилаа аграласЗ -¿урода, ицсолан: Туи пр::;дан-оччон-дь олкс чярлэр оргидан куюрйдшх эодгкно хадол 'иуъласйдц оор-лил с о г.а к осу да улЧугь чу;.;гиа <и.ь;убов. "Улугбак xt sanaca") ¿.лсолдыа орх'адад, хилол, ьг;ыа, борллч, сокл.ч,'ссуда, чУига o'jзларя ót;ua:.i-wjroóiM c¿ злардар. Улар уабу- гахшлаг.черилб ßü (¿олзййя гавкал .{лдха.;.- by Хол бодйлй-шхгобдл сузляралнг бадалй асариарда ta од Ri;inaiuu;: ;.уи-.айллжидаи далолаг боради. .«иеол гсрлчоойда i-.илгйрллган с*эльрал у*.у;аКсгеу..олдйта caaoaa;j;äpa балсн нагло bu i,ui.ua o'S йидор; ux'a eaxt, задал чопшиираи оркидп ба>;а;;..-и:гобиа ciwiapiJiar бгдлал яугк зирэСвдоти Урлала o.j-aa-\лмяшрш ОрхЧл) yiryuicïowxœuiara орна(са) сУзаишг са-

'■лоыил \ор.кб, ичьйЬси t ' бслхл хусусаяга не э;.оцаалад-!>1:сцрвс- • Ьиалак р>;аг;:дап 1.арчлаи.'.о.;да. Уаляг баДййЛ нуг:{да уабачалал-гшипауа усяуой.1'лак балая оогла:;дир. лйлол ас.;лда оЛ гуауичаса-яи оил.мфада, бу суз 3i::.w!>ajai оЛшгяг у;^;.^ э:.со,

бедах i.nsb Ft ралли», иш я ссц гушаш оЛ" гу^улчасл' ;швгуд.. ' ïajxw.a.r»na оса бу ïyi;iyn4omi елнгш ¿¿одьловчи х^лхлда суз ¡Цк. ьу1шяг-учул .jnuiüv бода^Л нугкдо х-ибачалваг.;.« а^ода ху.суcania бллзн богди.;. i'íyuic ва оорлк;1 сузлурулиан oijauiil Лс/хч учу а хос-лблаия ау сУоларшаг хлхдак услуб 'учул ;..оол;х'л блчан хсрахаорла-.

¿у - :

' яадо. Сокаа .сузада асе "¿сишшк" гушуячасаяааг бвлга-дереад-.¡.ахагядэн нюралаги йлодалангаи, чуш'ан'(чуи»04 сУэалаяг си-И-агдои шоя'ш) сузи "оуркангал" маъносада бьдаяй ну*кда нУлла-Н6ДИП1, гядда yiaiar худда ту «аьно'сиии яуддаловчк у/дуг,ну гкаЛ * ciäjioHiu.a ыав^д аыос1 Куринадика, бодаяЗ-камбиа оузлариянг бадиий яугчда габачаланяш учун асос буладиган гурла оишяар

НИЫ?/ Д. ;

Уьущи; бадииа вдабаёг галлялнг локсак аедагдаа Узагв хоот лагана твъшшловчи баданЗ-кягобяЗ оузлар куп гар^очла вазаав-лар у галди ва ¿¡лкрвя бадаай sax а гдан хаъсярчан,. образла й-.оде-лаш HiJKOHiumum береди. Ыушшгдак, бу 'наглей бадаий гядда■ у.'ун-ясгвмолдага с}злэрышг гурта ¿¡аько иозщслшларя ьавхуя булгая сааонаилара сибагида чулланаб,-уаннг лурашл-Вдагдэн бодляга-на, фикряа бугун нозпк.'шгя бадан- и^одала'ш иыконаяга кваглага- , на курсагади. . • ■'

, Огзвка аухч лакоякаои. Ьадаяй адабаё? гада галш.нг иуадой . 'бар куранааака, .уяда «ас^ачаг тал мрачцаёганзнг гурла .даьрлара учун хос .бУлгоа лисоаяй восагалар, белки иуткнаиг босод гурлс-рага алочадор дугевал' восагалер хаи чУллаяяладц. Зеро, 'бадаай едабяог тала шэмшхен бадвал-обрсзла будаб, у »¿одала» гаъсар-чан, э/.;оц1!ОЛйл-5кспрессав Бооаталарга саяяеда*. Ана. шундой во-сагаларнанг* бои -кинбдларадан бара огзака ауацщи 5збвк шшу-нослагада орзака нуякнляг лркоик ва саамкадв xgcycunxmsc цх-ройаича Ургадилган гададкогдар ;.:аз <уд*, бирок avms^ Щ"« socu-: галаранянг бадааЗ едебдё*дага•услубай хусусаяглв^а деадзд урга-juijuiaran. . •• ■■''.. * ■ -

. ' Ьадш:! йдабаёг 'гялада Kjtanbaxaa огзака иугчха- хаа лаксак-гршкашс вооагадарна Ургааш .сУзшаг ашционал бЗЗкдорлаги, . и^одвлилага..11, кУчиа 'шъцо орцала ¿акр кглдалсй одиыи, косагач шъаосад» цуллвглт, хелч ивноляарпшвг йакрай худоса ск&а гида ашлах'алаша кабиларниаг барчаса бадиаи вдабаёг йшящн^ 0-7/ цаояал-гагсцрчаялйгааи гашшловчи яоеагалар тшищгщих лайда. *йсалая: Э, Ул, агялоч, Да:ЦД огшхи да-

мал ул. iiira бдрсанг о'жагна, игдар бораарод» ^А^ХЭД,

"Куичааор чаронлеря"). »лвоолдвга двщщ} бадча р|-з. дщ.цуэ цо^ц—

.

^ Уриибоев Б. дозмрги ysöe? гададе гсяадравjßir.eropafl. —'i'oa-

кея1,187г; Jscjqk гадя сузлаиув яуг:<а ^салвлаои.-^са-

кояг,1Ь?4; 'ХурсушУлауов ы. Локсара. узбеком).! разговориол р<зчи. Авюрвф.дас. л<ояд,^илол.даук.-Тй1Ш.еяг,Х^<:.

".iíj

гьдври oraotai :щгш xoc. Чунончц, ул/игялоч, далди ит кабя-ляр вулгер с?з вв сУз бярикаалврюшр. ¡•асолден .¿шълуа сулимо«—' дакй, у ¡лбу 1..к};р 'карьгилайггай арода..ет-вдхс. Уадзха барянчи' суз орчали сузлотаашнг галглоечага булген /.¡уаосабога, яъяй щ.г.рап: уз ас.юдгзслш гопген. Ьу зшсзш кейяягн ягялок сузи ва. дылда, иг блракизсшш кУллзншя -бялон-'янада куч&Лгаралгса.- аугч-. jasar оалбиЛ ¡»..ойдонал .бусчдорляганинг кушшоа яучгаи аэзари-дан гум'-уга сузаяанг чУллаяллкш харакгецла. ОгзвЕй нугн-«а xoc хуипугя сузи "огаз" (.¡аьаосида, acocea, у Г: хелвоялзрага ялсбапл чУллааилади. ьчорадогн -масолдо аса гшсгэ аасбагая

а;1г.агйлгли оалбп'Х д.аълоля 6;/ сУз-чар, блпяачадвн, сУ.зловчишшг лапалирго во >;ft¿tra цчюсебашш »¿одолагаа, ишшчйдрн, ауг-кпЛ посагалср ор-;ала оУзяоачаьинг 1;а<-лага ва 1«>ндэЛ пш экои-лкга ш:лдиралгва, учаачидьн, .Обдаай (¡акпииаг »¿.оцаси&ллиг-н гяъ-. ■ шшлслгзк. лу хо/. ora,-ах .цуги ллсонал восигалордашг куп дозп-килалаганаа дололог борода. " •

ürojaa; nyuaanr ;aic»x¡"¡ аосигалпрп ха:л.а~хал б;'лаб, слаба.'; галго i .уаособигп эдйглдкн казарка одобяйгларда КШ1: гурух-' re 's:tptraaa;ui^. 'Juey п-хчииэгяааг хусуоаягэдза .келиб чаччин хол-дз tííj;u'¡;;'¡ бдаоасг галл,",;з кУллаиуача oraaui кугч восагвлеря' яа-> зсра;;' ьд'-бастлорда 05рагилгш!г.ек: • о) адабпЛ аорлд доиросидага ёка a,ucia.í лорьэга ячия гуруьча ot заки. iv'i«: леьсаксся; ó) адг<-üa.i -г»л учуи аог.;.;ада улдд аалоуилгсида аор;.;зш: üysya-

пд огзска «угн лекоикоси мби шаа гурухга л.:.решб гяхдлд ча-. дашш. иараачи iypyx сУзллраа беда:;; ы;л яучгса аазьрадаа чу.:а-дыича харекгоцзаи i.y<a.::¡:: улэраааг ьсося:; час..а услубал újс;;-Па »гь булгой су зле р булаб, r,n.:r.ar.¡¡; óüpop нз>:«, ирод»-.ог, хо-гисагь 1.уаосйбогааа ¡u jui ас иу асосдз 6с.;шал t даба л1 гл~ дада г.уплла услубал '«.'.конааггл-ряи яр а гада. Ьу гуру>;гс чирраи

ва cyjüU'j «'..одаловчи сузлзрш! (1-улы.-ер::з; лер) карагяа í-Sj'i..-г.аа. '.мйседсл, Олозкаааг '"олгаа аояалд'::а tiaof po:..aaa;w

ту^уачоскаа салбаЛ ааьаадо а.^одаловча ¡;уа:;;ога огзакн. аугичэ хос .лоскгслар аплшт'ааг.росс rasa гди (...эгшш гул- . дкраб суасго код^да-да, 'óucyaa4;¡" га;шн:а бялан

раса У раб о;;сда (., .сичолааа глрьгу .лшб, .yjuití ола-

^ Ji6.-x»¡a Спуавгака оуссього юш. -••».,l'-rV.- .-О.'Л?-116; • ¿йбск гада лиг.саколопьлса. '-Г^Х-бвг.

• ; ди), у лгу дай айди t.. .дсрахтлар осгнда чУкКаГшо' ,утираб. у л гула ü в'ии) яиа щ аоарда игвпкрг.ок". маъносияи шмделоачи огза-j'ii яуткка хоо куГгадатл оалбкй иэъйолв сузлер кУ&яаягалй «узе- ' галди: пУягиллолюк- (...герда:!йб угяргап Кариячул пунгиллаб- ' су зга арслашди), яавракок (ыасгура яна-бир оз ёлгдз .калрчдп),'• гулэдрамок Цооялох окаряб нвгда ва гулдкрзб-двда), яянгярЪо-шк (Ьалрза'гбозлата'чШ! <зуПяи.1гэ куаяб беряяг-доди пиигярлзб) •.. >т боищалзр. ' . '

Огзэки.аугкка вид сузлараяяг буёкдорлиги уяаркияг'хаяно ( яаЗграл) ва кигобйй варяаягларя бялэи -ссшшяргяндв яяада я«— кол кУплнадя. 'tuco здлаГшш: ..." " '

Ьвйтсвл: сузлер очак

звайлаь'.ои

лолак

атгааг

6,37.0 р!.0.<

катобай сузлер

сркан- ./ эъзозлакок конедд гаассуф здо эп.;ок

огзекя -чутк еУ?-

■ Л0РИ аеа ' ; ' ' . непалаиоц . боя

Еодариг

дУ кздпдщ, г,о!\ил- • Л8Г.М0Н 1 ■

. od Да а

4>ï , . ■ , ; . .яукул , . урвд.гупурэд. : кегворгаа.сулуп тУря»

куя . .■

'-уда , ' гол г

вотол ; ' 'диёр .

