автореферат диссертации по истории, специальность ВАК РФ 07.00.03
диссертация на тему: Общественно-политическая и публицистическая деятельность Мухамбета Салыка Бабажанова

Полный текст автореферата диссертации по теме "Общественно-политическая и публицистическая деятельность Мухамбета Салыка Бабажанова"

КДЗАКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ Б1ЛШ МИНИСТРЛ1Г1 АБАЙ АТЫНДАРЫ АЛМАТЫ МЕМЛ ЕКЕТТ1К УНИВЕРСИТЕТ!

РГб ОА

1 8 ДЬЛ 1955 , Колисазба к,ук,ында

АЙГУЛ НАЖМАДИНКЫЗЫ МУСАБАЕВА

МУХАМБЕТ САЛЫК, БАБАЖАНОВТЫН, К,ОРАМДЫК,-САЯСИ ЖЭНЕ ШЫРАРМАШЫЛЫК,

КЫЗМЕТ1

Я

07.00.0— Отан тарихы (К,азак,стан тарихы)

Тарих гылымдарынын кандидаты рылыми дэрежесш алу уинн дайындалран диссертацияныц

АВТОРЕФЕРАТЫ

АЛМАТЫ, 1995

Жршс Абай атындары Алматы мемлскетт уштерснтетшщ жаратылыстану факультеттершщ Казакстан тарихы кафедра-сында дайындалды.

РЫЛЫМИ ЖЕТЕКШ1: Халыкаралык. информатизация-

лау академиясыныц академии, тарнх рылымыныц докторы, профессор X. М. Маданов Тарпх рылымдарыныц докторы, профессор X. А. Аргынбаев тарих рылымыныц кандидаты, доцент К. К. К,Усаинов Казак мсмлекеттж олем т1'лдер1 университетшщ Казак>стЭи та" рихы кафедрасы. . 0(3

Диссертация 1995 жылы .?>О . X 1 I сагат Л М Абай атындары Алматы мемлекеттж универсптетипц (480100, Алматы каласы, Ленин дацрылы, 13) тарих рылымдарыныц кандидаты рылыми дэрежесга алу ушш мамандандырылгап № К 14.05.09 Кецестщ мэжшсшде корралады.

Диссертациямен Абай атындары Алматы мемлекеттж университетшщ рылыми к!тапханасында танысуга болады. Автореферат 1995 жылы

РЕСМИ ОППОНЕНТТЕР:

ЖЕТЕКШ1 ¥ИЫМ:

Гаратылды.

Мамандандырылган Кенестщ гылыми хатшысы, тарих гылымдарынын кандидаты,

доцент Н. Ш. ЖАЛ\АНСАРИН

2Q¡SHE!jL!I!i!i_22£!ílÍ¿ÍÍi!Í^. Пуггнгг у['пак;тми, келешек адам-дарыныц тарихи еанаеын дальни л о тиру ;.¡cn уштну ллем, ел тари-хын, 031Ц аскен ортаннц тярмхин, тар!* коинауындагы ap6ip кубылыстыц, озгертстердщ кыры мен сыгын терец б!лу мгндетш ЖУКтеПдг. Тарихтын озектг арпаеы - адпм, жокелоген тулра, олардыц жиынтыры - халыь;. Глед- ом iргидр узд1ксгз »ypin жатцан urfriÎK пен зулым.щ.щтын, жпцсылнц пои жамандык;тыц, юу мен ошу-дщ, угымталдыл, цеп уми7шацчикчтьц «»{ асилда'чы толассыз курсе пен моцгг миГ'дандгк'ы жгке адглпшц рил i тарихтьщ зерттеу сбьск-т i Р. i.

осрттоП бглу, зирттегондг пердело."' г! глу аркылм тарих таг-лымын, тарих сабпгин туогнуго, угпн.уа болоды. Бул yiiiíh буггн-гг танда зор мумкшдгк t.vk:i отыр. Козыгздг к;аптап келген шел алынып, жонарымыздын жарцнрып ашылган кезг бул. Тглаи жылдар-дан берг "купил" белгг бон еорылып, кара бергете, цалтарыста усталым келген кужаттардыц сирина к;аныгмп, цогам омгргнщ коп-теген оцигалар.ш 1<;аПта rçapan, к,аита багалап жатырныз.

"Олмегенде не олмеГтдт? - дак;сынын атм, ''алымныц хаты ол-меГ1Д1", деГтдг халык, даналнпы. Тарихтыц бетшде, халъщтьщ ecin-дс аты да, хатн да сак,талран, мурасы буртнг: урпацтын рухани к;азынасына айпалып отырган казак; жорЬиц н;асиеттг адамдары аз емес. Олардьщ озык; тобын толмктнр.угп лаГ-ык, талаи боэдак;-тардын ее im i таптык; ошпенд1лгкке суырклран кешегг кенес зама-нында умыт цалдырылып келдг. Олардыц атын атауга, муралары мен ецбектерш бгл.уге, тиым салннып тоскауыл койылды.

Лл 6ypinri бул цымбатты еегмдер, олардын муралары халкы-на цаз=к;алмында катгарылуда. ,'.|уста(Та. Шоцай, Ахмот ¡ллтурсыноп, 1„аржан Нумабасп, ¡üvc гибок Алмауытоп, ...гржакып Дулатов, кенес

заманьнда бгрда макталып, б1рде датталып келген сацло!кта-рыиыз С-лкен ЗеЧЬ/ллин, Ьдеяс Кансугхрсв, СеГгЬлбет ЫаЯлин-}! 1и ос1мдгр1 мон «ура;,ары туган халкына цайта оралып, жадны журтшнлыктнц рухапп игтлгрпю айналуда.

Ьжелден казак; Ж(;| г караван бастын камнн гана ойлайтин кул ем(;о, халкына. ул чып тугаи озьщ ойлы тулгаларга кен-до болмаган. Олар казак казак; болганнан берх барлык гасыр-лярда да кездетедг. Ь'снюр! ЛбаП, Ыбырай, Шоцандар вмгр сур-геп XIX га/:ырда да. аз болыаган. Солардыц бхрт - Кдзакстан-ныи батысмнан шыкдпн перделI тарихшы, отнорраЬ, дарынды публицист ■аухамбетоалык Кабажанав. /"Суйген кулдьщ аты коп" Де~ 1'енде"', халык оны жаксы квргендгктен "Салык" деп атап кеткен. Срыс басылымдарында сл "X. Бабажанов" деген атаумен де белгг-Л1. Сл - Ходжа Сальщ шбажанов дегон соз/

Сонгы кезге деГпн коптеген жарык коррен ецбектерде аты аталып, б1рак омгр жо.;н, ецбектерг цалык журтшылыкка бей-маглум болып ке.лрен мухамбет Са.лык Сабажанов цазак халкыныц тарихыпп, : тногра''иялыь; откендерше, мздениетше, турмыс = тгршлтрше байланысты Ресейдщ орталнк басылымдарына кепте-ген макала, очерктер, зорттеу материалдарын жарияла.ган адам.

