автореферат диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.01
диссертация на тему: Максим Богданович и белорусское возрождение начала XX века

Полный текст автореферата диссертации по теме "Максим Богданович и белорусское возрождение начала XX века"

' 1 п i , j ' БЕЛАРУСИ ДЗЯРЖАУНЫ УШВЕРС1ТЭТ

,, о СЛ7 7 i-і І.ІЙ» ‘-”

" На правах рукапіоу

УДК 883.2

ГАНЧАРОВА-ЦЬІНКЕВІЧ Таццяна Уладзімірауиа

МАКСІМ БАГДАНОВІЧ I БЕЛАРУСКАЕ АДРАДОННВ ПАЧЛТКУ XX СТЛГОДДЗЯ

Спацияльнаспь: lO.OI.j^ — бэларуская літаратура

АУТАР ЭФВРАТ

дыоэртацы! на огршштэ вучонай отупэи! кандидата філалагічннх навук

Шнек, 1997

Праце внканана у Бвларуокім дзяржауннм педагагічнда уніввроїтеца

Імя Максіма Танка

Навуковн ЕІрауиІк — донтяр філалагічннх навук.

прафесар СЕМЯНОВІЧ Антон Алянсаддравіч

Афіцнйння апанентн: докгар філалагічних навук, •

прафеоар Грннчнк МІкалай МІхайлавІч; кавдндат філалагічннх навук, дацзнт Бельскі Алякоандр Іванавіч.

Вядучая навуковая установа — Мазнрокі дзяржаунн

■ педагагічнн Інститут

Абарока адбудзвцца " 25 " красавіка 1997 г. у " 14.30 " га-дзін на пасядасзнні спецнялізаванага савата па абароне дцсерга-цнй Д 02.01.12 на атргшшнв вучонай ступені хавдьщата філалагічннх навук при Бвларуокім дзяргшунш універсітзце (220030, МІнок, вул. К.Маркса, д. ЗІ, філалагічнн факультат, ауднторня Я 62). .

З дноартацняй кожна азнайміцца у бібліятзцн Бвларуокага дзяряау-нага уніввраїтзта.

Аутарафврат раваоланн " & " 1997 г.

Вучонн сакратар опвцнялізаванага савата

С-А Л.Д.СІнькова

АГУЛЪНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА РАБОТЫ

Пачатак ЮС стагоддзя саиы складаны і плённы этап у развіцці беларускай літератури. Развівалася яна у цяжкіх гістарнчних умовах, калі беларускі народ бцу заняволены і сацыяльна, і палітнч-на, і пацыяналыш. Росквіт яе не быу перш за уев звязаны з рэва-люцыяй 1905—190? гг., калі инрокія народныя иасы внотупілі на ба-рацьбу за сваё сацыяльнав і нацыннальнае вызваленне. Менавіта у гэты час на.арэну выходзяць перадавыя беларускія паэты і празаі-кі — Я.Купала, Я-Колас, М.Багдановіч, М.Гарзцкі, Цётка, Ядві-гін Ш., С.Палуян, Зи.Бядуля, Ц.Гартны, А,Гарун, К.Каганец* А.Гур-ло, ул.Галубок і іни. Уса яны адносна иаладыя па узросту, але ужо з глибокій перакананнеи у лепшув будучыню свайго народа, з верай у адрадяэнна сваей Бацькаушчыны і яе культурней спадчыны.

Актуальнасцъ тэмы даследавання. з пачатку 90-х гадоу XX ст., асабліва пасля абвпшчэння Беларусі сувярэннай, незалежная Рэспуб-лікай, пасля распаду Савецкага Саюза і збаулення савецкіх людзей ад манаполіі каиуністнчнай ідзалогіі, значна узрасла цікавасць у нашым грамадстве да праблеиы нациянальнага адрадяэння роднага краю, яго народа. У друку пачалі з"яуляцца цікавая артикулы, на- ■ вуковыя працы А.Лойкі, Л.Лыча, Ул.Конана, Л.Тарасвк і інш., у якіх лыганн! стзнзу.чвння І рзззіц^я ЭТУ 5 —

су, гісторьіі нааага народа, яго иовы, культуры, иастацтва. Беларускі народ за многія дзесяцігоддзі панавання тагалігарнай сістз-мы, бальшавіцкага рэкыиу, иарксісцка-ленінскай ідзалогіі, якія іикнуліся вьшішчнць у наших людзей святое пачуцце любові да сваей Бацькаушчыны, да усяго роднага, нацыянальнага, па сутнасці, упершыню, дзякуючы такій публікацням, пачау спасцігаць вилікую гістаричную прауду пра лес сваей Радзімьі, пра вялікія справы сва-іх прашчурау, пачау больш.уважліва приглядати да сваіх каранёу, што, безумоуна, паспрыяла усведамленню іи сваёй нацыянальнай год-насці, свайго права на пачзснае иесца сярод шиатлікіх народау свету. У шэрагу падобных прац віднае иесца належыць літаратура-знаучыи працаи, прысвечаным даследаванню творчай спадчыны класі-кау беларускай літаратурьі, да ліку якіх адносіцца і Максім Багда-новіч. Менавіта яго творчасць і стала аб"ектаи дадзенага даследавання. Пры гэтыы'даследаванне яго паззіі, публіцнетнчннх і наву-коват-крытычных прац вядзецца у святле актуальней і для нашага часу праблемы Селарускага Адрадюнкя.

Актуальнасць тэмы нашага даследавання абумоулена і неабход-насцю асэнсавання грамадска-кулыурных і палітичних з”яу беларус-кай рзчаіснасці у пачатку XX ст. у сувязі з літаратурна-мастацкай дзейнасцю М.Багдановіча. . .

Сувязь прааы з буйнимі навуковимі праграмамі, тзмамі. Тэма дадзенай дисертациі зацверджана на Вучоньш савеце Беларускага дзяржаунага педагагічнага універсігзта імя м.Танка /пратакол л? 4 ад 28.01.1993 г./. Яна з"яуляецца састауной часткай навуковай праграмы "Гісторьія шматнациянальнай літератури народау свету IX— XX ст. і методика яе выкяадання", якая распрацавана на кафедры беларускай літератури БДПУ імя М.Танка, і виканана як планавая тзма.

Мзта і задачы даследавання. Асноуная изта дадзенага даследа-вания — паказаць і абгрунтаваць ролю і значзнне мастацкай, наву-кова-крытычкай і публіцистичная дзейнасці М.Багдановіча у развіц-ці беларускай літератури пачатку XX ст. і пазнейшага часу, акрзс-ліць яго ивсца сярод інших мастакоу слова, вызначыць яго эстэтыч-ныя погляди, асноуныя тзндзнциі яго творчасці, паказаць яе арга-нічную сувязь з яиццёи народа, з граблемамі нациянальна-культур-нага адраджзння Беларусі. Асноуная задача, якую ставіць перад сабой аутар дьісертациі, — даследаваць творчасць М.Багдановіча на фоне літарагурнага працэсу Беларусі пачатку XX ст. і у сувязі з беларускіи Адраджзннем гэтага перыяду.

Храналагічния межи даследавання. Аутар дисертацій абмяяоува-ецца перыядаи перших двух дзесяцігоддзяу XX ст. /часам літаратур-най дзейнасці М.Багдановіча/. Менавіта на гэтыя гады і припадає хваля нациянальнага адрадгоння Беларусі.

Назуковая нввізна даследавання заключаецца у тим, што літературная спадчына М.Багдановіча у святле праблеми беларускага Адра-Д2ЭИЯЯ пачатку XX стагоддзя аналізуецца широка упершыню у нашим лі таратураанаустве. Значная увага звернута на тия аспекты творчасці М.Багдановіча, якія не знайшлі яшчэ дастатковага асвятлення па прь чыне неспрыяльных умоу развіцця беларускага нітаратуразнауства у савецкі перияд, засілля вульгарна-сациялагічнай критнкі. Гэта аднс сіцца перш за усё да праблеми беларускай ідзі, да нацияналъна-вы-зваленчых иатывау у творах паэта. Навуковая навізна дисертациі наР перш заключаецца у адыходзе аутара ад тих дагмахычных канонау і стэрэатыпау, што моцна утримлівалі у сваей арбіце цэлы шэраг кры-

з

тичных і літаратуразнаучих прац, пакорліва падуладных ыетадала-гічньш і эстэтычныи патрабаванняи і прынцыпаи тзориі сациялістич-нага рзалізиу.