"сг..м • • ■ ' г г,VOM

емок . • ■ . .• гзяаяул кялмок

чаро^лв . борао.зоф

чкдаи . натояаг • ;

куш '• • . ïï01..c ',

, tora:;:? адабяёг 'Галяда .огзек;:» яугкка хос куЛадвги иг»бяй..'• вэ caída:; {.¡эънолп лсгснк воса iеларванг.¡¿-аоя кУллййгляаня нУрищ ¡yvsy.ni . • • ' ' • :

I. Пмобн;! ¿¡улосабаглараа я^.ддзлотзча cy-злзр. Улар Уз наибе-гядо.якя куЛаязгя качка гурухлордзи кйорег булада:

а) арколашп мэъяосяяя бялдарузчя суз ва сУз бясашшря: пучу.;, reniait, бблэся. гугшагур, толчок, бугалок, чарогал, оп~'. .чогда, r'jKúariVi , ярзондо во бопкодап. ^асяяоа: Во;?, пучугнг*, бяпйиш буп котйЗсся-еу (С.Ахмад. "У£к"). йптога тУП булев-», 6,7 тоятьк ЬллаК&Шшрга дайдиб врса '(С.Ш-вл. "У£.к"). к.г.о -чя-:--роклзря;..., гу-за "згпрда (0:;-бск. "Олгиа. водя'лдая иябадэдзр"). \ ¡so'X болооя гуимагур, бу о'огкокдо пардок вягял ода.; ирод¡aSjyw: (С.АХЙЯ. "'■/, ■["). . ' * . '

■б) iï.Jiïiîr-ox ва- ¿йнлещэН'ашш ийодйловчя- су.з ш- суз бярикка-j'ijiií: барака'.тоягу}!•,: уьршшдли барака- roir,. садаРапг-KOTa.lv ans- • . on / сонцдаи, oïaurrà' рахааг, налом- булсян ва- бощаляр* ¡ша- -лап: Ьврека топгур, сочиит орчага тагтаб- чулиш (*С:.Ахмад.- '," "hp;"). Каксажар. у «я у^рангдад барак;, ronДа0 дуо 'чаяигшди-(о.Ах*1йд. "Учл"). - iíypa. полвов, акаси аонидаа,. куёддай-юяуя--дак бодаема (Олбек. "Олгян водийдан''шбадалвр">. СадаРанг иа^ •.' ïô.'i, cîjhs« туцларида чалгарасан болам (Охбак. "Олган-иодаПдаа-аабадалар"), ' . . ' .

, в) ачяяяш, куйшша деьшишршм ямодаловчл восаталвр: шуряш? чу рту р, бачора, шур иеиона, недолей курсив ва бопчялар. :¿aca~ дал: By ранг «ургур калия кУлшщ курак, чулгоч супурги... (Ой-, бйк. "Oj;híh водийдан щабадалар"). Сабзавоглерщ йлгиб зриуря-:.' qoimóm бечоралар (У.Усконов. "Гардоб").

2. Салбяй цуиосабагларни адодаловчи сузлар. Улар хам, Уз. иввбатяда, ку.'шдагя качак гурухлардая- ибораг булади: "."."'а)' нодас шьносяяи англагувчи сузлар: баиол, ¿шккор, 8ул?_ ■ка, бУри.Уака, чузгуи, шалга,■оатанг, сурбет, нонкУр, очпадар, но«;ард ва фвдалар. ьасалая: " tía Зля, чачярса.к чачара.чляк у баг?оляя ' (Олбек. "Олтаа водалдаа шабадалар"). 1.'ача. ьалиб бу- ¿ •' гул капа совхозга xyssijaa булган бу упка.'чучвараиа хос еаваб*. да (û.'.¡¿чубов, "Оччушлар.'ояиоч лушар")«.Ха тулки. Тушалгm . оувга air». Хомгаиа бул*:ай <(Уя чол (У.Усюнов. "Гярдоб"). уийдарбаз булсак, бугуигй .ряёкор чол» бялая Шанги-ёсуыан чай: дан келди Ы.^.ДУст. "ЛолаЗор"). ' . . • ' ■

б) хачораг шъносяиа англат'увча сузла^: ''баччагар, олчоч, •яуряаыш, цурдор, харош, гУнка. '¿шеалал:-¿уда алаизада.бачча- > ,:гйр... Шу агроуДаги *0Рлардэ санчиб юрабда. (X.Гулом. Ла.чгу- . / дик'.'). Ту'хга, гУхга^Вораоул"алтувда-я, бу гуяка .гогангязня

• у,ш йанйяыаПдн, дзб (У.Усшнов. "Гардоб"). Ир'нкУр. .'Гузйнй вб' .., tyiuiarara гуиурган ДУсг. "Лолазор").-

, ; . в) чьрган■ ис-рдаловчя с?з восаталари: отаяг учкур, улйаг куй-

гур. куаяйг сгд'алаб-ôiiiiyp, пул кур чилгур, тусаягаа ел ахур, -.. т:;Л:!нг ивсйдхур, крлланг уэялгур ва бошчалар. 1.1асвлаа: Уланг

рльр, куняга лнга ran чичарадяган булаб чолдя (Ойбак. "Ол- . .4-:;» 1а?да:|даа-кабадалар"). Худоё худовавдо кузларааг. оатклаб о«-4' . ç'îb Cffiïa (С,Ах.м::Д. "Уфк") . xlo:l, гусангли ел aiyp (С.Ахшд."У^л"). г) .'jeüCüí.'.saj¡;u; из^нсояш! и^-одаловча сузлар: гудак, •.... тир-. \

/.;изак, гярраячд, х'Уроз., :msm¡i т-э ö&Siteflap: Шеелит hï-Jo, xîpos/iop. - 1л£!ст,уд -чапаниларки аокаагсаго гоборз чагти'чроч оля оорда "моигулик"). 4аъяо!?иягдаа-Зргилдаи. мювдй,-

доб -у-иалд, ичига мои духгир аквекаякй, • хогиячвнгик гузагяб ' сан (и.ы.Луог. "лолазор"). " '..' • i ■

д) ёпеичокляк, лвпеаоаглик ва ай'ёрдиу. ыдълолзраш; англагув-чй суолар: одам, лагга, хира паша, №лкя.'4, • п«ош;{,.• пухгаi ио~ -J10U во боикалэр. 1.1аоалая: Сен f лгур ' шша калий хара • паша дог •da г гая когодг.аЛ чолдикг • ( С. Ахздл. "Уф *). .кУ ярляга

Хвч яарсо ейплагапч^ндой купле рк. анош елкм xsj.í копгп тоглд . • калавордб (А. цухгор."Чанор"). Во",, яясвд, зоГг йчаагдан"я8®!г<:'< улг?р Длддор (С.а>;мам."У4п"). .

Лпдй шу хйлдзгя суз ва суэ öiipakmaspkflflar, иуяиягдок хал:; мвчоллараняиг огзгл'и яугк bdcíitbjígpií скготйдв бадвкП яугкдзгп уряя - тлил «йляягаи. ' ' . ' ' '

Огзвки ну г ¡; восяхалармййнг иккян1-:.! гурухага дяалокг ъз ше~ ввлоргэ ояд сузлер-кярягиляб, бу •восягаларш-.яг хам бадаяй яда- . ' бкёт 'тядидо-гутгея 7гии ургаяялген. . ' .

Учяачя 'боб"ЬадяяЛ влге'аёг гилядо вврявягдорляк ва ыаъяо-доапйи Всрйевгдорляк.вз мътпжулт .Вврпвигдорлик ва

уяяяг тал тпзшлда гуггек -урп» ¿:асеяш:т Ургояии коЛяяга гкл-ларда пвдуаослйк fanaanar ь.уашолзрадаи бяригз 'зЛдзяди. ilaaopüit ¿.вяболарда взриаягдорляк гил. эволэдшояяяяг обьоктяв чойуяг.ягдори зоосада вугудгэ келгвнлаги каЛя эгалада*.

¿аряакг^оплкк хусусяда гакр юрягадга'яда, бу 'вооагзлеряянг ¡.¡у хам болгпсв буягйя,; гидняяг бзрча; нутздЛ кУркиаалврй учуй'. \ хоолдгяаа олоаддз эдлд -эгиа лозка. % бояедая, нуг«ниар''барчо . гурларада суз воркаягларадаа'нутцца ¡..осиш танлаб-шалаши пущ--' .мадеяйягкяяяг• асоси хясоблаяади.. ., , .• •

ЗагсавхдЬрлш* -асосида. бярор ¿«крки тчш во уадан ортич луга ва Л яосягадср оподли а; ода леи ёгада. Ьарок, гялдэ бярор гаису-ни J.-.BHD qy глчдордаги лугэвиЛ socara бала я уларняиг гурля до- :,• рэzee:иш' »¿вдалей y,o¿¡ адг-кля. % яукгая яазердэя, .лугавий ва- ' рконгдопдйк доираокдагк,с?злар бир-бйридэа узоро (Тарчлаиадя in " • узягл хос лугявпЛ восягалар ск^.втядр ургояялада. лутаглгл варя-8нтдорл:;к доярвсйдагй сУэлар уибу яшда: а) сииош5;.шар; б) дуб-

^ Гопбзчоякч к,с,- Заряаигяосгй слоев и языковая -нориа.-М.'-,, 1978.-с.з: . . •

л вI сузлар; -в) сУз вариантлари каба гурухйарга аяратплган хонда техлал «йлаиди. , ' ."''"■"

Синшшил$р. Сиаонашср г ял луга г гаркабада боГшгувча, нугч-,ьа эса оадаигак раагбаранглякни гаишяловчи ¡.¡уха;.! восигалардаа • барадар. Сиабаашар хаы дура! гаркабядага бойца сузлар оаагара , . уцу;..ай на хусусал. оафагларга зга. Зеро, салонам бошца сУзлар ' . . сапгара ^а ъцо асюделаш хусусияга кйхагядан улгулап"! булса, сана-1жш- чагордагд суздаршнг а-шъдо а^одалаздагя раагбараяглагя унаьг хусусай кахагидар. - Айна иу хусусяяг санонашаршшг бадияй • адабай» гилада фаол чуллааааи учуи'-заАШл ярагада. Бадиязг. тала обраала-г-аъоарча^лвкйа асооланувча гал булганлага учун, уада барор 1ущуичаая «урла даражада. яфодалаш заруриятаяинг гуРкляш уабиай. Бу вазафааа ну и; жараёнада сиаошляар. бакарада, , • Тихсуноолакда сяноаяшар лакоак адъно -даракаса ва уолубай' буёчдорлага ¿отгая яазарадаа ядеографик аа сгаласгак сицошияяр-гз ожрошлади. Саноншдларга хос хусусяятларнанг барча луп; гури-"да сыдаялша -уларааяг лексяк ва уолубай кахакдан барчарор -акая- •' лягана курсагада. Чуионча, "айлааяб юршч" иаъяосадэга аДлаааоч сузшшнг синонима кезздч цускяяпг кайся гурдда «Улланашага «аре' ках'обаалак хусуоаягааа .оачлайди. Бу ход щу сУзшшг услубад Ы1хатдаа кигобый нутвда хослагяни ку рсамда. • Биаобариа, хар бар • .,. \ayt4 "турада .шу нушшнг'У'зрге хос хусуоаятларадан келиб чикал' ген холда факр кфодалааада.' Факр ифодалаш караёщща у на гула- . \ ' чоадя.айода эга одадиган'цУз гадланада.. 1Цу ааосда. саношшак ча- ' уорлар боааб борада. 1.1асалан, "барор яшна баг-арш" ¿¡аъиосадага баязрмоч, ало оп;оч. багаржяс каба сияодадшар чаюрада огзана - ; аужчв хос дуидар^оч сузи орча'ла хаи.ну ашздо афодалашда, Ашо 1 б.у суа ючорадсга шъаодошларадаа £арчлй раващда "шиш жеъерига еуказао бакараш" иаъиосрая ¿¡¿одалайди. Ьаракалла, леса арзайди,' . аскадаб шиш дудздрадя-дз, • деда ¡.«эегура (Ойбек; Одан 'водайдан' , ■ иебкадлар". " ■ . ■. ' ■ . :

■ сцаоиш 'сЯзлорми харак5ордов'ча',адхии хусусиягдар

««а' фгаосадага балги даракаагщг хар халлага, аиоцаишл-бУ.ёвдор- " мь иа услубц.'иак хусусалслирага 'зга акаялапУдадир.