С. Бабажанов'! ьщ жарьщ квррен, архивте сакталган материалдарын жан=жлкты зерттеу, ол туралы бурын=соцды жарык;

I

кермерен дерек; е;.1елерД1 жан =жак;ты | талдау жене гылыми айна-лымга снР1зу а^кылы XIX гасырдьщ екпшл жартысында егЛр сур-ген С. Бабажановтыц тарихшы=этнорраф, жаграпия гылымыныц корнектх мамани, галым-жазбагер ретшдег1 бет=бейнесш аньщ-т л у га м ум к I н д I к бе ред I.

- b -

Та^ыщптщ_зс£)Ттолу_доцгой Салыцтъщ GMip жолы, гылыми муралары аз зерттелген. Ол туралы 6ipcn=capaH мацалалар мен жарияламалардыц ток Keiunri кезде гана корЬпп, козге тусе бастаганын айту керпк.

Салык, Бабаж.чноп туралы 6ipi!iai.;a толык; маглумат берген корнсктi птиог'га)Т'=галым, тарих гылыилшч кандидаты Едп'е Ал-дабергенулы ¡пеанов едг. 1965 жилы зерттоу пкспедициясыныц Курамында жургп, н^йгылы цазага ушыраган ол артына коптеген гылыми мура цалдирды.

Б. A. ¡'.lac л нов жазган ецбектердщ б1ршде Срыс жаграпия к;огямыныц Орынбордагы белхмшесшщ мушелер1 Плотников В. Н., Бекчурин Н. М., Игнатьев Р.. Г., Киреевский II. А., Овдов А.И., ПолчецкиП А. 0., Плотников Л. П., Тилло А. А. жзне кел1Н1рек осы к;огамныц мушелтгше енген Алтынсарин LL, Дауылбаев Б., Жантурин С. А. тагы басцаларымен 6ipre Салык; Б&бажановтыц omi-pi мен муралары туралы айтыладьк Осы ецбектен Салык; туралы бгршама толык; маглумат алуга болада. Салык; Зимановтыц "Россия

и Букеевское ханство" деген ецбсгшде Бабажанов туралы шагын

• • ■ 2

тУС1шктеме мен оным макдлаларынан уз1НД1лер келпрглген .

1939-1990 жылдарда У.Сухалбердина "Дала уапаяты" газетшде 1883-1394,1695-1923 жылдарда басилган макал алардач жинагын

ШЫ ГарДЫ*3.

1. ?иасанов Э. А. Очерк истории этнографического изучение казахского народа в СССР. Алматы, 1966, 169 - 170 с.

2. Зиманов С. Россия и Букеевское ханство. Алма=Ата, 1932, 143 - 149 с.

3. Сухамбердина У. Дала уалаятыныц газетi. 1333-1394,13951393. Алматы, 1939. 10 с.

Ссы жинацтагы газетки 1376 жылгы 23,33 сандарында, 1377 жыл-гы 10-12,31 сандарында Бабажановтыц цазак; мак;ал, метелдерш бастырганы туралы айтылады. Сонымен 6ipre Казактыц мемлекет-tïk улттьщ кгтапханасыныц сирек кfтаптар цорында II. П. Ивлев пен Н. 3. ..¡асановтыц "Этнограф и публицист XIX в М. С. Бабажанов" деген машинкага басылган 13 бетт1К к;олжазба сак;тш1-ган'". 1090 жылы жарык; корген "Мура— атты жинацта К. Отарбаев-тын".ухамбетсалык; Бабажанов" атты макдласы басылган*".

Оныц бер жаг-ында 1УУЗ жылы профессор X. ¡.¡адановтыц алгы cosïmch Салык Бабажанов "Этнографиялык мак;алалар" деген ецбек жарык корд H, сгап оныц 7 макаласы енген. Профессор X. Мада-нов екеумгз жазып жаррялаган "Мухамбетсалык; Бабажанов" атты моногра^ияда Салык; жиншде бгршама толык; маглумат беруге ты-рыстьщ^.

Салык; Бабажановтыц когамдык;=олеуметт1К, тарихшь^лтногра^тык;, галым=жазба-герл1к цызметш зерттеуге арналган туцгыш 1зден1с жумысыныц (4pi реТ1нде жазылган диссертацияда мынадай жацалыктар бар:

1. !■!. С. Бабажат-п omip cypin к;ызмет еткен Iuikï /Бокей/ Орданын тарихы жан=жакты корсетглед1.

2. Iiiikï Орда тургындарыныц турмыс=т1рш1лп-ч мен модение-тiне, --тюграфиясына кдтысты м. С. Бабажановтыц эерттеу жумыс-

Т. мвлев П. П., шасанив ¡1. Э. Этнограф и публицист XIX в М.С. Бабажанов. Алма=Ата, 1933, 3 - 13 с.

2. Старбяев P. м. С. !>абажанов //Мура. Алматы, 1990.

3. С. Бабажанов. Этнографияльщ мак&лалар. Алматы, 1993,Ь-10 б

4. X. Маданов, А. .Дусабаена. Мухамбетсальщ Бабажанов. Алматы, 199;;. 3 - 13 б.

тарына жан=жакты талдау жасалады.

3. ыухамбет Салык Бабажановтыц орыс натшасыныц жергглгк-tí э1имш1л1ктор1 жургхзген отаршлык; саясатыньщ ешкерелеуге багытталган макалаларнна жан=жак1ы снпаттаыа бетоед1.

4. шухамбет Солнц Сабажановтыц цазацтын корнект1 этно-rpaíi=Tapnxuiu, галым^жазбагер ретп!дег1 oMÍp жолына баГшаныс-ты дсректор келтгрглп!, алгашкы рет оннц тугая, олген, цаЯда, кондай кызмст еткен уакыты мен жылдары 6ip 13Д1лп<ке Tvcipi-лгн, тарихи деректемелер ноМзшде кецшсн багндалады.