Навуковаа 1 поактычнае значэнне работы бачыцца аутары у тим, ато можна будзе скарыстаць яв матэрыялы при сгварзнні навуковай гісторьіі беларускай літаратурьі XX ст., падручнікау па гісториі беларускай літератури гэтага парияду для вишэйшых і сярздніх на-вучальных устаноу, пры распрацоуцы спецкурсау, спвцсеиінарау, пры напісанні курсавых і дыплоияых работ студзнтамі філалагічних фа куль тэ тау ВНУ.

Зканамічнаа значэнне атрыыаных вьшікар. Праца ложа быць ска-рыстана для акадзиічнага видання "Гісториі беларускай літератури", а таксаиа дапамокнікау для студзнтау-філолагау, падручніка "Беларуская література XX стагоддзя", над стварзннеи якіх працув кафедра беларускай літаратурн БДПУ іия Максіиа Танка.

Метали даследавання.

— Вывучэннв і аналіз прац па дадзенай тзмв філасофскага, гістаричнага і літаратуразнаучага характеру.

— Параунальны иетад.

Выбор исїадау ДвОЛвдаоаННЯ иыу ЗрОбЛсКЫ 3 ііЗїай йиаГуЛЬйбй-

ня і супасгаулення аднародных фактау, выяулення агульных закана-мернасцей і вызначэння асаблівасцей гворчай спадчыяы класіка беларускай літератури Н.Багдановіча у сувнзі з культурна-нацыяналь-ныи адрадяэннеы Беларусі пачатку XX ст. Пад увагу браліся як не-пасрэдни уплыу ягоних иастацкіх творау на развіцце нацыянальнай ідзі таго часу, гак і актуальнасць шмат якіх палажэнняу ягоных крытычна-публіцистичних прац. У дисертациі улічани таксама апошнія дасягненні сучасная эстэтычная і літаратуразнаучай думкі /найперш працы .Ул.Конана, АЛосева, А.Лойкі і інш./.

АсноУныя палажзнні. якія виносяцда на абарону; .

— М.Багдановіч — адзін з ідзолагау нациянальнага беларус-кага адрадязяня пачатку XX стагоддзя.

— Эстэтычныя погляди м.Багдановіча грунтуюцца на засваенні

прынцыпау зпохі Рэнесанса. .

— Праз усю мастацкую спадчину беларускага класіка М.Багдановіча праходзіць ідзя нацыянальна-культурнага адраджэння беларускага народа, яго вызвалення ад сацыяльнага прыгнёгу.

— Навукова-крытычная і публіцистичная творчасць Н.Багдано-

ь

віча — неацэнны уклад у развіццй нацыянвльнай ідзі.

~ Мастацкая. навукова-крытычная і ііубліцкстичпая дзейнасць М.Багдановіча —• з"ява не тольні нацыянальная, але і агульнаеура-пейская. ■

Асабістьі уклад аутара. Увесь аб"ёц даследавання па тэме ды-сертацьіі выкананы самастойна. Аутараы вывучаны, с!стэыатызаваны

і прааналізаванн вялікі фактычны матэрыял, навуковыя працы айчын-ных і залежных /рускіх і украінскіх/ даследчыкау.

Апрабацыя асноуных вьшікау даследавання. Асноуныя палажзнні дысертацыйнага даследавання абмяркоуваліся на пасяджэннях кафедры беларускай літератури, на навукова-метадычных семінарах філалагіч-нага факультэта БДОУ імя М.Танка. Важнейшая вывады працы, якія да-тычацца праблеиы нацыянальнага Адраджэння Беларусі пачатку XX ст., прагучалі у вьіступленні аутара дасертациі на навуковай канферэн-цы! "Філасофія нацыянальнага адраджэння: нацыянальны і агульнача-лавечы змест" /Мінск, 19—20 красавіка 1995 г./, а таксаиа зыешча-ны у яго публікациях у перыядычньш друку.

Аб"ёи і структура днсертацьіі. Дгульны аб"ём дысертацьй Ш старонак. Структура дысертацьа абумоулена яе задачамі. Праца скла-даецца з уводзін, агульнай характарнстнкі, дзвюх глау, вывадау, спіса выкарыстанай літаратурьі.

ЗМЕСТ ДЫСЕРТАЦЩ

Ва Уводзінах абгрунтоуваецца актуальнасць выбранай тэмы, вы-значаюцца юта і задачи даследавання. Даецца кароткі экскурс у гісторьпо праблеиц адраджэння, прасочваецца сувпзь новага беларускага адраджэння пачатку XX стагоддзя а эпохай Рэнесанса.

У пачатку XX ст. м.Багдановіч разам з інпшмі беларускімі пісьмеїшікамі-нласікаиі Я.Купалам, Я.Коласаи, м.Гарзикіи і інш. вкступіу прадаужаяьпікаи гзтай слаунай старошсі цінулага у гісто-рні нашага народа. Ён адчувау унутранув пераемнасць адраджэння Бз-ларусі пачатку XX ст. з эпохай Адраджэння ХІУ—ХУІ ст.ст., пра што сведчаць яго иасіацкія творы і навукова-крытычныя і публіцистичний артикулы. Беларускае Адрадкзнне пачатку XX ст. аднауляла здаровую аснову духоунасці, маральнасці і гуманізму, яно было вельмі па-трэбна і літаратури, і грамадскай думцы Беларусі таго часу, бо наша культура, нацыянальная мова знаходзіліся у заняпадзе. заслуга беларускага Адраджэння пачатку XX ст. перш за усё у адстоїі-ванні свабоднага развіццп нацыянальнай мовы, школы, у абуджзнні

нацыянальнай свядомасці беларусау, у развівді гуианістичних традиций эпох! Рэнесанса. Усё гэта можна прасачыць на творчасці М.Багдааовіча. Усебаковае даследаванне яго літаратурнай спадчыны дає падставу сцвярджаць, што адзін з вытокау мастацкай творчасці паэта вядзе у той далекі час — гэта перш за усё арыентацыя на рэнесансавы, гарманічна-цзласнн тыл культуры. Эпоха Рэнесанса признавала арганічнае спалучэнне прыгожага, ыаральнага, асветніц-ка-адукацыйнага. У творчасці М.Багдановіча гэтыя принципы высту-паюць на адно з периых месц.

Увагу дисертанта пркцягвапць такія рысы паззіі М.Багдановіча, як пе філасафічнасць, иедытатыунасць» сінволіка, зварот паз-та да вобразау і ыатывау агульначалавечага значэння, гістарнзи і маштабнасць паэтычнага мислення. Плённа развівавчн традыцы! філа-софскага спасціжзння рзчаіснасці, сусвету, М.Багдановіч паширае кола тэы, праблеи, вобразау беларускай літератури, узбагачав яе творані глыбокай інтзлектуальнасці і духоунасці.

У першай главе — "мастацкая спадчына Максіиа Багдановіча у святле праблеьщ беларускага адраджэння" — опечатку даецца карот-кі агляд літаратуразнаучьіх прац па даследуемай праблеие. Дисертант адзначае наяо'ольш істотная даследаванні творчасці нашага клн-сіка — М.Грынчыка, А.Кісліцинай, Б.Кормана, У.Конана, А.Лойні, С.Майхровіча, А.Акуліч, Н.Лапідуса і інш.

Кароткі агляд навукова-крытычнай літератури па творчай спад-чын8 М.Багдановіча дає падставу сцвярджаць, шю на розных этапах развіцця беларускага літаратуразнауства і критикі творчасць гэта-га видатнага мастака слова ацзньвалася па-рознаму. Найбольш да-сведчаныя і смелыя даследчикі савецкага часу, якія не трималіся як сляпы плота дагыатычных канона? тзориі так званага сацнялістнч-нага рзалізму, якія.не кідаліся у иомант выканаць "любое задание партні і урада", давалі аб"ектыуную ацэнку ыастацкай спадчыне М.Багдановіча. Асабліва пленным! был! у гэтыы сзнсе апошнія два-тры дзееяцігоддзі.