1.ущ{ягдекл саяонш.шар гор ва кааг'доарада ЧУлланааш балан 'царил:.аь-.ча. Уллрга хос рувдой.Серклаашидйр 'оаяошяшк сузлар кузагганда ячкол .»узга гаилалада. ФакраА'шааааг дали- -..чу шдгд'а хе^вал хек аал;< гаодачлиЛ оладя.

Kl"

У"

•i-

« ^ ■ Й - » Ä » , у * »

i ' I о , i; '

t"- rî С* . f' • J !

s- ¡ m*,

i '

Р Й8£ g ' fe' Р **>».© . Y " «

* ^ If $ ^ ß!

.55 ^ 1 »n .Г , • Ь ■ ?- ' 1 i p.

Г- , 1

Mhg p sses J

а- -к ■ tüí s.'e-H

i

. ' 5ь u B.BrB'

i

• i . ! .. ' .. !

ÍD r,**«?-

О И'(! .Л

О- 1ГЧ-

'о * .

Р-Р ; .«'с,,,'

I . lio

g

!!'•' г" i

ups- ■ ' ;

¿Jü:1 . , ■ С рП 1

' -I« , /«S :! 1 '

I I , . .. i

- >j

i '.л >-! I - '

VJ C\ KJ ' I

S « «'.H? ÍJ . Д» » ' л * I " '

я ,J irr». Й <» fj »•; i I

» I". b • LI ' .SM ¡a t

. 5> ! & 1

i'b'U:

PS? 6Ss.fi -?J iS ■ Й я

si «g- ¡ щ/в

i

ж й- tí . i ,-c, *, д i ■]

"cxñ £• • t¡ S fe fe o. . «

' - , »-и ■ i

■ у а зй fja ,g: h m ex „ №, •• i •• i

fe 5 ' .h ЯВ -g

i" í? К « Й.Й,^ ' 4?. • '

f - . ■ Г- « :

1 'о I , VJ

' .

i

» . ' i

i I'll § щ rn-imn

- ы о . • I" га н - 1 I

о ; \з Ht- <н 11 . i

I

г

-s * -с, и?-: fó : i

•S й Ь?7 ^ gb Ч' g» •

° - г • . S;4 ' /й '

Сй(40айШ1рнайр uyi'K жадаёнида килолвдашаня.' бвлгаловчи иухш • хгуоусиатлардан бара уларнядг' эмоца'онал-буёкдорлагадар. Саяо-шшзршзаг «угк гурлари ара табачалалаши. кузвгилгалда хам эыо-ü.uoHiui эдатдан буёндорлашшкг вхаыияги Kaiie зкашшгд якчол куривади, Чунончл, бадиий -hjik учуй'хоолангаи синодшларда,асо-çsii, иаобяа буёпка эта эиаялан, гаятанаворлак хсуэатялса, орза-

ьуг«;.са дооларяда, а^оедча, еалбяй'буёгдо'шг кучлялщ'я соза- • лада. дЬоалан: nojwxqif,' íi^pft^uioa, мусео^о, барно, зебо, аетл, {íVbüop, вшквалаядак, jgBfpV гашлашк, гамза чилшч, хулит н, ча-¿iuîiâop, сурур, шабади рабиларгаяганала, кжсак уолубга хос б?~ .'даб асосая вгоо'иц Ддрйса^агларни яфодалаоа, дароз, наШшв, паа-дава-Чй, лайсаиоч,(яркалад, щрадймоч, валдарамоч, УчраШлоч, '

• tiyрои.кабилар огзэка «утка хоо булиб, озлбяй иуяосабяуларна í¡;: :..¡a чячараидз чуллалади. Зеро, бадаят • учу и лугаг гаркабя-маги бврча с?злар сингари сидошзмлар ха!л маъяо ифодалаш.воса- . ïiiogy щ боне дав, бадиий-цугк сидошшлариидг «Улланит доирасини мщ^Зтирада, ;уларшвг.свшптт-уолубмИ ху-сусяяглариня аа&юёа ■¡итадй, гилии яяга сяяодшлар бала'н бойагаб боради. Хусусан, íjsak¡í?í вдайиёгда кУшшча икодкорнаяг суз чУллаш нахорати'билад Горлиц равивда янги сиаошыдар 'вукудга Каледина, улар икодаор*; • iimiv,.суз кУллаадагя андяаддуаллигяни шшё& адлади (буддай сико-шшльр' аядахвдуал сааошшлар' хмеоблаивди), Ьадинй яугч- караёна-' да индивидуал сиыоаихищраднг' ¿духи;.) Урна бор. Чудка улар бадииЛ дагчдэ .йикрий образлялакяа' кучайгируячи сеявягик-услубал блр-

: ямс саф81ада .*(ухящир. Йаеа'лаа; Кимдар.чогдан ran учярда (Ш.Хол-парадов. 'Чал кудрик") „ ... в!«иш куллик чамал билад хазаяашз ШШ гаряблаада' ( А.Кодарай."?1гая" кунлар") гаплэрщш олао ку-■■ ра'дак, Улярда ran учарда - гапирди, гарлбладвд - чашпочлаяди ! 'дУ.зяарига' синовии сипагяда чУллаягад. . ••

/-у'/Ъагший всарларда кУллангаа акоария! иадЬидуад ешхонимар ■ ^¿Ьд^аЛдагад гуиуяча J.;srHxa хослягдча чоладщ. Ыасалан: .Ыешор

• Ййшнушн КухоршЧ хоаадонида дой/ж> 'яр«иоаб гурадиган^ир. шдуз

? "ivG'uiop"). гапидага шдуз сузи чаз сУзяга сиво-

• iuui' c«ç зткдэ нулланилган,- К из гуиуичаоини 'ш^йзлагаа бу суэиинт >ш>а0с8 "пу 'i \о ошгта реаллапади".

• ' J;a'(¡якгии! гаовириз^ик чедараеншшг каиглити сшюиш с^сийри»'!;!1 кугиг^б• npsгалаалга шлкои-'тугдйра.тш.'- Бикобарин, би-:.ifjj> íyísa'isHsnr турла дерйкасйкл я^-одалаи кУплаб лидгаис—

ïiïk восягалардая (-оЗдаланяи feuar óamañ путчца яро* %'èoiim, ' "нараш.-?" даъкосяни я£одэловчи карйш, боша, назор оолию, гох, тшшлиоц, аяграП-шч сузларк.талниаг у ёкя бу.нут гурляра» да .«Уляаяалади. • ..••'• ' / •

Бадаг'1 адобаатдо зса "нерабоч" »fewtocnan и^одвлобчи уибу оузлордоя гаякарн куйкаэгя лисояи;! яос'нгалар. Хаи дУляййплга/ы кузатилдя: кУзяон качирди ( ...фроятчиларшигг хояадоядярига дя* гошр.чалараяя кУздая ксчнрдя), кузлаокна »фргди \Оуго<5 оклада гшвялявгая гуза далаларига кузлвртш -мгуртди) влойхяэда • («Ура гвваракка рахяыа ва гаивяш яла ала игла да (0;; бак. "Олгяя . водяПдан шзбадЕдар") куз тэилади (Иулат'попкагэ кУз-гаилакгя Хаи :г2ппгапМ, хярионга кораб когда,- О.Ъ.чубов'« "Оччущлар, оп-. аоч иуилор"), шхлаяиб' чолди (Ка^аияаг куза Толще Азиндягс, шхлзааб чолгея эда), тякялда (Кур^оябоЛ oie noiî ячааггая, Угда га зяидая такалди. ?.Усшяов. "Гирдоб") ва б. '

Сяноляшар нутчял, хушоддн, _бода::Л. асардагп. куеладф fiyi-кн бяяая nspçoaaraap яугчяия хзрайгерлоячя ¿¡ухш гял бЕрлягл-дар. А'Лккноа{'cí'.Hoailaiaрдага услубиЛ буёчдорляк персоназдар нугкииа яядавлдуеллаигярипда кул каладя. 1>адии;Л когялррдэги ; саяоявглар кузагялгандв бу иэситвлор оркаля не-рсокаялер гэкуа-лэрга 0:;:рвгялг8ялягя, уларшшг характера, хусу.саягига,' Мослак . »А.'одалойгвшнк сеэяи ку tacan. овсйлвн'.'Хурюкдв бону 'бддв'н мдо-леешб... (О.Ькубов. *Улугбок хазаазса"), У Уз угряаа coa (За- , лак укаяг Улугбзкг:в. бахшяда эггакдв-ку (О.&иубов. "Одчушлар,-эпяоч 'cyrinap")., ....г.уячйляк бвклар- ва'/-¡у'лозяилэр .довойяовда \л >;озар здялар (ИДодаро^.'Ъобур"), Рейс, улер билан бкрпаа yin— x:ó, коПян eBi> сураб,. -зашита чинди (ОЛбек. "Олтан. воДиДдан- ; и;бадалер") кгбя .гаяларда .куллэяган вядолашгаж, бохтада отj-ая, ■,оз;:р эдвлер, сузлара хаЛрлаш^, багаолеагэн, *олган эдк-iap, узр сУзларяяааг катебпЛ ну wee 'хос -спноаяшарадар. йуйияг •ч;м1 К8-Ч бу сузлэр огдал халк вакяли булиш'яерсоааглар яупиь to эа:г-î, балка ючори габакаля хэлк вэкаллврп яугкада, а:1ри.м-j. •оллорда аса 1.уэллпо аутчадв учра:1.дш. Аксаяча, ".. .к8ф1даккяяч• ргз тагам -чучулаб гУяг солиб .ерквийаз, дорпса йУч.1- Щубха- ' у кажя'ияя-з... ou о атрех^ангазда аГ;лпшкЗ.юогян ыаНж-чу.ЛДе. ■.плапден зичча хобарш.1 бор (У.Усг..ояов, 'Ч'ирдоб") «лсолида шь-згалгйц еое?г80 сузаяняг чукулаб, бар оз с?з бирягааскаазз? ак-f а саноши.лэра одла1) сузлзшувга хос-булаб, улар порсоаажаанг

' bii

хал« »aiuixa акаидогшш курсауацц.. . Уехали, canom:jiQi> ба.цяиЧ .'лагная Ken лугзшкг, г.ви ялода-ы\-.1 кихатдгш кйлолапуарувча иаяба. Ьадаяй асарда сииоаш.!лар .щнчолт куп bö гурлй-гугшл булеа, бсдаай асар гала хаи шуичс лак ранг-барааг, .усьсарчаа ва а^одала бУлада.