Зертте^Д1Ц_маи1саты_1 ¡.¡ухамбет Салык иабажановтьщ саясп= кигамдык жене шыгармаиылыц цызметппи толнк, зерттелмеуг 6Í3-дщ осы такырыпка баруымизга турткт болды. 1лз бул арада узак жылдар беПн назардан тыс цалип келген цазацтьщ корнскт1 гплым=зткографы, жазбагер, reoграй иухамбет Салык; Бабажановтыц саяси=когамдак, гылымдык, тыгармашлык ецбектертн, оныц когамдагы бет=бейнес1н пакты зерттен ашып корсетуге талаптан-дьщ.

С. Бабажанов

OMip сурген жыЛдарды.ягни 1332 - 1(371 жылдарды цамтиды.

" Алматыда^ы Казахстан Республикасыньщ Орталык ¡.'емлекетт1к архипшщ /КРОМА/ 78, 4,671,59,25 корларыныц, Срынбор облыстык архившщ 6,54,11, 164,91,36 корларыныц, Петерб.урпег1 жаграния когаыыныц гылыми архившщ 2,67,70,64 разрядтарыныц, ссндал=ак жаграния когамы жазбаларыньщ, Петербург, ¡.¡ескеу, Орынбор калгшарында шыкк^н басылымдарды, 1!етербургтег1 Салтыков=й|едрин атындагы кегшпл1к К1тапханасыныи, Казакстан Республикасынын улттьщ К1тапханасы-иын, Казахстан Республикаон YFA-сыныц гылыми=копш!лík кхтап-

ханасынын к;орында саи;талган Г.!. С. Бабажановтыц мак;алалары, с л тураль; эр турл1 газет=журалдарда шыадан деректер дуранды.

Зерттеу методологиям обьективттк, чарихилык;, «УЙелхлш жоне даму сияк,ты гы-лыми таным принциптерше нег1зделед1. Сонымен б1рге ХЩ га-сырднц екшип жартысындагы тарихи кезещц мумкпццгчнше обье тнвтг тургыда тусшдгруге багытталган, эрх тарихи кезцарас тургыеынан жазылган оцбектер баспгылывда алынада.

Пакты (Т.акт г л 1 к материалды зерделеу гылыми зерттеудщ

. I

тллда.у жэне жинацтау, жуиеленд1ру, салыстыру т. б. жалпыга белг1л: ед1стер} нег1зшде жург131лед1. Бул арада диссертаци га озск болган 1.1. С. Бабажановтын к;огамдык; болмысынын к,алай кялыптосып, кандай жолдардан еткенш тарихи тургыдан сарапта безбендеуге айрьщша квН1Л бэлшдх.

Казак; халкыныц тари-

хында актандактарда зерттеу арк,ылы шындыкда сай тарих бетте-ргн жазу, оны копишпктщ иг1л:гше айналдыру болып табылады Сондык;тан да 1здеьпс нэтижелерш монографияльщ зерттеулерде XIX гаоырдыц екгниа жартысындагы Казахстан тарихы баяндалган скулнк;тарда, арпаулы курстарда, семинар сабак,тарында пайдала нуга болады.

Диссертацияньщ негтзг мосолелор1 13денушЬиц жарияланган мацалаларында кепиплгк на зарина усынылды. Зерттеу жумысы Абай атындагы Алматы мемлеке тIк Университет шщ жаратылыстану факультеттершщ Казахстан тарихы кафедрасынын мджглюшде талцыланды.

^ссертациялыц_[$^еылымы_1 Кгргспе, уш тарау, цорытынды жоне деректер мен здебиеттер т1з1мшен турады.

- 9 -

ПИШИ КШСТШ ПЕГ13Г1 ï,iAX.YHH MRICIJK^ Зерттеу жумысыныч мацыздылыгы негчзделш, мак-сат=мшдеттер1, методологиялык; Herisi, зо!Л"геуд1ч хронология-лык, neri, зсрттеудхч практикальщ мацыэы, сондай=ак зерттеу жумысыньщ гылыми жацалыгы туралы баяндалады.

деп аталатып днссертацияныч алгашкм тарз.уында 1771 - I3QI жыл-дар аралырында Едхл мен )Найык арасындагы бос жаткан Самар да-ласы деп аталатын кецестхкке Iiiiai Жуз ¿<азактарыныч лайыктьщ шыгыс бетхнен калай цоныс аударып, кощп келгеьп туралы айтн-ладьг. Муньщ 03Î Б. Ф. Шахматов аЯтщандан: "Казак кауымыныч фсодалдануы XYlii гасирдыц аягы мен XIX гасирдьщ басында Kimi Жузд1 тугел камтыган саяси^шаруаи.ылык дагдарыс жэне патша yi;ï-mgtin 14 отаршылдмк саясатыныц жалпы багытымен тыгыз байланысты болды"^.

Бокей хандыгыныч калай курылганы женшде тар-ихи де[«ктер коп. Слардыц айтуъшша, бул келел: шара былай :ске асырылган. Kimi }Kv3fli4 хан, батырларыныц алдында бедел1 мен ceHÏMi бар Астрахан орыс=казак полкппч командир! полковник Попов деген к ici Нуралы баласы Бокейге 03ine к^расты ауылмен Кайыктьщ 04 жагына атш, Ед1л мен Жайьщ аралыгына цоныстануга кечес бере-

. Астраханньщ аскери губернаторы Кнорринг'пч кeлiciмiмeн Попов 03Ïni4 мундай усынысына БокейД1 коп уНттеп жатпай=ак конд1ред!.

I. Шахматов В. Ф., Букеевская Орда и восстание Исатая Тлйма-нова. Алма=Ата, 1946. 57 - 33 с.

Кш1 Жуэдо бил1кке колы жетпей журген Бвкей лайыктыц оц жак бетшде эз хандыгы болатындыгын б1лгенде, ол бул 1ске к;ул-шына К1р1ст1. Астраханьыч ескери губернаторына жолдаган ха-тында ол езшщ кол астындагы халцымен Еды мен }лайык, аралы-гындагы жерде моцг1 кошпт журуге эз!р екенш мэл1мдеп, Астра-хан лолкЫен полковник Попов бастаган б1р жуздгк беруд1 от1-нед:1 Губернатор Кнорринг бул хатты Б1р1ншт Павел патшаньщ алдына агтрып, мзселенщ оц шешглуЬиц пайдалы екен1н мелгм-дедг. С'зйтш 1301 жылы наурыз айыньщ II жулдызында патша аг-зам мынадай жарльщ иыгардн: "К£фгыз=кайсак Кшг Ордасы хан кенесшде тереагалык етуип Нуралы ханныц улы Бокей султанды езгме ьщыласпен цабылдап, кошем деген жергне квипп журухне ер1К беремш. жене ризалыгымньщ белг1с1 ретшде оган кара тус-

т1 лентамен таплп журу уш:н мына менщ суретхм бейнеленген

р

Алтын медаль тагайындаимын . Бул жарлыкты оцып отырганда Ре-сейдхн жогары мертебел! билеушгсшщ мен &йык аралыгын-да Бокей хандыгшыц курылуына ыкыласты да ынталы болып отыр-ганын ацгару тпгп де киын емес. Сейтгп, бул мэселе озшщ ойдагыдай шеиамш тапты.