Прихільнасць М.Багдановіча да зстзтнкі эпох! рэнесанса, аб чым слушна гавораць некаторыя даследчикі яго творчасці, кожна ба-чыць і на яго звароце да міфаяагічних, біблейскіх сюжэтау. менаві-та зварот да такіх сюготау відавочни у творчасці літаратарау і на-стакоу ХІУ—ХУІ ст. Гэта адзначае і А.Лосеу: "Мастак Рэнесанса ... ведае усе міфалагічішя і сімвалічньгя гльїбіні сваіх біблейскіх сю-

б

жзтау, але яму важна виявіць чалавечую асобу..."* у творчасці бе-ларускага класіка иіфалагічньш еюлэты, біблейскія аатывы зайнаюць значнае месца. Гэта мы можам назіраць у цыкле яго вершау "У зачарованим царстве", паэме "Страціи-лебедзь" і інш. Гаэт паглибляец-ца у сівую старажытнасць з мэтаю прыгадаць слаунае иінулае свайго народа і тим самым узняць нацыянальную свядомасць беларусау, абу-дзіць гістаричную памяць народа. Цікава у гэтым плане і цикл "Мадонны", дзе М.Багдановіч звяртаецца да пошукау прыгожага у сучасним яму свеце, імкнецца знайсці сутнасць і сэнс чалавечага быцця. Узвишавчы звичайную канчину-маці да Багародзіцьі, пазт тим самим надає гэтаиу вобразу найвышэйшув хыццёвую каштоунасць. у творах М.Багдановіча, прысвечаных жанчине, назіраецца рзиесансавае па-клавенне рыцара сваёй спадарині, пе прнгакосці і пяшчоце. Мадонни М.Багдановіча — сімвал надзейнасці і неуміручасці жыццп, бо па-куль існує самаадданая лвбоу маці — жыццё непераможнае.

Адным э прынцылау зстзтикі М.Багдановіча било палажэнне, што природа, жыццё — куди ширзй, багацей за мастацтва, якое з"яуля* ецца адбіткам сапрауднага жыцця, яго пригажосці. Доказам гэтага могуць служиць'шматлікія верши пазта, такія як "Актава", "Ми доу-га плилі у бурніш моры...", "Свяча бліскучая зіяє..." і інш. Як вядома, гэти принцип, што природа багацей за разнастайныя формы мастацтва, быу вядучим і у эпоху Рэнесанса, што лшчэ раз падкрэс-лівао добрао ведашіе М.Багдановічаи той зпохі і прихільнасць пазта да яе зстзтикі.

Відавочна, што плёныия традицні зпохі Рэнесанса аказвалі уп-лиу на фарміраванне светапогляду М.Багдановіча. Аутар дисертациі паспрабавау гэта даказаць, узяуши для лацвярдкзння толькі твор-часць італьянскага мастака слова той зпохі Дантз. Беларускі пазт бну знаёмы з творам! Дантз,з яго зстзтичнимі принципам!. Як вядо-ма,у кнігу "Вянок" М.Багдановіч адбірау твори строга придзірліва, уклвчыу у яго толькі саиае лепшае і каатоунае, на яго думку. Пра тоо.наколькі висока ацзньвау беларускі пазт творчасць Дантз, гаво-риць апіграф.узяти М.Багдановічаи да цикла "У зачарованим царстве"

0 вы, разумная, зірніце самі,

1 кожны настауленне зразумее,

Схаванае за дзіунині радкамі. Дантз. Пекла. ІХ^

1 Лосев А. Эстетика Возрождения. - М.: Мысль, 1982. - С. 338.

2 Багдановіч М. Поуны збор творау: у 3 Т. - Мінск: Навука і тэх-

ніка, 1991. - Т.І: Вершы, паэмы, пераклады, наследаванні, чар-

навыя накіда. - С. 52.

Менавіта гэтыы абумоулены і наш выбар у назіранні пэуных па-ралелпу у творчасці М.Багдановіча і Дантэ.

Дантэ — адзін з перших, хто увёу у літаратуру традицию по-шукау гарионіі у адносінах чалавека з лриродай, з грамадствам, з уласным "я". М.Багдановічу гэта імпанавала, ён заусоды суадносіу пригожае з этичным, даследавау чалавечае жыццё неадриуна ад на-ванольнага асяроддэя, пра што сведчаць циклы "У зачарованим царстве", "Згукі бацькаушчьшы", "Старая Беларусь" і інш. Творы Дантэ успрималіся сучаснікамі і успрымаюцца нашчадкаиі як глибока нацыянальныя, яны служьті і служаць гтерш за усё інтарзсаи таго народа, з асяроддзя якога выйшау іх аутар, уздамаюць нацияналь-ную годнасць чалавека. Творчасць М.Багдановіча менавіта і вызна-чаецца нацьіянальна-адраджзнскіи характерам, прасякнута пафасам любові да Бацькаушчьшы, служила і слузшць узняццю самасвядомасці беларусау. У артикуле "Белорусское возрождение" М.Багдановіч дає параунальную характеристику зпохі Рэнесанса з нацыянальяш Адра-джзннем пачатку XX ст. на Беларусі і пры гэтым высока ацэньвав мастацтва Дантэ. ножна э упэуненасц» гаварыць, што М.Багдановіч узяу ад Дантз пластику і сцісласць верша, падобпа італьянскаму класіку, іикнууся дабіцца своеасаблівага зіхацення пазтичнага радна, дасканаласці формы верша»'

Аліг"ери Дантз, абагульніуиш уся сістзму сярэдневяковага све-тауяулення, ствариу новую філасофію гуманізму, паводле якой сцвяр-дяалася веліч і годнасць чалавека пры яго зямным жьіцці. Дангз ад-крцу чалавека у природзе і прыроду у чалавєку. Як вядоиа, ХШ ст. надавала гэтай праблеме вялікую увагу. Вучоныя і літаратарьі спра-чаліся наконт души чалавека, яе неуиіручасці, адносін чалавека да Бога. Чалавек разглядауся з трох пазіцнй: яго адносін да рзлігіі, узаемаадносін з природай, саслоунай приналехнасці. Перш фактар звязвау яго з небам» визначау мату жыцця, абяцау вечную асалоду; другі азначау патрабазанні цела, прадугледжвау працяг роду; трзці прадвизначау прави і абавязкі асоби, даравау привілеї або цянкас-ці кыцця. Італьянскі мастак слова засяроджвау увагу на иногіх аспектах гуїтнкасці, падкрзслівау, што духоунае і маральнае развіц-цё асобы — вышэй за усё. Тэорыя асобы і яе развіцце паступова на-бывае класічньї характар: чалавек гэта цэнтр Сусвету.

Максім Багдановіч імкнууся даследаваць запаветную сутнасць жыцця, мадэль якога — жаданне чалавека пераадолець сваю адзінка-васць.узняцца над ей.стаць арганічнай частная кыцця усеагуяьнага.

Адна з актуальных задач сучасная літератури, па выэначэнн!

крытыка Г.А.Белай, -- "пошукі пункту апоры, які вызначае духоуныя иагчьшасці чалавека, пошукі "маральнай сістзмьі"^. Знаходжанне новых фори мастацкага адлюстравання рзчаіснасці, калі вызначыуся каштоунасны аспект мастацкай літаратурьі — мастацкага пазнанне чалавека і чалавецтва у іх гістаричньш чалавечым адзінстве, вяр-тае нас да Багдановіча і Дантэ. Менавіта с'ёння можна сказаць.што шляхі Дантэ і Багдановіча і шлпхі эпох сьшліся. Дантауска-багда-новіцкае вызначэнне сутнасці чалавека як ніколі адпавядае абвост-ранаму інгарзсу нашага сучасніка да праблемы маральнага і эстэ-тьічнага ідзалу і эвяртае нас да пісьменнікау, якія кідалі заусё-до свой позірк у будучае, бьглі заусёды заклапочаны чалавечьімі па-чуццямі, пісьменнікау, якія стварьілі непауторны мастацкі свет. Дантэ і Багдановіч, закрануушы адвечішя тэмы Грамадзянскасці, Ін-тзлекту, Чалавека і яго прызначзння, Кахання і яго двайніка Трагізму, вийшлі на глабальную праблему — Чалавек і Сусвет.

У пачатку XX ст. востра паустала задача развіць беларускую

мову да узроуню літаратурнай, зрабіць яе сродкам зносін ва усіх сферах хыццп. У той перыяд зрабіць гэта было няпроста, таму што беларусам расійскае саиадзяржауе на доугі час адмовіла у праве вучьіцца і друкавацца на роднай мове. Вивесці беларускую мову на узровеиь вьісокаразвітай, літаратурнай маглі толькі "геніі сло-

ва"^.