Дублйт с^злип. Бадаий адабаёу- тва дублеу сУзлар («утло» снi¡6uu<ша¡»)га1 öofi. л.Кучкортоев "ну'гчда узаро урин аллшшади-г»ц сузлор иидора лексак саяонаьлар шкдорвдаа куа" экааляп »и чаад эгодд ва бу барлаклараанг барчасигэ яйсбахаа сашши:* ыоауз тараааадоа (¡ойдолаиаш доза.млигани гагкаддаПда хацць ¡;аГ1о/п шсагаларняг а) сиаоняшк восагаларнааг ядро чаула^; б) г-аши:л;:ш". Висагаларианг паркд.ор'ак чаглаьц каба гурухлзрга . ¡.¡::ротгаа >;олда Ургеааи ¡насаласаш; уртага чУяда, муаллаф сяно-¡ij'.iJibpiiiiiiT ядро кагла.'.ш'а сиаодяшар, дублаг сУзлар ва вараа! лэрва каратаде''. ¡¿азкур факрга кУшялаб,.шуиа ча;щ эташзка, яааонж, дублаг ва варяаау сузлар орасада иуа$яа фарчлар адв-i-.уд, Чунонча, зич-иапс, доаь-хашша, опф-вазыаа, каичалцк-' купсоп, етуч-1.!уаа44ачаяу, лоляк-^ушсеб, ахлоч-одоб, йароч-, узок, яасг-ад-и»; уогув-ахал, шарх-язох, овкат-таоы, расн-сург «а сюшча кУалаб лахаона бар хал дара зада- афодалайдях'ан, услу-'бая.хуоусияглара >■■ авяуд булйагаи сузларшшг бадаяЯ аоарларда КУлдаиапн. гурда р.'лшмр бала а 'боглак буляб, айда будар хачид! з'Удгаб ууялган. . • _ ; , -

Суз ъспяанукпра. Бу ¡лесaпа узбек •уилуунбслшяда-кам ург> mvivan /.¡¡пзульрдьи булаб, у' ханда А.Бобоева^,- Р.Шукуров*,

0.Б0гшговлар5яияг, айрам уадчачогларада бсъза факрлар балда-рнлгаи. Куыадзя, Д.Бобоава вараашдоришкна «азцун ва «охаяи

. ¡едауцдаа аЯиэв бар хил ёка бир-барага* я чаи маънодагя ну'гчяа иосшольрнииг икка ёка увдзи оргач.шавдца ас}одалаааиш сафа'га,

ГйЯФК услади0. •■'.''• ; ' .- ' -- ' '

.. Лйгугаиа A.B. Абсолютные саярасаи в -оапошшвчвоиоН са<

.уйпо f]Ui;Ki) jfjidсичаская•ошюшшия, -C.I2I-I29.-

•'•_•-•':•*. Куччоптоои И, Лугавп!» санонаник восагалар ва уларвааг

1.Qocafl гурлзря^ ?обож г ала ва адг.бпёга,10&4. 4-*-с1>н.-В-бет..

° Бозосва л, >,о£арга узбвк адаба!$ уалада верааатдорлак// ■ SDi)ä}: кз -G-Cuu. .

!!.м) 1', *суз Бараоау'лара-хсчяда//Узбек уала на адаб Vi.,X.,;>-.-о-со':. •" ' ■

J 1 ¿rr.ivon 3. i,ß б.• Адг,бя1 норма ва аууч аадаааяуа.-Тот " Ьуасагялгзя хачолз. -5Ё-бед. ..

Р.Цукуров эсе сэдшнгнк кихагдаи бяр хил,* аш;о фоявгик jia. ¡.¡ор^ологак аахагдан' ^арчланувчя акка во ундан оргач сУзларан' с?з вариаяишря дэб атаЛдя1. : ' •

' Дз1.;эк, суз варванглари бяр хял маъяояя ийодзлоЛдихчш ao¡¡ гик ва мо р^ о логик кихагдая ^ар.утнувча иккя ёкп уядая орган сузлардол гапкял гопвда. Суз воряалглэралллг •¿¡ухим хусусяяга у.^дупшшшк буляб, улорна яугкняяг бяр'ор гуря у чуя хос" доб , бУлшЛда. Бяроч, лексак восяталзряааг табачалаяят гшхатвдн олохада узага хослш касб эгган бадаиГ; во огэаки лугч учуй :сос-лангая алря.м суз варааягларяяд окрагяи Лзсэлан: Усгоз- -, •

усгод, ятаямок-вяом^оч, ;.:акон-;.:аскад суз взриантларилилг як-,.-кяячясл бадааЛ яуrrç доапэскда ву-с/дга калган бУлиб, • цушхвяг .щу турида гурла нугкиЛ я;<конкя1лапр вуадга колгиряи у чуя кон тугдлрода. .¡.¡вселен: Ьес, А;.;лр Келоллддян согкяяляк килгей '.' екая, эапйляхгдз ка:.!га явошок, книга 'суяшоч дзркор. Кегли ерш ■ гогян яо тилаЛсяз усгод (U. ¿дубов,. "Улугбок хазяиаса"). By ran-, дата янохиоч, усгод кэба суз вэрленгларляляг купрок .бадааЛ лагя- •• лэрде учра'пш be ¿¡уоЛян услубяЛ вазяОаларна байаряпю'суз варяаяг---. . лапияяяг вулудга гелясяда яухкш:кг ¿¿аълум гура аухам экеялвгяии • • г.урсатада. ' ' , . ' :

Бияобаряя, с?з • варкенглвря гурли 'яугкяЛ яишкяя марка xjy- .. .яудгэ келтяпувчя ,лс1:се».:элар булиб, бу холяя бадалЛ яугч шео-лядз ё'рчая К7 рал цу;жп. '.

Суз вапааятларя бдр-бярядан ¿.зрчлэяишига кура^ургвчадяр. Чукончи, О.С.Ах;.;эяоео суз- взряаяглариядяг: лексак,-'саиаятпк, фояегаг ла ¡.оргологак вараэяглар хсаоЛ турларга булади^. А.ьобоо-на суз г.сраанглзрана г.оаегак варазяглар» ' ;.>ор£олога< 'ввряьнглар,-сг.лгэкгак гаряалглэр, салют;; :йэраянг бар чясая, дублз'гдар коо'и • ' гурла рга :г:ра?адл°. ГЛ'укуров оса'<\ояегяк ее-ьорголЬгак вара-бягл-рьа лг.рагаб, улара;: узок- варланглар Ха;.:да atVuîiic вараонг-л.'-.,р roo лрлглплл .лаъ;;ул гопгая'1. Хулдсс; барчз гадздчогларда сУ-j ь1..:;:.дгдарллкиг'ясоеан акки гуря: ооногик ва ¿-¡орйологлк т.я-п::алг'лф алохг.да отЛлган. ■ ■ '

ií,'купол Р. Г,<'рсаи:лган пачола, -ЗВ-б^г. : А;::.:г:;ог.г! 0.0. Очаккя по об.:ел ц оусскоЛ лексакологла. - .....ItD'-.-C.ó. " * .

° лобосва и. Курсатклг<5Н ла;;оло. -ЗУ-бог., ' ' '.'.:у:;уро!! г. 1'.;'^саг::лг:л: .'.¡рчол?;. — 10-tíer.

' ! ' • -iJ ' ■ .

<¿oueiик варааяглар -оузларшшг гоьуш гошяядая фарклаяш асоояда хост булиб, бадмиП цуг«да у г им колорягиня ако эп'я рлш ва аорсоиазлар яугцьия харакгарлап мачсадида уолдалапила дк. .

йояегия суз варааЯЕларш!1'.нг бсдияЛ нушдагя вазядасидан i'üjiiiö члкдб, уларшшг вужудге колишда иккя асосга гвяшлгая на кузаход мущшн: •

. I. аоявукк сУз варааяглари бадияЛ ну г »с 'яароёивдя вухухп келвдп: ,

а) бадоайг адабяёгда, -кУяяяча; л*уолляу нут «яда, щушшгдак, »коря leóaaern jaaiicyö 'кмшлзр яутнида учраГда. Фоаагик суз мриоягларлакаг бу типлари' тарахиЛ маьзудаги. асарлар вЬ яооз! да r.ynpoii иилагилади: макон-маская, шаошлок-иношок, tíyiyá-i:ya, ' оузла-оулла, усЬоз-усгод, явчуя-яечук квбялер. Мадраса ( яоои аорлардая асрларга угади усгод хоглрасияя авлодлар г зхр бялан гялга олади (ыир;~у5ссия. "^аъаор"). ' Кари йил яо ыашаккаг-"лар бялан кидириб ronraá aoüó кигобларяаяяг гачдиршш билмай бу шскаадая кегольалшя (O.Lityöog. "Улугбек хазияаси").

б) фряьтик суз вариантларяяяяг бу гиплари аугкяй кугаряш ликия гаигнялайди; ' ■ .

и) бядиай асарда.-угшшга хооликяя ..акс эггярадя, • - 2. woaoraK суз вараалглорляяяг. шълуи киод.а огзаки луг к' жвреёнада ьу»удга кала лиг бярон, ио.1и, кавум, иуядоч, каадок, кблабер, борабер во бошцалар.'.яироа гиккайгая дерзхг'лун бу чулда, orí об гонг огиаи биланоч типпш саачади .(С,Аз?мад. "Уфк'' Ьоилда ок шли рУшл, оёгида бир мохаллар -ешркоя даб огалгун ,.чи юшоч, ялгкроч кввдш... -(0:кку0ов. "Оккушлор, оппок куш- •. 'лар"). Ьолагана« шуодоч арка ода, 'шуддоц'эрка эдя (С:А>;шд.. : ^Уоц"). Сен xorapsafo бУлиб тлни .боцабар (ИДоляярзавв-."Кил кУяряк4). '

в) бу гая-варнонглар коала сузлащувга хослиги билан харакг лаяаб, бадияЛ нсарда. аерсоаажлар нугкияа •индивидуаллеигираш

. возн;>сяиа баздради;

б) куя рок замонавШ швзудаги асарларда ВД'лланлб, ; шълуи н;о"> гипарагкяя ярагадя.

, ¡j. олргяк взрязаглар г ш: на яг сУз таркибина боЛягувчи j.:síi-3e.i:»'p,ís.1: барадяр. ЪуядаЛ ввряаяглар гврчаад, маъко цгодалэ . чпьг»»а бяп-биг.'яэдя с арнлаш-.вса-дг., улардая яугкда, аХяакса

•я

баЛая;! аугкда уришш\':0.'!далз:и.-.асл1П( нущаа буЗишга, олио колул-чи о;;плга в:1лзивди. -ызбалон: Насаб килса, баз хам yfcpöowit обигшлар «уруршз, хукараэ'иалар. я аз iUmwuö квлуряар (II.Кода-, ров. "Ьобур") Г8ПИДЭ-цуллэкалгзн -ур С:ор,мола Цурураяз, колур-лар сузлзра оркаЛя ¡.¡агадя Угглшгз хослпк •ако. эггирялга«, «угнал аугаряякилик вугудтв колгая. ¡

. БадиаЛ одабаётдэ суэ взриаягларшшаг ¡isoi чудлсяяшяи <гу~ . Лидогича азохлаа wyntaa: .

I. ьадйиГ: адабаог галл халч талага ячлл. Иу боасдон, Гнлц» шшг огзскя яугкяда ' ву^'дга келгвн оузларшшг гурла вариант-ра бздааЛ адабийгда гяил кУ ллааплада. '•

Р. ЬадоиЛ одобаёх гилияаяг эркпллага с?злЬрнииг гурла т~ пкаагларааа нуллаага и:.лсоя бсреда; • •• ;

Ö. БздаиЛ едабаиг тслишшг узаго хоо иэд мах суля экошш- • га уяда сУзларяааг гурла варлангларяня уЛлоб гогшаша'галво канала. .

y.'C/.'-.cu, яариэнгдорлик тиляааг боЛлиги булаб, бздааЛ едгбл-¿глардп саношз:., дублег вз варааяг сУзлардаа шхораг балоа ¿о*-талоа;:'л:

о) бэдал:1 нупшшг луговиЛ -гдхэгдая гупли-гу/.анлишш ушгк-

б)- ну г кнааг, 5:ог>вбодорляги, твъбарчаалагшш. кучаЛгараб, sera-:нк fî'лазала опарадя;

. в) Смирна гурла эдзцвоивл буёчлардз .а^одвлаш амкслала предали. •. . ■ ■

• .¡лнаиг т?пт;:ачи ¿офз "he дал Л алв<*яёг Лклида обрэзяи-ил-ода-!Г.::лак" деб аталгаи булпб; у ада-'бедка Л сдабкёгдз фвол кУллзаа-iwu:r-5H тсс парк 1 вооягалар: мзтзгорг-, Ухшатага па' саьзглаи, улер ¡ляг бзлллЛ кУлаидорлага, лугк кгрвёшдаги уо.чубяЛ вйзиуэлара :усус;:дз <;лгр ппагалвла,