Млселенщ булай шеиилу1, эрине, кшг жуз казактарыньщ осы 0Н1РД1 пайдалану тiлeгiнe сай келд!. Олар шынтуайттап кел-генде, бул оцхрден кол У31п корген емес ед1. Ндзына жерх ата-латын бул жерлерде Кш; Жуз к&зактарыныц руксат алып уакытша мал кыстатуы, жайылымдьщ жер сурап алып пайдалануы буган де-"лн де болды.

1. Бекмаханов Е. Присоединение Казахстана к России. М., 1957. 211 - 239 с.

2. Полное собрание законов Россиской империи/ПСЗ/ СПб.,1330. т. 24. Ь71 с.

174(3 - 1749 жылдьтц кары калыц, боранды дысында Срынбор губер-наторыныц руксатымен Нуралы хан озшщ малдарьш Жайыкшьщ он жак бетшде устап шыкдан. Ханныц мундай "кеншШктг" бхрнеше рет пайдаланганы жоншде дерсктер бар^. Сонымен 6ipre бул жакка тек хан, султандар гана емсс баска да аукатты бай жене орта шаруалардыц руксат алый та, алмай да малымен oTiri, от=суын пайдалануыныц барган оайын жи1лей тускенш айту керек. Соньщ натижесшде XIX гасырдыц аягына карай Kiuii жузд1ктерд1ц Iiukï Орда жагына етуш реттеп отыру патша экгмиллггше киынга ту-се бастаган. Жайыктыц сол жак бетшде малдьщ жыл санап кебекн, жайылымдык, шабындык жерд1Ц барган сайын тарылып, weTicneyi Kirni Жуз казактарын Жайьщтыц оц жак бетпю кызыга kapan.peti келсе сол жакка «Tin кетуге мэжбур кылда. Ол жакта малга,мал ocipyre жагдаГт жаксы efli. Талай жылдардан 6epi мал туягы ти-мегсн, адам баспаган, me6i шуйгш, кок «neri аспанмен уштасып жаткан ушы=киыры жок, жалпак далалар, тал=терег! сыцсыган, ат шантырым ашыктарында мал gyîîcîhin жейтш шэптер oceTin, козщ-fli ашсац нурдай таза, молд1р суы шапшьш шыгатын, кунге tocîh тесеп, кыздырынып жаткан кум тоболер1 бар касиетт! коныстар сол бетте болатын. Солардыц 6ipi аты журтка ка.нык, топырагын-да и ici казакка мактаныш болган талай сацлактар дуниеге кел-ген Парын кумы efli. Нарын кумыиыц кад1р=касиет1 туралы Мухам-бет Салык Вабаланов 03inirç Санкт=ПетербургтеН жаграпия кога-мына жолдаган "Нарын кумы жоншдеН геограРиялык жэне ятно-грауиялык маглумат" деген жазба хабарламасында жан=жак,ты си—

I. Полное собрание законов Российской Империи./ПСЗ/ СПб., 1830. т. 24. ГЛ2 с.

гаттакп Cepefli1.

Iiiíkí Орда жацтагы кунарлы тек Нарын емес, Айгыркум, ¡«юнйтку^, Сргызкум, /¡¡иделг, Бекотай, Баршадум, Тайсойган, 7e¡oktí, Тайбурат, Толыбай, Шалдар, Турдыгул, Уялы, Жаскус к.умдары мал ocipyre таптырмайтын жерлер болатын. Осы 6eTTeri Безен, Актобан, ¡\араозен, Сарыэзен, сондай=ак; Паника, Торгын, Kinii озендерг кыста карга толыпц жазда epin су толып жататын Багырлай сайы мол суымен мыцдаган малды каРьЩ кыла алатын ед£

Осы жер орыс ек ímui 1Л i г шщ кужаттарында пайдага жонд1 аса бермептш кунарсьш аумак деп корсет1лгсн. Солардыц 6ipin-де онып жалпы аумагы 6 млн. 500 мыц десятин, соныц шшде ша-бындыгы ICO, цамысты жер! 12, жайылымга жарамды жерi 5 млн. 200 мын, кум жоне кУмДаУ жерлер1 420, усак тузды, батпакты

г>

Кунарсыз жерлер 192 мыц деп жазылган7

Кунарснз жер деп, KYPbiraH жеР Деп цанша айтканмен осы жерге ¡йайыктьщ Букар бетЫен казактардьщ агылуы токтамады.Ол барган сайын кушейд1 де патша екхметшщ оган тосдауыл койып, токтата алмауы Kiiüi жуз казактарынъщ Iiiikí Ордага коныстанды-ру мзселестн алга тартты. Бул туста патша ек1мет1 букара ха-лыктыц козгалысынан эбден мез1 болган ед1. 1773 - 1775 жыл-дардагы Пугачев бастаган шаруалар кетер1Л1с1 елдег1 саяси жаг-дайды тураксыздандырада^. Патша якгмет1 мен оньщ жергглхкт1

1. i*.. С. Бабажанов. Нарын кумы жвнхндегх географиялык жене ятногра^иялык маглумат.//Лрхив РГО.СПб.,1060.разряд 70. оп.1. д. 4. 12 - 13 л.

2. Сонда.

3. Рренкгв Л. Внутренняя и Букеевская Орда. //Современник.СПб.,

lof.I. гл с.

4. Казахстан коммунис!. Алматы., I99Í. 3. 27 б.

эк'гмдерг елдегг кандай да 6ip тиышсыздыктан секем алып тура-тын болды. Олар хальщ наразылыгыныи 6ip жерде тутанган оты бук ¡л елд1 к;амтыган ертке айналып кете ме деп корьщты.