За гэтую нялёгкую справу і узяліся нашы таленавітьш пісьмен-нікі — Я.Купала, Я.Колас, М.Багдановіч і ішп. Менавіта яны сваей творчасцю внпрацоувалі асноуныя нормы літаратурнай мови, ства-рнлі на роднай мове такіп мастацкія каштоунасці, якія атрималі агулытчалавечае, сусветнае признание.

Адзіная прыжыццёвая кніга вершау М.Багдановіча "вянок" /1913/ ад першай да апошняй старошсі прасякнута духам нацыяналь-нага Адрадхзшш, ідзяй сцвярджэння агульначалавечих гуманістичних прынцнпау. Екіга сведчала лра наиер аутара падняць саыасвядо-насць беларускага народа, абудзіць у яго глибокій нацыяналыш-патрыятычныя пачуцці. Яна павінна была таксама паказаць усяму свету, што беларуская паззія жывая, дзейсная, мае свае жанрава-сты-лёвыя асаблівасці, пацыянальнув адметнасць. Таму правільна заува-

1 Белая Г. Художественный мир современной прозы. -- М.: Наука, 1983. — С. 31.

2 Баюлка Ц. О книжном белорусском языке // Крестьянин. — 1907. — К? 49. — С. 776.

яыу А.Лойка, шго "...адрадвэнекая, агулька-гуиан1стычная 1дая трыумфавала у Багданов1ча у "Вянку"*. ГЪта 1 сапрауды так, бо усе творы кн1г! аб"яднаны агульнай 1дэяй Адрадвэння, нацыяналь-на-вызвалеичыи! иатывам1. "Вянок" — гэта вын!к таленту 1 напру-канай трохгадовай /1909—1912 гг./ творчай працы М.Багданов1ча. Туг ыы бачым 1 адчуваеи, як иалады паэ! падн1мао на высок! л!та-ратурна-иастацк1 узровень занядбанав беларускае олова, перадае у саыыя разнастайныя чалавечыя пачуцц! ! настро!, як ён улаул1-вае дух свайго часу, подых новых 1дэй, як саыааддана !ыкнецца пазнаць 1сц1ну, спасц3.гнуць сутнасць 1 сэнс жыцця чалавека, яго прызначэияя на зямлЗ., з якой насгоял1васцю праводз!ць 1дэю яацыя-налънага чдрадкэння Бацькауачыны. ■

Пяты цыкл "Вянка" м.Багданов1ч назвау "Дуиы", да якога цес-на прымыкаюць "Вольная думы", "Старая спадчына". Творы гэтага цэнтраяьнага раздзела кн!г1 асабл1ва вызначаюцца 1мкненнеи паэта засяродз!ць увагу чытача на такой важнай праблеме для Беларус! пачатку XX ст., як праблеиа сацыяльнага 1 нацаякальнага Адрадхэн-ня. Адкрываееда раздзел эпЛграфаи, узягыи з вериа Я.Баратыкскага "Не подражай: своеобразен гений...":

' С Израилем певцу один закон:

Да не творит' себе кумиров он!2 Дадзеным эпЛграфам БагдановЛч ладкрзсл1вае4 ото яго аутар-ская думка Оудзе свабоднай, незалежнай ад яуных 1 уяуных аутары-тэтау, тто 1дэйна-мастацк1я пошук! не будуць заиыкацца у вузк!« коле артадакоальных догиау, иарал!затарск1х павучанняу. Ухо у самым пачатку цикла "Дуаы" засяроджваецца увага на праблеме духоу-нага крызЛсу свядомасц1 еярод прадстаун1ноу навуковай 1 мастацкай 1нтэл1генцы1 крааны на цяаы стагоддэяу. Пра гэта сведчаць варш "С.Е.Палуяну",."Каганцу" 1 Лни. Яны вылучаицед Щкориасцп гучан-ня, аднак поуныя надэей на лепшае будучае. Так, у верны "С.Е.Па-луяну", катйсанцц з нагоды заучаснай сиерц1 ыаладога лЛтаратара Сяргея Палуяна /1890—1910/, М.Багданов!ч гаворыць, ыто чалаввк нарадхаецца 1 жыве нездарма, ён пав!нен пакЛнуць пасля сябв па-

1 Лойка А. мвксЛм Багданов1ч 1 праблеыы разв!цця беларускай л1-таратуры пачатку XX ст. Дыс. ... д-ра ф1лалаг1чных навук: 10.01.03. — Шнек, 1969. — С. 236.

2 Багданов1ч М. Поуны збор творау: У 3 Т. - М1нок: Навука 1 тэх-н!ка, 1991- - Т.1: Вершы, лаэыы, пераклады, наследаванн!, чар-кавыя накЛды. - С. 104.

1° . мяць. Таму і зпіграфаи да верша паэт бярз французскі афарызм: "Кожна чалавек з”яулйецца пасяядоунікам пкоЯ-кебудзь вялікай ідзі". Сваім творам Багдаяовіч сцвярджае, шго С.Палуян биу па-слядоунікам беларускай нацыянальнай ідзі і зрабіу за сваё надоу-гае жыццё усё, каб пакінуць пасля сябе у сэрцах людзей надзею на іх духоунае адрадкэнне. Патрыёт-адраджзнец С.Палуян парауноуваец-ца у творы з нябеснай зоркай, што асвячае ноччу людзям шлях да прауды, запальвае надзею на лепшае. М.Батдановіч упэунены, шю пракыць так, як пракыу яго сябра С.Палуян, з чыстым сэрцам і цвёр-дай верай у иацыянальяае адраджэнне, "лепшай долі няма на зямлі". Сам паэт пражыу сваё кароткае жыццё так, як і марыу: змагауся за , шчасце людзей у родным краі, аддау гэтай справе усе свае духоу-ныя сіли, свой выдатны талент. Гзты твор з"яуляецца гімнам саиа-ахвярнаыу гарэнню і знтузіязиу герояу-адрадлэнцау.

У вершы "Каганцу” паэт аДкрыта гаворыць пра духоуиы кризіс інтзлігенцні пачатку XX ст., пра расчараванне жыццём, пра страту ідзалау і веры у паляпшэнне умоу жыцця народа у внніку парааэння Расійскай рзвалюаді 1905—1907 гг. і у сувязі з надышоушай пасля гэтага чорнай рэакцыяй, калі забараняліся демакратычныя друка-ваныя органы, нацыянальныя мовы, зачьіняліся нярускія школы, на-сельніцтва было поунасцю пазбаулена сацыяльных і палігьгчньїх пра-воу. Менавіта страта надзеі і веры у нацыянальнае ддраджэнне пад-штурхиула да самагубства многіх лепных прадстаунікоу нацыянальнай ідзі, у тым ліку і С.Палуяна. Сваімі творамі М-Багдановіч заіслі-кае не губляць веру у сацыяльнав і нацыянальнае разняволеннв народа.

У справе культурнага адраджэння Беларусі М.Багдановіч ускла-дау вялікую надзев на інтзлігенцьш, але добра разумеу, шго спа-трзбіцца пэуны час для таго, каб беларусьі-інтзлігентьі адчулі ся-бе сапраудннмі правадьірамі нацьіі. У гэгай висакароднай справе, на яго думку, вялікую ролю павінна адыграць газета "Наша ніва". Ме-навіїа яна здольна с таць правадніком ідзй нацыянальяага адрадкэн-ня у народный масы, той сілай, якая зможа згуртаваць вакол сябе інтзлігенцьго і усіх, хто неабыякавы да беларускай ідзі. Дарэчы, праблема нацыянальнай інтзлігенцні у пачатну XX ст. ту.рбавала многіх прагрзсіуних літаратарау таго часу -- Я.Купалу, Я.Коласа, М.Гарэцкага, З.Бядулв, Ядвігіна 01. і інш. Аб гэтым сведчаць шмат якія творы названых пісьменнікау, што друкавалісп на старонках "Нашай нівн". '

Сучасная даследчьікі творчасці Багдановіча /А-Лойка, У.Конан,

Т.Чабан і інш./ адзначаюць ідзйна-зстзтнчную далучанасцъ цикла "Думи" да нашаніускай паззіі, у приватнасці, блізкасць яго да Я.Купали і Я.Коласа. З такой дуыкай нельга не пагадзіцца, калі параунаць гэматыку і лраблемагыку, матывы дадзеяага цыкла М.Баг-даловіча з іворчасцв першых народных пазтау Беларусі. Гэта па-цвярджае і наяунасць у Багдановіча сялянскай тэмы, матывау тугі і нядолі беларускай вескі, вобраза забітага горам "пана сахі і касы" — беларускага мужика, які з"яуляеода галоунш героем нашай паззіі пачатку XX ст.