'1>оп, лг. ияугвяпп Троп ва ^згурвларнииг тялшшг--

■acaapa" воекгэлзри сл;\зглдэ Ургааклишй да^лыа грек, хаяд- вз . •за г.агораклорп ¿-золаяги балза богличдар . Аигик да вдов ямигза лтоплклар г pon яа упгуралерки кукшаиг безегя хясоблаб, гроп-.зп очохя.ю сУзлзрдга!, i турзлзр оса с?з барак;..аларадза гоиксл onrtifi дсб чарогз.члзр. Рус тялпувослягидо троп ва ¿лгуроларзвш одлаЛ аумдагй рола А.Ь.йоселовскиЛ ва А.п.и'огвбня гедчи^огла-

Лагачнне гоориа язшш а стллл. -Т.Дйоб; Баоокаиков A.ït. зобразктслышд сродства аашг";скоЛ поэааа.-Jj. ,IÜ47. ' •

1 -12

ряда'Уз 'и^адаскни' jonraa1-. А.А.Иогебяя бадаий гшшияг (поэзая г ала) Узига. хос хусусаяглйраяи ур'гаиар экая, уяанг ососий бзл-гйларидая бирй мага^орякляги.эканлигиаа каад этади па шуидаЗ ' йзади: "Цоэзияда' т-'-ш вакт бошчача аЛши швжуддлр"^. А. А.По-, юбаяаиаг сУзщщг ачки аакли ("внуграяяя порма слова") таълима-1й асиояда хам ipon 'ва- фмуралар ёгади. Ьу гаълашгге .кура, троп маънояа образли й^одалаш восигаси, фигуралар вса сУз яч-? : ш шаклшшаг узага хос холда барао булшадар13. Поэтик cjjurypa-лэр, - деб ёзадо А.Погабал, - образлалакяаяг боялаядщдир. 4й1ф образлиликаи талаб чилар экая, троп ва ¿агураларга муро-Нб8* калааади4. . • •'

fjjyim, spon ва пигураларга вугниинг безаги, бадаиМ-образ- . .лалкака юишяловч« восага си^ахида Чарай квйанга йиллардагй хадкичотларда ¿¡ухи;.) Урин гугган5. Узбек галщуяоелагядз ipoa : ва фагуралар хечида Ы.йукаррадюв ва РДУнгуров ашларада бар. Чадар 5'Улач ыаглуиотлор берилдя®. '£роа ва ^дгуралераиаг ха'р .барана бадахШ яугчда Уз урни бор. Хусусая, таовирай восягалар-дая мегефора, ухшагаш, са^аглои' бадиаП яущ учун цуадц.булай, ; : (j^ucpuít ааъсарчашшк ва образлалакна ошарщцага куламдорлйгц бд~ . лая алохида ажралаб турада.' Шуяялг учун ашда шу .уч 'восаганряг бЬдааЗ йугчдагв Урка хусусада'¿.акр ирягялди. / ...

' 'Ь.агайора. иеуафорашнг бадиай дутчдаги вазиоаси ftKKpaíí об- раалиликня гаь;.шнлаад билан белгилайади. Аыго бадиай аугчдаги -барча шгайораяар хаи бу, вази&аш$ 'баиравермайди.. Бадцшй нутч-М яшатилгвл мта&орала'рщшг маълуы «исщ .у^шумйЛдшм', тал .• . газа),.яда «устахкеы Урнашиб йолганлиги балан акралаб гурадя. " * Шуяга кУро бадаиЛ .асарларда чу'ллаагаа ¿¡етаСораларяа: .а) полиса-«антик харакгордаги лясоняй мега^оралар ва б) бадиай-i,¡етайюра-яаргя аарагаш иушсш. . •

1 ЗзсалоЕскай А.Н. Кбгорлчаская- поэщна.'-Ы.-,1940; Потеб-^ яя A.A. Усгагяка й поэтике, -а.,IV7C¡. .

V;'Погобня А. Уша врда.~й41-ч5эг. ■■> • '

Иомбия А. Ума арда. -205-бег. \ , Г.

б ¿сишоа Л.И. СтаяасгикВ русского языца.-¿4., 1969,-С. 102- ч 2^5; Апяольд. Si.b. Сглхйсгака ооврааошого ааглаЛского язика.-Л.,' lí-fb.rC, ;wДодаялн К.А. Сглллсгика ораяцузского языка.-¡J.;

; Поляков и. Вопросы поэтика а худокесгвеняой

ö tívKOppaKou ui. Узбок халада у:ааагаш.-Тошкенг,1976: КУл- • . fvpan ¡zürn гнллшяг jacEispaii- восяналари.-Тошвнт,1977.

Еадиий метафораларга яослик дастляб орийгаалднк вя индивиду а ллпк балан белгяланадп. Метафорашшг бу тури нутвдя тпГ:ср ифодасп булмпгяя фикрнп яндиввдупл ифодялзп воспгпсп зианлпгн учуц хам кучяи стилистяк буёкка эга буладя. ,

Бадиий метафора образли, ифодали.ва •таъсирчан восягядир. Шуншг учуй уяинг бвдип!'. нутвдяги Базп^йси о.бразлялпк, твг-спр-чанлпк ва тасвирийлгашя таъминлапщан яборятдир. Одатда, мягг--фора предастлап орасидагп бирор ухгсата бслгига таянии псосидп вужудга тегтади. ^ '

Кетафэраиинг бадиий юшмати пна щ бвлгяяйнг яшиоки Скн очиняйте бялаи хам боглпк.' Япиран беяги асосида вугудга квягая, метафзратгарда куташча индивидуал услубга хослик сезилада.

Индивидуал метафоралар бадпий нутн учуй мухим-булиб, бадиий фикппи одцпн. ифодплаикагая гиклда яфодалаш имконини бера- ' ди. Шу боясдаи пшнияг мазкур кисмпда ясэсан яядиввдуая матафэ-ралар хякада фикр юритилгян. .

Характоряпся кундакп, бирор гупунча хагто бар пгодкор то-мопидан хаи бар яспа индивидуал метафоралар оркалп вфодалакясн-мумнин. Паса лап, ПДодиповнанг "Уч иядаз" роканидвн олингян куПидаги- парча лярда "севги" мйыюстш ифодалап учук ажоЯиб ку-зикя, .гутскпн туйгу, кялб музикпси, • >.ислспз музикя кабп аадшзя-дупя 'иетафоралпр куляаиилган: Мах'кам буиинг ха\*касини колбнда чаляиеётган «г.а аяойиб мазика садояаря эстида курар, соат тяят "7"га янинлявгяя сари каяб ».«узикасн скора пардаларга -чит'.иб бо-, гадя. Сундан к'ейян кунгшпти ту бага ина ука »■кспекз кузина ош-тияа бошладй. Хозир у г$тт,кн туЯ^лар" харврагига хар качонги-дан кучяярок 'эхтиё* сезао эди. . • . ' • ... V '•*,

Ёки ёэувчп Ойбек "апик1•туиунчасина ернкиг нон томирляри индивидуал мвтафорик бирикмаси бяляи ифодалаоа (Бу улкаяикг одамлчгп 'ериияг кон_ гоиирляра - арикгаряна...) '"куёт ну ринк" ифодягаядя кубп-донп индивидуал «етлфорасияи куялайди (...тур-ли-туг.т.г яяяляр коии'б куёп кояипп эмпдигяя, бсхад шякпр ЯЙРЯ--дягпя... "Олтяя водсЯдап габадаяяп"). Индивидуал мотпфпраляр-япяг образ пи ухпявликкя псослянган гуридэ об раз ли лик дпрп«яси яка хам купля. Мяса лап: Зерзким, Морароуяяяхъ эвяяя чу'лгагрл '•. <5у зутаат пяппалки чузия'асяя, бпр куп з^ао, бир -кун бу дора будут' таркаб офтоб чикамягур (О.Ёкубов.- "Уяугб?.к Еу гагдаги кора булут метафоряся "упут" "ёмоп кунлар" мяънсса--

да куллеягоа. Бу кора булуглар унанг arponara ¡саердад келдп <ü.Кода:рол. "¿обур") гапйда аса кора булуг ;.;егг$.траса "ё'г.ои каяшлар" иа^яосияа а^одалаган. Хар шкала холагдз г.аи гшгафо-рак а:..¡ода образля ухгаагишкка асоолантан.

y¿:у.'.;аа, "бедная асаряияг гаьскрчадляга, образлилпхдшл ку-*-•з'таювча восагалардая бара булгая аидавадуал х.егефоралар (_.як£ i п jí) д и а 181форлаш.:аслага бил а а харакгерланздя. Ку!,.адаги'

¡ of^j шла 'хаы бу холэтиа кураи wiikiih: litem олгдня - ".'(уса i J "il * i/pyara кувш олгааада говлаагаа кУ1:-кУк ¿здидоачада... п hi. 'олгая водл-щан шаб&дадар"), куд^зд^тган - "хурссдц домчш" (КЬлбашэ куднузлатгаа зав:(... ОПбак. "Олгая водаПдаа ш^рздадзр"), пегсонаси ¡пхлтивеяу;». кулоцл^Ьи кцздщ - "уялда". (Оукуг кялиб ушргая Бугабойяяяг аашонаси йалгирадв, кулокларя• квзарда. АДаххор. "йушчанор чярочлара"), яадща - "уруш" (кук-гоздо' кугарйлаЗхген ьулкоа Бойсунга якаялашаб келмзда. Ш.Хол-«арззав. ' "Кал куприк"), W - "хабар" (К Сафаров балаа Сашада-ров' ру'нпнг хадянв балаб paiiöara кетган экаиш? А.Кахнор."КУгоа-ы^р'-чироклэри"), эгорла/юд - "ураашок" (...келпняня ховлида . эговлашкда экая; Олбек. "Олгая видяпдан иабадалар"). вэ-бошчо-. J up. . . ' ■ • • ■ ■ . '

ЗУш1'Д'1. Ьздиад галнаяг гаовари:';. восагйларкдаа бира хяоо'б-ланЛш Ухиагаи факршшг .образлалага• гасвираЯлагапа кучайгярув-ча фйнчулодаа поогик нфодадорляк кУлашщшг кучдйляга балаа аа-.ponuä гуоувча ж"; ода усуллеридан барядар.- Уултиш-хвм 'mraçopa ■ ешгарл yi^vaiynutf ходЬса, aj.ii.io yxiaáiaiu. хооал" долувча ' вооага- • лярдага образлялак кула/ла бадяай Ухыагяшларда' кучла. БадиаЗ • Ухиагашдар хухюшагм, аввал&ад шдуи бри.югаа ака ухиаёггаа ко ухаагам'ёкгеа ародаотлар учуя хос ¿улиаган, образлй ушаш— л<;к «сооада вумудга код ада. • t • •

г. Ьдагйийй'нГ'Ьу турага-хоо харакгарла-хусу'саяглвр нуЗада- , ' iwiaprna ¿боратV ■■.. '

о) бедкаП y.xasiacu'fp ареднз'рлар оресидб1"а оддай бэлга есо-. оялй -ау^'ДГО ' as лада. Басаяаа: ..Одов ачага бош сучуб лоладек.

aoiinapas y3i\ö yoiara сув соаар (С.Ахмад."Ус^"). Ух. ,п))<)д;..в'глар - дола па нон орвсадагя Ухшш белга од-IV:рчияд, оу jimaruuf'y^ya асоо булгаа Sxuam бзлга аввал-cíiv'v'h ('!'дсс xsh» одагд': аугкдз бунда:» ухяшгаш «УллашлаЙ- . ; L:.y «xj;яоаялиг лол.згз. Ухр&гяляяя а^длдадувл услубга

б) бадг,.:"1 yxubiivvfap предкегляр орасядзгя ьуршъб, белгилгр есоспда ву~'дга келздя* Гхзатиянанг бу курпякгш образлалак дср*--' ¡мсяас гучлялягя, ораишалляги ва бадяяЧ ■буё.чдоплаги бялви • az-ралаб ту ради, ивсалза: Толздрядои шидяб, тумэи баг,su iiaimnwi тургаа бу бино худча • рснгля баляклар суззёхгай. опшрпумгэ Ух-неб ксгарди (A.i.iyxrop. "Чаяор"). ьу ги'солдэ бяр-баряго Узввгп-лоЗтггн нрадг.:ег В::р1Я1чи предмет as na г я {Одфшшап aft-

яая куршшб гургян ухтагяга бяяо • ва акваря^аяр. ивгадогл пккйя-. чя ботлшГ; ухиотпа бяяо кчядоги турео одсядвр sa зклзриумдагп бвля.члврдяр. Дна ау •кккяячи ухштш бяршгчи 'Ухметиняй хосил буляяа у чуя хсы асос бУлган. Куряяяб гурпбдягл, келткралгая солдат Ухиатии учун асос булген болгй Утз ;..уроккеб буляб, ух-.' гааткпишяг бунда:! fcypomd б^ла ососяда цу^/дгэ кблйад бадцс.Г .нут:< учун хоедяр.