Булай к;орк;уга себеп те бар ед1. 0йткен1, Емельян Пугачев бастаган шаруалар KOTepbiici казак; жерш катты дурл1кт1р-геп окига болды. Ол Казакстанныц батысындагы Kimi Жуз жершен блоталып, Ресейдщ 0цтуст1к Шыгысындагы аудандарды тугел кам-тнды. Емелян Пугачев улы мвртебелх Петр Ш имиератормын деп Kin f Жуздщ жерше аяк басканда, квтер}л1ст1 Жайык взеншщ ж;лалауынан бастаганда, бул арапы табан TipettTiH жер eTin эл-дг цалай тандап алган жок;^. Пугачев бастаган орыс шаруалары-ныц кетер!Л1С1мен тогысыгт уштасдан казак; халкыныц улт азаттык Козгалысы да хан, терелер патша эк1МШ1Л1Г1Н1Ц кысымьтнан куты-л.уды,оздершщ бак=дэулет1н молайтуды ойласа, кара хальщ казак елшщ азаттыгы yuiin куреске шыкты. Кеп жерлерде казактар хам, торелердщ айтуынсыз котертл1СШ1лер катарына барып косыл-

Д1,!.

Пугачев KeTephiici басылганнан кейш 1783 - 1797 жылдар а^.лнгында болган Сырым бастаган улт=азаттьщ козгалысы да патша ykimetih Кхшг Жуз цазактарына бос жаткан Самар даласын бе руге можбур етт1. Co"iTin, 1801 жылдан бастап IuiKi Бокей хан-дыгы курылды да, оган Kimi Жуздщ 10 мьщ yfli Keuiin шьщть&

Бокей хан Самар даласынан Kouiin келген казактарды орна-ластнру, оларды жер, сумен камтамасыз ету мэселелергмен да-

1. Ьяткин М. П. Емелян Пугачев. Л., 1951. 28 с.

2. РФ 00МА. 6 кор. Ю Т1збе. 513 ic, 15 парак.

- 14 -

йект1 шугылданды. Бокей елгеннен кейш 1824 жылы хан тагына Кенггр отырды да, Iuiki Ордада таптьщ Ж1ктелхс жене цайшылын;-тар теревдей tycti. Муныц 031 1337-1838 жылдардагы Исатай -.Махамбет KeTepwicinin шыгуына хал ацуал цалыптастырды^

Бокей Ордасындагы XIX гасырдын алгашкы жартысынан баста-ган олеуметтп< кайшыликтардын шиелен1су1 барысында OMipre козкарасы к;алытасып келе жаткан Мухамбет Салык; Бабажанов Ор-дадагы Жоцггр мектебшде ок;ып, о дан кейгн Орынбордагы кадет корпусына окуга tycin есейш келе жатцан К. С. Бабажановтьщ c"i=opici, омгрлхк маглуматтары кецейе tycti.

"',!. С. I^C/JIiAHOBTLiil ыЦГАРМАЛАРЫНДА 1Ю ОРДАДАГЫ TYiViliG=TIPiIiIJHK ПЕН МОДЕНИ 03ГЕР1СТЕРД1Н СпПАТТМУЫ" - деп аталатын екшил тарауда Ыухамбет Салык; Бабажановтьщ орыс жаг-рапия ко1,ги-!Ы"Да кызмет exin, оныц тапсырмасымен к;азак;тын тур-мыс-тгриплпч мен модениет1 жонгнде жазган ецбектершде кен колемде маглумат бер1лед1. Жаграпия цогамы аркылы оган ei<i тгрл1 мшдет жуктелген. Оныц 6ipi - к;азак;тыи турмыс=т1рш1л1-rin зерттеп, гылыми маглуматтар жинастыру болса, екinmici -гылнмга к;ажетт1 материалдардык; деректер тауып когамга етк1зу болды.Ссы OKI мшдеттх де ол езпю тан укычтылыкпен атк;арды. Соннн нэтижссшде 1362 жылы ол жаграпия к;ога.мына цазак;тын турмыс=т1ршппгше байланысты отнограДмяльщ экспонаттар тап-сырып, болхми.'е жумысына багалы комек корсеткеш ушш н;огам-нын 6ipinuii дорежел1 улкен алтын жане Kimi алтын, kymic ме-далдарымен наградталды • щ. С. Бабажанов озшщ к;азак;тын тур-

1. Арасанский А. Причины волнений в киргизских степях.//Деятельность. СПб., 1309. Г' 22. 21.

2. Протоколы РГО.//Архив РГО.СПб.,1370, разряд 64.он I.д.10.15 л

- 15 -

мыс-Т1рш1Л1Гг туралы жазбаларында ол XIX гасырдыц алгапщы жартысынан бастап шэй сусыныныц 1шкг Ордага калай тарай бас-таганын тэптштеп баяндайды^. Бул туста шой, шекер орыс же-ртнон келтгрглген ки1М=кешек казак; жерше кец1нен ене баста-гп1'. Осы шайга каэактардьщ кУмаРлнры калай кушейгентне коц1л боле келп! Сальщ былай деп жазада: "Б1зде татарлар тагы бхр нерсе1и катты дамытты; онысы шай тамагын ерекше кеп колдану. 11£1 я г р Орданыц жараы халкынан коб1 шай шед1. Буныц ез1 кепте-гоы адамдардьщ колына тусе бермейд1. Коцгл аударуга туратын б1р жагдай, Астрахан губерниясы Кузылжар /Красноярск/ уез!н-дегг, Екшпп Каспий жагалауы елкесшщ казактары такта шай шедц. Бул одетт 1 де олар сол мацдагы кеш1п=конып жгретш Кур-дарпя жоне Астрахан татарларынан уйренген. Олар ушш бул шай ото кажет сусын жене тагам болып есептеледг"'". Салык казак-тгчдыц ту рмыс —т I рш 1 л г г 1 темок I, арак сиякты зиянды нэрселер-Д1М. ен1п келе жатканын да кынжыла жазады. Осы макалада Салык "1п;1мд1к шуден казадтар ушш тотенше кырсьщтык пайда болды, олар канша шу керект1Г1 есебш бглмегендхктен оркашан да кай-гы^касгретке ушырап отырады"деп жазган^. Салык 03 макалала-Р1.:нда казак,тыц турмыс=т1рипл1гше енш жаткан жагымды=жагымсыз жаналыктарды екелуип татарлар, армяндар деп оларды жазгырып, койде алдаушы деген айдар тагып, олардыц 0Д1летс13 гстергн ашу=ызамсн айыптаПды. Налпы татарлардыц щазактарда сауда=сат-тыкда уйрет1п, пайдалы гс аткарганын да Салык жасырмайды.