Цикл вершау "Дуии" визначаецца адзінствам тзматикі, аутар у ім ні на адзін момант не адхіляецца ад галоунай ідаі -- ідзі на-цыянальнага адрадяэння роднага краю. Гэта яшчэ раз даказвае, што беларуская ідзя адыгрывала важнейшую ролю у творчасці паэта. Усе гвори нізкі аб"яднани сацыяльнай і нацыянальнай лраблематыкай, кожны з іх иае сваё сэнсавае прызначэяне. Так, з мегафарычных во-бразау криніц, зор, якія сімвалізуюць сабой новае адраджзнне, якое не ыожа бясследна знікнуць, наступова вырастав тзыа народа і Бацькаушчыны /вери "Краю мой родны! Як выкляты богам...”/* Гэты верш пераклікаецца з вершам Я.Коласа "Наи родны край", якім дэбкь тавау народны пазт у 1906 г. на старонках газеты "Наша доля". Тут. як і пазней /1909 г./ у вершы'М.Багдановіча, адзін і той жа матыу тугі, жальбы, спагады да шматпакутнага роднага краю і яго народа.

У цикле "Думы" паэт выяуляе грамадскія Ддэалы, думкі і жаданні асобы, якая цесна звязана і арганічна з"ядкака 8 народам. Багдановіч праз переживанні індивідуальний, асабістия раскрывав псіхалогію народных мас, заглибляецца у самасвядоиасць беларусау. Мы цалкаи згодны з В.Івашиним, які зауважае: "Само разумение чала-века у Максіма Багдановіча звязана з ідзяй народнасці, винікае а гзтай ідзі, з яго дэмакратычнага гуманізму..."1 Цикл "Думы" ~ гэта гімн жыццп і яго пригажосці, гімн чалавеку-гворцу, багаццю яго души. Па кампазіциі, глибіні виказаних думак, шнрнні там, фі-ласофскіх абагульненнях, змястоунай вобразнасці ён з"яуляецца кульміна.цийньш у кнізе "Вянок".

Пасля выхаду з друку "Вянка" у творчасці М.Багдановіча пра-цягваецца працэс паглыбленкя сацыяльных і нациянальна-вызваленчых ідзй. Яго лірика убірала у сябе само жыццё, надзеі і імкненні,

І Івашьін В. У ритме паскоранага развіцця // Хвашын В. Да вышынь рзалізму: Асноуныя тзндзпциі развіцця беларускай дакастрнчніц-кай і савецкай літератури. - Мінск: Цаст.літ., 1983. - С. 61.

як3.ы! жыу беларуск! народ. Паэт усё болыа удуыл1ва 1 напружана разважае над лёсаи народа Л евайго крав. Пра гзта сведчаць мног!я яго вершы, так1я як "Народ, Беларуск! народ..!”, "Мякы", "Пан 1 цужык" 1 1нш. Чытаючы гэгыя 1 падобныя Лм творы, яшчэ раз уггаунг-ваешся, што тэыа Радз!ыы 1 народа заусягды хвалявала чулае сэрца нашага паэта-патрыёха.

М.Багданов1ч жцу надзеяй бачыць Беларусь свабоднай ад сацы-ялънага 1 нацыянальнага прыгнёту. Таыу невыпадковым! з"яулякщца вершы "Мае песнГ’, "На чужыне" 1 1,нш., як1я вызначаюцца сва1м па-трыятычньш гучаннем, душэуным болем за нясцерпныя пакуты 1 прын!-кэнн1 роднага краю 1 яго народа. '

У другой главе — "Пытанн1 беларускага адрадгоння у лубл1цы-стычных 1 л1тарахурна-крытычных працах Макс1ма Багданов1ча" — даследуецца праблема культурна-адраджэнск1х з.дзй у шматл!к1х артикулах нашага кяас1ка, так!х як "Беларускае адрадкэнне" /1904/» "Глыбы 1 слаГ1 /19П/, "Кароткая История беларускай пЗюьменнасц! да ХУ1 сталецця" /1911/, "За сто лет" /1914/, "Новы перыяд у г1с-.торы! беларускай.л1тагатуры" /1912/, "За три гады" /1913/, "Забыты шлях" /1915/, "Сталеццв руху беларускага народа" /1914/* "Новая 1нтэл1генцыя" /191^/» "Беларусы" /1915/, "Хто мы так1я?"

/1915/, "Аб веры нашых прашчурау" /1916/ 1 1нз.

МаксЛм Багданов1ч быу не только выдатным паэтам, але 1 дас-каналыы крытыкам. У гхсторы1 беларускай латаратуры ён — перши прафесШш крытык; яго творчасць у гэтыы сэнсе 1 на сучаснш этапе уяуляе сабой шйкаштоунейшую скарбн1цу думак, разважанняу, прапаноу для далейшага разв1цця нашай нацыянальнай культуры. Па сутнасц1, ёи акрэсл1у усе асиоунып шлях!, па як1х нацыяналыше адрадгсэнне ыока раэв!вацца 1 завапваць трывалы падыурак у грамад-стве. 1*5.Багдаков1ч прысзшйу гзтай справе усё кыццё, нястошт укарапяючы у СБЯдоыасць беларусау 1дзв иацыяналькага вызвалення. Яго_артикулы, прысвечаныя культурнаму адрадюнню Беларус!, вытры-ыал! шыахгадовую праверку, яны з поспехам могуць быць выкарыстаны

1 на еучаеным этапе разв!цця нашага грамадства, яго нацыянальнай культуры. .

Развз.ццё лйбой нацыянальнай культуры немагчьша без разв!дця иацыянальнай новы, якая з"яуляецца неад"емнай часткай духоунай культуры любога народа. Стаць незалежкай нацыяй, захаваць сваё . месца сярод цывШзаваных народау свету беларусы зногуць толыа праз сваю родную мову, бо национальная нова — гэта душа народа,

найнаитоунейшы скарб яго культурная спадчыны. Таму питание аб беларускай мове напачатку XX сг. было адным з галоуных у справе нацыянальна-культурпага руху. М.Багдановіч і яго паплечнікі добра разумелі значэнне нацыянальнай мови для паунакроунага гіста-рычнага развіццл свайго народа' і усімі сілалі дабіваліся таго, каб родная мова увайшла ва усе сферы жыцця беларускага грамад-ства. Вихаваць любоу і пашану да беларускай мовы М.Багдановіч імкнууся таксама шляхам спасылак на яе сгаражыткы узрост, на ко-лішняе шырокае уяыванне яе у розных сферах дзярзаунага і куль-турнага жыцця роднага краю. Пісьменнік иагадвау сваіи сучасні-кам, ито зшвое беларускае слова нашых продкау было выразным, да-кладныи, сакавітиіл, мілагучньш, далікатньш, ито без яго уяыван-ня не магла абийсціся нават царкоунаславянская мова, на якой доугія гады друкавалася рзлігійная і часам свецкая література. Гзтаму питанню М.Багдановіч прьгсвяціу літаратурна-критьічни артикул "Кароткая гісторьш беларускай пісьиеннасці да ХУІ ста-лецця".

Свае погляды на ролю інтзлігенцні у нацыяналъна-культурным руху М.Багдановіч абгрунтавау у артикулах "Беларускае адрадзян-ио"; "новая іїігзлігонциіг, пНовы перыяд у гісторчі беларускай літератури" і інш. На яго дунку, інтзлігенция павіїша стаць тыа ру-хавікоа, які зиоиа привесці у дзейнасць усе пласты насельніцтва Беларусі за сваю незалежнасць. Багдановіч лічиу, што інтзлігенция — гзта людзі, якія зиогуць руиыць наперад справу нацыяналь-нага адрадяэннл, бо гэта не тольлі носьбітц, але і ідзолагі беларускай ідзі. .

Па питанню аб ролі інтзлігенцці у нацыяналышц руху выгашза-лісп і Я.Лесік у артикуле "Народ і інтзлігоіщия", і А.Навіна у артикуле "На дарозе да повага зшццл" і інві.