I. -хпатяа'ба.дяя;! таовяр caí агядз эяг куп учраЛдагяя т~ ситалорд?:к бкра буляб, ушшг бар коча туряяя учратша т'.'-л-пи. »iocosiüi: 0:í будутлэр оудгаяликдая куёшшяг аура унчо.гееялдш- ' гея, !tye::i тур рУ*.ол ячида утяпгая гвляялар изо:; ер кеяге су?«-. ллб iîapsip зля (А Додери.;. "Гггия î-.уялер"). мясолда ягяя Ухм-т;;а - о:с булут но тур р?/.:ол, куёа ва калия мав^д буляб, я hui . yra-штига учуц бар бе лги, глии-оц булутшнг он рУтвгз :ш!сдв нами зсослоиялгзн. Бу ухазтип ор.чэля уияяг нураккаб туряяя ¡:¡-ряш ¡¿чхпн. Гхпегяияянг Су куряаявдэ Ухгшгяалар кег.мз-гхт ire— 'лада. 1\Кукг;ров бундаЛ ухиатягалоряи ухиагяпяякг кзягоЛткрял- . .гая С-оряася сяч;.згядз гвлчян кялган*. ' ' ■

Ухпсгияиянг бу туря г,в.м бир-бйр!1Дяи ('т^изнувчя узго куря-иггго ors-: о) оссрдо ухгимш кегш-кег колода, ухшгиолэрг/яйг. CspwUiVK yxr¡i:¿TrcH- продкег бар йула игкито продиотго- ухгетги-'ладя. ыас-ш-л: Гякадвк гиняк,. кяз кукеадек баг,'бор оеьоЕля япгзкдог бур-лгяб'';.:озоя у чадя (С. А>;м»д. "УуК") ; б) .ухшзгяа хоедл' «ялулпи кодлоясятпаркинг бприда свСвтлаш иавяуд буляб, ?ядаз?лз з;осал !{'-1увчи белгяяя гопкретлоптярзди:. Бслояд чУчкалар у о тяга Ki'iîrtiii о.'; хул'ш он кепггфоя, унянг яям пуштп [-¡утдасяда элвс-эляс яузге чяляягаа чярлар.худа чУккалз'б ётгаа бох'еЛбог* ¡;зда~ !.яЛ xt:Suoaní'piui,.V эслэтэрди (О.Ечубов. "Он ну ai лас,' оппоц лгзр") ; в) .Ухизтап--квт/.-а-кот квлеги, икка ухиатиа учуй объект

!(jaiypob Р. Гзбек тилияйнг тецварил воейгаларй. -Топкейт, 1У?7. .—■io-бог. • '

,4G

¿iösji'j aoa ;iii бар предает tía зароди. .Цсалан: Нардек, еягял ояяоч оулуклер nc-ï-K -богааггая офгоб гягяда -худдя ки;.коб пярчасядак kOB-jiûs ёкала'-(С.Авдд."У<1Ч").

2. БадшЛ асарларда .ухшататнинг анъаягшяЛ тура хаи анча г.пол, Аяъанавил -ухстяшлар аввалдан чуллаягая булаб, ухадш бел—• гиле-ра шълум.- Асарда аяъаваниЛ Ухиртяшлардая ¿iaxopaт ■ билая' цилдалаша нугнаЛ се^буьчлккяи кучаЛтяряю восягаларядян хясоб-' лм-пдл. маоадая» Узбак адабяётяда чязий гулга, лолага, охуга; nuóíin туя лпрориге ухвата аа-ьзиаваЛ. Аи:о бу яредмишр opaca-' •даго аитазнашй ухшавдак ну тапдага ухшагиплар экспроссяв кучв-икщ» сусаЛиапга о.яаб колла^да. Чунки хар бар алодкорда буддоЗ • угпаатаядзр Узага хое »алчя-яда алодалаягаяя кузга таилаязди. |;.осалая:' Кяз шу фаЛзсяз чулда очялган ганхо лоладок узлаи кУз- , v.j и чилаб борадя (С. Ахмад. "У(<,ч"), Назокатяяиг кизил гул япро- , гядаЛ ва'Лас лабларя габассуг.га полил кялваланди (>,. Гулом,"¡лад- ;

.'3. Ухшзткшналг бадкаЛ адвбаётда турла кУраяяшларя уавкуд. •бУлоа-да,' улар ооасида гузилнш аихагядаи алохяда аяралаб туру дои тура ухиагяшшяг объекта ва субъекта оресада ухщаи белгя . мявчуд бульаган холда хосал булодиган ухадгягалардяр. Ухщагяш-; .ипвг.бу турада предывтл&р эвдс, балка бярор ходаса бойче бар • " Ч'одпсага чаёслааядн асосода' £>якр яОЛдалаяадя. Наседай: Шочосаы-..нину яазаряда гуё боггаа .о£яо6 чалтя чячлб олам чарачлаб кет- . гандаЛ сулди ЧО.Ечубов. "Очцукшар, о/шоч чуалар")i Ухшатяшяяяг ; бу.туоа ясодкор £а»1азяяси асосада образла ядрок ната;;асида ву-• -.^дга'млада. £у- хялдагя ухшатишарни л...1укарропов шартли ра-ыидэ аботракт Ухшаташпар дзб егагая?.- '

■ : Ск.:;ятдап. Узбек бадвяЛ ярозеся тала сафатлашларга'бой бу~ ' л лб, у а,na хам -дояшй У,aí i яямшядуал си^аглапшар куплаб учрзЛ-'•'дя, У»ЧУ^оц, б а дин Л адабаотда сас-аглашлар прздмег, нарез ва Хо~ дасалаагЛ^уЛадага бвлгнлара асосада ьуаудга кедгошш кузагии П'мгмлг- ■ , • ■ , ' . 1

: Ï. Си^аглаапар бадааЛ нутчда белгя - хусусаят балдирган <í¡"j.í;ío ердйщда хосял бУ^ада: -naüracia чои, тагаз цяпрак, бо-

гкяич, £0забаля аз, яозлк булан, латлп кул, са- ' рак- lia бэ?:чоХ2р; Б'обурга Тоакивтпянг туглщ-сочан кузя,

о?\'\>у. г-енг^ищ,- мгдьа ас гак саран шабадаса ¿¡аъсуд.усшрляк

Гзбак тлл::;'.а yxaawiis. -Iß-бет.

• 47

давряня эслэтдя (ПДодиров/'Бобур"). '

2. Сяфатлатлар хояаг ифодаловчя суэлар вбситасяда хоспл булядя: жимяит сахрэ, уткнр карат, маыос юз, сузик куэ, хпс-сиз назар вя бошкяяар: Уктяунянг сузик.кузларя знди беихтиёр равняла ховляда айлан'иб колдя (Ойбек. "Олтин водяйдан шабада-яяр"). Сифатлаганянг бу гуря яфодадорлик хулами бпти аягралиб туради. Зеро, бундай снфятлашлар асосан инсов холятики таъриф-лага вазифасяни батаради. Бядиий асарларда', куяинча, бу тяпда-гя'снфятляиляр оркяля инсон уй-кечинмаларя, нарса-ходисагп'ду-носабятя кабялар ифодаляняди.

3. Сифатлатлар предавглярнинг рангиня ифодаловчя сузлар ёрдамида хосял буяяди. Бундай сифагляиляр орясида рангня яфо- • далат учун хязмат киквцягян-оятян.'мармар, кумуто квбя сузкар фаол чуллянят бялая аупялаб туради. Масялан, саряк ранги« ифодалап учун олтин (олтин куз, олтин аур, отггггн куёт), ок

рая гая пфодалага учун иумутя, мармар (куиуш кип, кумуп нор, пу-куп тун, кумует ярмок, мармар булут,- маомар хвво) каби сузетп иилатиладя. Иуиянгдек, кук оангни яфодалаигда ■;бадаий~китобяй мовяй, феруза.'.зянгоов, нилий кябя суэяар сяфагловчи вазкФясп-' да чуллангани купляб куэятиддя.

4. СиФаглатявр гредметнян'г мязв-таъмяни бял.пирувчи сузлар оркали.хосял булядя. Улар, асосан уМумнуткий срДотлаиляо гум-яасягя кирадн.- Бадяяй ядабиёгда -мяаа-гагм битоирувта гаокя су-эи ёрдямида вуяудга калган, абстракт ивънолн сйфаглашлар тез-тгз упрайдяки, улар фака.т бадияй нутк.ча хосдяр. Чуирнчя, гарян орзу, ширя» хаёя, трян табассум тяпядагя яфодакапля мо.зр-тах-;т бяядяоупчя пирян • сузи • яея .беягяни яфодаламаса-да, образ ли зтк=, парягасяня кучяйтяррян: Бирок, боягя тарян орзулар хямон- хай-япня тулцяклантяряб, кузяга уЯку кундпрмайди Ш.Кодяров. "Бо~ Зур"). ... лябяарянинг училагя таря'н тябассум-билан Уктамга

кярадя (Ойбек. "Оптик водяйдан г»лбядялап"К

5. Сяфатлатлар предмегяянг гакл кУргнтг к» ха^м-уячовяни 5яядярувчя су?лап аеоояда вуиудга кепяди: хяртайгай тсуп, га- ' ?ир бог!, гярмэй то, куря лай куэ, кярпа бурун, кенг петпояа, )гпр тур?.?уш, топ дуяё, узун хаёл ва-бо^алар. Огяп тзр^я,--

•'ор дунё, уяуа хпёл тгтгтдягл сп^атлагалардя -Ислгштяг сбразт •доэк натяласяда вугудга крлппп улаппяяг бааияй нугк у'чуя му-Яян я««к5няятлярнп вужудт келтяра ошзядян даяояат бйради.

' -uu .

Уц>ч.шн,. ööiuusU' алобиот ми, хуеусан.с.бадаай проза oarf-ar-.natwapra бой булаб', у у,дм бот:« бацилл яосягалар ва сузлэр •

•jiiucspa бадаятни, .[¡уз «$ллат aaJtopamai иэпо^и чилувад .усул-. мр/аа ¿арадар-

У обок бадан;» прозаои гялшшяг лугошЗ хусусяяглершш Урга-. пит нуйад»»и хулооалорга калии- шжоишш бзрди:

I. Узбок óamuit ii.VMôLiëvn ш - узбок имай ышшанг аа-VíifKti¡a~rspiK:íO аи-ьалаларагэ .мое лаооии1-остстш вазас лларга &гй öyxrj-u шаклларядан баридар.

У. itawa'i адвбкйт х-иля узбои тала уолубалта 1азн;.&даги---í'üíü'a хоо уолуб, путчам van буляб, уяйаг асосяй ¡¿охвятиаа tíy. TiUí баларуьчш илтюиЛ-эот'Ше яззи.*>а бзлгялаДдк.. •

с. Узбек бадаил адабдёш гшшда° шллаИ гял ляоошЯ. n¡®o-шштршшкг чУллвниляйи лшкдор ва шили га ltfpa, uasijy« ла айъ-uooKi-a гура зркяя xa:yta куяадрралядпр. Ц/ хусусият У обок бадиа: •«noaeatt гилндо хай ёрздя курянадя.' . . ' . • ■

4.'Узбек прозаои тала узбек тиля лугаякЛ богшикларяка Fßiir цакрпб о ладя. tiy хол уз »..охаягига к}'ра ягедкорга -образля тал. < нугк) яра г ни учуй хшкон барадя. .О'брззля талая юз ara квл-г «иряйде сузнянг кУчма тгяояари, яидавидуал. кУллайишлзр; ' еино-иапая, аатояишт, омоицшш ходиоэлари нлхр.чгда г!>'л келадн. Бу хюояталар' узбек бадиий прозаои тялада бадяяй. «уэдняяг эстетик г'.чыжрчан.одящ! вуаудга колвдшшга хазыаг н'илгзн.