I. ..и С. Бабажанов. Казактьщ казак туралы жазбалары.//Северная пчела. СПб., 1061. 4. II с. '¿. Сонда. 13 б. о. Сонда. 14 б.

XIX гасырдын 40 жылдарына дейгн казадтардыц сауда=саттыгында адшаныц болмаганы, айналымньщ "тауар=тауарга" деген принцип-пен колма=н;ол ауыс=туГис, айырбас куГпнде болып келгеш тура-лы жазылган деректер бар*.

Ыундай барлыгы саудага туспп, казадтардын сауда=саттык; дагдысын игере бастауына улкен септ1ГП1 тиггзген шара 1833 жылы хан ордасынан жермецкенщ ашылуы болды^. Осыдан бастап хан ордасынын Кдэакстандагы 1рх сауда орталыктарыныц б1рше айнал.уына септ 1гш тиНзген бул жарменке туралы да Сальщ Ба-бажансв оз мадалаларында кецшен жаэды.

Жэрмецкеш уйымдастыру уш1Н дазынадан даражат бел1нш, 56161 сом адша жумсалган. Оган 316 лепкехп б1р1кт1рет1н 12 корпус салдырылган . Бул лепкелерде енеркэсшт1к тауарлар жа-йылып, оган жакын жершерде мал дамайтын, мал устайтын доршау-лар болган. Бул базарга журт жер=жерден агылгая. Жайыд бойын-дагы Кулагине, Карамановка, Кызылоба, Мерген, Глинянск, Сары-тау жагындагы Эльтон, Алты Лта, Камышин, Лстрахан жадтагы Ад-тобе, Каражар, Кызылжар, Бладимирск1ден саудагерлер, сатып алушлар кеп келген. Бгрдатар саудагерлер хан ордасына уй сал-дырып, уак мал устап, мал ес1рп1, осы араны коные еткен.1846 жылы саудагерлердщ 30-дан астам уйх, 50-ге тарта лэпке ду-кенг болгаАссындай турадтап калган саудагерлердщ арасында сауда=саттыд айналымы 30 мыцга дейш жететшдер1 де болган.

1. 'матери,алы по обычному праву казахов. Алма=АТА.,1948.т.1.31 с.

2. Шустов С. Заметка о торговле Внутренней Киргизской Орды. //Оренбургские губернские ведомости,Оренбург,1868. № 16.

3. КРйЛЛ 78 дор, I Т1збе, 2350 1С. 479 - 480 парад.

4. Сонда. 491 парак.

- 17 -

Диссертацияннн Хан Ордасындагы алгашкы моктеп жэне оны б1Т1руш1лсрд1Ц тагдыры деп аталатын бол1мде улкен гылыми ма-цызы бар маглумат бер1лген. .<1. С. Бабажанов üíenrip ханньщ Kimi Ордада 1343 жылы ceyip айында туцгыш дазак;=орыс мектебш ашканын, осы мектегт ошу барысында оньщ казак; арасындагы кер-тартпа гпк1рлерге калан карсы турганын накты мысалдармен ез жазбаларында жан=жакчты керсеткен. Оный, жарияламаларында осы MeKTenTi бítipin шыкдандар женшде де деректср бар.

М. С. Бабажанов "Ыуснлман дшг казак жерше Kipin, ха-лыктыц наным=сешмг ретгнде калыптаса бастаганша 6ipHeme жуз жыл болгпнмсн оны таратушы, уагыздаушы.журттъщ санасына cíhí-pyiui молдалар XIX гасырдыц 30-жылдарында казак жерЫде, aci-росе Kimi Ордада TiriTi аз болды. Одетте молдалар олген, каза болган к^зактын жанпзасын шыгару, Мухамбеттщ дши кагидала-рын орындау yiuíh олген адамдардьщ туыстары 50, 100, 150 шакы-рым жердей шакырнп окелтп журдГ'*, деп жазады. Салык оз жария-ламаларында олардыц думшели'г туралы жазып, мусылман Д1нгнщ Kiu;i Орда га калай тараганы женшде коптеген маглумат берген.

I«i. С. Бабажанов казак халкыныц, 1шкi Орда казактарыныц турм/ыс=т1рш1Л1Г1не,жан=женд1Г1не, жер бедер1 мен байлыгына, медени=когамдык OMipine сипаттама беремен tíipre казактыц к,а-натты создерш, макал=мотелдер1н, жумбактары мен ауызекг так-пактарын, ацыз=эцг1мелерш коп жннаган. Олардьщ б1ркатары ол дуниеден откеи сон, ал Ke"i6ipi козг Tipicinfle жарык корген. Оныц "Казактьщ кене макалы. Онын магынасы мен мацыэы" деген

I. М. С. Бабажанов. Iluki Орда к.пзактары туралы. //Деятельность, СПб., 1370. 7° 127. 25 с.

жазбасы орыс жаграпия когамыныц архив шде садталган'''. Салык жинагаи казак;тыц, орыстыц коптеген мак,ал=мэтелдер1, жумбад, так,пактарынын бгрсыпырасы "Турк1стан уалаяты" газетшщ 1375 жылпл 23, 29, 31, 30, 32, 33, сондай=ак 1377 жылгы 10, 11,12 сандарыпда жарияланган^. Олардыц узын-иргасы ™ жузге толады.

1671 жылы Мухамбет Салык Бабажановтыц "йылкылар жэне оларда 1шк1 казак ордпсында баптау" деген колемдх ецбегх Санкт-Петербургте шыгатын екг журналда бхрден жарьщ корд1 .

Аса б1лг1рл1кпен жазылган бул ецбектщ баска зерттеулер-дер артыкшылыгы, орыс галымдары байдамаган казак жылкысыныц Касиеттерш, зтнографиялык калтарыстарын, хальщтыц oMip тэжг-рибесш терец аша бхлгенд1г1 болда. Сальщ нег1зш салган ту-кымды жылкы ocipy тож1рибес1 XX гасырда, кецес eKiMeTi жылда-рында да жалгасын тауын, Батые Казахстан облысыныц Орда ауда-нындагы жылды заводында аскерге керект1 аттар 0С1р1лД1^ Сайып келгенде !'•.. С. Бабажановтыц жылкы шаруашылыгы жоншдег1 мака-лаларында баяндалган жылкы ocipy теж1рибес1 езпйц kyhi 6уг1н-ге дейгн кундылыгын жоймай, журтшыльщ назарында болып келе жатданын коре;.пз. j

Озгнщ "1шк1 казак ордасында'ацшлык" деген мадаласында Салык 1шк i Орда даласында ацшылыдда аса колайлы жагдайдыц жок-

1. М. С. Бйбажанов.Казадтыц ecni макалы. Сныц магынасы мен мацызы. Петербург., 1360. 8 дараша.//Архив РГО.Разряд 70, он. I. Д.5. 9 л.