М.Багдановіч і яго паплечнікі ніяолі не трацілі надзеі і вора у тое, ито беларускай нациянаяьиай їсульт^ри налез&щь лепшае бу-дучае, няглодзячы на розныл забарони, гацеїші. З прысмиасцю ад-эначае єн факти уживання беларускай мови у тагачасных несприяль-ішх умовах асобішмі гандлевнмі фірмамі /карзспанданциі, прэйску-раиты, каталог! розных вырабау і інш./. Гэта дає права яму зрабіць выснову, што у краі "пачшіае фарміравацца усведамленне, ито Села-русная мова можа па праву узайсці у кясцовы граиадскі уяытак...

Усё гэта паказвае, што у свядомасці иясцовага грамадства беларусні народ "не і и Ьиіа ^аг)& ", а самасгойная нацыпналыгал велі-

чиня, беларускі ж рух — культурна-граиадская сіла"*.

Вялікую увагу М.Багдановіч надавау развіццю беларускага мап-тацкага слова, шчыра радавауся нараджзнню нових літературних сіл, падтрішлівау таленавітих пісьменнікау крьітичнимі артикулам! і рз-цанзіямі. У сваіх літаратурка-крьітичньїх працах "За тры гады" /аг-ляд беларускай краснай пісьненнасці І9ІІ—1913 гг./, "Новы перыяд у гісториі беларускай літератури", "Беларускае адраджэнне", "Глыбы і слаі" і інш. най літаратуразнавец развенчвае міф, створаны рускіиі і польскіиі шавіністамі, аб н!быта спрадвечнай адсталасці беларусау, іх няздольнасці да саыасгойнага нацыянальнага развіцця, да мастацкай творчасці. "Прыглядаючыся да навейшай беларускай пісьменнасці, — адзначау єн, — можна легка прнкмеціць адно ціка-вае і карыснае з"явіича. Яе аднакалёрны слой, што зліуся з сотняу пісьменнікау — наследнікау Багушзвіча, найчасцей знікаушьіх пасля аднаго ці двух творау» — гэты слой стау патроху дзе-нідзе сцяс-няцца, у іи з"явілася колькі ядзер, сабраушых у сябе усю яго яр-

касць, з кожным годам усё болей узрастаючых і у сваім развіцці

прыыаючых болып-менш асабістьія кодеры. Значэнне гэтага руху вельмі важнае, бо толькі пры іи література мае змогу не таптацца на адным

месцы, а расці і ушыр і углиб"^. М.Багдановіча радавау і той факт

што у беларускую літературу прийшлі ужо не "пісьиеннікі-аднаднеу-кі", а сапраудныя таленты, якія сваімі творамі паиыраюць мезш на-цыянальнай літератури новимі.тзмамі, вобразамі, вызначаюць адпавед ныя задачи. У сувнзі з гэтьш ён адзначыу творчасць Я.Купалы, Я.Ко-ласа, Ядвігіна Ш., А.Гаруна, іиГартнага, Цеткі, Зм.Бядулі і інш., якія сапрауды сталі віштньші пісьиеннікаиі. Адзначаючы дасягнен-ні і заваёвы беларускага мастацкага слова, Еагдановіч разам з тим патрабавау ад беларускіх пісьиеннікау яшчз болылага удасканалення свайго таленту, мастацкага майстзрства, стилю, заклікау ннстомна шукаць йовыя тзмы, вобразы, сюжэты. Пачынаючыы літаратарам ён раіу смялей звяртацца да фальклорных сюжэтау, вобраэау, тэы, еімвалау, творча іх апрацоуваць і узнімаць на п"едзстал агульначалавечых иа-ральных каштоунаоцей.

Важнае значэнне для пашырэння нацыянальнай ідзі М.Багдановіч

1 Багдановіч М. Лоуны збор творау: У З Т. - Мінск: Павука і тзхні ка, 1993. - Т.2: Мастац. проза, пераклады, літаратурння артикулы, рзцзнзіі і нататкі, чарнавыя накіди. — С. 28^—285-

2 Тамсаиа. - С. 185.

надавау пврыядычнаму друку. Асабл1ва ён вызиачцу дзейнасць газеты "Наша н!ва": "... "Наша 1йва" вяла нястомную асветн1цкую пра-цу. Ставячы сваей мэтай усебаковае адрадяэнне беларускай народная культуры 1, так!м чынам, цвёрда стоячи на вызначанай дэыакратыч-най паз1цы1, яна праб!ла сабе шлях у саиыя г*!-х1я кутк! Беларус!, у самыя цёмнып пласты насельн3.цтза"*. Крытык адзначыу, што гэта газета з"яв1лася для ыног1х тысяч беларусау першай газетай, якую яны прачытал1 на роднай мове. А гэта, несумненна, спрыяла росту 1х нацыяналънай самасвядомасцЬ

М.Багданов1ч добра разумеу, што веданне чалавекам г1сторьа свайго краю, народа будзе станоуча уплываць на фарм1раванне яго . асобы, грамадзя1пна Айчыны, лепшых рыс нацыяналькага характеру.

Ён л!чыу, што вывучэнне народам сваёй г1старычнай спадчыны эцожа актыв1заваць яго удзел у духоуна-культурным адраджэнн1 Бацькаушчы-ны. Таму пазт давол! часта выказваецца па найбольш ванных цоиан- ■ тах з мЛнулага Беларуси, асабл1ва па тых, як1я змагл1 б узняць на-цыяналыш гонар, абудзЗдь 1нтарэс да духоуиай спадчыны. Як Историка-адрадкэнца яго найбольи ц1кав1у перыяд Вял1кага княства Л1-тоускага, як1 стау сапрауды "залатым векам" для разв1ццл 1 уздыму нашай нацыяналънай культуры. У артикуле "Бедарускае адраджэнне" м.Багданов1ч ладкрэсл1у: "увайшоушы поунасцю у склад Впл1кага княства Л1тоускага, яна /Беларусь. - Г.-Ц.Т./ адчувалыт перацягнула цяжараы сваёй культуры на шалях г!сторы1 Мтву, 1, зайиеуиы над ёй прыарытэт, працпгвала разв1вацца на сва!х старажытнаславянск!х

коранпх"^.

Гаворачы пра Старажытную Беларуска-Л1тоускую дэяряаву /ВялЗ,-кае княства Л1тоускае/, м.Багданозач л1чыць но л1ши1м нагадаць, што дзяркаунае лвдцё тут праяулпласп у беларуск!х нацшшальпых формах. Увогуле, зварот да г1старычнай народна!! паияц! патрэбен быу у пачатку XX ст. для хутчзйшга узняцця самасвядомасц! насель-Н1цтва Беларус!..

Нацыпнальнае адраджэнне любога парода немагчыма без нацыпналь-иай школы. Наибольшая трагедия наиага народа ыенав1та у гэтым 1 заключаецца. На працягу ыног!х сгагоддзяу нам адиаулял! ды 1 цяпер адмаулпюць у иагчымасц! мець беларускую школу. Узо вырасла не адно пакаленно беларусау, як1я г!старычна адарзаны ад сва!х нацыяналь-

1 Багданов1ч М. Поупы збор творау: у 3 Т. - М1нск: Навука 1 гохн!-ка, 1993. - Т. 2: Мастац. проза, переклады, л1таратурныя артикулы, рэцэнзЛ 1 нататк1, чарнавыя нак!ды. - С. 275.

2 Тамсама. — С. 260.

ных каранёу, якія выхаваны на чужой культуры. У пачатку XX ст.

Ы.Багдановіч прадбачцу гэту небяспеку, таыу 1 папярзджвау пра иагчииасць такога павароту у гісториі адрадгоння. у артикулах "Беларускі беканскі прытулак", "Ролас з Беларусі" і інш. ёк вы-ступау за стварэнне нацыяналънай школы, за увядзенне у вучэбны працэс беларускай мовы. Аналізуючи факты навучання дзяцей на роднай мове, ён даказау, што той, хто з ыаленства прайшоу такую школу, усе сваё жыцц'ё будзе адданы Радзіме, Бацькаушчыне, таму што успрыие у сябе не толькі любоу да магчынай новы, але і да усёй на цыянальнай культуры.