¡«B'Wtyr.iíH, • бадаяй ада байт .тали эсто'гяк таъсарчаа гил. Шу~ v.imar У чуя яугкшшг оу ту рада эотегик .тэъсарчонляк, ийода вооя-галврга tíoli-uiK, бадна'й ед-гкда ъЦхлвиилатгви с.У злардагм'" зшцао-' \Ьп буШшфлс-к даракаояшшг оргаклага, -;.ш<[ю. г.учиша орчала . в^одалдешш* кучлялигя яцкол кузга тзшлаяадя;' Ьаро, бадиий аса л,£ оуэ «(Удллшшнг ууига хоо. ^онушшглари шваудяя,. бадииа асер

• гали хусусядтляраш:среда гавдолентиришда оу цараёи ыухшдар. Ч«в.оачл, омлагкоронз cja ¡{Уллаш фаьраа ьстртик таъсарчаа кЛо~ дала':: а.».т.1ша<шшя ярэгяа бялан оаргалакда, тилнанг я$оде воса-

• me ch:.»v:k3 рангбареярлягини ха« курса гадя- Уз яевфзддэ ?ял pau'XiiiptiT.'au'u'scroiKK гагсирчая ijitrp я(рдалзв у чу я заша ярэ-t.vw.ru, оу асосда оЗраалаляк щ'^удга колйди. Курцяадякя, бадли «sfiau-is- гял'япяг сорисла, астахкк тагскрчая гял екдзгида аакд-

oyruu^r еоаг'атяороао куг-изнялагл балён боглз« булаб,

оуз-«уллаалляил балда! адабиёг "кл:ишпг ¡гу>;п;д лсуаусдягл^мдо'п бирвдир.' . > ■ ' '

5. Узбек ярозасл тили услубя.1 в/гкоиляглар из .вооигалар-нялг тзззясапиа, услубиП-свмантик гшхагДаа наноси булцшпга кэяг ижошаи яронувча У гига хос ласоийЯ .ма!!ло:ушр. 'Шу сабобли уз-бак бодлиЯ ярозася талпда образлаляк, д/.юрдоиэл-экспрвооиа'шк, • эсгпгак хоъсярчааллкни 'юзага келгирувчя уолубий восигалар: мп~ табора, ухя9Шшг сиГ.отлап, яонлонтирин;. лугавиЛ. такрорлар, ду-.гйшГг вариаяглор няхолгдэ ссркУлладувчян во сврмхсулллга лан харакгорлаияда.- ■ ;

с. Ьадпий проза хеёг хэчичаткли квпг кулалмлги, сар:;яр.ра~ лига балон окр этгирадш. Ву хол уз.навбягйда» адабаЛ асарда . кшгярок этулча образлар,- воква-ходисаларшшг .мурвккяб' хамда кула;.1Дорддганп йзогз келгирадд. Бэднл! ппозанплг /лапа -ту усато хос хусусияти Упбу таярга шнсуб- бу.лгал воарляр юлили, дяга нугцк! кУрлпаплар, нута! усухларшнг хплао-хяллигипи юзага келтарувчи -ссоси,! о;..длдяр. Су' хол проза тилада аввало у)!у1.::сгоъ;;ол сувларлянг, шуняагдек, адобя'-Мю'рлаглв лчксака вя: диалекгйл сУзларшшг, лл;,и;Л гар.\шнлар па касб-хунар лзкса-кеб'й упсурлзрл'шиг чуллайплпгшго оляо кола.пл. '?а1д кллплган луга-.виз воситалар узбек бадпяП лрозасл-гялянинг лугэвлЛ норлялоря— на бвлгдлочдз. - •• ' ' ■ ■

7, Ьодаа'1 щ!озз млн. лексакасашит лугошЛ гаркнба, лэк-сик-секзлтик. .на тшдаян гурухлапл, сузлооланг услубяп хацад «згно 'одтялари,, блрнячи' Л8вбагда аса'р у'г/н яссс булгая пачо:/-го боглон булса, игкаичя гоиондоя, айар »д? аллахи булшя адшК • ни иг лксопа! ¡.¡ахорэглгз,.обилиягяга богллкдар. % ■ сесабла' дял'1 луп явлало санъагкорона цут-ч,' {хлш тал .-¿адеявяхе ало эгувча узлга хос кУзгу дат. Упбу ятдвги гузатиглер узбек, бодкиз• проэзешшнг осос'чллара Абдулла КодлрлЛ, Олойк| Абдулла Каиор,. •осарлэрл булга бр спи надела була ' оллшинн курсаздл.

с. ^адва! проза .гилляинг дурака! хуоусшп'лэркяи, у'якнг гарклбп ва вазяггзваЛ болгилоркаи декллачтдрездз асар извпуоа-и:и:г тарахаП »каплагл яъкя.уиивпге оппдагя'я'оа ¡луха'мдир. Тара-хй! лавзуларгу багаслангая аоарлар таладп лугаалЛ' жахогдан ао-»кргап сурлэр тогда!л (тар:ш!Л сузлар, эр;сапг;шар, бо).ял хозар

л "'ппиш&Г.дагаи (удше) сУ злар) («ол амлагилааккл, екслича» зс;..оааа;;Л дшвзуга оид асерлар пзллдз зп&жхоъйоя сУзлар, «к-

аи..

ы су з дар .каглзш, оакозарлалсузлор, -алгш'л-гехяаказлл гер:.шн- . лар, лахда ва .теваларга хоо уноурлар серасззеъ^ол аксншш курсаг-№.- Ьу хол узбек бадаа:; адеба«гд гилдго гарихиЛляк ьа за:.ояа-ш.'1Дйк мёаошшра иукгал ааззрядаа хаы ёадошша гол г цухшгишша уьслглла-эда. ' '

Налшл адабаёг галашз ургааиш сохеса>яъая узбек ба- ••• ;п,,п111 узлубаяги илдада бар «агор долзарб вазя^алар гурябда. дв-ьало йкда^, адабаёг ?дшии »амак нилаш усул ва азгодларааи ййкдз 1'31.о,.шллзшглрлш лойл::дар. • •

■Ьалаал галла 'бадааа ааарлар, адабяа гурлар, таряхай ва ьзпонаьп:! иаазулзр иукхва яазарадая £ар'{лагаа холда газушл ■ :П:.лиз, будка адабаИ кактаблар, йуналаалараиаг хусусаятлопааа >.¿1,1 г.аообга одаш нахоагдэ г.гу>;л;.дар. Худа шуааагдек бадаяй ада-бавж- -гилнии Ургаяаапинг лингвасган ва адабиёгшуао.слик всиокг-: ларяиа гауллаш хаада чагаралш, унанг иезонларваи топаш хам ' «ахоягдз долзарб «уаиюлордая бярадар.

10. Ведома хилая гдшшй аадаиая! ьа узбек аугка надвила-, уинкяг узагз хос кУрашаиа, улар гавдалааувча лпсоааЯ мавба тар-'з'ада' гал;;аа аа тахлал чалаш. узбек гдллулослага ва услубикги. , учуй шхоягда «ухкадар. Кайд кллангаа цуа;йюла]шй ал.маЗ хал • 'здллтда узбек бадааа прозаси галашшгявхоягда 6011 ласошкг шгерааля пул к&шэш иубхвоЦздцр., •;'

Дяссертацляаиаг асоссЗ мазиуда цуйидага щларда уз я£ода-оала гоагаа: : ■ •

, I. Алрхидв. наярлзд. 1, Гзбек ну та аадааляга очорклара .(ха;л;орлакда) .-Тошкеаг, ' ВСЬ.ЦО б.г.). ;. . . . . . :

„..' 2, -Поагяк нугч лексакаса. -Тоокаяг,1920 (7,6 б.г.).,' '

3. Бедней адэбяёгда су а, -ТошсаягДбуЗ -(6,3 б.г.).

Лчкгор- цуяш ва бадиий мл. -Тоикенг,1У81(2 б.т.). З.;:0уз гаалви свлъага. -Топкеяг, 1^65 (2б.г;.). ; V, ■■ . [I. ЬШШМ ' .

..". о. 31оэ1'ик луп; ва суз^'/Узбеа гялц ва адёбиёги.1980. -1-соа (0,5 б.т.). _ -

7. Иоэтик ¡¡етзрора в'а уаалг бадияй яу!.!(Двги роли// Узбек га-'.ла• 1зз ¡¡^иСаага.ХуСО,6-оии (0,5 б.г.). '

: 8, .Тпс.;;ац::оа аоэтак суз ва образ ЦУзбог. тала ва адыбасга. 1'.''1;1,2-ей.ч, (0,3 6.1'.). ' ....

9. У луг üypa(>aia<íip яугк лшдаяяягя wumojf Cobuï -.1981, 2-е он (0,2. б. г,

10. Поэтик с?з да^гвреидиашшси -хашш^/ Узбек -тали, па ада-баета, 1984. -5-сон (0,5 б.г.). '

'.II. Стнлпстическоя гуишцш. гопоиямов -в аоэзиа ГЛ>яд,ма. ыо-гзряалн по ономастака Узбекистана. - Двязок,1У85 (0;i б.т.).

.12. Узбок адабяП галишшг лугавиЧ чвтлэгтари Ц Узбек геля ро адабаётп.ЮСб,3-сон (0,5 б.т.) npoúj. Ш.Шукуроп бялан хагаворзмк да. _ •

13. Шеъряягде оккозяонэл сузлар// Узбек тялянвяг лаксак-грсп-натак яуоусаяглари. -Топкеяг,IH88 (0,3 б.г.).

14.. Xa;/i38 яоозаяси саягакейоига дояр//-Улуг иоар ва егоцля -педагог. -Тсршз,19£9 (0,5 б.т.).

' 15. Ойбек поэзияевда сузЦУлкэв истеъдод сохибя.' -Тор^з, 1990 (0,5 б.т.).

IG. Шоър ва норма Ц Узбек ну гад «адвкаяганянг долза.пб дара.-Тоскаяг, 1990 (0-,2 б.т.). '. ,

17. Огзаки -яузч мадааияхи ва' у на эгалдаш йудлори //?збвк i.«yv-ка мзданяятинраг долзарб нуашоларя.-Тошкеят ,1990'(0,2 б.т.). , ?J.Pax;;ohoii бялан хоыкорллкдо..

IB. Баддяй нугкда caùawaa //Теркйз у ш: нарои тета прсф.-рш-гувчялвря докладлэрянянг гезаодара.- Тор;,дэ,1991 (0,1 б.т.).

19. Бадаай аДабаёгда улу.'ластеъмол сузлара |f Узбек тала тш ада' баётй.1992, G-COH (0,5 б.Т.). '

20. Бадаай едпбиётда'тал ичданяятй ({йугк «аданяя-та /¿аоалг— ларя.- -Тоикснт.ХУСЗ (0,4 б.г.). -, . .

21. Ухзэгйш-аугк .ходаоаса' /[нутч'гладошшга даоалёлард. *т Tor-кант,1993 (0,3 'б.t.) А.ФаЯзаева, А.Рахш'нов, 'З.Сафброплар ба-лая хаджорлякло* . '

22. Бвдмй нутч мзеалалоряяииг' гарбча гал^япи ||Торшз

лаг унддорсагегг проф.-у ¡{игувчиларялдкг Ш1 длмаЗ аозара:5 jcov .(.ерожгяси мэърузалара бзёая. -Тар!.из,1994 (0,1 б.г.).