2. Туркестан уалаяты газетг. Ташкент., I876.'f»2d-33; 1377. !Я0-1<

3. i.!.C.Пабажанов.Лошади и их воспитание во внутренней киргизской Орде.//Охота,СПб., 1871 ..'£6-12.Коннозаводства.СПб., 1871.4.

4. Пвлев П.П..ыасанов Н.Э.Этнограф и публицист XIX века.Ы.С. Забажш' '. .',!а=Лта., 1933. 16 с.

- 19 -

тыгын, оныц kyh сайын кем in бара жаткднын кынжыла жазады.

"1лздгн сусыз жоно ормалсыз даламыз ацшылнн; косптц цан-

дай турше де к;олайлы ег>:ес, ссш.щ салдарынан бул мекенде ац-

дар, кустар, балык; та кездеспейд1, tíutí жокда тан___1\#рлы

жердщ к;унарлыгы жылдан=жылга кемш, остмдгктер азайып, су

козшщ к;урып бара жатк;андыгына байлаьшеты кустар екеш кустар

il

да бул жерден б1ртшдеп кемгп, тым азайып барады, дейдг ол макаласында^. Салык; 1шк i Ордадагы ад мен кустъщ азаюына бай-ланысты ер турл1 басылымдарда шъщк;ан гылыми баГщау,и;орытынды-лардан терец хабардор екенш байк;атады.

ШУМ". ~ Деп аталатын Yiiiiimii тара удя бокейл1ктерд1Ц Оралдыц орыс=казактарыпен царым^атынасы туралы жарыц корген Цухамбет Салык Бабажановтыц макала=очерктер1ндп кецгнен талданады.

XIX гасырда орыстардьщ, казактардыц зиялы кауымыныц са-наткерлш салихалы б1Т1м=болмысын ogíh1ц озек жарды туындыла-рымен таныткан кухамет Салык; Бабажановтыц жарияламаларында снын 1шк1 Орда казактарымен , Орал орыс=казактарыныц арасын-дагы елеуметт1к=рухани карым=катынаека да кон1Л бoлгeнiн карем Í3.

í.í. С. Бабажановтыц макала=очерктерш, хаттарын, окып отырганда бокейлгктер мен Орал-Жайык казлктарыныц к;арым-каты-насын да коптеген келецс1здп(тер мен келтспеуншпктердщ орын алганын, бгршщ патша окшетЬк; арк,а суйеп, уялмай=к,ызармай жepгiлiктi халыкка содыр=сойкандык жасаганын, ал казактардыц

I. Í.Í. С. Вабажанов. inikï казак ордасындагы ацшылык. //Охота. СПб., 1371. 42 с.

- 20 -

мундяй жонолзд1ктер мен менмендхкко тоз1МД1Л1К, шдамдылык, салкынкандылык керсеткенхн байкаймыз. Сонымен б1рге Салык; оз жарияламаларында Срал-Кайык казактарыныц кисынсыз кдльщта-рына, зорлык=эомбылыгына орыс халкыныц тпт де к;атысы жок екенш баса айтадц. Ингайы келгсн жердщ бзршде орыс зиялыла-¡ыныи, орыс халкыныц к^зацтарга коп меселеде жол керсетпт.кол ушын бергп, далалыктарды онерге, б1л1мге, гылымга жанастыруда-гы олардын ^теп отырган н;амк;орлыгыньщ ИГ1 нэтижелерш ризаш-лыкпен атап корсотед1.

С. Бабажанов озгнщ коптеген макала, очерк, хаттарын-да отаршылдык саясаттыц салдарынан туган жер моселесшдег1 одхлетс1зд1ктерд! зшкерелеп, казактардьщ жайылым, шабындык жердщ тапшылыгыыан коргп отырган киыншылыктарына шын журектен жанашырльщ б1лд1редт.

Кер моселес1, осыган байланысты жург131лген реформа, жерд1 жекешеленд1ру, шабындык пен жайылымньщ жет1спеу1 1ит Ордада ек1 турл1 злеуметт1к цайшыльщ тугызды. Онын жердщ ед1л болшбеущен, нулы, сулы шалгындардын хр! бай<[)еодалдардын ко-лына топтастырылып, орташалар мен кедейлерге кунарсыз, он1м-С13 учаскелердщ тиунюн туда. К1Ш1 Ордадагы XIX гасырдьщ екпши жартысындагы шаруалардын наразылыгы, ер турл1 толкулар, Ясатай-Г.'.ахамбет котер1лхс1 осындай злеуметтпс тецс13Д1Ктщ салдарынан болдн^. Кер маселесщдеН екшпл б1р улкен кайшыльщ Боке;" Ордасы халкы мен Срал-Жайык казактары арасындагы алауыз-дыктан, теке=т1рес таластан туды. Осы кайшылыктар туралы Салык

I. Арасанский А. Причина волнений в Киргизских степях. //Деятельность. СПб., Ци9. 22, 21 с.

тын, жазганы коп. Ол озшщ "цазакты дарштеу" деген мак,алага казактыц жауабы", "Казактыц казак; туралы жазбалары", "Оралдык казактардыц 1шкг Орда казак;таримен жанжалы", "Тумаластардыц турмыс=ахуалы жайлы казактыц жазбалары" т. б. тунндылауцнда осы мэселен1 озек еткен. п. С. Бабажанов езшщ кейб1р жазба-ларында Корггр хан кайтыс болганнан кеГйн 1шк1 Орданы баскару маселелерше коц1л аударып, озшщ бул 1стег1 корген=б1Лгенде-рш хгшык муддесх тургысынан соз етедг. "Тумаластарыныц турмыс-ахуалы жайлы казактыц жазбалары" деп аталатын колмазбасындагы екшип хатта бул мзселе байыпты баяндалган!" Жоцггр хан кайтыс болганнан кейтн 1шк1 олкен1 баскару Матвеев, Кондарицкий, Ва-щенко, Иваниндер баскарып казактарга сен1м болмай турган кез-дер{ багынышты бодан елдщ жагдайын суреттеп, керсететш тус,-тарыныц соншалык толганыспен жазылганын байкау к,иын емэс. Ре-сей патшасыныц жерг1Л1КТ1 ахимнцлхгшщ Жайык бойыныц казакта-рымен ауыз жаласып, казактардыц бокейлпстерге 1степ отырган зорлык=зомбылыгын, ад1лстс1здп'Ш, Т1ПТ1 зулымдыгын кермеген-су! бул женшде тускен арыз=шагымдарды казактардыц пайдасына шешу1 Мухамбет Салыкты ашындырмай коймаган. Ол мундай жауыз-дыкты айыптап айтуга келгенде соншалык уытты, жаныцды жайба-ракат к-алдырмайтын создер табады.