У сваіх поглядах на стварэнне нацыяналънай школи Багдановіч у пачатку XX ст. не быу адзінокіи. многія прнхільнікі і дзеячы нацыянальна-культурнага руху вьіступілі у той час за права навучан ня дзяцей у школах Беларусі на нацыяналънай мове. Так, з"яуляецца гораг артыкуяау, прысвечаных гэтаму пытанню, сярод якіх артикулы Я.Лесіка "Што рабіць?", А.Навіньї "На дарозе да новага кыцця", Цёт кі "Як нам вучыцца", С.Палуяна "Пра нацыянальную школу на Беларусі11 і многія іншая. Яны усе бьілі адзіния у тим, што любая нацыя-нальная школа не можа існаваць без роднай мовы, разумелі, што лес адрадаэння нацьіі залежыць ад таго, ці змогуць бзларусы адстаяць існаванне сваёй мовы ва усіх сферах яывд'я.

Максім Багдановіч быу аптьшістам, шчыра верыу у светлае будучеє Беларусі, у тое, што беларусы не выракуцца сваёй Бацькаушчы ны, не забудуць сваёй нацыяналънай багатай духоунай культуры і спрадвечную, Богам дадзеную, мілагучную спеуную нову. Ён глядзеу ка нацыяналыт-кулмурнае адраджэнне пачатку XX ст. як на з"яву агульнаеурапейскага значзиня, заклікау беларусау будаваць новае жыццё з упікай сваіх уласных духоуных набыткау і дасягнеиняу еу-рапейскіх краін. Гістаричкая практика шюгіх народау даказала правільнасць вывадау иашага кяасіка нзконт неабхоцнасці культурна га адраднэння для саыабытнага кыцця народа як нацьіі: веданне сваёй культуры, гісторні, иовы, традыцый і звычаяу, вырашзнне питання иацыянальнага і інтзрнацьіянальнага. Усё гэта неабходна для фариіравання нацыяналънай самасвядомаеці кожнага народа, у тьш ліку і беларускага, які у пачатку XX ст., дзякуючы рэвалюцыйнаму уздыыу у краіне і дзейнасці нацыянальна свядоыай інтзлігенцьїі,-перш за усё пісьменнікау, пачау абудкацца да актцунага сацыяльна-палітичнага і нацыянальнага жыцця.

У заклвчнай частин дцпергацы! на аснове аналізу ыастацкай,

навуковай і публіцистична-критичнай творчасці М.Багдановіча ау-тар робіць наступішя вывады і абагульненні.

Максім Багдановіч зрабіу усё магчьшае для культурнага і на-цыяналънага Адраджэння Беларусі у пачагку XX ст. Ён разам з Янкам Купалам і Якубам Коласам узнпу беларускую літературу на агульна-еурапейскі узровень і паказау усяму свезу, што наша нацыянальная літаратура варта самай пільнай увагі, бо у аснове яе лянаць гума-гістичннп і агульначалавечыя ідзі.

Уся творчасць нашага класіка літератури вызначаецца нацыя-нальна-адрадюнскім характерам, прасякнута пафасац любові да Баць-каушчыны, слукыць узняццю саиасвядомасці беларускага народа. Гуманістичний і літаратуриа-мастацкія траднциі зпохі Рэнесанса ака-залі плённы уплыу на фариіраванне светапогляду М.Багдановіча, асабліва творчасць італьянскага пазта Даптз.

У мастацкай творчасці М.Багдановіча значную ролю адьіграла вусная народная творчасць. Пазт лічиу, ато фальклор — гзта кні-га народная мудрасці, якая вучиць толькі гуішшаму і прыгояаму. Таму цыкл "У зачарованим царстве" як бы вицлкае з народнай паэтн-кі. Аутар праз вобразн ніфалагічних істот інкнецца раскрыць духоу-ную існасць, светауспрыманне беларусау. Ужо у першим разлзяло кнігі "Вякск" М.Багдановіч кліча да духоунага адрадкзнкп свайго, народа. Сваёй творчасцю паэт інкнецца паказаць багацце народнай культуры, даць узор вшсарыстанпя фалыслору з готай нацнпнальнага Адраджэння. Мастацкіиі твораиі ён даказау, што народная песня — найбагацейшц скарб для абагачэпия прыгожага пісьиенства новші во-бразамі, сюжзтвиі, іюнрамі.

У сваіх мастацкіх і публіцистичних творах М.Багдановіч звпр-таоцца до гіоториі свайго краю, заглыбляецца у славутае старажыт-нае мінулае. Ён адзін з перших, хто у пачатку XX ст. нагадау бе~ ларусаы, што у іх яшчз у старадаунія часи билі вадатішп кнігадру-кары, асветнікі, вучония, што калісь Беларусь мела такую багатую культуру, щто ёй зайздросцілі нават саыыя развітия еу^апейскія дзяраави. Пазт лічиу, ато слаунае гістаричнае міиулао Беларусі у справе адрадюння нациянальпай самасаядомасці народа павіана ади-граць адпу з найважнейшьіх ролпу.

М.Багдановіч адзін з пачьїкапьнікау урбаністнчнай тзматнкі у беларускай літератури XX ст. Гэта тэма распрацавана ім у цикле "Места", дзе гарадское зкыццё паустае са сваімі турботам! і клопа-тамі, беднасцю і багаццем, прыгаяосцю і імклівасцп.

у вершах цэнтралытга раздзела кнігі "Вянок" — "Думы" увага

аутара звернута на прабяеиы сацыяльнага становіича пшрокіх народных мас Беларусі, на неабходнасць паецігзккя імі вызваленчых ідай. У 1дэйна-эстэтычныы, філасофскім ас'пекце гворы гэтага раз-дзела найбольш сугучны творчасці Я.Купалы і Я.Коласа. "Думы" — гзта голас і думы самога народа, туг аутар паказау рост грамад-окай і палітнчнай самасвядомасці народных мас, іх пратэст супраць сацыяльнага і нацыянальнага прыгнёту, абудкэнне у іх патрыптычных * пачуццяу. Усе творы раздзела "Думы" вызначаюцца адзінствам тэпа-тык!, аутар ні на адзін ыоыаит не адхіляецца ад галоунай ідаі — ідзі нацыянальнага адрадкэння роднага краю. Гэга ямчэ раз дака-звае, што беларуекая ідая адыгрывала важнейшую ролю у творчасц! пазта. ‘

Для нашага песняра быць граиадзянінам — значыць служыць народу, жыць яго інтарзсаиі і спадзяваннямі на лепшае будучае. Ад-сюль у эсгэтычньш плане і яго разумение абавязку паэта перад сва-іц народам, у якім выяуляецца высакароднае імкненне прасвятліць народный пасы духоуна і ыаральпа, разбудзіць іх свядоиасць, раз-віць іх сацыяльную актыунасць. Уся творчасць м.Багдановіча пра-сякнута народным духам, нацьіянальна-вьгзваленчьші ыатывам!. Створа-ны паз там вобраз таватворнай крикіци сімвалізуе нацыянальнае Ад-раджэнне, якое не спыняць ніякія рэакцыйныя сіли, што паустал! на шляху развіцця і размаху беларускай ідзі.

М.Багдановіч пісау свае творы будучи глибока перакананьш у неабходнасц! здзяйснення для свайго народа ідай нацыяиальнага ад-раджэння і стварэння уыоу для развіцця беларускай культуры, таыу яго літературная дзейнасць з'*яуляееда прикладам адданасці сваёя Радзіие, свайму краю. Творчы талент яго невычарпалыш. Імкненне М.Багдановіча асзнсаваць гармонію Сусвету, касмічную прастору, пазнаць загадкавую душу чалавека у сва'ей аснове набиває глибокі філассфскі сэнс І дає новая перспективы канцэптуадьна-свегавага погляду на усю творчасць паэта.

Мастацкая і публ1цысгычна-крытычная спадчына М.Багдановіча, безуыоуна, багацейшы агульначалавечы скарб, які уліваецца у рэчы-шча сусветнай культуры. Але у першую чаргу — гэта найкаштоунейшы скарб беларускага народа, скарб-дыяыеит, які не губляе сваёй вя-лікай духоунасці і маральнай сіли вось ужо на працягу многіх дзе-сяцігоддзяу.

СПІС ПУБЛІКАЦЫЙ

1. "Песеиь у іх велізарная колькасць...": Макг-'м Багдановіч і Україна // Роднае слова. — 1994. — № 5. 0,4- д.а.

2. Дзве зпохі: Багдановіч і Даитэ /да питання аб 8шстоуиай су-адкоснасці у творчасці паэтау/ // Весці Беларускага дзяряау-нага педагагічнага універсітата. — 1995. — № 2/4/* 0,6 д.а.