РЕЗШЗ "'. ■

диссертации Уму рад лова Бекпулага на тему:' "Лексические особенности языка узбекской художественной прозы", предет&вленной на соискание ученой степени доктора филэло-.. • ■ гпческих наук

Диссертация состоят из предисловия, введения, четырех глав, заключения и списка использованной литературы.

Во введении даётся научно-практический анализ литературы ко теме, определены основные нерешенные проблемы, намечены оп- , ттдалънпе асракты исследования языка узбекской художественной литературы. •

В первой главе "Своеобразие■языка художественной литера- • тури" анализируются существующие определения понятие 'язык ху--дарственной литературы , исследуется взаимоотношение литера- . турного языка й языка художественной литературы, проблемы норка в художественной речи и.актуальные проблемы культуры языка уабококой художественной прозы. Своеобразие языка художественной литературы определяется рядом особенности. Это язык эстетически воздействующий, имеющий специфические выразительные средства и являющийся источником обогащения и развития литера^ турнога яязыка. '. .

. Во-второЙ главе "Лексические средства языка худокественной литературы" анализируется;лексический арсенал узбекской художественной прозы. Цдесь шдеядны следующие лексические пласты: I) обаделютребитекьиая лексика; 2) книптя лексика; '3) лексика разговорной речи. Исследование лексических средств-языка узбекской художественной литературы показало, что б создании.худо-у.йствйшшй мысли существенную роль играют обцеу потреби то шше ййксйми. В языка художественной литературы слова характеризуются тем, что они в процессе астатического описания различных .сшет."л» придают художественному .-тексту оттенок письменной речи и яикаются своеобразной лексической нормой данного стиля. Эти качаства особйнно наглядно проявляется в употреблении мастерами слова гнк казивпемвх книгао-худокественных слов типа: бу тку л, , борллк, упра, само, диёр, сокин, мусаффо, иурафшон, ёрдин, ран-'«!, ЦИЛИЙ I» др.

Гироями и порсонакпми худогественного произведения являются прйдотг.г-ител!' различных слоев общества, что отражается в их у*«уай деятельности. Этим и определяется 'наличие в языке худо-

явственной прозы рааяо од разных лексем узбекской разговорной речи. Эти лексеш обеспечивают образность, эмоциональность, простоту и жизненность художественного текста, выполняя определенные стилистические функции. Исследованием установлено, что своеобразной лексической нормой языка художественной прозы является включение в текст эмоционально-экспрессивных слов, диалектизмом, пословиц и различиях сокращенных или усеченных форм слов. Элементы разговорной лексики придают художественному языку есто--ственность, национальный колорит и выразительность.

Третья глава названа "Вариантность и синонимия языка художественной литературы". Здесь исследуется вариантность и синонимия в языке узбекской художественной прозы. Важными лекси-че-"" окими средствами художественного языка являются синонимы. Язык узбекской художественной прозы очень богат синонимам. В основе их лежат, во-первых, традиционные синонимы, во-вторых, вновь созданные писателями синонимические средства. Оба типа синонимов широко используются в языке прозы. Например, для выражения понятия "карамол" (смотреть, глядагь) употребляются лексемы ка-рамок, тикилмок, анграймок. Кроме того в языке прозы в этом' значении.встречаются слова бовди, назар солди, куздая кечирди, кузларина югуртди, алангяяди, куэ ташлади и др.

В работе более подробно исследовании закономерности процесса создания новых синонимических средств, стилистические фикции и индивидуальные синонимы отдельных писателей. К вариантным словам отнесены обозначения того или иного понятия двумя или. ; более-лексическими средствами, которые в зависимости ат речевой, ситуации различаются между собой стилистически. В работо Яод-г робно проанализированы функциональные особенности таких'вариантов. Дублетные слова служат предотвращению повторения слов и употребляются для обеспечения разнообразия художественной речи; лексические варианты используются для индивидуализации речи персонажей, изображения, колорита эпохи.

Четвертая глава "Образно-изобразительные средства в языка художественной литературы". Еаесь подробно исследованы стилистические функции тропов, фигур, семантика метафоры, сравнений . и эпитетов. ._■••.

Исследование показало, что метафоры служат обеспечений образности речи. Они подразделяются на языковые и художествен-' вне метафоры, в художественных метафорах более выпукло варана-

¡л-ся'омоциональнодть, образность. По этой причине в работе подробному анализу подвергнуты индивидуально-худокественныа мета-пора. .. ■

Одним из важных изобразительных средств худовественного каыка'даляогея сравнение, Оно создает образность, усиливает' бзобрпзатадьность речи, дает возможность созданияоккозиакаяь-иых оригинальных описаний. В языке узбекской прозы встречаются следуюи,ае типы сравнений:

1. Сравнения созданные по основе обыкновенного признака предмета.

2. Сравнения созданные на.основе усложненных признаков,

3. Традиционные сравнения.

4. Абстрактные сравнения. .,-..'

5. Сравнения - вереници(кетыа-кет ухшатша). ■

В работе рассматриваются также художественные функции эпитета. В создании аяитета особую роль играют прилагательные, ко-торыв в работе выделены в тематическую группу.

Сравнения и эпитеты, как одно из ванных выразительных средств, играют большую роль в обеспечении образности, выразительности художественного текста. Эти особенности в работа ц$у< ченн на материале многочисленна примеров из языка узбекской судокесгвенной прозы. '-...'. • .

Работа имеет соответствующую заключительную часть, г?*? ■ рш общие выводы об исследуемом материале. •

• ABS2HAC®

of Uourlculov Beokpulat thesis on the theeo •Lexical peculiarities of Uabek fiction prose language" presented for degree of a doctor of philological sciences

2he thaoie consists of foreword, introduction» four ohrp-1 tara, concluoion and liut of uaod literature«

la the introduction the ociontifio-pr&ctioai analysis vi: ths literature on the theme is given, «ere determined main indecided problena, the optimal eepectg of Uebek fiction prp--so language study were outlined.

In the firat chapter "The feculiarity of the language of fiction" его analysed the existed deterai natioc.4 of tfco no on "the language of flotion", ie studied the relation of literary .lenguoge end fiction language, the problenm of atar.» dard in language of fiction and actual problems of Usbsk tion prose language culture. The peculiarity of fiction laiJau-ego is detarained by е. nuaber of special features. Sbie its thi langu&g&aeathetically influencing, having specific expressive сеana and being the sourse of enrichment and develop™ * neat of literary language.

In the second chapter "The lexical means of iellea-leti?» ree language*', ie analysed the lexical era о rial of Uabek '-tin-lion prose, hero the following lexical layers are singled >ut» 1) widely used vocabulary 2) boojiiah vocabulary Lofi&ial speech vocabulary, lha investigation of lesioal sa-шя of Uebek fiction language ohoand that in the oreation of xtiotio thought the essential pert play widely ueed ■

a fiction language words are characterised toy that they in he process of aesthetic description of different plots givs о fiction text th? shade of written spanish and era peculiar saical standard of given style, this quality is ptirticulwr-у clear displayed in use by masters of e word so celled jokieh-i Action eorde such soi tmtkul, borliok, йог», евашг ijar, eofcin, mueeaffo, nurafsfcon, yoaseSla, ruBgin, uiliy ad othsra.

The auin charaotere and pereonagea of fiction worSss ara ¡preseototivsa 0S different leyei^a of eooidijfj tsfcati 1.Q iCtftd in epeech activity. By this lo tfca

of different ¡Uxt»D of UsbeS colloquial spieofe In flo-UoE pjvst Isjsguasc. 'i'toss® essur» iaajjsrj?, «aottonelt-

%jr, aisplicity and -triftoHtjr of fiction tnt porforslns certain ^tjUstlo functions.

inreutisation eatubliuhodt that psouli&r l«xioul etaa-ii j-a ai fiction pro05 language is text inclusion of o&otionul-ly-<r»«Iir«8.ai.** vavaa, dialgctiaaie, proverbs and. different abbs*

'fits,toil or iapsrfeet word forae, i-'he elements of colloquial '• ycAuiiJuIftry attuoh to fiction i^nguega natural nsep/ notional .■iwitf »ni" vxspreffsiveneae«

Uhf third chapter is nsaed "Viiritint&bility aid synonymy uf iieiioa literature language." Mars the varientability and <>1 notify 1« the lan^uutje of Utbek. flotion proee io studied. ay-BtjitsKia are lffiiioxtats-t loxical msans of artistic language, 'fhe Iluisw&s at Uabek fiction proa® ia rioix in eyeonyrcs. In tb* bags oi thidj era traditional oynonyae firstly, asoondly ore nsw-ij oreatsd bj writers oytior.yxoue tsaans. Both typos of eynonyno «a widely used in proee language. ¡tor example» -tiie lexeme ka-rutok, tikllawk, ( to see» to look), fleeidaa that in

jtroaa ltonjiuuiju wordp bokdi, nuzar soldi, kouzden, keahirdi, kouslarinl' jrousurtdi, uiaJi^ludi, koixs taahladi ond othsro eT9 eiicoujul&rud, . ■ '.■•■••

In thic* work the regularities.of thsproceaa of new ayno-uynohi, dearie i'ortnutio», stylistic functiona and. individual sy-msiyxm of separate writers are etudied mora dstuiledly.

:.*ti variant ®ordo are classified designations' of that or othtr- notion by two' or mora lexical mean'e, which diffar etylig-l.ically depending on epaocb situation,

in t'uio »ork the functional peculiarities of eueti invariant e have been un&lyeed in dstailo, .'¿ha duplicate words aorvs pi-uvcutioa of words repetition and are used for ensuring th» vuritstj of urttatis aptsohj lexical variants ore uoed for i«ai.vJauiil.isation of personages speooh, fori ropreoentatian of historical utmoephore.

ilia fourth chapter ie nasied "liraphic-ropreoentationai me-uis ia fiction proa« lan^ua^e", here oro studied in details iitj>IiiiUe functions of tropa» figures, metaphor'a eeiaantice.

comparioons and cpithnta.

Ths investigation showed, that ootaphora servo tor emu-: ring figure of spooch. Tiiay era oubdividod in iiri-iuiotic <i»;l urtietio ¡sataphora. la artietic motupfcora the emotionality, figure of cpaooh ari csprsuoed mora vividly. i'or tHio reouan f in th9 norfc tho individual-artistic raetapbora are subjected U dstailod analysis.

Una of inportant ropredaatative means of artiatio Jtt.3«gu«" go io th» comparison. If cr6at«o the figure of opoooh, otren-i-thene representation of speech, gives the opportunity oS orc?.-tion of occueional original daocriptiona.

In Usbatc prosa lan^uugo tha follo»ing typeo of coapfc?.t-socs arc «ncounterod»

1, Cossparicons formed on tho baton of ordinar object trv dioalion.

2. Coisparitsona forasd oa tbs buaa of complicated indications,

3» 'ir&ditional comparisons« '

4.' Abstract coaparioona,.

5. Coaparieono - otrino ( kataa-kot ouhohutioh^.

In ths work also tha artiutlc functioho of ®pith«t® ur« osealned. Tho particular part in epithots formation piajr oci^o tivoo, singled out into subject group in work,

Coaparioona and apitheta, oo on« of. important .rsprst'snis" lira ¡soona,. play greut part in ensuring of imugax-'y, exprseel™ veness of fiotion tost," ïhsoo psaulirariti'aa in tha «oî-Sî m-s otudicd on tba notorial of nu»iro«iB ôstuiigJea fxoss Usbek fiotion proao.

Tba vtork Sao corrsoponding concluding purt, «hors art gifen coEïon conclusions about studying material®.

" Псдинсено в печать— ^

Оо()Ц4Т Сулага 60x84'/и- Бумага ткпогра^скаг № !. Печать «РОТАПРИНТ». 1,0 Тире* щ»

8*«ш сну : ' ■ / ' • :

Ч .Типография издательства «Феи» АН РУв,.; . ■ 7СЙ170. Твш^счт, ькад. абдудлиэв, 79.