ЖЗС^Е^^Ц^УУи-^ЕУГ^У^^УУ^! зерттеу жумысына жал-пнлама корытындылар жасайды.

!'..ухамбетсалыктыц б\'К1л ^г.:IрI, жазгандары ГикI Орда казак;-

I. И. 0. Бабажанов. Тумаластардац турмыс=ахуалы туралы казак-тыц байкаганы ./Ь'кпшц хат/. //Санкт-Петербургские ведомости, 1061, " Г, 130 с.

тарыныц тарихымен байллнысты болды. Усак шаруалар мен мал осipyui 1лсрд1Ц менпннтерше жайылымдьщ, шабындык, шалгын жер-лердщ белппп, бск1ттл1п 6epwyi, сол аркылы олардьщ OMip-шец отырыкшн сипаткя не болып, далалыцтардыц отырыцшыльщ даг-дыларын Hrepyi, баскарудьщ тайпалык жуйесшен орталыдтанган ic жург1зет1Н кецсс1, ьецсе к;ызметкерлер1 бар жуйесше кэшу, алым=салык, тзрт1бшж онг1з1лу1, сауда=саттык;тыц оркендеп,сау-да орталидтарыннц найдм болуы, казактардыц адиа-тауар апналы-мына отiu, несио беру, карыз алу катынастарыньщ еркендеу1, п] огреет h( дам.уына том адамныц мшез=кулкына Kepi эсер ететш кейбгр it-ipinхстердтн '¡аЧда болуы, тагы тагылары Мухамбетсалык-тыц 1шгарм;1ларында jock болды. М. С. Бабажанов озппн жазба-ларында Iliiki Ордоддгн саяси=алеуметт1К жагдайды б{лгчрл1кпен суреттейд1.

М. С. Бабажановтыц букьл oMip жолына, оныц шыгармашылык келбетше коз Ж1берткенде, оларды гылыми тургыдан пайдалан-ганда оныц оз ултын, оз халдын, туган ел1 мен жер1н суйген ултжанды, саналы .mipin хальщ'тьщ бостандыгы мен азаттыгына ба-гыттпган, сол ушгн касык каны калганша кызмет еткен азамат окон in кчремта.

Академик Салык Зиманов: "___ тарих аясында алдыцгы катар-

лы ксгамдык о П =i i г к i рде Зальщ Бабажанов сиякты корнект i aKwi-нщ шыгуы Iinni Орда тарихында улкен роль аткарган кубылыстар-дыц 6ipi болды','деп Бабгшановка вте орынды жене едгл бага бе-редг1.

I. Зиманов С. 3. Россия и Букеевсдая ханства. Алма=Ата., 1982.

169 с. !

Д1';сдЕРТА1Д1я_тлга_.!Рнсь;,БОШПША жлр^итл!ji'Aij Г:ПБЕКГЕР__Т131^[

I. Цгхамбетсалык; Бабажанов. Авторлары: X. Ыаданов, А. Н. :.!уса-баева. //монография. Колем!: 3, 4 б. т. Алмоты., 1995 ж.

2. Улттык идеологиямнз туралы. Улттык; сапаныц урд1С1. //ыурагср альманагн. Ллм;пъ!., 1994 ж. 2. 23 - 25 б. 3. Казак; тарихына цатысты басылымдар. //I.îyparep альманагы. Ал маты., 1994 ж. Т» 2. 25 - 29 б.

4. Салык; Е'абажаноптыц к;огамдык;=саяси к;ызмет1. //Научно=тех-нической и методической конференций, профессорско-преподавательского состава ЮШП. Тезисы докладов и сообщений. Кзыл-Срда., 1994 г. 48 - 53 с.

5. Казак; халкыныц apn.i=6epri тарихы. Авторы:Х. Задано в .//Ок;у цуралы. Он TopTiHuii та pay. Алматы., 199^. 154 - 161 б.

6. 1ч. С. Бабажаяов Икгармвлярындагы Iu,kх Срдадагы турмыс=ттр-шглгк жане модениет маселелерк //1лтапша. 3,0. б. т. 47 бет. Алматы, 1995 ж.

126 б.

РЕЗЮМЕ МУСАБАЕВА АЙГУЛЬ НАЖМАДИНОВНА Общественно-политическая и публицистическая деятельность Мухамбета Салыка Бабажанова

Диссертационная работа посвящена общественно-политической и публицистической деятельности Мухамбета Салыка Бабажанова -крупнейшего историка, этнографа, публициста, члена-корреспондента Русского Географического Общества, проживавшего во второй половине XIX века.

Диссертация состоит из введения, трех глав и заключения . Во введении обоснована актуальность темы, в первой главе дано историческое описание Букеевской Орды , где сформировалась личность, дан анализ деятельности М.С.Бабажанова в области изучения этнографии, быта и культуры, истории казахов Младшего Жуза и взоимоотношения казахов с уральским казачеством. В этих главах рассматриваются его публикации, записи, сохранившиеся в архиве Русского Географического общества. В заключении подводятся итоги всей диссертационной работы.

SUMMARY Aigul N. Musabayva Social and political activity of Mukhambet Salykh Babazhanov

Dissertation work is dedicated to the social and political and publishing activity of Mukhambet Salykh Babazhanov well-known historian, ethnographer, publisher, corresponding member of Russian Geographical Society, having lived in the second half of the 19-th century.

Dissertation consists of the introduction, three chapters and conclusion. The actuality of the theme it settled in the introduction, historical description of Bukey Horde, where personality of Babazhanov as a scientist formed is given in the first chapter, analysis of Babazahanov's activity in the sphere of etnography, mode of life and culture, history of Junior Jhuz of kazakh and interrelation of kazakhs with Ural kazaks are considered in the second and therd chpters. In these charpters there ara regarded hes publications, notes well preserved in archives of Russian Geographical Society. Conclution sums up the results of the whole dissirtation work.

Заказ 1270. Тираж 100. Объем 1,25 п. л. Печать ксерографнческая. ТУДЛП, 1995 г. г. Алматы, ул. Чайковского, 202.