3. Багдановіч і Дантэ /дыялектшса сіивалау/ // Весці Беларуска-. га педагагічнага універсітзта. — 1995. — № 3/5/. 0,4 д.а.

Адрадкзнскія ідзі у цыкле вершау "Думы" М.Багдановіча // Вео-ці Беларускага дзяряаунага педагагічнага уніворсітата. —

1996. -- № 4. 0,5 Д.а.

Р Э 3 Ю М Е

Ганчарова-Цынкев1ч Гаццяна УладэЬИрауна ,!макс!и Багда-нов!ч I беларускае адраджэнне пачатку XX стагоддзя"■

Ключавыя словы: нацыянальнае адраджэнне, Оеларуская 1дэя, л1-таратурная творчасць, спадчына, публ1цыстыка, крыгыка, культура, эстэтыка, паэз1я, працэс.

У днсертацы1 даследуецца творчасць Макс1ма Багдановхча на фоне л1таратурнага працэсу Беларуси пачатку нашага стагоддзя 1 у су-вяз! з беларускЫ адраджэннен гэтага перыяду.

Зыходзячы з пастауленай задачи, анал1зуецца иастацкая, наву-кова-крытычная 1 публЛцыстычная спадчына нашага клас!ка, вызнача-ецца яго роля 1 значэнне у разв1цц! беларускай л1таратуры пачатку XX стагоддзя 1 пазнейшага часу, акрэсл!ваецца яго месца сярод 1н-шых иаетакоу слова, выэначаюцца яго эсгэтычныя погляди, асноуныя тэндэнцы! яго творчасц!, паказваецца яе арган1чная сувязь з жыццёи народа, з праблеыам! нацыянальна-культурнага адрадкэння Беларусь

У першай главе "Мастацкая спадчына макс!ма Багданов1ча у свяг ле праблемы беларускага адраджэння" увагу дысертанта прыцягваюць так1я рысы паэз!д Н.Багданов1ча, як яе ф!ласаф1чнасць, медыгатцу-наець, с1йвол1ка, зварот пазха да вобразау 1 матывау агульначалавв чага значэння, г1сгарызм 1 ыаштабнасць пазгычнага иыслення. мастац кая спадчына беларускага класса даследуецца на фоне паэточных тра дыцый настакоу слова ыЛнулых часоу, у прыватнасц1 Ал1г''еры Дантз.

У плане пастауленай праблемы закранаецца 1 творчасць Янк1 Купали, Якуба Коласа, Сяргея Палуяна, ЦёткЗ., Зм1трака Бядул! 1 1нш.

Другая глава "Пытанн! беларускага адраджэння у публз.цыстычных

1 лЛтаратурна-крытычных працах Макс1иа Багданов1ча" прысвечана да-следаванню праблемы кулыурна-адраджэнск1х 1дзй у так!х артикулах нашага класса, як “Беларускае адраджэнне", "Глыбы 1 ела!", "Кароа кая г!сторыя беларуснай п!сыаеннасц1 да ХУ1 сталецця",''3а сто лет” "За тры гады", "Забыты шлях", "Беларуси" 1 1нш. У гЛсторы! беларус кай л1таратуры М.БагдановЗл — першы пра$ес!йны критик; яго творчасць у гэтым сэнсо уяуляе сабой найкаштоунейшую скарбн1цу дуыак, разважанняу, прапаноу для разв!цця нашай нацыянальнай культуры не гольк! на пачатку XX стагоддзя, але 1 на сучасным этапе.

М.Багданов1ч сваёй лэ.таратуряай дзейнасцю сцвердз1у неабход-насць здзяйснення 1дэй нацыянальнага адраджэння. Яго иастацкая 1 публ1цыстычна-крытычная спадчына — багацейши агульначалавечы скарб, нк! ул!ваецца у рэчкшча сусветнай культуры.

РЕЗЮМЕ

Гончаровв-Цынкевич Татьяна Владимировна "Максим Богданович и белорусское возрождение начала XX века"

Ключевые слова: национальное возрождение, белорусская идея, литературное творчество, наследие, публицистика, критика, культура, эстетика, поэзия, процесс.

В диссертации исследуется творчество Максима Богдановича на фоне литературного процесса Беларуси начала нашего столетия и в связи с белорусским возрождением этого периода, '

Исходя из поставленной задачи, анализируется художественное, научно-критическое и публицистическое наследие нашего классика, определяется его роль и значение в развитии белорусской литературы начала XX века и позднейшего времени, очерчивается его шсто среди других иастеров слова, определяются его эстетические взгляды, основные тенденции его творчества, показывается его органическая связь с жизнью народа, с проблемами национально-культурного возрождения Беларуси.

В первой главе "Художественное наследие Максима Богдановича в свете проблемы белорусского возрождения” внимание диссертанта привлекают такие черты поэзии М.Богдановича, как её философичность, мёди-тативность. симво.Ч!!::а, обращение поэта к образам и мотивам общечело-. веческого значения, историзм и масштабность поэтического мышления. Художественное наследие белорусского классика исследуется па фоне поэтических традиций мастеров слова прежних времён,'в частности Алигьери Данте. В плане поставленной проблемы затрагивается и творчество Янки Купалы, Якуба Коласа, Сергея Палуяпа, Тётки, Виитрока Бядули и др.

Вторая глава "Вопросы белорусского возрождения в публицистических и литературно-критических работах Максима Богдановича" посвящена исследованию проблемы культурно-возрожденческих идей в таких статьях нашего классика, как "Белорусское возрождение", "Глыбы и слои", "Короткая история белррусской письменности до ХУ1 столетия", "За сто лет", "Зэ три года", "Забытый путь", "Белорусы" и др. В истории белорусской литературы М.Богданович — первый профессиональный критик; его творчество в этом смысле представляет собой ценнейшую сокровищницу мыслей, рассуждений, предложений для развития нашей национальной культуры не только в начале XX столетия, но и на современном этапе.

М»Богданович своей литературной деятельностью утвердил необходимость осуществления идей национального возрождения. Его художественное и критико-публицистическое наследие — богатейшее общечеловеческое сокровище, которое вливается в русло мировой культуры.

SUMMARY latyana Vladimirovna Gcnchsr-ova-Teynkevich

“Maxim Bogdanovich and Belarusian Revival of the Beginning of the XXth Century". -

• Key words» national revival, Belarusian idee, literary creative work, heritage, social and political journalism, criticism, culture, aesthetics, poetry, process.

In this dissertation M,Bogdanovich's creative work ia being re- ■ searched against the background of the literary process of Belarus of the beginning of our century 8nd in connection with the Belarusian revival of this period.

Proceeding from the formulated problem, analysing the art, scientific-critical and publicistic heritage of our classical author, his role and hia significance in the development of Belarusian literature of the beginning of the XXth century ia determined, hie placa among other masters of word is outlined, his aesthetic views, the main tendencies of hia creative work ere determined, his organic connection with the life of people, with the problems of national and cultural revival of Belarua are snown.

In the first chapter "M.Bogdanovich'a Heritage with Regard to the Problem of Belarusian Revival’1 the author of the dissertation is attracted by such fetures of U, BogdanoVich's poetry es its philosophy, meditation, symbolism, the poet's address to the features and motifs common to all mankind, historical method and a large ecale of the political way of thinking. The art heritage of the Belarusian classical author is being researched against the background of poetic traditions of word masters of old time, in particular Aligveri Dante. According to the formulated problem the creative work of Yanka Kupala, Yakub Kolas, Sergei Paluyan, letka and others is touched upon.

The second chapter "Questions of Belarusian Revival in M.Bogdanovich's Social and Political Journalism and Literary-Critical ?/orks" is devoted to the research of the problem of cultural revival ideas in such articles of our classical author as "Belarusian Revival", "Clods and Layers", "Short History of Belarusian Written Language" before the 16th century", "For a Century", "For 3 Years", "Forgotten WBy", "The Belarusian People" and others. In Belarusian history M.Bogdanosich is the first professional critic, his creativ work in this sense presents the most valuable thesaurus of thoughts meditations, suggestions for the development of our national culture not only an the beginning of the XXth century, but et the present stage.

M, Bogdanovich confirmed the necessity of -the realization of the ideas of national revival by moans of his literary activity. Hia art and publicistic critical heritage is the richest thesaurus common to all mankind which instils into the -vhole world literature.